افت تحصیلی و شیوه های پیشگیری از آن 

افت تحصیلی یکی از مشکلات موجود در آموزش و پرورش در بیش تر کشورها از جمله کشور ما است . این موضوع سبب می شود که همه ساله میلیاردها تومان از بودجه کشور از این طریق به هدر رود و نیز تعداد زیادی از نیروهای بالقوه انسانی از پرورش و تربیت صحیح باز بمانند . لذا شناخت این مسأله و بررسی علل موثر بر آن یکی از بهترین وظایف نظام تعلیم و تربیت در سطوح مختلف در هر کشور می باشد .

افت تحصیلی چیست ؟

از نظر لغوی " افت " به معنای کمبود، کمی و نقصان می باشد . و از نظر مفهومی دو تعریف برای افت تحصیلی قابل تصور می باشد :

1. کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموزان از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب .
2. افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی همچون : تکرار پایه ، ترک تحصیل و کیفیت پایین تحصیلات دانش آموزان در مقایسه با آنچه که باید باشد .

تجلی و ظهور افت تحصیلی به دو شکل کمی و کیفی می باشد :

افت کمی عبارت است از در صد دانش آموزان یک دوره آموزشی که به سبب مردود شدن یا ترک تحصیل نتوانسته اند آن دوره را با موفقیت بگذرانند و منظور از افت کیفی نارسایی در رسیدن به هدف های تعیین شده و یا عدم تحقق قسمتی از این هدف ها است .

عوامل موثر در افت تحصیلی

در صورت بندی علل پدید آیی افت تحصیلی به سه دسته عوامل می توان توجه نمود :

1. عوامل مربوط به آموزشگاه . 2. عوامل مربوط به خانواده . 3. عوامل مربوط به دانش آموز .

1.     عوامل مربوط به آموزشگاه

تازه ترین بررسی ها که توسط " یونسکو " انجام شده نشان می دهد که در افت تحصیلی 16 عامل موثر هستند که در هیچ یک از آنها دانش آموز به عنوان عامل اصلی شناخته نشده و بش تر این عوامل به آموزشگاه ، برنامه درسی ، قوانین و مقررات ، خانواده ... مربوط می شود .

در بین عوامل آموزشگاهی می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

1. معلم : پیش داوریهای غلط در مورد دانش آموز – عدم اطلاع و آگاهی کافی از روش های تدریس و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی – عدم بکارگیری از وسایل کمک آموزشی – ضعف علمی – بی علاقگی و بی توجهی به حرفه معلمی و ...
2. گاهی علت افت تحصیلی دانش آموزان این است که برنامه ی درسی طراحی شده از طرف مدرسه نامناسب است .به عنوان مثال دروسی که نیاز به تمرکز و صرف انرژی فکری زیادی است پشت سر هم و یا در ساعاتی گذاشته می شوند که عمدتاَ دانش آموزان خسته هستند .
3. وجود نارسایی های جدی در نظام تشویق و تنبیه مدرسه .
4. کمبود وسایل و تجهیزات سمعی و بصری .
5. اعمال قوانین و مقررات غیر ضروری در مدرسه .
6. شرایط نا مناسب کلاس های درس ؛ گرما – سرما – رنگ – اندازه – مناسب بودن میز و نیمکت ها و ...

پیشنهاداتی برای معلمان

-       در نظر گرفتن تفاوت های فردی دانش آموزان در هنگام تدریس .

-       در نظر گرفتن پیش نیاز ها برای ارائه درس جدید در هنگام تدریس .

-       پی گیری و بررسی تکالیف دانش آموزان .

-       دادن تکالیف به صورت گروهی به دانش آموزان .

-       مورد تشویق قرار دادن دانش آموزان به حد لازم و در جای خود .

-       داشتن یک طرح درسی منظم و عمل به آن و استفاده از وسایل آموزشی در هنگام تدریس .

-       آشنایی با خصوصیات جسمانی ، فیزیکی ، عاطفی و اجتماعی دانش آموزان .

-       آشنایی با روانشناسی دوره ی نوجوانی .

-       آشنایی با نظریات مختلف یادگیری و بکاربردن آن در تدریس .

-       ارتباط عاطفی مناسب با دانش آموزان .

-       انجام ارزشیابی های مستمر .

-       بالا بردن انگیزه تحصیل و علاقه به کتابخوانی در دانش آموزان .

پیشنهاداتی برای مدیران مدارس

-       معلمان را با توجه به تخصص آن ها برای تدریس ، در پایه های مختلف تحصیلی تقسیم کنند .

-       برابر با نرم های تعریف شده وزارت آموزش وپرورش تراکم دانش آموزان در کلاس های درس را تنظیم نمایند .

-       ارج نهادن به کار همکارانی که تدریس مطلوب دارند .

-       ارزشیابی مستمر از کار معلمان .

-       دعوت از معلمین موفق به مدرسه و آشنایی با نحوه ی تدریس و فعالیت آن ها .

2.    عوامل مربوط به خانواده

هرچند که اثر ویژگی های خانه و خانواده بر میزان ترک تحصیل به خوبی به ثبت رسیده است ، ولی درباره اثر آن ها بر میزان تکرار پایه اطلاعات چندانی در دست نیست . اما با این حال برخی از بررسی ها نشان می دهد که سه ویژگی خانواده می تواند از اهمیت چشمگیری برخوردار باشد .

1. درآمد خانواده       2. تغذیه و بهداشت       3. میزان آمادگی دانش آموز برای رفتن به مدرسه .

درآمد خانواده : تکرار پایه و ترک تحصیل بیش تر در خانواده های فقیر دیده می شود . در این خانواده ها ، بچه ها کارکرد آموزشگاهی خوبی ندارند و از نظر مالی هم امکان چندانی برای ادامه تحصیل آن ها وجود ندارد .

نکته ی حائز اهمیت این که در سال های نخستین مدرسه تکرار پایه با فقر همبسته است ولی چنین همبستگی ممکن است در سال های پایانی همیشه صادق نباشد .

تغذیه و بهداشت : تغذیه مناسب و رعایت مسائل بهداشتی بر حضور و موفقیت تحصیلی دانش آموزان تأثیر مثبت دارد .

میزان آمادگی دانش آموز برای رفتن به مدرسه : در بین عواملی که در حیطه خانواده می تواند بر آمادگی دانش آموزان برای رفتن به مدرسه موثر باشد یگانگی زبان مادری و زبان آموزشی است . به عبارتی داشتن زبانی متفاوت و به طور معمول داشتن یک زبان اقلیت می تواند دشواری های زبانی بسیاری را بوجود آورد .

درعوامل مرتبط با خانواده در افت تحصیلی می توان به مولفه های دیگری همچون : تعداد افراد خانواده – عدم ارتباط با مربیان و معلمان مدرسه – اختلافات موجود در خانواده – وجود موانع عاطفی بین والدین و فرزندان اشاره نمود .

پیشنهاداتی برای اولیاء دانش آموزان

-       برنامه ریزی صحیح و مناسب برای اوقات شبانه روز و اوقات فراغت دانش آموز.

-       بالا بردن انگیزه تحصیل و مطالعه در دانش آموزان .

-       پی گیری و بررسی تکالیف دانش آموزان .

-       همساز کردن سطح انتظارات و توقعات خود با توانایی ها و امکانات دانش آموز .

-       توجه به نیازهای معقول و منطقی فرزندان خود .

-       تلاش برای ایجاد محیطی امن ، سالم و عاری از تشنج برای مطالعه .

3.   عوامل مربوط به دانش آموز  ( عوامل فردی )

در بررسی عوامل مربوط به دانش آموز در ایجاد افت تحصیلی می توان به موارد زیر اشاره نمود :

ناتوانایی های ذهنی : (هوش ، استعداد و ... ) هرچند که امروزه دیگر آن اهمیتی که در گذشته به هوش داده می شداز بین رفته است اما به هر حال یکی از عوامل تأثیر گذار در افت تحصیلی پایین بودن توانایی های ذهنی است .

انگیزه : انگیزه موتور محرک هر فرد برای انجام صحیح و درست امور است . نداشتن انگیزه برای تحصیل که خود ریشه در عواملی چون نا مناسب بودن برنامه درسی و آموزشگاهی ، نا امیدی به آینده و ... دارد در بروز افت تحصیلی موثر خواهد بود .

عدم آگاهی از روش های صحیح مطالعه : در موارد بسیار زیادی مشاهده شده که دانش آموز از توانایی ذهنی و انگیزه بسیار بالایی برای تحصیل برخوردار است . اما فقدان استراتژی لازم برای مطالعه مانع بزرگی در مسیر او به شمار می آید .

پیشنهاد :

-       شرکت در جلسات و کلاس های آموزشی ویژه آشنایی با روش های مطالعه .

-       هدف گزینی (( هدف های کوتاه مدت و دست یافتنی )).

-       شرکت در کلاس های جبرانی

منبع : مدارس شبانه روزی را بهتر بشناسیم /تألیف وتدوین منوچهر فضلی خانی ...[ودیگران]

تهیه و تنظیم : نعمت اله علیخانی کارشناس آموزش راهنمایی مدیریت آموزش و پرورش شهرستان جوانرود