ویژگی های خاص هر موضوع درسی

گاهی بعضی از معلمان در موقعیتی  نا آشنا و غیر متعارف قرار گرفته اند . مثلاٌ به همان اندازه که وجود یک دودکش شیمیایی در کلاس تاریخ غیر متعارف است ، در کلاس شیمی امری معمول است . لذا ، باید توجه داشت که برای تدریس موثر در هر رشته ی درسی باید به الزامات خاص آن درس توجه داشت . ویژگی های خاص موضوع درسی و علایم منفی زیر در دروس زبان و هنرهای زبانی ، نگارش ، ریاضی و علوم به این علت در اختیار خوانندگان قرار داده می شود تا با شاخص های قابل مشاهده در کلاس های موثر و غیر موثر در این دروس آشنا شوند .

زبان و هنرهای زبانی

در کلاس درس معلم موثر در رشته ی زبان و هنرهای زبانی از متون غنی استفاده می شود . وی عناصر زبان را با نگارش ، خواندن و بیان شفاهی که شامل گوش دادن نیز می شود ، تلفیق می کند . معلم در آن موضوع درسی مطالعه ی کافی دارد و با شور و هیجان کار می کند تا اشتیاق برای آن موضوع  را به دانش آموزان منتقل کند . این معلم مطالعه ی آثار بزرگ ادبی را برای انجام پروژه های کلاسی و یا فقط برای لذت بردن تشویق می کند . پوشه های نگارش دانش آموزان را برای ارزیابی نگه داری می کند . فرصت های مناسب برای بحث ایجاد می کند و بازخورد های فراوانی  ارایه می دهد . در کلاس های درسی که امروزه از نظر فن آوری متحول شده اند ممکن است از برنامه های نرم افزاری ای استفاده شود که آموزش خواندن و نگارش و همین طور مهارت های تحقیقی را تقویت کند . کلاس معلم موثر همه ی عناصر اصلی برنامه ی درسی زبان و هنرهای زبانی را با هم تلفیق می کند .

برای تقویت زبان شفاهی در دانش آموزان ، معلم ممکن است :

·          گوش دادن را آموزش دهد .

·          برای رفتارهای مناسب گوش دادن الگو شود .

·          مهارت های صحبت کردن و پیام های کلامی و غیر کلامی را آموزش دهد .

·          فعالیت هایی برای آمادگی ، تمرین و ارایه ی سخنرانی های رسمی فراهم کند .

·          تغییر استراتژی های ارتباط شفاهی را برای سازگاری با شرایط و موقعیت نشان دهد و به کار برد . ( نوع ارتباط برقرار کردن با همکلاسی ، معلم ، سرایدار مدرسه و فردی که برای ارایه ی سخنرانی به مدرسه آمده است .)

·          فرصت هایی را فراهم کند تا دانش آموزان در تمرین های ایفای نقش ، مصاحبه و سخنرانی های فی البداهه شرکت کنند .

·          گروه های مباحثه را رهبری کند .

·          لهجه ، تلفظ و ادا کردن را آموزش دهد .

·          از عناصر صوتی در ارایه های شفاهی از جمله آهنگ ، بلندی ، تأکید ، حرکت و وقفه استفاده کند .

·          استفاده از رسانه های گروهی ( روزنامه ، رادیو و تلویزیون ) را به منظور تحقیق ، تحلیل و ارزیابی پیام های این رسانه ها ، آموزش دهد .

برای آموزش خواندن از استراتژی های زیر استفاده می کند  :

·          بلند خوانی

·          خواندن مستقل ( آرام و بی صدا )

·          خواندن  دو به دو

·          بازدید از کتابخانه ها

·          ایجاد کتابخانه در کلاس

·          فراهم آوردن فرصت هایی برای مطالعه ی دانش آموزان

·          توجه به توالی رویدادها در متون

·          رسم نمودار شباهت ها و تفاوت ها

·          خلاصه کردن

·          شبکه ی بحث ( بحث اولیه و مطالبی که از آن منشعب می شود .)

·          دیوار لغت ( لغات جدید را می توان روی یکی از دیوارها ی کلاس که به این کار اختصاص داده شده ، نصب کرد .)

·          تشکیل گروه های دو نفره برای تبادل ایده

·          تشکیل گروه های ادبی

·          برگزاری کارگاه کتابخوانی و بحث درباره ی مطالب آن و یا ارایه ی خلاصه ی کتاب

آموزش نگارش ممکن است شامل این نوع فعالیت ها شود :

·          پیش نگارش ، نگارش ، ویرایش و بازنویسی

·          مرور دو نفره ی متن و نقد سازنده

·          نگارش و انتشار در کلاس

·          برگزاری کارگاه نگارش  ( خواندن انشا ، تعیین معیار ، نقد نوشته با توجه به معیار و اصلاح نوشته  )

·          روزنامه نویسی

·          استفاده از کامپیوتر برای تایپ به منظور تسهیل در اصلاح متن در فرایند نگارش

·          نگارش به شکل های متفاوت  ( فنی ، تحقیقی ، توضیحی ، داستانی و شعر )

·          آموزش دستور زبان

·          آموزش نوشتن سر فصل

·          یادداشت برداری

تاریخ و مطالعات اجتماعی

معلم موثر دانش آموزانش را آن چنان توانمند می سازد که درباره ی تاریخ و وقایع گذشته بیندیشند . هدف و منظور او از این کار این است که تفکر آنان درباره ی آینده تقویت شود و درون تاریخ الگو یابی کنند . به  دانش آموزان مجموعه ای از حقایق و مهارت های ضروری را می آموزد تا بتوانند وقایع تاریخی را تفسیر کنند . معلم موثر با استفاده از روش های متفاوت ، وقایع گذشته را برای دانش آموزان امروز معنی دار می کند .

معلم از استراتژی های قبل از آموزش شامل موارد زیر استفاده می کند  :

·          نمودار  "  می دانم ، می خواهم بدانم ، یاد گرفتم  "  .

·          گزارش یادگیری

·          رسم محور زمانی

·          نشانه هایی برای پیش بینی

·          سازمان دهنده های گرافیکی

معلم از روش های متنوعی مانند موارد زیر استفاده می کند  :

·          شبیه سازی

·          مباحثه

·          پروژه های تحقیقی مستقل

·          بحث به شیوه ی سقراطی

·          فعالیت های مبتنی بر تکنولوژی و اینترنت

·          اسناد تاریخی و تحلیل مستندات دست اول

·          بررسی وقایع جاری

·          نقشه خوانی  ( کره ی جغرافیایی ، نقشه های دیواری ، نقشه های مسطح ، نقشه های کامپیوتری )

این معلم ممکن است از استراتژی های متنوع ارزیابی استفاده کند  :

-         تکمیل متون ناقص

-         ارایه های دانش آموزی با استفاده از امکانات چند رسانه ای

-         مقالاتی در واکنش به وقایع

-         تفسیر تاریخی

-         ارزیابی با توجه به معیار

-         آزمون های چند گزینه ای و تشریحی که معلم ساخته است .

ریاضیات

یک معلم موثر ریاضی این نوع توانایی را دارد که موجب تسهیل فهم ، تحلیل و حل مسأله ی دانش آموزان شود . این معلم کاربردهای مفاهیم ریاضی را در دنیای واقعی نشان می دهد تا این کاربرد برای دانش آموزان واقعی شود . او تفکر دانش آموزان را با وسایلی غیر از مداد و کاغذ آسان می سازد تا به چگونگی ظهور و کاربرد ریاضی در زندگی روزمره بپردازند . کلاس درس چنین معلمی احتمالاٌ پر از وسایل دستی است و پوستر های ریاضی و سازه های سه بعدی در آن آویخته شده است . در سینی جلوی میز معلم ابزار مورد استفاده ی دانش آموزان مانند نقاله و پرگار در اندازه ای بزرگ تر از حد معمول قرار دارد . معلم از این ابزار استفاده می کند تا فرایند را به مراحل کوچک تر تقسیم کند و آن را برای دانش آموزان معنادار کند . اگر دانش آموزی مشکل پیدا کند ، معلم می تواند پیشنهاد اصلاحی بدهد و اشکال را در دانش قبلی بیابد یا این که متوجه شود کجا دانش آموز فرایند را درست درک نکرده است و او را به مسیر درست باز گرداند . از دانش آموزان می خواهد که محاسبه کنند ، درباره ی راه حل هایشان بنویسند و درباره ی ریاضی بحث کنند . ریاضی فقط عدد و نماد نیست ، بلکه زبانی برای درک و فهم است .

معلم ریاضی از ابزار و وسایل متنوعی برای آموزش استفاده می کند ، از قبیل  :

·          کاغذ های متفاوت ( شطرنجی ، خال دار ، مومی و دفترچه ی یاد داشت )

·          ماشین حساب  ( 4 کاره ، علمی و رسم نمودار )

·          ابزار اندازه گیری  ( خط کش زاویه دار ، پرگار ، نقاله ، دماسنج ، وزنه  )

·          نرم افزارها و صفحه گسترده های ریاضی

·          وسایل تبلیغاتی

·          مواد آموزشی معمول  ( قرقره ، سکه ، تاس  و کلاف )

·          تخته های گچی یا ماژیکی که شطرنجی هستند .

معلم موثر ریاضی از روش های متنوع برای آموزش محتوا استفاده می کند ، از قبیل  :

·          مسایل کاربردی با استفاده از داده هایی مربوط به زندگی واقعی

·          سازه های سه بعدی

·          خواندن و نوشتن مسایل داستانی

·          استفاده از وسایل بصری در مسایل

·          ریاضی ذهنی

·          تخمین

·          بحث درباره ی مفاهیم ریاضی

·          گفت و گو درباره ی این که چه طور دانش آموزان مسایل را حل کنند

·          بررسی الگو های موسیقی در جبر

·          بررسی زوایا و نسبت ها در نقاشی موقع ارایه ی درس اندازه گیری

·          نمودار  وِن

علوم

اکتشافات علوم تجربی به طور مستمر مطالبی را به بدنه ی دانش علوم اضافه می کند و در آن تغییراتی ایجاد می کند . معلمان موثر دانش آموزان را درگیر آزمایش و بحث درباره ی یافته های علمی می کنند . آن ها از تغییرات آگاه هستند و اکتشافات جدید و قدیم را برای دانش آموزان مورد تأکید قرار می دهند . در ضمن دانش آموزان و معلم با انجام دادن تحقیق تلاش می کنند درباره ی علوم به درکی مشترک برسند .

در کلاس علوم ، وسایل زیر به آسانی در دسترس قرار دارد :

·          علایم امنیتی

·          وسایل حمایتی  ( روپوش آزمایشگاه ، عینک مخصوص )

·          کپسول خاموش کردن آتش یا پتوی مخصوص آتش سوزی در اتاق هایی که مواد مشتعل وجود دارند .

·          اگر در کلاس شیر فلکه باشد برچسب دار است .

·          مواد شیمیایی با برچسب های اطلاعات امنیتی

·          سطل های برچسب دار جداگانه برای شیشه های شکسته .

معلم علوم از روش های متنوعی برای تسهیل یادگیری اهداف برنامه ی درسی استفاده می کند  :

·          گروه های یادگیری از طریق همیاری

·          شبیه سازی های کامپیوتری

·          تحقیقات  و آزمایش های عملی

·          گزارش آزمایشگاه

·          فعالیت های عملی

·          نمایش

·          خواندن مقالات و مجلات علمی

در کلاس درس علوم ابزار متنوعی وجود دارد ، از قبیل  :

·          بِشِر

·          استوانه های مدرج

·          فلاسک

·          خط کش ، پرگار و نقاله

·          وزنه

·          وسایل آزمایشگاهی متنوع

·          چراغ رشد گیاه

·          ابزارهای جداسازی

·          کامپیوتر

معلم فقط با وجود ویژگی های خاصی موثر نمی شود . همین طور ، وجود علایم منفی در تدریس ، حتماٌ نشان دهنده ی معلمی غیر موثر نیست . معلمان باید برای نیازهای دانش آموزان ، ویژگی های خاص و علایم منفی ای که ممکن است در یک موقعیت خاص کاربرد داشته باشد تمایز قایل شوند .

معلمان به این دلیل موثرند که می دانند چگونه عوامل شخصی و حرفه ای گوناگون را با هم ترکیب کنند و در کلاس به اجرا بگذارند .

 توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در سطح مدرسه

               در این مقاله ابتدا رویکردهای مختلف توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش را که به صورت یک پیوستار هستند به تفصیل شرح داده می شوند . سپس خصوصیات مختلفی که در رابطه با مدارس و رهبری مدارس وجود دارد مانند بصیرت ، تسهیلات و منابع ، مشارکت اجتماع و غیره که به توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس مربوط می شود ، مورد بحث قرار می گیرد . بالاخره ، یک ماتریس دو بُعدی تهیه می شود که در یک بُعد آن رویکرد های توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات و در بُعد دیگر خصوصیات مدارس در رابطه با توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ارائه شده است . این ماتریس در جهت کمک به مدارس در مرحله توسعه ، با توجه به توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات باید مفید و موثر باشد .

نگرشهای توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات

              پیشرفت فنّاوری و روش ادغام فنّاوری در یک سیستم ، یک فرآیند پویاست . هر مدرسه باید در درون بافت سیستم خود کار کند تا با گزینه هایی که به بهترین وجه با موفقیت و فرهنگ منحصر به فرد آن تناسب دارد ، هماهنگ شود . حتی در داخل یک مدرسه ، واحدها و دوره های مختلف ، ممکن است از نگرشهای متفاوتی استفاده کنند . نگرشها (رویکردها ) سلسله مراتبی هستند و در آنها نگرش ظهور کننده ، به عنوان نقطه آغازین و نگرش تحولی به عنوان یک هدف در آینده آموزش و پرورش تلقی می شود .

نگرش ظهور کننده

               رهیافت ظهورکننده به مدارسی مربوط می شود که در اولین مرحله توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات قرار دارند . این مدارس شروع به خریداری تجهیزات کامپیوتری و نرم افزار نموده و یا شاید به آنها اهدا شود . در این مرحله ی اولیه ، مدیران و معلمان فقط شناسایی امکانات و پیامدهای افزودن فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به مدیریت مدرسه و برنامه درسی را آغاز می کنند . مدرسه کماکان و به شدت تحت تأثیر روش های معلم محوری و سنتی است . برای مثال ، معلمان به روش سخنرانی توجه دارند و مطالبی تهیه می کنند دانش آموزان نیز گوش می دهند و یادداشت برمی دارند و بر اساس محتوای تعیین شده مورد ارزیابی قرار می گیرند . تشکیلات مدرسه زمان جداگانه ای را برای هر موضوع درسی تعیین می کند . دانش آموزان فقط از طریق معلمان به فنّاوریها دسترسی پیدا می کنند . برنامه درسی که بر مهارتهای اساسی و آگاهی از کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات تکیه می نماید به پیشروی به سمت رهیافت بعدی کمک می کند .

نگرش کاربردی

               نگرش کاربردی به مدارسی مربوط می شود که در آنها درک تازه ای از نقش فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری به وجود آمده است . در این مرحله ، مدیران و معلمان از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات برای انجام وظایفی که قبلاً در مدیریت مدرسه و برنامه درسی اجرا کرده اند ، استفاده می نمایند . معلمان هنوز هم تسلط زیادی بر محیط یادگیری دارند . برای مثال ، ممکن است آموزش با استفاده از برخی فنّاوریها مانند اسلایدهای الکترونیک و راهنمای واژه پرداز انجام شود . دانش آموزان ضمن دریافت آموزش ، یاد داشتهایی را به جزوه های تهیه شده توسط معلم اضافه می کنند . آنها ابزار فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را برای تکمیل دروس مربوطه به کار می برند و برحسب مطالب از قبل تعیین شده ، ارزیابی می شوند . مدرسه ، مدت زمان مجزایی را برای هر یک از درسها در نظر می گیرد که با انعطاف در تلفیق موضوعات درسی و زمان توأم می باشد . دانش آموزان از طریق یک یا دو کلاس کامپیوتر و آزمایشگاههای کامپیوتری به فنّاوری دسترسی پیدا می کنند . تاکنون فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک موضوع جداگانه تدریس شده است . برای حرکت به مرحله ی بعدی ، مدرسه اجرای یک برنامه درسی مبتنی بر فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را که موجب افزایش استفاده از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در سایر حوزه های درسی و کاربرد ابزار ویژه و نرم افزار می شود ، انتخاب می کند .

نگرش ترکیبی  ( ادغامی )

               نگرش ترکیبی با مدارسی در ارتباط است که هم اکنون دارای گستره ای از فنّاوریهای کامپیوتری در آزمایشگاهها ، کلاسها و حوزه های اداری هستند . معلمان ، روشهای جدیدی را که فنّاوری اطلاعات و ارتباطات می تواند موجب تغییر در بهره وری شخصی و روش حرفه ای آنها می شود شناسایی می کنند . برنامه درسی ، موضوعات درسی را با هم ترکیب می کند تا انعکاسی از کاربرد در دنیای واقعی باشند . برای مثال ، مطالب از طریق شبکه عظیم جهانی از منابع مختلف مانند جامعه و منابع جهانی تأمین می شوند . دانش آموزانی که به فنّاوری دسترسی دارند می توانند با انتخاب ابزار فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ، پروژه هایی را انتخاب کنند که در یادگیری آنان انگیزه ایجاد می کند و اطلاعات آنها را در زمینه حوزه های درسی نشان می دهد . مدرسه در ترکیب موضوعات درسی و زمان ، انعطاف پذیری بوجود می آورد . دانش آموزان با توجه به اسلوب های یادگیری و خط مشی ها ، می توانند انتخاب های بیشتری داشته باشند و در خصوص یادگیری و ارزیابی مسئولیت بیشتری به عهده بگیرند . فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک موضوع درسی به برخی از دانش آموزان منتخب در سطح حرفه ای تدریس می شود . به منظور پیشروی به مرحله بعدی ، مدرسه یک برنامه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را انتخاب می کند که امکان استفاده از رویکرد مبتنی بر فنّاوری اطلاعات و ارتباطات پروژه محور را فراهم کند . این گونه مدارس مشارکت بیشتر جامعه در محیط آموزشی را به عنوان تهیه کنندگان منابع آغاز نموده اند .

نگرش تحولی

             رویکرد تحولی ، با مدارسی که فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را خلاقانه برای بازسازی و تجدید نظر در سازمان مدرسه به کار برده اند ارتباط دارد . فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به عوان یک بخش اصلی اما نامرئی بهره وری شخصی و روش حرفه ای جلوه می کند . اینک کانون برنامه درسی غالباً دانش آموز محوری بوده و به حوزه های درسی در دنیای واقعی مبدل گردیده است . برای نمونه ، دانش آموزان ممکن است برای حل مشکلات محلی از طریق دسترسی ، تحلیل ، گزارش دهی و ارائه اطلاعات به وسیله ابزار فنّاوری اطلاعات و ارتباطات با رهبران جامعه کار کنند .

              دسترسی دانش آموزان به فنّاوری ، وسیع و نامحدود است . آنها حتی مسئولیت بیشتری در قبال یادگیری و ارزیابی خود به عهده می گیرند . فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک حوزه ی درسی در یک سطح کاربردی تدریس می شود و در کلیه حوزه های حرفه ای گنجانده می شود . مدرسه به یک مرکز یادگیری برای جامعه مبدل شده است .

خصوصیات مدارس در ارتباط با توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات

               به موازات رویکردهای توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات که در بالا به آنها اشاره گردید ، در مدارس خصوصیات متعدد و جنبه هایی از رهبری وجود دارد که به پیشرفت مدرسه در توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات مربوط می شود . در زیر در مورد مهمترین خصوصیات مدارس که بر توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس تأثیر می گذارند توصیفات کلی به عمل آمده است .

بصیرت

               بصیرت به آرزوها و آرمانهای افراد درون مدرسه و درون نظام آموزشی به عنوان یک کل اشاره دارد . با پیشروی مدرسه ، رسالت ها باید شفاف تر شود و مبنایی برای تصمیم گیری فراهم نماید . بیان رسالتها باید به اعضای جامعه یادگیری کمک کند تا آرمانهای مدرسه برای آینده و اقدام موزون و هماهنگ را تجسم نمایند .

فلسفه یادگیری و پداگوژی

               نحوه تعامل معلمان و دانش آموزان و نحوه اداره مدرسه برای یادگیری ، بخشی از فلسفه یادگیری و پداگوژی مدرسه است . این فلسفه ها اساساً چگونگی ادغام فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در یک مدرسه را مشخص می کنند . محیطی که در آن معلم به عنوان فراهم کننده ی اصلی محتوای آموزش در نظر گرفته می شود ، فلسفه معلم محوری را اتخاذ می کند . در چنین محیطی ، معلم استفاده از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را نیز کنترل می کند . در مقابل ، فلسفه فراگیر محور ، محیطی را توصیف می کند که در آن محتوا از منابع متعدد بدست می آید و پروژه ها را دانش آموزان انتخاب و طراحی می کنند . دانش آموزان منابع و ابزارهای فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را به گونه ای انتخاب می کنند که با اهداف یک پروژه به بهترین وجه تناسب داشته باشد . این رویکردهای متضاد نسبت به پداگوژی ، گاهی رویکردهای آموزشی و ساخت گرایی نامیده شده اند .

تدوین طرحها و خط مشی ها

               نحوه ی اجرای بصیرت و فلسفه های تدریس یک مدرسه از طریق تدوین طرحها و خط مشی ها صورت می گیرد . در مراحل جزئی تر این طرحها و خط مشی ها ، اهداف کلی و جزئی تعیین می شوند . خط مشی ها تنظیم می شوند ، بودجه تخصیص داده می شود ، تسهیلات تعیین می شوند ، وظایف واگذار می شود ، و برای تعیین جهت توسعه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ، یک طرح ارزشیابی تهیه می شود .

تسهیلات و منابع

               محیط یادگیری که در آن فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به کار گرفته می شود ، نیاز به تسهیلات و منابع خاصی دارد . تسهیلات شامل زیر ساخت های اساسی مانند سیم کشی برق ، دسترسی به اینترنت ، روشنایی ، دستگاه تهویه ، و فضا و مکان می باشد . تصمیم گیری درباره وجود و یا فقدان طراحی ارگونومیک ( مهندسی محیط کار ) ، انتخاب وسایل ، نه تنها بر کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات تأثیر می گذارد بلکه بر سلامتی و آسایش کاربران نیز موثر است .

               منابع شامل انواع مختلف وسایل فنّاوری از کامپیوتر ها و وسایل جانبی آنها گرفته تا تجهیزات ویدئویی و ابزار اختصاصی مانند میکروسکوپ های دیجیتالی می باشد . سایر منابع عبارت است از انواع مختلف نرم افزار ، همچنین ابزارهای سنتی مانند کتاب ، ویدئو ، و نوارهای صوتی .

درک برنامه درسی

               درک برنامه درسی در پیشرفت فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در مراحل مختلف زیر تأثیر می گذارد . ابتدا ، مرحله آگاهی است که در آن دانش آموزان با توجه به فنّاوری موجود و چگونگی کاربرد آن ، سواد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را کسب می کنند . دوم ، همانطور که دانش آموزان مهارتهای اساسی را فرا می گیرند ، استفاده از ابزار مختلف فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را در تکالیف یادگیری عادی و پروژه ها شروع می نمایند . سوم ، همانطور که دانش آموزان به فنّاوری اطلاعات و ارتباطات توانایی و تسلط بیشتری می یابند ، آنها شروع به ادغام و گسترش حوزه های درسی و ابزار فنّاوری اطلاعات و ارتباطات می نمایند . بالاخره استفاده کاربردی از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات است که در آن دانش آموزان را قادر می سازد که به طور وسیع تری موضوعات پیچیده حرفه ای جهان واقعی را مورد توجه قرار دهند .

توسعه حرفه ای کارکنان مدرسه

               به موازات برنامه های درسی برای دانش آموزان ، باید یک برنامه توسعه حرفه ای برای کارکنان مدرسه تدوین گردد . بهره وری شخصی و اقدام حرفه ای معلمان با بهره گیری از فنّاوری اطلاعات و ارتباطات افزایش می یابد .

                نخست ، مرحله آگاهی است که در آن معلمان و کارکنان با توجه به فنّاوری موجود و چگونگی کاربرد آن ، سواد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات کسب می کنند . دوم ، مادامی که معلمان و کارکنان ، مهارت های اساسی را فرا می گیرند ، به کارگیری ابزار مختلف فنّاوری اطلاعات و ارتباطات را در انجام وظایف عادی و پروژه های خود آغاز می نمایند . سوم ، همانطور که معلمان و کارکنان مدارس به کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات توانایی و تسلط می یابند ، آنها شروع به ادغام و همپوشانی حوزه های درسی و ابزارها می نمایند . بالاخره ، تغییر در روش حرفه ای است که در آن معلمان می توانند با استفاده از ابزار و منابع فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ، درسها را برای گنجاندن پروژه های بزرگ تر و پیچیده تر جهان واقعی طراحی کنند . همانطور که فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به سیستم های مدرسه معرفی می گردد ، گرایش به حرکت از آموزش مهارتهای جداگانه به روش های تفکر و توسعه حرفه ای منسجم بوجود می آید . تخصیص و تأمین بودجه برای اوقات فراغت جهت توسعه حرفه ای معلم ، به طور جدّی بر توانایی یک مدرسه در ادغام معنا دار فنّاوری اطلاعات و ارتباطات موثر است .

مشارکت جامعه

               مشارکت جامعه ممکن است والدین ، خانواده ها ، بنگاهها ، صنعت ، موسسات دولتی ، بنیادهای خصوصی ، سازمانهای اجتماعی ، مذهبی ، حرفه ای ، و همچنین سایر موسسات آموزشی مانند مدارس حرفه ای و دانشگاهها را در بر گیرد . مشارکت ممکن است به شکل اهدای تجهیزات و منابع ، و یا استفاده از منابع انسانی جهت آموزش کمک های فنی باشد . چنانچه جامعه با مدرسه همکاری و مشارکت نماید ، مدرسه نیز می تواند به طرق مختلف این گونه همکاریها را به جامعه برگرداند . برای مثال ، یک مدرسه ممکن است تصمیم بگیرد که دسترسی به آزمایشگاههای کامپیوتری را برای اعضای جامعه فراهم نماید و یا از دانش آموزان بخواهد آموزش هایی به والدین ارائه نمایند . به کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات فرصت هایی برای مدرسه و دانش آموزان خود فراهم می نماید تا بتوانند با اجتماعات محلی و بین المللی تعامل برقرار نمایند . دامنه این تعامل ممکن است از ایجاد یک وب سایت برای سازمانهای اجتماعی تا انجام پروژه های مشترک با مدارس دور افتاده باشد .

ارزیابی

               ارزیابی هم شامل ارزیابی دانش آموزان و هم ارزشیابی کلی نظام آموزشی دو جنبه ای که کاملاً در هم تنیده هستند ، می باشد . هر گونه بهبود در یکی از آنها منجر به بهبود در دیگری می شود . ابزار ارزیابی دانش آموزان باید انعکاسی از گزینه های انتخابی در پداگوژی یادگیری و درک فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی باشد ، برای مثال ، در مراحل ظهور کننده و کاربردی فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ، ارزیابی ممکن است با آزمون های مداد و کاغذ ( کتبی ) مرتبط باشد ، در حالی که در مراحل ترکیبی و تحولی ، پرونده های تحصیلی مبتنی بر پروژه ممکن است مناسب تر باشد . هریک از بخش های نظام آموزشی نیاز به بررسی و ارزیابی دارند تا میزان تأثیر بر یادگیری را تعیین نمایند . ارزیابی باید اقدامات را هدایت و مدیریت یادگیری را حمایت نماید . بعلاوه به یک سیستم اجازه دهد تا مشخص نماید که آیا به نتایج مطلوب رسیده است یا خیر و سپس آنها را براین اساس ، مورد بازنگری و اصلاح قرار دهد . تخصیص بودجه ، خط مشی ها و رویه های فنّاوری اطلاعات و ارتباطات باید با دیدگاهها ، فلسفه های تدریس و گزینه های برنامه درسی منطبق باشد .

افت تحصیلی و شیوه های پیشگیری از آن 

افت تحصیلی یکی از مشکلات موجود در آموزش و پرورش در بیش تر کشورها از جمله کشور ما است . این موضوع سبب می شود که همه ساله میلیاردها تومان از بودجه کشور از این طریق به هدر رود و نیز تعداد زیادی از نیروهای بالقوه انسانی از پرورش و تربیت صحیح باز بمانند . لذا شناخت این مسأله و بررسی علل موثر بر آن یکی از بهترین وظایف نظام تعلیم و تربیت در سطوح مختلف در هر کشور می باشد .

افت تحصیلی چیست ؟

از نظر لغوی " افت " به معنای کمبود، کمی و نقصان می باشد . و از نظر مفهومی دو تعریف برای افت تحصیلی قابل تصور می باشد :

1. کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموزان از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب .
2. افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی همچون : تکرار پایه ، ترک تحصیل و کیفیت پایین تحصیلات دانش آموزان در مقایسه با آنچه که باید باشد .

تجلی و ظهور افت تحصیلی به دو شکل کمی و کیفی می باشد :

افت کمی عبارت است از در صد دانش آموزان یک دوره آموزشی که به سبب مردود شدن یا ترک تحصیل نتوانسته اند آن دوره را با موفقیت بگذرانند و منظور از افت کیفی نارسایی در رسیدن به هدف های تعیین شده و یا عدم تحقق قسمتی از این هدف ها است .

عوامل موثر در افت تحصیلی

در صورت بندی علل پدید آیی افت تحصیلی به سه دسته عوامل می توان توجه نمود :

1. عوامل مربوط به آموزشگاه . 2. عوامل مربوط به خانواده . 3. عوامل مربوط به دانش آموز .

1.     عوامل مربوط به آموزشگاه

تازه ترین بررسی ها که توسط " یونسکو " انجام شده نشان می دهد که در افت تحصیلی 16 عامل موثر هستند که در هیچ یک از آنها دانش آموز به عنوان عامل اصلی شناخته نشده و بش تر این عوامل به آموزشگاه ، برنامه درسی ، قوانین و مقررات ، خانواده ... مربوط می شود .

در بین عوامل آموزشگاهی می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

1. معلم : پیش داوریهای غلط در مورد دانش آموز – عدم اطلاع و آگاهی کافی از روش های تدریس و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی – عدم بکارگیری از وسایل کمک آموزشی – ضعف علمی – بی علاقگی و بی توجهی به حرفه معلمی و ...
2. گاهی علت افت تحصیلی دانش آموزان این است که برنامه ی درسی طراحی شده از طرف مدرسه نامناسب است .به عنوان مثال دروسی که نیاز به تمرکز و صرف انرژی فکری زیادی است پشت سر هم و یا در ساعاتی گذاشته می شوند که عمدتاَ دانش آموزان خسته هستند .
3. وجود نارسایی های جدی در نظام تشویق و تنبیه مدرسه .
4. کمبود وسایل و تجهیزات سمعی و بصری .
5. اعمال قوانین و مقررات غیر ضروری در مدرسه .
6. شرایط نا مناسب کلاس های درس ؛ گرما – سرما – رنگ – اندازه – مناسب بودن میز و نیمکت ها و ...

پیشنهاداتی برای معلمان

-       در نظر گرفتن تفاوت های فردی دانش آموزان در هنگام تدریس .

-       در نظر گرفتن پیش نیاز ها برای ارائه درس جدید در هنگام تدریس .

-       پی گیری و بررسی تکالیف دانش آموزان .

-       دادن تکالیف به صورت گروهی به دانش آموزان .

-       مورد تشویق قرار دادن دانش آموزان به حد لازم و در جای خود .

-       داشتن یک طرح درسی منظم و عمل به آن و استفاده از وسایل آموزشی در هنگام تدریس .

-       آشنایی با خصوصیات جسمانی ، فیزیکی ، عاطفی و اجتماعی دانش آموزان .

-       آشنایی با روانشناسی دوره ی نوجوانی .

-       آشنایی با نظریات مختلف یادگیری و بکاربردن آن در تدریس .

-       ارتباط عاطفی مناسب با دانش آموزان .

-       انجام ارزشیابی های مستمر .

-       بالا بردن انگیزه تحصیل و علاقه به کتابخوانی در دانش آموزان .

پیشنهاداتی برای مدیران مدارس

-       معلمان را با توجه به تخصص آن ها برای تدریس ، در پایه های مختلف تحصیلی تقسیم کنند .

-       برابر با نرم های تعریف شده وزارت آموزش وپرورش تراکم دانش آموزان در کلاس های درس را تنظیم نمایند .

-       ارج نهادن به کار همکارانی که تدریس مطلوب دارند .

-       ارزشیابی مستمر از کار معلمان .

-       دعوت از معلمین موفق به مدرسه و آشنایی با نحوه ی تدریس و فعالیت آن ها .

2.    عوامل مربوط به خانواده

هرچند که اثر ویژگی های خانه و خانواده بر میزان ترک تحصیل به خوبی به ثبت رسیده است ، ولی درباره اثر آن ها بر میزان تکرار پایه اطلاعات چندانی در دست نیست . اما با این حال برخی از بررسی ها نشان می دهد که سه ویژگی خانواده می تواند از اهمیت چشمگیری برخوردار باشد .

1. درآمد خانواده       2. تغذیه و بهداشت       3. میزان آمادگی دانش آموز برای رفتن به مدرسه .

درآمد خانواده : تکرار پایه و ترک تحصیل بیش تر در خانواده های فقیر دیده می شود . در این خانواده ها ، بچه ها کارکرد آموزشگاهی خوبی ندارند و از نظر مالی هم امکان چندانی برای ادامه تحصیل آن ها وجود ندارد .

نکته ی حائز اهمیت این که در سال های نخستین مدرسه تکرار پایه با فقر همبسته است ولی چنین همبستگی ممکن است در سال های پایانی همیشه صادق نباشد .

تغذیه و بهداشت : تغذیه مناسب و رعایت مسائل بهداشتی بر حضور و موفقیت تحصیلی دانش آموزان تأثیر مثبت دارد .

میزان آمادگی دانش آموز برای رفتن به مدرسه : در بین عواملی که در حیطه خانواده می تواند بر آمادگی دانش آموزان برای رفتن به مدرسه موثر باشد یگانگی زبان مادری و زبان آموزشی است . به عبارتی داشتن زبانی متفاوت و به طور معمول داشتن یک زبان اقلیت می تواند دشواری های زبانی بسیاری را بوجود آورد .

درعوامل مرتبط با خانواده در افت تحصیلی می توان به مولفه های دیگری همچون : تعداد افراد خانواده – عدم ارتباط با مربیان و معلمان مدرسه – اختلافات موجود در خانواده – وجود موانع عاطفی بین والدین و فرزندان اشاره نمود .

پیشنهاداتی برای اولیاء دانش آموزان

-       برنامه ریزی صحیح و مناسب برای اوقات شبانه روز و اوقات فراغت دانش آموز.

-       بالا بردن انگیزه تحصیل و مطالعه در دانش آموزان .

-       پی گیری و بررسی تکالیف دانش آموزان .

-       همساز کردن سطح انتظارات و توقعات خود با توانایی ها و امکانات دانش آموز .

-       توجه به نیازهای معقول و منطقی فرزندان خود .

-       تلاش برای ایجاد محیطی امن ، سالم و عاری از تشنج برای مطالعه .

3.   عوامل مربوط به دانش آموز  ( عوامل فردی )

در بررسی عوامل مربوط به دانش آموز در ایجاد افت تحصیلی می توان به موارد زیر اشاره نمود :

ناتوانایی های ذهنی : (هوش ، استعداد و ... ) هرچند که امروزه دیگر آن اهمیتی که در گذشته به هوش داده می شداز بین رفته است اما به هر حال یکی از عوامل تأثیر گذار در افت تحصیلی پایین بودن توانایی های ذهنی است .

انگیزه : انگیزه موتور محرک هر فرد برای انجام صحیح و درست امور است . نداشتن انگیزه برای تحصیل که خود ریشه در عواملی چون نا مناسب بودن برنامه درسی و آموزشگاهی ، نا امیدی به آینده و ... دارد در بروز افت تحصیلی موثر خواهد بود .

عدم آگاهی از روش های صحیح مطالعه : در موارد بسیار زیادی مشاهده شده که دانش آموز از توانایی ذهنی و انگیزه بسیار بالایی برای تحصیل برخوردار است . اما فقدان استراتژی لازم برای مطالعه مانع بزرگی در مسیر او به شمار می آید .

پیشنهاد :

-       شرکت در جلسات و کلاس های آموزشی ویژه آشنایی با روش های مطالعه .

-       هدف گزینی (( هدف های کوتاه مدت و دست یافتنی )).

-       شرکت در کلاس های جبرانی

منبع : مدارس شبانه روزی را بهتر بشناسیم /تألیف وتدوین منوچهر فضلی خانی ...[ودیگران]

تهیه و تنظیم : نعمت اله علیخانی کارشناس آموزش راهنمایی مدیریت آموزش و پرورش شهرستان جوانرود