پرورش تیلاپیا

شناسایی
تیلاپیا عضو خانواده cichlidae بوده و دارای مشخصه های زیر می باشد.:
- باله پشتی بلند دارند.
- باله ها خارهای تیز داند.

- باله سینه ای و لگن نزدیک به سر هستند.
تیلاپیاها بومی آفریقا و خاورمیانه می باشند. آنها اصولا از طریق معرفی برای پرورش مصنوعی در نقاط مختلف پراکنده شده اند و اخیرا در همه قاره های گرمسیری یافت می شوند. امروزه تیلاپیا به یکی از مشهورترین ماهیان برای پرورش در سراسر دنیا تبدیل شده و در آفریقا، اروپا، سراسر اقیانوس آرام، چین، اسرائیل، آمریکا و دریای کرائیب پرورش می یابد.
رده بندی
تا اواخر سال 1970 تمامی تیلاپیاها فقط در یک جنس (دسته) به نام Tilapia طبقه بندی می شوند. اما اخیرا بیشتر زیست شناسان بر طبق رفتار تخم ریزی آنها را در سه دسته Tilapia، Saratherodon و Oreochromis طبقه بندی کرده اند.
گونه های تیلاپیا در کف بستر استخر لانه سازی کرده و از تخم و بچه هایشان در لانه ها مواظبت می کنند. آنها دارای اندامهای درشت و خارهای آبششی کمی بوده و اصولا علفخوار و میکروفیتوپلانکتون خوار هستند. از جمله Tilapia zilli، Tilapia rendalli گونه های Sarotherodon تخم ها و لاروهای خود را در دهان تیلاپیای نر گذاشته و نگهداری می کنند. آنها دندانهای ریز و خارهای زیادی داشته و همه چیز خوار هستند. از جمله sarotherodon galilaeus.
جنس oreochromis بهترین گونه ها را برای آبزی پروری شامل می شوند. آنها عادات غذایی مشابه به گونه های sarotherodon دارند. تخم ها و بچه ماهیان انگشت قد این جسن در داخل دهان ماده هایشان رشد می کنند. از جمله Oreochromis niloticus و Oreochromis mossambieus البته همه زیست شناسان این طبقه بندی را نپذیرفته اند.
دلایل انتخاب تیلاپیا برای پرورش
فاکتورهای زیر دلایل سادگی پرورش تیلاپیا هستند:
1) مقاومت بالا در برابر بیماریها و در آبهای دارای کیفیت پایین
2) سازگاری و عادابته شدن با شرایط متنوع زیست محیطی
3) قابلیت تبدیل ضایعات کشاورزی – دامی و آلی به پروتئین با کیفیت بالا
4) میزان رشد بالا
5) رشد آسان و سریع در پرورش متراکم
چرخه زندگی تیلاپیای نیل به صورت زیر می باشد:
1. نرها آشیانه سازی کرده (یا یک ناحیه از کف تانک یا سرح دارای روزنه های ریز از تور قفس را تحت قلمرو خود قرار می دهند) و با رفتار عاشقانه ماده های بالغ را به داخل لانه جذب می کنند.
2. ماده ها تخم را در داخل آشیانه یعنی محلی که می توانند با نرها لقاح یابند رها کرده و بلافاصله آنها را به داخل دهان می کشند.
3. نرها جذب ماده ها را به درون آشیانه ادامه می دهند تا زمانیکه ماده های تخم ریزی کرده برای گذراندن دوره رشد تخم هایشان از لانه خارج و دور شوند.
4. تخم ها بعد از پنج روز در دهان ماده ها هچ می شوند (بستگی به دمای هوا دارد) و بچه ماهیان تازه هچ شده تا زمانیکه کیسه زرده شان جذب شود در دهان باقی می مانند.
5. سرانجام بچه ماهیان نورس برای بدست آوردن غذا به خارج از دهان شنا می کنند. اما به محض روبرو شدن با علائم خطر دوباره به درون دهان برمی گردند.
6. به محض اینکه بچه ماهیان نورس به حد کافی رشد کردند (به اندازه دهان مادر شدند) همگی مستقل شده و به سمت آبهای گرم و پناهگاهها از جمله لبه های استخر شنا می کنند.
7. تخم های ماده ها به محض اینکه گروه قبلی نوزادشان رشد یابند دوباره مستعد رویش و لقاح می شوند. یعنی بعد از یک دوره استراحت حدود 4 هفتگی دوباره به تخم می رسند.
نکات قابل ملاحظه ای در این زمینه وجود دارد.
• در مورد اغلب گونه های Oreochromis برای رسیدن به قابلیت تخم ریزی لازم است دمای آب به بالای 32 درجه سانتی گراد برسد، چنانچه دما در تمام طول سال بالای 22 درجه سانتی گراد باشد تخم ریزی ادامه می یابد و در صورتیکه به زیر 22 درجه نزول یابد تخم ریزی بصورت فصلی انجام خواهد شد.

• نرها نقشی در مسئولیت نگهداری و مراقبت از بچه ها ندارند و می توانند در یک زمان با تعداد متعددی از ماده ها در کار تکثیر شرکت کنند. بنابراین نسبت جنسی در یک تخم ریزی در استخر می تواند حتی بیشتر از 7 ماده به 1 نر باشد.
• اندازه دهان ماده می تواند تعداد بچه ماهیان نورس حاصل از تخم ریزی را تخمین بزند. ماده های بزرگتر تعداد تخم بیشتری می گذارند. بطور کلی تعداد بچه ماهیان نورس حاصل شده می تواند بین 100 تا 500 قطعه باشد.
• تخم ها نسبتا بزرگ هستند و بچه ماهیان نورس بزرگتی نیز تولید می شود که در اولین تغذیه نیاز به غذای زنده ندارند.
• حذف تخم ها یا بچه ماهیانی که زودتر از موقع مورد نظر رسیده اند از میان سایرین، میزان فرآوری را افزایش می دهد.
• در شرایط نامطلوب گونه هایی چون oreochromis mossambicus می توانند در اندازه کوچک (10 گرمی) حدود 4 تا 6 ماه بعد از هچ شدن به بلوغ جنسی برسند. این مطلب منجر به افزایش بیش از حد جمعیت ماهیان کوچک و غیر قابل فروش در استخر می شود.
• در یک جمعیت بالغ تیلاپیا، ماده ها مرتبا توانایی تکثیر مجدد را دارند و در طی این دوره توانایی غذاخودن را ندارند. به این معنی که نسبت رشد نرها خیلی بیشتر از ماده ها می باشد.

روشهای پرورش
تیلاپیا در سالهای 1950 و 1960 به عنوان یک ماهی شگفت انگیز به بسیاری از کشورها معرفی شد. اما به دلیل حاصل شن تجربیات بد حاصل از تخم ریزی زیاد آن در استخرها و حاصل شدن ماهیان ریز و کم ارزش هنگام صید، بسیاری از پرورش دهندگان از پرورش آن منصرف شده و آن را یک ماهی هرز نامیدند.
این تصور علی رغم این حقیقت که روشها و تکنیکهای دام پروری در بیش از 20 سال گذشته تحول عظیمی در پرورش تیلاپیا ایجاد کرده اند و آن را به یکی از مهم ترین ماهیان استخوانی قابل پرورش در جهان تبدیل کرده اند، هنوز در بعضی لحاظ باقی است.
چهار شیوه ذخیره سازی و هچ کردن بیش از سایرین موجب بوجود آمدن این تغییر بودند:
• ذخیره سازی گونه های خوب مانند oreochromis niloticus به جای orechromis mossambicus
• دستکاری جنسی بچه ماهیان جوان
• دورگه گیری یا هیبریداسیون
• تغییر هورمون جنسی
شیوه های ذخیره سازی
آسان ترین راه برای بهبود عملکرد، انتخاب بهترین گونه تیلاپیا است.
O. mossambicus اولین گونه تیلاپیا است که در سراسر جهان پراکندگی دارد. اما بیشترین خصوصیات نامطلوب را نیز داراست. تخمهایشان دارای اندازه بسیار کوچک هستند، به سختی رشد کرده و سایز قابل فروش بازاری (g 100+) می رسد.
O.mossambicus به O.niloticus یکی از دلایل اصلی تولید شگفت انگیز در کشورهایی چون تایوان و فیلیپین است.

دستکاری جنسی جوانها
تفاوتهای بارز و آشکاری بین جنسهای نر و ماده در گونه های تیلاپیا وجود دارد. از جمله این تفاوتها شکل اندام تناسلی، ریخت شناسی باله ها و رنگ بالغ ها می باشد. تشخیص جنسی ماهیان بزرگ نسبت به ماهیان کوچک راحت تر است. بصورتیکه اندام تناسلی آنها کاملا قابل رویت است. کارگران ماهر و زبردست در هچری ها می توانند بیش از 95 درصد جمعیت نر را به 5 تا 7 سانتی متر برسانند. این مسئله به استفاده از ذره بین و نیز ابزار رنگ کننده (جوهر، مالاشیت گرین و ... ) برای علامت گذاری و مشخص کردن اندام تناسلی کمک می کند.
دستکاری جنسی نیازمند یک سری تجهیزات پیشرفته نوزادگاهی برای پرورش بچه ماهیان نورس تا مرحله تولید بچه ماهیان انگشت قد پیشرفته که قادر به فعالیت جنسی در وزن حدود 20 گرمی باشند، دارد. ماهیان دارای این سایز قادر به مقاومت در ماقبل استرسها، دستکاریها و شکارچیان هستند. اما به هر حال این روش یک فعالیت نسبتا کم راندمان برای تولید جمعیت تمام نر است. بطوریکه نیمی از ماهیان غیر قابل قبول هستند. ماده های بدرد نخور را می توان فروخت یا به مصرف خوراکی رساند.

دورگه گیری (هیبریداسیون)
ژنتیک تیلاپیا بسیار پیچیده می باشد. دروگه گیری بین گونه ای ممکن است گاهی اوقات به تولید بچه هایی با نسبت جنسی متفاوت (بیشتر نر نسبت به ماده یا بیشتر ماده نسبت به نر) بیانجامد. بیش از 25 ترکیب هیبریدی متفاوت از تیلاپیاها تولید 80% نر را نشان می دهد. (این یک اتفاق دلخواه برای پرورش دهندگان است. زیرا نرها نسبت به ماده ها سریعتر رشد می کنند).
اصولات از دورگه گیری استفاده تجاری نمی شود. زیرا بجز نسبت جنسی حاصل مطلب زیاد دیگری در مورد خصوصیات دورگه های متولد شده هنوز کشف نشده است.
O.hornorum تنها گونه شناخته شده ای است که در اثر ترکیب شدن با O.niloticus یاO.mossambicus جمعیت تمام نر تولید می کند.
ماده O.niloticus و نر O.aureus جمعیت دورگه های 80 تا 90 درصدی نر تولید می کنند که قدرت رشد را از O.niloticus و تحمل در برابر سرما را از O.aureus به ارث برده اند.

تغییر هورمونهای جنسی

این روش یک شیوه موثلر گران قیمت برای تولید جمعیت تمام نر (100% نر) است. در این روش به یک تانک یا قفس توری کوچک نیاز است تا بچه ماهیان در مرحله جذب کیسه زرده یا اولین تغذیه در آن جمع شوند.
(چنانچه یک هفته از این مرحله بگذرد بچه ماهیان نورس بصورت ماهیان ماده منتشر و رها سازی می شوند).
بچه ماهیان نورس درون تانک باید از غذاهای حاوی هورمونهای تغییر دهنده جنسیت تغذیه شوند. غذا باید بلافاصله توسط بچها ماهیان نورس خورده شود. در این صورت آنها دارای شرایط مناسب خواهند شد.
در ادامه به روش آماده سازی غذاهای حوی هورمونهای جنسی اشاره شده است.
1. مخلوط کردن 30 تا 70 میلی گرم هورمون (میتل یا اتی نیل تستسترون در 700 میلی لیتر اتانول 95%)
2. افزودن 700 میلی لیتر هورمون حلال به هر کیلوگرم از غذای مناسب مورد نظر
3. به خوبی مخلوط و خشک کردن
4. افزودن مکمل ها
5. قرار دادن در فریزر یا جای خنک (در صورتی که غذا بلافاصله مصرف نشود).
6. خوردن غذا به میزان 10- 30% از وزن بدن در روز، به دفعات حداقل 4 بار در روز و به مدت 21 تا 28 روز این کار ادامه یابد.
افزایش تولید تخم تیلاپیا
اگرچه تکثیر (تخم گذاری) تیلاپیا به طور کثیری در استخرهای بدون مدیریت و غیر قابل کنترل انجام می گیرد. اما فرآوری پایین آن به این معناست که پرورش این ماهی برای تبدیل بچه ماهیان نورس به بچه ماهیان انگشت قد نیاز به سرمایه گذاری دارد. سیستم هایی که برای این کار استفاده می شوند شامل استخرها، تانکها و قفسهای توری کوچک هستند. سیستم های تکثیر این ماهی وابسته به رفتار طبیعی آن است. متاسفانه ماده های گربه ماهی یا کپور هر کدام تولید تخم نسبتا کمی می کنند و برای باروری و تکثیر مصنوعی مناسب نیستند.

سیستم های تکثیر
1) استخرهای بدون مدیریت و غیر قابل کنترل شایع ترین سیستم های مورد استفاده جهت تفریخ تیلاپیا هستند. این استخرها نیاز به مدیریت اندکی داشته و تولیدات آنها نیز کم است.
(1تا 2 بچه ماهی نورس در هر مترمربع در ماه یا 5 بچه ماهی نورس به ازاری هر ماده در ماه)
2) استخرهای قابل کنترل معمولا دارای طراحی و مدیریت پیشرفته هستند. این استخرها به صورتی ساخته می شوند که می توانند از عمیق ترین نقطه به طور کامل تخلیه شوند. در این سیستم ها پررورش دهنده بر کیفیت آب، کود دهی، مدیریت، غذادهی (استفاده از غذاهای مکمل) مؤثر است. ماهیان 100 تا 200 گرمی به میزان 1 تا 3 ماهی در متر مربع و با نسبت جنسی 1 نر به 3 ماده برای تولید گونه های خالص یا 1:1 برای دورگه گیری ذخیره سازی می شوند. آنها باید تا 15 بچه ماهی نورس در هر متر مربع در ماه یا 100- 35 بچه ماهی نورس به ازاری هر ماده در ماه تولید کنند. تولیدات می تواند با افزایش تعداد ماهیان درشت تر در استخرهای بزرگتر، افزایش دفعات صید و استفاده از روشهای متفاوت برای جمع آوری بچه ماهیان نورس افزایش یابد.

چنانچه مولدین 1 تا 5/1 کیلوگرمی استفاده شده و بچه ماهیان نورس هر 17 تا 19 روز جمع آوری و برداشت شوند، تولید تا 45 بچه ماهی نورس در هر متر مربع در ماه یا 380 بچه ماهی نورس به ازای هر ماده در ماه افزایش می یابد. همچنین بهتر است بچه ماهیان نورس بطور روزانه توسط یک تور دستی از لبه های استخر (در طول) جمع آوری شوند تا برای مولدین آشفتگی بودجود نیامده و بچه ماهیان نورس آسیب نبینند.
3) قفسهای توری کوچک (hapa) معمولا از نایلون مناسب، پشه بندهای پلاستیکی یا تورهای کتانی ساخته می شوند. این قفسها به سادگی قابل کنترل هستند. زیرا بچه ماهیان نورس نمی توانند فرار کنند و لذا برداشت آنها به سادگی انجام می شود.اندازه آنها 1 تا 40 متر مربع و عمق آنها 1 تا 2 متر بوده و بر روی میله هایی آویزان هستند. همچنین به شکل مربع یا مستطیل ساخته می شوند.
این قفسها دارای طرحهای طرحهای پیچیده ای هستند. بعضی ها دارای محیطی جهت جدا کردن مولدها از بچه ماهیان نورس می باشند.
2 نفر به راحتی می توانند یک قفس 40 متری را صید نمایند. ظرفیت معمول برای ذخیره سازی مولدین 7- 2 ماهی در هر متر مربع است (نسبت جنس نر به ماده 1:2 تا 1:7 می باشد ). میزان تولید بچه ماهی نورس، 150 قطعه در متر مربع در ماه یا 50 قطعه به ازای هر ماده در ماه تا بیش از 880 قطعه در هر متر مربع در ماه یا 400- 300 قطعه به ازای هر ماده در ماه می باشد. اصلی ترین راه برای افزایش تولید، تمیز کردن و صید بچه ماهیان نورس بصورت منسظم و پی در پی است.
4) تانکهای هچری که به راحتی مدیریت می شوند اما نسبتا هزینه ساخت آنها گران است. این تانکها به چندین قسمت به نام واحدهای تخم ریزی و واحدهای پرورش بچه ماهی نورس تقسیم می شوند. واحدهای تکثیر معمولا تانکهای گردی به قطر 1 تا 6 متر بوده که حاوی 5/0 تا 7/0 متر آب هستند. (در این واحدها به هیچ گونه زیرسازی نیازی نیست). ماهیان مولد 100 تا 200 گرمی در یک تا پنج متر مربع آب به نسبت جنسی 1 نر به 2 تا 7 ماده (از رژیم غذایی شامل 30 تا 40 درصد پروتئین به نسبت 1 تا 2% وزن بدن در روز تغذیه می شوند) ذخیره سازی می شوند.
تولید بچه ماهی نورس با تکرار صید بچه ماهیان بصورت دستی (توسط تورهای گود) و بررسی وضعیت ماده ها به حداکثر می رسد.
چنانچه تخم ها هر 5 روز یکبار یا تخمها و بچه ماهی تبدیل می شوند و این مستلزم آن است که تخم های هچ نشده و بچه ماهیان نورس دارای کیسه زرده تا زمانیکه دارای توانایی غذا خوردن شوند درون یک سیستم انکوباتور مصنوعی نگهداری گردند.
سیستمهای انکوباتور به صورتی طراحی شده اند که تخمها را در یک سری حرکات ملایم نگهداری کنند. زیرا حرکات شدید و آشفتگی ها منجر به بروز آسیبهای مکانیکی در تخمها می شود.
3 نوع سیستم اصلی انکوباتور در این روش پرورش استفاده می شود.


سیستم های پرورش تیلاپیا

استخرها:
انواع متنوعی از استخرها برای پرورش تیلاپیا استفاده می شوند. رایج ترین اما بی حاصل ترین نوع این استخرها آنهایی هستند که ورودی پایین، تخم گذاری بدون کنترل و صید بی قاعده داشته و محصولات عموما بین 500 تا 2000 کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.
قدم فراتر بعدی استخرهای کوددهی شده با تکثیر کنترل نشده و صید با قاعده است، محصول بین 3000- 5000 کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.

برای بدست آمدن محصولات بیشتر نیاز به سرمایه گذاری کلان تر در دوره مدیریت و ذخیره سازی است. چنانچه ماهیان تک جنسی ذخیره سازی شده و کوددهی و غذادهی بصورت منظم انجام شود، می توان محصولات را تا 800 کیلوگرم در هکتار در سال (از نوع ماهیان هم اندازه) افزایش داد.
افزایش محصول را می توان با استفاده از یک جنس از ماهیانف غذادهی مکمل و تعویض منظم و مرتب آب بدست آورد. این کار باعث تولید kg/ha 15000 در سال (ماهیان هم اندازه) می شود.اکنون پرورش تیلاپیا در استخرهای چند گونه ای همراه با کپور، گربه ماهی یا میگوی آب شیرین (ماکروبراکیوم) نیز رایج شده است. مزیت اصلی استفاده از استخرها رشد سریع و راحت ماهی از طریق کوددهی استخر و حاصل خیزی خاک است. این روش از چندین معایب نیز برخوردار است:
ساخت استخرها گران تمام می شود. استخرها نیاز به فضا (محیط) زیادی دارند، فقط در مکانهایی که خاک مناسب دارند می توان این استخرها را ساخت و نیاز به آب فراوان جهت جبران آب از دست رفته از طریق تراوش و تبخیر است. ماهیان این استخرها به راحتی شکار و یا دزدیده می شوند و در هنگام صید اندازه های متفاوتی دارند.

قفسها

پرورش تیلاپیا در قفس با مشکل تخم ریزی بیش از حد روبرو نیست. زیرا تخم ها از بین شبکه های قفس به بیرون سقوط می کنند. دیگر مزیت اصلی قفس این است که لازم نیست پرورش دهند در مکانی که قفس واقع شده صاحب و مالک آب باشد.
دو نوع اصلی قفسهای کوچک و کم تراکم که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند در کانالها یا دریاچه های فقیر از نظر مواد مغذی واقع می شوند. این قفسها را می توان از تور یا گاهی اوقات از بامبو یا سایر مواد و تجهیزات قابل دسترس در محل ساخت. ماهیان در این قفسها از مواد مغذی موجود در آب پیرامونشان استفاده کرده ولی به هر حال با غذاهای مکمل نیز تغذیه می شوند.حداکثر میزانی که می توان برداشت نمود بطور ماکزیمم kg/m3 10 می باشد.
در حال حاضر پرورش تیلاپیا در قفسهای متراکم نیز بسیار رایج شده است. چندین پروژه بزرگ تجاری اخیرا در آفریقا آغاز گردیده است . ماهیان در نسبتهای بیشتر ذخیره سازی گردیده و از غذاهای مکمل تغذیه می شوند.
میزان محصول به طور نمونه حدود kg/m3 25 است. حداکثر ظرفیت با توجه به اکسیژن قابل دسترس محدود می شود.
پرورش در قفس نیازمند سرمایه گذاری کمتری نسبت به پرورش در استخر یا تانک است. همچنین احتیاجی به جریان دادن یا پمپ کردن آب به درون سیستم نیست. عیب اصلی در این روش حساسیت بالا و قرار گرفتن در معرض دزدیده شدن و آسیبهای دشمنان است.

تانکهای متراکم
پرورش در تانکهای متراکم با مشکلاتی چون تکثیر و تخم ریزی بیش از حد روبرو نمی باشد. زیرا فضا برای قلمرو طلبی و لانه سازی نرها وجود ندارد. این سیستم نیاز به یک منبع آب ثابت و یا پمپ دارد. بنابراین در مناطقی که منبع جریان آب کافی و غنی یا نیروی تامین کننده فشار برای پمپ کردن آب را نداشته باشند، ساخت این تانکها مشکل است
مصرف آب بستگی به سیستم مدیریت دارد. اما بطور قابل ملاحظه ای کمتر از میزان مصرف آب برای تولید میزان مشابه محصول در استخرها است. همچنین از مساحت کمتری نیز استفاده می شود. حداکثر میزان ذخیره سازی در تانکها (در جاهائیکه آب هر 2- 1 ساعت یکبار تعویض می شود) حدود 50- 25 kg/m3 است. این میزان با استفاده از سیستمهای هوادهی تا kg/m3 70 و با اکسیژن دهی به بیش از kg/m3 150 افزایش می یابد.
حفظ امنیت در این تانکها بسیار آسان است. زیرا کل تولیدات در یک محوطه کوچک محاظفت شده تجمع می یابند.

پارانشیم پهن برگان :

پارانشیم در پهن برگان به دو دسته تقسیم میشه پارانشیمهای محوری و پارانشیم های عرضی که اول از پارانشیم های محوری شروع میکنم . راستی درصد پارانشیم ها هم نسبت به حجم چوب 0-23 % هستش .

پارانشیم های محوری :

پارانشیم های محوری همون طور که از اسمشون پیداست پارانشیم هایی هستند که در جهت طولی در داخل درخت قرار دارند یعنی تو درخت از بالا به پایین قرار دارند . پارانشیم های طولی یا محوری از سلولهای دوکی شکل کامبیوم ساخته میشن مثل فیبر ها و آوندها ولی طولشون از سلولهای دوکی شکل کامبیوم کوچیکتره و دیوارشون خیلی نازکه و منافذ روشونم از نوع ساده هستش . وظیفشونم همون طور که میدونید ذخیره غذا هستش .

خوب ما دو جور پارانشیم محوری داریم :

پارانشیم آپوتراشال ( مستقل از آوند ) و پارانشیم پاراتراشال ( همراه آوند )

پارانشیم آپوتراشال (مستقل از آوند ) :

خود این پارانشیم به سه دسته تقسیم میشه . منفرد – نواری – خطوط پیوسته ( گروهی پراکنده ) . که تنها مثالی که اینجا داریم برای نوع منفردش هست که شمشاد و انجیلی پارانشیم آپوتراشال منفرد دارن.

 پارانشیم پاراتراشال ( همراه آوند ) :

خود این پارانشیم به دسته های زیر تقسیم میشه که درختهایی هم که این نوع پارانشیم ها رو دارند روبه روشون نوشتم :

نواری ( مماسی ) ابتدایی – که در ابتدای حلقه رویش یا همون دایره رویش هستند و در گونه های بخش روزنه ای دیده میشن کلمه کلیدی بخش روزنه ای که یادتون نرفته؟ ( بلاوام!)

نواری ( مماسی ) انتهایی – که در انتهای حلقه رویش دیده میشن و در گونه های استوایی وجود دارند .

دور آوندی – بلوط و ون

دور آوندی پیوسته – دورآوندی بالدار – که مثالهاشون میشه به اقاقیا , لیلکی و توت اشاره کرد .

خوب این از پارانشیم های محوری بود به همین راحتی J میریم سراغ پارانشیمهای عرضی که خیلی مهم و باحالن!

پارانیشم عرضی :

پارانشیم عرضی یا همون اشعه چوبی یا همون پره چوبی پارانشیم هایی هستند که در عرض درخت قرار دارند از مرکز به سمت خارج دیده میشن . این پارانشیم ها از سلولهای مادر پره ها به وجود میان کلا هر چی تو درخت در جهت عرضی ساخته بشه از سلولهای مادر پره ها ساخته میشه . دیواره پارانشیم های عرضی خیلی نازکه و وظیفشونم ذخیره مواد و حمل و نقل مواد در جهت عرضیه !

پارانشیم آبکشی

بافت غربالی در گیاهان دو لپه ای علاوه بر آوندهای غربالی و سلولهای همراه با آن شامل سلولهای پارانشیمی طویلی است که در جهت عمودی قرار دارند. شکل این سلولها که به پارانشیم آبکشی موسوم اند با هم متفاوت است و اشکال استوانه ای ، منشوری، چند وجهی و یا کروی دارند. محتویات این سلولهای پارانشیمی نیز بسیار متفاوت بوده،ممکن است محتوی تانن ها، لعابها، لاتکسها، اکسالات کلسیم و غیره باشند. پارانشیم آبکشی ممکن است ناجور و با عناصر دیگری همراه باشد. مثلاً در بلوط ها سلولهای پارانشیم آبکشی به علت داشتن هسته کوچک و معمولی از سلولهای همراه با آوند غربالی که دارای هسته درشت هستند به آسانی تمیز داده می شوند. سلولها پارانشیم آبکشی هیچ گونه خصوصیت معینی که آنها را از سلولهای دایره محیطیه و حتی پارانشیم پوستی مشخص سازد، ندارند.وجود پارانشیم آبکشی در تمام گیاهان نهاندانه عمومیت نداشته،در غالب گیاهان تک لپه یی دسته های غربالی منحصراً از لوله های غربالی و سلولهای همراه تشکیل می یابند.

پارانشیم کلروفیلی

سلولهای پارانشیم کلروفیلی محتوی دانه های کلروپلاست فراوان بوده ممکن است شکل چند وجهی داشته پایه علت لعابی شدن خفیف تیغه میانی شکل مدور یا بیضی پیدا کرده، تشکیل بافت مآدار را بدهند اگر لعابی شدن آنها خیلی پیشرفته باشد، پیوستگی برخی از سلولهای بافت از بین رفته، حفره های بزرگ در بافت ایجاد می گردد مانند بافت پارانشیم حفره یی.

پارانشیم کلروفیلی سبب رنگ سبز اندامهای هوایی گیاه مانند برگ و ساقه های جوان می گردد. در ساقه های جوان و علفی پارانشیم کلروفیلی بیشتر قسمت خارجی ناحیه پوست را تشکیل داده در برگها بنام مزوفیل (Mesophylle) تمام فضای داخلی یا ضخامت برگ را پر می سازد. بافت پارانشیمی کلروفیلی در ساقه های جوان گیاهان چوبی و برگ برخی از تک لپه ها مانند زنبق و ذرت ساختمان یکنواخت و مشابه دارد ولی در برگ گیاهان دولپه ای پارانشیم کلروفیلی ساختاری ناجور و متفاوت نشان می‌دهد.

بیمهرگان

فصل اول

مقدمه

جانوران موجودات زنده‌ای هستند که با خوردن موجودات زنده‌ی دیگر تغذیه می‌کنند. جانوران قادر نیستند غذاسازی کنندو به جز تعداد معدودی، آنها قادر به جابه‌جایی هستند و بدن آنها از تعداد زیادی سلول ساخته شده است.

دست کم یک میلیون گونه‌ی متفاوت از جانوران وجود دارد و هر روز تعداد بیشتری از آنها کشف می‌شوند.

جانوران تقریباً همه جا هستند. برخی در جنگل‌ها، دشت‌ها، یا در کوهستان‌های بلند زندگی می‌کنند. برخی در رودخانه‌ها، دریا‌ها یا غارهای تاریک زندگی می‌کنند. آن‌ها چیزهای بسیاری می‌خورند بعضی از گیاهان تغذیه می‌کنند، «گیاه خوار» و برخی از گوشت جانوران دیگر تغذیه می‌کنند «گوشت خوار» تنها عده‌ی کمی از آن‌ها هم گیاه و هم جانور می‌خورند. آن‌ها را «همه چیز خوار» می‌نامند. برخی از آنها که انگل نامیده می‌شوند در بدن جانوران زنده‌ی دیگر زندگی می‌کنند.

سلسله‌ی جانوران را بر اساس داشتن یا نداشتن ستون مهره‌ها به دو شاخه طبقه‌بندی می‌کنند.

1-    بی‌مهره‌گان

2-    مهره داران

1-1 مهره داران

جانورانی هستند که ستون مهره دارند. در تمام مهره داران ستون مهره و سایر استخوان‌های اسکلت از بدن محافظت می‌کنند. مهره داران پنج رده‌ی بزرگ دارند که عبارتند از: ماهی‌ها – دوزیستان – خزندگان – پستانداران و پرندگان

2-1 بی‌مهره‌گان

بی‌مهره به معنای بدون ستون مهره است. بیش‌تر جانوران موجود در جهان بی‌مهره‌اند. البته بدن همه جانوران بی‌مهره کاملاً نرم یا بی‌حفاظ نیست. برخی از آنها یک پوسته‌ی سخت بیرونی دارند. این پوسته به صورت زره عمل می‌کند اما در عین حال بر خلاف استخوان‌های ما به جای درون از بیرون نوعی اسکلت برای بدن جانور به وجود می‌آورد. زره برخی از بی‌مهره‌گان مانند خرچنگ‌های دریایی- عقرب‌ها – حشره‌ها بند بند است. زره‌ی بقیه‌ی بی‌مهره‌گان مانند حلزون‌ها و صدف‌ها نسبتاً سخت است. بیش‌تر جانوران بی‌مهره جثه‌ی کوچکی دارند. بسیاری ازآنها درآب زندگی می‌کنند و شناوری در آب سبب می‌شود که وزن آن‌ها کاهش یابد و بتوانند وزن خود را تحمل کنند.

فصل دوم

2- انواع بی‌مهره‌گان

بی‌مهره‌گان به دو دسته‌ی ساده و پیشرفته تقسیم می‌شوند. بی‌مهره‌گان ساده شامل اسفنج‌ها – کیسه تنان – کرم‌ها می‌شود. بی‌مهره‌گان پیشرفته نیز شامل نرم تنان – خارتنان و بندپایان می‌شود.

1-2 بی‌مهره‌گان ساده

(کمترین گوناگونی سلول‌ها و اندام را دارند)

1-1-2 اسفنج‌ها:

بیش از بیست هزار گونه هستند. این جانوران از تعداد زیادی یاخته ساخته شده‌اند که شبکه ای از لوله تشکیل می‌دهند.این یاخته‌ها اندام تشکیل نمی‌دهند بلکه هر یک به طور جداگانه تغذیه و نفس می‌کشند.

2-1-2 کیسه تنان:

بدن آنها چندین نوع سلول برای کارهای تخصصی مانند گوارش- حرکت- حس کردن و... دارد. کیسه تنان مانند اسفنج‌ها در آب زندگی می‌کنند و اقسام زیادی از آنها در آب‌های گرم – شور و کم عمیق هستند. این جانوران به دو صورت متحرک مانند عروس دریایی و گروهی که قادر به جابه‌جایی نیستند مانند مرجان‌ها هستند.

3-1-2 کرم‌ها:

کرم‌ها را بر اساس درجه پیچیدگی بدن به سه گروه کرم‌های پهن - لوله‌ای و کرم‌های حلقوی تقسیم می‌کنند. درجه پیشرفتگی ساختمان در بدن کرم‌های حلقوی به حدی است که دانشمندان آنها را جزو بی‌مهره‌های پیچیده قرار می‌دهد.

2-2 بی‌مهره‌گان پیشرفته

تخصصی شدن سلول‌ها بیش‌تر شده و بدن همه دستگاه‌ها را دارد.

1-2-2 بندپایان

بیش‌ترین تعداد جانورانی که با ما زندگی می‌کنند از گروه بندپایان هستند. بندپایان بیش از یک میلیون گونه‌اند. بندپایان را از روی تعداد پاها- شاخک‌ها و قطعات بدن به چهار گروه بزرگ طبقه‌بندی می‌کنند. عنکبوتیان- سخت پوستان- هزارپایان- حشرات.

2-2-2 خارتنان:

این گروه جانوران نسبتاً  کمیاب هستند- همه انواع آنها در دریا آن هم در دریای گرم زندگی می‌کنند. خارتنان دستگاه تنفس – گدش خون و دفع ندارند. به جای دستگاه گردش آب دارند.

3-2-2 نرم تنان:

این گروه از جانوران تقریباً 128000 گونه می‌باشند.همه نرم تنان به جز تعداد معدوی در آب زندگی می‌کنند. بدن بیشتر نرم تنان را صدف آهکی از بیرون می‌پوشاند هر چه صدف بزرگ‌تر و سنگین‌تر باشد حرکت جانور کندتر است.

فصل سوم

3-    نرم تنان Mollusca

نرم تنان پس از بندپایان (arthroda) بزرگترین و متعددترین شاخه جانوری می‌باشند که در اقیانوس‌ها- آب‌های شیرین و نقاط مختلف خشکی‌ها و به طور کلی در همه جا یافت می‌شوند.

نرم تنان دارای اندازه‌های مختلفی هستند. گونه‌ای از سفالوپوداها به نام الکیتئوتیس architeathis بسیار بزرگ است و طول صدف پیچشی آن گاهی تا 20 متر می‌رسد. سفالوپودا بزرگترین جانور بی‌مهره است. در مقابل نرم تنان کوچکتر به اندازه کمتر از میلی‌متر نیز مشاهده می‌شوند.

بسیاری از نرم تنان صدف‌های ضخیم و سنگینی دارند اما در داخل صدف بدنی نرمی دارند. نرم تنان دارای بدن نرم و بدون بند هستند. منشاء آنها در مسیر تکاملی کاملاً مشخص نیست. این موجودات هم به کرم‌های بندار و هم به کرم‌های پهن شباهت دارند.

1-3 قسمت‌های مختلف بدن نرم تنان

بدن نرم تنان از چهار قسمت تشکیل می‌شوند که عبارتند از:

1-    قسمتی که سر نامیده می‌شود و شامل دهان- شاخک‌های حسی و چشم‌ها است.

2-    قسمت پاها که در شکم قرار داشته و عضلانی است.

3-    توده احشایی که در پشت حیوان قرار داشته و شامل اندام‌هایی چون روده – کلیه و سیستم تولید مثل می‌باشد.

2-3 ساختمان و ترکیب صدف در نرم تنان

صدف نرم تنان از دو ماده تشکیل شده است:

1-    پریوستراکوم: که شامل مواد ارگانیکی متراکم می‌باشد.

2-    مواد کانی صدف: که شامل کلسیت و یا آراگونیت و یا هر دو می‌باشندکه به نستبی با هم ترکیب شده‌اند.

3-3 انواع نرم تنان

نرم تنان به شش گروه اصلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

1-3-3 تک لاکه‌ای‌ها (8 گونه)

در اعماق آب‌های سواحل آمریکای شمالی و جنوبی یافت می‌شوند. این‌ها را می‌توان فسیل‌های زنده نامید. چون اجداشان بیش از 500 میلیون سال قبل زندگی می‌کردند. این جانوران به صدف کوهی شبیه‌اند و چندین ردیف آبشش دارند، مانند نئوپلینا.

2-3-3 چند لاکه‌ای‌ها (50 گونه)

شامل کیتون‌ها می‌شوند که در سواحل یا آب‌های کم عمق زندگی می‌کنند. صدف اینها از 8 صفحه تشکیل شده است و پای نیرومندی دارند که آنها را محکم روی سنگ‌های ساحل نگه می‌دارد تا در برابر ضربه امواج مقاومت کنند. این جانوران شاخک یا چشم ندارند و برای غذا خوردن با زبانشان گیاهان و جانوران ریز را روی سنگ‌ها می‌لیسند.

3-3-3 شکم پایان (35000 گونه)

انواع حلزون‌های خشکی و دریا را شامل می‌شوند. روی سرشان چشم و شاخک دارند و یک پای عضلانی حرکت می‌کنند. بیشترشان یک صدف دارند که در حلزون‌های معمولی به صورت مارپیچی است. شکم پایان در جاهای مختلفی از جمله بیابان‌ها، اقیانوس‌ها و اب شیرین زندگی می‌کنند. هم از گیاهان و هم از جانوران تغذیه می‌کنند.

4-3-3 ناوپایان (350 گونه)

به این‌ها صدف‌های عاجی هم می‌گویند چون مثل عاج فیل می‌مانند. ناوپایان در اعمال زیر شن زندگی می‌کنند تا امواج آب آن‌ها را نبرد و برای به دام انداختن غذا، از شاخک‌هایی که اعضای مکنده‌ای در انتهای خود دارند استفاده می‌کنند.

5-3-3 دوکفه‌ای‌ها (8000 گونه)

صفد لولا داری دارند که از دو قطعه تشکیل شده است. همه این‌ها در آب زندگی می‌کنند و بسیاری از آنها می‌توانند با پایشان درماسه یا گل نقب بزنند. آب به درون آبشش‌هایشان کشیده می‌شود و در آن جا آبشش‌ها اکسیژن و ذرات ریز غذا را جدا می‌کنند. نمونه بارز دو کفه‌ای‌ها اسکالوپ می‌باشد.

6-3-3 سرپایان (6000 گونه)

این رده تکامل یافته‌ترین رده شاخه نرم تنان و تنها رده شامل شناگرهای فعال با اعضای حسی و چشم‌های مخصوص هستند. اگرچه از دوکفه ای‌ها نیز تعدادی مثل پکتن و کاردیوم دارای چشم هستند و گاهی شنا می‌کنند. سرپایان منحصراً در محیط‌های  دریایی زندگی می‌کردند. آنها شامل بزرگترین بی‌مهره‌گان مثل ارکیتپوس به اندازه 22 متر طول (شامل بازوها) هستند که برنی قیفی شکل داشته و بازوها به شکل پا تغییر می‌کنند. سرپایان امورزی معمولاً آرواره‌های قوی دارند. اما «رادولا» نسبت به شکم پایان گوناگون نیست. سرپایانی دارای مهمترین سنگواره‌های مشخص از دونین تا پایان کرتاسه هستند.

سرپایان شامل اسکوپیدها، اختاپوس‌ها و ده پایان می‌شوند. بیش‌تر اینها صورت ندارند اما قسمت‌های نرم بدنشان در کیسه‌ی عضلانی محکمی محافظت می‌شود. سرپایان چند شاخک دارند که مکنده‌های انتهایشان برای گرفتن غذا است و لوله‌ای دارند که آب به دورن آن تلمبه می‌شود تا بتوانند مانند جت حرکت کنند. همه اینها مغزهای بزرگ و چشم‌های مرکب دارند.

الف) اختاپوس‌ها

اختاپوس‌ها خویشاوندان حلزون هستند. صدف محافظ ندارند اما بدنی انعطاف‌پذیر دارند طوری که می‌توانند وارد سوراخ‌های کوچک شوند و در آن جا از دست دشمنانی مانند مارماهی در امان باشند.

بخشاصلی بدن اختاپوس کیسه‌ای از پوست و ماهیچه است. در درون این کیسه آبشش‌ها و سایر بخش‌های  نرم بدن قرار دارد. در جلو، سر به یک طرف کیسه چسبیده است. هنگامی که دهانه کیسه باز است؛ آب وارد می‌شودو به آبشش‌ها اکسیژن می‌رساند. سپس کیسه می‌تواند به دور گردن فشرده شود و آب را از راه لوله‌ای با فشار بیرون بفرستد. فواره آب نسبتاً قوی است و در نتیجه اختاپوس با فشار به جلو رانده می‌شود و در واقع می‌تواند خیلی سریع حرکت کند.

اختاپوس‌ها بینایی خوبی دارند چون چشمان بزرگی دارند که ساختمان آن‌ها بسیار شبیه به چشم پستان داران است. آنها همه شکارگرند و موجوداتی مانند خرچنگ را می‌گیرند و با بادکش موجود بر روی هشت بازوی بلند دور دهانش نگه می‌دارند. هنگامی که اختاپوس طعمه‌اش را می‌گیرد در نتیجه گزش با منقار شاخی خود نوعی سم مؤثر بر اعصاب به آن تزریق می‌کند به طوری که جانوران قوی نیز به سرعت از پای در می‌آیند.

ب) اسکوییدها

از خویشاوندان حلزون هستند ولی صدف ندارند و در عوض یک بافت نگه دارنده‌ی سفت و شاخی در داخل بدن کیسه ای خود دارند. این بافت، قلم نام دارد. چون اسکویید‌ها کیسه‌های جوهری هم دارند گاهی به آنها جانوران قم دوانی هم می‌گویند. سر این جانوران با چشم‌های درشت و مغز بزرگشان در جلو بدن کیسه‌ای آنها قرار دارد. هشت بازوی بلند دور دهان آنها را گرفته است و دو شاخک بلندتر هم دارند.

بیش‌تر اسکوییدها دراقیانوس‌ها زندگی می‌کنند. آن‌ها با بیرون راندن آب به جلو حرکت می‌کنند. بعضی از آنها آن قدر سریع حرکت می‌کنند که می‌توانند بر فراز امواج تا فاصله 20 متر یا بیش‌تر به پرواز درآیند.

غذای اسکوییدها بیش‌تر ماهی است که با شاخک‌های درازشان آن را می‌گیرند. این شاخت هم مثل بازوهای اسکویید مکنده‌هایی دارند که اغلب چنگال‌دار است و طعمه‌ی لغزنده را می‌گیرد. اسکویید‌ها خود غذای بسیاری از جانوان‌اند. اسکوییدهای بزرگ که در اعماق دریاها زندگی می‌کنند بخشی از غذاهای مهم نهنگ هستند.

بیش‌تر اسکوییدها دراعماق تاریک دریا از اندام‌های نورافشان رنگی برای ارتباط با یکدیگر و دفع مهاجمان استفاده می‌کنند. معمولاً حداقل یک اندام نورافشان در نزدیکی چشم‌های اسکویید هست تااسکویید بر اثر نوری که ماهیان شکارچی پخش می‌کنند دید خود را از دست ندهد.

منابع:

1-    اینترنت 1383، http/iranzan3.persianblog.com

2-    دکتر صدیق زاده، علی- میرخوان، فاطمه- یزدان‌فر، سیمین- دانشنامه آکسفورد- انتشارت نی

3-    آردلی بریژیت- آردلی نیل- ترجمه درنوایی رضوان- هزار یک پرسش- نشر افق – 1380

4-    اسکندری، منیژه – پورسعید، زهره- کلانکی، اکرم- غنی سازی علوم- انتشارات مبتکران- 1384

بافت شناسی در گیاهان

تاریخچه

بافت شناسی گیاهی تاریخی دیرینه دارد و با کوشش دانشمندان مثلمالپیگیوگرو، ابتدا در اواسط قرن هفدهم بنیانگذاری شد. گرو توانست تصاویر دقیقی ار بافتهای گیاهی را کشف کند که هم اکنون نیز استفادهمی‌شود.

مفاهیم پایه

بافتهایگیاهیبسیار متنوعند و اصولا تنوع آنها در نتیجه تکامل بوجود آمده است. بدینصورت کهگروههای گیاهیتکامل یافته‌تر ، دارای تنوعبافتی بیشتری می‌باشند. بیشتری تنوع بافتی درگیاهانگلدار (تک لپه‌ای و دو لپه‌ای) دیده می‌شود. چون در این گروه ، بافتها و سلولهابه حد والایی از تکامل خود رسیده اند و کاملا اختصاصی شده‌اند.

در گروههای پست‌تر ، بافتها تنوع کمتریدارند مثلا درخزه‌ها، اگر چه تا حد زیادی تقسیم کار صورتگرفته اما هنوز بافتها تمایز کامل نیافته و کاملا اختصاصی نشده‌اند. بنابراینبافتها ، عمدتا پارانشیمی می‌باشند و درنهانزادانآوندی ، بعضی از بافتها نظیر بافت هدایت کننده برای اولین مرتبه تمایز یافتهاست و بعد تکامل آنها ادامه می‌یابد تا در گیاهان گلدار به حد کمال خود می‌رسد وکاملا اختصاصی می‌شود.

انواع بافتهای گیاهی

بافت مریستم

این بافت ، بافت فوق‌العاده مهمی است چون منشا کلیه بافتها وساختمانهایگیاهی است. بافت مریستم بافت نسبتا پیچیده‌ای است که در اندامهای مختلف به صورگوناگون یافت می‌شود و در هر مکان از خصوصیات ویژه‌ای برخوردار است. اگر چه فعالیتمهم سلولهای بافت مریستم تقسیم وتکثیر سلولی استولی در موقعیتهای مختلف و اندامهای مختلف ، شکل و وضعیت متفاوتی را به خود می‌گیرندو عهده‌دار تشکیل اندامها و بافتهای خاصی می‌باشند.
بنابراین ، سلولهایمریستمی در جایگاههای مختلف از نظر فیزیولوژیکی و طرز تقسیم ، کاملا اختصاصی عملمی‌کنند. سلولهای بافت مریستم عموما فاقدواکوئل می‌باشند و گاه واکوئلهای ریزی دارند. دیواره سلولی نازک و فعالیت پرتوپلاسمی شدیدیداشته و قدرت تقسیم فوق العاده‌ای در آنها وجود دارد. بطوری که یک سلول مریستمیممکن است قدرت تقسیم خود را هزاران سال حفظ کند.

بافت پارانشیم

یکی از بافتهای بسیار مهم است. این بافت ، یک بافت عمومی وهمگانی محسوب می‌شود و در بسیاری از ساختمانها بخصوص ساختمان نخستین ، بافتهای دیگردرون آن واقع می‌شوند. بدین جهت ، بافت پارانشیم را گاهی ، بافت زمینه‌ای نیزمی‌گویند. سلولهای این بافت ، تنها دارایدیوارهنخستین و به کلی فاقد دیواره ثانویه می‌باشند. سلولهای این بافت ، دارایپروتوپلاسم فعال می‌باشند و در فعالیتهای مهم و حیاتی گیاهان شرکت دارند. سلولهایاین بافت ، معمولا شکل خاصی ندارند و در هر مکانی با شکل و خصوصیات پرتوپلاسمی خاصی، که در ارتباط با نوع فعالیت آنها می‌باشند ظاهر می‌گردند. این بافت شامل سه نوعبافت زیر می‌باشد.

بافت کلرانشیم: بافت پارانشیمفتوسنتزی می‌باشد چرا که این سلولها دارایکلروپلاستهای متعددی می‌باشند و فواصل سلولی زیادی بین آنها وجود دارد.

بافت پارانشیم ذخیره‌ای: وظیفه ذخیرهدر اندامهای مختلف مثلریشه ،ساقه ،دانه ومیوه را بر عهده دارد. که غالبا این مواد ذخیره‌ای شاملهیدراتکربن مثلنشاسته وگاهی نیز شامل دانه‌های روغنی و پروتئینی می‌باشند سلولهای این بافت فاقد شکل مشخصمی‌باشند و دارای دیواره نازکی‌اند اما پروتوپلاسم آنها فعال است.

پارانشیم زمینه‌ای: تقریبا در همهاندامها بین بافتهای جداگانه قرار دارند و سلولهایش دارای شکلهای مختلف‌اند که برحسب محل خود به بافتهای مختلف اسکرانشیم ، کلانشیم تبدیل می‌شوند یا در نقش انتقالمواد یا گاه در نقش ذخیره مواد یا نقشهای دیگر عمل می‌کنند.

بافتهای مقاوم

بافت کلانشیم: یک بافت مقاوم است کهغالبا در ساختمانهای نخستین ساقه ، ریشه و اندامهای دیگر یافت می‌شود. این بافتمعمولا در نواحی بیرونی اندامها نزدیک به روپوست به صورت دستجات سلولی یا استوانهسرتاسری یک لایه یا چند لایه سلولی ، ظاهر می‌شود. بافت کلانشیم فاقددیوارهثانویه هستند و دیواره اولیه در آنها به طرز نامنظمی ضخیم می‌شود. نامنظم بودنرسوبات دیواره سلولهایبافتکلانشیم کمک موثری در شناسایی سریع این بافت می‌کند. به خاطر اینکه سلولهای اینبافت فاقد دیواره ضخیم ثانویه‌اند بنابراین فعالیت پروتوپلاسمی نسبتا بالاییدارند.

بافت اسکلرانشیم: بافت مقاومی است کهتقریبا در همه نقاط گیاه دیده می‌شود این بافت گاه به صورت اجتماع ، گاه به صورت یکیا چند لایه‌ای گاه نیز به صورت سلولهای پراکنده انفرادی دیده می‌شودبافتاسکلرانشیم هم در ساختمانهای نخستین و هم در ساختمانهای ثانویه گیاه دیدهمی‌شود. سلولهای این بافت به دو دسته فیبر و اسکلریدی تقسیم می‌شود. که بخصوص ازنظر شکل باهم فرق دارند. فیبر سوزنی و کشیده اما اسکلریدی دارای اشکال متنوعمی‌باشد.

بافت هادی

بافت آوند چوبی: بافتآوند چوبی همراه بافت آبکش ، به عنوان سیستم هدایت کننده است. این بافت دراستوانه مرکزی اندامهای ریشه و ساقه قرار گرفته و دارای سلولهای متفاوتی مثلسلولهای غربالی وسل و تراکئید اختصاصی‌اند. اما برخی دیگر مثل سلولهای پارانشیم یاالیاف غیر اختصاصی می‌باشند. پس این بافت ، یک نوع بافت مرکب است.

بافت آوند آبکشی: بافت آوند آبکشیعهده‌دار انتقال مواد غذاییدر گیاه است، یعنی انتقال شیره پرورده در اندامهای مختلف. در ارتباط نزدیک با بافتآوند چوبی قرار گرفته و در ساختمانهای نخستین اندامهای ریشه و ساقه ، درون استوانهمرکزی قرار دارد. ولی به علت عدم وجود دیواره ثانویه سلولهای آبکش ، تشخیص آن ازسلولهای پارانشیمی در مشاهدات میکروسکوپی مشکل می‌باشد. این بافت نیز مثل بافت چوبییک بافت مرکب است که دارای سلولهای اختصاصی مثل سلولهای غربالی و سلول همراهمی‌باشند و نیز سلولهای غیر اختصاصی مثل پارانشیمی و الیاف.

بافت محافظ

بافت محافظ ، جهت محافظت از اندامهای گیاهی می‌باشد و قشرخارجی آنها را تشکیل می‌دهد. بافت محافظ دو نوع است: یکی بافت محافظی است کهاندامهای گیاه را در رشد نخستین می‌پوشاند که آنرا روپوست یا اپیدرمیس گویند. دیگریبافت پریدرم که پوشش اندامها را در ساختمان پسین تشکیل می‌دهد که به آنبافت چوب پنبه‌ایهم می‌گویند. این دو بافتمحافظ کاملا از هم متفاوتند.

بافت ترشحی

اعضای ترشحی در گیاهان بسیارمتنوع و کاملا متفاوت باهمند وبیشتر اوقات به صورت بافت مشخصی نمی‌باشند. بافتهای ترشحیآنها ممکن است که به صورت پرزغده‌ای ، سلول منفرد ، یک لایه سلول ، مجرا ، کیسه و یا لوله باشند.

بافت گیاهی

دید کلی

بافتها گروهی ازسلولها هستند که خاستگاه یکسان دارند. انواع گوناگون از بافتهاریشه‌ها ،ساقه‌ها وبرگها را بوجود می‌آورند. درپیکر همه گیاهان دو نوع بافت وجود دارد. بافتهایمریستمیوبافتهای بالغ. بافتهای مریستمی بافتهایی هستند که از سلولهای تمایز نیافته تشکیل شده اند ومی‌توانند منشا و خاستگاه سایر بافتها باشند. بافتهای بالغ بافتهایی هستند که برحسبنیاز گیاه و بر طبق عملکرد آن قسمت از گیاه بوجود می‌آیند و کارهای مختلفی را انجاممی‌دهند.

بافتهای مریستمی

بافت مریستمی متشکل از سلولهای نابالغ و تمایز نیافته‌اندکه دارای توان تقسیم مکررند. مریستمهای حقیقی دارای اختصاصات زیر می‌باشند.

1. سلولهایایزودیامتریکهستند. (اندازهوجوه برابر دارند)
2. مدور و چند وجهی بوده و به شکل فشرده قرار گرفته‌اند و فضای بین سلولی در آنهادیده نمی‌شود.
3. دیوارهنازک پکتوسلولزی دارند و هرگز دیواره ثانویه ندارند.
4. سیتوپلاسممتراکم باهسته درشت داشته وواکوئل مشخص و مواد ارگاستیک (مواد غیرزنده) ندارند.

انواع بافت مریستمی

مریستم انتهایی

در انتهای همهریشه‌هاوساقه‌ها یافت میشوند. از مریستم انتهایی ساقه ،برگها ، ساقه‌ها ،گلها تمایز می‌یابند. در بعضی ازگیاهانآوندی پست مریستم انتهایی فقط از یک سلول انتهایی تشکیل شده که در عده‌ای دیگراز گیاهان پست و همه گیاهان آوندی عالی از تعدادی سلول بنیادی تشکیل شده است.

مریستم جانبی

این مریستمها به موازات محور طولی اندام یعنی در پیراموناندام واقع شده‌اند. این مریستمها مسئولافزایش ضخامت اندامهاهستند. این مریستمهادرون بافتهای اولیه بوجود می‌آیند. ولی بافت ثانویه تولید می‌کنند که مریستمهایثانویه شاملکامبیوم آوندیوکامبیوم چوب پنبهاست.

مریستم میان گرهی

در واقع بخشی از مریستم انتهایی هستند که توسط بافتهایبالغ از مریستم انتهایی جدا شده‌اند و معمولا در پایه میان گرههای برخی گیاهانمانند بیشترتک لپه‌ایهاودماسبیان وجود دارند. در پایه برگها هم هستند و مسئول رشد طولی اندامند. برخلافمریستم انتهایی بلاخره کاملا ناپدید می‌شوند. مریستمها را بر اساس خاستگاه بهمریستم اولیه و ثانویه تقسیم می‌کنند. سلولهای اولیه آنهایی هستند که از سلول جنینیتشکیل شده‌اند. این سلولها اختصاص به انتهای ریشه و ساقه دارند. ولی مریستم ثانویهاز تمایز زدایی بافتهای دائمی بوجود می‌آیند و شامل کامبیوم آوندی و کامبیوم چوبمی‌باشند.

بافتهای بالغ

بافتهای تمایز یافته‌ای هستند که از بافتهای مریستم بوجودمی‌آیند. تقسیمات زیادی در آنها صورت نمی‌گیرد. این سلولها درشتتر از سلولهایمریستمی‌اند. سیتوپلاسم کم ،واکوئل مشخص و مواد ارگاستیک (مواد غیره زنده) دارند. در بدو بلوغ مرده‌اند. پر از آب یاهوا هستند. ویژگی بافتهای بالغ داشتن فضای بین سلولی است که این فضای بین سلولیزمانی که بافتها تمایز می‌یابند، یعنی از جنینی به شرایط دائمی منتقل می‌شوند،بوجود می‌آیند.
بافتهای بالغ را نیز همچون مریستمها بر اساس خاستگاه بهبافتهای اولیه و ثانویه رده بندی می‌کنند. بافتهای اولیه از مریستم اولیه بوجودمی‌آیند و بافتهای ثانویه از مریستم ثانویه بوجود می‌آیند. بافتهای بالغ را بهبافتهای ساده و مرکب رده بندی می‌کنند که بافتهای ساده همه از یک نوع سلول تشکیلشده‌اند که همه یک نوع کار انجام می‌دهند. ولی بافت مرکب مانند بافت آوندی از چندیننوع سلول تشکیل شده است.

پارانشیم

بخش اعظم پیکرگیاهان علفیرا تشکیل می‌دهد. این بافتمتشکل از سلولهای پارانشیمی است که این سلولها زنده‌اند ودیوارهاولیه دارند ولی گاهی دیواره ثانویه هم در آنها دیده میشود.سلولهای این بافت ازلحاظ مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی تنوع زیادی را نشان میدهند.پارانشیمهادر التیام زخمها ، ترمیم اندامهاو جوش خوردن پیوندها شرکت دارند. اکثر فعالیتهای متابولیکی گیاه توسط سلولهایپارانشیمی گیاه انجام می‌شود. مثلفتوسنتز ،تنفس ، جذب ، ذخیره ، ترشح. انواع سلولهای پارانشیمی عبارتند از :
کلانشیم

ازسلولهای کلانشیم تشکیل شده که این سلولها ممکن است پارانشیممانند باشند. ولی سلولهای کلانشیم تخصص یافته و طویل‌ترند. دارای دیواره اولیههستند که ضخامت آن یکنواخت نبوده و در بعضی قسمتها خصوصا در گوشه‌ها ضخیم‌تر است. سلولها زنده‌اند و ممکن است دارایکلروپلاست باشند. بافتکلانشیم بافت مقاوم اندامهای در حال رشد است. اندامهایی که در حال طویل شدنهستند.
کلانشیم بافت مقاومگیاهان دو ‌لپه‌ایاست و در تک‌ لپه‌ای‌هادیده نمی‌شود. بافت مقاوم تک لپه‌ایها اسکلرانشیم است و درریشه کلانشیم دیده نمی‌شود. بافت کلانشیم درساقه‌ها ودمبرگها و در برگها دررگبرگهای درشت آن دیده می‌شود. انواع بافت کلانشیم با توجه به شکل سلول و ضخامتدیواره شاملکلانشیم زاویه‌ای،کلانشیم مماسیوکلانشیم حفره‌ایاست.

اسکلرانشیم

این بافت نیز مانند کلانشیم بافت مقاوم گیاه است ولی برخلافکلانشیم هم دیواره اولیه دارد و هم دیواره ثانویه و در اکثر مواقع دیواره چوبی شدهدیواره‌ها خاصیت الاستیکی دارند. یعنی در صورت وجود فشار یا کشش دیواره تغییر شکلمی‌دهد و زمانی که فشار برطرف شد به شکل اولیه بر می‌گردد. بافتاسکلرانشیم بافت مقاوم اندامهای بالغ است. اندامهایی که رشد طولی آنها پایانیافته اسکلرانشیم جایگزین کلانشیم می‌شود. دو نوع بافت اسکلرانشیم وجود دارد کهشامل اسکلرانشیم هادی ، اسکلرانشیم مکانیکی است که خود به دو نوعاسکلریدوفیبرتقسیم می‌شود.
بافتهای مرکب

بافت محافظ

همانطوری که از نامش پیداست وظیفه محافظت از پیکر گیاه را برعهده دارند که این بافت محافظ در پیکر اولیه اپیدرم و در پیکر ثانویه گیاه پریدرممی‌باشد و از انواع مختلف سلولها تشکیل یافته‌اند.

بافت آوندی

شامل دو نوع بافت فلوئم یا آبکشی و بافت گزیلم یا چوبی می‌باشدکه هر دو از انواع مختلف سلولها تشکیل شده که وظایف متعددی نیز دارند. گزیلم انتقالآب وکانیهارا از ریشه به بخشهای هوایی بر عهدهدارد و علاوه بر انتقال در نگهداری و ذخیره هم مشارکت دارد. فلوئمنیز انتقالشیرهپرورده و ترکیبات آلی ساخته شده در برگها را به سایر بخشهای گیاه بر عهده دارد.

بافت چوبی

مقدمه

بافت چوبی از پروکامبیوم بوجود می‌آید و پروکامبیوم از مریستمانتهایی ناشی می‌شود بافت چوبی واجد دیواره نخستین را که از پروکامبیوم گیاه ایجادمی‌شود، بافت چوبی نخستین می‌نامند در بسیاری از گیاهان پس از تکمیل دیواره نخستینبافتهای پسین تشکیل می‌شوند. بافت چوبی از 4 نوع یاختهتراکئید،وسل،فیبروپارانشیمچوبی تشکیل شده. نقش اصلی این یاخته‌هاانتقال شیره خام و تا حدی حفاظت گیاه است.
عناصر تراکئید

دو نوع عناصر چوبی به نامهای تراکئید یا (تشکیل دهندهآوند‌های چوبی ناقص) و وسل (تشکیل دهنده آوندهای چوب کامل) در گیاهان وجود دارند. تفاوت اصلی دو نوع آوند چوبی در این است که تراکئید منفذ ندارند در حالی کهدیواره‌های انتهایی وسل‌ها دارای منفذ هستند. بنابراین در تراکئید عبور آب ازیاخته‌ای به یاخته دیگر بصورت نفوذ از دیواره سه لایه‌ای متشکل از دیوراه‌هاینخستین دو یاخته مجاور و تیغه میانی آنها انجام می‌گیرد. در حالی که در وسل‌ها آباز منافذ آزاد بین یاخته‌ها عبور می‌کند.
به علاوه یاخته‌های تشکیل دهندهتراکئیدها از یاخته‌های وسل‌ها درازتر و بارکترند. به تدریج که عناصر تراکئیدی رشدمی‌کنند، پروتوپلاسمان از بین می‌رود اما قبل از آن دیواره پسین بر روی دیوارهنخستین بوجود می‌آید و دیواره ضخیم تر می‌شود دیواره دو انتهای یاخته نیز قبل ازناپدید شدن پروتوپلاسم از بین می‌رود. در نتیجه نقش یاخته چوبی زنده دیواره پسین وحل کردن انتهایی دیواره یاخته است. پس از این فرآیندها ،پروتوپلاسماز بین می‌رود و یاخته‌های چوبیمرده بر جای می‌مانند وشیرهخام درون آنها جریان می‌یابد.

ساختار و شکل دیواره پسین عناصر تراکئیدی

دیواره پسین در عناصر تراکئیدیبطور یکنواخت تشکیل می‌شود چنانکه در بعضی نقاط ضخیم تر و در نقاط دیگر نازکتر است. این ناهمواریها بصورت برجستگیها و فرورفتگیهایی با طرحهای گوناگون در سطح درونیعناصر تراکئیدی بوجود می‌آیند وآوندهای چوبیرا بر حسب انواع این تزئیناتنامگذاری می‌کنند مانند آوندهای حلقوی ، مارپیچی ، نردبانی ، مشبک و منقوط. لیگنیندر آوندهای حلقوی و مارپیچی بصورت حلقه‌های جدا از هم یا نوارهای مارپیچی و درآوندهای نردبانی و مشبک به ترتیب به شکل نوارهای موازی و مشبک در آمده است درآوندهای منقوط لیگنین تمام سطح دیواره بجز نقاط فرورفته را فرا رفته است.

فیبرها

یاخته‌های فیبر چوبی نسبتا درازند دیواره آنها ضخیم تر ازتراکئیدهاست. این یاخته‌ها بیشتر نقش استحکامی دارند. یاخته‌های فیبری ممکن استدارای پروتوپلاست زنده بوده و نقشهای زیستی از قبیل ذخیرهنشاسته وغیره داشته باشند.

یاخته‌های پارانشیمی

یاخته‌های پارانشیمی در بافت چوبی پسین ممکن استدارای دیواره پسین یا فاقد آن باشد نقش مهم این یاخته‌ها ذخیره مواد است.

ویژگیهای چوب

در یک درخت زنده 10% وزن چوب را آب تشکیل می‌دهد اما درهنگام مصرف مقدار آب چوب به 10 درصد تقلیل می‌یابد. آبگیری از چوب این روزها بهطریق پیشرفته در کارخانجات انجام می‌گیرد که در چوب ترک یا شکاف بوجود نمی‌آید. بخشخشک چوب از 60 تا 75 درصدسلولز و 15 تا 25درصد لیگنین ساخته شده است. لیگنین ماده آلی است که در سطح داخلی آوندهای چوبی رسوبمی‌کند و دیواره آنها را محکم می‌کند مواد دیگر سازنده چوب که مقدار آنها کم استعبارتند از : رزین،صمغ،روغن،رنگ،تاننونشاستهمواد سازنده چوب در تصمیم گیری برای کاربردهایگوناگون از چوب موثرند. در استفاده از چوبها تراکم و دوام آنها نیز در نظر گرفتهمی‌شود.

فشردگی یا تراکم چوب

فشردگی یا تراکم چوب مهمترین ویژگی آن به شمارمی‌آید. تراکم هر چوب عبارت است از وزن واحد حجم آن. برای مثال وزن یک سانتیمترمکعب وزن چوب در مقایسه با وزن آب هم حجم آن به صورت کسری از 1 بیان می شود. بخاطروجود فضاهای خالی زیاد در چوب وزن مخصوص آنها بطور نسبی کمتر از 1 است وزن مخصوصچوب بین 0.4 تا 1.4 متغیر است چوبهایی که وزن مخصوص آنها از 0.5 کمتر باشد سبک وچوبهای که را که وزن مخصوص آنها بالای 0.7 است سنگین به حساب می‌آورند.

دوام چوب

برای مطالعه دوام چوب ، مقاومت و پایداری آن را در برابر پوسیدگیبررسی می‌کنند. از مواد سازنده چوب روغنها ، رزینها و تاننها از پوسیدگی آن جلوگیریمی‌کنند چوبی که 15% تانن داشته باشد، می‌تواند پس از افتادن مدتها در کف جنگلبماند و آسیب نبیند.

سایر کاربردهای چوب

در صنایع کاغذ ،فیبر مصنوعی، پلاستیک ، از خرده‌های چوب بهکمک چسب مخصوص و پرس کردن آننئوپانمی‌سازند استفاده از چوب در صنعتکشتی سازی و ... بکار می‌رود.

بافت ترشحی

مقدمه

بافت ترشحی یکی از بافتهای اختصاصی گیاهان است. سلولهای این بافتموادی را می‌سازند که ممکن است در سلول سازنده باقی بماند و یا به خارج از آن ترشحشود. در مواردی این ترشحات فراورده‌های زاید گیاهی هستند، ولی بعضی از اینفرآورده‌ها برای گیاه نقش حیاتی داشته و به شکلهای مختلف دیده می‌شوند. ساختارهایترشحی از نظر ساخت و محل استقرار در گیاه بسیار متفاوتند. بعضی از این ساختارها دردرون گیاه و برخی در بیرون آن قرار دارند. برخی به صورت کرکهای غده‌ای و عده‌ای بهصورت مجاری یا حفره‌های درون یاخته‌ای هستند. لاتیسیفرها)لوله‌های ترشحی) به علت دارا بودنقدرت ترشح ، جزء ساختارهای ترشحی در نظر گرفته شده‌اند.

انواع ساختارهای ترشحی

بر اساس اینکه مواد مترشحه ساختارهای ترشحی در درونگیاه باقی بمانند یا به خارج از آن ترشح شوند، به دو گروه تقسیم می‌شوند.

ساختارهای ترشحی درونی

مواد مترشحه این ساختارها همواره درون گیاه باقیمی‌مانند. به همین مناسبت آنها را ساختارهای ترشحی درونی می‌گویند.

یاخته‌های ترشحی: از ویژگیهای مهمیاخته‌های ترشحی فعال می‌توان وجودپروتوپلاستمتراکم و سرشار از مواد پروتئینی ،هستهدرشت ،واکوئل بسیار بزرگ ، ضخامت دیواره و حجم زیاد آنها را نام برد. یاخته‌های مذکور به علت اینویژگیها ازیاخته‌هایپارانشیم زمینه‌ای کاملا قابل تشخیص‌اند.

بافتهای ترشحی: برخی از یاخته‌هایترشحی گاهی به شکل گروهی در میان اندامهای گیاهی تشکیل می‌شوند و فعالیت ترشحیانجام می‌دهند که در این صورت بافت حاصله را بافت ترشحی می‌گویند.

حفره‌های ترشحی: حفره‌ها یا کیسه‌هایترشحی فضاهای مخصوص در داخل بافتهای گیاهی بویژه پارانشیم هستند که فرآورده‌هایترشحی یاخته‌های اطراف آنها به درون فضای بین یاخته‌ای می‌ریزند. این فضاها ابتداکوچک و مدورند، سپس بر اثر افزایش مواد درونی ، به حفره وسیع و کیسه‌مانندی تبدیلمی‌شوند.

مجاری ترشحی: اگر یاخته‌های ترشحی دراطراف فضای باریک مجرامانند قرار گیرند و فرآورده‌های ترشحی خود را در آن بریزند،چنین ساختارهایی را مجاری ترشحی گویند. نقش مجرای ترشحی ، هدایت شیره‌های گیاهیاست. این مجاری حاوی موادی مانندرزین‌ها،اسانس‌هاوصمغ‌هاهستند.

لاتیسیفرها: لاتیسیفرها از یاخته‌های ترشحی منفردبسیار دراز و یا از بهم پیوستن عده‌ای از یاخته‌های ترشحی بوجود می‌آیند. فراورده‌های ترشحی این یاخته‌ها کهشیرابهنامیده می‌شود، بر خلاف یاخته‌هایمجاری ترشحی در حفره‌های درونی یاخته باقی می‌ماند، لذا در این سیستم ترشحی مجرایمستقلی وجود ندارد.

در حقیقت یاخته‌ها علاوه بر ترشح ، لوله هدایت کنندهمواد مترشحه نیز هستند. تفاوت لوله ترشحی و مجاری ترشحی در این است که در لوله‌هایترشحی هر یاخته دراز خود لوله ترشحی به شمار می‌آید، در حالی که در مجاری ترشحیتعدادی یاخته‌های ترشحی کروی و کوچک در کنار هم طوری قرار می‌گیرند که در بین آنهامجرایی برای دریافت مواد ترشحی بوجود می‌آید. لوله‌های شیرابه‌ای به دو گروه بندبند(مانندبرگ سیر)و بدون بند (مانندفرفیون)تقسیم می‌شوند.

ساختارهای ترشحی بیرونی

ساختارهای ترشحی بیرونی آنهایی هستند که موادترشحی خود را به بیرون گیاه می‌ریزند. مهمترین این ساختارها عبارتند از : کرکهای ترشحیوغده‌های ترشحی. کرکهای ترشحی از شیره یا بخشهایزیر بشره‌ای بوجود می‌آیند. بخشهای فعال ترشحی کرکها در سر آنها قرار دارند و ممکناست از یک یا چند یاخته تشکیل شده باشند. بخش ترشحی در بعضی کرکها بسیار رشد می‌کندو کرک را به صورت غده درمی‌آورد.

انواع ترشحات گیاهی

تاننها

تاننها به گروهی ازهیدراتهای کربنتعلق دارند. مزه آنها تلخاست و معمولا در برگها و میوه‌های نرسیده وجود دارند. مزه تلخ چای مربوط به تاننموجود در برگهای این گیاه است. از تاننها استفاده‌های فراوانی می‌شود. از ترکیبتاننها با نمکهای آهن ، جوهر نوشتن می‌سازند. در صنعت چرم سازی به پوست جاندارانتانن می‌زنند تا از فساد آن جلوگیری به عمل آید.

اسانس‌ها

اسانس‌ها مواد معطری هستند که در بعضی از بافتهای ترشحی ساختهمی‌شوند. اسانسها ترکیبهای متفاوتی دارند. اسانس تربانتین در کاج از جنس هیدراتکربن ، اسانس گل سرخ و نعنا از جنسالکل ، اسانس گل میخکاز گروه فنل است. اسانسها را با عمل تقطیر یا با روشهای دیگر از اندامهای گیاهاستخراج و برای تهیه گلاب انواع عطرها و معطر ساختن فراورده‌های بهداشتی و داروییمورد استفاده قرار می‌دهند.

رزین‌ها

رزین‌ها به مقدار فراوان در مجاری ترشحی گیاهانتیره کاجوجود دارد. رزین زرد رنگ است و درآب غیر محلول است، اما الکل و تربانتین حل می‌شود. اضافه کردن رزین به چوب موجباستحکام آن می‌شود. رزین با مقداری تربانتین همراه است که ضمن عمل تقطیر آن را جدامی‌کنند.

صمغ‌ها

صمغ‌ها انواع گوناگون دارند. آنها بوسیله سلولهای مخصوص ترشحمی‌شوند و یا از تجزیهدیواره سلولیحاصل می‌شوند. صمغها در الکلحل نمی‌شوند، ولی در آب به حالت ژله یا لعاب مانند در می‌آیند. بیشتر صمفها به گروههیدراتهای کربن تعلق دارند. یکی از گیاهانی که از آن صمغ استخراج می‌شود، آکاسیا یاصمغ عربی است.

آلکالوئیدها

این مواد ترکیبات پیچیده نیتروژن‌دار هستند و معمولا تلخ مزهو بسیاری از آنها سمی هستند آلکالوئیدها در ریشه ساخته شده و به اندامهای دیگر بردهمی‌شوند. بعضی از آلکالوئیدهای شناخته شده در گیاهان عبارتند از : مرفین،نیکوتین،کافئین ،کوکائین،تئینو ... . آلکالوئیدها اثرات داروییمتفاوت دارند. مرفین درد را تسکین می‌دهد. کوکائین موجب بی‌حسی موضعی می‌شود. کافئین دانه‌های قهوه و تئین برگهای چای اثرات آرام بخشی دارند.

شیرابه‌ها

شیرابه‌ها معمولا شیری رنگ بوده و مخلوطی از مواد غذایی و موادزاید هستند. مواد دیگری در شیرابه‌ها یافت می‌شوند. مانند صمغها و ... . شیرابهمیوهخشخاش،تریاکنام دارد. پس ازاستخراج به صورت خمیری قهوه‌ای رنگ در می‌آید.

بافت هادی

بافت آوند چوبی

بافت آوند چوبی از پروکامبیوم بوجود می‌آید و پروکامبیومازمریستم انتهاییمنشا می‌گیرد. بافت چوبیواجددیواره نخستینرا که از پروکامبیوم گیاهایجاد می‌شود، بافت چوبی نخستین می‌نامند. در بسیاری از گیاهان پس از تکمیل دیوارهنخستین ، بافتهای پسین تشکیل می‌شوند. بافت چوبی حاصل از کامبیوم آوندی را بافتچوبی پسین می‌نامند.

بافت چوبی از 4 نوع یاخته: تراکئید ، وسل ، فیبر وپارانشیم چوبی تشکیل شده است و مهمترین آنها یعنی تراکئیدها و وسلها به عناصرتراکئیدی موسوم‌اند که عناصری بی‌جانند. نقش اصلی این یاخته‌ها انتقالشیره خامو تا حدی نیز حفاظت گیاه است. یاخته‌هایفیبری در بافت چوبی موجب استحکام گیاه می‌شود. یاخته‌های پارانشیمی که نقش ذخیره‌ایو یا فعالیتهای دیگری دارند، نیز در این بافت یافت می‌شوند

اجزای بافت چوبی

عناصر تراکئیدی

دو نوع اصلی از عناصر چوبی به نامهایتراکئیدووسلدر گیاهان وجود دارند. تفاوت اصلی دو نوعآوند چوبی مذکور در این است تراکئیدها منفذ ندارند، در حالی که دیواره‌های انتهاییوسلها دارای منفذ هستند. بنابراین در تراکئیدها عبور آب از یاخته‌ای به یاخته دیگربه صورت نفوذ از دیواه سه لایه‌ای متشکل از دیواره‌های نخستین دو یاخته مجاور وتیغه میانی آنها انجام می‌گیرد. در حالی که در وسلها آب از منافذ آزاد بین یاخته‌هاعبور می‌کند.

به علاوه یاخته‌های تشکیل دهنده تراکئید ، از یاخته‌های وسلهادرازتر و باریکترند و به تدریج که عناصر تراکئیدی رشد می‌کنند،پروتوپلاسمآنها از بین می‌رود، اما قبل از آندیواره پسین بر روی دیواره نخستین بوجود می‌آید و دیواره ضخیم‌تر می‌شود. دیواره دوانتهای یاخته نیز قبل از ناپدید شدن پروتوپلاسم از بین می‌رود. در نتیجه نقش یاختهچوبی زنده ، ایجاد دیواره پسین و حل کردن انتهایی دیواره یاخته است. پس از اینفرایندها پروتوپلاسم از بین می‌رود و یاخته‌های چوبی مرده بر جای می‌مانند و شیرهخام درون آنها جریان می‌یابد.

ساختار و شکل دیواره پسین عناصر تراکئیدی

دیواره پسین در عناصر تراکئیدیبطور یکنواخت تشکیل نمی‌شود. چنانکه در بعضی نقاط نازکتر در نقاط دیگر ضخیم‌تر است. این ناهمواریها به صورت برجستگیها و فرورفتگی‌هایی با طرحهای گوناگون در سطح درونیعناصر تراکئیدی بوجود می‌آیند و آوندهای چوبی را برحسب انواع این تزئینات نامگذاریمی‌کنند. مانند آوندهای حلقوی ، مارپیچی ، نردبانی ، مشبک و منقوط.

لیگنیندر آوندهای حلقوی و مارپیچی به صورتحلقه‌های جدا از هم یا نوارهای مارپیچی و در آوندهای نردبانی و مشبک به ترتیب بهشکل نوارهای موازی و مشبک در آمده است. در آوندهای منقوط ، لیگنین تمام سطح دیوارهبه جز نقاط فرورفته را فرا گرفته است. چوبمخروطیان را نرم گویند، زیرا فقط دارای تراکئید است. چوبدولپه‌ای‌های چوبی را سخت گویند، چون علاوه بر تراکئید ، فیبر و وسل هم دارد.

فیبرها

یاخته‌های فیبر چوبی نسبتا درازند. دیواره آنها ضخیم‌تر ازتراکئیدهاست. این یاخته‌ها بیشتر نقش استحکامی دارند. یاخته‌های فیبری ممکن استدارای پروتوپلاست زنده بوده و نقشهای زیستی از قبیل ذخیرهنشاسته وغیره داشته باشند.

یاخته‌های پارانشیمی

یاخته‌های پارانشیمی در بافت چوبی پسین ممکن استدارای دیواره پسین یا فاقد آن باشند. نقش همه این یاخته‌ها ذخیره مواد است.

بافت آوند آبکش

بافت فلوئم یا آبکشی شامل عناصر غربالی ، سلولهای همراه ،سلولهای پارانشیمی و در برخی موارد فیبر و اسکلروئید می‌باشد. آن بخش از فلوئم کههدایت شیره پرورده را بر عهده دارد، عنصر غربالی نامیده می‌شود. درگیاهانبازدانه عناصر غربالی به صورت واحدهای مستقلی در ساختمان بافت شرکت می‌کنند. ولی درنهاندانگان عناصر غربالی به صورتهای خاصی روی هم چیده می‌شوند و تغییراتی در ساختماندیواره‌های انتهایی آنها بوجود می‌آید و بدین ترتیب تشکیل ساختمانهای خاصی به نامآوند آبکشی را می‌دهند. یک آوند آبکشی از تعداد زیادی سلول تشکیل یافتهاست.

تغییراتی که در عناصر غربالی صورت می‌گیرد تا نهایتا به یک عنصر فعالدر انتقال تبدیل شود بسیار چشمگیر است. این تغییرات دردیواره‌ها ،سیتوپلاسم و اندامکها می‌باشد. دیواره‌های جانبی سلولها زیاد تغییر نمی‌کنند و فقطکمی ضخیممی‌شوند. در زیرمیکروسکوپ با یک منظره شفاف دیده می‌شوند که این حالت شفاف احتمالا به ترکیب دیواره سلولی دراین عناصر بستگی دارد. مهمترین تغییرات در دیواره انتهایی آنها صورت می‌گیرد که بهشکل سوراخهای متعدد در این دیواره‌ها منجر می‌شوند که در نهایت حالت غربال به خودمی‌گیرد که آنها را به نامصفحه آبکشمی‌گویند.

سلولهای همراه بافت فلوئم

در نهاندانگان در کنار هر سلول آبکشی به تعداد 1یا 2 و گاهی 3 عدد دیده می‌شود. این سلولها در طول و یک طرف هر یک از سلولهایآبکشی دیده می‌شوند. این سلولها دارای منشا مشترکی با سلولهای آبکشی هستند. سلولمادر آبکش با یک تقسیم نامساوی ، دو سلول بوجود می‌آورد که سلول بزرگتر بتدریجتمایز پیدا کرده و به سلول آبکشی تبدیل می‌شود. سلول کوچکتر منشا تشکیل سلول همراهمی‌گردد. سلول همراه درنهاندانگان توسط پلاسموسم‌های متعددی با سلولهای آبکش ارتباط برقرار می‌کند. برسی‌ها نشان دادهوقتی سلول آبکش می‌میرد ، سلول ‌همراه نیز بطور همزمان می‌میرد.

گاهی نیزمشاهده شده که با مردن سلول آبکش ، سلول همراه منشا تشکیل یک سلول آبکش دیگرمی‌گردد. از نظر سیتولوژیکی سلولهای همراه دارای سیتوپلاسم متراکم و واکوئل‌هایکوچک و فراوان و هسته بزگ مرکز‌ی‌اند و هرگزنشاسته درخود ذخیره نمی‌کنند. عقیده بر این است که سلولهای همراه انجام برخی از اعمالمتابولیکی مانند ساخت پروتئین را که در جریان تمایز عناصر غربالی کاهش یافته یا حذفشده است بر عهده دارد. شاید میتوکندری‌های فراوان موجود در سلول همراه تامین ‌کنندهانرژی عناصر غربالی (به صورت ATP) باشد.

در برخی گونه‌هاموادفتوسنتزی تولید شده در سلولهای مزوفیل از طریق سلولهای همراه به عناصر غربالیراه می‌یابد. دربازدانگان گاهی در کنار سلولهای آبکشی یک سلول کوچک دیده می‌شود که در قسمتی از سلول آبکشیقرار دارد نه در تمام طول آن. این سلول کوچک به خاطر مکان ، موقعیت و اختصاصاتسیتولوژیکی کاملا قابل مقایسه با یک سلول همراه است و به نام سلول آلبومینی خواندهمی‌شود. منشا سلول آلبومینی برخلاف سلول همراه یکی از سلولهای پارانشیمی بافت آبکشیاست.

سلولهای پارانشیمی بافت فلوئم

این سلولها از نوع ذخیره‌ای هستند کهمی‌توانند ترکیباتی مانند نشاسته ،لیپیدها ، تانن‌ها یانشاسته‌ها را در خود جمع کنند. سلولهای پارانشیمی در ساختمان فلوئم‌های اولیه درامتداد آوندهای آبکشی و به موازات آنها قرار گرفته‌اند و به نام پارانشیم عمودی (Vertical Phloem Parenchyma) نامیده می‌شود و یاخته‌های پارانشیمی دیگر که در جهتشعاعی کشیده شده‌اند، پارانشیم افقی یا شعاعی (Horizontal Phloem Parenchyma) نامیده می‌شوند. دیواره سلولی پارانشیم در فلوئم‌های اولیه سلولزی و در ثانویهمی‌تواند چوبی باشد. یاخته‌های پارانشیمی بافت فلوئم در اندامهای هوایی گیاهانخصوصا در شرایطی کهبافتمخاط پریدرم توسعه قابل توجهی در اندام نداشته باشد، می‌تواند حاویکلروپلاست باشد.

سلولهای فیبر بافت فلوئم

سلولهای فیبرهم فلوئم اولیه و هم در فلوئمثانویه دیده می‌شوند. این سلولها در ابتدای تشکیل خود دارای اندازه کوچکی هستند وبه تدریج در جریان رشد اندام و تمایز بافت بر قطر و خصوصا طول آنها افزوده می‌شود. رشد آنها به گونه‌ای است که سلولهای کشیده با دو انتهای باریک حاصل می‌شود که منظرهدوکی‌ شکل دارد. دیواره سلولهای فیبر از جنسلیگنینمی‌باشد.

البته باید توجه کردکه بعضی از فیبرهای فلوئمی دیواره‌هایشان برای همیشه سلولزی باقی می‌ماند که آنهارا فیبر سلولزی می‌نامند. فیبر کتان از این نوعاست. گاهی رسوب لیگنین در دیواره‌ها به قدری زیاد است که 90درصد حجم دیواره رااشغال می‌کند. در این موقع سلول می‌میرد. گاهی دیواره سلول فیبر دارای لیگنین کمتریهستند. اینها معمولا می‌توانندسیتوپلاسم خود را حفظ کنند و توسط پلاسمودسماتا با سلولهای مجاور ارتباط برقرار کنند. گاهیممکن است سلول فیبرتقسیم شود و داخلسلول خانه خانه دیده شود . گاهی ممکن است دارای هسته‌های متعدد باشد.

بگذاريم حيوانات زندگي كنند

امسال كه باران رحمت الهي دشت و دمن را در سرزمين ما سيراب كردهاست، با فراواني گل و گياه و پوشش گياهي موقعيت مطلوبي براي زندگي جانوران وحيات وحش به ويژه پرندگان فراهم شده است. طبيعي است كه شكارچيان به معني واقعيكلمه، حداقل در اين فصل از روي آوري به شكار اجتناب مي ورزند، اين رسمي است كه ازهزاران سال پيش برجامانده و شكار حيوانات در فصل بهار ممنوع بوده است، گواينكهوضعيت اسف انگيز حيات وحش در كشور ما به گونه اي است كه در اصل شكار بايد تجديدنظراساسي شود. اما بخشي از نگراني ها متوجه تفنگ بدستان جوان و نوجوان است كه باتفنگ هاي بادي، پرندگان را هدف قرار مي دهند. اين برعهده خانواده هاست كه در اينفصل خرمي طبيعت و تجديد حيات، از خريدن تفنگ به عنوان اسباب بازي براي فرزندان خود،اجتناب ورزند و به هرطريق بكوشند كه آنان را از اذيت و آزار حيوانات برحذر دارند. از صدا و سيما نيز توقع داريم كه برنامه هايي را به اين موضوع اختصاص دهد تا فرهنگمراقبت از زندگي حيات وحش كه زندگي و محيط زيست ما نيزوابسته به آنهاست،رواجيابد.

براي صرفه جويي و حفظ محيط زيست

ظرف سي سال گذشته خيلي ها از جمله خود من در اين گير و دار جنگو انقلاب، به هر دليل حاضر نشدند تكه اي نان، ليواني آب و يا برگي كاغذ را دوربياندازند. به هر صورت انسانها را مي توان آموزش داد و به عبارت ديگر روشي جايگزينروش قبلي در آنها ايجاد نمود.
خوشبختانه ملت ما آماده اند، در زمينه هاي گوناگونصرفه جويي و حفظ محيط زيست همكاري داشته باشند. نگارنده حدود ۱۵ سال قبل به شهرداريمراجعه نمودم و در مورد موادي كه بازيافت آنها به سادگي ممكن است صحبت كردم. تأكيدبر اين بود كه رسانه ها (خصوصاً تلويزيون) در اين مورد مي توانند نقش بيشتري داشتهباشند. خوب حالا تا حدي كارهايي صورت گرفته ولي آيا بهتر نيست براي جمع آوريزباله ها برنامه ريزي كنيم مثلاً جمعه ها را اختصاص به جمع آوري زباله هاي قابلبازيافت دهيم و هفته را به تفكيك به جمع آوري نوعي از زباله از قبيل شيشه و فلز،مواد پلاستيك، كاغذ و مقوا و ... اختصاص دهيم.
به اين ترتيب علاوه بر كمك به حفظمحيط زيست، به اقتصاد كشور هم كمك خواهد شد.
براي پيشرفت و مثبت بودن كار چهبهتر كه رسانه ها بويژه صدا و سيما بخشي از برنامه هاي خود را به اين موضوع اختصاصدهند. تجارب شهرداري ها و پيشنهادها و ابتكارات مردم به اجراي چنين طرحي بيش از پيشكمك خواهد كرد.

ابيانه، رودهاي رنگ خانه هاي رؤيا

ابيانه را آيا در خواب ديده ام؟ اجتماع آن همه زيبايي و شگفتي در يك جا باورنكردنيبه نظر مي رسد. بي ترديد، ابيانه روستايي منحصر به فرد است كه هريك از كوچه هايبي بن بست در آن ما را به فضايي زيباتر و شاعرانه تر مي برد. گرچه نماي بيرونيخانه ها جالب و چشم نواز است اما نوع طراحي و ساخت داخلي آنها حيرت انگيز و عجيب وپررمز و راز مي نمايد.
قرمز هميشه نماد عشق و دلدادگي بوده و ابيانه بي شك بانهايت عشق و دلدادگي ساخته شده و رنگ قرمز جادويي بر تن ديوارهاي خانه ها وكوچه هاما را خواهي نخواهي شيفته و مجذوب مي كند. در ابيانه دوست داريد تك تك درها را بازكنيد زيرا كه رازي دلپذير در پشت هر در چوبي در انتظار شماست و دوست داريد به تماميپنجره هاي مشبك دست بكشيد تا بتوانيد رؤياي شيرين خود را باور كنيد.
رودي ازرنگهاي شاد و زنده بر چين چين دامن زنان در كوچه هاي ابيانه جاري است. كوچه هايي كه مرداني نيرومند و مغرور گاه گاه از آنها گذر مي كنند. باوجود تمام اين زيبائيها جوان ها و همه آنها كه مي توانسته اند ابيانه را ترككرده اند، درست به همان دلايلي كه روستائيان بسيار ديگري هم زادگاهشان را ترككرده اند. پيرمردان و پيرزنان و آنها كه مانده اند، جايي براي رفتن نداشته اند. مبادا كه ابيانه روزي از رفت و آمد زناني با روسري هاي پرگل خالي باشد و هيچ مرديبا شلوار سياه و براق و گشاد در آفتاب ميدانش ننشسته باشد. مبادا با حسرت و دريغ بهگذشته نگاه كنيم و از خود بپرسيم كه آيا ابيانه را در خواب ديده ايم؟
ابيانه،يادگاري عزيز و نازنين از روزگاري سپري گشته و فراموش شده است. با او و مردمانشمهربان تر باشيم.

نقش آفت كش هاي شيميايي در كاهش جمعيت پرندگان

داراي مصارف زيادي هستند. هرچند اكثر آفت كش ها در دزهاي بالا براي پرندگان شكاريكشنده هستند اما تنها يك گروه از آنها كه آفت كشهاي ارگانو كلره ناميده مي شوندباعث كاهش جمعيت پرندگان در نواحي وسيعي از جهان شده است.
اين تركيبات شاملد.د.ت و سيكلودينها مانند آلدرين، ديلدرين و هيتاكلر هستند

در مقاله اين شماره كه از فصلنامه زيست محيطي موج سبز، برگزيده ايم نقش  آفت كش هايشيميايي در كاهش جمعيت پرندگان بررسي شده است.
آفت كش هاي شيميايي علاوه بر سميبودن، داراي ۳ ويژگي مهم ديگر مي باشند كه به اثر گذاري آنها بر پرندگان شكاري وديگر گونه هاي حيات وحش صحه مي گذارد.
۱- اين تركيبات بسيار پايدار هستند بهطوري كه براي چندين سال مي توانند كم و بيش بدون تغيير باقي بمانند.
۲- آنها بهسرعت در چربي حل مي شوند. به اين معني كه مي توانند در بدن جانوران تجمع يافته و ازشكار به شكارچي منتقل شوند و به طور تصاعدي در زنجيره غذايي تغليظ يابند. پرندگانشكاري كه تقريباً در بالاي زنجيره غذايي قرار گرفته اند مستعد تجمع مقدار زيادي ازاين مواد هستند.
۳- در مراحلي كه ميزان كشندگي سم پايين است مثلاً فقط چند واحددر هر ميليون، بعضي ارگانو كلره ها توليد مثل برخي گونه ها را مختل مي سازد. آنهاهمچنين از طريق بدن پرندگان مهاجر، حشرات، باد و جريان آب جابه جا مي شوند وبنابراين مي توانند به نواحي دور نيز دسترسي يابند.
در سال ۱۹۶۰ از اين تركيباتشيميايي به قدري زياد استفاده شد كه هيچ يك از گونه هاي بزرگ پرندگان كه در اروپا وآمريكاي شمالي بررسي شدند از بقاياي ارگانوكلره ها در امان نمانده بودند. هر چندبيشترين غلظت در پرندگان شكاري يافت شد. اثر اين مواد بر روي جمعيت پرندگان شكاريدر هر مكاني كه اين مواد در مقادير زياد استفاده شده بود مانند بيشتر اروپا،آمريكاي شمالي و بخش هايي از استراليا و آفريقا مشاهده شده است. البته تمام گونه هابه يك اندازه تحت تأثير قرار نگرفته بودند. همچنين در مناطق خاصي كاهش در گونه هايپرنده خوار عموماً بيشتر از گونه هاي تغذيه كننده از پستانداران بوده است. مواردفوق تا حدودي به دليل تغذيه از پستانداران علفخوار است (يك حلقه در دومين پلهزنجيره غذايي) در حالي كه پرنده خواران بيشتر از شكار گوشتخوار (حداقل سومين پلهزنجيره) تغذيه مي كنند. همچنين اين امر تا حدودي به اين دليل است كه پرندگان به طورعمومي كمتر مي توانند باقيمانده هاي ارگانوكلره را در بدن خود بشكنند، به طوري كهدر هر دوره زماني مقدار بيشتري از اين مواد را دارا هستند. همچنين بسياري ازپرندگان پراكندگي گسترده تري نسبت به پستانداران دارند و به اين دليل احتمال تماسمستقيم آنها با آفت كشها بيشتر است. تمام اين اختلافات بدين معني است كه در هرمنطقه خاص، پرندگان شكاري كه از پرندگان تغذيه مي كنند نسبت به پرندگاني كه ازپستانداران تغذيه مي كنند مقدار بيشتري از ارگانوكلره ها را در بدن خود ذخيرهمي كنند. در بعضي از مناطق، جمعيت پرندگان ماهي خوار، مانند عقاب ماهي گير و عقابسر طاس نيز متأثر شده اند. اين مطلب به اين دليل است كه بعضي از ماهيها، ارگانوكلره ها را در حد بالايي در بدن خود نگهداري مي كنند، به عبارتي اين مواد نه تنهااز طريق غذاي ماهي بلكه از طريق آب آلوده كه در طي شبانه روز از آبشش هاي ماهي عبورمي كند در بدن آنها تجمع مي يابد. ارگانو كلره هاي گوناگون، جمعيت پرندگان شكاري رابه طريق مختلفي متأثر مي سازد. د.د.ت متابوليت هاي د.د.اي، مسموميت  سمي كمي برايپرندگان ايجاد مي كنند و اثر مهم آنها بر روي توليد مثل است. د.د.اي باعث نازك شدنپوست تخم پرندگان و مرگ جنين مي شود و بدين جهت موجب كاهش ميزان توليد مثل مي گردد. اگر اين كاهش توليد مثل چشمگير باشد، جمعيت رو به زوال مي رود. تركيبات سيكلودينمانند آلدرين و ديلدرين بسيار سمي تر از د.د.اي هستند و اساساً از طريق افزايش مرگو مير، باعث كاهش جمعيت شده اند. سهم نسبي در كاهش جمعيت پرندگان شكاري با مكانيسمكاهش توليد مثل «د.د.اي» و با افزايش مرگ و مير «سيكلودين» به طور مشخصي از يكناحيه به ناحيه ديگر متفاوت بوده است كه بر اساس الگوي مصرف در آن ناحيه است.
دربيشتر مناطق اروپا، كاهش در تعداد قرقي ها و بحري ها در اواخر ۱۹۵۰ آنچنان سريع بودكه احتمالاً به طور عمده به دليل كاهش نرخ توليد ناشي از د.د.اي بوده است. اين مادهتنها تركيب شناخته شده اي است كه باعث كاهش جمعيت با روشي غير از افزايش مرگ و ميرمي شود.
از هنگامي كه استفاده از د.د.ت، ديلدرين و ساير ارگانوكلره ها به طورمستمر كاهش يافته است، ميزان باقيمانده اين مواد در تخم و بدن پرندگان شكاري نيزكاهش يافته و جمعيت پرندگان در اروپا و آمريكاي شمالي به طور نسبي يا كامل بهبوديافته است. اين مطلب در ديگر نقاط جهان صحت نداشته و حتي در مناطق ديگر استفاده ازاين تركيبات همچنان ادامه دارد يا حتي افزايش نيز يافته است.
ديگر انواعآفت كش ها نيز تعداد زيادي از پرندگان را قرباني كرده اند، اما تا آنجا كه مي دانيمباعث كاهش جمعيت گسترده و دائمي نشده اند. برخي از تركيبات فسفر آلي مشخصاً كشندههستند و در سال ۱۹۶۰، در يك دوره دو ماهه در هلند ۲۷۰۰ پرنده مرده در اطرافمزرعه هاي تازه كشت، كشور هلند در رابطه با معرف Palathion يافت شدند و تعداد كلپرندگان قرباني احتمالاً نزديك ۲۰۰ هزار عدد مي رسيد كه هشت گونه از پرندگان شكاريرا شامل مي شد.
در مناطقي از آفريقا گفته مي شود تعداد زيادي از پرندگان شكاريدر حين عمليات كنترل عليه پرنده دانه خوار quelea كه در عمليات Palelthion از طريقهواپيما پخش مي شود كشته مي شوند. برخي آفت كش هاي كاربامات، به ويژه كاربوفوران درمرگ و مير پرندگان شكاري در آمريكاي شمالي دخيل بوده اند. به علاوه مشخص شده است كهبرخي جونده كش ها به طور معمول از طريق سم پاشي ثانويه و خوردن شكار مسموم باعث مرگو مير پرندگان شكاري مي شوند. در دهه ۱۹۶۰كاهش گسترده در جمعيت پرندگان شكاري درفلسطين اشغالي، به استفاده از سولفات تاليوم به عنوان جونده كش نسبت داده شد. همچنين در سالهاي اخير در برخي از كشورها، جونده كشها ضد انعقادي باعث مرگ و ميرپرندگان شكاري گوناگون و جغدها شده است.
در طي اين سالها، تركيب سمي ديگري نيزدر مرگ و مير پرندگان شكاري دخيل دانسته شده اند. اين مواد شامل فلزات سنگين مانندجيوه و سرب مي باشند. در چندين كشور نيز فاضلاب كارخانه هاي كلروآلكاليني به عنوانمنبع اصلي آلودگي جيوه در محيط آبي به شمار مي روند در حالي كه آفت كشهاي مختلفمنبع اصلي جيوه در خشكي هستند. مشخص شده است كه جيوه به ويژه وقتي به صورت جيوهقليايي بر روي گياهان استفاده شود باعث مرگ پرندگان مي شود. اين موارد بيشتر شاملپرندگان دانه خوار مي گردد ولي پرندگان ديگر شامل دسته اي از پرندگان شكاري كه ازاجساد تغذيه  مي كنند نيز متضرر مي شوند. در استان زيلند كشور هلند در يك سال ۱۰۳پرنده شكاري و ۱۱۱ جغد در اثر اين عامل كشته شدند. مرگ و مير اين چنين گستردهاحتمالاً در كاهش عمومي پرندگان شكاري اروپا در بين سالهاي ۶۰- ۱۹۵۰ دخيل بوده وغذايي با تركيبات پايدار گانوكلره كه مرگ و مير را افزايش داده توليد مثل را كاهشمي دهد. در يك منطقه خاص اغلب بيش از يك عامل دخالت داشته و همچنين يك گونه پرندهشكاري به خصوص در نقاط گوناگون جهان در اثر عوامل مختلف كاهش يافته است.
زمانيكه اثرات فوق به تأثيرات تخريب زيستگاه، تيراندازي به پرندگان و ساير آزارهايمستقيم افزوده شود، اغلب مشخص كردن اين كه در يك جمعيت خاص مهم ترين عامل مؤثر دركاهش گونه كدام بود، مشكل به نظر مي رسد. در مناطق خاص، جمعيت پرندگان در بينسالهاي نزول متوالي عموماً تا حدي افزايش يافته ولي به طور فزاينده اي از دهه ۱۹۵۰جمعيت پرندگان به طور واضح توسط عوامل شيميايي پايين تر از حدي كه محيط توانايي آنرا دارد،  نگاه داشته شده است. بيشترين مشكل استفاده از مواد شيمايي غيرانتخابي،پايدار و تجمع يابنده بودن است. هر چند اوضاع به طور مشخص از دهه ۱۹۶۰ بهبود يافتهو اطلاعات بشر از خطر مواد شيميايي بيشتر شده است اما غير واقع بينانه به نظرمي رسد كه توقع داشته باشيم اين حوادث ديگر اتفاق نيفتد. با اين وجود به هر حالجمعيت پرندگان شكاري اروپا و آمريكاي شمالي در حال حاضر در يك دوره بهبود از اثراتآفت كش ها قرار دارند.