تحقیق درباره ماه محرم

ماه مُحَرّم یا محرم‌الحرام نخستین ماه تقویم اسلامی (هجری قمری) و به اعتقاد مسلمانان از جملهٔ ماه‌های حرام است. به‌همان‌گونه که پیش از ظهور اسلام، در دوران جاهلیت، جنگ و خونریزی در این ماه‌ها ممنوع بود، محمد نیز همان را تأیید کرد.محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود. شب و روز اول محرم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب شریف مفاتیح الجنان بیان شده است. محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در قتل امام حسین بن علی است. حوادث و وقایع فراوانی در ماه محرم رخ داده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شویم: غزوه ذات الرقاع، فتح خیبر، ازدواج فاطمه، ورود علی ، نبرد کربلا – تاسوعا و عاشورا و قتل حسین و اسارت خاندان امام به کوفه و شام. همچنین نقل است که به خلافت رسیدن عثمان، قتل محمد امین برادر مأمون عباسی، قتل جعفر برمکی و انقراض خاندان برمکی و دولت برمکیان، واقعه هولاکو و مستعصم و انقراض دولت بنی عباس در این ماه بوده است. عروج ادریس به آسمان، استجابت دعای زکریا ، عبور موسی از دریا و غرق شدن فرعونیان در نیل و عذاب اصحاب فیل نیز در ماه محرم رخ داده است .

حسین بن علی بن ابی‌طالب

حسین بن علی بن ابی‌طالب، امام سوم شیعیان است. وی در میان ایشان با عنوان‌های امام حسین، ثارالله (به معنای خون بهای خدا)،خامس آل عبا، سبط، زکی، وفی، سیدالشهداء و اباعبداللهمشهور است. کنیه وی اباعبدالله‌است. سجاد، امام چهارم شیعیان فرزند وی است. او فرزند علی بن ابی طالب و فاطمه (دختر محمدپیامبر اسلام) است. حسین ۳ شعبان ۴ هجری قمری در مدینه زاده شد و در ۱۰ محرم ۶۱ در کربلا واقع در عراق کنونی در نبرد کربلا کشته شد.

واقعه مهم ماه محرم

صبح روز دهم محرم، حسین لشکریانش را که ۳۰ اسب سوار و ۴۲ پیاده بودند را آماده کرد. سمت چپ سپاه را به حبیب بن مظاهر، سمت راست را به زهیر بن قین و قلب را به عباس سپرد. وی همچنین دستور داد که دور تا دور خیمه‌ها، هیزم جمع آوری کنند و هیزمها را آتش بزنند. خود نیز به خیمه‌ای که قبلا آماده کرده بود رفت و خود را معطر به مشک نمود و نوره (داروی موبر) به سر و تن مالید و خود را شست. سپس در حالی که سوار بر اسب بود و قرآنی به دست داشت، مناجاتی زیبا با خداوند نموده و با مردم کوفه نیز سخن نمود و گفت که خدا ولی اوست و دین را محافظت خواهد کرد. به مردم سخنان محمد که وی و حسن را سرور جوانان بهشت خوانده بود و جایگاه خانواده اش را یادآوری نموده و از آنان خواست تا فکر کنند که آیا کشتن وی، امری مشروع است؟ سپس مردم کوفه را به خاطر اینکه پیشتر از وی خواسته بودند تا پیششان بیاید، سرزنش نمود و درخواست کرد تا اجازه دهند وی به یکی از سرزمینهای اسلامی برود که در آنجا امنیتش تامین باشد. اما دوباره به وی گفته شد که اول از همه باید تسلیم یزید گردد. حسین در پاسخ گفت که هیچگاه خودش را همانند یک برده تسلیم نمی‌کند. حسین از اسب پیاده شد و دستور داد تا مهار اسب را ببندند به نشانهٔاینکه هرگز از معرکه جنگ فرار نخواهد کرد.^[۱] حر بن یزید بن ریاحی تحت تاثیر قرار گرفت و به سپاه حسین رفت و کوفیان را به خاطر خیانت به حسین سرزنش کرد که البته تاثیری بر روی آنان به وجود نیامد و سر انجام حر در میدان نبرد کشته شد. حسین به اتکای یارانش تا موقعی که تمامی یارانش کشته نشده بودند، وارد جنگ نشد و نمی‌جنگید.

زهیر بن قین از مردم کوفه خواست که به حرف حسین گوش داده و وی را نکشند. اما آنها با دشنام و تهدید پاسخ وی را دادند و شروع به تیراندازی نمودند. جنگ شروع شد. بال راست سپاه کوفه به فرماندهی عمرو بن حجاج حمله برد اما با مقاومت لشکر حسین مواجه شده و عقب نشست. عمرو دستور داد که لشکرش تن به نبردهای تن به تن درنداده و تنها از دور اقدام به تیر اندازی کنند. بال راست سپاه کوفه به رهبری شمر بن ذی الجوشن حمله و محاصره‌ای بی نتیجه انجام داد و فرمانده سواران سپاه، از ابن سعد خواست که پیاده نظام و کمانداران را به کمک وی بفرستد. شبث بن ربیع که قبلا از حامیان علی بود، حال در لشکر کوفه و تحت امر پیاده نظام ابن زیاد بود. وقتی به وی فرمان حمله داده شد، آشکارا گفت که هیچ میلی به انجام این کار ندارد و سواره نظام و ۵۰۰ کماندار این کار را انجام دادند. سواران لشکر حسین که پاهای اسبانشان قطع شده بود مجبور به پیاده جنگیدن شدند. حسین و هاشمیان تنها از جلو می‌توانستند پیش روی داشته باشند و ابن سعد دستور داد که لشکریانش از همه جهات به سمت خیمه‌های حسین رفته تا آنها را خلع سلاح کنند. اما برخی از حامیان حسین که در خیمه‌ها خوابیده بودند با آنها سرسختانه جنگیده و مقاومت کردند. ابن سعد دستور داد که خیمه‌ها را آتش بزنند. قبلا حسین دستور داده بود که دور تا دور خیمه‌ها آتش زده شود تا از ورود سپاهیان عمر بن سعد جلوگیری شود. شمر به سمت خیمه‌های زنان حسین پیش روی نمود و می‌خواست خیمه‌ها را بسوزاند که همراهانش وی را سرزنش نمودند که شرمگین شد و از این کار منصرف گردید.^[۱] در یک حمله، سپاهیان ابن زیاد، خیمه‌های حسین را آتش زدند که این آتش مانع از پیش روی سپاهیان ابن زیاد گردید.

در ظهر، حسین و یارانش نماز ظهر را به صورت نماز خوف به جا آوردند. بعد از ظهر، سپاهیان حسین، به شدت تحت محاصره قرار گرفتند. سربازان حسین پیش رویش کشته می‌شدند و کشتار هاشمیان که تا به حال راهشان برای ترک میدان جنگ باز بود نیز شروع گردید. اولین هاشمی ای که کشته شد علی اکبر پسر حسین بود. سپس پسران مسلم بن عقیل، پسران عبدالله بن جعفر، پسران عقیل و قاسم بن حسن کشته شدند. قاسم جوان و زیبا بود و به شدت زخمی شده و از عمویش حسین درخواست یاری کرد. حسین خشمگینانه برجست و با شمشیرش ضارب قاسم را ضربتی زد. آن شخص زیر سم اسبهای سپاهیان ابن زیاد افتاده و لگد مال شد. وقتی گرد و غبار ناشی از سم اسبها کنار رفت، حسین پدیدار شد در حالی که بدن قاسم را در آغوش داشت و به قاتلینش لعنت می‌فرستاد. حسین جسم بی جان قاسم را به خیمه‌هایش برد و در کنار دیگر قربانیان قرار داد.

جزئیات کشته شدن عباس در طبری و بلاذری نیامده‌است. تنها به این اشاره شده که حسین که تشنگی بر وی غالب گردیده بود، از عباس خواست تا به فرات رفته و آب بیاورد. عباس با ممانعت لشکریان ابن زیاد روبرو گردید و از خداوند درخواست کرد که لشکریان ابن زیاد را که مانع از رساندن آب به وی می‌شوند را از تشنگی بمیراند و دعایش مستجاب گردید. عباس از ناحیه دهان و فک ضربت خورد. او خونی که از این دو ناحیه جاری شد را در کف دستانش جمع کرد و به آسمان پاشید و به درگاه خداوند به خاطر مصائبی که بر حسین فرود آمده بود، شکایت کرد. باید روایات دقیقی در مورد کشته شدن عباس در کربلا وجود داشته باشد که شیخ مفید به آنها اشاره کرده و می‌گوید که حسین و عباس در کنار هم در کنار رودخانه فرات پیش روی نموده اما عباس از حسین جدا شده و توسط دشمن محاصره گردیده و شجاعانه جنگید و در مکانی که امروز مزارش در آنجا است کشته شد.^[۱]

در این هنگام سپاهیان ابن زیاد به حسین بسیار نزدیک شده بودند اما کسی جرات نمی‌کرد به سوی حسین دست دراز کند. تا اینکه مالک بن نسیر کندی ضربتی به سر حسین زد و کلاه‌خودش از خون سرش پر گردید. حسین کلاه خودش را عوض نموده و سرش را با عمامه بست. مرد کندی کلاه دریده را غارت نمود. اما این سودی به حالش نکرد. چرا که بعد از آن پیوسته فقیر بود و با خواری زندگی می‌کرد. بخش حزن انگیز دیگر این لحظات، کشته شدن طفلی است که حسین وی را بر زانوانش قرار داده بود. بر طبق یعقوبی، این طفل، نوزاد بود. تیری گردن طفل را درید و حسین خون طفل را در کف دستانش جمع نمود و بر زمین ریخت و خشم خدا را از قوم پیرو شیطان خواستار گردید.

شمر با سپاهی به سمت حسین رفت، اما جرات ننمود به وی حمله کند و تنها درگیری لفظی بین آن دو شکل گرفت. حسین آماده جنگ شد. باید توجه داشت که حسین در آن زمان ۵۵ سال سن داشت و به اقتضای سنش نمی‌توانست مداوم بجنگد. پسری خود را سر راه حسین قرار داد و هر چه حسین و زینب به وی می‌گفتند که به خیمه‌ها برگردد، گوش نمی‌کرد. عاقبت دست این پسر بر اثر ضربت شمشیر قطع شد و حسین به وی وعدهٔ دیدار پدرانش را در بهشت می‌داد و سعی در تسکین درد پسر داشت. از یاران حسین، ۳ یا ۴ تن بیشتر نمانده بودند و حسین به سپاهیان ابن زیاد حمله برد. حسین چون بیم داشت که پس از مرگش عریان در صحرا رها شود، چندین جامه درخشان مرغوب پوشیده بود. اما بعد از کشته شدنش تمامی آن لباس‌ها را غارت نموده و بدنش عریان در صحرای کربلا رها شد. ابن سعد ظاهر گردید و زینب به او گفت: حسین دارد کشته می‌شود و تو تنها تماشا می‌کنی. ابن سعد اشکهایش با شنیدن این سخن جاری گشت. حسین شجاعانه می‌جنگید و یعقوبی و چند منبع شیعی دیگر می‌گویند که دهها تن را کشت. اما برخی منابع دیگر حاکی از آن هستند که سربازان ابن زیاد اگر می‌خواستند می‌توانستند حسین را در جا بکشند.^[۱] حسین وقتی به طرف فرات می‌رفت تا آب بنوشد، تیری به چانه اش یا گلویش خورد.^[۲] سرانجام حسین از ناحیه سر و بازو آسیب دیده و بر صورت به زمین افتاد. به خولی بن یزید اصبحی دستور داده شد که سر حسین را از بدن جدا کند، اما وی متزلزل شد و نتوانست این کار را بکند. از همین رو، سنان بن انس عمرو نخعی بعد از اینکه ضربتی دیگر به حسین زد، سر وی را از بدن جدا نمود. سنان سر حسین را به خولی داده و خولی سر را پیش ابن زیاد برد.

نبرد به پایان رسید و سربازان ابن زیاد رو به غارت آوردند. لباس‌های حسین، شمشیر و اثاثیه اش، کفشها و روپوش یمانی اش همگی غارت گردیدند. همچنین زیورآلات و چادر زنان نیز غارت گردید. زین العابدین علی بن حسین که بیمار بود در یکی از خیمه‌ها بود و شمر می‌خواست او را بکشد. اما ابن سعد مانع شد و اجازه نداد کسی به خیمهٔ وی وارد شود. صفوف عزاداران حسین به خاطر وجود علی بن حسین است و نام «شهدای کربلا و طف» با نام وی عجین شده‌است. ۷۲ تن یاران حسین که ۱۷ تن از آنان هاشمی بودند و بر طبق محسن الامین، از لشکریان ابن زیاد ۸۸ تن کشته شدند. حر بن زیاد ریاحی، ۴۰ نفر و بریر بن خضیر ۳۰ نفر، نافع ۱۲ یا ۱۳ نفر و حسین تعداد زیادی از لشکریان ابن زیاد را کشتند

نام شهدای کربلا

اسامی شهدای کربلا از یاران حسین علیه السلام از بنی هاشم و غیر بنی هاشم بدین شرح ذکر شده است:

فرزندان امیرالمؤمنین (ع) :
ابو بکر بن علی (که شهادت وی با شک و تردید ذکر شده است)
عمر بن علی
محمد الاصغر بن علی
عبد الله بن علی
عباس بن علی
محمد بن العباس بن علی
عبد الله بن العباس بن علی
عبد الله الاصغر
جعفر بن علی
عثمان بن علی

فرزندان امام حسن) ع) :
قاسم بن حسن
ابو بکر بن حسن
عبد الله بن حسن
بشر بن حسن

فرزندان امام حسین(ع) : 
علی بن الحسین الاکبر
عبد الله الرضیع
ابراهیم بن الحسین (این نام را ابن شهر آشوب در کتاب خود آورده و تعداد دیگری نیز بدان اضافه کرده است) .

فرزندان عبد الله بن جعفر(ع) :
محمد بن عبد الله بن جعفر
عون بن عبد الله بن جعفر
عبید الله بن عبد الله بن جعفر

فرزندان عقیل بن ابی طالب (ع) :
مسلم بن عقیل
جعفر بن عقیل
جعفر بن محمد بن عقیل (نام وی را نیز ابن شهر آشوب ذکر کرده است)

عبد الرحمن بن عقیل
عبد الله الاکبر بن عقیل
عبد الله بن مسلم بن عقیل
عون بن مسلم بن عقیل
محمد بن مسلم بن عقیل
محمد بن ابی سعید بن عقیل
احمد بن محمد الهاشمی (هر چند که در میان کتب تاریخی نامی از این شخص برده نشده و نه جزء فرزندان عباس و نه غیر او ذکری به میان نیامده اما وی را نیز ابن شهر آشوب آورده است)

یاران امام از غیر بنی هاشم که در واقعه کربلا به شهادت رسیده‏اند 

ابراهیم بن الحصین الاسدی
ابو الحتوف بن الحارث الانصاری
ابو عامر النهشلی
ادهم بن امیه العبدی
اسلم الترکی (آزاد شده حسین ع)
امیة بن سعد الطایی
أنس بن الحارث الکاهلی
أنیس بن معقل الاصبحی
بریر بن خضیر الهمدانی
بشر بن عبد الله الحضرمی
بکر بن حی التیمی
جابر بن الحجاج التیمی
جبلة بن علی الشیبانی
جنادة بن الحارث السلمانی
جنادة بن کعب الانصاری
جندب بن حجیر الخولانی
جون (آزاد شده ابی ذر)
جوین بن مالک التمیمی
الحارث بن امرئ القیس الکندی
الحارث بن نبهان (آزاد شده حمزه)
الحباب بن الحارث
الحباب بن عامر الشعبی
حبشی بن قاسم النهمی
حبیب بن مظهر الاسدی
الحجاج بن بدر السعدی
الحجاج بن مسروق الجعفی
الحر بن یزید الریاحی
الحلاس بن عمرو الراسبی
حنظلة بن اسعد اشبامی
حنظلة بن عمرو الشیبانی
رافع (آزاد شده مسلم الازدی)

زاهر بن عمرو الکندی (آزاد شده عمرو بن حمق)
زهیر بن لبشر الخثعمی
زهیر بن سلیم الازدی
زهیر بن القین البجلی
زیاد بن عریب الصائدی
سالم (آزاد شده بنی المدینه الکلبی)
سالم (آزاد شده عامر عبدی)
سعد بن الحارث الانصاری
سعد (آزاد شده علی بن ابی طالب ع)
سعد (آزاد شده عمرو بن خالد صیداوی)

سعید بن عبد الله الحنفی
سلمان بن مضارب البجلی
سلیمان (آزاد شده حسین ع)
سوار بن منعم النهمی
سوید بن عمرو بن ابی المطاع
سیف بن الحارث بن سریع الجابری
سیف بن مالک العبدی
شبیب (آزاد شده حارث جابری)

شوذب (آزاد شده بنی شاکر)
الضرغامة بن مالک
عائذ بن مجمع العائذی
 عالبس بن ابی شبیب الشاکری
عامر بن حسان بن شریح بن سعد بن حارثه بن لام بن عمرو بن طریف بن عمرو بن بشامة بن- ذهل بن جدعان بن سعد بن قطرة بن طی
عامر بن مسلم العبدی
عباد بن المهاجر الجهنی
عبد الأعلی بن یزید الکلبی
عبد الرحمن الارحبی
عبد الرحمن بن عبد ربه الانصاری
عبد الرحمن بن عروة الغفاری
عبد الرحمن بن مسعود التیمی
عبد الله بن ابی بکر (چنان که جاحظ در کتاب الحیوان آورده وی از کسانی است که در واقعه کربلا به شهادت رسیده است)
عهد الله بن بشر الخثعمی
عبد الله بن عروة الغفاری
عبد الله بن عمیر بن جناب الکلبی
عبد الله بن یزید العبدی
عبید الله بن یزید العبدی
عقبة بن سمعان
عقبة بن الصلت الجهنی
عمارة بن صلخب الازدی
عمران بن کعب بن حارثة الاشجعی
 عمار بن حسان الطائی
عمار بن سلامة الدالانی
عمرو بن عبد الله الجندعی
عمرو بن خالد الازدی
عمرو بن خالد الصیداوی
عمرو بن قرظة الانصاری
عمرو بن مطاع الجعفی
عمرو بن جنادة الانصاری
عمرو بن ضبیعة الضبعی
عمرو بن کعب ابو ثمامة الصائدی
قارب (آزاد شده حسین ع)
قاسط بن زهیر التغلبی
القاسم بن حبیب الازدی
کردوس التغلبی
کنانة بن عتیق التغلبی
مالک بن ذودان
مالک بن عبد الله بن سریع الجابری
مجمع الجهنی
مجمع بن عبید الله العائذی
محمد بن بشیر الحضرمی
مسعود بن الحجاج التیمی
مسلم بن عوسجه الاسدی
مسلم بن کثیر الازدی
مقسط بن زهیر التغلبی
منجح (آزاد شده امام حسن ع)
الموقع بن ثمامة الاسدی
نافع بن هلال الجملی
نصر (آزاد شده علی ع)
النعمان بن عمرو الراسبی
نعیم بن عجلان الانصاری
واضح الرومی (آزاد شده حارث سلمانی)

وهب بن حباب الکلبی
یزید بن ثبیط العبدی
یزید بن زیاد بن مهاصر الکندی
یزید بن مغفل الجعفی

چنانچه سی تن از بنی هاشم را به این تعداد که ذکر شد اضافه کنیم تعداد شهدای کربلا به 136 نفر می‏رسد و چون قیس بن مسهر صیداوی و عبد الله بن بقطر و هانی بن عروة را نیز جزء آنها قرار دهیم تعداد آنها به 139 نفر خواهد رسید.

روش های پیشگیری از گاز گرفتگی و مسمومیت با مونوکسید کربن و ویژگی های وسایل گاز سوز

دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها و یا گاز متصاعد شده از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی مثل نفت، گازوئیل، گاز، ذغال و چوب، تولید گازی می‌نماید به نام گاز مونوکسیدکربن که استنشاق آن، حتی به مدت دو الی سه دقیقه،‌ موجب مسمومیت با این گاز می‌گردد.

افراد بر اثر استنشاق دود ناشی از آتش‌سوزی در فضای بسته در ظرف دو الی سه دقیقه مصدوم و دچار مسمومیت شدید با این گاز گشته که اگر سریعا اقدامات امداد و نجات صورت نگیرد منجر به مرگ وی خواهد شد. سوخت ناقص وسایل گرمازایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند یا سوزاندن ذغال چوب در محیط‌های بسته مثل اتاق،‌ چادر، کانکس و گاراژ با تولید این گاز (CO) به تدریج موجب مسمومیت افراد درون آن گشته و در صورت ادامه این وضعیت موجب مرگ آنان خواهد شد. نظر به اینکه گاز مونوکسیدکربن گازی است بی‌بو، بی‌رنگ و بی‌مزه تولید آن در محیط بسته چندان قابل تشخیص نیست و به تدریج که غلظت آن بالا می‌رود ابتدا فرد دچار سردرد، تهوع و استفراغ و ضعف در توانایی حرکتی می‌گردد و به دنبال آن گیجی و بی‌حالی رخ داده به طوری که قربانی قادر به حرکت و فرار از محیط نمی‌باشد و به زودی در اغماء فرو رفته،‌ مرگ فرا می‌رسد.

این مراحل به خصوص وقتی که فرد یا افراد در خواب می‌باشد بدون اینکه بفهمند ادامه می‌یابد به طوری که همه ساله عده زیادی از این طریق جان خود را از دست می‌دهند. با توجه به خطرات بسیار زیاد این گاز و فراوانی احتمال وقوع آن جهت پیشگیری توصیه‌های زیر را به دقت مورد توجه قرار داده و بکار بندید.

توصیه‌های ایمنی جهت پیشگیری از مسمومیت با دود و گاز مونوکسیدکربن

1 - هنگام نصب هرگونه وسیله گرمازا و حرارتی ابتدا از صحت و درست نصب شدن آن طبق دستورالعمل کارخانه سازنده وسیله اطمینان حاصل کنند.

2 – از سوزاندن ذغال چوب در داخل خانه، گاراژ، چادر و کانکس خودداری کنید.

3 – از تغییر خودسرانه وسایل گرمازای سوختی بپرهیزید.

4 – از به‌کار بردن وسایلی مانند بخاری نفتی، چراغ خوراک‌پزی نفتی، گاز پیک‌نیک و غیره برای گرم‌کردن خانه اجتناب نمایید و در صورت استفاده مطمئن شوید هوای آزاد از خارج به داخل خانه جریان دارد.

5- هنگام استفاده از وسایل گرما زای سوختنی مطمئن شوید که از دودکش مناسب برای آن استفاده کنید

6- هرگز از وسایل گرمازای سوختنی بدون دودکش در اتاق در بسته یا بدون پنجره به خصوص در زمانی که افراد منزل در آن می خوابند استفاده نکنید.

7- از بکار گیری وسایل گرمازای گازوئیلی در داخل خانه بپرهیزید.

8- همواره مراقب تهویه کافی جریان هوا در داخل خانه باشید.

9- بازدید سالانه وسایل گرمازای سوختنی قبل از فصل سرما توسط افراد حرفه ای ضروری است.

علائم مسمومیت و اقدامات درمانی

علائم ابتدایی مسمومیت با دود گاز مونواکسید کربن سر درد، خستگی، تهوع و استفراغ، تنگی نفس می باشد که اگر ادامه داشته ضعف و بی حالی و گیجی و سرانجام اغما و مرگ فرا می رسد لذا به محض بروز علائم فوق اقدامات زیر را انجام دهید:

فورا وسیله گرم زا را خاموش کنید

در و پنجره های خانه را باز کنید

سریعا از محل نظر دور شوید

کمک های اولیه را برای افرادی که دچار علائم شدید هستند انجام دهید

استفاده از کپسول‌ها در صورت در دسترس بودن بسیار مفید خواهد بود

با اطلاع به مراکز کمک رسانی مثل آتش نشانی و اورژانس از طریق تلفن سریعا اقدام به انتقال مصدوم به اولین مرکز درمانی نمایید.

ویژگی های وسایل گاز سوز

برای پیشگیری از این حوادث لازم است به نکات ذیل توجه جدی مبذول گردد:

۱. هر وسیله گازسوز باید مجهز به دودکش سالم و مجزا باشد.

۲. در انتهای دودکش باید کلاهک تعبیه و به‌نحوی محکم گردد که در اثر وزش باد از جای کنده نشود.

۳. دودکش سالیانه باید بازدید گردد تا در صورت گرفتگی مجرا یا مسدود شدن انتهای آن و یا افتادن کلاهک رفع عیب گردد.

۴. شعله وسایل گازسوز کنترل گردد که به‌صورت یکنواخت و با رنگ آبی بسوزد، در غیر این صورت حتماً به سرویس کار مجرب مراجعه نمایند تا شعله را تنظیم و سایر عیوب احتمالی را نیز رفع نماید.

۵. هوای مورد نیاز برای سوختن هر وسیله گازسوز باید به‌حد کافی تأمین گردد. در نزدیکی آبگرمکن و بخاری‌های گازسوز باید روزنه یا پنجره‌ای باز باشد و یا از طریق زیر درها جریان هوای لازم تأمین گردد. درهای آهنی یا چوبی که کاملاً بسته و فاقد هرگونه درز یا منفذی برای عبور هوا می‌باشد، تاکنون حوادث فاجعه‌باری آفریده‌اند.

۶. اتصالات دودکش و قطعات آن کنترل شود که کاملاً درگیر بوده و درز یا روزنه‌ای که گازهای سوخته و سمی را به داخل اتاق یا حمام هدایت کند نداشته باشد.

۷. نصب آبگرمکن گازسوز در حمام، رخت‌کن و حتی در مجاورت می‌تواند بسیار خطرناک باشد و به‌همین دلیل ممنوع گردیده است.

۸. در صورتی‌که در محل استفاده از وسیله گازسوز دچار سوزش چشم، سردرد یا سرگیجه می‌شوید، نسبت به آن بی‌تفاوت نمانده و حتماً درصدد رفع فوری مشکل پیش آمده باشید، این مشکل می‌تواند ناشی از عدم تنظیم مشعل یا کثیف بودن آن، گرفتگی دودکش و یا نرسیدن هوای کافی به شعله باشد.

جواب پرسش های علوم تجربی پایه ی سوم

مقایسه کنید
مدل اتمی تامسون و مدل اتمی رادفورد چه شباهت ها و چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند؟

شباهت ها :
‌1 – در هر دو مدل اتم کروی شکل است.
2 – در هر دو مدل الکترون دارای بار منفی است
3 – هر دو مدل اتم خنثی است و هر دو به یک اندازه بار مثبت و منفی دارند  

تفاوت ها:

1 - در مدل تامسون، بار مثبت خمیر کیک است. در مدل رادفورد، هسته در مرکز اتم و عمده جرم اتم را تشکیل می دهد.
2- در مدل تامسون اتم تو پر و سفت است اما در مدل رادفورد بیشتر حجم اتم را فضای خالی تشکیل می دهد.
3 – در مدل اتمی تامسون، الکترون ها مانند کشمش درون خمیری از بار مثبت پخش شده اند. اما در مدل اتمی رادفورد، هسته ی اتم به وسیله ی الکترون ها محاصره شده است.  

مقایسه کنید .
مدل اتمی رادفورد با مدل اتمی بور چه شباهت ها و تفاوت هایی با یکدیگر دارند؟ شباهت ها :

1- در هر دو، هسته در مرکز قرار دارد
2 – در هر دو هسته دارای بار مثبت و الکترون دارای بار منفی است
3 – حجم هسته ی اتم در مقایسه با حجم اتم بسیار کوچک است.
تفاوت ها :
1- د رمدل اتمی رادفورد، هسته ی اتم به وسیله الکترون ها محاصره شده است، اما در مدل بور، الکترون ها در مدارهایی به دور هسته می چرخند.  

فکر کنید :
مدل اتمی بور برای سه اتم مختلف در شکل زیر نشان داده شده است.

1 – تعداد الکترون ها ، پروتون ها و فوترون ها را در هر اتم مشخص کنید.

2 – به مجموع تعداد پروتون های یک اتم، عدد اتمی آن می گویند

.عدد اتمی هر اتم را مشخص کنید

3 = تعداد پروتون = عدد اتمی (اتم سمت چپ)
3 = تعداد پروتون = عدد (اتم وسط)
4 = تعداد پروتون = عدد اتمی (اتم سمت راست)  

3 – کدام اتم سنگین تر است؟ چرا؟

عدد جرم اتمی سمت راست بیشتر از اتم وسط و اتم وسط بیشتر از سمت چپ است پس اتم سمت راست سنگین تر از بقیه اتم هاست. زیرا عدد جرمی آن از بقیه بیشتر است.  

مقایسه کنید : ص 11 مدل بور در سه اتم در شکل روبه رو نشان داده شده است:

1 – این سه اتم چه شباهتی با یکدیگر دارند؟عدد اتمی همه ی آنها با هم برابر است و تعداد الکترون های آنها نیز با هم برابر است.
2 – این اتم ها چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟عدد جرمی این سه اتم با هم متفاوت است.

3 – هر یک از این اتم ها به چه عنصری تعلق دارند؟هر سه این اتم ها، اتم هیدروژن هستند.
4- عدد اتمی و عدد جرمی هر یک از آن ها را معین کنید.عدد اتمی آن ها برابر یک است. چون هر یک فقط یک پروتون دارند. عدد جرمی اتم است سمت چپ یک ، اتم وسط دو اتم سمت راست برابر سه است.

 فکر کنید :
برای اکسیژن سه ایزوتوپ در طبیعت یافت می شود. جدول رو به رو این ایزوتوپ ها و فراوانی آنها را در طبیعت نشان می دهد.
1 – عددهای نوشته شده در سمت چپ – بالا و پایین نماد شیمیایی ، چه معنایی دارند؟

کدام ایزوتوپ اکسیژن از همه سبک تر است؟ چرا؟ایزوتوپ 16 از همه سبک تر است . چون عدد جرمی آن از بقیه کم تر است.
کدام ایزوتوپ اکسیژن در طبیعت بیشتر یافت می شود؟ایزوتوپ 16 اکسیژن در طبیعت بیشتر یافت می شود.  

محاسبه کنید :
فرمول شیمیایی برخی از ترکیب های شیمیایی در زیر داده شد است:
الف – هر فرمول CH4 دو عنصر کربن و هیدروژن، در ترکیب ; C6H12O6 سه عنصر اکسیژن، در ترکیب HCL دو عنصر هیدروژن و کلر و در ترکیب NO2 دو عنصر نیتروژن و اکسیژن بکار رفته است.
ب – فرمول وجود چند اتم از هر نوع عنصر را در ساختار مولکول های آن ترکیب نشان می دهد؟

NO2; HCL; C6H12O6 ; CH4
در ترکیب CH4 یک اتم کربن و 4 اتم هیدروژن‌، در ترکیب C6H12O66 اتم کربن، 12 اتم نیتروژن،‌و 2 اتم اکسیژن بکار رفته است.  

فکر کنید
با دقت به شکل بخشی از شبکه ی بلوری نمک خوراکی (شکل صفحه قبل) نگاه کنید. آیا می توانید نیروهای جاذبه ای را که باعث ایجاد این شبکه ی بلوری شده است مشخص کنید؟

در شبکه ی بلوری نمک، یون سدیم دارای بار الکتریکی مثبت و یون کلرید دارای بار الکتریکی منفی است . نیروی جاذبه ی بین این دو یون مثبت و منفی باعث ایجاد یک شبکه بلوری در نمک خوراکی می شوند. (پیوند یونی)  

سؤال از متن فصل 2 :
1 – دانشمندان برای نمایش مولکول ها و ترکیب های شیمیایی از چه شیوه ای استفاده می کنند

آن ها شیوه ویژه ای را بکار می برند، به این صورت که نماد شیمیایی عنصرهای سازنده آن ها را کنار هم قرار می دهند. به این شیوه ی نمایش فرمول های شیمیایی می گویند.  

2 – پیوند کووالانسی چیست؟

نوعی نیروی جاذبه است که اتم ها را در یک مولکول محکم کنار هم نگه می دارد.  

3 – ترکیب مولکولی را تعریف کنید؟

از کنار هم قرارگرفتن شمار زیادی از یک نوع مولکول ماده ای بدست می آید که ترکیب مولکولی گفته می شود.  

4 – چرا اتم به رغم داشتن الکترون و پروتون ذره ای خنثی است؟

زیرا تعداد الکترون ها و تعداد پروتون ها در هر اتم با یکدیگر برابر است.  

5 – ترکیب های یونی چیست؟

مواد بسیاری وجود دارد که یون ذره های سازنده ی آن هستند. به این مواد ترکیب های یونی می گویند.  

6 – در شبکه ی بلوری سدیم کلرید یون های سدیم و کلرید چگونه قرار گرفته اند؟

یون های سدیم و کلرید در شبکه بلوری سدیم کلرید بوسیله پیوندهای قوی یونی بطور بسیار منظمی در کنار هم قرارگرفته اند.

7 – محلول الکترولیت و غیرالکترولیت را تعریف کنید؟

ماده ای که محلول آن جریان برق را از خود عبور می دهد الکترولیت و ماده ای که محلول آن در آب جریان برق را از خود عبور نمی دهد، غیرالکترولیت نام دارد.

8 – مواد رنگی شناساگر چیست؟

رنگ های خوراکی بسیاری یافت می شوند که در اسیدها یک رنگ و در بازها رنگ دیگری دارند. به این مواد رنگی شناساگر می گویند.  

بخش دوم ، زمین زیستگاه ما
فکر کنید
در مطالعه ی تاریخچه زمین، سنگ های رسوبی بهتر از بقیه ی اقسام سنگ ها هستند، دلیل چیست؟

سنگ های رسوبی از بسیاری جهات پرارزش اند، از جمله اینکه در آنها غالباً بقایای گیاهان و حیوانات پیدا می شود که آنها را فسیل می نامند. دانشمنان با استفاده از فسیل ها تاریخ گذشته ی زمین را معلوم می کنند. سنگ های رسوبی شواهد مربوطه به تاریخچه ی گذشته ی زمین را در بردارند و نشان می دهند که وضع دریاها و خشکی ها، رشته کوه ها و غیره در گذشته چگونه برده است.

فکر کنید
یک جاندار پس از مرگ باید دور از چه عواملی قرار گیرد تا همه یا قسمتی از جسد آن باقی بماند؟

این جاندار باید بلافاصله پی از مرگ، در محلی قرار گیرد تا در معرض تجزیه و فساد قرار گیرد. مثلاً اگر دارای اعضای نرم یا فاقد اسکلت سخت داخلی یا خارجی است. نباید در مجاورت هوا یا زیر آب قرار گیرد چون در این حالت تجزیه گردیده و یا خوراک جانداران دیگر می شود. در حالت کلی خشکی جای خوبی برای فسیل شدن نیست.  

فکر کنید :‌
1 – به کمک جای پای جاندار ،‌چه اطلاعاتی درباره آن جاندار می توان کسب کرد؟

وزن ، بزرگی جثه، نوع جاندار، نوع تغذیه
2 – وجود زغال سنگ در یک منطقه چه اطلاعاتی درباره آب و هوای گذشته ی آن جا می تواند در برداشته باشد؟ وجود زغال سنگدر یک منطقه نشان میدهد که شرایط آب و هوایی در آن منطقه برای پیدایش جنگل های انبوه مناسب بوده است.

3 – آیا می توان به کمک فسیل ها مناطق مختلف دریاهای گذشته را از نظر عمق شناسایی کرد؟ بله زیرا در هر منطقه از دریا متناسب با .... فاصله از ساحل ، جنس رسوبات فرق می کند و از طرفی هر لایه ی فسیل های ویژه ای دارد که با فسیل های لایه های بالایی و پائینی متفاوت است.

4 – آیا می توان به کمک فسیل ها، دریاچه آب شیرین را از دریاچه آب شور تشخیص داد؟ بله، برخی از فسیل های مربوط به جانوران ساکن دریاچه آب شیرین اند، پس سنگ های محتوی آثار آن ها باید در محیط آب شیرین تشکیل شده باشد.  

فکر کنید :
از ترتیب پیدایش جانداران در روی زمین چگونه می توانند به قدیم یا جدید بودن لایه های رسوبی چین خورده پی ببرند؟

فسیل ها نشان دهنده ی طرز تکامل حیات در روی زمین اند، و چون جانداران ابتدایی و ساده تر در مقایسه با جانداران پیچیده و پیشرفته قدمتی زیادتر دارند، با مقایسه نوع فسیل های موجود در سنگ ها می توان ترتیب قدمت های لایه رسوبی را معلوم کرد

فکر کنید :
1 – نوع سازگاری هر کدام از جانداران زیر را مشخص کنید:
گاو
مار
کاکتوس
اردک
بوته ی کدو
1 – گاو :
ناخن اندام های حرکتی تبدیل به سم شده است. معده چهار قسمتی است دندان های آسیا رشد بیشتری دارند.
مار :
داشتن پولک های ضخیم در سطح خارجی پوست که سبب می شود آب بدن از بین نرود و نیاز جانور به آب کم باشد.
کاکتوس :
سطح پهنک برگ ها فوق العاده کاهش یافته و تبدیل به خار شده است و تعداد روزنه ها کم است.
اردک :
دستگاه گوارش دارای بخش های ویژه ای بنام چینه دان و سنگدان است
بوته کدو:
طول ریشه بدلیل نیاز زیاد گیاه به آب زیاد است و در اطراف پخش می شود.
2 – آیا مهاجرت می تواند یکی از عوامل ایجاد تغییر در جمعیت های جانداران باشد؟ برای گفته خود دلیل بیاورید؟مهاجرت عبارت است از جابجایی از مکانی به مکان دیگر . مهاجرت ها می توانند بر افزایش یا کاهش جمعیت ساختمان سنی جمعیت و ... اثر بگذارد به عنوان مثال وقتی روستاییان به شهرها مهاجرت می کنند چون اغلب مهاجرین .... کار و فعالیت هستند باعث افزایش جمعیت سالخوره و یا در مورد زنان در روستا می شوند.
تفسیر کنید
این جمله را تفسیر کنید:
«جهش بوجود آورنده تغییرات در جانداران و انتخاب طبیعی گسترش دهنده ی آنها در جریان جمعیت ها ست.»جهش سبب پیدا شدن صفات جدید می شود اما به تنهایی قادر به تغییر چهره ی جمعیت نیست زیرا میزان جهش بسیار کم است ولی انتخاب طبیعی یا انتخاب انواع جدید و حذف انواع دیگر امکان گسترش این صفت را فراهم می کند. به بیان دیگر جهش ایجاد کننده ی صفت جدید در فرد و انتخاب طبیعی افزایش دهنده ای فراوانی این صفت است.  

فصل 4 – زمین ساخت ورقه ای

فکر کنید
در محل ورقه های دورشونده،‌مرتباً سنگ کره ی جدید تشکیل می شود، در این صورت آیا وسعت زمین هم اکنون در حال افزایش است؟

اگر پدیده جبرانی وجود نداشته باشد، باید بر وسعت زمین همچنان افزوده شود، اما سطح زمین مقداری ثابت است یعنی در مناطقی مانند محل برخورد ورقه های نزدیک شوند، قسمتی از سنگ کره از بین می رود.  

فکر کنید
1 – گفته می شود هر چقدر تعداد زلزله های کوچک در یک منطقه بیشتر باشد ،بهتر است به نظر شما دلیل چیست؟

به همراه وقوع هر زلزله هر چند کوچک مقداری از انرژی ذخیره شده آزاد می شود و درنتیجه از احتمال وقوع زلزله شدید – که با آزاد شدن انرژی زیادی همراه است کاسته می گردد.  

2 – کدام پدیده ی زمین شناسی در تمام حاشیه های ورقه های سازنده سنگ کره زمین بوجود می آید؟

زلزله ، تقریباً تمامی زمین لرزه های دنیا در حاشیه ی ورقه های سازنده سنگ کره زمین بوجود می آیند.  

1 – حرکت ورقه ها نسبت به هم سه شکل مختلف می تواند صورت بگیرد . این سه شکل کدامند؟

1) دو ورقه از هم دور می شوند .
2) دو ورقه با یکدیگر برخورد می کنند
3) دو ورقه در کنار هم می لغزند  

2 – چگونگی دور شدن تدریجی دو ورقه از یکدیگر را توضیح دهید.

مواد مذاب از شکاف موجود در بین ورقه خارج شده و در همان جا سخت می شوند و پوسته ی جدیدی را بوجود می آورند.

3 – پدیده های حاصل از برخورد دو ورقه اقیانوسی با ورقه قاره ای را نام ببرید.

1 ) گودال عمیق اقیانوسی
2) کوه های آتش فسانی  

  4 – چرا در محل ورقه هایی که در کنار هم می لغزند، زلزله های شدیدی رخ می دهد؟

در این محل ها فقط ورقه ها از کنار هم عبور می کنند. در بیشتر مواقع ممکن است این جا به جایی برای مدتی صورت نگیرد و انرژی ذخیره گردد و به هنگام آزاد شدن انرژی، حرکت ناگهانی ورقه ها سبب زلزله های شدید می شود.  

5 – نتیجه برخورد دو ورقه ی قاره ای چیست؟

در این محل ها، رقه ای به زیر ورقه ی دیگر نمی رود. زیرا جرم هر دو، کم و مساوی است . نتیجه ی چنین برخوردی ایجاد کوه و زلزله های شدید است.  

فصل 5 – فراتر از زمین

تفسیر کنید.
با مشاهده طیف ترکیب های احتمالی ستاره های 1،2،3، را تعیین کنید.
در ترکیب خورشید چه عناصری وجود دارد؟ در کدام ستاره کلسیم و در کدامیک سدیم یافت می شود؟ ترکیب کدام ستاره به ترکیب خورشید بیشتر است؟

ترکیب احتمالی ستاره 1 : هیدروژن ،کلسیم
ترکیب احتمالی ستاره 2 : هیدروژن ،‌هلیوم
ترکیب احتمالی ستاره 3 : جیوه، هیدروژن ، کلسیم ،‌هلیوم‌ و سدیم
در ترکیب خورشید عناصر هیدروژن :‌هلیوم و سدیم یافت می شود
در ستاره ی 1 کلسیم و در ستاره 3 سدیم یافت می شود
ترکیب ستاره 2 به خورشید شبیه تر است.  

1 – اصطلاح منظومه شمسی را تعریف کنید.

به خورشید همه ی اجزایی که به دور آن می چرخند. منظومه شمسی می گویند

2 – چه تفاوت هایی میان سیارات داخلی و خارجی وجود دارد؟

سیارات داخلی بیشتر از سنگ و فلز ساخته شده اند ولی سیارات خارجی بیشتر از مواد مایع و گازند . همچنین سیارات داخلی نسبت به سیارات خارجی اندازه های کوچکی دارند.
3 – منشأ گرمای خورشید چیست ؟منشأ گرمای خورشید، واکنش های هسته ای است. در این واکنش ها،‌هیدروژن به هلیوم تبدیل می شود و گرمای فراوانی را حاصل می آورد.

4 – جنس دنباله دارها از چیست؟ چگونگی تشکیل دم در دنباله دارها را توضیح دهید. این اجرام از جنس غبار و یخند، وقتی دنبال دارها به خورشید نزدیک شوند، یخ آنها بخار بخار می شود و دم درازی به طول هزارها کیلومتر می سازد.

5 – چرا بعضی از ستارگان پرنورتر از بقیه به نظر می رسند؟وقتی ستاره ای پرنور تر از ستاره ای دیگر به نظر می رسد، یا بزرگ تر از آن است. با فاصله کمتری با زمین دارد.

6 – چگونه با استفاده از طیف جذبی ستاره می توان درباره ترکیب اتمسفر آن قضاوت کرد؟هر عنصر دارای نوارهای تیره ی مخصوص به خود است. با استفاده از این ویژگی می توان درباره ترکیب اتمسفرآن ستاره قضاوت کرد.

7 – منظور از صورت فلکی چیست؟ معروف ترین صورت فلکی کدام است؟به مجموعه ای از ستارگان که شکل های ویژه ای برای آنها در نظر گرفته می شود صورت فلکی می گویند. معروف ترین صورت فلکی دب اکبر است.  

بخش سوم
انرژی ،‌زندگی

بحث کنید .
در کدامیک از موارد زیر کار انجام می شود؟ چرا؟
شخص از نردبان بالا می رود؟

بله، زیرا وقتی شخص از نردبان بالا می رود در جهت نیرو حرکت می کند، در این صورت کار انجام می شود.

شخص روی صندلی می نشیند. خیر، زیرا شخص ساکن است و حرکت نمی کند، پس کاری انجام نمی شود.

جرثقیل باری را به درون کامیون منتقل می کند.بله. زیرا جرثقیل، به بار نیرویی را به بالا وارد می کند و بار به طرف بالا حرکت می کند و چون جسم در جهتی که نیرو به آن وارد می شود به حرکت در می آید ، در این صورت کار انجام می شود.

قطعه ای آهن به وسیله اره به دو قسمت تقسیم می شود.خیر زرا وقتی قطعه ی آهن به دو قسمت تقسیم می شود ساکن است و حرکت نمی کند پس کاری انجام نمی شود.  

تفسیر کنید
با توجه به دو عبارت زیر مشخص کنید که مقدار کار انجام شده به چه عواملی بستگی دارد؟
1- وقتی یک وزنه بردار، وزنه ی 1500 نیوتونی (حدوداً 150 کیلوگرمی) را بلند می کند، نسبت به هنگامی که وزنه 1200 نیوتونی را به بالای سر می برد، کار بیشتری انجام می دهد.
2- وزنه برداربرای بلند کردن وزنه تا بالای سر نسبت به بلند کردن آن تا مقابل سینه خود، باید کار بیشتری انجام دهد.

از دو عبارت فوق دو نتیجه را می توان گرفت.
الف) مقدار کار انجام شده روی یک جسم به میزان نیرویی که بر جسم وارد می شود بستگی دارد.
ب) مقدار کارانجام شده روی یک جسم به اندازه جابه جایی جسم بستگی دارد.  

فکر کنید :
آیا می دانید از یکسان بودن یکای اندازه گیری کار (ژول) چه نتیجه ای می توان گرفت؟

نتیجه می گیریم که کار شکلی از انرژی است و می توان گفت انرژی توانایی انجام کار است.

جمع آوری اطلاعات
توان مصرفی بیشتر وسیله های برقی چگونه مشخص می شود؟توان مصرفی آن ها بر حسب وات روی بدنه ی آنها نوشته شده است.

آیا همه وسایل برقی مشابه، مثلاً همه ی یخچال ها مصرف برق مشابهی دارند؟خیر، زیرا ظرفیت مصرف انرژی آن ها بر حسب کاری که انجام می دهند متفاوت است.

به نظر شما هنگام خرید وسیله های برقی به چه نکاتی باید توجه کرد؟ چرا؟هنگام خرید وسیله های برقی باید به توان مصرفی دستگاه و حجم کاری آن توجه کرد. چون توان مصرفی ، میزان انرژی مصرفی دستگاه رادر هر ثانیه نشان می دهد.

فکر کنید :
برای آسان ترکردن کارهای زیر از چه وسیله هایی استفاده می کنید.بلند کردن ماشین برای تعویض چرخ : جک
بریدن درخت : اره
بستن پیچ یا باز کردن آن آچار پیچ گوشتی
بازکردن در بطری نوشابه : در باز کن

فکر کنید :‌
تعدادی ماشین را نام ببرید و بگوئید هر کدام به چه طریق به ما کمک می کنند؟دوچرخه با افزایش مسافت اثر نیرو به ما کمک می کند. اهرم با افزایش مقدار نیروی در بلند کردن اجسام به ما کمک می کند. استفاده از قرقره برای بالابردن مصالح ساختمانی با تغییر جهت دادن نیروی وارد بر طناب به ما کمک می کند.

فکر کنید
چگونه می توان بازده یک ماشین را به عنوان یک ملاک برای کیفیت عملکرد آن را در نظر گرفت ؟با توجه به اینکه بازده ماشین نسبت به کار مفید به کل انرژی داده شده به ماشین است . پس هر چه بازده یک ماشین بالاتر باشد. کیفیت عملکرد آن بهتراست، زیرا به ازاء انرژی معینی کار مفید بیشتری انجام می دهد.

فکر کنید
همیشه مزیت مکانیکی اهرم نوع دوم بیشتر از یک و مزیت مکانیکی اهرم نوع سوم کمتر از یک است. یعنی اهرم نوع دوم،نیرو را افزایش می دهد . در حالی که اهرم نوع سوم نیرو را کاهش می دهد. به نظر شما، مزیت مکانیکی اهرم نوع اول چگونه است؟ چرا؟مزیت مکانیکی اهرم نوع اول برابر یک است. زیرا طول بازوی مقاوم برابر طول بازوی محرک است.

محاسبه کنید
1 – هرم بزرگ در حدود 140 متر ارتفاع دارد. برای بردن یک سنگ متوسط به بالای این اهرم چقدر کار باید انجام شود؟

(kg) 2500= 1000×5/2 = جرم سنگ
(N) 2500= 10×2500= 10× جرم سنگ = نیرو
(N) 2500= نیرو
(m) 140 = جابه جایی
(j)106×5/3=140×25000= جابه جایی × نیرو = مقدار کار انجام شده

اطلاعات جمع آوری کنید برای سطح شیبدار ،‌گره و پیچ در زندگی مثال هایی ذکر کنید و بگوئید هر کدام چگونه به ما کمک می کنند؟الف) برای سطح شیبدار می توان راه پله ی ساختمان را مثال زد که با افزایش مسافت با نیروی کم می توان به طبقه بالاتر رفت.
ب) برای گره می توان چاقوی معمولی را مثال زد. چاقو در سطح شیبدار به هم چسبیده است که لبه ی تیزی دارد و در بریدن به ما کمک می کند.
پ) برای پیچ می توان پیچ مایه ی یخچال را مثال زد که با پیچاندن آن می توان ارتفاع یخچال را تغییر داد.  

فصل 7 فشار

فکر کنید

رباره عبارت زیر فکر کنید آیا می توانید این پدیده ها را به مفهومی که در ذهن خود از فشار دارید مربوط نمائید.
لبه تیز چاقو گوشت را به راحتی می برد اما لبه ی پهن آن نمی برد وقتی لبه ی چاقو تیز است، فشار وارد بر گوشت بیشتر و وقتی لبه ی آن پهن است نیرو در سطح وسیع تری پخش می شود و فشار وارد برگوشت کم تر است.
میخ از سر تیزش در چوب فرو می رود اما از سر پهن فرو نمی رود.
نوک تیز میخ فشار بیشتری را بر چوپ وارد می کند.
مرتاض های هندی روی یک تخت چوبی پوشیده از میخ می خوابند اما نمی توانند روی آن بایستند.
وقتی مرتاض های هندی روی تخت می خوابد سطح زیاد و فشار کم است. اما وقتی می ایستد، سطح کم و فشار زیاد است و میخ ها در پاهایش فرو می رود.  

فکر کنید
می دانید که اگر لاستیک ماشین یا توپ را بیش از حد باد کنیم، می ترکد، علت آن چیست؟

زیرا مقدار گاز بیشتری را وارد لاستیک یا توپ می کنیم و فشار داخل آن ها بیشتر می شود و وقتی این فشار بیش از حد شود، می ترکد.  

به نظر شما اگر دمای گازی که در یک ظرف دربسته وجود دارد افزایش یابد فشار آن بیشتر می شود یا کم تر؟ چرا؟

1 – فشار را تعریف کنید؟

فشار مقدار نیرویی است که بطور عمود بر سطح وارد می شود  

2 – واحد فشار در فیزیک چیست؟

در فیزیک واحد فشار نیوتون بر مترمربع است که به آن پاسکال (   ) می گویند.

3 – فشار در مایعات دو اثر چیست؟

فشاردر مایعات در اثر نیروی وزن آنها بوجود می آید.  

4 – منظور از خاصیت انتقال فشار در مایعات چیست؟

منظور این است که مایعات فشار را به خوبی و بطور یکسان در همه جهات منتقل می کنند.  

5 – علت فشار هوا چیست؟

هوای اطراف زمین به وسیله ی نیروی گرانش زمین به طرف پائین کشیده می شود. نیروی گرانش سبب می شود که هوا بر همه اجسام روی زمین فشار وارد می کند.  

6 – فشار هوا بر روی اجسام از چه جهت هایی وارد می شود؟
فشار هوا بر روی تمامی اجسامی که روی سطح زمین قراردارند از همه جهت ها وارد می شوند.  
7 – عامل فشار گازی که در یک ظرف در بسته قرار دارد چیست؟

عامل فشار گاز در یک ظرف بسته در واقع جنبش و حرکت مولکول های گاز می باشد.  

فصل 8 – بار الکتریکی

آزمایش کنید
1- دو بادکنک و یک تکه پارچه ی پشمی تهیه کنید. به داخل بادکنک ها بدمید دهانه ی آن ها را محکم ببندید.
2 – یکی از بادکنک ها را با پارچه ی پشمی مالش دهید. سپس یکپارچه و باردیگر، بادکنک را به تکه های کاغذ نزدیک کنید. چه روی می دهد؟

وقتی بادکنک ها را با پارچه پشمی مالش می دهیم . هم پارچه پشمی و هم بادکنک ها دارای بارالکتریکی می گردند و اگر آن ها را به تکه های کاغذ نزدیک کنیم. آن ها را جذب می کننند و این نشان می دهد که در اثر مالش پارچه پشمی و بادکنک هر دو دارای بارالکتریکی شده اند.  

3 – بادکنک را توسط یک نخ آویزان کنید و آن را با پارچه مالش دهید. اکنون پارچه را بدون تماس بادکنک ،‌به آن نزدیک کنید، چه روی می دهد؟

در اثر مالش پارچه پشمی و بادکنک هر دو دارای الکتریکی می گردند و اگر پارچه پشمی را به بادکنک آویزان نزدیک کنیم، آن را جذب می کند. این نشان می دهد که اثر بارالکتریکی ایجاد شده در پارچه پشمی و بادکنک به صورت نیروی ربایش است.

1 – چرا وقتی با پارچه خشک و پرز داری صفحه تلویزیون را تمیز می کنید، پرزها پارچه به صفحه تلویزیون می چسبد؟

در اثر مالش پارچه، صفحه تلویزیون دارای بارالکتریکی می گردد و ذرات پرز پارچه را جذب می کند.  

2 – برای مطالعه دانش الکتریسته با چه کمیتی باید آشنا شویم ؟

ابتدا باید با کمیت بارالکتریکی آشنا شویم.  

3 – وقتی دو جسم را با یکدیگر مالش می دهیم، چه اتفاقی می افتد؟

معمولاً ‌هر دو جسم دارای بارالکتریکی می شوند.  

4 – چرا نیروی الکتریکی بین بارهای الکتریکی به صورت ربایشی و یا رانشی است؟

زیرا دو نوع بارالکتریکی وجود دارد.  

5 – وقتی بادکنک را بوسیله ی پارچه پشمی مالش دهیم، بارالکتریکی بادکنک و پارچه پشمی را چه می نامند؟

بارالکتریکی ایجاد شده در بادکنک را بارالکتریکی منفی و بارالکتریکی ایجاد شده در پارچه پشمی را بار الکتریکی مثبت می نامند.  

6 – اثر بارهای الکتریکی مثبت و منفی بر یکدیگر چگونه است؟

بارهای الکتریکی هم نام (منفی با منفی) و یا (مثبت با مثبت) یکدیگر را دفع می کنند ولی بارهای الکتریکی غیرهم نام (مثبت و منفی) یک دیگر را جذب می کنند.  

7 – برق از چه قسمت هایی ساخته شده است؟

برق نما از یک قرص فلزی یا کلاهک، میله فنری ورقه های فلزی ساخته شده است.  

8 – از برق نما چه استفاده ای می شود؟

به کمک برق نما می توان نشان داد که یک جسم بارالکتریکی دارد یا خیر، علاوه بر آن می توان نوع بارالکتریکی یک جسم را مشخص کرد.  

9 – اتم چیست؟

هر ماده ی از اجزای ریزی تشکیل شده است که اتم نام دارد.
10 – هر اتم از چند قسمت تشکیل شده است؟هر اتم از د قسمت تشکیل شده است یک قسمت هسته ی اتم و دیگری الکترون نام دارد.

11 – اجزای تشکیل دهنده ی هسته را نام ببرید.هسته از دو ذره تشکیل شده است. یک ذره پروتون با نماد (p) که دارای بارالکتریکی مثبت است و ذره ی دیگر نوترون با نماد (n) که بار الکتریکی ندارد.
12 – الکترون آزاد چیست؟در اتم عنصرها،‌الکترونی را که در دورترین فاصله از هسته واقع است، به راحتی از اتم جدا می شود از یک اتم به اتم دیگر جهش می کند. به اینگونه الکترون ها الکترون آزاد می گویند.

13 – اگر پروتون از هسته اتم جدا شود چه می شود؟اگر پروتون از هسته جدا شود، مشخصات و خاصیت های اتم تغییر می کند و به عنصر دیگری تبدیل می شود.  
فصل 9 – بارالکتریکی
فکر کنید . فصل 9 – ص 94

دیدیم که برق و نیز صاعقه ، تخلیه ی الکتریکی بین دو ابر یا ابر و زمین است، با توجه به آن چه تاکنون آموخته اید پاسخ دهید که «تخلیه الکتریکی چه روی می دهد؟»  

مشاهده کنید : ص 98 :
یک لامپ را روشن و پس از مدت کوتاهی خاموش کنید. سپس آن را لمس کنید، چه تغییری کرده است؟

لامپ پس از روشن و خاموش شدن گرم می شود و این نشان میدهد که در لامپ بدلیل مقاومت الکتریکی قسمتی از انرژی الکتریکی به انرژی گرمایی تبدیل شده است.  

اندازه گیری کنید:
به کمک یک لامپ 3 ولتی در قوه ی 5/1 ولتی یک ولت سنج دو آمپرسنج و یک کلید مداری مطابق شکل ص 99 بسازید. وقتی کلید را

می بندید، لامپ روشن می شود. آمپرسنج ها (A1 و A2) جریان الکتریکی در مدار و ولت سنج (V) ،‌اختلاف پتانسیل دو سر لامپ را نشان می دهند. پاسخ پرسشهای زیر را بنویسید.
1 – آمپرسنج های A1 و A2 انازه هایی را نشان میدهند. آیا این اندازه ها یکسان هستند یا خیر؟ از مقایسه ی آنها چه نتیجه ای می گیرید؟

آمپر سنج A1‌و A2 اندازه هایی یکسان را تشکیل می دهند. از مقایسه ی مقادیر A1‌و A2 نتیجه گرفته می شود که در مدار الکتریکی ساده،‌جریان الکتریکی در همه نقاط مقدار ثابتی را دارد

1 – جسم رسانا و جسم نارسانا را تعریف کنید؟

به هر جسمی که بارالکتریکی را از خود عبور می دهد رسانا گفته می شود مانند مس. هر جسمی که بارالکتریکی را از خود عبور ندهد نارسانا گفته می شود. مانند پلاستیک

2 – انرژی پتانسیل الکتریکی چیست؟انرژی بارهای الکتریکی در یک جسم باردار را انرژی پتانسیل الکتریکی می گویند.

3 – آیا انرژی الکتریکی به سایر انرژیها تبدیل می شود؟بله،‌انرژی ذخیره شده در باتری یا قوه در مدار الکتریکی به گرما، نور و سایر انرژیها تبدیل می شود.

4 – هر باتری دارای چند پایانه است؟هر باتری دارای دو پایانه است. یکی مثبت و دیگری منفی
5 – اختلاف پتانسیل الکتریکی در مولد را تعریف کنید:

پایانه های یک مولد از نظر انرژی پتانسیل الکتریکی با یک دیگر تفاوت دارند که به میزان این تفاوت اختلاف پتانسیل الکتریکی گفته می شود.

6 – ولت سنج چیست؟ولت سنج وسیله ای است که با آن اختلاف پتانسیل بین دو نقطه را اندازه می گیرند.

7 – شدت جریان الکتریکی مدار چگونه اندازه گیری می شود؟شدت جریان الکتریکی مدار به وسیله آمپرسنج که همیشه در مدار بصورت سری بسته می شود اندازه گیری می شود.

8 – قانون اهم را تعریف کنید؟نسبت اختلاف پتانسیل دو سر رساناهای فلزی به شدت جریانی که از آن ها می گذرد، برابر مقاومت الکتریکی رسانا است. این بیان را قانون اهم می گویند.
9 – سنگ مغناطیسی آهن چیست؟در طبیعت سنگ هایی یافت می شود که قطعه های کوچک آهن را به خود جذب می کند و به آن سنگ مغناطیسی آهن می گویند.
10 – القای مغناطیسی را تعریف کنید؟ایجاد خاصیت مغناطیسی در یک آهن توسط یک آهن ربا حتی بدون تماس با آن را القای مغناطیسی می نامند.

فصل 10 – انسان و حرکت
1 – لازمه زنده ماندن جانور حرکت است.
2 – انسان برای به حرکت درآوردن «ماهیچه و استخوان» نیاز دارد.
3 – ماهیچه ها در چه صورت بهتر عمل می کنند؟

در صورتی که به جای مناسبی تکیه داشته باشند. این تکیه گاه همان استخوان ها هستند.  

4 – وظایف استخوان ها را نام ببرید.

1 – به بدن شکل می دهند.
2 – از اندام ها (مانند مغز و قلب) محافظت می کنند
3 – باعث می شوند تا اندام های حرکتی بطور مناسب و با سرعت لازم حرکت کنند
4 – برخی از آن ها در تولید گلبول های خون مؤثرند

5– سلول استخوانی در ماده ای زمینه ای قراردارد. جنس این ماده چیست؟

این ماده از کلسیم ، فسفر و رشته های پروتئینی ساخته شده است.  

6 – چرا هر چه سن بالاتر می رود، آسیب پذیری استخوان ها بیشتر می شود؟

هر چه سن انسان بالاتر می رود، تولید رشته های پروتئینی، استخوان کاهش بیشتری می یابد در برخی افراد، کاهش بیش از اندازه ی رشته های پروتئینی باعث می شود، استخوان ها آسیب پذیرتر می شوند.  

7 – کار غضروف چیست؟

... از غضروف روی استخوان های متحرک را در محل اتصالشان به یکدیگر پوشانده است. سطح لغزنده ی غضروف مانع اصطکاک استخوان ها می شود.  
8 – استخوانی شدن از .... شروع می شود و تا ...... ادامه پیدا می کند.

دوران جنینی – حدود 20 سالگی  

9 – چه نوع تفاوت ساختمانی میان انواع مفصل ها وجود دارد؟

استخوان ها در محل مفصل های ثابت به کمک رشته های سخت و در مفصل های نیمه متحرک به کمک غضروف در کنار یکدیگر قرار گرفته اند اما ساختمان مفصل های متحرک پیچیده تر است.  

10 – استخوان به کمک رشته های محکمی از...........به نام..........در محل خود مستقر شده اند؟

بافت پیوندی – رباط  

11- مهره های کمر، جمجمه و شانه هر یک دارای چه نوع مفصل هستند؟

مهره های کور -> نیمه متحرک
جمجمه -> ثابت                           شانه -> متحرک

12 – ماهیچه ها چگونه منقبض یا کوتاه می شوند؟درون سلول های ماهیچه ای ، رشته باریکی از جنس پروتئین وجود دارد که می توانند منقبض یا کوتاه تر شوند. وقتی همه سلول های یک ماهیچه با هم منقبض شوند، ماهیچه نیز منقبض می شود.

13 – زرد پی چیست؟زردپی یا ناندون طناب سفید محکم از جنس بافت پیوندی بین تارهای ماهیچه ای است که تا دو سر ماهیچه ادامه می یابد.

14 – وقتی ماهیچه ...............می شود طول آن کم و ضخامتش.............می شود. منقبض – زیاد  

فصل 11 هماهنگی و ارتباط

فکر کنید
سؤالات زیر درباره نورونهاست . به این سؤالات پاسخ دهید:
چه خصوصیت هایی در سلول های عصبی دیده می شود که شبیه آن ها در سلول های دیگر بدن وجود ندارد؟

سلول های عصبی برای انتقال پیامهای بدن (تحریک های عصبی) طرح ریزی شده اند و این پیام ها ماهیت الکتریکی دارند،‌همچنین این سلول ها واجد تارهای بسیاری به نام رشته های عصبی هستند که در سلول های دیگر بدن وجود ندارند.  

فرق عمل دندریت ها و آکسون ها چیست؟

دندریت پیام های عصبی را دریافت می کند و آنها را به جسم سلولی انتقال میدهد اما آکسون پیامهای عصبی را از جسم سلولی می گیرد و منتقل می کند.  

  انتقال پیام های عصبی در طول نورن بصورت یک طرفه انجام می شود . فایده ی این وضع چیست؟

ین وضع برای جلوگیری از اختلال در کار انتقال پیام های عصبی ضرورت دارد. فکر کنید .

جدول زیر درباره ی انعکاس هاست. آنرا تکمیل کنید.

تفسیر کنید
با مشاهده شکل ص 123 آن چه را که رخ داده است را توضیح دهید.

) ابتدا جسم تیز،نورون حسی واقع در نقطه ی تماس را تحریک می کند.
2) این نورون با پیام از طریق آکسون خود، با واسطه یا بدون واسطه نورون رابط، به نورون حرکتی که در مرکز عصبی (نخاع) واقع است می رساند.
3) نورون حرکتی واقع در نخاع، از راه آکسون، خود پیام لازم را به سلول های ماهیچه ای می رساند.
4) سلول های ماهیچه ای منقبض می شوند و پوست از محرک اولیه دور می شود

فایده ی سرعت و غیرارادی بودن عمل انعکاس چیست؟

زیرا عمل انعکاس،‌قبل از آن که مغز اطلاع حاصل کند که چه اتفاقی می افتد و وقت زیادی بگذرد، صورت می گیرد.  

  آیا جانوران همه انعکاس دارند؟

بله انعکاس های نخاعی را می توان در قورباغه ای که مغز آن تخریب شده است نیز نشان داد.  

مقایسه کنید
این جدول را تکمیل کنید:

فکر کنید :
چرا اثر هورمون ها پایدارتر از اثر پیام های عصبی است؟ فایده ی این پایداری چیست؟

تأثیر هورمون ها با دوام تر از تأثیر کار اعصاب است. اثرات آن ها بسیار کندتر و از نظر خصوصیات عمومی تر است. بیشتر تغییراتی که تحت کنترل آنهاست، ماهیتی بلند مدت دارد

فصل 12 – نوجوانی و بلوغ

  فکر کنید
1 – اصطلاح رشد را تعریف کنید؟

رشد به معنای افزایش تعداد سلول ها با افزایش غیرقابل برگشت ابعاد آنهاست.  

2 – اصطلاح بلوغ را تعریف کنید؟

مجموعه تغییرات بدنی و روحی که بین دورانهای کودکی و نوجوانی پیش می آید و گاه تا دوران جوانی ادامه می یابد ، بلوغ نامیده می شود.  

  3 – کدام غدد مسؤول ترشح هورمونهای جنسی هستند؟

هورمون های جنسی از غده های جنسی شامل بیضه در پسرها و تخمدان در دخترها ترشح می شود.  

4 – تأثیر هورمون تستوسترون در جنس چیست؟

این هورمون باعث افزایش رشد ماهیچه ها و استخوان ها می گردد که افزایش قد، وزن و قدرت عمومی بدن را بدنبال دارد.  

5 – دو مورد از تغییرات عاطفی دوران بلوغ را نام ببرید؟

نیاز به قابل ارزش بودن – نیاز به تصمیم گیری  

  6 – واکنش دفاعی جایگزینی را شرح دهید:

جانشین سازی یک هدف با احتمال موفقیت زیاد به جای هدف غیرقابل دسترس  

7– چگونه ممکن است برخی از واکنش های دفاعی مفید باشند؟

واکنشهای دفاعی وسیله ای است برای برآوردن غیرمستقیم نیازها، کاستن از اضطراب و فشار را به دست آوردن حس اعتماد به نفس و امنیت روانی، واکنش های دفاعی شیوه هایی برای دفاعی شیوه هایی برای دفاع از خویشتن در مقابل اضطراب های دردناک به حساب می کنید

صل 13 – تولید مثل  اهمیت و گوناگونی

بحث کنید
این که تولید مثل ویژگی مهم موجودات زنده است اما هیچ جانداری ،‌اگر فعالیت تولید مثلی نداشته باشد. جان خود را از دست نمی دهد. به نظر شما دلیل آن چیست؟ تولید مثل چه تفاوتی با سایر ویژه گی های موجوات زنده دارد؟

یک جاندار حتی اگر توانایی تولید مثل داشته باشد، باز هم ممکن است سنش پایدار نماند .  چه عواملی در بقای نسل جاندار مؤثر است؟

تولید مثل برای بقای نسل اهمیت دارد و در بقای فرد نیز تأثیری ندارد. سالم بودن فرزندان – مناسب بودن محیط زندگی جاندار از نظر تأمین غذا و سایر نیازهای فرزندان  

یکی از اهداف تولید مثل ،‌افزایش تعداد جاندار است، آیا این هدف به تنهایی کافی است و می تواند نسل جاندار را حفظ کند؟ اگر شرایط محیط تغییر کند چه اتفاقی می افتد؟ هدف مهم تری باید در تولید مثل مورد توجه باشد؟

با تغییر شرایط محیط ممکن است شرایطی بوجود آید که برای بقای افراد آن گونه مناسب نباشد. از این رو نسل جاندار از بین می رود. تولید مثل جنسی سبب ایجاد گوناگونی در افراد یک گونه می شود. این گوناگونی سبب می شود حتی با تغییر شرایط محیط برخی افراد گونه توانایی زیستن داشته باشند و نسل جاندار را حفظ کنند. یکی دیگر از راه های حفظ نسل در شرایط تغییر زندگی، تولید ساختارهایی مانند دانه، پیاز و غیره است که به شرایط نامساعد مقاوم هستند

به نظر شما کدامیک از هدف های تولید مثل در تولید مثل غیرجنسی در کدامیک در تولید مثل جنسی تأمین می شود؟

تولید مثل جنسی سبب تولید فرزندانی کاملاً مشابه با والدین می شود و به سرعت نسل را جاندار گسترش می دهد ولی تولید مثل جنسی با ایجاد گوناگونی ژنتیکی در فرزندان سبب افزایش توان سازگاری و بقای نسل جاندار می شود.  

بحث کنید .
در لقاح خارجی ، گامت ها در محیط زندگی جاندار که معمولاً آب است رها می شوند. البته در لقاح داخلی نیز باید محیط مناسب برای زنده ماندن گامت ها تا هنگام لقاح فراهم باشد.
گامت هایی که لقاح خارجی دارند،‌باید چه ویژگی هایی داشته باشند؟

تعداد آن ها باید زیاد باشد تا شانس این که تعدادی از آن ها به گامت برسند بیشتر شود.
گامت های نر باید تاژک داشته باشند تا با شنا کردن در آب به گامت ماده برسند پوشش های حفاظتی مناسب و چسبناک داشته باشند  

چرا لقاح خارجی روش مطمئنی برای تولید جاندار جدید نیست؟

چون بسیاری از گامتها از بین می روند و شانس لقاح و حتی شانس رشد چنین اندک خواهد بود.  

مزایای لقاح داخلی بر لقاح خارجی چیست؟

در لقاح داخلی شانس لقاح گامت ها بیشتر است از این رو جاندار برای یک تولید مثل موفق انرژی کمتری هدر می دهد.

چرا حتی در لقاح داخلی تعداد گامت های نر بسیار بیشتر از گامت های ماده است؟زیرا در در لقاح داخلی نیز تنها تعداد معدودی گامت نر توانایی رسیدن به گامت ماده و لقاح را دادند. لازم به ذکر است این امر سبب می شود لقاح گامت های معیوب کاهش پیدا کند.

فکر کنید
گامت های نر و ماده در حیوانات تخم گذار و بچه زا با یکدیگر متفاوتند.
چرا در بسیاری از تخم گذاران ، گامت های ماده بسیار بزرگ تر از گامت های نر است؟گامت های نر کوچک، زیاد و متحرک هستند. ولی گامت ماده بزرگ ، کم و غیرمتحرک است. گامت ماده در حیوانات تخم گذاردرشت تر بوده و ذخایر فراوان غذایی دارد و نیز پوسته های حفاظتی ضخیم تری دارد.
حیوانات بچه زا چه فرمت هایی بر حیوانات تخم گذار دارند؟مراقبت از زاده ها در حیوانات بچه زا از اطمینان بیشتری برخوردار است. در حالی که در تخم گذاری باید تعداد زیادی فرزند پرورش داد تا شاید یکی از آن ها به سن بلوغ و تولید مثل برسند.
سؤال ازمتن
1 – انواع روشهای تولید مثل را نام ببرید.تولید مثل غیرجنسی و تولید مثل جنسی
2 – نحوه تولید مثل غیرجنسی چگونه است؟در این روش، کار تولید مثل بوسیله یک فرد صورت می گیرد. در این نوع تولید مثل ، وقتی جاندار به مرحله ی معینی از رشد برسد می تواند تکثیر یابد و افراد جدیدی را بوجود آورد.

3 – از راه های تولید مثل قطعه قطعه شدن را توضیح دهید.در برخی گیاهان و جانوران انشعاب های جدید از گیاه یا جانور قبلی جدا می شود که هر کدام از آن ها می تواند به جاندار تازه ای مبدل شود.

4 – هاگ زایی نوعی تولید مثل ......... است که به کمک ......... صورت می گیرد.غیرجنسی – هاگ

5 – گامت چیست؟گامت یا سلول جنسی ، یک سلول ویژه برای تولید مثل است که برای تولید جاندار جدید باید با گامت دیگری از جنس مخالف همان نوع جاندار ترکیب شود.

6 – لقاح چیست؟ترکیب سلول های جنسی نر و ماده را لقاح می گویند که حاصل آن سلول تخم است.

7 - «گل ها نر – ماده هستند» یعنی چه ؟یعنی هم پرچم و هم مادگی دارند.

8 – اصطلاح گرده افشانی را تعریف کنید.گرده افشانی عبارت است از پراکنده شدن دانه های گرده به منظور قرارگرفتن روی کلاله ی مادگی.

9 – اسپرم ها مراحل نهایی رشد خود را در کجا طی می کنند؟در مجاری پیچیده ای که در کنار بیضه قراردارد

10 – هر تخمدان دارای .......... سلول مولد تخمک است که اولین مراحل تبدیل شدن به تخمک را در .......... طی کرده اند.تعداد زیادی - دوران جنینی

  فصل 14 – آدمی و محیط زیست
1 – منظور از منابع طبیعی چیست و بر چند نوع است؟

منابع طبیعی،مواد خام مورد نیاز انسانها است و به دو صورت تجدید نشدنی در طبیعت وجود دارد.

– منظور از حفاظت محیط زیست چیست؟
تلاش برای دستیابی به توازن میان استفاده از منابع طبیعی و حفظ آنها برای آینده
3 – منظور از باران اسیدی چیست؟
باران اسیدی بارانی است که گازهای اسیدی در آن حل شده اند.
4 – گازهای اسیدی چگونه تولید می شوند؟

این گازها ناشی از فعالیت روزانه نیروگاههای،‌وسایل نقلیه و کارخانه ها هستند.
5 – منظور از زنجیره ی غذایی چیست؟
زنجیره غذایی به روابط غذایی گفته می شود که بین یک تولید کننده و چند مصرف کننده برقرار می شود.

6 – توضیح دهید سوختن نفت و مشتقات آن چه اثری می تواند بر میزان آب اقیانوسها داشته باشد؟
سوختن نفت و مشتقات آن باعث آزاد شدن میلیون ها تن کربن دی اکسید در هر سال می شود. این کربن دی اکسید اضافی هوای کره ی زمین را گرم تر می کند که باعث ذوب یخ های قطبی و افزایش میزان آب اقیانوس ها می شود. 

  مصب رود چیست؟

مصب رود قسمت نهایی رود است جایی که توسعه پیدا کرده و وارد دریا می شود مصب

رود می گویند. در این محل جزرومد روی می دهد و رودخانه هنگام پیچ خوردن و رفتن

به طرف دریا کناره های بزرگ گل و لای را بر جای می گذارد.

جریان های دریایی

آب دریا ، دائما در حرکت بوده و این حرکت در بعضی از نقاط ، افقی و در برخی دیگر عمقی و رو به پایین و در بعضی دیگر رو به بالا است. نرخ و آهنگ حرکت ، در نقاط مختلف متفاوت می‌باشد. اما تخمین زده شده است که مخلوط شدن کامل آب تمام اقیانوسها ، در هر 2000 سال یکبار صورت می‌پذیرد. جریانهای اقیانوسی ، بر اثر جزر و مد ، اختلاف چگالی آب دریا در نقاط مختلف و سیستم بادهای زمین ، بوجود می‌آیند.

جریانهای جزر و مدی

نیروهای جاذبی که بین خورشید ، ماه و زمین عمل می‌کنند، آب اقیانوسهای زمین را به حرکت در آورده و باعث ایجاد جریانهای جزر و مدی می‌شوند. اگر شرایط محلی مناسب باشد، سرعت این جریانها حتی ممکن است به چندین کیلومتر در ساعت برسد. طی جزر و مدهای شدید در سیمور ناروز ، که بین جزیره وان کوور و سرزمین اصلی بریتیش کلمبیا قرار دارد، سرعتهایی معادل 20 کیلومتر د رساعت نیز ثبت شده است. جریانهای جزر و مدی دارای نصف این سرعت ، جریانهای عادی به شمار می‌آیند.

جریانهای جزر و مدی نزدیک ساحل ، غالبا به وسیله آرایش توپوگرافیک ساحل و نقاط نزدیک به آن ، محدود شده و از جریانهای جزر و مدی میانه اقیانوس ، قوی‌تر می‌باشند. جریانهای نزدیک ساحل ، با وجود محدودیت حرکتی خود ، معکوس می‌شوند. بدین ترتیب که هنگام مد به طرف خشکی و هنگام جزر به طرف دریا جریان می‌یابند. در وسط آب اقیانوس ، جریانها بسیار ضعیف‌تر بوده و سرعت آنها عموما از یک کیلومتر در ساعت تجاوز نمی‌کند. این جریانها در نیمکره شمالی ، دارای حرکتی دورانی در جهت حرکت عقربه ساعت هستند.

طول جغرافیایی

طول جغرافیایی (به انگلیسی: Longitude) مختصات جغرافیایی شرقی-غربی است که در نقشه برداری و جهت‌یابی از آن استفاده می‌گردد. این مختصات، مکانی را بر اساس فاصله‌اش از یک نصف‌النهار اصلی نشان‌می‌دهد. عدد طول جغرافیایی، به صورت زاویه‌ای بین صفر و مثبت ۱۸۰یا منفی ۱۸۰درجه بیان می‌گردد. معمولاً (نه همیشه) برپایه قرارداد، اعداد مثبت نشان‌گر طرف شرق بودن نقطه نشان‌داده شده‌است.

در طول تاریخ مبداهای زمانی گوناگونی برای «نصف‌النهار اصلی» استفاده می‌شده‌است. تا اینکه در سال ۱۸۸۴طی همایش جهانی نصف‌النهاری، قرار گذاشته‌شد تا بعد از این تنها از رصدخانه گرینویچ به عنوان مبدا استفاده گردد.

مقیاس نقشه

مقیاس در نقشه عبارت است از نسبت طول اندازه‌گیری شده روی نقشه به طول افقی مشابه روی زمین یا به عبارت دیگر مقیاس عبارت است از نسبت طول ab روی نقشه به طول AB افقی روی زمین.

آتشفشان

آتشفشان روزنه‌ای در سطح زمین است که سنگ‌های گداخته، خاکستر و گازهای درون زمین، از آن به بیرون فوران می‌کنند. فعالیت آتشفشانی با برون‌افکنی سنگهای مذاب، با گذشت زمان، باعث پیدایش کوه‌های آتشفشانی بر سطح زمین شده است. آتشفشان‌ها معمولاً در نقاطی یافت می‌شوند که صفحه‌های سخت پوسته زمین‌ساخت، همگرایی یا واگرایی دارند. هر آتشفشان سه قسمت اصلی دارد:

۱ - دهانه: که نوک آتشفشان است.

۲ - اتاقک مواد مذاب و داغ آتش فشان: محلی که مواد مذاب قبل از فوران آن جا جمع می‌شود.

۳ - مجرای مرکزی: محل اتصال اتاقک به دهان آتشفشان است.

رشته کوه

رشته‌کوه یا سلسله‌جبال که پارسی‌زبانان فرارود بدان قطارکوه می‌گویند به گروهی از کوه‌های به‌هم‌پیوسته که توسط زمین‌های کم ارتفاع احاطه شده باشند گفته می‌شود. در میان رشته‌کوه‌های گوناگون معمولاً رودخانه‌ها و دره‌هایی قرار دارند. زمین‌های یک رشته‌کوه لزوماً دارای پیشینه زمین‌شناختی یکسان نیستند. رشته‌کوه‌ها معمولاً در جهت طولی کشیده شده‌اند و در اثر عوامل زمین‌ساختی مانند فشار دو صفحه زمین ساختی به همدیگر در اثر حرکت قاره‌ها. پدید آمده‌اند.

رشته‌کوه هیمالیا در اثر برخورد صفحه هندوستان به صفحه آسیایی پدید آمده است. رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس در ایران بخاطر برخورد و فشار صفحه عربستان به صفحه اورآسیایی پدید آمده‌اند.

فلات

فلات یا نَجد در زمین‌شناسی و دانش‌های زمین به جایی کوهستانی می‌گویند که همواره دارای زمینی تخت و پهن باشد.

فلات آتشفشانی فلاتیست که از تکاپوی آتشفشانی ساخته‌شده‌باشد. گسترده‌ترین و بلندترین فلات جهان فلات تبت نام دارد که «بام دنیا» خوانده می‌شود، این فلات از برخورد صفحات زمین‌ساختی هندو-استرالیایی و اوراسیایی ساخته شده‌است.

مَخروط اَفکَنه

مَخروط اَفکَنه (که بادبزن آبرفتی هم نامیده شده) ته‌نشست‌های بادبزنی‌شکلی هستند که به‌وسیله رودخانه‌ها در محل‌هایی که شیب آن‌ها بطور ناگهانی کم می‌شود پدید می‌آیند. هنگامی که آبراهه‌ها از دره‌های پرشیب کوهستان وارد منطقه کم‌شیب و دشت ‌شوند، به‌دلیل کاهش سرعت آب رسوبات خود را به صورت مخروط بازشده‌ای به‌جا می‌گذارند که مخروط‌افکنه (Alluvial Fan) یا مخروط آبرفتی نامیده می‌شود. رأس مخروط‌افکنه به‌سمت بالادست آبراهه و قاعده آن در پایین‌دست است. رسوبات مخروط‌افکنه در نزدیک رأس آن‌ها بیش‌تر از قطعات سنگ درشت‌دانه، قلوه سنگ‌های بزرگ تشکیل شده و به‌تدریج به سمت قاعده شامل دانه‌های شن، ماسه، مارن و رس است. مخروط‌افکنه در نواحی خشک و نیمه‌خشک که پوشش گیاهی بیش‌تر به صورت پراکنده است، گسترش زیادی دارد.[۱] مخروط افکنه‌ها معمولاً در محل خروجی دره به دشت پدید می‌آیند. اگر چند مخروط افکنه مجاور با همدیگر به یک دامنه شیبدار بریزند تشکیل یک دشت آبرفتی (bajada) می‌دهند.[۱]

ته نشت رسوب ذخیره شده بوسیله رودخانه سریع السیر همچنانکه وارد دشت یا دره بازی می‌شود و به دلیل شکلی که دارد بادبزن آبرفتی نامیده می‌شود بادبزن آبرفتی در مناطق خشک معمولترین پدیده‌است زیراکه خشک شدن و سیلابی شدن متناوب رودخانه‌های کوهستان شرایط مناسبی برای تشکیل آن فراهم می‌سازد بادبزن آبرفتی گاهی تا چندین کیلومتر گسترش می‌یابد[۲]

دشت

دشت سرزمینی صاف و هموار که معمولا دور تا دور آن را حصاری از کوهستان در بر گرفته است. در حالیکه بیابان سرزمینی است که غالبا از فقر آب و گیاه برخوردار است و به اقلیم بیابانی مرتبط است.[۱

عرض جغرافیایی

عرض جغرافیایی دستگاه مختصات جغرافیایی شمالی-جنوبی است که در نقشه‌کشی و جهت‌یابی از آن استفاده می‌گردد. این دستگاه، مختصات مکانی را بر اساس فاصله‌اش از خط استوا یا همان مدار صفر درجه می‌سنجد. عدد عرض جغرافیایی، به صورت زاویه‌ای میان صفر و مثبت ۹۰ یا منفی ۹۰ درجه بیان می‌گردد. معمولاً (نه همیشه) برپایه قرارداد، اعداد مثبت نشان‌گر طرف شمال بودن نقطه نشان‌داده شده‌است.

به علت اینکه زمین یک کره بی‌عیب نیست (و گویا در قطب‌ها کمی «پخ» شده‌است) مسافت فیزیکی هر درجه عرض جغرافیایی در همه جا یکی نیست. در استوا این مسافت ۱۱۱٫۳۱۹۵ کیلومتر و در نزدیک قطب‌ها ۱۱۱٫۱۲ کیلومتر است.

مانند طول جغرافیایی، هر درجه عرض جغرافیایی به ۶۰ دقیقه و هر دقیقه نیز به ۶۰ ثانیه بخش می‌شود. البته روش‌های دیگری نیز برای نشان‌دادن این عدد استفاده می‌شود.

مناطق مختلف زمین آفتاب را به طور یکسان دریافت نمی‌کنند و این یکی از عوامل اصلی پدید آمدن آب‌وهواهای گوناگون در عرض‌های جغرافیایی مختلف است.

گسل

گسل یا گسله (به انگلیسی: Fault) به شکستگی‌هایی اطلاق می‌شود که سنگ‌های دو طرف صفحهٔ شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت کرده باشند. این جابه‌جایی می‌تواند از چند میلی‌متر تا صدها متر باشد. انرژی آزادشده به هنگام حرکت سریع گسل‌های فعال، عامل وقوع اغلب زمین‌لرزه‌ها است.[۱]

گسل‌های بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمین‌لرزه‌ها نیز نتیجه نیروی رهاشده در حین لغزش سریع لبه‌های یک گسل به هم است. بزرگ‌ترین نمونه‌های گسل، مرزهای میان ورقه‌های زمین‌ساختی کره زمین است. از آنجا که یک گسل معمولاً از یک شیار مستقیم و مرتب تشکیل نشده و ناحیه‌ای از تغییر شکل‌های پیچیده زمین را در بر می‌گیرد معمولاً بجای گسل از «منطقه گسلی» صحبت می‌کنند. بزرگ‌ترین گسل ایران گسل زاگرس می‌باشد

دلتا

دلتا در دانش جغرافیا زمینی است مثلثی شکل که از آبرفت رودخانه پدید آمده باشد.

دلتا زمانی تشکیل می‌شود که مقدار رسوبی که به وسیله رودخانه به دریا می‌رسد، بیش از مقداری باشد که بر اثر جزر و مد، امواج و جریان‌های دریایی پراکنده می‌شود.[۱] این نام را یونانی‌ها به ملاقی نیل و مدیترانه به دلیل شکل مثلث مانند و شباهت آن به حرف دلتا در الفبای یونانی داده بودند.[۲]

این زمین سه‌گوش با خاک رسوبیش در دهانه رود با دریا قرار می‌گیرد. خاک این سرزمین برای کشاورزی مناسب است. دلتاها معمولاً در سرزمین‌های هموار تشکیل می‌شوند. چون رود در مسیر خود آبرفت‌ها را انباشته می‌کند و باعث می‌شود که ارتفاع آن قسمت از دیگر قسمت‌ها بیشتر شود؛ بنابراین رود چند شاخه شده و از مسیر جدیدی به سمت دریا می‌رود. این روند برای هر شاخه چندین بار تکرار می‌شود تا دلتا تشکیل شود. رودها آبرفت‌ها را در دهانهٔ خود، یعنی جایی که به دریا می‌ریزند، انباشته می‌کنند. از انباشته شدن آبرفت‌ها در دهانهٔ رودها دلتاهای پهناوری به وجود می‌آید. با انباشته شدن دایمی آبرفت‌ها، دلتاها پیوسته توسعه می‌یابند، در آب دریا پیش می‌روند و جاهای مناسبی برای کشاورزی به وجود می‌آورند. وجود این دلتاها در زمین‌های بسیار هموار ممکن است خطر بروز سیلاب‌ها را افزایش دهد.

جلگه

جُلگه یا دشت[۱] سرزمین پست و همواری است که از آبرفت رودها به وجود آمده‌است و به دریا یا دریاچه‌ای دائمی ختم می‌شود.[۲]

به زمین مسطح و نسبتاً همواری می‌گویند که معمولاً بلندای کمی داشته باشد. اینگونه زمین‌ها به روش‌های گوناگون پدید می‌آیند که هر کدام بر حسب مورد نام‌گذاری می‌شوند، مانند جلگه آبرفتی و جلگه ساحلی و همچنین مسیله.

گیاه طبیعی بیشتر جلگه‌های معتدله علف است که به آن علفزار می‌گویند. معمولاً به جلگه‌های خشک و کم‌گیاه‌تر دشت هم می‌گویند.

از جلگه‌های اصلی ایران می‌توان از جلگه خوزستان، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز، جلگه گرگان، جلگه پاسارگاد (شهرستان پاسارگاد به مرکزیت سعادت شهر) و جلگه هلیل‌آباد نام برد. نمونه‌ای از دیگر جلگه‌های ایران عبارت‌اند از:

جلگه ماژان

جلگه موسی‌آباد

جلگه چاه هاشم

جلگه شبانکاره

جلگه سیرجان

جلگه زوزن

جلگه خوزستان