بگذاريم حيوانات زندگي كنند

امسال كه باران رحمت الهي دشت و دمن را در سرزمين ما سيراب كردهاست، با فراواني گل و گياه و پوشش گياهي موقعيت مطلوبي براي زندگي جانوران وحيات وحش به ويژه پرندگان فراهم شده است. طبيعي است كه شكارچيان به معني واقعيكلمه، حداقل در اين فصل از روي آوري به شكار اجتناب مي ورزند، اين رسمي است كه ازهزاران سال پيش برجامانده و شكار حيوانات در فصل بهار ممنوع بوده است، گواينكهوضعيت اسف انگيز حيات وحش در كشور ما به گونه اي است كه در اصل شكار بايد تجديدنظراساسي شود. اما بخشي از نگراني ها متوجه تفنگ بدستان جوان و نوجوان است كه باتفنگ هاي بادي، پرندگان را هدف قرار مي دهند. اين برعهده خانواده هاست كه در اينفصل خرمي طبيعت و تجديد حيات، از خريدن تفنگ به عنوان اسباب بازي براي فرزندان خود،اجتناب ورزند و به هرطريق بكوشند كه آنان را از اذيت و آزار حيوانات برحذر دارند. از صدا و سيما نيز توقع داريم كه برنامه هايي را به اين موضوع اختصاص دهد تا فرهنگمراقبت از زندگي حيات وحش كه زندگي و محيط زيست ما نيزوابسته به آنهاست،رواجيابد.

براي صرفه جويي و حفظ محيط زيست

ظرف سي سال گذشته خيلي ها از جمله خود من در اين گير و دار جنگو انقلاب، به هر دليل حاضر نشدند تكه اي نان، ليواني آب و يا برگي كاغذ را دوربياندازند. به هر صورت انسانها را مي توان آموزش داد و به عبارت ديگر روشي جايگزينروش قبلي در آنها ايجاد نمود.
خوشبختانه ملت ما آماده اند، در زمينه هاي گوناگونصرفه جويي و حفظ محيط زيست همكاري داشته باشند. نگارنده حدود ۱۵ سال قبل به شهرداريمراجعه نمودم و در مورد موادي كه بازيافت آنها به سادگي ممكن است صحبت كردم. تأكيدبر اين بود كه رسانه ها (خصوصاً تلويزيون) در اين مورد مي توانند نقش بيشتري داشتهباشند. خوب حالا تا حدي كارهايي صورت گرفته ولي آيا بهتر نيست براي جمع آوريزباله ها برنامه ريزي كنيم مثلاً جمعه ها را اختصاص به جمع آوري زباله هاي قابلبازيافت دهيم و هفته را به تفكيك به جمع آوري نوعي از زباله از قبيل شيشه و فلز،مواد پلاستيك، كاغذ و مقوا و ... اختصاص دهيم.
به اين ترتيب علاوه بر كمك به حفظمحيط زيست، به اقتصاد كشور هم كمك خواهد شد.
براي پيشرفت و مثبت بودن كار چهبهتر كه رسانه ها بويژه صدا و سيما بخشي از برنامه هاي خود را به اين موضوع اختصاصدهند. تجارب شهرداري ها و پيشنهادها و ابتكارات مردم به اجراي چنين طرحي بيش از پيشكمك خواهد كرد.

ابيانه، رودهاي رنگ خانه هاي رؤيا

ابيانه را آيا در خواب ديده ام؟ اجتماع آن همه زيبايي و شگفتي در يك جا باورنكردنيبه نظر مي رسد. بي ترديد، ابيانه روستايي منحصر به فرد است كه هريك از كوچه هايبي بن بست در آن ما را به فضايي زيباتر و شاعرانه تر مي برد. گرچه نماي بيرونيخانه ها جالب و چشم نواز است اما نوع طراحي و ساخت داخلي آنها حيرت انگيز و عجيب وپررمز و راز مي نمايد.
قرمز هميشه نماد عشق و دلدادگي بوده و ابيانه بي شك بانهايت عشق و دلدادگي ساخته شده و رنگ قرمز جادويي بر تن ديوارهاي خانه ها وكوچه هاما را خواهي نخواهي شيفته و مجذوب مي كند. در ابيانه دوست داريد تك تك درها را بازكنيد زيرا كه رازي دلپذير در پشت هر در چوبي در انتظار شماست و دوست داريد به تماميپنجره هاي مشبك دست بكشيد تا بتوانيد رؤياي شيرين خود را باور كنيد.
رودي ازرنگهاي شاد و زنده بر چين چين دامن زنان در كوچه هاي ابيانه جاري است. كوچه هايي كه مرداني نيرومند و مغرور گاه گاه از آنها گذر مي كنند. باوجود تمام اين زيبائيها جوان ها و همه آنها كه مي توانسته اند ابيانه را ترككرده اند، درست به همان دلايلي كه روستائيان بسيار ديگري هم زادگاهشان را ترككرده اند. پيرمردان و پيرزنان و آنها كه مانده اند، جايي براي رفتن نداشته اند. مبادا كه ابيانه روزي از رفت و آمد زناني با روسري هاي پرگل خالي باشد و هيچ مرديبا شلوار سياه و براق و گشاد در آفتاب ميدانش ننشسته باشد. مبادا با حسرت و دريغ بهگذشته نگاه كنيم و از خود بپرسيم كه آيا ابيانه را در خواب ديده ايم؟
ابيانه،يادگاري عزيز و نازنين از روزگاري سپري گشته و فراموش شده است. با او و مردمانشمهربان تر باشيم.

نقش آفت كش هاي شيميايي در كاهش جمعيت پرندگان

داراي مصارف زيادي هستند. هرچند اكثر آفت كش ها در دزهاي بالا براي پرندگان شكاريكشنده هستند اما تنها يك گروه از آنها كه آفت كشهاي ارگانو كلره ناميده مي شوندباعث كاهش جمعيت پرندگان در نواحي وسيعي از جهان شده است.
اين تركيبات شاملد.د.ت و سيكلودينها مانند آلدرين، ديلدرين و هيتاكلر هستند

در مقاله اين شماره كه از فصلنامه زيست محيطي موج سبز، برگزيده ايم نقش  آفت كش هايشيميايي در كاهش جمعيت پرندگان بررسي شده است.
آفت كش هاي شيميايي علاوه بر سميبودن، داراي ۳ ويژگي مهم ديگر مي باشند كه به اثر گذاري آنها بر پرندگان شكاري وديگر گونه هاي حيات وحش صحه مي گذارد.
۱- اين تركيبات بسيار پايدار هستند بهطوري كه براي چندين سال مي توانند كم و بيش بدون تغيير باقي بمانند.
۲- آنها بهسرعت در چربي حل مي شوند. به اين معني كه مي توانند در بدن جانوران تجمع يافته و ازشكار به شكارچي منتقل شوند و به طور تصاعدي در زنجيره غذايي تغليظ يابند. پرندگانشكاري كه تقريباً در بالاي زنجيره غذايي قرار گرفته اند مستعد تجمع مقدار زيادي ازاين مواد هستند.
۳- در مراحلي كه ميزان كشندگي سم پايين است مثلاً فقط چند واحددر هر ميليون، بعضي ارگانو كلره ها توليد مثل برخي گونه ها را مختل مي سازد. آنهاهمچنين از طريق بدن پرندگان مهاجر، حشرات، باد و جريان آب جابه جا مي شوند وبنابراين مي توانند به نواحي دور نيز دسترسي يابند.
در سال ۱۹۶۰ از اين تركيباتشيميايي به قدري زياد استفاده شد كه هيچ يك از گونه هاي بزرگ پرندگان كه در اروپا وآمريكاي شمالي بررسي شدند از بقاياي ارگانوكلره ها در امان نمانده بودند. هر چندبيشترين غلظت در پرندگان شكاري يافت شد. اثر اين مواد بر روي جمعيت پرندگان شكاريدر هر مكاني كه اين مواد در مقادير زياد استفاده شده بود مانند بيشتر اروپا،آمريكاي شمالي و بخش هايي از استراليا و آفريقا مشاهده شده است. البته تمام گونه هابه يك اندازه تحت تأثير قرار نگرفته بودند. همچنين در مناطق خاصي كاهش در گونه هايپرنده خوار عموماً بيشتر از گونه هاي تغذيه كننده از پستانداران بوده است. مواردفوق تا حدودي به دليل تغذيه از پستانداران علفخوار است (يك حلقه در دومين پلهزنجيره غذايي) در حالي كه پرنده خواران بيشتر از شكار گوشتخوار (حداقل سومين پلهزنجيره) تغذيه مي كنند. همچنين اين امر تا حدودي به اين دليل است كه پرندگان به طورعمومي كمتر مي توانند باقيمانده هاي ارگانوكلره را در بدن خود بشكنند، به طوري كهدر هر دوره زماني مقدار بيشتري از اين مواد را دارا هستند. همچنين بسياري ازپرندگان پراكندگي گسترده تري نسبت به پستانداران دارند و به اين دليل احتمال تماسمستقيم آنها با آفت كشها بيشتر است. تمام اين اختلافات بدين معني است كه در هرمنطقه خاص، پرندگان شكاري كه از پرندگان تغذيه مي كنند نسبت به پرندگاني كه ازپستانداران تغذيه مي كنند مقدار بيشتري از ارگانوكلره ها را در بدن خود ذخيرهمي كنند. در بعضي از مناطق، جمعيت پرندگان ماهي خوار، مانند عقاب ماهي گير و عقابسر طاس نيز متأثر شده اند. اين مطلب به اين دليل است كه بعضي از ماهيها، ارگانوكلره ها را در حد بالايي در بدن خود نگهداري مي كنند، به عبارتي اين مواد نه تنهااز طريق غذاي ماهي بلكه از طريق آب آلوده كه در طي شبانه روز از آبشش هاي ماهي عبورمي كند در بدن آنها تجمع مي يابد. ارگانو كلره هاي گوناگون، جمعيت پرندگان شكاري رابه طريق مختلفي متأثر مي سازد. د.د.ت متابوليت هاي د.د.اي، مسموميت  سمي كمي برايپرندگان ايجاد مي كنند و اثر مهم آنها بر روي توليد مثل است. د.د.اي باعث نازك شدنپوست تخم پرندگان و مرگ جنين مي شود و بدين جهت موجب كاهش ميزان توليد مثل مي گردد. اگر اين كاهش توليد مثل چشمگير باشد، جمعيت رو به زوال مي رود. تركيبات سيكلودينمانند آلدرين و ديلدرين بسيار سمي تر از د.د.اي هستند و اساساً از طريق افزايش مرگو مير، باعث كاهش جمعيت شده اند. سهم نسبي در كاهش جمعيت پرندگان شكاري با مكانيسمكاهش توليد مثل «د.د.اي» و با افزايش مرگ و مير «سيكلودين» به طور مشخصي از يكناحيه به ناحيه ديگر متفاوت بوده است كه بر اساس الگوي مصرف در آن ناحيه است.
دربيشتر مناطق اروپا، كاهش در تعداد قرقي ها و بحري ها در اواخر ۱۹۵۰ آنچنان سريع بودكه احتمالاً به طور عمده به دليل كاهش نرخ توليد ناشي از د.د.اي بوده است. اين مادهتنها تركيب شناخته شده اي است كه باعث كاهش جمعيت با روشي غير از افزايش مرگ و ميرمي شود.
از هنگامي كه استفاده از د.د.ت، ديلدرين و ساير ارگانوكلره ها به طورمستمر كاهش يافته است، ميزان باقيمانده اين مواد در تخم و بدن پرندگان شكاري نيزكاهش يافته و جمعيت پرندگان در اروپا و آمريكاي شمالي به طور نسبي يا كامل بهبوديافته است. اين مطلب در ديگر نقاط جهان صحت نداشته و حتي در مناطق ديگر استفاده ازاين تركيبات همچنان ادامه دارد يا حتي افزايش نيز يافته است.
ديگر انواعآفت كش ها نيز تعداد زيادي از پرندگان را قرباني كرده اند، اما تا آنجا كه مي دانيمباعث كاهش جمعيت گسترده و دائمي نشده اند. برخي از تركيبات فسفر آلي مشخصاً كشندههستند و در سال ۱۹۶۰، در يك دوره دو ماهه در هلند ۲۷۰۰ پرنده مرده در اطرافمزرعه هاي تازه كشت، كشور هلند در رابطه با معرف Palathion يافت شدند و تعداد كلپرندگان قرباني احتمالاً نزديك ۲۰۰ هزار عدد مي رسيد كه هشت گونه از پرندگان شكاريرا شامل مي شد.
در مناطقي از آفريقا گفته مي شود تعداد زيادي از پرندگان شكاريدر حين عمليات كنترل عليه پرنده دانه خوار quelea كه در عمليات Palelthion از طريقهواپيما پخش مي شود كشته مي شوند. برخي آفت كش هاي كاربامات، به ويژه كاربوفوران درمرگ و مير پرندگان شكاري در آمريكاي شمالي دخيل بوده اند. به علاوه مشخص شده است كهبرخي جونده كش ها به طور معمول از طريق سم پاشي ثانويه و خوردن شكار مسموم باعث مرگو مير پرندگان شكاري مي شوند. در دهه ۱۹۶۰كاهش گسترده در جمعيت پرندگان شكاري درفلسطين اشغالي، به استفاده از سولفات تاليوم به عنوان جونده كش نسبت داده شد. همچنين در سالهاي اخير در برخي از كشورها، جونده كشها ضد انعقادي باعث مرگ و ميرپرندگان شكاري گوناگون و جغدها شده است.
در طي اين سالها، تركيب سمي ديگري نيزدر مرگ و مير پرندگان شكاري دخيل دانسته شده اند. اين مواد شامل فلزات سنگين مانندجيوه و سرب مي باشند. در چندين كشور نيز فاضلاب كارخانه هاي كلروآلكاليني به عنوانمنبع اصلي آلودگي جيوه در محيط آبي به شمار مي روند در حالي كه آفت كشهاي مختلفمنبع اصلي جيوه در خشكي هستند. مشخص شده است كه جيوه به ويژه وقتي به صورت جيوهقليايي بر روي گياهان استفاده شود باعث مرگ پرندگان مي شود. اين موارد بيشتر شاملپرندگان دانه خوار مي گردد ولي پرندگان ديگر شامل دسته اي از پرندگان شكاري كه ازاجساد تغذيه  مي كنند نيز متضرر مي شوند. در استان زيلند كشور هلند در يك سال ۱۰۳پرنده شكاري و ۱۱۱ جغد در اثر اين عامل كشته شدند. مرگ و مير اين چنين گستردهاحتمالاً در كاهش عمومي پرندگان شكاري اروپا در بين سالهاي ۶۰- ۱۹۵۰ دخيل بوده وغذايي با تركيبات پايدار گانوكلره كه مرگ و مير را افزايش داده توليد مثل را كاهشمي دهد. در يك منطقه خاص اغلب بيش از يك عامل دخالت داشته و همچنين يك گونه پرندهشكاري به خصوص در نقاط گوناگون جهان در اثر عوامل مختلف كاهش يافته است.
زمانيكه اثرات فوق به تأثيرات تخريب زيستگاه، تيراندازي به پرندگان و ساير آزارهايمستقيم افزوده شود، اغلب مشخص كردن اين كه در يك جمعيت خاص مهم ترين عامل مؤثر دركاهش گونه كدام بود، مشكل به نظر مي رسد. در مناطق خاص، جمعيت پرندگان در بينسالهاي نزول متوالي عموماً تا حدي افزايش يافته ولي به طور فزاينده اي از دهه ۱۹۵۰جمعيت پرندگان به طور واضح توسط عوامل شيميايي پايين تر از حدي كه محيط توانايي آنرا دارد،  نگاه داشته شده است. بيشترين مشكل استفاده از مواد شيمايي غيرانتخابي،پايدار و تجمع يابنده بودن است. هر چند اوضاع به طور مشخص از دهه ۱۹۶۰ بهبود يافتهو اطلاعات بشر از خطر مواد شيميايي بيشتر شده است اما غير واقع بينانه به نظرمي رسد كه توقع داشته باشيم اين حوادث ديگر اتفاق نيفتد. با اين وجود به هر حالجمعيت پرندگان شكاري اروپا و آمريكاي شمالي در حال حاضر در يك دوره بهبود از اثراتآفت كش ها قرار دارند.