تحقیق درباره بی‌مهرگان

مقدمه

بیشتر جانوران مانند اغلب گیاهان دارای ساختمان پرسلولی و پیچیده‌ای هستند که به ترازهای اعضا و دستگاهها می‌رسند. عمومی‌ترین صفت جانوران که طی مراحل رشد نیز قبل از همه ظاهر می‌شود تراز سازمانی آنهاست. همه جانوران زندگی را از یک سلول آغاز می‌کنند و برخی از تراز بافت نیز بالاتر نمی‌روند. جانوران را صاحب دو شعبه رده بندی در نظر می‌گیرند.

در شعبه پارازوآ بالاترین تراز سازمانی را بافت تشکیل می‌دهد. این شعبه فقط شاخه اسفنجها را شامل می‌شود. همه جانوران دیگر که به شعبه یومتازوآ متعلق هستند با داشتن اندام و دستگاه مشخص می‌شوند. بی‌مهرگان گروه بزرگی از جانوران را تشکیل می‌دهند که در همه جای کره زمین پراکنده هستند و شامل شاخه‌ها و رده‌های زیادی هستند.

اسفنج

شعبه پارازوآ

شاخه اسفنجها

اسفنجها بیشتر دریازی و بعضی ساکن آب شیرین هستند. در حالت بالغ در یک جا ساکن هستند. اغلب کلونی دارند. تغذیه آنها از راه شبکه کانالهایی است که اطراف آنها را سلولهای یقه‌دار و تاژک‌دار گرفته است. سلول عصبی ندارند و حدود 5000 گونه دارند. شامل رده‌های زیر است.

رده اسفنجهای آهکی

رده اسفنجهای شیشه‌ای

رده اسفنجهای شاخی

شعبه یومتازوآ

شاخه کیسه تنان

بیشتر دریازی هستند. بعضی در آب شیرین به سر می‌برند. بازوهایی به صورت شعاعی به اطراف می‌فرستند که کنیدوبلاستهای محتوی نماتوسیست دارند. بدن کیسه مانند است و این کیسه با مجرایی به خارج باز می‌شود که هم به منزله دهان و هم مخرج است. چند شکلی دارند و شامل مدوز و یا پولیپ می‌شوند. لارو پلانولا دارند. 10 هزار گونه دارند. شامل رده‌های زیر است.

رده هیدروزوآ: اوبلیا ، هیدر ، فیزالیا

رده سیفوزوآ: عروسهای دریایی

رده آنتوزوآ: شقایقهای دریایی و مرجانها

عروس دریایی

شاخه شانه‌داران

همگی دریازی هستند. ساختمان مدروزی دارند. حرکت آنها توسط 8 صفحه شانه‌ای نصف‌النهاری است. بازوها اگر وجود داشته باشد دارای سلولهای چسبناک هستند. 100 گونه دارند.

شاخه کرمهای پهن

ساکن آب شیرین و دریا هستند. بعضی خاکزی هستند. دستگاه گوارشی آنها دارای یک منفذ است. فاقد دستگاه گردش خون هستند . حدود 10 هزار گونه دارند. شامل رده‌های زیر است.

رده توربلاریا: پلانارین‌ها یا زندگی آزاد

رده ترماتودها: کرم کبد ، انگلهای طعمه خوار

رده سستودها: کرم کدو ، انگلهای مایع خوار

شاخه کرمهای خرطوم‌دار

بیشتر دریازی هستند. بعضی ساکن آب شیرین و معدودی هم خشکی زی هستند. دستگاه گوارشی با دهان و مخرج جدا از هم در آنها وجود دارد. دارای دستگاه گردش خون هستند. 600 گونه دارند.

شاخه کرمهای کیسه‌ای

ساکن خشکی ، آبهای شیرین یا دریا هستند. بدن اغلب بطور سطحی قطعه قطعه است. در هر گونه ، مقدار سلولها یا هسته‌ها و آرایش آنها ثابت است. عضلات آنها اصولا چند لایه‌ای نیست. حلق پیشرفته‌ای دارند. بیش از 15 هزار گونه دارند. این شاخه شامل رده‌های زیر است.

رده روتیفرا: روتیفرها یا کرمهای چرخی ، 1500 گونه

رده گاستروتریکا: شکم مژه‌داران یا موی شکمان ، 200 گونه

رده کینورنکا: شامل 100 گونه

رده پریاپولیده: 5 گونه

رده نماتودا: کرمهای لوله‌ای ، 12 هزار گونه

رده نماتومورفا: کرمهای مویی ، 80 گونه

شاخه بازوپایان

دریازی هستند. در ظاهر به دو کفه‌ایها شبیه هستند. 300 گونه دارند.

شاخه نرم تنان

دریازی هستند. ساکن آب شیرین یا محیط خشکی هستند. 50 هزار گونه دارند. شامل رده‌های زیر است.

رده کیتونها: دریازی هستند. سر تحلیل رفته ، فاقد چشم و بازو هستند. 700 گونه دارند.

رده شکم پایان: حلزونها ، دریازی هستند. ساکن آب شیرین یا خشکی هستند. معمولا صدف دارند. در سر چشم و یک یا دو جفت شاخک وجود دارد. 35 هزار گونه دارند.

رده ناوپایان: دریازی هستند. صدف لوله‌ای شکل و از هر دو سر باز است. با اندام حفر کننده است. 200 گونه دارند.

رده دو کفه‌ایها: صدفها ،دریازی یا ساکن آبهای شیرین هستند. از دو طرف فشردگی یافته‌اند. صدفهایشان در بالا لولا می‌شود. سر تحلیل رفته است. آبششها معمولا توسعه یافته‌اند و به اندامهای تغذیه کننده مژک‌دار منتهی شده‌اند. 12 هزار گونه دارند.

رده سر پایان: اسکویدها و هشت پایان. دریازی هستند. بازوهایی در سر دارند. صدف یا خارجی و حجره‌دار یا داخلی و تحلیل رفته است. دستگاه عصبی بسیار توسعه یافته و اسکلت داخلی غضروفی دارند. 500 گونه دارند.

شاخه کرمهای حلقوی

رده پرتاران: کرمهای صدفی و کرمهای لوله‌دار. بیشتر دریازی هستند. پاراپودیای بند بند و خارهای فراوان دارند. لارو آنها تروکوفور است.

رده کم تاران: کرمهای خاکی ، خاکزی یا ساکن آب شیرین هستند. سر تحلیل رفته است. پاراپود ندارند. خارها اندک هستند و فاقد لارو هستند.

رده زالوها: بیشتر ساکن آب شیرین و انگل هستند. فاقد پاراپود و خارند. تعداد بندها معین است. لارو ندارند.

شاخه بند پایان

زیر شاخه کلیسرداران: بدن دارای سر سینه‌ای عموما بدون بند است. شکم بند بند با یک قطعه است. به سر سینه اصولا 6 جفت زایده متصل است. نخستین جفت کلیسر ، دومین جفت پدی پالپ و 4 جفت آخر پاهای حرکتی هستند. فاقد آرواره یا شاخک هستند. خرچنگهای نعل اسبی ، عنکبوتهای دریایی و عنکبوتیان جزء این زیر شاخه هستند.

زیر شاخه آرواره‌داران: بدن دارای سر سینه و شکم یا سر ، سینه و شکم یا سر و تنه است. سر سینه یا سر یا سر ، از خارج بدون قطعه به نظر می‌رسد. سینه ، شکم یا تنه قطعه قطعه است. در سر یک یا دو جفت شاخک ، یک جفت آرواره (ماندیبول) و دو جفت ماگزیلا وجود دارد. سخت پوستان ، صد پایان ، هزار پایان و حشرات در این زیر شاخه قرار دارند.

شاخه کرمهای پیکانی

دریازی و پلانکتونی هستند. در سر قلابهای کیتینی برای چسبیدن و یک سرپوش وجود دارد. تنه دارای باله‌های جانبی و دمی است. سلوم به سه حجره تقسیم شده است. فاقد دستگاههای گردش خون ، تنفس و دفع هستند. مرحله لاروی ندارند. 50 گونه دارند.

شاخه کرمهای ریشی

ساکن اعماق دریا هستند. در لوله بسر می‌برند. بازوهای جلویی دارند. دستگاه گوارش ندارند. دستگاه گردش خونشان بسته است. دستگاه تنفسی ندارند. بدن دارای سه قسمت است و سلوم نیز به همینن ترتیب تقسیم می‌شود. 25 گونه دارند.

شاخه همی کورداتا

یا کرمهای مازویی ، دریازی هستند. به حالت کلونی در جایگاههای ترشح شده یا به صورت منزوی در میان ماسه‌های حفر شده زندگی می‌کنند. بدن دارای سه قسمت است و سلوم نیز به همین ترتیب تقسیم می‌شود. بیشتر دارای شکافهای آبششی هستند. اصولا دارای لارو هستند. 100 گونه دارند.

شاخه خارپوستان

دریازی هستند. لارو تقارن دو جانبی دارد. در مراحل نخستین رشد دارای پروتوسل ، مزوسل و متاسل هستند. جانور بالغ تقارن شعاعی ، اسکلت داخلی آهکی و دستگاه گردش آب سلومی دارد. 6 هزار گونه دارند. لاله دریایی ، خیار دریایی ، ستاره دریایی و توتیای دریایی در این شاخه قرار دارند.

بیمهرگان

فصل اول

مقدمه

جانوران موجودات زنده‌ای هستند که با خوردن موجودات زنده‌ی دیگر تغذیه می‌کنند. جانوران قادر نیستند غذاسازی کنندو به جز تعداد معدودی، آنها قادر به جابه‌جایی هستند و بدن آنها از تعداد زیادی سلول ساخته شده است.

دست کم یک میلیون گونه‌ی متفاوت از جانوران وجود دارد و هر روز تعداد بیشتری از آنها کشف می‌شوند.

جانوران تقریباً همه جا هستند. برخی در جنگل‌ها، دشت‌ها، یا در کوهستان‌های بلند زندگی می‌کنند. برخی در رودخانه‌ها، دریا‌ها یا غارهای تاریک زندگی می‌کنند. آن‌ها چیزهای بسیاری می‌خورند بعضی از گیاهان تغذیه می‌کنند، «گیاه خوار» و برخی از گوشت جانوران دیگر تغذیه می‌کنند «گوشت خوار» تنها عده‌ی کمی از آن‌ها هم گیاه و هم جانور می‌خورند. آن‌ها را «همه چیز خوار» می‌نامند. برخی از آنها که انگل نامیده می‌شوند در بدن جانوران زنده‌ی دیگر زندگی می‌کنند.

سلسله‌ی جانوران را بر اساس داشتن یا نداشتن ستون مهره‌ها به دو شاخه طبقه‌بندی می‌کنند.

1-    بی‌مهره‌گان

2-    مهره داران

1-1 مهره داران

جانورانی هستند که ستون مهره دارند. در تمام مهره داران ستون مهره و سایر استخوان‌های اسکلت از بدن محافظت می‌کنند. مهره داران پنج رده‌ی بزرگ دارند که عبارتند از: ماهی‌ها – دوزیستان – خزندگان – پستانداران و پرندگان

2-1 بی‌مهره‌گان

بی‌مهره به معنای بدون ستون مهره است. بیش‌تر جانوران موجود در جهان بی‌مهره‌اند. البته بدن همه جانوران بی‌مهره کاملاً نرم یا بی‌حفاظ نیست. برخی از آنها یک پوسته‌ی سخت بیرونی دارند. این پوسته به صورت زره عمل می‌کند اما در عین حال بر خلاف استخوان‌های ما به جای درون از بیرون نوعی اسکلت برای بدن جانور به وجود می‌آورد. زره برخی از بی‌مهره‌گان مانند خرچنگ‌های دریایی- عقرب‌ها – حشره‌ها بند بند است. زره‌ی بقیه‌ی بی‌مهره‌گان مانند حلزون‌ها و صدف‌ها نسبتاً سخت است. بیش‌تر جانوران بی‌مهره جثه‌ی کوچکی دارند. بسیاری ازآنها درآب زندگی می‌کنند و شناوری در آب سبب می‌شود که وزن آن‌ها کاهش یابد و بتوانند وزن خود را تحمل کنند.

فصل دوم

2- انواع بی‌مهره‌گان

بی‌مهره‌گان به دو دسته‌ی ساده و پیشرفته تقسیم می‌شوند. بی‌مهره‌گان ساده شامل اسفنج‌ها – کیسه تنان – کرم‌ها می‌شود. بی‌مهره‌گان پیشرفته نیز شامل نرم تنان – خارتنان و بندپایان می‌شود.

1-2 بی‌مهره‌گان ساده

(کمترین گوناگونی سلول‌ها و اندام را دارند)

1-1-2 اسفنج‌ها:

بیش از بیست هزار گونه هستند. این جانوران از تعداد زیادی یاخته ساخته شده‌اند که شبکه ای از لوله تشکیل می‌دهند.این یاخته‌ها اندام تشکیل نمی‌دهند بلکه هر یک به طور جداگانه تغذیه و نفس می‌کشند.

2-1-2 کیسه تنان:

بدن آنها چندین نوع سلول برای کارهای تخصصی مانند گوارش- حرکت- حس کردن و... دارد. کیسه تنان مانند اسفنج‌ها در آب زندگی می‌کنند و اقسام زیادی از آنها در آب‌های گرم – شور و کم عمیق هستند. این جانوران به دو صورت متحرک مانند عروس دریایی و گروهی که قادر به جابه‌جایی نیستند مانند مرجان‌ها هستند.

3-1-2 کرم‌ها:

کرم‌ها را بر اساس درجه پیچیدگی بدن به سه گروه کرم‌های پهن - لوله‌ای و کرم‌های حلقوی تقسیم می‌کنند. درجه پیشرفتگی ساختمان در بدن کرم‌های حلقوی به حدی است که دانشمندان آنها را جزو بی‌مهره‌های پیچیده قرار می‌دهد.

2-2 بی‌مهره‌گان پیشرفته

تخصصی شدن سلول‌ها بیش‌تر شده و بدن همه دستگاه‌ها را دارد.

1-2-2 بندپایان

بیش‌ترین تعداد جانورانی که با ما زندگی می‌کنند از گروه بندپایان هستند. بندپایان بیش از یک میلیون گونه‌اند. بندپایان را از روی تعداد پاها- شاخک‌ها و قطعات بدن به چهار گروه بزرگ طبقه‌بندی می‌کنند. عنکبوتیان- سخت پوستان- هزارپایان- حشرات.

2-2-2 خارتنان:

این گروه جانوران نسبتاً  کمیاب هستند- همه انواع آنها در دریا آن هم در دریای گرم زندگی می‌کنند. خارتنان دستگاه تنفس – گدش خون و دفع ندارند. به جای دستگاه گردش آب دارند.

3-2-2 نرم تنان:

این گروه از جانوران تقریباً 128000 گونه می‌باشند.همه نرم تنان به جز تعداد معدوی در آب زندگی می‌کنند. بدن بیشتر نرم تنان را صدف آهکی از بیرون می‌پوشاند هر چه صدف بزرگ‌تر و سنگین‌تر باشد حرکت جانور کندتر است.

فصل سوم

3-    نرم تنان Mollusca

نرم تنان پس از بندپایان (arthroda) بزرگترین و متعددترین شاخه جانوری می‌باشند که در اقیانوس‌ها- آب‌های شیرین و نقاط مختلف خشکی‌ها و به طور کلی در همه جا یافت می‌شوند.

نرم تنان دارای اندازه‌های مختلفی هستند. گونه‌ای از سفالوپوداها به نام الکیتئوتیس architeathis بسیار بزرگ است و طول صدف پیچشی آن گاهی تا 20 متر می‌رسد. سفالوپودا بزرگترین جانور بی‌مهره است. در مقابل نرم تنان کوچکتر به اندازه کمتر از میلی‌متر نیز مشاهده می‌شوند.

بسیاری از نرم تنان صدف‌های ضخیم و سنگینی دارند اما در داخل صدف بدنی نرمی دارند. نرم تنان دارای بدن نرم و بدون بند هستند. منشاء آنها در مسیر تکاملی کاملاً مشخص نیست. این موجودات هم به کرم‌های بندار و هم به کرم‌های پهن شباهت دارند.

1-3 قسمت‌های مختلف بدن نرم تنان

بدن نرم تنان از چهار قسمت تشکیل می‌شوند که عبارتند از:

1-    قسمتی که سر نامیده می‌شود و شامل دهان- شاخک‌های حسی و چشم‌ها است.

2-    قسمت پاها که در شکم قرار داشته و عضلانی است.

3-    توده احشایی که در پشت حیوان قرار داشته و شامل اندام‌هایی چون روده – کلیه و سیستم تولید مثل می‌باشد.

2-3 ساختمان و ترکیب صدف در نرم تنان

صدف نرم تنان از دو ماده تشکیل شده است:

1-    پریوستراکوم: که شامل مواد ارگانیکی متراکم می‌باشد.

2-    مواد کانی صدف: که شامل کلسیت و یا آراگونیت و یا هر دو می‌باشندکه به نستبی با هم ترکیب شده‌اند.

3-3 انواع نرم تنان

نرم تنان به شش گروه اصلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

1-3-3 تک لاکه‌ای‌ها (8 گونه)

در اعماق آب‌های سواحل آمریکای شمالی و جنوبی یافت می‌شوند. این‌ها را می‌توان فسیل‌های زنده نامید. چون اجداشان بیش از 500 میلیون سال قبل زندگی می‌کردند. این جانوران به صدف کوهی شبیه‌اند و چندین ردیف آبشش دارند، مانند نئوپلینا.

2-3-3 چند لاکه‌ای‌ها (50 گونه)

شامل کیتون‌ها می‌شوند که در سواحل یا آب‌های کم عمق زندگی می‌کنند. صدف اینها از 8 صفحه تشکیل شده است و پای نیرومندی دارند که آنها را محکم روی سنگ‌های ساحل نگه می‌دارد تا در برابر ضربه امواج مقاومت کنند. این جانوران شاخک یا چشم ندارند و برای غذا خوردن با زبانشان گیاهان و جانوران ریز را روی سنگ‌ها می‌لیسند.

3-3-3 شکم پایان (35000 گونه)

انواع حلزون‌های خشکی و دریا را شامل می‌شوند. روی سرشان چشم و شاخک دارند و یک پای عضلانی حرکت می‌کنند. بیشترشان یک صدف دارند که در حلزون‌های معمولی به صورت مارپیچی است. شکم پایان در جاهای مختلفی از جمله بیابان‌ها، اقیانوس‌ها و اب شیرین زندگی می‌کنند. هم از گیاهان و هم از جانوران تغذیه می‌کنند.

4-3-3 ناوپایان (350 گونه)

به این‌ها صدف‌های عاجی هم می‌گویند چون مثل عاج فیل می‌مانند. ناوپایان در اعمال زیر شن زندگی می‌کنند تا امواج آب آن‌ها را نبرد و برای به دام انداختن غذا، از شاخک‌هایی که اعضای مکنده‌ای در انتهای خود دارند استفاده می‌کنند.

5-3-3 دوکفه‌ای‌ها (8000 گونه)

صفد لولا داری دارند که از دو قطعه تشکیل شده است. همه این‌ها در آب زندگی می‌کنند و بسیاری از آنها می‌توانند با پایشان درماسه یا گل نقب بزنند. آب به درون آبشش‌هایشان کشیده می‌شود و در آن جا آبشش‌ها اکسیژن و ذرات ریز غذا را جدا می‌کنند. نمونه بارز دو کفه‌ای‌ها اسکالوپ می‌باشد.

6-3-3 سرپایان (6000 گونه)

این رده تکامل یافته‌ترین رده شاخه نرم تنان و تنها رده شامل شناگرهای فعال با اعضای حسی و چشم‌های مخصوص هستند. اگرچه از دوکفه ای‌ها نیز تعدادی مثل پکتن و کاردیوم دارای چشم هستند و گاهی شنا می‌کنند. سرپایان منحصراً در محیط‌های  دریایی زندگی می‌کردند. آنها شامل بزرگترین بی‌مهره‌گان مثل ارکیتپوس به اندازه 22 متر طول (شامل بازوها) هستند که برنی قیفی شکل داشته و بازوها به شکل پا تغییر می‌کنند. سرپایان امورزی معمولاً آرواره‌های قوی دارند. اما «رادولا» نسبت به شکم پایان گوناگون نیست. سرپایانی دارای مهمترین سنگواره‌های مشخص از دونین تا پایان کرتاسه هستند.

سرپایان شامل اسکوپیدها، اختاپوس‌ها و ده پایان می‌شوند. بیش‌تر اینها صورت ندارند اما قسمت‌های نرم بدنشان در کیسه‌ی عضلانی محکمی محافظت می‌شود. سرپایان چند شاخک دارند که مکنده‌های انتهایشان برای گرفتن غذا است و لوله‌ای دارند که آب به دورن آن تلمبه می‌شود تا بتوانند مانند جت حرکت کنند. همه اینها مغزهای بزرگ و چشم‌های مرکب دارند.

الف) اختاپوس‌ها

اختاپوس‌ها خویشاوندان حلزون هستند. صدف محافظ ندارند اما بدنی انعطاف‌پذیر دارند طوری که می‌توانند وارد سوراخ‌های کوچک شوند و در آن جا از دست دشمنانی مانند مارماهی در امان باشند.

بخشاصلی بدن اختاپوس کیسه‌ای از پوست و ماهیچه است. در درون این کیسه آبشش‌ها و سایر بخش‌های  نرم بدن قرار دارد. در جلو، سر به یک طرف کیسه چسبیده است. هنگامی که دهانه کیسه باز است؛ آب وارد می‌شودو به آبشش‌ها اکسیژن می‌رساند. سپس کیسه می‌تواند به دور گردن فشرده شود و آب را از راه لوله‌ای با فشار بیرون بفرستد. فواره آب نسبتاً قوی است و در نتیجه اختاپوس با فشار به جلو رانده می‌شود و در واقع می‌تواند خیلی سریع حرکت کند.

اختاپوس‌ها بینایی خوبی دارند چون چشمان بزرگی دارند که ساختمان آن‌ها بسیار شبیه به چشم پستان داران است. آنها همه شکارگرند و موجوداتی مانند خرچنگ را می‌گیرند و با بادکش موجود بر روی هشت بازوی بلند دور دهانش نگه می‌دارند. هنگامی که اختاپوس طعمه‌اش را می‌گیرد در نتیجه گزش با منقار شاخی خود نوعی سم مؤثر بر اعصاب به آن تزریق می‌کند به طوری که جانوران قوی نیز به سرعت از پای در می‌آیند.

ب) اسکوییدها

از خویشاوندان حلزون هستند ولی صدف ندارند و در عوض یک بافت نگه دارنده‌ی سفت و شاخی در داخل بدن کیسه ای خود دارند. این بافت، قلم نام دارد. چون اسکویید‌ها کیسه‌های جوهری هم دارند گاهی به آنها جانوران قم دوانی هم می‌گویند. سر این جانوران با چشم‌های درشت و مغز بزرگشان در جلو بدن کیسه‌ای آنها قرار دارد. هشت بازوی بلند دور دهان آنها را گرفته است و دو شاخک بلندتر هم دارند.

بیش‌تر اسکوییدها دراقیانوس‌ها زندگی می‌کنند. آن‌ها با بیرون راندن آب به جلو حرکت می‌کنند. بعضی از آنها آن قدر سریع حرکت می‌کنند که می‌توانند بر فراز امواج تا فاصله 20 متر یا بیش‌تر به پرواز درآیند.

غذای اسکوییدها بیش‌تر ماهی است که با شاخک‌های درازشان آن را می‌گیرند. این شاخت هم مثل بازوهای اسکویید مکنده‌هایی دارند که اغلب چنگال‌دار است و طعمه‌ی لغزنده را می‌گیرد. اسکویید‌ها خود غذای بسیاری از جانوان‌اند. اسکوییدهای بزرگ که در اعماق دریاها زندگی می‌کنند بخشی از غذاهای مهم نهنگ هستند.

بیش‌تر اسکوییدها دراعماق تاریک دریا از اندام‌های نورافشان رنگی برای ارتباط با یکدیگر و دفع مهاجمان استفاده می‌کنند. معمولاً حداقل یک اندام نورافشان در نزدیکی چشم‌های اسکویید هست تااسکویید بر اثر نوری که ماهیان شکارچی پخش می‌کنند دید خود را از دست ندهد.

منابع:

1-    اینترنت 1383، http/iranzan3.persianblog.com

2-    دکتر صدیق زاده، علی- میرخوان، فاطمه- یزدان‌فر، سیمین- دانشنامه آکسفورد- انتشارت نی

3-    آردلی بریژیت- آردلی نیل- ترجمه درنوایی رضوان- هزار یک پرسش- نشر افق – 1380

4-    اسکندری، منیژه – پورسعید، زهره- کلانکی، اکرم- غنی سازی علوم- انتشارات مبتکران- 1384