چگونه می توانم رابطه ای بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزانم و اعتماد بنفس بوجود آورم؟

تقدیم به:

همه کسانی که برای ثمر بخشیدن به درخت علم و اندیشه فرزندان این مرز  و بوم تلاش نموده و عاشقانه به   میهن خود خدمت می کنند.

و با تشکر از:

همه عزیزانی که مرا در اتمام این  پژوهش یاری رساندند.

بنام خدا

چکیده

اهمیت اعتماد به نفس برای کسانی که با کودکان و نوجوانان سرو کار دارند امری روشن است مشکل است بتوان ارتباط نزدیکی با کودکان داشت ولی از باورهای مهم آنان در مورد خودشان غافل بود اخیراً به نظر می رسد که اعتماد به نفس یک موضوع عموم پسند باشد که مقبولیت آن همچنان در حال افزایش است کتابهای مختلف برای والدین ، معلمان با مشاوران وخود کودکان ونوجوانان بر نیاز به داشتن اعتماد به نفس تأکید دارد.

اعتماد بنفس و یا احساس ارزشمندی یکی از نیازهای اساسی و اولیه بشر است,اعتماد بنفس در چگونگی کیفیت اعمال و رفتار بشر در تمامی مراحل زندگی  نقش مهمی بازی میکند.مطالعه های تاثیر اعتماد بنفس بالا را در بهبود عملکرد و ارضای شغلی ,اجتماعی,خانوادگی و حفظ بهداشت و سلامت جسمی و روانی در مراحل مختلف سنی نشان میدهد.

اعتماد بنفس پایین یکی از معضلات روانی بشر به خصوص در سنین نوجوانی و اوایل جوانی است.زیرا در بین گروه های مختلف سنی اعتماد بنفس در دوره نوجوانی با توجه به تغییرات جسمی و روانی و شکلگیری شخصیت و بحرانهای مختلف آسیب پذیر تر است.عدم وجود اعتماد بنفس میتواند مشکلات متعددی از جمله درگیریهای اجتماعی,افت تحصیلی,امادگی جهت ابتلا به انواع اختلالهای روانی بخصوص افسردگی و خودکشی,اضطراب و اعتیاد بوجود آورد.

کلید واژگان : اعتماد به نفس – دانش آموز – پیشرفت تحصیلی

 مقدمه

وضعیت موجود:

اینجانب .............. دبیر ریاضی مقطع ............. ، دارای مدرک لیسانس ریاضی، مدت ......... سابقه خدمت در آموزش و پرورش را دارم .در حال حاضر مدرسه تثبیتی من آموزشگاه ............واقع در شهرستان ................ می باشد .

از همان ابتدا متوجه شدم که دخترانِ دانش آموزم دچارعدم اعتماد بنفس و خود ناباوری هستند.با خیلی از سوالها و دغدغه های انها روبرو شدم.سوالهای کلیشه ایی که ریشه در تربیت و فرهنگ خانواده هایشان داشت...مانند:برای چه درس بخوانیم؟ایا خواندن این درسها آینده مان را تغییر خواهد داد؟ویا این درسها به چکار ما می ایند؟؟؟...

در طول این سالها همیشه تلاشم بر این بود که رابطه ایی دوستانه با دانش آموزانم داشته باشم و بهترین جوابها را برای پرسشها یشان پیدا کنم.با تشویق و بالا بردن روحیه سعی در تقویت اعتماد بنفسشان داشتم که تا حدود زیاد در این امر موفق بودم و دیدن موفقیتهای تحصیلی دانش آموزانم همواره برایم بهترین پاداش بوده است.

بنظر من دبیری در این زمینه موفق خواهد بود که خود از اعتماد بنفس بالایی برخوردار باشد و امیدوارم  تحقیقات علمی در این زمینه به نتایج قابل توجهی دست یابم که برای ادامه مسیر خود و دانش آموزانم مفید باشد.

تعریف واژگان

اعتماد به نفس ( self-confidence ) :

 اعتماد به نفس به معناي ، باور به توانائيها ، از عهده كارها برآمدن ، كارآمد بودن در ارتباطات انساني و در محيط زندگي شخصي [آقا بخشي ، 1383،ص614] به كار رفته است ، البته در اين پژوهش براي اين اصطلاح معناي وسيع تري قائل شديم ، تا جايي مفاهیمی مثل خود اتكايي و خود پشتواني (self - reliance) به معني اتكا به ظرفيت‌ها ، منابع و مهارتهاي خود براي كسب استقلال بيشتر در زمينه هاي اقتصادي ، سياسي ، اجتماعي و فرهنگي ؛ خودكفايي ( self-sufficiency ) ، استقلال اقتصادي ، عزت نفس و احترام به خود   (self – esteem)، احساس قائل بودن ارزشي براي خود و طلب شناخته شدن آن ارزش ، يا ميزان ارزشمندي ، احترام، ‌شايستگي ، توانايي ، شناخت شأن و خصايص فردي و برخورداري از رضايت و خشنودي دروني ؛ [همان ] مد نظر بوده است .

 در دانشنامه آزاد ویکی پدیا چنین آمده است : «اعتماد به نفس يا خودباوري يکي از شرايط روحي است که شخص در آن بخاطر تجربه‌هاي قبلي، به توانايي‌ها و استعدادهاي خود در موفقيت انجام کارها بطور موفقيت‌آميز اعتماد و باور دارد. اعتماد به نفس انگيزه لازم براي شروع و ادامه کار را ابه شخص مي‌دهد و همواره توانا بودن در انجام کار مورد نظر را به شخص گوشزد مي‌کند.»]ویکی پدیا[

پیشرفت تحصیلی :

پیشرفت تحصیلی را اینگونه تعریف کرده اند : اختلاف بین توان بالقوه و (ظرفیت یادگیری ) و توان بالفعل (پيشرفت تحصيلي) [ افروز ، 1385، ص 71[

ابزارهای تحقیق

به دلیل نزدیکی به امتحانات اخر سال دانش اموزان و فشردگی درسها متاسفانه موفق به ارائه پرسشنامه و مصاحبه نشدم در نتیجه تحقیق حاضر از نوع تحقیقات توصیفی و تحلیلی است. سعی شده تا راهکار های مختلف بدون دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش و با جمع آوری اطلاعات واقعی و مقایسه به نتیجه گیری برسد.با استفاده از تحقیق کتابخانه ای به کمک شیوه تحلیل محتوا ، مسائل مرتبط با موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق از منابع دست اول ، دوم ، اینترنت وکتابخانه های مجازی استفاده و در نهایت راهکار عملی ارائه شده است.

پرسشهای تحقیق:

1. اعتماد به نفس تأثير مهمي در سازماندهي رفتارهاي سالم و سازنده فردي و اجتماعي انسان‌ها دارد،در نتيجه والدين، نهادها و مربيان آموزشي همه مي‌خواهند بدانند بهترين راه و روش براي دروني كردن و نهادینه کردن اين حس در كودكان و نوجوانان چيست؟

٢.آیا فقدان اعتماد به نفس در دانش آموزان، پايه و اساس بسياري از معضلات اجتماعي و شکستهای تحصیلی است؟

٣.آیا رابطه ای بین اعتماد بنفس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان وجود دارد؟

یافته های علمی

اعتماد به نفس چیست ؟

در« واژه نامه ی روان شناسی » ساده ترین تعریفی که برای « اعتماد به نفس » ارائه شده ، چنین است : « اعتماد به نفس عبارت است از اعتقادی که شخص به خود و به توانایی ها ، مهارت ها و سایر قابلیت های خود دارد . »

بنا براین تعریف ، برای دست یافتن به اعتماد به نفس ،فرد ابتدا نیازمند شناختن توانایی ها و سایر ویژگی های ارزشمند خود است .ضعفاعتماد به نفس در فرد بر رفتار اجتماعی و پیشرفت تحصیلی او اثر می گذارد وباعث کمرویی و عملکرد نا مطلوب او در امتحانات شفاهی و کتبی می شود .

عوامل موثر در تقویت اعتماد به نفس:

در تعامل با اجتماع ، فرد برای نوع قضاوت دیگران نسبت به خود اهمیت زیادی قائل        می شود.به دیگر سخن ، تا حد زیادی شخص همان گونه خود را می بیند که فکر می کند دیگران او را می پندارند و نسبت به سراپای وجودش ،سرو وضعش ، رفتارش ، وضعیت تحصیلی اش و دیگر وجوه شخصیتش به قضاوت می پردازد.

درمحیط آموزشی ، قضاوت دیگران در باره ی موفقیت ها یا شکست های تحصیلی فرد ،او را نسبت به نمره بسیار حساس می کند . از این رو به طور مداوم دستاوردتحصیلی خود را با دیگران مقایسه می کند . اگر عملکرد وی در کلاس درس خوبباشد ، اعتماد به نفسش افزون می شود و بر عکس ، گرفتن نمره ی پائین موجبتزلزل اعتماد به نفس در وی می شود.

معمولاًدر موقعیت شکست تحصیلی ، دانش آموز ممکن است به دو گونه متفاوت عکس العملنشان دهد . بعضی ها عدم موفقیت خود را به کم کوشی خود نسبت می دهند و باتلاش پیگیر برای جبران نمره پائین خود اقدام می کنند. بعضی دیگر دلسرد میشوند و به خود نسبت های منفی می دهند ؛ مانند این که :« من اصلاً استعدادندارم » یا: « من بی هوشم»

این طرز فکر مخرب و اندیشه ی منفی نسبت به خود ، دست کشیدن از تلاش بیش تر ، تسلیم در برابر شکست ، افت تحصیلی بیش تر و بحرانی تر شدن وضع را به دنبال دارد . در مورد این دسته از دانش آموزان ، کمک فوری مشاور و اطمینان خاطر دادن به آن ها نسبت به توانایی هایشان بسیار ضروری است . بهتر است مشاور ، دانش آموز و دبیر درس مربوط ، در جلسه ای کنار هم بنشینند و سعی کنند ، راه های مناسبی برای موفقیت بیش تر وی در ان درس پیدا کنند .

از بعد آموزشی ، عامل دیگردرکاهش میزان اعتماد به نفس ، تغییر دادن مدرسه ی محل تحصیل دانش آموز است . معمولاً محیط جدید تحصیلی باعث افت درسی می شود و بعضی ار افراد برای وفق دادن خود با موقعیت جدید به زمان زیادی نیاز دارند . پس نتیجه می گیریم که مدرسه در مجموع ، یک عامل محیطی بسیار موثر در رشد یا سرکوب اعتماد به نفس شخص است .

عاملموثر دیگر، تغییرات فیزیولوژیکی دوران بلوغ است که بر فرد فشارهای روانی وجسمی وارد می کند و منجر به غمزدگی او می شود . نگرش منفی شخص نسبت به خودکه حاصل این تغییرات است ، اعتماد به نفس او را خدشه دار می کند .

چگونه اعتماد به نفس کاهش می یابد؟

در این بخش بدین مطلب پرداخته می شود که چگونه اعتماد به نفس کاسته می شود، بنابراین ضروری است که خانواده ها و مربیان با توجه جدی به عوامل کاهش دهنده اعتماد به نفس، مانع رشد عوامل بازدارنده شوند. 

١.تجارت منفی در زندگی

اغلب احساس مربوط به حقارت و ناامیدی از طریق تجارت منفی گوناگون در خانه و مدرسه ایجاد می شود. سرزنش های مکرر در منزل و مدرسه می تواند باعث شود که کودک یا نوجوان احساس حقارت نماید و دارای نگرشی منفی از خود شوند. بنابراین وجود تجربه های منفی در زندگی مانند شکست های تحصیلی یا مشکلات ارتباطی جدی در خانوداه می تواند باعث کاهش اعتماد به نفس فرد شود. مثال زیر از مواردی است که در زمینه تجربه های منفی در زندگی مطرح می گردد.

محمود 10 ساله در مدرسه ای که دانش آموزان زرنگی دارد درس می خواند کم کاری او باعث شده که کمی افت تحصیلی داشته باشد مدرسه از والدین او خواسته است که با فرزندشان بیشتر کار کنند. حتی اظهار داشته اند که اگر نتواند خود را به سایر دانش آموزان برساند مجبور خواهد بود که مدرسه را ترک و مدرسه دیگری را برگزیند . والدین نیز نگران شده و به سرزنش مکرر فرزند خود پرداختند تا تحریک شود و بیشتر درس بخواند.

 آنها با مقایسه او با سایرهمکلاسی ها و بستگان سعی داشتند او را به درس علاقه مند نمایند. ترس و اضطراب نیز در محمود افزایش یافته به گونه ای که تصور می کند درس هایش را درست نمی فهمد و با این که از دانش آموزان زرنگ و با استعداد کلاس در سال پیش بوده است اینک دارای عملکرد پایین تری است او فکر می کند ریاضی درس سختی است چرا که نمی تواند نمرات خوبی از آن کسب کند.

معلم محمود اظهار داشته که اعتماد به نفس محمود کاهش یافته است چرا که هر چند پاسخ سوالات معلم را می داند اما اطمینان ندارد و با تردید پاسخ های خود را ارائه می دهد. محمود 10 ساله وقایع منفی متعددی را در مدرسه و منزل تجربه می کرد و هر روز نسبت به توانمندی ها و قابلیت های خود ناتوان تر بود. بنابراین وجود تجارب منفی در زندگی می تواند باعث شود که از اعتماد به نفسفرد کاسته شود. نتواند از توانمندی های خدادادی خود به خوبی بهره گیرد.

تاکنون روان شناسان زیادی در خصوص نقش تجارب منفی در زندگی کودکان ونوجوانان و تاثیر آن بر اعتماد به نفس فرد سخن گفته اند و همگی تاکید داشتهاند که وظیفه والدین و مدرسه ایجاد شرایطی است که فرد به موفقیت رسیده واحساس ارزشمندی نماید. وظیفه خانه و مدرسه ایجاد شکست نیست. گلاسر در کتابخود تحت عنوان مدارس بدون شکست به خوبی بدین مطلب پرداخته است و نقش تجاربمنفی را در کاهش اعتماد به نفس دانش آ موزان مورد تاکید قرار می دهد

٢.گیر کردن غیر ضروری در وقایع منفی

همانطور که گفته شد بروز وقایع منفی گوناگون و پیاپی می تواند باعث کاهش اعتماد به نفس شود اما درگیری غیر ضروری نیز می تواند عامل دیگری باشد به کاهش بیشتر اعتماد به نفس بیانجامد. دانش آموزانی که به خاطر این که از اولین امتحان های خود نتایج ضعیفی بدست آورده اند آنقدر ناراحت شده و اعتماد به نفس خود را از دست می دهند که قادر به گذرندان امتحانات دیگر خود نیستند  این حالت شبیه یک تیم ورزشی است که در صورت اولین باخت اعتماد به نفسش کاسته می شود

 بهر جهت خانواده باید سعی کنند که در صورت بروز وقایع منفی توجه فرزندشان را به موارد مثبت هم جلب کنند و از این که به خاطر وقایع منفی خاص به طور مداوم او را سرزنش کنند بپرهیزند . والدین بهتر است که بدانند بسیاری از این وقایع مثل یک نمره ضعیف یا عملکرد نامناسب می تواند مقطعی و گذرا باشد اما تخریب اعتماد به نفس کودک و یا نوجوان تمام زندگی او را تحت تاثیر قرار می دهد.

٣. ارزیابی پیامدهای یک موقعیت به شکل بسیار بدتر از آنچه در واقعیت وجود دارد

گاه معلم یا والدین ارزیابی منفی بیش از حدی از عملکرد دانش آموز صورت میدهد. مثلاً در مورد دانش آموزان کلاس اول که چندان انتظار نمی رود که دقت بسیار داشته باشند یا بتوانند زمان های زیادی بر جای خود بنشیند ارزیابی های منفی به عمل می آوریم و با جملاتی همچون ⁽⁽بیشتر دقت کن⁾⁾، ⁽⁽پسرم حواست پرت است⁾⁾، ⁽⁽قابل تصحیح نیست⁾⁾، ⁽⁽بسیار بد است⁾⁾، ⁽⁽ناآرام و بی قرار است⁾⁾ در یا پایان دفتر مشق دانش آموز ارزیابی های غیر واقع بینانه انجام می دهیم که باعث کاهش اعتماد به نفس دانش آموز می گردد.

٤.فشارهای افراطی والدین و مدرسه و داشتن خواسته ها و انتظارات فراوان

گاه فشارهای افراطی والدین در پیشرفت سطح علمی و مهارتی کودک یا نوجوان چنان شدید است که سطح رشدی هر کودک را نادیده می گیرند. آنها با انتظارات فراوان خود سعی دارند فرزندشان را هر چه سریعتر به شأن و منزلت والائی برسانند حتی برخی از والدین آرزوهای برآورده نشده خود را در فرزندشان جستجو می کنند و این جمله آشنا را ما که به جایی نرسیدیم لااقل تو به جایی برس همواره بر زبان می آورند.

باز خورد والدین در قسمت نظرات کارنامه شاهد خوبی برانتظارات و خواسته های افراطی برخی والدین است . بارها شاهد بوده ایم که دانش آموزانی که تمام نمرات خود را 20 آورده ولی یک نمره 19 داشته والدین نوشته اند: اصلاً راضی نیستیم  انشاء الله در نوبت بعد جبران خواهد کرد البته والدین خصوصاً مادران می پندارند که اگر سطح توقع و انتظارات خود را پایین بیاورند دانش آموز به نمرات پایین عادت پیدا می کند و افت تحصیلی می یابد.

جالب آن که فشارهای افراطی و بازخود های منفی سطح اعتماد به نفس فرد را کاهش می دهد چرا که وقتی انتظارات وا اهداف بسیار بالایی را برای کودک یا نوجوان قرار می دهیم در صورت عدم دسترسی به اهداف مورد نظر اعتماد به نفس دانش آموز که خمیرمایه اصلی پیشرفت اوست کاهش می یابد.

این وضعیت را در برخی مدارس نیز می بینیم. متاسفانه برخی مدارس برای سربلندی مدرسه خود تلاش می کنند تا بالا بردن ظرفیت ها و قابلیت های دانش آموز مثلاً از دانش آموزان انتظار دارند در المپیاد ها و مسابقات گوناگون برای مدرسه مقام کسب کند و باعث حسن شهرت مدرسه شوند. حضور این دانش آموزان در مراکز مشاوره و افت روحی آنها همواره نگرانی های عمده ای را در برداشته است.

روان شناسان بر این باورند که نظام آموزشی و والدین به جای ایجاد فشارهای افراطی و انتظارات فراوان بهتر است با ایجاد فرصت هایی که باعث رشد هویت و استقلال فرد می شود سبب افزایش اعتماد به نفس و احترام به خود در دانش آموز گردند.

استفاده از روش های تدریس مشارکتی که دانش آموزان با مشارکت و همکاری یکدیگر مفاهیم را فرا بگیرند و رفاقت را جایگزین رقابت های ناسالم نمایند می تواند باعث رشد استقلال و اعتماد به نفس دانش آموز گردد.

٥.  ترس از شکست

ترس از شکست باعث می شود که اعتماد به نفس فرد کاهش یابد. دانش اموزی را مجسم کنید که در یک امتحان خود نمره خوبی بدست نیاورده است. او خود را شخصی شکست خورده می بیند تا این که فردی باشد که در یک امتحان نتیجه مناسب را کسب نکرده باشد.

گاه والدین برخی از موقعیت ها را چنان بزرگ جلوه می دهند که عدم دستیابی به برخی نتایج را شکستی تمام عیار می دانند. مثلاً عدم قبولی در مدارس ویژه یا پذیرفته شدن در دانشگاه را به عنوان شکست دردناک تلقی می کنند و همواره ترس را با خود یدک می کشند که باعث کاهش اعتماد به نفس خواهد شد.

چگونه اعتماد به نفس دانش اموزان را افزایش دهیم؟

١.تفکر مثبت در مورد دانش اموز

افراد دارای اعتماد به نفس کافی در مورد خود مثبت فکر می کنند و تنها نقاط ضعف خود را نمی نگردند، لذا در مورد کودکان و نوجوانان ضروری است که خانواده ها و مربیان تصویر مثبتی را از کودک به او نشان دهند و از سرزنش های فراوان بپرهیزند.

برخی از کودکان در مورد خود احساس خوبی ندارند چرا که باز خوردهای منفی فراوانی به آنها نشان داده اند.

٣.تلاش معلمان برای افزایش اعتماد به نفس در خود ( و بهبود وضعیت روحی خود)

در واقع مربیان ناشاد و بی روحیه نمی توانند احساس خوب را به دانش اموزانشانمنتقل کنند معلمانی که افسرده و خسته اند،به ارتقاء سطح علمی خود نمی پردازند.در دوره های ضمن خدمت شرکت نکرده و خود را به جالش نمی کشند از زندگی خود راضی نیستند و درمسیر زندگی دیگر برای خود ارزش چندانی قائل نیستند نمی توانند به درستینقاط قوت و توانایی های دانش اموزانشان را به آنها نشان دهند.

٤.تعیین اهداف به طور دقیق و واقع بینانه  و متناسب با انتظارات

یکی از راههای موثر در افزایش اعتماد به نفس افراد آن است که اهدافی واقعبینانه انتخاب کنند. از کودک یا نوجوان انتظاراتی داریم که از توان آنهاخارج است. برای مثال دانش آموزی را مجسم کنید که دوست دارد پزشک شود اما طیسال های تحصیلی تلاش چندانی انجام نداده است و اینک دوست دارد در امتحانکنکور و در رشته پزشکی پذیرفته شود. بنابراین ضروری است که اهداف خود را بهطور منطقی تعیین کنیم.

 اعتماد به نفس در سنین نوجوانی

نوجوانی زمان رشد هویت است. نوجوانان ا ز طریق ارتباط با همسالان شان شروع به شکل دادن هویت شان می کنند با رشد نوجوان، افکارش درباره ی ارتباطات، ادامه ی تحصیل و انتخاب شغل گسترش می یابد. در طفولیت نقش والدین به عنوان مراقبین اولیه در زندگی کودک بسیار پررنگ است، اما با شروع دوران نوجوانی جای والدین با گروه همسالان عوض می شود و آن ها مهم ترین نقش را در زندگی نوجوان ایفا می کنند.

ویژگی های اعتماد به نفس بالا

کودکان با اعتماد به نفس بالا به تعامل با دیگران گرایش دارند و از این تعامل لذت می برند. آن ها در محیط های اجتماعی احساس راحتی می کنند و از فعالیت های گروهی نیز لذت می برند. به هنگام مواجهه با مشکل قادر به یافتن راه حل مناسب هستند. به هنگام شکست خود یا دیگران را سرزنش نمی کنند. برای نمونه، درعوض گفتن، "من احمق هستم"، کودک با اعتماد به نفس بالا  می گوید، "این موضوع را درک نمی کنم". او نقاط قوت و ضعفش را می شناسند، و آن ها را  می پذیرد، و همواره خوش بین است.

کودکان  دارای اعتماد به نفس بالا دارای ویژگی های زیر هستند:

-مستقل عمل می کنند.

-مسئولیت پذیرند.

-به پیشرفت هایشان افتخار می کنند.

-تحمل ناکامی را دارند.

-چالش های جدید را امتحان می کنند.

-قادر به کنترل هیجانات مثبت و منفی هستند.

-به دیگران پیشنهاد همکاری می دهند.

پیشینه تحقیق

١. روحانی (۱۳۵۹) در پژوهش خود، رابطه خود پنداری و اعتماد بنفس دانش آموزان را با موفقیت تحصیلی مورد بررسی قرار داده است. در این تحقیق ۲۴۰ دانش آموز سوم راهنمایی مركب از ۱۲۰ پسر و ۱۲۰ دختر شركت داشته اند كه در یك آزمون خودپنداری شركت نمودند و معدل كل سالانه آنها به عنوان معیاری برای میزان موفقیت تحصیلی استفاده شد. نتایج به وسیلهٔ ضریب همبستگی پیرسون محاسبه و نشان داد كه بین خودپنداری و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد و همبستگی به دست آمده برای گروه دختر و پسر متفاوت بود، و در مجموع برای گروه دختران میزان همبستگی بیشتری میان خودپنداری و پیشرفت تحصیلی مشاهده شد.

٢.نیسی (۱۳۶۴) در پایان نامه كارشناسی ارشد خود با عنوان «اثرات عزت نفس بر عملكرد
دانش آموزان دختر وپسر سال اول تا سوم دبیرستان» به این نتیجه دست یافت كه افزایش وكاهش عزت نفس دانش آموزان دختروپسر باعث افزایش و كاهش عملكرد آن ها شده است و بین عزت نفس وعملكرد تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر همبستگی وجود دارد.

٣.كوپر اسمیت۲ (۱۹۵۹) در پژوهش خود به بررسی ارتباط بین عزت نفس و پیشرفت تحصیلی پرداخت و به این نتیجه دست یافت كه عزت نفس با پیشرفت تحصیلی ارتباط مثبت دارد (به نقل از مفتاح، ۱۳۸۱)

٤.وگوآن (۱۹۶۰) در تحقیق خود نشان داد كه دانش آموزان موفق به ویژگی های اعتماد به نفس، خود باوری و برداشت از خود آراسته اند (به نقل از یوسفی، ۱۳۷۴.(

٥.مطالعات نشان میدهد افرادی كه دچار افت تحصیلی میشوند عموماً دارای كمبود اعتماد به نفس وبلند همتی هستند (کلدبرگ۴، ۱۹۶۰) خود را قبول ندارند (شاو و آلویس، ۱۹۶۳) و احساس فقدان شایستگی فردی می كنند (مور و اشمیتز، ۱۹۶۴ به نقل از فتحی، ۱۳۸۲.(

٦.مطالعات كالتون و مور (۱۹۶۶) حاكی از آن است كه پیشرفت تحصیلی بر سطح عزت نفس مؤثر است ( به نقل از فتحی (۱۳۸۲.(

٧.یوسفی (۱۳۷۴) در پایان نامه كارشناسی ارشد خود با عنوان «مقایسه عزت نفس دو گروه دانش آموزان موفق و ناموفق دبیرستانی شهرستان اردبیل» دریافت كه بین عزت نفس
دانش آموزان موفق و ناموفق، تفاوت معناداری وجود دارد ومیزان عزت نفس دانش آموزان ناموفق پسر بیش از دانش آموزان ناموفق دختر است. ولی تفاوت معناداری بین عزت نفس
دانش آموزان موفق پسر و دختر وجود ندارد. به طور كلی دانش آموزان موفق ازعزت نفس بالاتری نسبت به دانش آموزان ناموفق برخوردارند.

٨.اروین (۱۹۶۷) در پژوهش هایی كه انجام داد به این نتیجه رسید كه برداشت مثبت فرد از خود به عنوان یك انسان نه تنها مهمتر از تلاش او برای كسب پیشرفت و روحیهٔ رفتن به مدرسه است، بلكه عامل اصلی در جهت كارایی تحصیل می باشد ( به نقل از یوسفی، ۱۳۷۴.(

تجزیه و تحلیل

با توجه به یافته های علمی که ذکر شد رابطه بدست آمده بین اعتماد بنفس دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی یک رابطه دو طرفه است که اعتماد بنفس بالا باعث پیشرفت تحصیلی و موفقیتهای تحصیلی دانش آموزان باعث بالا رفتن اعتماد بنفسشان میشود.خانواده اولین نقش را در ایجاد اعتماد بنفس در کودکان دارند.مدرسه و مخصوصا معلمان در شکوفایی و جهت دادن به حس اعتماد بنفس دانش آموزان نقش عمده ایی را ایفا میکنند.

ندا دانش آموز کلاس دوم راهنمایی است.در کلاس بسیار گوشه گیر و منزویست.در بسیاری از مواقع با اینکه جواب پرسشها را میداند ولی تمایلی به داوطلب شدن برای پاسخگویی ندارد.در انجام فعالیتهای گروهی بسیار مضطرب است و همچنین در هنگام ارائه کارهای عملیش دچار وسواس و استرس شدید میشود....

 راه حل های ارائه شده برای حل مساله :

١.  دادن مسئولیت در کلاس و انجام فعالیت کلاسی.

٢.  شناسایی توانایی ها و استعدادهای دانش آموز و تلاش در جهت رشد و شکوفایی آنها .

٣. تشویق دانش آموز به خاطر کوچکترین موفقیت های او .

٤. عدم مقایسه با دیگر دانش آموزان .

٥.  صحبت با اولیا .

دلایل انتخاب راه حل :

١.  از دلایل انتخاب راه حل اول یعنی دادن مسئولیت در کلاس و انجام فعالیت کلاس این بود که حضور موثر ندا را در کلاس افزایش داده و از رخوت و بی حالی دائمی وی جلوگیری نمایم . همچنین ترس ناشی از پذیرش مسئولیت را در وی از بین ببرم . این راه حل می تواند حس اعتماد به نفس و فعالیت و تلاش وی را افزایش داده و حضور وی را به عنوان دانش آموزی با انرژی کار آمد و موثر نشان دهد .

٢.  باشناسایی استعداد ها و توانایی ها می توان جهت شکوفایی و رشد آنها و نیز بالندگی بیش از پیش ندا برنامه ریزی نمود . توانایی هایی که در پس مشکلات روحی و جسمی وی پنهان شده اند و عدم بروز آنها بر دامنه مشکلات می افزاید. عدم رسیدگی به آنها آینده وی را تاریک و نامشخص می نماید . حضور وی در جامعه باید همراه با شکوفایی تمام استعدادهای بالقوه ای باشد که خداوند در وجود وی قرار داده است و قسمتی از این وظیفه در سال تحصیلی حاضر بر عهده بنده قرار داده شده است .

٣. عامل تشویق در صورتی که به موقع و درقبال فعالیتی هرچند کوچک باشد اثر مطلوب خود را خواهد گذاشت . در مورد خاصی همچون ندا که تاکنون گوشه گیربوده وسعی می کرده ارتباط خود را بادیگران به حداقل برساند. مشاهده فعالیت وروبه رشد بودن ، تغییری مثبت می باشد که بایستی به شیوه های درست تقویت گردد . در مواقعی که کمکی به کلاس یا معلم می کند تشکر از او در حضوردیگران و نیز تشویق به موقع وی اثر ماندگار ی بر وی گذاشته و افزایش رفتارهای خوب او را باعث می شود .

٣.هر فرد توانایی ها ، روحیات و اخلاق خاص خودش را دارد.  مقایسه کردن در صورتی که در کارهای مثبت باشد اثر آن نیز تقویت کننده رفتار خواهد بود . اما در مورد ندا با توجه به شرایط وی مقایسه نمودن مخصوصاً در انجام تکالیف نباید صورت بگیرد زیرا باعث دلسردی وی خواهد شد و همان اقدمات مثبت اندک را نیز انجام نخواهد داد . بلکه صرفاً بایستی با گذشته خودش مقایسه انجام گیرد تا خودش نیز در جریان پیشرفت و روند رو به رشدش قرار گیرد .

٥. مطمئناً اولیای دانش آموزان به دلیل زندگی مستمر و در کنار هم بودن دائمی از بدو تولد ، بیشتر باشرایط جسمانی و روحی و روانی آنها آشنا هستند در نتیجه ارتباط همیشگی بااولیا مخصوصا ً والدین ندا که از مشکلات گفته شده رنج می برد می تواند از بسیاری از رفتارهای وی رمز گشایی نماید . لذا به عنوان یک راهکار تلاش نمودم تا ارتباط خودم را با آنها مخصوصاً مادرش افزایش دهم و در جریان تغییرات ایجاد شده قرارگیرم .

٦. با توجه به پیگیری مستمر شرایط ندا توسط مادر وی بر آن شدم تا بیش از پیش در جریان شرایط زندگی خانوادگی آنها و نحوه ی بر خورد والدین با ندا قرار بگیرم . در این بین متوجه شدم که پدر وی تمام مسئولیت ها را برعهده مادر ندا  قرارداده است . باتوجه به اینکه ندا تنها فرزند خانواده می باشد ، مادرش تمام وقت خود را جهت بهبود شرایط وی اختصاص داده است . با صحبت های فراوان از مادرش خواستم سعی کند وابستگی شدید ندا به خودش را با راهکارهای مناسب کاهش دهد .

توصیف اقدامات انجام شده پس از تصمیم گیری :

١. با توجه به اینکه ندا از جمع فراری بود و سعی می کرد در بیشتر اوقات تنها باشد بر آن شدم تا کاری کنم که حضورش در کلاس مشخص تر و ارتباطات وی با دیگر دانش آموزان بیشتر از پیش باشد. لذا با دادن مسئولیت های متعدد در کلاس که جمع آوری تکالیف بچه ها و پاک کردن تابلو، بردن برگه حضور و غیاب به دفتر آموزشگاه از جمله ی این موارد بود در این راستا کوشیدم .

برای دادن مسئولیت درکلاس و انجام فعالیت کلاسی با عنایت به اینکه  ندا به تنهایی از عهده مسئولیت هایش بر نمی آمد لذا یکی دیگر از دانش آموزان را نیز به عنوان همراه و همیار وی برگزیدم و خودم نیز به طور نامحسوسی آنها را زیر نظر گرفتم . همیشه سعی می کردم تا طریقه صحیح و به موقع انجام دادن کارها را برایش شرح دهم. در بسیاری از موارد خودم کاری را انجام می دادم و سپس از او می خواستم تا مثل من کارش را انجام دهد .

٢. بامشاهده فعالیت های وی پی بردم که ندا می تواند به خوبی و زیبایی سخن بگوید و آداب اجتماعی را رعایت نماید. لذا سعی نمودم در بعضی از مباحث ریاضی  که می بایست به سوالات شفاهی پاسخ گوید وی را نیز در پرسش و پاسخ ها شرکت دهم و تلاش کردم تا آنجا که وقت اجازه می داد برای رسیدن به پاسخی صحیح از طرف او منتظر بمانم . در حین تلاش های ندا در کلاس متوجه شدم وی می تواند خواسته های خود را به خوبی بیان کند و ارتباط مناسبی با دانش آموزان و نیز با همکاران دیگر برقرار نماید . او می تواند به خوبی صحبت کند در نتیجه سعی نمودم در مواقعی که کاری با عوامل دفتری آموزشگاه یا دیگر همکاران داشتم ندا را مامور انجام این کارنمایم .

٣. بعد از انجام هر عمل مناسب و جمعی که قبلاً از ندا ندیده بودم و نیز با اقدامات مثبتی که او در کلاس و ایفا ی وظایف محوله انجام می داد به تشویق وی در حضور دیگر دانش آموزان می پرداختم که این تشویق ها شامل دادن کارت امتیازی – دست زدن کلاس برای وی، اهداء جایزه – انتخاب وی به عنوان نماینده کلاس بود .

٤.معمولاً سعی من بر این است که هیچ کدام از دانش آموزان را با هم مقایسه ننمایم لذا در فعالیتهای کلاسی و انجام تکالیف مورد نظر ندا را فقط و فقط با خودش مقایسه می کردم و پس از مشاهده پیشرفت حتی اندک وی ، آن را با تکالیف قبلی خودش مقایسه و به خاطر پیشرفت وی او را تشویق می کنم .

 هرگاه کارمثبتی را انجام میداد یا تکالیف خود را به خوبی انجام می داد یا بر عکس از عهده وظایفش بر نمی آمد او را با هیچ کسی مقایسه نمی کردم بلکه او را در هر مورد تنها با خودش مقایسه می کردم و مدام به او گوشزد می کردم که تو نسبت به قبل پیشرفت کرده ای یا در صورت کم کاری به او می گفتم که مثلاً تو روز گذشته این کار را به خوبی انجام دادی ولی الان دقت نکردی .

نتایج به دست آمده :

با اجرای راه حل های ارائه شده نتایج زیر به صورت مشخص مشاهده گردید .

١.  پس از پذیرفتن مسئولیت های گوناگونی که بر عهده ندا گذاشتم مشاهده کردم که به مرور زمان اعتماد به نفس وی بیشتر شد . از انجام فعالیتهای گروهی لذت می برد و سعی می کرد تا آنجا که می تواند خود را در جمع قراردهد و شرایط جمع را بپذیرد . ترس او از اینکه نتواند کارش را به درستی انجام دهد کاهش چشمگیری پیدا کرده بود و جرأت و پشتکارش بسیار بالارفته بود .

2.  اندک اندک استعدادها و توانایی های ندا شروع به شکوفا شدن نمود. تکالیف خود را شخصاً انجام می داد . دردرس ریاضی پیشرفت قابل ملاحظه ای داشت فعلیتهای عملیش را با افتخار در کلاس ارائه میداد مادرش تاکید داشت که ندا به تنهایی و بدون کمک او تکالیف عملی را در منزل انجام میدهد. قادر به بیان خاطرات ، مشاهدات و داشته های خودش بود . زیبا سخن می گفت و به این طریق جلب توجه می نمود .

3. پس از هر موفقیتی که تشویق می شد سعی در تکرار فعالیتهایی می نمود که او را به نتایج مناسب و دلخواهش می رساند . همواره در مسیری حرکت می کرد که بتواند از امتیازات بیشتر و بهتری برخوردار گردد . احساس خوشایندی که از تشویق در جمع نصیب او می شد فعالیتهایش را دوچندان می کرد و او را از حالت سکون زیاد به فعالیت و امی داشت .

4.  از اینکه با دانش آموزان دیگر مقایسه نمی شد و هر فعالیت و پیروزی یا شکست او فقط و فقط با خودش مقایسه می شد و دیگر سرکوفت دانش آموزان زرنگ کلاس روحش را آزرده نمی کرد به او احساس خوشایندی می داد که این مسئله در تغییر رفتار او قابل مشاهده بود . همیشه سعی می کرد تکالیفش را به موقع انجام دهد و دقت می نمود تا جواب درستی برای هر پرسش بیابد .

5. سعی کرد با مشکلاتی که در حیاط یا در کلاس با آنها روبرو می شود شخصاً برخورد و مقابله نماید و تلاش می نمود کارهایی را که هر روز مادرش برایش انجام می داد را خودش انجام دهد . کم کم یادگرفت راه حل های مختلفی را برای رسیدن به نتیجه دلخواه خودش در هر کاری امتحان نماید وقتی از زیر سایه همیشگی مادرش بیرون آمد بر انجام کارهای خود مسلط ترشد و روحیه جمعی وی افزایش چشمگیری یافت .

جمع بندی:

باتوجه به مطالب فوق و مشاهده مستمر و مداوم رفتار ندا در کلاس و با عنایت به جمیع راه حل ها و روش های تربیتی که در جریان افزایش حس اعتماد به نفس در وی مورد استفاده قرار گرفته است نتایج بسیار قابل تاملی را برای من در پی داشته است که با تغییراتی بسیار اندک می تواند مورد استفاده دیگر همکاران محترم در موارد مشابه قرارگیرد .بزرگترین حسی که در جریان رشدو بالندگی هر انسانی می توانداوراهر روز به سوی پیشرفت وتکامل سوق دهد حس اعتماد به نفس است.

پرورش این حس بایستی از دوران طفولیت و با کوشش وتلاش والدین در کودکان ایجادگردد تا با ورود به مدرسه حداقلی از این حس در دانش آموزان موجودباشد. آنگاه در محیط مدرسه است که بایستی اولیای مدرسه از جمله معلمان در تقویت این حس بکوشندوفرزندانی قوی و شاداب وپرانرژی برای آینده کشورمان تربیت نمایند.البته بایستی شرایط هر فردبه تنهایی نیز مورد بررسی قرار گیرد .

وی‍‍‍‍ژگیهای جسمانی و روانی هر فرد با فرد دیگری قطعا متفاوت خواهد بود. محیطی که افراد مختلف در آن پرورش می یابند،جو حاکم بر خانواده،وضعیت مالی آنهاونیز طبقه اجتماعی افراد تفاوتهایی را بین آنها ایجاد خواهد کرد که ناخود آگاه بر میزان حس اعتماد به نفس افراد اثر  گذارخواهد بود.هر چه فاکتورهای مورد اشاره فوق ،شرایط طبیعی تری داشته باشد      می توان امیدوار بود که این  حس قوی تر باشد و حتی در صورت ضعف اعتماد به نفس،شرایط برای تقویت آن مهیا تر است.

افراد با بهره ي هوشي متفاوت،درجه ی اعتماد به نفس متفاوتی خواهند داشت.ندا با  هوش بهر مرزی با شرایطی که برایش آماده گردید وبا تلاش و همت خانواده اش توانست به اعتماد به نفس مطلوب نزدیک شود در نتیجه می توان با اندکی از خود گذشتگی ،پشتکار،همت ونوآوری و بسیج امکانات موجود در این مسیر موفق بوددانش آموزان بی شماری که به علت مشکلات فراوان از درس ومدرسه فراری می شوند آینده ای نامعلوم رادرپیش خواهند داشت وما به عنوان پرچمداران پرورش آینده سازان در عدم موفقیت و پیشرفت این چنین دانش آموزان سهم فراوانی بر عهده داریم.با همه این اوصاف و با توجه به تجربه ای که اینجانب در برخورد با مساله ندا کسب نمودم،مطمئنم درپرورش حس اعتماد به نفس همه افراد می توان به آنهاکمک کردوآنها را در مسیری مثبت وقابل قبول قرار داد....

منابع:

·        مقاله/علی کریمی / روان شناس 

·        استن هاوس گلن ، ترجمه (ملکی ، بهار ) 1376 –پرورش اعتماد کودکان انتشارات ققنوس

·        افروز ، غلامعلی (1370) تقویت اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان پیوند شماره 138

·        بیابانگر ، اسماعیل (1373 ) روشهای افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان انتشارات انجمن اولیاء و مربیان

·        استن  هاوس گلن ترجمه  (آزادمنش ، ناهید) (1378 ) کلید پرورش اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان – انتشارات صابرین 

تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان یادگیری دانش آموزانو بهبود فرایند یاددهی یادگیری

سپاس:

سپاس شایسته ی پروردگاری است که این فرصت را در اختیار بنده قرار داد تا بتوانم با یاری و هم اندیشی مشاورین محترم مدرسه و همکاران عزیزم، این پژوهش را به نحو احسن انجام دهم.

فهرست مطالب

چکیده....................................................................................................................... 1

مقدمه....................................................................................................................... 2

بیوگرافی................................................................................................................... 4

بیان مساله................................................................................................................ 6

فناوری اطلاعات وارتباطات...................................................................................... 10

مفهوم سواد اطلاعاتی............................................................................................. 15

نقش و تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نظام آموزشی....................................... 20

کاربرد فناوری اطلاعات........................................................................................... 22

موانع و مشکلات.................................................................................................... 28

محدودیت ها.......................................................................................................... 32

توصیه ها و راهکارها.............................................................................................. 34

نتیجه گیری .......................................................................................................... 35

فهرست منابع ....................................................................................................... 37

چکیده                                  

    در جهان امروز استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و نیز نفوذ آن در زوایای مختلف زندگی بشری، موجب تحولات بزرگی در مناسبات حاکم بر جامعه بشری و انسانی شده است که از آن به عنوان انقلاب اطلاعات یاد می شود. توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و استفاده از این فناوریها موجب شده است عصر جدیدی در زندگی جوامع بشری آغاز گردد که جامعه اطلاعاتی نامیده می شود. ورود به این دوره نیاز به تمهیدات و امکانات لازم است که مهمترین آن بسترسازی مناسب فرهنگی است که نخستین اقدام در این خصوص لحاظ نمودن موضوع چگونگی استفاده بهینه از نرم افزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه آموزش عمومی است.در این مقاله سعی شده است نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان یادگیری و سواد اطلاعاتی بررسی شود و نیز مزیتها،  موانع و مشکلات استفاده از فناوری اطلاعات و توصیه ها و راهکار ها نیز بیان شده است.

مقدمه

   عصر حاضر، عصر اطلاعات است. اطلاعاتی که در زمانی بسیار کوتاه دو برابر و حتی چند برابر می‌شود و در‌یک لحظه در تمامی نقاط جهان منتشر می‌گردد. با تأثیرپذیری زندگی بشر از این پدیده می‌توان گفت‌ که جهان وارد جامعه اطلاعاتی۱ شده‌است، بسیاری از محققان جامع اطلاعاتی را جامعه چند‌ساختی و چند‌وجهی می‌دانند که تمام لایه بندی ها و سطوح آن نیازمند اطلاعات است. در چنین جامعه‌ای دسترسی و یا عدم دسترسی به اطلاعات نقشی اساسی و تعیین کننده‌ای را در تمام عرصه ها ایفا می‌کند.

  امروزه، دیگر نمی توان با طرز تلقی گذشته و سوگیری های کهنه به استاد و دانشجو نگریست. در حال حاضر، جامعه امروزی به افراد تحصیل کرده که ازقدرت تصمیم گیری برخوردار بوده و بتوانند در دنیایی که روزبه روزدر حال تغییراست، براساس توانایی خود دراندیشیدن، عمل و برقراری ارتباط با دیگران به اجرای تصمیمات بپردازند، نیازدارد. بایستی تمامی افراد، موسسات و نظام های آموزشی خود را برای تغییرات مختلفی که یادگیری را امری ضروری می سازد، آماده سازند. اگر نظام آموزشی ما خواهان مشارکت درجامعه ای باشد که براساس دانش و فناوری حرکت می کند، باید خود را برای این تحول عظیم و حیاتی آماده نماید و مزایای استفاده از این فناوری با توجه به اهداف نظام آموزشی را به عرصه ظهوربرساند.

   ظهور فناوری اطلاعات وارتباطات دریچه‌ی جدیدی را فراروی انسان گشوده و برجنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی اوتاثیر گذاشته است. انسان سعی کرده با افزایش دانش خود دراین زمینه ازآن به شکل‌های گوناگون استفاده کندکه از جمله آنها در آموزش است.

   حتی امروزه در مفهوم سواد نیز تغییرات شگرفی صورت گرفته است. دیگر از آن به عنوان سواد سنتی یاد نمی شود. سواد در گذشته تنها در خواندن، نوشتن و محاسبه کردن خلاصه می شد و اکنون از سواد به شکل پیشرفته آن به عنوان سواد اطلاعاتی استفاده می شود که با توجه به تحولات جامعه کنونی ضروری به نظر می رسد. در این شرایط یکی از اصلی ترین وظایف سازمانهای مختلف، از جمله مؤسسات آموزش و پرورش به هنگام‌سازی خود و دانش آموزان با این تغییر وتحولات همراه باپیشرفت های جدید می باشد.

   تردیدی نیست که آینده هر جامعه‌ای به کیفیت و نحوه کاربرد آموخته‌هایی است که در زمینه علمی به کار برده می‌شود. در دنیای امروز در حیطه آموزشی میزان دسترسی به اطلاعات علمی و همچنین استفاده از فناوری های جدید و نحوه کاربرد آنها به ویژه در تولید علمی‌، معیار رشد و پیشرفت محسوب می‌گردد به طوری‌که این امر در رتبه‌بندی آنها تأثیر بسزایی دارد. ازسوی دیگردرجامعه اطلاعاتی و عصراطلاعات، دستیابی و نیل به سواد اطلاعاتی امری ضروری است. نیاز دانش آموزان و دانشجویان برای دستیابی به منابع معتبر وکارآمد بر همگان مبرهن و آشکار است .

بیوگرافی

اینجانب ………. ، دارای مدرک ………… ، مدت ….. سال است که با پست های مختلف در مدارس سطح شهرستان ……… خدمت کرده ام . در سال 92-91 نیز بعنوان معاون فناوری آموزشی دبیرستان ………… مشغول به خدمت بودم .

تاریخچه استفاده از فناوری در آموزش

  اولین شکل کلاس درس گسترده به صورت آموزش از راه دور و به شکل مکاتبه ای بود. ایساک پیتمن در سال ۱۸۴۰ «کوتاه نویسی » را در انگلستان از طریق مکاتبه ای تدریس می کرد. در همین راستا یکی از نویسندگان، نسل اول آموزش از راه دور را که به آموزش مکاتبه ای شهرت دارد به عنوان آموزش (تک واسطه ای) نامید. فناوری مورد استفاده در این دوره ارتباطات پستی، چاپ کتاب های استاندارد و جزوات یکنواخت بود.

   رادیو، تلویزیون ، ویدئو، ماهواره، نوارهای دیداری و شنیداری مهمترین واسطه های آموزشی نسل دوم هستند. در نسل سوم آموزش از راه دور تأکید اصلی بر آموزش غیر متمرکز، مشارکتی و مردمی است. امروزه کمتر کشوری پیدا می شود که از آموزش از راه دور برای تأمین اهداف آموزشی و پرورشی خود استفاده نکند، البته متناسب با سطح پیشرفت هرکشور فناوری مورد استفاده متفاوت خواهد بود. یکی از لوازمی که امروزه با فناوری ارتباطات همراه بوده ، رایانه است. اولین کوشش معلمان برای استفاده از رایانه در کلاس درس سنتی معمولاًبصورت سخنرانی بود، تجربیات یادگیری مرتبط باموضوع تدریس معلم که درمکان های آموزشی دیگر انجام گرفته بود به نمایش گذاشته می شد و یا به عنوان تکلیف برای مطالعه بیشترمورد استفاده قرار می گرفت. همگام باپیشرفت های سایربخش ها، نظام های آموزشی نیز دچار تحول شده و گرایش از یادگیری های معلم محور به فراگیر محور رو به افزایش است. به عنوان نمونه درانگستان کتاب های درسی در هر موضوع شامل سه کتاب دانش آموز، راهنمای معلم و راهنمای دانش آموز است. در هر سه کتاب فعالیت هایی درباره فناوری اطلاعات و ارتباطات قرارداده اند. برای این که دانش آموزان فناوری اطلاعات و ارتباطات را تجربه کنند دو رویکرد در کتاب های درسی در نظر گرفته شده است:

 الف: پروژه هایی در زمینه فناوری اطلاعات وارتباطات نظیر استفاده از رایانه برای پژوهش و انجام پروژه های گروهی.

 ب: فعالیت های خاص در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از  (واژه نگار) برای نوشتن یک گزارش، نرم افزارهای گرافیکی و استفاده از سی. دی های آموزشی.

  مهمترین استفاده از رایانه در انجام دادن پروژه ها و امور پژوهشی است. ونیز از رایانه ها به منزله ابزاری برای واردکردن داده ها، رسم جدول وکشیدن نموداراستفاده می شود. گنجاندن فناوری های جدید در کتاب های درسی ضمن آشنا کردن دانش آموزان با توانایی ها و قابلیت های رایانه، ترس از آن را نیز در آن ها از بین می برد و سبب می شود که فضای علم از مرز کتاب ها فراتر رود

بیان مساله

ضرورت سواد اطلاعاتی

    به طور حتم، در عرصه ی انقلاب اطلاعاتی، تحول آموزش وپرورش، به دلیل نقش مهمی که در پرورش مغز های خلاق انسان های فردا و سرمایه های آینده ی کشور دارد؛ اهمیت ویژه ای یافته است. از آنجا که همواره در عرصه ی تحول، جوامعی بقاءخود را حفظ کرده اند که ضرورت همگام شدن با تغییرات را پذیرفته اند؛ و با توجه به اینکه امروز، بشر در جایی قرار دارد که اطلاعات قدرت است و پذیرش الزامات جامعه ی اطلاعاتی یک ضرورت، همگام شدن با فهم و استفاده از اطلاعات یاکسب سواد اطلاعاتی، یک الزام محسوب می شود.

     روند تحولات در سطوح مختلف آموزشی در دو دهه اخیر وابسته به افزایش تقاضای ورود به نظام های آموزشی، توسعه فناوریهای ارتباطی، ضرورت توسعه منابع انسانی، تغییرات سریع فناوری، انباشت دانش و اطلاعات و دگرگونیهای اجتماعی بوده و منجر به بروز چالشهای جدی و تغییر در نقش نهاد ها و مراکز آموزشی در هزاره جدید شده ‌است. دگرگونیهای شگرف آموزشی و حرکت آن به سوی همگانی شدن و تأویل‌های ناشی از نیاز عمومی به آموزش، دیدگاه جدیدی در توسعة آموزش پدید آورده‌است که تحت تأثیر انقلاب اطلاعات و پارادایم فناوری اطلاعات منجر به افزوده‌ شدن وجهی جدید به منشور آموزش شده‌ است که توسعة اطلاعاتی نظام آموزشی از ضروریات آن است .

‌     در فرایند دسترسی به اطلاعات و استفاده از آن فرد نیازمند است بداند چه اطلاعاتی، در چه زمانی، چه مکانی، برای چه هدفی و با چه روشی باید به دست‌آید و به کار رود. برای پاسخ به این چند ” چه ” افراد به مهارتهایی مانند تجریه و تحلیل نیاز، شناخت منابع اطلاعاتی، توان جستجوی آنها‌، ارزیابی آنها، سازماندهی اطلاعات به دست آمده با هدف استفادۀ مؤثر از آنها نیاز دارند.

    باسواد اطلاعاتی علاوه بر اینکه به عنوان یادگیرندۀ مادام العمر فعالیت می‌کند، به یادگیرندۀ فعال نیز تبدیل می‌شود که از نظر میزان خلاقیت و سودمندی، با فراگیران منفعل دیگر بسیار تفاوت خواهد ‌داشت چرا که مسئولیت یادگیری را برعهده می‌گیرد و خود به طور مستقل به دنبال حل مسائل گام برمی‌دارد .

    تأثیر و میزان اهمیت سواد اطلاعاتی در فرایند زندگی اجتماعی، بسته به سطح دانش عمومی، پیشرفت‌های دانش جهانی و نیازی است که جامعۀ پژوهشگران و محصلان احساس می‌کنند. چنانچه بپذیریم که تک تک افراد یک جامعه در رشد و سعادت آن نقش اساسی دارند، می‌توان استدلال کرد که برای آن که هر یک از اعضای جامعه بتواند از اطلاعات در زندگی حرفه‌ای و شخصی خود بهره‌مند شود کسب سواد اطلاعاتی یک نیاز اساسی برای همه به شمار می‌رود.

   در بیشتر کشورهای پیشرفته تمامی ارگانها، کتابخانه ها‌، مراکز اطلاع رسانی و مراکز آموزشی تقویت سواد اطلاعاتی در جامعه تحت پوشش خود را یکی از اهداف خود قرار داده‌اند که این امر در مراکز آموزش عالی بیشتر نهادینه شده است. چرا که کسب مهارتهای سواد اطلاعاتی فرصت‌های فراگیران برای یادگیری خوداتکایی را دو چندان می‌کند و آنان با استفاده از طیف وسیعی از منابع اطلاعاتی به منظور افزایش دامنه‌ دانش خویش می‌پردازند، سؤالهای آگاهانه می‌پرسند و قدرت تفکر خود را برای پیشبرد هر چه بیشتر یادگیری خوداتکایی تقویت می‌کنند. نظام آموزشی هر کشور باید فراگیران را نه فقط برای کار در یک رشته خاص، بلکه برای یادگیری مادام‌العمر آموزش دهد. بنابراین تلفیق سواد اطلاعاتی در تمامی برنامه های درسی، مقاطع مختلف تحصیلی چه در آموزش عمومی، و بالاتر نیاز جدی به شمار می‌آید .

فناوری اطلاعات [۱]

فناوری اطلاعات از دو واژه (information) یعنی اطلاعات و (technology) یعنی فناوری ترکیب یافته است. اطلاعات عبارت است از هر چیزی که با آن سر و کار داریم و ما را نسبت به حوادث،  مسائل،  موضوعات و امور مختلف یا افراد آگاه     می کند. بین اطلاعات و داده یک تفاوت اساسی وجود دارد. در واقع حقایق و ارقام خام پردازش نشده را داده می گویند. مانند تعداد کارگران و تعداد ساعات کارکرد آنها. اما وقتی داده ها موردپردازش قرار می گیرند تبدیل به اطلاعات می‏گردندکه برای افراد مختلف معنادار می شوند.

   دبیرخانه شورای انفورماتیک ایران تعریف زیر را برای فناوری اطلاعات ارائه کرده است: «فناوری اطلاعات به مجموعه ای به هم پیوسته از روش ها،  سخت افزارها،  نرم افزارها و تجهیزات ارتباطی که اطلاعات را در اشکال گوناگون جمع آوری،  ذخیره سازی،  بازیابی،  انتقال و یا عرضه می کند،  اطلاق می‏شود. »

   اعضای خانواده فناوری اطلاعات عبارتنداز: رایانه های بزرگ، ریزرایانه ها، لوح های فشرده، تلفن ،مودم، چاپگرهای لیزری و رنگی، تلفن های همراه، تصاویر متحرک و رایانه ای  (انیمیشن)،  شبیه سازی رایانه ای، منابع کمک آموزشی رایانه ای، نشر الکترونیکی، دوربین دیجیتالی، آموزش از راه دور، دی. وی. دی، نمابر، فیبر نوری، رادیو ضبط و تلویزیون دیجیتالی، دیسکت، نظام اطلاعات جغرافیایی، بزرگراه های اطلاعاتی،  شبکه های رایانه ای  (محلی و جهانی)، فرا رسانه ای ها،  فرا متن ها، اینترنت، جاوا، لوح فشرده لیزری، چند رسانه ای ها، نرم افزارها، شبکه، ابر رایانه ها، تلفن ویدیویی، واقعیت های مجازی، شبکه های گسترده جهانی، وب و مانند آن ها. همانگونه که از تعاریف فوق مشهود است، منظور از فناوری هر گونه فرآیند و روش و ابزاری است که به تولید، انتشار و انتقال بهتر و مطلوب تر اطلاعات یاری رساند.

فناوری اطلاعات وارتباطات

   برای فناوری اطلاعات و ارتباطات تعاریف مختلف و گوناگونی ارائه شده است.  بررسی مقالات و متون منتشر شده در زمینه کاربرد و استفاده های مختلف فناوری اطلاعاتی و ارتباطی نشان می دهد که در هیچ یک از آنها تعریفی جامع از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی ارائه نشده و تفاوت این اصطلاح با مفاهیم مرتبط دیگر نظیر «فناوری های اطلاعاتی» مشخص نشده است.  این پیش فرض در این تحقیق موردقبول واقع شده است که اصطلاح فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی می تواند به عنوان جایگزینی برای اصطلاح فناوریهای اطلاعاتی به کار رود .

   در ذیل چند مورد از تعاریفی که در متون مختلف برای فناوری اطلاعات و ارتباطات آمده،  بیان  می شود:

  فناوری اطلاعات و ارتباطات عبارت است از فناوری هایی که ما را در ضبط، ذخیره سازی،  پردازش، بازیابی، انتقال، و دریافت اطلاعات یاری می دهند.  فناوری اطلاعات درشیوه انجام کارهای ما تحول ایجاد کرده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات به هم وابسته اند؛ به طوری که اطلاعات،  ماشین کار تلقی می شود و ارتباطات،  محصول آن است .

  فناوری اطلاعات، همچنانکه به وسیله «انجمن فناوری اطلاعات آمریکا»  تعریف شده است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصاً برنامه های نرم افزاری و سخت افزار رایانه می پردازد. » به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه های الکترونیکی و نرم افزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت،  پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد.  اخیراً تغییر اندکی در این عبارت داده می شود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات الکترونیک را نیز شامل گردد. بنابراین عده ای بیشتر مایلند تا عبارت” فناوری اطلاعات و اتباطات” را به کار ببرند.

   البته تفاوت این دو واژه از نحوه برقراری ارتباط نشأت گرفته است. واژه اول، یعنی فناوری اطلاعات به جریان یک سویه ارتباط اشاره دارد که در این فرآیند، گیرنده یا دریافت کننده نسبت به اطلاعات دریافتی منفعل است. واژه دوم یعنی فناوری اطلاعات و ارتباطات به تعامل میان کاربر و دنیای اطلاعات یعنی به جریان دوسویه ارتباط اشاره دارد که در این فرآیند، کاربر نقش بسیار فعالی در رد وبدل کردن اطلاعات برعهده دارد.

  به عبارت دیگر فناوری اطلاعات، به مجموعه ای از رشته های علمی، فناورانه،  مهندسی، و فنون مدیریت اطلاق می شود که در مهار و پردازش اطلاعات به کار می روند و مباحث آن، کاربردهای فناوری اطلاعات، رایانه ها، تعامل فناوری، انسان و ماشین، و مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مربوط است.

مفهوم یادگیری

     مفهوم یادگیری را می توان به صور ت های مختلف تعریف کرد: کسب دانش و اطلاعات، عادت های مختلف، مهارت های متنوع، و راههای گوناگون حل کردن مسائل. همچنین می توان یادگیری را به عنوان فراگیری رفتارها و اعمال مفید و پسندیده، و حتی به عنوان کسب رفتارها و اعمال منحصر مضر و ناپسند تعریف کرد. پس، یادگیری حوزه بسیار گسترده ای را شامل می شود .

   گفته اند “یادگیری یکی از مهمترین زمینه ها در روانشناسی امروز و در عین حال از مشکل ترین مفاهیم برای تعریف کردن است” با این حال به سبب اهمیت مفهوم یادگیری، از آن تعریف های مختلفی بیان کرده اند.یکی از معروفتزین آنها :” یادگیری به فرایند ایجاد تغییر نسبتا پایدار در رفتار یا توان رفتاری که حاصل تجربه است گفته می شود و نمی توان آن را به حالت های موقتی بدن مانند آنچه بر اثر بیماری، خستگی، یامصرف داروها پدید می آید نسبت داد”.

   شیدل و شاولسون گفته اند “آموزش به عنوان خلق محیط های یادگیری که در آن اطلاعات مورد نیاز یادگیرندگان برای خلق دانش و کسب توانایی تفکر به حداکثر می رسد تعریف می شود ” آنچه در اینجا مهم به نظر می رسد محیط های یادگیری است که باید به گونه ای طراحی شوند تا به یادگیری بهتر دانش آموزان کمک نمایند. در واقع ایجاد محیطی مناسب برای یادگیری که آنها را به کنجکاوی و کاوشگری درامور مختلف یادگیری فراخواند، ضروری به نظر می رسد.

    هدف اولیه یادگیری، ایجاد فرصت برای تمام دانش آموزان به منظور توسعه ی مهارت های یادگیری مستقل، در ارتباط با فراگیری چارچوب اصلی دانشی است که آنها را قادر می سازد که یادگیرند ه ای همیشگی باشند. فایده دیگر این نوع یادگیری، این است که دانش آموزان اجازه انتخاب مواردی مطابق با سطح و استیل یادگیری شان را می دهد و از اینرو، فردی کردن فرایند یادگیری را در پی دارد .

 اگر یادگیرنده روش های جستجو و دستیابی به اطلاعات صحیح را بیاموزد، به طور مستقل در پی حل مسئله خواهد بود و تغییر رفتار پایدار در او ایجاد می گردد. چنین فردی یادگیرنده مادام العمر خواهد بود.

مفهوم سواد

    تمامی اندیشمندان و صاحبنظران بر این باورند که شکوفایی و تعالی هر جامعه در گرو وجود شهروندانی باسواد است. تجربیات کشورهای مختلف نیز مؤید این نظر است، تمامی جوامع عقب‌مانده جهان، یعنی همان کشورهای جهان سوم، همواره از بی‌سوادی مردم خود رنج می‌برند. افراد بی‌سواد به چندین علت پیشرفت نمی‌کنند؛ علت اول این است که” نمی‌دانند ” و ” نمی‌فهمند” پس در نتیجه ” نمی‌خواهند”. دومین علت آن این است که” نمی‌توانند”.« سواد » در واقع شالوده آگاهی‌ها، ظرفیت و توان افراد در کسب دانش و زیربنای اعمال و امور زندگی آنان است.

    ذهنیت سنتی همه در مورد سواد، همان توانایی خواندن و نوشتن است. اما تعریف سنتی جامع‌تر آن مطابق قانون ملی سواد آمریکا (۱۹۹۱) عبارت است از: ” توانایی یک فرد در خواندن، نوشتن و صحبت‌ کردن، و توانایی محاسبه و حل مسایل با کارایی لازم برای فعالیت در کار و جامعه در راستای دستیابی به اهداف خود و توسعه دانش و پتانسیل فردی خویش و جامعه”.

    طیف معنایی سواد، از بی سوادی مطلق، یعنی وضعیتی که فرد نمی‌تواند بخواند و بنویسد ،آغاز می‌شود‌ و در درجه‌های بعدی‌، به بی سوادی عملکردی می‌رسد‌. در این مرحله‌، فرد تا حدودی توانایی خواندن و نوشتن را دارد. اما این توانایی، درحد برطرف کردن نیازهای روزمره‌‌اش نیست. پس از این مرحله، طیف معنایی سواد، به باسوادی محدود می‌رسد که در این سطح ، فرد می‌تواند تا حد برطرف کردن نیاز هایش بخواند و بنویسد؛ اما توانایی خواندن و نوشتن، پاسخ گوی نیازهای معنوی وی نیست.‌ با سوادی، مرحلۀ بعدی طیف مفهوم سواد است‌. در این مرحله فرد می‌تواند پاسخ گوی نیازهای مادی و معنوی خویش باشد و توانایی درک آن چه را می‌خواند را دارد . طیف معنایی سواد، پس از گذر از این مرحله، به مرحله شناختی می‌رسد. در این مرحله، فردی باسواد تلقی می‌شود که علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن، به جستجو وجمع آوری اطلاعات مورد نیاز خویش بپردازد.

     با توجه به آنچه ذکر آن آمد، می توان گفت، شخص با سواد کسی است که قادر به تولید، تجزیه وتحلیل و ترکیب داده ها باشد و هم فرستنده آنها. چنانچه دانش آموزی به این مرحله از سواد برسد، یعنی تا مرحله ی سواد اطلاعاتی پیش برود؛ مدیر یادگیری خویش خواهد بود و نه تنها مصرف کننده صرف اطلاعات نیست؛ بلکه یادگیرنده ای است که از سطح ساده یادگیری و یافتن اطلاعات در مسیر فرایند تولید دانش پیش می رود.

مفهوم سواد اطلاعاتی

     در طی دهه‌های اخیر، پژوهشگران موفق به کشف و معرفی بیش از ۳۴ نوع سواد مفید و مدرن شده‌اند که سواد علمی با معنای مصطلح در نظام آموزشی، تنها یکی از آنها محسوب می شود. از جمله سوادهای مفید و مدرن می‌توان به سواد فرهنگی، سواد اجتماعی، سواد سیاسی، اقتصادی، سواد رسانه‌ای، سواد اطلاعاتی، سواد رایانه ای، سواد اینترنتی،‌ و… اشاره کرد.

   از نظر باربارا جی فورد اصطلاح سواد اطلاعاتی اولین بار در دهه ۱۹۷۰ میلادی به کار گرفته شد، اما با استناد به متون مختلف اصطلاح سواد اطلاعاتی اولین بار توسط پل ژوکروفسکی در سال ۱۹۷۴ مطرح شده است. از نظر او کسی را دارای سواد اطلاعاتی می داند که برای استفاده از منابع اطلاعاتی آموزش دیده باشد و بتواند با استفاده از اطلاعات مسائل خود را حل کنند.

    نویسندگان متعددی معتقدند که سواد اطلاعاتی در ابتدا با اصطلاحاتی مثل مهارتهای کتابخانه‌ای‌، آموزش کتابخانه‌ای، آموزش کتابشناختی و آموزش کاربر یا خواننده شناخته می‌شد‌. آنها آغاز رشد سواد اطلاعاتی را که تحت عنوان آموزش شیوه استفاده از کتابخانه به کار می‌رفت به دهه ۱۹۶۰ نسبت می‌دهند‌. این امر در واقع تحت تأثیر تحولات اجتماعی بعد از جنگ جهانی دوم و به دنبال نیاز جامعه به افراد آگاه و ماهر رخ داد. این نیاز موجب شد که در نظام آموزشی تجدیدنظر شود. در نتیجه تحولاتی در آموزش و روش‌های تدریس به وجود آمد .

   در سال ۱۹۹۰‌مجمع ملی سواد ‌اطلاعاتی از سوی انجمن حرفه‌ای کتابداری و انجمن ملی تعلیم و تربیت تأسیس شد که هدف این نهاد ادغام سواد ‌اطلاعاتی در برنامه‌های آموزشی‌، تدوین رهنمودهای سواد ‌اطلاعاتی و حمایت‌های اصولی و نظارت بر برنامه‌های آموزش سواد‌ اطلاعاتی در ایالات متحده و خارج از آن است. جنبش سواد ‌اطلاعاتی علاوه بر مراکز دانشگاهی در سایر سازمانها و نهادها با حرکتی کندتر گسترش پیدا نمود و اکنون در میانه دهه نخست هزاره سوم و در زمانی که فناوری اطلاعات در همه عرصه های زندگی حرفه‌ای، اجتماعی و حتی شخصی رسوخ کرده است، سواد اطلاعاتی به منزله یک مهارت پایه برای همه افراد شناخته می‌شود .

   رابرت تیلر درسال ۱۹۷۹، سواد اطلاعاتی را توانایی حل مشکلات با استفاده از منابع اطلاعاتی دانست. از نظر او شناخت منابع و محل آنها برای پاسخ به سؤال، اصل اساسی سواد اطلاعاتی است. در دهه ۱۹۸۰ عنصر فناوری نیز وارد تعریف سواد اطلاعاتی شد. در همین دهه، ویلیام دمو ‌تحت تأثیر نوآوری‌های فناوری در پردازش، ذخیره‌سازی، بازیابی و انتقال اطلاعات تعریف جدیدی از سواد اطلاعاتی ارائه کرد: سواد اطلاعاتی مهارت و دانش دسترسی مؤثر به اطلاعات و ارزیابی آن هنگام نیاز است. به نظر او سواد اطلاعاتی با شیوه تفکر رابطه مستقیمی دارد. پشتکار، توجه به جزئیات، و دقت در پذیرش عقاید منتشر شده صفاتی هستند که به پرورش این مهارت کمک می‌کنند.

   تعریف انجمن کتابداران آمریکا درباره سواد اطلاعاتی یکی از معتبرترین تعاریف است. در این تعریف آمده است: “برای اینکه فردی از نظر اطلاعاتی با سواد باشد، باید بتواند تشخیص دهد اطلاعات در چه زمانی مورد نیاز است و توانایی یافتن، ارزیابی، و استفاده مؤثر از آن را داشته باشد. افراد دارای سواد اطلاعاتی کسانی هستند که آموخته باشند چگونه بیاموزند. آنها می‌دانند که چگونه یاد بگیرند، زیرا می‌دانند که دانش چگونه سازماندهی شده است و چگونه می‌توان اطلاعات مورد نیاز را پیدا کرد و از اطلاعات به‌گونه‌ای استفاده کرد که دیگران نیز بتوانند از آن بیاموزند. افراد دارای سواد اطلاعاتی برای یادگیری مادام‌العمر آمادگی دارند، چرا که همیشه می‌توانند اطلاعات مورد نیاز خود را پیدا کنند و از آن برای تصمیم‌گیری آگاهانه استفاده نمایند.

     در تعریف‌های ارائه شده، سواد اطلاعاتی به توانایی دسترسی و استفاده از طیف متنوعی از منابع برای ارضاء نیاز اطلاعاتی اشاره دارد. اما مانند معنای سواد که فراتر از توانایی خواندن و نوشتن است‌، سواد اطلاعاتی نیز متضمن یافتن، ارزیابی، استفاده و به تبع آن قراردادن آن در چرخۀ ارتباطات است. بنابراین می‌توان به نقش سواد اطلاعاتی در کسب مجموعه‌ای از توانایی‌ها، در پاسخگویی به نیاز‌ها پی‌برد . با مرور تعاریف گوناگون از مفهوم سواد اطلاعاتی، مشخص می شود همه آنها در معرفی مولفه‌های سواد اطلاعاتی، از نگاه یکسان بر خوردارند و همگی به نوعی، بر گرفته از تعریف “انجمن کتابداران آمریکا”هستند. بر اساس تعریف این انجمن، با سواد اطلاعاتی فردی است که توانایی تشخیص نیاز به اطلاعات را دارد و می تواند به جایابی، ارزیابی و استفاده موثر از اطلاعات مورد نیاز بپردازد و بالاخره نحوه یادگیری را فرا گیرد. چنین فردی از نحوه ی سازماندهی اطلاعات آگاهی دارد، به گونه ای که می تواند این کار را به دیگران نیز بیاموزد.

مبانی نظری سواد اطلاعاتی

    امروزه کسانی از نظر اطلاعاتی باسواد خواهند بودکه توانایی و دانش شناسایی، بازیابی ‌و‌ ارزیابی اطلاعات را دارا باشند. اصولاَ طرح سواد اطلاعاتی به این دلیل بوده که افراد با دستیابی به آن، بویژه در جامعه اطلاعاتی کنونی‌، قادر باشند به بهترین وجه ممکن نیاز اطلاعاتی خود را بر طرف نمایند.

    درارتباط با مفهوم سواد اطلاعاتی در نظام آموزشی در حال حاضر دو نوع نگرش وجود دارد. برخی با نگرش محدود و تأکید بر مهارتهای کاربردی و عملی سواد اطلاعاتی در‌صدد هستند در کمترین زمان افراد را به یک فرد با سواد اطلاعاتی تبدیل کنند. در بینش این گروه عملگرا، آموزش جنبه‌های سواد اطلاعاتی مانند سواد رایانه‌ای، سواد رسانه‌ای، سواد فناوری، مانند آن در اولویت است و معتقدند هر فردی که دوره‌های آموزشی نظیر آشنایی با مهارتهای اطلاع یابی، آشنایی با رایانه و اینترنت و پایگاههای اطلاعاتی را طی کند قادر به رفع نیاز اطلاعاتی خود می‌باشد. اتخاذ این رویکرد باعث شده که فراگیران با وجود طی دوره های مختلف آموزشی در سطح مقدماتی وحتی پیشرفته، فقط بخشی از قابلیتهای مورد نیاز سواداطلاعاتی دست یابند. به طوری که در عمل در هنگام جستجو برای کسب اطلاعات مرتبط و مفید،کمتر موفق هستند.

     در مقابل، نگرش دیگری مطرح است که برای سواد اطلاعاتی مفهوم گسترده تر وعمیق‌تر قائل است. در این نگرش آموزش مبانی نظری در حوزه سواد اطلاعاتی نقش مؤثری در ارتقای مهارت سواد اطلاعاتی کاربران دارد. در واقع این دیدگاه اولویت را به آموختن یا پرورش توانایی‌های ذهنی مانند، تفکر انتقادی و تحلیلی و تفکر خلاق و استدلال می‌دهند‌. چنین نگرشهایی بر این مسئله اصرار دارد که برای رسیدن به قابلیتهای سواد اطلاعاتی نظیر تعیین و تشخیص نیاز اطلاعاتی، جایابی و دسترسی به اطلاعات، ارزیابی اطلاعات، استفاده مؤثر و مسئولانه اطلاعات و … که به عنوان شاخص‌های سواد‌اطلاعاتی به شمار می‌رود، راهی جز توجه و پرورش استعدادهای ذهنی وجود ندارد.

   با توجه به این دو رویکرد می‌توان گفت که در حیطه سواد اطلاعاتی رفع نیاز اطلاعاتی بدون استفاده از دانش و اصول آموخته شده پیشین و به کارگیری تواناییهای ذهنی امری غیر ممکن است.

نقش و تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نظام آموزشی

   تجربه نشان می دهد که فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی بر نظام آموزشی دارد. شاید تکنولوژی بتواند یاددهی یادگیری را از محدودیت های برنامه ی درسی خطی برهاند، بین یادگیری در مراکز آموزشی و خارج از مراکز آموزشی، خانه و مکان های دوردست پلی بزند و پایه و اساسی برای مفهوم یادگیری برای زیستن با هم و در کنار هم،  فراهم سازد.

هدف(یادگیری برای بودن)، رشد و توسعه ی شخصیت و توانایی عمل کردن با استقلال بیشتر، نقادی و موشکافی، برخورداری از قدرت تمیز و عهده دار شدن مسئولیتهای فردی است. در این ارتباط،  آموزش نباید هیچ یک از ابعاد و ظرفیت های فردی شامل حافظه، استدلال، زیباشناسی، احساسات،  توان فیزیکی و مهارت های برقراری ارتباط را نادیده بگیرد.

   مفهوم (یادگیری برای بودن)به طرح این مساله اشاره داردکه یادگیری ضمنی که درکلاسهای درس مرتبط با هم شکل می گیرد،  در آینده جایگاه قانونمند خود را در مراکز آموزشی خواهد یافت.

   وظیفه عمده نظام آموزشی، تربیت و پروراندن همه جانبه فراگیران آن نظام برای ایفای نقش مناسب خود در جامعه در جهت تعالی آن جامعه است. گرچه این تعریف را می توان از وجوه متفاوتی مورد بازبینی قرارداد، لکن در یک نظر کلی رشد متعلم را دارا شدن سواد اطلاعاتی تعبیر نمود.

   سواد را در ساده ترین شکل به معنای توانایی خواندن و نوشتن و در وجه گسترده تر به معنای درک و فهم در نظر می گیرند. لیکن پدید آمدن تحولات جدید در عرصه فناوری اطلاعات و میزان تأثیر و جوامع از آن، به سواد اطلاعاتی یاد می شود.

   امروزه اهمیت آموزش و پرورشی که متناسب با نیازهای فرد و جامعه باشد، بیش از همه احساس می‌شود زیرا دنیایی که با شبکه‌های اطلاعاتی به هم پیوند خورده متقاضی نیروی کاری است که بفهمد چگونه از فناوری به عنوان ابزاری برای افزایش بهره‌وری و خلاقیت استفاده کند.  چنین مهارتی،  توانایی استدلال کردن بر مبنای اطلاعاتی است فرآیندی که در آن منابع معتبر شناسایی شده و به دیگران انتقال داده می‌شود، افزون برآن کارفرمایان از کارگران انتظار دارند از مهارت‌های همکاری و تشریک مساعی کار در گروه و تبادل اطلاعات در شبکه جهانی، یعنی تحلیل مساله از دیدگاه چند رشته‌ای برخوردار باشند.  از آن جا که این شبکه‌ها بین‌المللی هستند، کارفرمایان در جستجوی افرادی برمی‌آیند که ظرفیت تعامل موثر با کسانی را دارا باشند که دارای فرهنگ و زبان متفاوتی هستند و بالاخره کارگران عصر دانش باید منعطف بوده و قادر باشند به همان سرعتی که محیط‌های پویای کار تغییر می‌کند،  به موثرترین شکل بیاموزند .

کاربرد فناوری اطلاعات

    اغلب هر تکنولوژی جدید، در ابتدا همراه با تردید و نوعی نگرانی از کارآئی آن مورد پذیرش افراد قرار می گیرد. ورود رایانه در عرصه آموزش و استقبال بی نظیر آن در محیط های آموزشی نیز، ناگزیر دست اندر کاران تعلیم و تربیت را دچار این نگرانی نموده واز این رو تحقیقات گسترده، در جهت کارآئی و اثر بخشی این تکنولوژی جذاب، در محیط آموزشی، آغاز شده است.

    انجمن تکنولوژی آموزشی و ارتباطات[۲] (۱۹۷۷)، آموزش به کمک رایانه را این طور تعریف کرده است: یک روش آموزش که در آن رایانه برای آموزش دانش آموزان مورد استفاده قرار می گیرد در حالی که رایانه، شامل آموزشی است که برای تدریس، راهنمایی و آزمون دانش آموزان طراحی شده است تا دانش آموزان را به سطح مهارت مطلوب برسند .

 آموزش از طریق رایانه یک مفهوم کلی است و شامل هر نوع استفاده از رایانه در محیط های آموزشی می شود مانند: قابلیت های تمرین (تکرار )، خود آموزها، شبیه ساز ها ی رایانه ای، مدیریت آموزشی، تمرینات تکمیلی و جبرانی و دیگر کار برد های آن در تعلیم وتربیت .

    رایانه به عنوان پدیده ای که خود مبین سواد و تفکر ذهن بشر است با ویژگی های منحصر به فرد خود، نه تنها به عنوان یک رسانه آموزشی، بلکه به عنوان یک محیط آموزشی منعطف و سازگار با تفاوت های فردی، افق جدیدی در مسیر آموزش و پرورش گشوده است .

     “از جمله ویژگی های آموزش با استفاده از رایانه که آن را اثر بخش می سازد ، عبارت است از شرکت فعال یادگیرنده، وجود باز خورد فوری و هماهنگی سرعت و مسیر ارائه مواد درسی با تفاوت های فردی”.

 یکی از مهمترین ویژگی محیط های مبتنی بر رایانه، تعامل بالای دانش آموزان با مواد آموزشی و در واقع محیط یادگیری است، در نظام های یادگیری تعاملی، ارتباط به گونه ای است که یادگیرنده را در انتخاب کردن، پاسخ گویی به سوالات وحل مسائل درگیر کنند. بدین طریق یادگیرنده در جریان یادگیری در گیر شده منجر به یادگیری عمیق تر و موثر، همراه با تفکر وگسترس حساسیت به محیط خارج از یادگیری شده، موجب رشد ویژگی های شخصیتی و اعتماد به نفس می گردد .

    رایانه به عنوان محیط آموزشی چند رسانه ای، چنانچه خوب طراحی شده باشد از طریق ارائه اطلاعات در اشکال مختلف تصویری، صوتی، نوشتاری، محیطی را فراهم می کند که دانش آموز فعالانه با موضوع یادگیری در گیر می شود، درگیری ذهنی یادگیرنده با مفاهیم یادگیری، ضمن ایجاد یادگیری بصورت عمقی و پایدار باعث ایجاد انگیزه در فرد، برای یادگیری بیشتر می گردد، زمینه حساسیت فرد را نسبت به توسعه دانش خود، درک روابط موجود در مفاهیم و موضوعات و گسترش این حساسیت به ورای محیط آموزشی را مهیا می سازد. هماهنگی آن با تفاوت های فردی که دانش آموزان مجازند مطالب درسی را هر قدر که می خواهند ببینند و بشنوند و یاد بگیرند تا تسلط پیدا کنند، موجب ایجاد انگیزه، برای یادگیری بیشتر و موفق تر فرد در روابط موجود در محیط و خارج از محیط یادگیری را می گردد که اساس و بنیاد بروز و رشد یادگیری است.

     ویژگی فرا متنی رایانه، به دانش آموز اجازه می دهد تا هر لحظه از یک سطح به سطح دیگر و از یک موضوع به موضوع دیگر جهش کند و اطلاعات نوشتاری یا ترسیمی موجود در محیط آموزشی را بدون محدودیت و آغاز و پایان معین و از پیش تعیین شده در اختیار بگیرد یا مرور کند و نوع و سطح اطلاعات مورد نظر و موجود در این محیط را به طور غیر خطی و به دلخواه بر گزیند و مسیر مورد نظر خود را دنبال کند. این ویژگی، علاوه بر ایجاد انگیزه در دانش آموز و یادگیری با لذت، موجب رشد اعتماد به نفس، در دانش آموز شده، امکان رشد خلاقیت را در آنها افزایش می دهد. رایانه  می تواند معلمان را در توسعه یک موقعیت یادگیری که تفاوت های فردی را در نظر می گیرد، کمک کند.  قابلیت چند رسانه ای رایانه که همزمان کلیه حواس دانش آموز را در گیر می کند، موجب دقت و توجه یادگیرنده به روابط موجود بین مفاهیم و موضوعات یادگیری شده، اشتیاق یادگیری در دانش آموز را افزایش داده، محیط آموزشی غنی با تجارب آموزشی گوناگون برای دانش آموز فراهم می کند .

   درنهایت استفاده مناسب از این تکنولوژی می تواند موجب ایجاد انگیزه، هم برای یادگیری و هم برانگیختن حس کنجکاوی برای کسب اطلاعات است.

مزیت‌های بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعلیم و تربیت

     نفیسی در پاسخ به اینکه فناوری اطلاعات استعداد انجام چه کارهایی را در آموزش و پرورش داراست، چنین اظهار می‌کند:

الف) کاهش محدودیت‌های یادگیری و توقیف برابر فرصت‌ها.

- تسهیل دست‌یابی همگان به فرصت‌های یادگیری با کیفیت خوب و به بهای مناسب.

- ازمیان برداشته شدن محدودیت‌های ناشی از زمان یادگیری، طول یادگیری، مکان یادگیری، فاصله میان فراگیر و منابع یادگیری از جمله معلم.

- از میان برداشتن محدودیت‌های ناشی از جنس، نژاد، قومیت، موفقیت اقتصادی- اجتماعی فراگیر.

- از میان برداشته شدن قسمتی از محدودیت‌های ناشی از معلولیت‌های جسمی و ذهنی در فرآیند یادگیری.

- به کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان ارائه آموزش فراگیر- محور در طول حیات فرد با هزینه کمتر، سرعت بیشتر و کیفیت مطلوب‌تر متناسب با نیازها و توانایی‌های فرد فراهم می‌شود.

ب) تربیت نیروی انسانی متناسب با عصر دانش و اطلاعات.

فناوری اطلاعات قادر است منابع انسانی مورد نیاز عصر دانش و اطلاعات را با توانایی تفکر منطقی برای بکارگیری ابزارهای فناوری در جهت حل مسایل، تربیت نماید.

ج) بالا بردن کارایی و بهره‌وری در آموزش و پرورش.

- خودکار بودن کارایی و بهره وری در آموزش و پرورش.

- تقویت تمرکز زدایی و اعتلای مشارکت مردم، اولیا، دانش‌آموزان، معلمان و کارفرمایان در سیاستگذاری، اجرا، نظارت و ارزشیابی از فعالیت‌های آموزشی.

- تقویت سیستم تصمیم‌گیری و مدیریت مبتنی بر اطلاعات از طریق نظارت متمرکز و اجرای غیر‌متمرکز.

- ایجاد مدارس و سایر نهاد‌های آموزشی و فرهنگی مجازی.

- کاهش هزینه دستیابی به اطلاعات نادر و پر هزینه مورد نیاز در آموزش‌های تخصصی و در پژوهش‌ها.

    موسسه فناوری و ارتباطات آموزشی بریتانیا[۳] (۲۰۰۳) دلایلی را برای پاسخ به اینکه چرا فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزاری شگرف برای فراگیران و معلمان است، ذکر می‌کند:

-  فراگیران را قادر می‌سازد که شرکت کننده‌ای فعال در کلاس درس باشد نه فقط یک مشاهده‌گر منفعل.

-  فرصت‌هایی را برای سبک‌های یادگیری متفاوت ارائه می‌کند.

-  فراگیران را قادر می‌سازد که بر فعالیت خود تمرکز نموده و بر فشارهای فیزیکی فائق آیند.

-  استقلال فراگیران را افزایش می‌دهد.

-  وسیله‌ای را فراهم نموده و سرعت پیشرفت فراگیر را بهبود می‌بخشد.

-  می‌تواند روابط و تعاملات اجتماعی را تسهیل نموده، فراگیران را در جامعه‌ای وسیع‌تر قرار دهد.

-  ابزاری برای تشخیص و تمایز توانایی و مهارت‌های فراگیر برای معلم فراهم می‌کند.

-  وسایلی را برای فراگیران فراهم می‌کند که برای شنوندگان وسیع‌تر انتشار دهند.

-  به آسانی ترتیب دسترسی سخت افزاری و نرم افزاری را برای پشتیبانی همه فراگیران فراهم می‌کند.

-  پیوستگی و پیشرفت را تسهیل می‌کند.

-  راه‌ های متفاوت را فراهم می‌کند به صورتی که فراگیران را جلب نموده، تحریک می‌کند و بر می‌انگیزاند.

-  در معلمان ایجاد انعطاف می‌کند، همچنین مطالب در دسترس، به طور آزاد در شکل الکترونیکی از منابع متنوع وسیعی را در اختیار آنها قرار می‌دهد.

-  روش کار مشارکتی را تسهیل می‌کند، بطوری که معلمان می‌توانند با منابع و مطالب شبکه جهانی وب و e-mail مشارکت نمایند.

-  وسیله نگهداری ثبت‌های پیشرفت اشخاص را فراهم می‌کند.

-  همه فراگیران را به کار مستقل تشویق نموده و فرصت‌هایی برای ساختن بهترین استفاده از منابع بشری را ایجاد می‌نماید.

برخی از مزایای دیگر:

•افزایش سرعت انتقال یادگیری و بازدهی

•افزایش دقت یادگیری

•کاهش اندازه فیزیکی مخازن اطلاعات

•جلوگیری از اعمال نظرهای سلیقه ای معلمان

•ایجاد امکان کار تمام وقت

• ایجاد امکان همکاری از راه دور برای معلمان و دانش آموزان

•کاهش هزینه های آموزش و پرورش

با توجه به موارد فوق بخصوص افزایش سرعت که باعث انجام تعداد کار بیشتر می شود و انجام کار تمام وقت،  بهره وری سیستم افزایش می یابد و در نتیجه باعث کاهش مقدار زیادی از هزینه ها برای دولت  (آموزش و پرورش) و دانش آموزان می گردد.

موانع و مشکلات استفاده از فناوری اطلاعات

   در خصوص مزایای استفاده از فناوری اطلاعات مطالب زیادی مطرح است اما نباید این موضوع را از نظر دور داشت که هم در استفاده از این فناوری ها با مشکلات و محدودیت هایی روبرو هستیم و هم استفاده از این فناوری ها آثار نامطلوب و معایبی به همراه دارد. در مورد اول کاربرد فناوری ها در آموزش مستلزم وجود امکانات سخت افزاری و نرم افزاری است که در هر دو مورد نظام آموزشی ما با شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد. به عنوان  نمونه نسبت تعداد رایانه های موجود  به دانش آموزان و دانشجویان در مراکز آموزشی بسیار پایین است. و حتی برخی از مراکز آموزشی فاقد حتی یک رایانه هستند. البته فناوری اطلاعات محدود به استفاده از رایانه نیست و رایانه تنها یکی از مجموعه ابزار فناوری است.

   از دیگر زیر ساخت ها برای آموزش های الکترونیک، خطوط دیتا و امکان ارتباط اینترنتی است که در این زمینه هم با مشکلات زیادی مواجه ایم . عدم پوشش کامل کشور و سرعت بسیار پایین و هزینه بالا از آن جمله اند. استفاده از فناوری های نوین نیاز به امکانات نرم افزاری دارد.  صرفا وجود تعدادی رایانه نمی تواند به معنی استفاده از آن باشد. هنوز فرهنگ استفاده از فناوری های نو در جامعه ما فراگیر نشده است، چراکه برخی ادارات با داشتن منابع مالی زیاد اقدام به خرید دستگاه های پیشرفته و از جمله رایانه می کنند ولی از آنها برای اهداف سازمانشان به نحو مطلوب استفاده نمی کنند.  به عنوان مثال در ادارات آموزش و پرورش در دوایر مختلف تعدادی رایانه وجود دارد ولی گویا این دوایر کاملا باهم بیگانه اند. وقتی یک معلم دوره ضمن خدمتی را می گذراند، در رایانه ضمن خدمت ثبت شده و گواهی صادر می شود. ولی معلم به منظور استفاده از امتیاز آن برای مثلاً ارتقاء شغلی هر سال باید پوشه ای ازتصاویر گواهی های ضمن خدمت، تشویق و ابلاغ ها را به کارگزینی تحویل دهد. جالب این که تمامی این گواهی، ابلاغ و تشویق ها از همان اداره و از رایانه اتاق مجاور صادر شده است.

   سایر ادارات هم وضعیت مشابهی دارند. مثلاً درصندوق بیمه محصولات کشاورزی هرسال یک کشاورز باید ساعت ها وقت خود را صرف پرکردن فرمهای تکراری کند، باوجود این که درختان و باغ ها از جایشان حرکت نکرده و تغییر مکان نداده اند، ولی گویا در مسئولین همان بخش هیچ اعتقادی به امکان استفاده ازحداقل امکانات رایانه ای وجود ندارد. از دیگر معایب این روشها می تواند سطحی بار آمدن دانش آموزان و عادت به کپی برداری از کار دیگران باشد. امکان جستجوی مطلب مورد نظر دانش آموز را از مطالعه یک کتاب یا مقاله بی نیاز کرده صرفاًً به بخش مورد نظر مراجعه می کند. همچنین وجود مطالب متنوع و قابل دسترسی و چاپ این امکان را به افراد می دهد که به راحتی حاصل زحمات دیگران را کپی برداری کرده با نام خود تحویل دهد.

   این موضوع و سایر سوء استفاده ها از اینترنت از مواردی است که به عنوان معایب این شیوه های آموزشی مطرح می شود. ولی علیرغم این معایب و کاستی ها شکی نیست که لازمه زندگی در جهان امروزی مجهز شدن به این فناوری های نو و استفاده از آن در زندگی روزمره و از جمله در نظام آموزشی است.

   بدنیست به سایر معایب فناوری های نوین در عرصه های دیگرهم اشاره کنیم. عصر انفورماتیک امکانات وسیعی در اختیار نظام های سیاسی قرار داده که با توسل به روش های ظریف بر سرنوشت زندگی، اندیشه و عمل انسان ها نظارت و مداخله مستقیم داشته باشد. با این وسیله، دولت ها قادر خواهند بود هر گونه که مایلند افکار عمومی شهروندان را هدایت کنند و گرایش های سیاسی آن ها را تعیین و کنترل نمایند . جامعه مدرن انفورماتیک قشربندی جدیدی در ساختار اجتماعی پدید می آورد که در آن کسانی که دسترسی به اطلاعات دارند بر کسانی که فاقد آنند سلطه ایجاد خواهند کرد.

   آنچه ما باید در نقش پدران، مادران، مردان، زنان ، جوانان، دوستان، و. . . بیندیشیم متأثرازترکیب پیچیده ای است ازتبلیغات تجاری، نمایش های خنده دار، سریال های تلویزیونی، موسیقی وکتاب های درسی دانشگاهی. بیشتراین تفکر ناشی ازکنشگران قدرتمند اقتصادی وسیاسی است که منافعشان با پذیرش این اندیشه ها ازجانب ما تأمین می شود. بنابراین دیدگاه هایی که ما به کار می بریم باید همیشه، تااندازه ای در زمینه ی وسیع تر قدرت درک شود. گواه این مدعا را در عرصه های بین المللی می توان مشاهده کرد.

   امروزه قدرتمندان با در اختیار گرفتن ابزاهای ارتباطی نوین افکار و عقاید مورد نظر خودرادرسطح جهان تبلیغ کرده افکار عمومی را به هرسمتی که بخواهند سوق می دهند. شرورترین وجانی ترین دولتها و افراد را مدافع حقوق بشر و بپا خاستگان برای احقاق ابتدایی ترین حقوقشان را ناقض حقوق بشر و مستحق نابودی قلمداد می کنند. رسانه ها با ارائه الگوهای یکسان سعی درسلب هویت های قومی و همانند سازی با فرهنگ جهانی که جز ایده ها، ارزش ها و قواعدتعیین شده توسط قطب های قدرت نیست، دارند.

   ازدیگر معایب این فناوری محدود شدن حریم های خصوصی افراد است. چرا که با ابزارهای جدید امکان رخنه و نفوذ دراین حریم ها وجود دارد. و ازجایی که اطلاعات افراد به صورت دیجیتال در رایانه های شخصی یا اداری وجود دارد. برخی افراد می توانند به سری ترین اطلاعات دیگران دست یافته واز این طریق به باج خواهی بپردازند، چراکه امروزه این اطلاعات درحکم گروگان با ارزشی  می تواند به عنوان  حربه ای بر علیه افراد مورد استفاده قرار گیرند.تلفن های همراه دوربین دار ،  میکروفون های کوچک و. . .  امروزه محفل های خصوصی خانواده ها را در معرض تهدید قرار داده است که در جامعه خودمان شاهد برخی سوء استفاده ها از این پدیده هستیم،که اگر اقدامات دولت ها در کنترل مکالمات و ارتباطات افراد را که همه آن ها قابل دسترسی و کنترل می باشد را هم به این مطالب اضافه کنیم، بیشتر آن روی سکه فناوری های نوین را  نشان خواهد داد.

محدودیت های ناشی از توسعه فناوری اطلاعات

 ۱٫ افزایش شکاف طبقاتی  (چه در بین افراد و چه در بین کشورها).

۲٫ افزایش هزینه های آموزشی و عدم امکان استفاده از امکانات و منابع.

۳٫ فقدان برنامه های راهبردی و اعمال سلیقه های فردی در محیط آموزش و پـرورش  (نگاه سخت افزاری به توسعه فناوری تهدیدی جدی است، چون تکنولوژی اطلاعات یک نظام فکری و فرهنگی است.

۴٫ همراه نبودن معلم  (چون اغلب معلمان آمادگی کافی برای بهره مندی از فناوری اطلاعاتی را ندارند و پیش بینی می شود که این عدم آمادگی به نوعی مقاومت در برابر تغییر و نوآوری تبدیل شود).

۵٫ دسترسی آسان به منابع ممنوعه (القای فرهنگ غربی در بعضی موارد و عدم مدیریت صحیح بر سایت ها و تبلیغ ناهنجاری های اخلاقی موجب نگرانی بسیاری از خانواده ها و دست اندرکاران تعلیم و تربیت شده است) .

آموزش و پرورش،  به رغم تلاش های صورت گرفته در حیطه برنامه ریزی تفصیلی آموزشی و درسی و نیز در حیطه های اجرایی و اداری،  دارای نظامی متمرکز است.

   این تمرکز برنامه درسی یکسان و بدون انعطاف را از لحاظ محتوای شیوه های آموزش و تدریس و نوع ارزشیابی برای هر موضوع درسی، برای کلیه دانش آموزان اعم از شهری و روستایی و. . .  با هر نوع استعداد،  علاقه و خاستگاه اقتصادی و اجتماعی،  از هر جنس،  نژاد،  زبان و فرهنگ و. . . .  تجویز می کند.

   در چنین نظام هایی عملا هیچ گونه نوآوری و ابتکار چشمگیر و موثری امکان نهادینه شدن نمی یابد، زیرا هر اقدامی باید از بالا تصمیم گیری شده و به طور سراسری به اجرا گذاشته شود.

   بدنه اجرایی با هر چه از بالا بیاید به صورت یک دستور اداری و ازسر رفع تکلیف برخورد می کند و به مجرد برخورد با یک مانع پیش بینی نشده، اجرای دستور را متوقف می کند. در این شرایط کاربرد فناوری اطلاعات درآموزش تنها درسطح حداقل مثلاً به صورت یک موضوع درسی،  امکان پذیر خواهد شد.

   افزون بر آن به واسطه این تمرکز توان برنامه ریزی درسی و رهبری فرایند یادگیری که از  مهارت های اصلی و کاربرد فناوری در آموزش و پرورش به شمار می رود،  در معلمان رشد  نمی یابد.

علاوه بر تمرکز،  دولتی بودن کلیه فعالیت های تهیه و تولید مواد و نرم افزارهای آموزشی مانع رشد و بالندگی بخش خصوصی در این زمینه شده است و حال آنکه از شرایط موفقیت برنامه کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش،  مشارکت فعال بخش خصوصی است.

توصیه ها و راهکارها

۱- نباید در مراحل آغازین راه از نتایج ضعیف و ناموفق مایوس شد.

۲- پس از تهیه سخت افزار باید اقدامات و پشتوانه نگهداری و مراقبت از آنها در مراکز آموزشی لحاظ شود.که در غیر این صورت مراکز آموزشی گورستان عظیم دیجیتالی خواهند شد.

۳-پس از تهیه سخت افزار مدیران اجرایی مسئول تهیه نرم افزارهای مناسب طراحی برنامه های راهبردی وپیگیری راه اندازی سایت مراکز آموزشی می باشند.

۴-آموزش و توجیه معلمان و اساتید به شیوه بنیادی و اصولی در اولین قدم ها.

۵-پیگیری مستمر مسئولان درجهت تضمین بقای طرح.

۶-مدیران نباید به علت نگرانی در مورد خرابی و هزینه های سخت افزاری دانش آموزان و دانشجویان را در استفاده از رایانه ها محروم کنند که در این صورت باصرف هزینه های هنگفت عایدی نخواهیم داشت.

۷-محتوای درس و شیوه های اجرا و ارزشیابی طوری باشد که با استفاده از رایانه ها همخوان باشند و یادگیری مهارت ها در ارزشیابی و زندگی فراگیر،  محسوس باشد.

۸-در مراکز آموزشی باید آموزش استفاده از رایانه زیر نظر افراد مجرب و متخصص در اولویت های اولیه قرار گیرد.

۹- تشویق دبیران، معلمان، اساتید، دانشجویان و دانش آموزان به تولید علم و محتوای الکترونیکی.

نتیجه گیری

   در عصر حاضر که دوران پیشرفت جهان است، معلمان و اساتید جهت به روز شدن و همگام با پیشرفت جهانی نیازمند گذراندن دوره های فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشند و آموزش و پرورش و آموزش عالی در این راستا وظیفه دارند دوره های مرتبط را برگزار نمایند و آگاهی های لازم را به معلمان و اساتید دهند تا آنها نیز با آگاهی کامل با کاربرد آن درفرایند یاددهی یادگیری واقف شوند وآن را به کار گیرند.

    در این راستا وزارت آموزش و پرورش و آموزش عالی سیاست هایی را اتخاذ نمایند تا معلمان و اساتید به کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش علاقه مند شوندکه سوای مشوق های مادی و معنوی دبیران و اساتید، وزارت خانه ها نیز در جهت تغییر در محتوا محور بودن کتابها گام هایی بردارند  تا زمینه را برای ظهور و استفاده فناوری مهیا سازند.

   انقلاب اطلاعاتی و فناوری به عنوان انقلاب صنعتی موجب پدید آمدن دوران جدید عصر اطلاعات و ارتباطات و به تبع آن جامعه اطلاعاتی شده است که فناوری اطلاعاتی و ارتباطی مهمترین رکن بقا و قوام آن است، از این رو آموزش مهارتها و فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و چگونگی استفاده از آنها، از ضرورت های حیاتی حضور در این عرصه و در این برهه از زمان محسوب می شود و وظیفه نظام آموزشی، طراحی برنامه آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات با در نظر گرفتن آشنایی با مهارتهای اطلاعاتی و لزوم بسترسازی برای چگونگی برخورد با فناوری اطلاعات می باشد.

منابع

1.      ذوالفقاری،میترا(۱۳۸۸).طراحی و بکارگیری سیستم آموزش الکترونیکی ترکیبی در دانشگاه علوم پزشکی تهران. رساله دکتری . دانشگاه پیام نور.

2.      سراجی، فرهاد؛ عطاران، محمد؛ علی عسگری، مجید(۱۳۸۸). تعیین نقش مدرس در دانشگاه مجازی.ارائه شده در  سومین همایش یادگیری الکترونیکی، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.

3.      فتحی واجارگاه،کورش؛ نصیری ،فهیمه(۱۳۸۸).بررسی شرایط و امکانات مورد نیاز استقرار نظام آموزش الکترونیکی(مورد وزارت آموزش و پرورش).ارائه شده در چهارمین کنفرانس ملی و اولین کنفرانس بین المللی آموزش الکترونیکی.

4.      خ‍ادم‌ م‍س‍ج‍دی‌،ح‍مید.(۱۳۸۹). ن‍ق‍ش‌ ف‍ن‍اوری‌ اطلاع‍ات‌ و ارت‍ب‍اطات‌ (ICT) در ب‍ه‍ب‍ودف‍رآیند‍ ی‍ادده‍ی‌ ی‍ادگ‍ی‍ری‌ دان‍ش‌ آم‍وزان‌ دبیرس‍ت‍ان‌ ه‍ای‌ ش‍ه‍رس‍ت‍ان‌ ک‍رج‌. اس‍ت‍اد راه‍ن‍م‍ا:دک‍ت‍ر ح‍س‍ن‌ رستگ‍ار پ‍ور. اس‍ت‍اد م‍ش‍اور: دک‍ت‍ر پوران‍دخ‍ت‌ ف‍اض‍لیان‌. پایان نامه ک‍ارش‍ن‍اسی‌ ارش‍د ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‌ آم‍وزشی. دان‍ش‍گ‍اه‌ت‍ربیت م‍ع‍ل‍م‌،دان‍ش‍ک‍ده‌ روان‍ش‍ن‍اسی‌ و ع‍ل‍وم‌ ت‍ربیتی‌.

5.      گ‍ن‍جی‍،م‍س‍ل‍م‌.(۱۳۸۹). ام‍ک‍ان‌ س‍ن‍جی‍‌ اس‍ت‍ق‍رار سیستم‌ آم‍وزش‌ ال‍ک‍ت‍رونیکی‍‌ و زیرس‍اخ‍ت‌ه‍ای‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ آن‌ در م‍راک‍ز ت‍ربیت م‍ع‍ل‍م‌ ش‍ه‍ر ت‍ه‍ران‌.پایانامه ک‍ارش‍ن‍اسی‌ ارش‍د م‍دیریت‌ آم‍وزشی‌. اس‍ت‍اد راه‍ن‍م‍ا: دک‍ت‍ر م‍ح‍م‍درض‍اب‍ه‍رنگی‌. اس‍ت‍اد م‍ش‍اور: دک‍ت‍ر ع‍ب‍دال‍رحیم‌ نوه‌ اب‍رهیم‌.دان‍ش‍گ‍اه‌ت‍ربیت‌ م‍ع‍ل‍م‌،دان‍ش‍ک‍ده‌ روان‍ش‍ن‍اسی‌ و ع‍ل‍وم‌ ت‍ربیتی‌.

6.        م‍ع‍اذی‌،م‍ریم‌.(۱۳۸۸). ت‍اثیر‍ ن‍رم‌ اف‍زاره‍ای‌ آم‍وزشی‌ ب‍ر ت‍ف‍ک‍ر ان‍ت‍ق‍ادی‌ و راب‍طه‌ آن‌ ب‍ا س‍ب‍ک‌ه‍ای‌ ش‍ن‍اخ‍تی‌ دان‍ش‌ آم‍وزان‌ دوره‌ راه‍ن‍م‍ای‍ی‌. پایانامه ک‍ارش‍ن‍اسی ارش‍د م‍دیریت‌ آم‍وزشی‌. اس‍ت‍اد راه‍ن‍م‍ا: دک‍ت‍ر ح‍س‍ن‌ رس‍ت‍گ‍ارپ‍ور. اس‍ت‍اد م‍ش‍اور:دک‍ت‍ر م‍ه‍رن‍از ش‍ه‍رآرای‌. دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ربیت‌ معلم، دان‍ش‍ک‍ده‌ روان‍ش‍ن‍اسی‌ و ع‍ل‍وم‌ ت‍ربیتی‌.

7.      ق‍اس‍می‌، مریم‌.(۱۳۸۸). ت‍اثیر اس‍ت‍ف‍اده‌ از ف‍ن‍اوری‌ اطلاع‍ات‌ و ارت‍ب‍اطات‌ (ICT)ب‍ر میزان‌ی‍ادگ‍ی‍ری  و س‍واد اطلاع‍اتی‌ دان‍ش‌ آم‍وزان‌ دخ‍ت‍ر پ‍ایه‌ س‍وم‌ راه‍ن‍م‍ای‍ی‌ در درس‌ع‍ل‍وم‌ ت‍ج‍ربی‌. پایان نامه ک‍ارش‍ن‍اسی‌ ارش‍د ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‌ آم‍وزشی‌. اس‍ت‍ادراه‍ن‍م‍ا: دک‍ت‍ر ح‍س‍ن‌ رس‍ت‍گ‍ارپ‍ور. اس‍ت‍ادمشاور: دک‍ت‍ر پ‍وران‍دخ‍ت‌ ف‍اضلیان‌.دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ربیت‌ م‍ع‍ل‍م‌،دان‍ش‍ک‍ده‌ روان‍ش‍ن‍اسی‌ و ع‍ل‍وم‌ ت‍ربیتی‌.

8.      نادری، عزت اله؛ سیف نراقی، مریم(۱۳۸۸).روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی(با تاکید بر علوم تربیتی)، ۱۳۸۸، تهران، نشر ارسباران.

9.      اولسون، متیو؛ هرگنهان، بی.آر.(۱۳۸۸). مقدمه ای بر نظریه های یادگیری. ترجمه علی اکبر سیف.تهران: دوران.

10.  سیف، علی اکبر(۱۳۸۹). روشهای یادگیری و مطالعه.تهران: دوران.

11.  سیف، علی اکبر(۱۳۸۹). سنجش فرآیند و فرآورده های یادگیری.روشهای قدیم و جدید.تهران:دوران.

12.  سکر، جین.(۱۳۹۰). یادگیری الکترونیکی و کتابخانه دیجیتال. ترجمه اکبر مجیدی. تهران: کتابدار.

13.  بابائی، محمود(۱۳۸۹). مقدمه ای بر یادگیری الکترونیکی. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.

14.  نادری، فاطمه؛ شعبای، احمد؛ عابدی، محمد(۱۳۸۹).مطالعه در عصر دیجیتال.تهران:چاپار.

15.  بهنام، ایوب(۱۳۹۰). نخستین ها در علوم کتابداری و اطلاع رسانی: نگاهی به اولین تحولات کتاب….تهران:چاپار.

۱-Information Society

[1] .  IT

[2]. The Assocation for Education Communication and Technology

[3]. British Educational Communication and Technology Agency (BECTA)

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع :

انواع آسیب های ورزشی ، پیشگیری و درمان

درس تربیت بدنی 2

استاد راهنما :

جناب آقای ابراهیمی

تهیه و تنظیم :

علی ابراهیمی

دانشجوی پرستاری

فهرست مطالب

بسم الله الرحمن الرحیم.. 1

آسیبهای ورزشی, پیشگیری و درمان.. 3

آسیبهای ورزشی حاد:3

علائم و نشانه های آسیبهای ورزشی حاد عبارتند از:3

1- کشیدگی و پارگی های عضلات و رباطها4

2- آسیب های زانو :5

3- درد ساق بدنبال ورزش ( shin splint ) :5

4- آسیب های تاندون آشیل:6

5- شکستگی ها : در ورزش دو نوع شکستگی داریم :6

شکستگی مزمن ( stress fracture ) :6

6- در رفتگی ها :7

برخورد درمانی با آسیبهای ورزشی:7

*صدمات و جراحات ورزشی نیازمند اقدام پزشکی:7

درمان های اختصاصی :8

جلوگیری از آسیبها و صدمات ورزشی :10

در زمینه آسیب های ورزش بانوان :11

درد مچ و ورزش های آن.. 12

درد مچ چگونه دردی است ؟12

علل بروز این بیماری:13

ورزش های مفید برای پیشگیری از مچ درد:13

اورژانس و کمکهای اولیه در صدمات ورزشی.. 14

خصوصیت باندهای فشاری (کشی،الاستیک) چیست؟16

علل اصلی ایجاد صدمات ورزشی چیست؟17

منابع :17

آسیبهای ورزشی, پیشگیری و درمان

آسیب ورزشی و پیشگیری از آن از مقولات مهم طب ورزش می باشد.آسیب های ورزشی خوشبختانه اغلب  بطور موثر درمان می شوند و اغلب افرادی که دچار صدمه دیدگی ورزشی می شوند به نحو رضایتبخشی دوباره به ورزش باز می گردند. از سویی بسیاری از صدمات ورزشی و عوارض ناشی از آن را می توان پیشگیری نمود.

بطور کلی صدمات ورزشی یا بصورت حاد ایجاد می شوند و یا مزمن هستند.

آسیبهای ورزشی حاد:

مثل پیچ خوردگی ها,دررفتگی ها,کبودی ها,خراشیدگی ها, کشیدگی عضلات , رباطها , شکستگی ها , آسیب مغزی , کمر درد حاد , زانو درد حاد و سر درد معمولاً به دنبال ضربه و تروما رخ می دهند.شایعترین آسیب و صدمه ورزشی حاد را کبودی ها و خراشیدگی ها تشکیل می دهند.آسیب و درد مچ پا را شایع ترین آسیبهای ورزشی اسکلتی عضلانی محسوب می کنند و شایع ترین آسیب مچ پا هم پیچ خوردگی مچ پا می باشد که سبب درد پا می شود. 

علائم و نشانه های آسیبهای ورزشی حاد عبارتند از:

1- درد شدید و ناگهانی

2- تورم

3- عدم توانایی در تحمل وزن بدن روی اندام تحتانی

4- حساسیت در لمس ناحیه

5- عدم توانایی در حرکت مفصل در تمام دامنه حرکتی آن

6- ضعف شدید اندام

7- در رفتگی یا شکستگی قابل مشاهده

آسیبهای ورزشی مزمن:

معمولاً‌ ناشی از فعالیت بیش از حد و اعمال نیرو بر روی یک بخش خاص از بدن در هنگام ورزش رخ می دهد.

علایم و  نشانه های آسیبهای ورزشی مزمن عبارتند از :

1- دردی که با انجام حرکات ورزشی تشدید و با استراحت بهبود می یابد.

2- درد از نوع گنگ و مبهم است.

3- تورم

انواع شایع آسیبهای ورزشی

1- کشیدگی و پارگی های عضلات و رباطها

Sprain به کشیدگی رباطها ( که استخوانها را به هم ارتباط می دهند ) اطلاق می گردد. علل ایجاد کشیدگی رباطها عمدتاً‌ ضربات هستند که سبب جابجایی استخوانها از هم در محل مفصل و کشیدگی رباط یا پارگی آنها می شوند. این کشیدگی ها 3 درجه دارند که درجه 1 آن کشیدگی خفیف و درجه 3 آن پارگی کامل رباط است. نواحی از بدن که بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند عبارتند از مچ پا, زانو و مچ دست است.مثلا کشیدگی رباط های عضلات جمع کننده انگشتان در محل مچ دست از علل شایع درد دست در ورزشکاران است. علائم ایجاد sprain شامل درجات مختلفی از حساسیت در لمس محل, درد, التهاب , تورم و عدم توانایی در حرکت عضو یا مفصل و یا شلی مفصل و ناپایداری آن است

Strain به آسیب و کشیدگی واحد عضله – تاندون گفته می شود که اغلب در اثر مقاومت در برابر فشارهای کششی در اثر انقباض شدید عضلانی در ورزش های غیر تماسی ایجاد می گردد. کشش بیش از حد سبب پارگی جزئی در واحد عضله – تاندون میشود . علائم و نشانه های آن شامل درد, اسپاسم عضله و فقدان قدرت عضله, در درجات شدید پارگی عضله.

2- آسیب های زانو :

بخاطر ساختمان پیچیده و متراکم و نیز تحمل وزن بدن مفصل زانو شایعترین مفصلی است که دچار صدمه ورزشی می شود. هر ساله حدود 55 میلیون نفر در آمریکا بخاطر مشکلات زانو معاینه می شوند.

آسیب های زانو می تواند خفیف یا شدید باشد از آسیب های خفیف می توان به زانوی دوندگان ( درد و حساسیت در لمس جلوی و پائین زانو ) و التهاب تاندون ها و رباط های زانو نام برد.

آسیبهای شدید زانو شامل آسیب های استخوانی و غضروفی ( غضروف مفصلی و مینسک ها ) و آسیب های شدید و پارگی های رباطهای زانو ( رباط های صلیبی قدامی و خلفی و رباط های جانبی خارجی و جانبی داخلی ) می باشد.

آسیب دیدگی و صدمات زانو عمدتاً بدنبال چرخش زانو رخ می دهد اما می تواند بواسطه اصابت ضربات, افتادن روی پاها از ارتفاع , پریدن نادرست و دویدن های طولانی  و گرم کردن نامناسب روی  دهد.

3- درد ساق بدنبال ورزش ( shin splint ) :

درد ساق در هنگام ورزش مسئله شایعی است. درد معمولاً‌ در جلوی قسمت تحتانی ساق پا و نزدیک مچ و یا در سمت داخلی ساق رخ می دهد. این عارضه در دوندگان مشاهده میشود ومعمولا ناشی از شکستگی های استرسی یا خونرسانی ناکافی است. ریسک فاکتورهای این عارضه عبارتند از :

- تمرین بیش از حد

- روش دویدن نادرست

- تمرین های کششی نادرست

- گرم کردن ناکافی

- دویدن یا پریدن بر روی سطح سخت

- کفش نا مناسب ورزشی

4- آسیب های تاندون آشیل:

آشیل تاندون عضله پشت ساقی است و در پشت مچ پا قرار دارد و مچ پا را به عقب می کشد و بطور شایعی دچار آسیبهای ورزشی می شود. طی روند پیری و نیز طی تمرین بیش از اندازه در ورزش این تاندون می تواند دچار التهاب شود. این امر تاندون را مستعد آسیب و پارگی در اثر اصابت ضربه می کند, از سویی بعلت درد ناشی از التهاب فرد از آن پا کمتر استفاده نموده و دچار تحلیل عضلانی و استعداد به صدمات ورزشی دیگر از ناحیه پا می شود.

عمدتاً آسیبهای ورزشی تاندون آشیل در افراد میانسال و مسنی که بصورت گاهگاه ورزش می کنند رخ می دهد. اغلب در اثر افزایش ناگهانی شتاب حرکت دویدن و نیز در هنگام حرکات پرشی فرد دچار آسیب می گردد.

5- شکستگی ها : در ورزش دو نوع شکستگی داریم :

a- شکستگی حاد

b- شکستگی مزمن ( stress fracture )

شکستگی حاد :

ناشی از اعمال ضربه مستقیم به استخوان است. می تواند از نوع ساده ( شکستگی ساده استخوان با کمترین آسیب به بافت نرم اطراف ) و یا ترکیبی ( بیرون زدگی استخوان شکسته از سطح پوست ) باشد. اغلب شکستگی های حاد اورژانس بحساب می آیند و باید به سرعت درمان شوند بخصوص نوع ترکیبی که در معرض عفونت زخم قرار دارد.

شکستگی مزمن ( stress fracture ) :

عمدتاً‌ در پا و ساق و بخصوص در ورزش هایی که تماس تکرار شونده با سطح زمین وجود دارد دیده می شود در ژیمناستیک, ورزشهای رزمی, دو میدانی شایعتر است. اصولاً در این نوع شکستگی واضح استخوانی نمی بینیم بلکه شکستگی ها ریز و کوچک بوده و خود را با درد استخوان در هنگام اعمال نیرو روی استخوان نشان می دهد. البته گاهی هم تورم و حساسیت در لمس محل داریم.

6- در رفتگی ها :

جابجا شدن استخوان های دو طرف مفصل را نسبت به هم گویند. در رفتگی ها عمدتاً در ورزش های تماسی ( فوتبال , بسکتبال و ... ) و نیز ورزش هایی که در آنها کشش های شدید به اندام وارد می شود رخ می دهد. به ترتیب شیوع مفصلهای شایع عبارتند از : شانه , آرنج, مچ دست.

برخورد درمانی با آسیبهای ورزشی:

اول اینکه هرگز زمانی که در هنگام ورزش دچار درد شدیم سعی نکنیم به حرکات و تمرین ادامه دهیم لذا اولین گام توIce Massageقف فعالیت ورزشی است.

*صدمات و جراحات ورزشی نیازمند اقدام پزشکی:

a . آسیب هایی که سبب درد شدید و تورم و یا بی حسی در اندام شوند.

b. عدم توانایی در تحمل وزن بدن برروی اندام آسیب دیده

c. جراحات و صدماتی که ناشی از یک آسیب قدیمی اند و اکنون در آنها دچار درد شدید ـ تورم و یا ناپایداری مفصلی ( اگر آسیب قدیمی در مفصل باشد ) شده ایم.

*صدماتی که در موارد فوق نگنجیدند را می توان در منزل یا در محیط ورزش درمان نمود :

جهت تسریع بهبودی باید 4 اقدام بعد از آسیب دیدگی ورزشی تا حداقل 48 ساعت بعد انجام گیرد.

1- استراحت : توقف فعالیت ورزشی و استراحت دادن به ناحیه صدمه دیده اولین قدم است. چنانچه ناحیه صدمه دیده مثلاً‌ در پا است بخاطر نیاز به انجام فعالیتهای روزانه می توان از عصا استفاده نمود تا به عضو صدمه دیده فعالیتی وارد نشود.

2- درمان با یخ: برای انجام یخ درمانی باید کیسه حاوی یخ را به مدت 20 دقیقه برروی محل آسیب قرار دهیم و این کار را 8-4 بار در روز انجام می دهیم. توجه شود که زمان فوق نباید بیش از 20 دقیقه باشد. سرما درمانی سبب کاهش التهاب و تورم و درد می گردد.

3- فشار موضعی محل آسیب : با بانداژ کردن محل آسیب می توان از میزان تورم و التهاب کاست و روند بهبودی را تسریع نمود.

4- بالا نگه داشتن محل آسیب : در صورت آسیب دیدگی زانو, آرنج, اندام فوقانی و تحتانی می توان آنها را بالاتر از سطح قلب قرار داد. این امر به کاهش آزاد سازی فاکتورهای التهابی می انجامد و روند بهبودی را شدت می بخشد.

درمان های اختصاصی :

در بالا اشاره شد که برای تمامی آسیبهای ورزشی می توان با استفاده از 4 مورد استراحت دادن, بالا نگه داشتن سرما درمانی و فشار موضعی درد و تورم را کاهش و روند بهبودی را تسریع نمود. اما درمانها و روشهای خاصی هم برای درمان آسیب های ورزشی وجود دارد که در زیر به اختصار در مورد آنها توضیح می دهیم:

1) داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی ( NSAIDS ) :  اولین مرحله از ترمیم آسیب همان ایجاد التهاب در محل آسیب است. در واقع بوجود آوردن گرمی , تورم و حساسیت در لمس که نشانه های التهاب هستند اولین مرحله از ترمیم آسیب دیدگی است. اما التهاب شدید می تواند مضر باشد لذا برای کاهش آن اقدام می کنند. پزشکان از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن, ناپروکس و آسپرین برای این منظور استفاده می کنند. این داروها هم درد و هم التهاب را کاهش می دهند. داروی استامینوفن هم جزو این گروه است اما فقط ضد درد است و ضد التهاب نیست.

2) جراحی : در برخی موارد جراحی جهت ترمیم بافت همبند ( عصب ـ عروق ) و نیز شکستگی های ترکیبی لازم است. البته طیف وسیعی از آسیبهای ورزشی نیازی به جراحی ندارند.

3) درمانهای بازتوانی : بازتوانی به برنامه ای چند مرحله ای برای بازیابی توان و انعطاف عضو صدمه دیده به ما قبل آسیب دیدگی است. در اغلب آسیب ها باید هر چه سریعتر حرکات شروع شوند ( بعد از رفع درد ) این شروع زودرس فعالیت می تواند به بهبودی کمک شایانی کند باید در دامنه حرکتی مفصل انجام داد پس از اینکه در تمام دامنه حرکت قادر به حرکت شدیم باید شروع به انجام حرکات کششی نمائیم و بعد به حرکات قدرتی برای تقویت عضلات بپردازیم. توجه داشته باشیم حرکات را تا جایی ادامه بدهیم که درد نداشته باشیم به عنوان مثال چنانچه در دامنه حرکتی مفصلی در جایی درد گرفت تا آنجا که درد نیاید مفصل را حرکت می دهیم. یک برنامه بازتوانی کامل باید شامل ورزشهایی برای افزایش انعطاف پذیری, قدرت و حس عمقی باشد.

4) تحریک الکتریکی : تحریک الکتریکی  مداوم سبب بهبود درد یا جلوگیری از انتقال پیام درد از اعصاب به مغز می شود. از سویی دیده شده که سبب کاهش تورم و حفظ قدرت عضلانی و جلوگیری از تحلیل عضله می گردد.

5) سرما درمانی : با کاهش خونرسانی به عضو صدمه دیده سبب کاهش التهاب و درد می گردد. عمدتاً در 48 ساعت اول کاربرد دارد.

6) گرما درمانی : با افزایش خون رسانی سبب تسریع روند بهبودی و کاهش درد می شود اما در 48 ساعت اول نباید استفاده شود. عمدتاً در 48 ساعت اول سرما درمانی و بعد از آن گرما درمانی می کنیم.

7) اولتراسوند: امواج پرفرکانس اولتراسوند سبب ایجاد گرمای عمقی در بافت آسیب دیده می شود و روند بهبودی آسیب ورزشی را تسریع می کند.

8) ماساژ درمانی :   با افزایش جریان خون عضو بهبود را تسریع می کند. در فاز حاد نباید انجام گیرد.

جلوگیری از آسیبها و صدمات ورزشی :

در اطفال و نوجوانان :

• گرم کردن کافی قبل از انجام حرکات ورزشی حتی حرکات مداوم ورزشی.

• عدم وادار کردن اطفال به تمرین بیش از حد

• عدم انجام حرکات ورزشی که در آنها زانوها به طرفین بیش از حد کشیده شوند مثلاً از آنها بخواهیم که زانوهای خود را زیاد از هم باز یا بسته کنند در حالیکه پاهای آنها روی زمین است.

• انجام حرکات کششی برای گرم کردن بخصوص برروی تاندون آشیل‏, عضلات پشت ران و عضله چهار سر جلوی ران.

• انجام حرکات برای سرد کردن بدن بعد از انجام فعالیت مثل راه رفتن بعد از انجام دو میدانی و عدم قطع ناگهانی فعالیت.

• استفاده از کفشهای مناسب ورزشی.

• استفاده از وسایل محافظتی مثل مچ بند, ساق بند و زانو بند.

• استفاده از نرم ترن سطح برای ورزش: تا حد امکان از دویدن و یا تمرین بر روی سطوح سخت مثل آسفالت پرهیز گردد.

• هنگامی که زانو در حالت غیر دینامیک خم است زاویه خم شدگی آن بیش از 90 درجه نباشد.

در بالغین :

• هرگز ناگهانی و متناوب ورزش نکنید مثلاً در یک روز در هفته و آنهم شدید. سعی کنید بطور پیوسته و مداوم تمرین کنید. اغلب آسیب ها مثل آسیب تاندون آشیل که بسیار شایع است در افرادی که ناپیوسته تمرین می کنند رخ می دهد.

• اصول ورزشی را که انجام می دهید بخوبی یاد بگیرید انجام صحیح حرکات مهمترین روش برای جلوگیری از آسیب ورزشی است.

• هرگز بیش از حد توان فشار نیاورید.

• هرگز بیش از اندازه تمرین نکنید.

• محدودیت بدن خود را بشناسید هرگز توانایی های شما در صورتی که میانسال هستید مثل دوران جوانیتان نیست . فعالیتهای خود را متناسب با سن و وضعیت بدنی طراحی کنید.

• بر شدت تمرین خود آهسته آهسته بیفزایید.

• تمرکز خود را بر بهبود وضعیت قلبی- عروقی,انعطاف پذیری و افزایش قدرت همزمان بگذارید. توجه به یک بعد مثلاً افزایش قدرت از کارایی شما می کاهد و شما را مستعد آسیب می کند.

• حتماً‌ قبل از انجام ورزش حداقل 15 دقیقه حرکات کششی انجام دهید.

• حتما بعد از انجام ورزش به آرامی خود را سرد کنید و یکباره از فعالیت دست نکشید.

در زمینه آسیب های ورزش بانوان :

برای جلوگیری از آسیب های ورزشی زنان تاکید بر روی افزایش قدرت عضلانی اولین توصیه است که باید به آن توجه گردد. خانمها باید از ورزش بیش از حد مثل انجام ورزشهای شدید هوازی جهت کاهش وزن پرهیز کنند چرا که این ورزش شدید می تواند به اختلال سیکل ماهانه و یا قطع آن منجر گردد. چنانچه میزان چربی بدن زنان کمتر از 25% کل وزن بدن باشد در آنها قطع سیکل ماهانه رخ می دهد لذا ورزش متناسب توصیه می گردد.

سایر توصیه ها برای جلوگیری از آسیب ورزشی بانوان مثل ورزشکاران بالغ است که اشاره شد.

درد مچ و ورزش های آن

مختصری در مورد آناتومی مچ دست :

 ساختار اسکلتی: مفصل مچ دست  از ترکیب دو استخوان زند زبرین و زیرین و هشت استخوان مچ دست می باشد که با استخوان های کف دست مفصل می شود .مچ دست قادر به انجام حرکات دور شدن ( آبداکشن )، نزدیک شدن ( آداکشن )، باز شدن ( اکستنشن )، تا شدن ( فلکشن ) و هایپرآداکشن و هایپرفلکشن می باشد . ساختار عضلانی: حرکات متنوعی که در مچ دست وجود دارد به علت وجود بیست و پنج عضله ای است که در این قسمت فعالیت دارند ، که قوی کردن این عضلات مخصوصا عضلات ناحیه ساعد می تواند شما را در برابر مچ درد تا حدودی مصون سازد

 درد مچ چگونه دردی است ؟

 Carpal Tunnel Syndrome یکی از بیماری های بسیار رایجی است که متأسفانه در گذشته چندان مورد تحقیق قرار نگرفته و تا حدی ناشناخته مانده است . معمولاً مردم ، این بیماری را به عنوان " مچ درد" می شناسند که درد آن به انگشت های دست ختم شده و حرکات دست را تا حدودی مشکل می سازد و ناتوانی به وجود می آورد. امروزه این ناراحتی در میان کارگران و کارکنان کشورهای صنعتی فوق العاده رایج است. این عارضه در میان کسانی که ساعات زیادی با کامپیوتر کار می کنند،بعضی از ورزش کاران، افرادی که به کارهای مکانیکی اشتغال دارند بسیار رایج است.

 در حال حاضراین درد شناخته شده ، و قابل درمان است .البته عوامل دیگری نیز می تواند موجب مچ درد شود ولی این بیماری یکی از شایع ترین علت های درد در ناحیه مچ دست است .

علل بروز این بیماری:

 تحقیقات نشان می دهد از هر ده نفر افرادی که به این ناراحتی دچار هستند ، یک نفر کسانی هستند که با دست هایشان کار می کنند. خانمهای خانه دار ، تایپیست ها ، قصاب ها ، نجارها، موسیقی دانان و خیاط ها بیشتر به این بیماری دچار می شوند . به عبارتی این عارضه در میان زنان 40 تا 60 ساله و بخصوص زنان باردار رایج است ؛ زیرا در دوران بارداری به دلیل ترشحات زیاد هورمون ، غضروف شل شده و باعث تورم می گردد. در ضمن این حالت در میان خانم هایی که قرص ضد بارداری مصرف می کنند نیزدیده می شود . همچنین کسانی که از ناراحتی تیروئید رنج می برند به دلیل نوسان هورمون به این بیماری دچار می گردند.فشار حاصله بر روی عصب حسی میانی عامل این بیماری است . همچنین رماتیسم مچ و مفاصل دست نیز از علل این بیماری به حساب می آیند.

 ورزش های مفید برای پیشگیری از مچ درد:

با انجام تمرینات زیر می توانید تا حدی امکان ابتلا به درد مچ دست را در آینده کاهش دهید :

 1- انگشتان خود را محکم بسته یک ثانیه بسته نگه دارید مجددا باز کنید این کار را بیست بار پشت سر هم برای هر دست انجام دهید .

 2- یک توپ تنیس یا چند جوراب که در هم به شکل توپ پیچیده شده است را در دست گرفته و سعی کنید انگشتان خود را ببندید در این صورت انگشتان شما با مقاومت از طرف توپ مواجه می شود انگشتان خود را در همین وضعیت به مدت سه ثانیه نگه دارید و سپس سه ثانیه استراحت دهید . این حرکت را ده بار برای هر دست انجام دهید .

 3- آرنج خود را طوری خم کنید که ساعد شما با بازویتان زاویه نود درجه تشکیل دهد طوری که کف دست شما رو به بالا باشد سپس انگشتان خود را بسته مچ خود را به آرامی به سمت بالا و پایین حرکت دهید .

 4- دست خود را در همان حالت تمرین شماره قبل نگه داشته ولی اینبار به جای بالا و پایین کردن مچ دست را به چپ و راست به آرامی حرکت دهید ( توجه داشته باشید که مچ در این حرکت باید بدون هیچ شکستگی از ساعد باشد ) .

5- دست خود را در همان حالت تمرین شماره قبل نگه داشته اینبار مچ خود را طوری حرکت دهید که در مرحله اول کف دست رو به بالا باشد و در مرحله بعد با چرخاندن ساعد کف دست رو به پایین شده باشد ( توجه داشته باشید که مچ در این حرکت باید بدون هیچ شکستگی از ساعد باشد و زاویه نود درجه ای ساعد با بازو حفظ شود ) .

 تمرینات شماره سه تا پنج را در سه دوره و هر دوره ده بار انجام دهید . این سه تمرین را میتوانید با گرفتن وزنه سبک در دست انجام دهید ولی شما در صورتی مجاز به انجام این حرکات با وزنه هستید که مچ شما از عضلات نسبتا قوی بر خوردار باشد وگرنه وزنه می تواند به مچ دست شما آسیب برساند .

اورژانس و کمکهای اولیه در صدمات ورزشی

*** اقدامات اولیه در آسیبهای ورزشی شامل مراحل زیر است :

 ۱- محافظت و پیشگیری از آسیب بیشتر مثلاً با استفاده از وسایل کمک ارتوپدی

۲- استراحت که بسته به نوع آسیب از فرم مطلق آن تا استراحت نسبی را شامل می شود.

۳- استفاده از یخ : کاهش درد،تورم و التهاب ناشی از خونرسانی به محل

۴- فشار که اگر همراه با یخ استفاده شود سبب محدود شدن تورم خواهد شد.

۵- بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده نسبت به سطح قلب سبب تسهیل تخلیه وریدی از ناحیه مربوطه می شود.

۶- عمل های محافظتی که در مواقع آسیب جزیی و بدون علامت ورزشکار استفاده میشود مثلاً استفاده از بانداژ برای پیچ خوردگی مختصر مچ پا.

استفاده از اصول فوق در چه زمان و توسط چه کسانی صورت می پذیرد؟

روش های بالا در برخورد اولیه با آسیب های حاد اسکلتی-عضلانی بکار می روند.

آشنایی با آنها برای ورزشکار،مربی،پزشک تیم و هر فرد دیگری که مسوول درمان و برخورد ابتدایی با آسیب باشد لازم است.

چه میزان استراحت کافی است؟ استراحت نسبی در چه مواقعی تجویز می شود؟

طول مدت استراحت وابسته به شدتِ آسیب است.مشخص است که هر چه شدت آسیب بیشتر باشد،مدت استراحت هم بیشتر خواهد بود.وقتی یک آسیب چندان شدید نباشد،استراحت نسبی توصیه می شود.هدف از استراحت نسبی آن است که فرد ورزشکار علی رغم وجود آسیب بدون علامت باقی بماند،هر چند تا حدودی تحرک خود را حفظ کرده است.

فایده استفاده از یخ در برخورد با آسیبها چیست؟آیا گرما هم موثر واقع میشود؟

یخ سبب کاهش خونریزی،تورم،التهاب،نیازهای متابولیک ناحیه مجروح،درد و نیز اسپاسم عضلانی میشود.اما گرما به نوبه خود دارای فایده نیست و جز در مورد کاهش اسپاسم عضلانی،سبب افزایش موارد نامبرده هم خواهد شد.گاهی توصیه می شود که دوره های متناوب استفاده از گرما و یخ اعمال شود.بر اساس شدت تورم عضو این نسبت قابل تغییر است.هر چه آسیب حادتر باشد،از مدت گرم کردن کاسته خواهد شد.

روش صحیح ماساژ دادن با یخ چگونه است؟باید چه مدت زمانی طول بکشد؟آیا روشهای دیگری هم برای استفاده از یخ وجود دارد؟

 یک قالب یخ را برای مدت ۶۰ تا۹۰ ثانیه بر روی منطقه ای ثابت از عضو آسیب دیده نگه میداریم تا در ناحیه مربوطه و تا ۵/۱ سانتی متر در اطراف محل احساس کرختی به شخص دست دهد.حال با توجه به وسعت محدوده ای که بی حس شده و به آرامی یخ را به صورت دایره وار روی پوست ماساژ میدهیم.این ماساژ در آسیبهای با وسعت متوسط،۷ دقیقه و در نواحی بزرگ تا۱۰ دقیقه طول خواهد کشید.توجه شود که بهتر است یخ را در یک کیسه پلاستیک قرار دهیم و از تماس مستقیم آن با بدن جلوگیری کنیم.

غوطه ور کردن عضو،در آب یخ هم موثر است.اما تحمل آن برای مصدوم سخت است به علاوه نمی توان عضو را بالاتر از سطح قلب نگاه داشت.

به عنوان قانونی کلی،در طی یکساعت میتوان ۲۰ تا۳۰ دقیقه(حداکثر)از یخ استفاده کرد و حداقل ۳۰ دقیقهنیز عضو را به حال خود گذاشت مسلم است که اگر تحمل مصدوم به سرما کم باشد،باید زمان استفاده از یخ را کاهش داد.

خصوصیت باندهای فشاری (کشی،الاستیک) چیست؟

این باندها را از دیستال عضو به پروگزیمال می پیچند،به طوری که در هر دور نصف پهنای دور قبلی را بپوشاند،دلیل آن جلوگیری از شل شدن بانداژ وهمچنین ایجاد فشار مناسب است.فشار الاستیکی که اعمال میشود سبب کاهش تورم خواهد شد.البته بانداژ نباید آنقدر محکم انجام گیرد که در بازگشت خون وریدی به طرف قلب اختلالی ایجاد کند.در مورد باندهای الاستیک تا توان بالقوه کشش باند کافی خواهد بود،یعنی نباید آنها را بیش از حد بکشیم.باندهای الاستیک برای آسیبهای حاد اندام تحتانی مناسب نیستند،چون قابلیت محافظت اندکی ایجاد میکنند.و همچنین استفاده آنها در صدمات دست به علت ایجاد فشار زیاد باید با احتیاط صدرت گیرد.

اصول برخورد با ورزشکاری که شدیداً آسیب دیده و حال وخیمی دارد چیست؟

در ابتدا توجه معطوف به مجاری هوایی مصدوم خواهد بود.هر گونه انسداد یا مانعی را باید بر طرف کرد.در هنگام این بررسی ها باید مراقب آسیب ستون فقرات گردنی نیز بود.در صورت احتمال این آسیب نبایدسرو گردن ورزشکار را حرکت داد.

در مرحله بعد به نحوه تنفس مصدوم دقت میشود.در صورت نیاز میتوان از تنفس مصنوعی و اکسیژن کمکی استفاده کرد تا تنفس خود بخودی و منظم برقرار شود.اینک نوبت بررسی گردش خون فرد است.نبض شریان کاروتید از لحاظ کیفیت،تعداد و ریتم لمس خواهد شد.در صورت فقدان این نبض یا نبض رادیال باید عملیات احیاء قبلی عروقی آغاز گردد.

علل اصلی ایجاد صدمات ورزشی چیست؟

عدم آمادگی بدنی،گرم نکردن بدن پیش از شروع فعالیت ورزشی،استفاده از تکنیک های نادرست و نیز ماهیت خود رشته ورزشی از جمله دلایل ایجاد آسیب های ورزشی هستند.

چگونه می توان از بروز صدمات ورزشی جلوگیری کرد؟

ارتقا دانش و سطح معلومات مربیان و خود ورزشکاران،داشتن سطح آمادگی بدنی مطلوب و گرم کردن بدن به اندازه کافی و قبل از مبادرت به انجام فعالیت می توانند از میزان بروز آسیب های ورزشی بکاهند.که این اقدامات از اصول اساسی طب ورزش است.

منابع :

برونر پرستاری ارتوپد

اسیب های ورزشی دکتر قراخانلو

علل افــت تحصیــــلی

و روشهای کاهش آن در مدارس

تقديم به

همه عزیزانی که در طول این پژوهش به نحــوی مشـوق و یاور من بودند

چکیده

 افت تحصیلی یکی از مشکلات نظامهای آموزشی است،وهر سال مقادیر معتنابهی از امکانات مالی ونیرو های انسانی،آموزشی وپرورشی به این معضل اختصاص داده می یابد از آنجا که افت تحصیلی با نظام آموزشی ، فرهنگی ، اجتماعی و خانوادگی جامعه  ارتباط تنگاتنگی دارد ، بررسی آن مستلزم دقت نظر و ارزیابی دقیق عوامل عدیده ای است.

بسیاری از افراد افت تحصیلی را به معنای ناتوانی دانش آموز در یادگیری مواد درسی می دانند . بدون شک این تصوری نادرست است ناتوانی کودک در فراگیری دروس ممکن است از تواناییهای ذهنی محدود و ضعیف ناشی شود در حالی که افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطحی پایین تر در تحصیل و آموزش است .

مشاهده این گونه افت وخیز ها در عملکرد تحصیلی دانش آموزان ، ما را به بررسی علل ان فرا می خواند . از آنجا که نظام اموزش وپرورشیکی از سازمان ها و نهادهای پر هزینه کشور است و نیز به دلید ارزش حیاتی ان در تامین و تربیت نیروی انسانی ماهر ومتخصص جامعه و بطور کلی اعتلای فرهنگی و اقتصادی کشور ، بررسی دلایل افت تحصیلی و روش های مقابله با آن ، می تواند از به هدر رفتن سرمایه های مادی  ومعنوی مردم و مسئولان پیشگیری کند و به کارایی هر چه بیشتر افراد جامعه بینجامد.

مقد مه

 بسیاری از افراد افت تحصیلی را به معنای ناتوانی دانش آموز در یادگیری مواد درسی می دانند . بدون شک این تصوری نادرست است ناتوانی کودک در فراگیری دروس ممکن است از تواناییهای ذهنی محدود و ضعیف ناشی شود در حالی که افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطحی پایین تر در تحصیل و آموزش است .

به منظور تمایز این قبیل ناتوانی ها و افت تحصیلی، ارائه تعریفی از افت تحصیلی لازم وضروری است افت تحصیلی به "کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب گفته می شود" . توجه به تعریف فوق نشان می دهد که مقایسه وسنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی وفعلی دانش آموز  بهترین شاخص از افت  افت تحصیلی است فرض کنید که دانش آموزی در مدرسه دروس خود را به خوبی فرا میگیرد و حتی در بعضی درسها بسیار موفق و ممتاز است اما پس از مدتی سطح نمرات او نزول می کند در اینجا برای معلم و اولیا این سوال پیش می آید که علت این افت تحصیلی چیست و چه علت یا عللی موجب شده تا عملکرد تحصیلی دانش آموز تنزل یابد؟

مشاهده این گونه افت وخیز ها در عملکرد تحصیلی دانش آموزان ، ما را به بررسی علل ان فرا می خواند . از آنجا که نظام اموزش وپرورشیکی از سازمان ها و نهادهای پر هزینه کشور است و نیز به دلید ارزش حیاتی ان در تامین و تربیت نیروی انسانی ماهر ومتخصص جامعه و بطور کلی اعتلای فرهنگی و اقتصادی کشور ، بررسی دلایل افت تحصیلی و روش های مقابله با آن ، می تواند از به هدر رفتن سرمایه های مادی  ومعنوی مردم و مسئولان پیشگیری کند و به کارایی هر چه بیشتر افراد جامعه بینجامد.

 بیان مسئله

اینجانب ………… ، دارای لیسانس آموزش ابتدایی ، مدیر دبستان ……… ، مدت …… سال است که در نظام تعلیم و تربیت این مملکت مشغول به خدمت می باشم . دبستان مورد پژوهش ( ……… ) در شهرستان ……… استان …….. واقع شده است . 

موضوع بحث من در مورد یکی از دانش آموزان مدرسه به نام سمیه است که اکنون در کلاس پنجم ابتدایی است. سمیه در کلاس چهارم ابتدایی ،دانش آموز درس خوان و کوشا ،با نمرات بسیار خوب مودب و صبور و... کلاس بود که معلمان از او بسیار راضی بودند اما امسال نسبت به سال قبل ،از نظر درسی و رفتاری تغییر کرده است.

در انجام تکالیف و حل تمرینات تنبلی میکرد و تمرینات را بی دقت یا حل نکرده در دفترش وی نوشت از نظر رفتاری هم پر حرف و پرخاشگر شده و در برخورد با معلم و دوستان همکلاسی اش هم رفتار مناسبی نداشت.

 جمع آوری اطلاعات

موضوع را در شورای مدرسه مطرح کردم . نظر معلمان سالهای قبل او را جویا شدم :

نظر معلم پایه چهارم  :سمیه پارسال نسبت به درس بسیار علاقه نشان می داد مخصوصا شعر ها را خیلی با احساس و یبا می خواند .

نظر معلم پایه سوم : سمیه یکی از دانش آموزان خوب کلاسم بود و من به داشتن چنین دانش آموزی افتخار می کردم حتی به عنوان سر گروه در کلاس از او کمک می گرفتم اما امسال به گفته بچه ها همکاری نمی کند و در نمراتش افت زیادی ایجاد شده  مخصوصا از نظر رفتارهم تغییر کرده و شلوغ بی ادب شده است.

 اقدام راه حل پیشنهادی (راه حل اول):

ابتدا تصمیم گرفتم با خود سمیه صحبت کنم و دلایل افت تحصیلی و مخصوصا تغییرات نامناسب رفتارش را از او بپرسم .

در زمان مناسب با سمیه صحبت کردم و او غیر از گریه کردن و سکوت نتوانست هیچ کمکی برای حل مشکلش به من بکند . موضوع رادر جلسه شورای معلمان مطرح کردم همه قول همکاری و همراهی با مرا از همه نظراعلام کردند.

برای پیدا کردن راه حل های مفید برای حل مشکل سمیه به کتابهای مختلف مراجعه کردم تا دلایل افت تحصیلی و راه حل های مناسب برای رفع این مشکل را پیدا کنم.

مطالبی که من از کتابها و منابع اینترنتی درمورد افت تحصیلی استخراج  نمودم را بصورت زیر جمع بندی نمودم .

 منظور از افت تحصیلی چیست؟

معنای لغوی افت عبارت است از کمبود، کمی، کم و کاست و نقصان. لذا افت تحصیلی به معنای کمبود و نقصان در فرآیند تحصیل است. یا به معنای تحت اللفظی آن سنجش علل آمار تجدیدی و مردودی دانش آموزان است.  

افت تحصیلی کاهش عملکرد دانش آموز از رضایت بخش به نامطلوب است،  اگر بین استعداد بالقوه و بالفعل دانش آموزی فاصله ای ایجاد شود، از آن به عنوان افت تحصیلی یاد می شود و بهترین شاخص در این زمینه مقایسه عملکرد قبلی و فعلی است.گاهی  افت تحصیلی فراتر از اعدادی است که ذکر می شود،  گاهی اوقات با این که دانش آموز قبول می شود و به پایه بالاتر راه می یابد اما آموزش، کیفیت لازم را ندارد و دانش آموز از نظر سطح دانش و معلومات پایین است و در این خصوص می توان از افت پنهان نام برد.

افت تحصیلی کاهش نسبی فعالیت درسی و مطالعه یک دانش آموز در یک دوره نسبی  در مقایسه با دوره نسبی قبل از آن کسی که طی سه ماه نمرات در حد 15 داشته اما در دو هفته اخیر در تمامی یا تعدادی از دروس نمرات حدود 12 کسب کرده، می گوییم در حال حاضر نسبت به سه ماه پیش افت تحصیلی دارد. منظور از آوردن کلمه نسبی این است که افت تحصیلی تنها شامل دانش آموزان ضعیف نبوده حتی کسی که چند ماه پیش نمرات حدود 18 داشته اگر در حال حاضر نمرات حدود 16 کسب می کند ، دو نمره نسبت به دوره قبل افت دارد.

افت تحصیلی دانش آموزان یکی از مشکلاتی است که اگر به آن توجه نشود، گاهی موجب دلسردی و ترک تحصیل خواهد شد و شکست دانش آموز در تحصیل، اتلاف سرمایه انسانی و اقتصادی را در پی دارد. بنابراین عوامل افت تحصیلی باید به طور دقیق موشکافی و راهکارهای اساسی برای جلوگیری از آن ارائه شود.

 هنگام مواجه شدن با افت تحصیلی در دانش آموزی نباید انگشت اتهام به سمت او برده و از او به عنوان شاگردی تنبل و بی انضباط یاد شود، چون گاهی ممکن است وضعیت آشفته و نا به سامان خانواده در آن نقش داشته باشد.اولیای دانش آموزان باید ارتباط بیشتری با مدرسه برقرار کنند و در جریان تعلیم و تربیت فرزندان خود و روند آموزش آن ها قرار گیرند.

 افت تحصیلی و مردودی یکی از قدیمی ترین و شناخته شده ترین مسائل آموزش و پرورش در بسیاری از کشورهاست و تحقیقات نشان می دهد هیچ کشوری نتوانسته است یک راهکار برای جلوگیری صد در صدی این مشکل ارائه دهد اما تمام کشورها متناسب با شرایط و وضعیت خود بررسی هایی را انجام و راهکارهایی را ارائه داده اند. پس بهتر است که بر اساس واقعیت های موجود و شناختی که از عوامل ایجاد افت تحصیلی بدست آمده است ، حتی در مناطق مختلف آموزشی ، نسخه های متفاوتی پیچید و منحصر به روش های کلیشه ای نبود .

خسارت‌هاي ناشي از افت‌ تحصيلي:

1-هزينه‌هاي تحميل‌شد‌ه به د‌ولت یاآن چه افت تحصیلی به نظام آموزشی تحمیل می کند  را میتوان شامل موارد زیر دانست :

الف: اتلاف هزينه‌هاي جاري اد‌اره و  موسسات آموزشي توسط د‌ولت.

ب: اتلاف سرمايه‌گذاري‌هاي ثابت براي احد‌اث و تجهيز فضاهاي آموزشي و پرورشي.

 2- هزينه‌هاي تحميل‌شد‌ه بر خانواد‌ه شامل:

الف: اتلاف هزينه‌هاي مستقيم خانواد‌ه مثل پرد‌اخت حق ثبت‌نام، هزينه لوازم‌التحرير.

ب: اتلاف هزينه‌هاي حمل و نقل، ارتباطات براي رفت و آمد‌ د‌انش‌آموزان به مد‌رسه.
3- خسارت‌هاي وارد‌ه به د‌انش‌آموزان شكست خورد‌ه شامل:

الف: هزينه فرصت از د‌ست رفته بر اثر د‌يرتر راه يافتن به بازار كار.

ب: خسارت‌هاي د‌يگري كه بر فرد‌ وارد‌ مي‌شود‌ مثل هزينه واقعي سرخورد‌گي، احساس حقارت و بي‌كفايتي و خود‌پند‌اري منفي.

به نظر مي‌رسد‌ كه بعد‌ رواني اجتماعي خسارت‌ها كه به د‌انش‌آموز و خانواد‌ه او وارد‌ مي‌شود‌، به‌مراتب ضربات رواني جد‌ي‌تري نسبت به  بعد‌ ماد‌ي برخانواد‌ه و فرد‌ تحميل مي‌كند‌ و متأسفانه جبران زخم‌هاي شكست تحصيلي به سختی و ‌كند‌ي انجام مي‌شود‌.

 عوامل موثر بر افت تحصیلی:

این عوامل را به طور خلاصه میتوان چنین بیان نمود و آن را در   4   بخش خود دانش آموز ، خانواده،مدرسه و اجتماع لحاظ نمود:

 ۱. عوامل مربوط به خود دانش آموز

·   عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند ضعف بینایی و شنوایی و غیره

·   عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی

·   نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل

·   عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه

·   نداشتن اعتماد به نفس کافی

·    ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات

·  عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه

 ·  نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف

·  مهارت های مطالعه نادرست .

 ۲.  عوامل مربوط به خانواده

 ·  اختلاف خانوادگی و خانواده آشفته ، طلاق فیزیکی یا روانی والدین ، وجود  نا مادری یا نا پدری و غیره

·  اختلاف فرزندان با خانواده مانند لجبازی با والدین و اعتراض به جو خانواده

· وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی

· تحقیر ، سرزنش و مقایسه نادرست فرزندان با همسالان موفق و در نتیجه پایین آوردن اعتماد به نفس و خود پنداری آنان

· تغییرات منفی در خانواده مانند ورشکستگی سیاسی و اقتصادی و اعتیاد و غیره

· تغییر در جهت ارتقای سریع و غیر مترقبه سطح اقتصادی یا اجتماعی خانواده و از خود باختگی و غافلگیر شدن فرزندان و انواع انحرافات

۳ .  عوامل مربوط به مدرسه

·  گروه همسالان مانند مزاحمت و شوخی های نابجا در کلاس درس

·  رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند معاون مدرسه ، معاونین ، دبیران و مشاوران

·  جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حد دبیران در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند.

۴.  عوامل مربوط به اجتماع

 دوستان نا باب

استفاده نادرست از کلوپ های ورزشی ، بدن سازی ، بیلیارد و غیره

استفاده نادرست از کافی نت ها و گیم نت ها گذراندن وقت زیاد در خیابان ها و خارج از منزل

 برنامه های کوتاه و دراز مدت جهت جلوگیری از افت كاهش افت‌ تحصيلي

افت‌ تحصيلي موضوعي غير قابل حل نيست، اما حل آن هم يكباره و ناگهاني و با شيوه‌هاي آني ميسر نيست. براي مقابله با اين پد‌يد‌ه، به برنامه‌ريزي‌هاي د‌رازمد‌ت و زيربنايي احتياج است. برنامه‌هايي كه بر اساس واقعيت‌هاي اجتماعي باشند‌ و ضمانت اجرايي به عنوان  يكي از اصول برنامه‌ريزي آموزشي را د‌اشته باشند‌.

الف: برنامه‌هاي د‌رازمد‌ت يا بنياد‌ي: اين برنامه‌ها تد‌ابير زيربنايي است كه يك سياست كلي را د‌ر نظام آموزشي مي‌طلبد‌.

 برخي از جزييات اين روش‌ها عبارتند‌ از:

1- تجد‌يد‌ نظر د‌ر نظام ارزشيابي.

2- كاهش تعد‌اد‌ د‌انش‌آموزان هر كلاس.

3- ارزيابي هوشي د‌انش‌آموزان و شناخت توانایی های آنان قبل از شروع مقطع تحصیلی جدید .
4- تجمیع  امكانات آموزش و پرورش و استفاده بهینه از امکانات .

5- تغییر در شیوه هدایت تحصیلی که بحمدا... با تغییر نظام آموزشی از اول ابتدایی به سوم دبیرستان باز خواهد گشت . این نکته بسیار تامل برانگیز بود و هایت تحصیلی بعد از سال اول دبیرستان ، خود یکی از عوامل ریشه ای افت تحصیلی محسوب میگردید .
ب: برنامه‌هاي كوتاه مد‌ت: جزئيات اين برنامه‌ها به شرح زير است:

1- تهيه به موقع كتاب‌هاي د‌رسي و فراهم آورد‌ن وسايل كمك آموزشي.

2- همكاري نزد‌يك اولياء مد‌رسه و والد‌ين.

3- ارزيابي عملكرد‌ معلمان و تشويق معلمان كارآمد‌.

4- تقويت انگيزه‌هاي د‌روني د‌انش‌آموزان.

همچنين تغيير د‌ر نگرش‌هاي آموزشي معلمان، تغيير د‌ر سبك‌هاي مد‌يريت مد‌ارس، نوآوري د‌ر روش‌هاي تد‌ريس، اصلاح فرآيند‌ ياد‌د‌هي- ياد‌گيري و توجه به مشاركت مرد‌مي‌ مي‌تواند‌ د‌ر كاهش مسائل آموزش و پرورش به ويژه افت‌ تحصيلي مثمر ثمر باشد‌.

 دلایل افت تحصیلی از نظر روانشناسان و اندیشمندان

افت تحصیلی با نظام آموزشی وفرهنگ ،اجتماع ،خانواده و خصوصیات فردی اشخاص یا به عبارت دیگر با ویژگیهای دانش آموزان ارتباط بسیار نزدیک داردد در اینجا به چند علت اصلی افت تحصیلی اشاره می شود لازم به ذکر است که این علل به طور مستقل و مجزا از یکدیگر باعث به موجود آمدن افت تحصیلی در دانش آموزان نمی شود بلکه ارتباط آنها ،شبکه پیچیده ای را به وجود می آورد که بر وضعیت دانش آموزان اثر مخرب می گذارد.

 الف- علل فردی

1-هوش

هر فرد دارای توان ذهنی خاص است که هوش نامیده می شود از آنجا که بازده هوشی هر فرد تا حد زیادی متاثر از زمینه های ارثی است و نمی توان آن را تغییر داد .

2-میل و انگیزه

 گاه دیده می شود کودکی مدارج ابتدایی را با موفقیت کامل طی میکند اما همین که پا به سنین بالاتر می گذارد دچار  افت تحصیلی میشود و دیگر میلی به یادگیری بیشتر و رقابت تحصیلی نشان نمی دهد .محیط دانش اموز نقش بسیار مهمی در پیدایش انگیزه تحصیلی او دارد.

3-آشفتگی های عاطفی و هیجانی

فشار های روانی دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد ، می تواند باعث اشتغال خاطر ، آسیب وارد آمدن به قوای هوشی و تحلیل انرژی ذهنی ، عدم تمرکز حواس و در نهایت موجب افت تحصیلی می شود.

4- بلوغ

بلوغ از مهم ترین مقاطع رشد است که تغییرات همه جانبه و گسترده ای در حیطه های روانی و جسمی به همراه دارد . توانایی سازگاری با این تغییرات ناگهانی و فراگیر ، نیازمند آگاهی ها ،آموزش ها و حمایت های خاصی است که اگر امکان پذیر نشود در نظام زندگی فرد نا هماهنگی به وجود آمده چه بسا موجب بروز آسیبهای روانی و اجتماعی وگاه جسمی می شود.

ب- مشکلات خانوادگی

عوامل عدیده ای در ارتباطبا خانواده دانش آموزان می تواند موجب افت تحصیلی آنان شود که اهم انها به قرار زیر است :

1-روابط و نظام ارزشی خانواده :

شاید بتوان گفت مهمترین عامل موثر در شکلگیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل خانواده است.اینکه والدین با دانش آموزان و درس وتحصیل او چگونه برخورد می کنند و در الگوهای تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی ارزش قائل می شوند  یکی از اجزای اساسی در شکل گیری نگرش دانش آموزان نسبت به تحصیل است

2-اشتغال کودکان

یکی از عوامل افت تحصیلی دانش آموزان ،جابجایی وظایف والدینی و فرزندی است  به این ترتیب که کودکان در سنی به کار و اشتغال می پردازند که معمولا از آنها انتظار می رود در آن مقطع بیشتر به نقش های مورد انتظار از جمله تحصیل بپردازند .

3- بی سوادی والدین

مهمترین منبع کمک اموزشی خارج از مدرسه ، والدین هستند و بی سوادی یه کم سوادی والدین آسیب دو جانبه ای دارد و این قبیل والدین نه تنها نمی توانند از نظر آموزشی و تحصیلی کمکی به فرزندان خویش نمایند بلکه یک الگوی تقلیدی نا مناسب برای فرزندان خود هستند.

ج-مشکلات محیطی و اجتماعی

1-عدم وجود فضای آموزشی مناسب :

گاه دانش آموزی از توانایی ذهنی و نسبتا خوبی برخوردار است به موازات اینکه به کلاس های بالاتر می رود نیازمند به امکانات بیشتری برای فراگیری دروس پیچیده تر می شود و اگر از داشتن محیطی نسبتا آرام وخلوت برای مطالعه محروم باشند موجب افت تحصیلی وی خواهد بود.

2-فقر و محرومیت اقتصادی

3-مهاجرت و انتقال

جابجایی دانش آموز از محیطی آشنا به محیطی ناآشنا اغلب تعادل عاطفی و هیجانی او را بر خم می زند . انتقال و جابجایی مستلزم این است که دانش آموز مدرسه ویا حتی کلاسقبلی خود را ترک نماید و خود را با مکان جدید هماهنگ کند و این تغییر وجابجایی یکباره حائز فشار روانی شدیدی است که تحمل آن ممکن است برای او بسیار مشکل باشد .

 شیوه های مقابله با افت تحصیلی

افت تحصیلی موضوعی غیر قابل حل نیست اما حل آن هم یکباره و ناگهانی میسر نیست و به برنامه ریزی های دراز مدت و زیر بنایی نیاز دارد برنامه هایی کهبر اساس واقعیت اجتماعی باشند.

1-تربیت معلمان و آموزش ضمن خدمت آنان به مسائل یادگیری، روانی،...

2- ارزیابی هوشی دانش آموزان

3- تقویت انگیزه های درونی دانش آموزان

4-همکاری نزدیک اولیا ی مدرسه و والدین

یکی از کارامد ترین مکانیزم های مقابله  با افت تحصیلی وجود رابطه نزدیک میان اولیای مدرسه و خانواده و دانش آموزان است . تبادل اطلاعات خانواده و معلم و اولیای مدرسه می تواند موجب شناخت هر چه بیشتر مشکلات موجود در راه تحصیل دانش آموزا و موانعی که باعث افت تحصیلی وی می شود ، گردد .

بنابر این از والدین انتظار میرود اطلاعات خود را راجع به فرزندانشان در اختیار اولیای مدرسه بگذارند و از مسائل کودک و فرزند خود آگاه شوند .

یافته های علمی

افت تحصیلی و روشهای ایجاد انگیزه درسی در دانش آموزان

  مهارت های صحیح مطالعه

 مطالعه با فاصله: مطالعه بی وقفه و مستمر موجب خستگی و بیزاری از مطالعه می شود؛ روش درست ، مطالعه ی با فاصله و استراحت در میان دو وعده مطالعه میباشد. مورد زیر الگوی مناسبی است ‍‍» 90 دقیقه مطالعه و 15 دقیقه استراحت ، 75 دقیقه مطالعه و 30 دقیقه استراحت ، 60 دقیقه مطالعه و 45 دقیقه استراحت ، 45 دقیقه مطالعه و استراحت نسبی زیاد و انجام سایر امور روزانه » یادتان باشد به هر میزان که میزان مطالعه در یک روز افزایش می یابد خستگی زیاد شده و به دقایق استراحت زیادتری نیاز دارید و مدت زمان مطالعه مرحله بعدی باید کاهش یابد.

·        عدم مطالعه در کنار وسایل صوتی و تصویری روشن

·        لب خوانی به جای بلند خوانی

·        مطالعه در حالت نشسته و آرامش به جای حالت حرکت و قدم زدن

·        مطالعه به موقع و بیدار نماندن در شب برای حضور مناسب در کلاس یا جلسه امتحان روز بعد

·        مطالعه نکردن در موقع خستگی

·        عدم مطالعه طوطی وار (بدون درک و تلخیص و طبقه بندی)

·        مطالعه نکردن با حالت افسردگی

·        شروع مطالعه از مطالب آسان به مشکل

·        مطالعه نکردن در حالت نگرانی و اضطراب

·        اظهارات نامناسب در حضور دانش آموزان

گاهي اوقات يکي از عوامل افت تحصيلي دانش آموزان معلمها هستند. گاهي ديده شده تعدادي از معلمان بعضي اوقات در سر کلاس درس شروع به شکايت از وضع مادي خود مي کنند و ناخواسته اين پيغام را براي دانش آموزان مي فرستند که تحصيل در شرايط امروز جامعه فايده اي ندارد و کساني که در جستجوي وضع مادي بهتري مي گردند بايد آينده بهتر را در بازار کار جستجو کنند. بايد به خاطر داشت که اين تبليغات سوئ دانش آموزان را منحرف مي کند و همين انحراف از تحصيل زمينه ساز افت تحصيلي آنها مي شود. 

اعتماد به نفس دانش آموز خود را تقويت کنيد

 کمبود اعتماد به نفس در دانش آموزان يکي از عواملي است که دانش آموزان را از تلاش و خودباوري باز مي دارد و سبب افت تحصيلي شديد آنها مي شود. والدين بايد به دانش آموزان خود کمک کنند تا خودشان را باور کنند و بتوانند خلاقيت هاي تحصيلي خودشان را بروز دهند. ترس از رفوزه شدن يا گرفتن نمرات بد در امتحانات آخر سال يکي از عوامل خطرناکي است که سبب افت تحصيلي شديد دانش آموزان مي شود.

ترس از شکست ، انرژي دانش آموزان را ضعيف مي کند و آنها را به عقب هل مي دهد. مي شود با صحبت کردن و تعريف خاطراتي از دوراني که خودتان نيز دانش آموز بوديد ترس آنها را از امتحانات کاهش دهيد. بعضي از دانش آموزان خيلي زودرنج هستند و به همين علت زود به مرز افسردگي مي رسند. والدين بايد به آنها راه مبارزه با مشکلات را بياموزند.

 بايد به فرزند دانش آموز خود بياموزيد تمام مشکلاتي که بر سر هر انساني مي آيد به خاطر اين است که آنها نتوانند خوب پيشرفت کنند و مشکلات نيز همين را مي خواهند. به فرزند دانش آموز خود بياموزيد که مقاومت و استقامت را در خود تقويت کند. البته والدين خود بايد الگوي مناسبي براي فرزندان باشند. هر گام موثري که شما در راه تقويت اعتماد به نفس فرزندتان بر مي داريد زمينه سازي براي پيروزي هاي تحصيلي آينده آنها خواهد شد

به همين ترتيب والدين نيز در افت تحصيلي خيلي نقش دارند. يک حرف مي تواند سرنوشت دانش آموزي را عوض کند و سبب دلسردي او از ادامه جدي تحصيلات شود. بايد مراقب اظهاراتي که در حضور دانش آموزان درخصوص آينده و فارغ التحصيل شدن آنها مي شود باشید . بعضي از والدين ناخواسته اين طرز فکر را در ذهن فرزندان خود به وجود مي آورند که درس خواندن به بيراهه رفتن است. به خاطر داشته باشيد از آنجا که فرزندان شما در سن کم تجربگي هستند و از اظهارات اطرافيان نزديک خود الگوبرداري مي کنند نبايد در حضور آنها چيزهايي را بيان کرد که تاثيرات منفي بر آنها داشته باشد.

 عدم نشست و بر خاست با دوستان ناباب

 يکي از عوامل ديگر که سبب افت تحصيلي شديد دانش آموزان مي شود معاشرت با افراد ناباب است. فراموش نکنيد که دوستان در سرنوشت فرزندان شما نقش خيلي موثري دارند. بکوشيد به طور غير مستقيم کنترلي روي دوستان فرزندان خود داشته باشيد و مراقب ارتباطهايي که آنها با ديگران در خارج از محيط خانواده برقرار مي کنند باشيد. در مدرسه دانش آموزان زيادي با افکار و شخصيت هاي متفاوت وجود دارند که همگي آنها مي توانند تاثيرات مثبت و گاه نامطلوبي روي فرزند شما داشته باشند. طبيعتا شما هميشه نمي توانيد همراه فرزند خود باشيد ، ولي مي توانيد به او بياموزيد هر کسي را به دوستي قبول نکند. بکوشيد علاوه بر داشتن شناختي از دوستان نزديک فرزندان خود ،  شناختي نيز از خانواده آنها داشته باشيد.

 تكليف در خانه

تكليف دانش آموزان در منزل فعاليتي هدفدار، تكنيكي و وسيله اي در خدمت يادگيري است لذا نبايد آنرا به منزله وسيله اي جهت پركردن اوقات فراغت دانش آموزان و يا سرگرم كردن آنان تلقي نمود. تكليف بايد با تواناييها و علايق دانش آموزان مطابقت داشته باشد.

 مدت تكليف بايد متناسب باشد با مدت زماني كه لازم است دانش آموز در منزل صرف امور درسي كند. ولي گهگاه اين تناسب رعايت نمي شود. و تكاليف سنگين بر دانش آموزان تحميل مي شود كه موجب خستگي و دلسردي مي شود.

 محتواي كتب درسي

 از عوامل مهم و تعيين كننده در افت يا پيشرفت تحصيلي دانش آموزان كتابهاي درسي است كه به دانش آموزان ارائه مي شود. اين مسئله از دو جهت در نظام آموزشي حائز اهميت است. اول آنكه: ارزشيابي تحصيلي و استخدامي، تعيين صلاحيت علمي افراد و نيز ملاك ورود به دانشگاهها و مراكز آموزشي عالي، و... بر محور كتابهاي درسي و فهم محتواي آن استوار است. پنجم اينكه: اگر بگوييم كتب درسي تنها وسيله آموزشي است كه در اختيار معلمين قرار مي گيرد، سخني به گزاف نگفته ايم.

 اكنون اين سئوال به جاست كه آيا تنها هدف نظام تعليم و تربيت ،  انتقال محتواي كتب درسي به دانش آموزان است؟ آيا انتظار جامعه، از نظام آموزشي تنها انباشته كردن اصطلاحات و مفاهيم موجود در كتب درسي است در ذهن دانش آموزان يا نه آنچه مهم است، تربيت صحيح و اسلامي دانش آموزان است. يعني ايجاد جو و محيطي مطلوب در مدرسه براي رشد و پرورش استعداد هاي نهفته و شكوفا كردن قوه ابتكار و خلاقيت، آموزش آداب و ارزشهاي اسلامي به دانش آموز است تا با آمادگي قبلي كافي افرادي سازنده براي جامعه تربيت شوند.

 «آنچه بايد در هر نظام تعليم و تربيت و ملحوظ باشد، تربيت شهروندان سازگار، ساختن و پرداختن شخصيتهاي سالم، انتقال علوم و معارفي است كه ابعاد وجود مختلف جهان هستي را مي شناسانند. » پر واضح است كه انتقال علوم و معارف تنها نقش ابزار و مقدمه دارند نه هدف. لكن متأسفانه آنچه در نظام آموزشي ما به عنوان هدف اصلي قلمداد مي شود تنها انتقال دانش و معارف موجود در كتابهاست!

 نقش انگیزش درپیشرفت تحصیلی دانش آموزان ویادگیری آنها و متعاقب آن کاهش افت تحصیلی

 ایجاد هوشیاری وتوجه دردانش آموزان،  وجوددقت  ،  ازعوامل مهم درفراگیری مطالب درسی است ودقت وتوجه کم سبب یادگیری ضعیف دردانش آموزان می گردد.بنابراین معلمان ومربیان برای افزایش سطح توجه ودقت دانش آموزان، باتوسل به تدابیروروشهای مختلف،می توانند توجه دانش آموزان رابه مطالب درسی جلب نمایند

.درحقیقت معلم بایددرکلاس درس ، نقش یک محرک رابازی کند.معنی دار کردن مطالب،پیچیدگی وسهولت یاسختی وآسانی مطالب وگفته ها،رفتارهای معلم ازقبیل نگاه کردن یکسان وهمه رامخاطب قراردادن،کیفیت نوشته های معلم برروی تخته،همه به طورمستقیم توجه ودقت دانش آموزان راتحت تأثیرقرار می دهد.معلم بااستفاده ازتدابیرآموزشی می تواند بعدازایجادتوجه ودقت دردانش آموزان آن رادرسطح مطلوب حفظ نماید.

ازسوی دیگرکم یازیادبودن علاقه دانش آموزان نسبت به یادگیری وآموختن موضوعهای مختلف درسی به تجارب آنها دربرخوردبااین موضوع ها ارتباط دارد.تجارب یادگیری دانش آموزان دردرسهای مختلف وقتی به صورت موفقیت ها یا شکست های پی درپی باشد، سبب ایجاد تصوراتی نسبت به تواناییهادررابطه بایادگیری موضوع های مختلف می شودوحتی انگیزه آنهارادررابطه باموضوع های مشابه،تحت تأثیرقرار میدهد

.اگردانش آموز معتقد باشدکه درگذشته،دریادگیری مطالب مشابه بامطالب جدید موفق بوده است باعلاقمندی ودقت به مطالب جدیدگوش فراداده وآنها رامی آموزد، اما اگر به این اعتقاد رسیده باشدکه یادگیری مطالب جدید نیزمانند یادگیری مطالب مشابه درگذشته منجر به شکست خواهد شد،نسبت به یادگیری آن مطلب ازخودعلاقه نشان نخواهد داد.این انگیزه های مثبت ومنفی ابتدا مشخص ومحدود به موضوعهای خاص درمدرسه هستند،اما باافزایش تجارب مثبت یامنفی، گسترش مییابند وتا آنجا پیش میروند که تمام دروس رافرامی گیرند.

اگر تجارب داتش آموزازمحیط مدرسه خصوصاً درسالهای نخست تحصیلی حاکی از وجودشایستگی ولیاقت درمدرسه باشد،تجارب احساس موفقییت وافزایش اعتماد به نفس درسالهای آتی نیزتکرار خواهد شد.چنین فردی قادرخواهد بود باتکیه براین تجارب موفقیت آمیزدرحین تحصیل آن رابه زندگی واقعی خودتعمیم دهد وبدون تحمل سختی بربحران ها،فشارهاواسترس های شدیددرزندگی غلبه کند.این احساس لیاقت وشایستگی که در مدرسه آموخته می شود،وی راقادرمی سازددرحل مسائل ازروشهای واقع بینانه ای استفاده کند.ازسوی دیگر،تجارب شکست وعدم شایستگی طی سالیان تحصیل درمدرسه دردانش آموزان سبب ایجاد علائمی ازاحساس حقارت وخودکم بینی وپریشانی می شودوبرارتباطات آنها دردنیای خارج ازمدرسه نیز تأثیرمی گذارد.

  جمع بندی

به این ترتیب و در یک نگاه کلی افت تحصیلی معضل چند جانبه ای است که شیوه های جلوگیری و پیشگیری از آن نیز چند جانبه و نیازمند همکاری و آگاهی مستمر  والدین ، مربان و دانش اموزان از یک سو ، و برنامه ریزی های مسئولان آموزش و پرورش از سوی دیگر است .

والدین و معلمان می توانند از روشهای دیگر مانند پاداشت های مالی ،و غیر مالی، سفر های علمی و . . . استفاده کرده . با ایجاد انگیزه در کودکان ودانش آموزان برای ادامه ی تحصیل ، از افت تحصیلی انان جلوگیری نمایید .

با توجه به این مطالب با ارزش ، شروع به فعالیت و اقدام در مورد سمیه کردم اما باعث ایجاد موانع مختلف گردید .

 موانع و محدودیت ها

در تماس با مادر سمیه او را به مدرسه دعوت کردیم . بعد از مطرح کردن مشکل سمیه ، مادر سمیه از دادن توضیح در این مورد خودداری کرد و هیچ کمکی به ما نکرد و فقط گفت چون سمیه ، کلاسش عوض شده و از دوستان پارسالش دور شده است شاید این مسئله برایش پیش امده باشد . سمیه نیز فقط ساکت نشسته بود و هیچ حرفی نمی زد.

در این رابطه با دوستانش صحبتی انجام دادم که آنها جابجایی کلاس را تنها عامل افت تحصیلی و رفتاری اش می دانستند و نوانستند کمک زیادی در این رابطه به من کنند .

 اجرای راه حل پنجم

دوباره با مادر سمیه تماس گرفتیم و از اوخواستیم مجداد در رابطه با مشکل پسرش به مدرسه بیایید . با صحبت های زیاد در مورد مشکلات پسرش و مشخص کردن موقعیت نا مناسب پسرش ، موافقت کرد با ما همکاری کند

پس از صحبت های زیاد معلوم شد که پدر سمیه معتاد بوده است و به تازگی هم دست از کارش برداشته است و در خانه هم مشکلات زیادی بوجود اورده است . دائم در خانه کشمکش و اختلاف وجود داردو سمیه به علت این اختلافات و بی توجهی مادرش نسبت به درس های او ، علاقه اش به درس کم شده است و رفتاری پرخاشجویانه پیدا کرده است .

در طی چند جلسه صحبت با مادر سمیه ، که ابتدا با من هیچکونه ارتباطی برقرار نکرده بود و فقط سکوت و گریه میکرد ولی در جلسات بعدی  از صحبت  های او ، توانستم علت افت تحصیلی و رفتاری او را بفهمم .

علل افت تحصیلی سمیه

1- به دلیل اعتیاد پدرش و اختلاف داخل خانه و نداشتن محیط ارام برای درس خواندن نسبت به درس و مدرسه بی تفاوت شده بود

2-چون سال قبل ، مادرش در درسها به او کمک می کرد و امسال به دلیل مشکلات خانوادگی نمی تواند به او کمک کند و دردرس هایش عقب ماندگی دارد

3- بیکاری پدر سمیه و مشکلات اقتصادی خانواده

4- عوض شدن کلاس سمیه و دور شدن از دوستانش

5- شرایط دوران بلوغ و تغییرات این دوران به مشکلات سمیه اضافه کرده است

 نظرات و پیشنهادات

پس از اینکه از دلایل افت تحصیلی سمیه متوجه شدم درصدد بر آمدم به حل مشکلش بپردازم . در شورای مدرسه از همکاران برای حل این مشکل کمک خواستم و آنها نظرات خود را مطرح کردند و از مجموع نظرا ت آنها چنین نتیجه گرفتم :

1-  احضار پدر سمیه به مدرسه و مطرح کردن مشکلات فرزندش

2- صحبت با معاون آموزشی در رابطه با تغییر کلاس و بر گشتن سمیه به کلاس قبلی ورفتن به پیش دوستانشدر صورت امکان

3- صحبت با مادر سمیه در رابطه با محبت و توجه بیشتر به روحیه های فرزندش او

4- صحبت با دوستان سال گذشته اش در رابطه 

5- صحبت با دانش آموزان  همکلاسی اش در رابطه با محبت بیشر با سمیه

6- آگاهی دادن به تمامی معلمین مدرسه از اوضاع خانوادگی و روحی دانش آموزان و مراعات حال و اوضاع سمیه و در صورت امکان کمک به تغییر وضعیت او

7- کمک گرفتن از دانش آموزان ممتاز کلاس برای ایجاد انگیزه بیشتر در سمیه برای گرفتن نمرات بهتر و پیشرفت درسی او

8-  تشویق سمیه در کلاس و یا حتی در برنامه های مختلف مدرسه و دادن جوایز مناسب برای پیشرفت تحصیلی او

9-  محول کردن مسئولیت یک گروه درسی ضعیف تر به او

10-  ارتباط عاطفی بیشتر خودم و معلمان نسبت به سمیه

 ارزشیابی و بررسی نتایج کار

پس از اجرای پیشنهادات وکمک گرفتن از بقیه همکاران در اجرای آن ، البته با مشکلات زیاد و موانع گونگون روبرو بوده است ، کمکم متوجه تغییرات در رفتار و نمرات سمیه شدم .

او دوباره به یک دانش اموز مسئولیت پذیر و درس خوان و کوشا ،مودب تبدیل شده و نمرات او نیز رو به پیشرفت بوده است .

با مطرح شدن موضوع در شورای مدرسه ، همکاران هم متوجه این تغییرات شده و از اوضاع جدید بسیار خوشحال بودند . من هم از خداوند متعال استعانت می جویم که مرا ابتدایی کند و یاریم نماید تا بنوانم این وظیفه ی خطیر معاون مدرسهیت را به خوبی انجام دهم .

 منابع

1-  احمدی احمد . روانشناسی جوانان و نوجوانان . چاپ سمو انتشارات مشعل تهران 1369

2-  امین فر مرتضی . علل و عوامل افت تحصیلی و چگونگی کاهش آن . فصل نامه  تعلیم و تربیت 1367

3- پورافکار نصرا...  (مترجم)  فقر و کم هوشی و رابطه ی انها 1362

4-  ماشینی جمیله . عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی . فصل نامه  تعلیم و تربیت 1370

5- صرافان عبدالرضا (مترجم)  تالیف کریستیان توماس . فرزندتان را در یاد گیری دروس یاری کنید . 1370

6-  شریفی  حسن پاشا . افت تحصیلی و تربیت معلم

تاثیر معلم در کاهش کمرویی دانش آموزان

تقدیر وتشکر

باتشکر از دوستان وهمکاران خوبم  در مدرسه تا بتوانم به عنوان عضو کوچکی از خانواده ی فرهنگی کشورم سهم ناچیزی در برطرف نمودن مسائل ومشکلات دانش اموزان از نامطلوب به وضعیت مطلوب به شکل کاملا علمی  داشته باشم .

تقدیم

مطالب ویافته های خود را به همه ی همکاران عزیزم تقدیم مینمایم امید که مفید فایده قراربگیرد

چکیده

    کودکان سرمايه های ارزشمند و سازنده آينده جامعه هستند . آموزش و پرورش در دوره ی کودکی که زمان شکل گيری شخصيت و ايجاد عادات مختلف و پيشگيری از بروز مشکلات آينده فرد در جامعه را بنا می نهد ، و سپس حرکت مملکت را مشخص می سازد . توجه به مسائل و مشکلات کودکان و نوجوانان باعث پيشرفت و ترقی جامعه می شود ، و غفلت در رفع مشکلات آنان ، خسارات جبران ناپذيری به بار می آورد.

   از اين رو سرمايه گذاری و برنامه ريزی در اين زمينه از حساس ترين و مهمترين وظايف مسئولان جامعه است ، و بايد از اولويت ويژه ای برخوردار باشد.(عبدالله شفيع آبادی-1372-1)

واژگان کلیدی : دانش آموز – معلم - کمرویی – پیشرفت

مقدمه

     در بسياری از کلاسهای درسی ، دانش آموزانی ديده می شوند کع آرام ، کمرو و خجالتی هستند. اين افراد در زندگی روزمهی خود اغلب اوقات با اعضاء خانواده و همسالان آشنا بازی می کنند . و از غريبه ها اجتناب می ورزند . شرم و خجالت اين افراد ممکن است آنها را از اکتساب مهارت ها و آمادگی های لازم برای بسياری از فعاليت هايی که همسالانشان از آن لذت می برند و يا اصولاً برای رشد شخصيت آن ها ضروری است ، بازدارد.ارزيابی والدين و معلمين از اين گروه متفاوت است .

بعضاً آن ها را دانش آموزانی بی آزار و خوب می شناسند و گاه ممکن است با حالت دلسوزانه به آن ها بنگرند و با اين گونه رفتارآن ها را غير عادی تلقی کنند ، ليکن در مقايسه با اختلالات رفتاری ديگر کمتر اتفاق می افتد که اين گروه افراد به عنوان موارد حاد مشکلات کلاس و مدرسه بر شمرده شوند .

      اين دانش آموزان گرچه برای معلم و همکلاسی ها ی خود مشکلی ايجاد نمی نمايند ، ولی ممکن است به علت رنج ناشی از احساس نا امنی و بی کفايتی در خود ، يکی از ناشادترين کودکان باشند . اگر در مورد رفتار غير اجتماعی آنان چاره ای انديشيده نشود اين کودکان احتمالاً در معرض بيماري های روانی قرار حواهند گرفت

بيان مسئله

توصیف وضعیت موجود

اینجانب ………….. ، دارای مدرک …………… ، مدت …………. سابقه خدمت در نظام مقدس آموزش و پرورش را دارم. پژوهش حاضر مربوط به دانش آموزان آموزشگاه ……….. می باشد که مدرسه تثبیتی من در سال ……….. بود. 

کمرويی مقوله ای ناروشن است که هرچه به آن نزديک شويم تنوع بيشتری در آن مشاهده می کنيم . پس برای درمان و مقابله با آن بايد شناخت بيشتری از مضمون آن داشته باشيم .

هميشه در کلاس دانش آموزانی هستند که خودشان را در حصار کمرويی زندانی می کنند و توانايی آن ها به علت کمرويی ناشناخته باقی می ماند .

بعضی از اوليای دانش آموزان از اطن وضعيت اظهار نگرانی می کنند و از معلم فرزندشان تقاضای راهنمايی و کمک دارند .

معلمين دلسوز ، می توانند با شناخت بيشتر مقوله ی کمرويی و با کسب اطلاعات لازم در زمينه های مختلف آن و با به کار بردن راه کارهای مناسب کمک بزرگی به این گونه دانش آموزان داشته باشند.

اهداف تحقيق

اهم اهداف تحقیق به شرح زیر است :

1- شناخت علل و عواملی که در گوشه گیری و انزواطلبی دانش آموزان مورد نظر در کلاس مؤثرند . و کوشش در جهت حل مشکلات اين کودکان از طرف معامان در مدارس .

2- توجه به کودکان منزوی از جانب والدين و معلمان آن ها و جلوگيری از عواقب بعدی اين اختلال رفتاری.

3- کمک به کودکان گوشه گير و خجالتی و تلاش برای اجتماعی شدن آن ها و کشف استعداد و توانايی های بالقوه آن ها و ايجاد روحيه مشارکت و تعامل اجتماعی در آنان.

اهميت و ضرورت تحقيق

اهميت موضوع در این است که ، چون دانش آموزان دوره راهنمايی در سنين حساس و بحرانی بلوغ قرار دارند ، اگر اين اختلال رفتاری در اين مقطع سنی مورد توجه و سپس درمان قرار نگيرد ، سبب يافتن هويت و جايگاه فرد در جامعه و در سنين بالاتر خواهد شد .

  اگر نتايج اين تحقیق به گونه ای باشد که بتواند رهنمون های مفيدی به معلمين در اين زمينه ارائه دهد شايد کمکی باشد در جهت مبارزه با کمرويی دانش آموزان در مدارس .

 سؤالات تحقيق

1-  معلم تا چه ميزان می تواند در کاهش کمرويی دانش آموزان مؤثر واقع شود؟

2-  تشکيل گروه های کوچک درسی در کلاس تا چه ميزان در کاهش گمرويی تأثير دارد؟

3- دادن مسئوليت به دانش آموزان کمرو تا چه ميزان در برطرف کردن کمرويی آن ها مؤثراست؟

4-  تشويق کارهای مثبت دانش آموزان تا چه اندازه در کاهش کمرويی آنها مؤثر است؟

فرضيه های تحقيق

1- معلم در کاهش کمرويی دانش آموزان تأثير زيادی دارد و نقش مهمی ايفا می کند .

2- تشکيل گروه های کوچک درسی در کاهش کمرويی دانش آموزان بسيار مؤثر است.

3-  دادن مسئوليت به دانش آموزان کورو در اجتماعی کردن آنان تأثير دارد.

4-  تشويق کارهای مثبت دانش آموزان کمرو ، درکاهش کمرويی آن ها تأثير زيادی دارد.

تعاريف عملياتی

کمرويی : کمرويی صفت فردی است که به خاطر ترسويی ،  احتياط کاری و عدم اطمينانش ، نزديک شدن به او مشکل است و در فرهنگ لغت ، کمرويی را به عنوان ناراحت بودن در حضور ديگران تعريف می کند. (مجله پيوند-13792 - ص43)

فرد کمرو کسی است که هشيارانه از مواجهه با افراد يا چيزهای مشخص يا انجام کاری همراه آنان بيزار است . در گفتار و کردار خود ملاحظه کار است و به طور محسوسی ترسو می باشد .(مجله پيوند – 1379- ص 43)

ادبيات و پيشينه تحقيق

پيشينه نظری :

کمرويی و انزوا طلبی

     از نظر متخصصان بهداشت و سلامت روان ، کمرويی و انزواطلبي در حکم يک اختلال رفتاری ، از جدی تريت مشکلات کودکان و نوجوانان است .

«کمرويی» توجهی غير عادی و مضطربانه به خويشتن در موقعيت های اجتماعی است که به دنبال آن ، فرد دچار نوعی تنش روانی – عضلاتی مي شود و شرايط عاطفی و شناختی او تحت تأثير قرار می گيرد و موجب بروز رفتارهای خام و واکنش های نامناسب می گردد.  (رشد آموزش ابتدايی -1381 – ص75)

کمرويی وافعی کيست؟

کمرويی واقعی شخصی است که فرصت های خجالت کشيدن بيشتر از ديگران در اختيار او قرار می گيرد تا به جايی که آشکارا می توان گفت تمام روز خود را با اين عارضه می گذراند. او در اين حالت اگر بخواهد دست به ساده ترين کارها بزند و يا آسان ترين برخورد و رابطه را ايجاد نمايديا مثلاً تصميم بگيرد به چنان وضع اسفناکی می افتد که هيچ کس جز خود او نمی تواند آن را توصيف نمايد . چون در آن موقع در او عدم اعتماد به نفس ايجاد می شود و حالات هيجانی در او ظاهر می گردد . (مثل لکنت زبان و غيره) (ژان شارتيه ، 1373 – ص 78)

عموميت آن :

اين بيماری امری است که می توان گفت جنبه عموميت دارد . دامنه آن بقدری است که حتی کمتر خانواده ای را سراغ داريم که فردی از آن دچار اين حالت لااقل در مقطعی از سنين خود نباشد . بر اساس يک همه پرسی 17 درصد کودکان مورد مطالعه اين حالت را داشته اند . به صراحت مي گوييم که افسردگی و انزواجويی به صورت موقت و زود گذر در افراد  عادی هم ديده می شود ولی کمتر نمايان است . اين امر بدان خاطر است که اطفال در حال رشد هستند و تشخيص افسردگی در آن مشکل است و جست و خيز ها حتی اگر اندک هم باشند مانع آگاهی در اين امر است . با همه اين وسعت و کثرت احتمال تداوم آن در افراد حدود يک درصد است . و البته اين احتمال در مورد زنان دوبرابر مردان و در سنين بالاتر به مراتب بيشتر از سنين پايين است . هم چنين بر اساس آماری بيماران افسردگی که ميل به انزوا دارند 25 – 45 درصد بيماران روانی را تشکيل می دهند و افسردگی روانی حدود 10 درصد کل آن را اين نکته هم قابل ذکر است که عزلت طلبی در برخی از جوامع امری مستحسن شمرده می شود و طرفداران مذهب بودائی آن را وسيله ای برای رشد و تکمال بحساب می آورند ، درحالی که از نظر ما آن عزلتی برای دستيابی به مقصدی انديشيده عامل رشد است که ارادی و آگاهانه باشد نه ناشی از مرض. . (قائمی ، علمی – 1374 – ص 14)

سنين کمرويی

حال به اين مبحث می پردازيم که اگر آدمی خجول و کمرو به دنيا نمي آمد ، پس چگونه در برخی مراحل عمر دچار کمرويی می شود. اين حالت برحسب آن مرحله از دوران زندگی که شخص در آن قرار دارد، مورد بررسی و ارزيابی قرار می گيرد و اينکه اصولاً آيا اين محيط و متن آن است که بر انسان تأثير می گذارد و به صورت يکی از عناصرمتشکله شخصيت او در می آيد . علاوه بر آن ، با تأثيراتی که هر تجربه بر آدمی می گذارد، نحوه عکس العمل های او را در مقابل حادثات و رخدادها شکل می بخشد و اين حالت در تمام مراحل زندگی موضوع شخصيت انسان می گردد.

کودکی

واکنش خجالت کشيدن معمولاً از اين احساس زاده می شود که شخص خود را خلع سلاح و در يک موقعيت تازه در مخاطره مي بيند و اين حالت زمانی در او تشديد می شود که احساس می کند قادر به کنترل آن موقعيت نيست. اضطراب و دلهره را می توان همزاد خجالت دانست .

تأثير و نفوذ تعليم و تربيت در مبحث خجالت، مثل هر پديده ی نفسانی ديگر ، از اهميت بسزايی برخوردار است ولی اين را هم نبايد از مد نظر دور داشت که شخصيت يک آدم کمرو بخصوص در سالهای اوليه حيات و بر اساس نحوه تربيت او شکل می گيرد .  (ژان شارتيه – 1373 – ص81)

آثار و نشانه های کمروي

1- جلوه های فيزیولوژيک شامل:

-  ناراحتی های ترشحی (عرق کردن ، به خصوص در نوک انگشتان) ، داشتن دست های مرطوب

-  سرخ شدن چهره

-   تشديد ضربان قلب ، اختلال در آهنگ تنفس و سرفه کردن هنگام صحبت

-  خشک شدن بزاق دهان و گرفتن گلو ، سفت و سخت شدن تارهای صوتی که در آن ناگهان قدرت تکلم از بين می رود ، نفس می گيرد و کودک به لکنت می افتد (بخصوص در موقعيت های اجتماعی)

-  خستگی شديد ، دلتنگی و بی حسی و عرق ريختن بعد از احساس خجالت (کمرويی)

2- جلوه های رفتاری ، شامل:

-   آهسته صحبت کردن

-  داشتن دوستان کم

-  عبوس بودن

-  پافشاری نکردن روی عقيده

-  نداشتن ارتباط بصری : يکی از رفتارهای آزار دهنده برای کودک کمرو، نگاه کردن مستيم به مخاطبان است . او در بيشتر اوقات با گرفتن سر به پايين و چشم دوختن به زمين ، با مخاطب صحبت می کند.

-  بازی با انگشتان

3-  جلوه های روانی ، شامل :

-  ضعف در اعتماد به نفس : آنان به دليل ضعف در اعتماد به نفس ، در ارتباطات اجتماعی احساس بی کفايتی می کنند و در نتيجه در مقايسه با همسالان ، خود را کمتر از آن ها می دانند . اما علی رغم آن که از اجتماع دوری می کنند به ارزشيابی ديگران در مورد نحوه ی عملکرد خويش اهميت فراوانی می دهند .

-  ترديد و نداشتن اطمينان : ناتوانی در تصميم گيری و ترديد فراوان از کمرويی در فرد حکايت دارد.

عدم نداشتن ابتکار عمل

   اضطراب فراوان شخص کمرو موجب می شود تمام قوای شناختی او نظير هوش و حافظه را تحت تأثير قرار گيرد و خصوصاً حافظه او مختل گردد . از آن جا که فرد کمرو بيش از هرچيز توجه عادی و مفرطی به خویشتن دارد، از توجه به محيط و اموری که در اطراف او در جزيان هستند ، باز می ماند و اين خود ، موجب کاهش تمرکز فکر و خلاقيت می گردد .

نگرانی و تشويش

     فرد کورو نگران است که مبادا مورد بی توجهی ديگران قرار گيرد . به اين سبب نمی داندکه کارها را چگونه انجام دهد و از خود می پرسد آيا تأثير ذهنی خوبی بر ديگران گذاشته است يا خير ؟ هم چنين ممکن است از اين که ديگران نظر مثبتی نسبت به او نداشته باشند ، نگران باشد.

-  داشتن شخصيت انفعالی : چنين فردی تلفيق پذير است و سخنان ديگران را خيلی زود مي پذيرد ، عقايد و نظريات  خود را بيشتر اوقات بر اساس عقايد و نظريات ديگران پی ريزی می کند و آرای خود را به راحتی تغيير می دهد.

تمايل به تنهايی کودک کمرو در کلاس و اماکن عمومی غالباً کنج خلوتی را انتخاب می کند و اين ويژگی خصوصاً در دانش آموزان کمرو مشهود است که غالباً در انتهای کلاس می نشينند. (ماهنامه رشد آموزش ابتدايی -1381 – ص75)

انزواجوئی مثبت:

    بدين سان که ديديم گاهی ممکن است انزواجوئی در افراد باشد ولی با هدف مثبت مثلاً سرگرم انحام کاری باشند و در طريق خير و نفع و مصلحتی گام بردارد . و يا در محيطی به دور از سر و صدا و ناراحتی به کار و تلاش سازنده ای اشتغال ورزد .

     طبيعی است اگر کودک يا نوجوانی قصد داشته و بخواهد برای زندگی تحصيلی سرو سامانی را فکر کرده و يا در طريق خير و سعادتی اقدام کند ناگزير است از جمع کناره گيری گرفته و در گوشه ای سرگرم گردد . می خواهيم بگوئيم هر آنگاه که طفل را بدو راز جمع و در گوشه ای ديديم چنان تصوری برای ما پديد نيايد .

    در عين حال کسانی هم هستند که بيمارند و يا به علل احساس گناه همواره در کار تنبيه خويشند و يا خويش را مستحق عذاب می دانند و بدين خاطر سر از عزلت و انزوا در می آورند.

ريشه و علل کمرويي :

    اينکه چه علت يا عللی سبب بروز اين حالت در افراد است بايد گفت انزواجوئی را علت واحد نيست . گاهی دو يا چند عامل دست به دست هم داده و موجبات آن را در فردی فراهم می آورند . ما را در اين بحث ادعای آن نيست که همه جوانب و علل را در نظر داريم آنچه بيان می شود شامل بخشی از علل آن هم را رعايت اختصار است .

 اما آن علل :

الف – علل شخصی : در اين زمينه از مسائل و جوانبی بايد بحث کنيم که برخی از آن ها به قرار زيرند :

عامل وراثت : عوامل مربوط به گذشته زندگی و روابط خونی و ارثی خود می تواند عملی در اين رابطه به حساب آيد . ازدواج های هم خونی در اين رابطه نقشی مهم دارند .

-  عامل زيست : شامل کم کاری برخی از غدد در اين زمينه مؤثر است . ويا ممکن است برخی از افراد از لحاظ انرژی و فعاليت روانی و جسمی دچار ضعف و سستی شوند و نتوانند وضع عادی داشته باشند .

-  عامل عاطفی : شامل حسادت ، ناشی از تولدی جديد و يا حقارت موجب اين امر است . در سنين مدرسه به عات فشار و هيجاناتی که ممکن است تحمل کند سبب می شود که کودک افسرده و دلشکسته شود و همه را دشمن و مخالف خود بداند و از آن ها دوری گيرد . بررسی های محققان نشان می دهد که اغلب افسردگی و انزوای کودکان با اختلال عاطفی در رابطه است .

-  عامل خودخواهی و غرور : که در سايه ی آن طفل نمی تواند شکست را متحمل باشد و يا احساس کند که مورد غفلت والدين است و توان پايداری برای او نيست . او نمی تواند در برابر قيد و بند ها انزجار خود را نشان ندهد .

-  عامل محروميت و ناکامی : که خود عامل مهم است . حتی افراد بزرگ تر را به انزوا و دوری از اجتماع می کشاند . خواه به خاطر شرم از مردم ، خواه به علت مقصر دانستن آن ها ، از دست دادن عزيزی هم می تواند در اين رابطه مؤثر باشد .

-  عامل برتری جوئی : به دين معنی که می خواهد بر ديگران پيروز باشد و به خاطر سلطه طلبی خود را به اصطلاح ع.ام دم دست ديگران قرار ندهد و عادت به آن امر خود سبب ناراحتی روانی و يا اختلال رفتار باشد.

-  عامل مرگ : مرگ مادر برای کودک حادثه ای ناگوار است و در مواردی می توان عامل افسردگی و انزواجوئی شود و ممکن است پدر يا مادر زنده باشند ولی به علت خستگی و فرسودگی به کودک نرسد و متحمل آن نباشد .

-  عامل ترس : اگر دائمی باشد و مخصوصاً اگر مقصود پنهان کردن آن باشد ممکن است زمينه را برای تمارض و انزواجوئی فراهم کند . گاه ممکن است ترس از تحقير ، پرسيدن ، استهزا احساس کمتری مزمن باشد  .

-  عامل نقص : برخی از کودکان دچار انزوا می شوند بدان خاطر که نقص عضوی دارند ، نمی توانند همگام و همپای ديگران به پيش روند و برای پوشاندن ضعف خود منزوی می شوند. زشتی قيافه هم از اين عوامل است .

عوامل اجتماعی:

عوامل اجتماعی خود از عوامل مهم انزواجوئی است . اگر اجتماع بر ذهن ها فشار وارد نمی کرد و اگر آدمی به صورت های مختلف مورد باز خواست قار نمی گرفت شايد آدمی بدين اندازه دچار انزوا عزلت نبود . ما در اين زمينه مواردی را می توانيم ذکر کنيم که برخی از آن ها بدين قرارند :

-  فشار اجتماعی : کودک يا نوجوان منزوی می شود بدان خاطر که فشار وارده بر او بسيار است . امر و نهی ها بسيار و نظم خواهی شديد است و يا اوقات تلخی بسيار و تحقير و آزار زياد است . انتظارات بسيار از او دارند .

-  عدم پذيرش : ممکن است کودک در خانواده به علت جنس يا اشکلاتی پذيرفته نشود ، پدران و مادران عملاً با او رابطه ای نداشته باشند و کودک هم چنان در وضع و شرايط اجتماعی خاص خود می ماند .

-  ابتلای والدين : پدر و مادر بيمارند و شور و نشاطی در محيط خانه نيست و تبادل انديشه ای و شعری ، سخنی بين فرزندان و والدين رد و بدل نمی شود . در حقيقت والدين شان آن ها را به خود رها کرده اند .

طرد از خانه و مدرسه : اين امر برای کودکانی که از حساسيت شديد برخوردارند  بيشتر صدمه آفرين هستند.ممکن است طردها نسبتاً معقول باشند ولی برای کودک قابل قبول نيستند . (قائمی،علی- 1374 – ص 26)

عدم احترام گذاشتن به شخصيت کودک به او آسيب رسانده و رشد و پيشرفت او را متوقف می سازد . ژان ژاک رسو می گويد : کودک دارای شخصيت مستقلی است و نبايد به طور آشکار يا جابرانه تحت فرمان قرار گيرد ، پدر و مادر بايد با او مانند دوست موافق باشند . (خاکيه ، پرويز، روانشناسی کودک ، انتشارات آشنا تبريز ص 97)

عوارض آن :

انزواجوئی حالتی است که عاقبتش برای فرد و جامعه ناميمون است . شرور و عوارضی که در آن حاصل می شود دستگير فرد و اجتماع است .

الف – در جنبه فردی : انزواجوئی موجب عوارض زير است :

-  خستگی و بيخوابی و بی اشتهايی و يبوست ، سردرد و سرگيجه ، از دست دادن وزن

-  حملات اضطراب ، تنگی نفس ، کج خلقی ، ترس بيخودی .

-   مسخ شخصيت و عدم توان دفاع در خود .

-  سقوط رشد به علت محدود کردن عواطف و احساسات و شور و شوق .

-  کندی کار و تلاش اقتصادی و از بين بردن نِيروی سرشار کار و عاطل و باطل ماندن بحدی که انزوا برای شان ترمزی روانی است .

-  بی برنامگی در زندگی تا حدی که مشکلات اساسی خود را ناديده می گيرند.

-  در کل اينان دچار دشواری زندگی شده و روح شان آزرده می شود از هدف های ارزنده باز می مانند و همه چيز نزدشان بی ارزش می شود ، همه زيبايی ها جلوه خود را از دست می دهند . آن ها نمی توانند از تضادهای درونی به نفع رشد استفاده کنند . در نتيجه اغلب تسليم تضاد ها شده و از آن برای رشد طفره می رند .

ب – در جنبه اجتماعی : انزواجوئی عوارض و صدماتی دارد از جمله اينکه دوری از حيات اجتماعی مولد نوعی نزديک بينی و مبنی است و موجب بروز حالات روحی نامطلوب . دوری از جمع سبب می شود آدمی شادابی خود را از دست بدهد ريال شور و نشاط از ميان برود ، پژمردگی برای او پديد آيد .

آن ها که در اجتماع رشد و پرورش نمی يابند از آداب اجتماعی دور می مانند ،

ازفلسفه زندگی بی بخبرند ، شنای در غرقاب زندگی را نمی آموزند ، و از فنون حيات    بی خبر می مانند . چه بسيار از آن که بعدها بی علاقگی شان دامنه پيدا کرده و از تشکيل زندگی بيزار می شوند .

هم چنين اجتماع از چنين افراد بی بهره می ماند زيرا در باره آن هاسرمايه گذاری

کرده و در موهبت های حيات اجتماعی موجود دارشان می سازد و اين سرمايه گذاری برايشان باردهی برجای نمی گذارد . افراد منزوی ولی عصبی مزاج و تند خو ممکن است موجبات وارد آوردن صدمه ای بر پيکر اجتماع بشوند . در مواردی آن ها تحصيل را رها کرده و از فراگرفتن مهارت ها شانه خالی کرده و کل بر جامعه خواهند شد .

خطرات مهم تر:

ای کاش عارضه ناشی از انزواجوئی و عزت طلبی به همين ميزان خاتمه يابد بررسی ها نشان می دهد که در دراز مدت اين امر به افسردگی کشانده شده و در مراحل پيشرفت سبب انفجار می شود و فرد منزوی ناگزير می شود به اعمال خلاف قانون و عرف وادار گردد.

   در اثر غلبه انديشه گناه ممکن است بيمار ميل به خودکشی پيدا کند . البته در کودکان چنين حالتی نيست ولی بزرگتران به ده ها شيوه کتوسل می شوند تا بتوانند تن به خودکشی دهند . حداقل زيان و خطر اين است که احساس گناه و تقصير فرد را از خود منفعل کرده و عزت نفس او را به خطر می اندازد .

   پاره از تحقيقات نشان داده اند که اين سببی است برای قتل و خونريزی های بی دليل ، طغيان های ديوانه وار و سرکشی های وحشناک و مقدمه ای است برای جنون و لااقل سپردن خود به دست غم و اندوه .

   اصولاً ناراحتی های ناشی از انزواجوئی موجب ضعف و دشواری هایبسيار است و همه چيز انسان را زايل می سازد و نمی گذارد آدمی رشد کند . اختلال دماغی خود مرضی است که در اثر اين حالت در افراد پديد می آيد ، مخصوصاً برای آن ها که در زمينه خانوادگی و يا ارثی هم داشته باشند . (قائمی ، علی – 1374- ص29)

راه های پيشگيری از کمرويی در کودکان

1- از کودکان خود آدمی خجول نسازيد:

     آدمی در ابتدا بسان شاخه ی تری است که به هر شکلی در می آيد و شخصيت او رفته رفته و در ارتباط با محيط اطراف ساختار اصلی خود را بدست می آورد . خانواده دنيای نخستين کودک را تشکيل می دهد و شخصيت او در ابتدای امر به تيغ از برخوردها و مراقبت هايی که از وی در آن به عمل می آيد . قوام می يابد و ساخته می شود .

     حتی در يک خانواده که نحوه ی تعليم و تربيت به طور کلی برای تمام فرزندان آن يکسان باشد ، بهره گيری خاص هر يک از آن ها ، از اين امر به علت عوامل متعددی که به چگونگی تعليم و تربيت در خانواده و برخورداری فردی از آن بستگی پيدا می کند ، تفاوت خواهد داشت : مثل ميل و رغبت عميق کودک ، وضع زناشويی والدين به هنگام تولد کودک ، ساختار جسمانی طفل و غيره . با اين ترتيب ، هنگامی که کودک نشانه هايی از خجلت از خود بروز می دهد که معمولاً اين علائم را در خواهران و برادران او نمی توان يافت ، آنگاه بايد در صدد يافتن انگيزشهای ديگری بر آمد که اين حالت را در او به وجود آورده و به عبارت بهتر طبيعت روابط مشخصی که او را هدف خود قرار داده ، معين و معلوم ساخت : بيشتر اوقات خجالت هنگامی در طفل ايجاد می شود که او در متن زندگی روزمره خانوادگی (روابط ، تعليم و تربيت) قادر به فراهم ساختن تگيه گاه مطمئنی برای ساختن و تثبيت شخصيت خود نمی شود . اين کمبود در کودک نوعی ترس مفرط از مقابله با تجارب و وقايع تازه و عجِب در محيط خانوادگی به وجود می آورد . فرد کمرو خود کار خويش را به قاعده و درست می پندارد ، اطرافيان و مربيان بايد مواظب باشند که بر آن صحه نگذارند که با کمروها بايد با ظرافت خاصی رفتار کرد .

2- کودک را لوس بار نياوريد :

     چه بسا ممکن است فرزندتان در کودکی دچار بيماری سختی شده و ناچار او را تحت مراقبت شديد قرارداده باشيد  و يا بعد از مرگ بچه ی اولتان به دنيا آمده و در نتيجه در محيطی پر ناز و نعمت و سرشار از مراقبت بزرگ شده است تا مبادا چشم زخمی به وی برسد و او هم به سرنوشت کودک بزرگتر مبتلا شود و خلاصه کودک نازپروده را در محيطی شکننده بار می آورند تا حادثه ای برايش اتفاق نيفتد . بهتر است بداند که اگر از او در پيه ای عايق محافظت می کنيد بيشتر آسيب پذيرش می سازد ، زيرا او را محکوم بدان ساخته ايد که نتواند از خودش دفاع کند . چنين کودکی خود را خلع سلاح شده می يابد و فاقد هر گونه امکان ابداع و ابتکار در مقابله با مسائل و مشکلات زندگی و طبعاً در رويارويی با هر حادثه نوظهور که آن را خطرناک می يابد و اين امر بخصوص زمانی حادث می شود که او حامی خويش را که معمولاً خود را بين او و وقايع روزانه سپر قرار می دهد، غايب می بيند .

     اگر ترس شما زياده از حد و مفرط باشد ، ناخودآگاه آن را به کودکتان منتقل می سازيد به طوری که او حتی تجاربمعمولی زندگی را نيز در زاويه ی خطرناکی مشاهده می کند و همين امر شخصيت او را دچار تشتت و تجزيه خواهد کرد .همه چيز را از قبل برای او حاظر و آماده نسازيد و بالعکس اين آمادگی را به او بدهيد و کمکش کنيد تا در مقابله با موقعيت هايی که احتمال خطر دارد ، بتواند عکس العمل مناسبی نشان دهد و در ضمن سن و سال او را از ياد نبرد که از عهده فعاليت های ساده تشويق نماييد که از هر عامل ديگری در تصحيح رفتارش مناسب تر است .

3- از سختگيری بی جا بپرهيزيد :

    سختگيری و مؤاخذه بي جا نيز همچون مورد قبلی در ساختار شخصيت تأثيری منفی به جای می گذارد. همان گونه خود را دور نگاه داشت ، از شدت عمل و باريک بينی در تعليم و تربيت بايد خودداری نمود .

موجودی که تازه پای به عرصه حيات می گذارد و گام به گام در آن پيش می رود. نياز به جاپای محکم دارد تا بتواند ثبات و استحکام لازم را برای خوش فراهم آورد و به اين ترتيب بر اعتباری صحه گذارد که لازمه هرزندگی به شمار می رود .اين قبيل اقدامات برای قوام يافتن شخصيت او کاملاً ضروری می نمايد و به وی امکان می دهد تا رابطه خويش را با دنيای خارج سامان دهد و به عبارت ساده تر روحيه و حالت نفسانی خود را شکل دهد . مقصود نوعی قانون طبيعی رشد است که کودک بايد هر چه زودتر با آن آشنا شود تا بتواند هويت خود را در شالوده های مستحکم آن پی ريزی نمايد ، روشن است که اين جای پاها و يا بهتر است بگوييم پايگاه ها بايد توسط قدرت اعتبار و جذبه ای که کودک را در کانون هدف خود قرار می دهد ، برای او فراهم گردد و کودک برای آن احترام قائل شود .

4- از کودک خود توقع انجام کارهای محال را نداشته باشيد:

گاهی اوقات والدين انتظار دارند فرزندانشان کارهای سخت و دشواری را انجام دهند و اين بدترين نوع کاربرد کسب اعتبار اولياء است که در باره کودکان خود را می داند . هر کودک زمانی قادر به برآورده ساختن توقعات پدر و مادر و بزرگترها ی خويش می شود که در آن لحظات بتواند از عهده ی کاری که به او محول کرده اند ، بر آيد . فی المثل کودکان در دورانی از عمر خود گرفتار انواع ترس های کودکانه می شوند که به هيچ قيمتی قادر به از بين بردن آن ها نيست . مثل ترس از تاريکی ، برخی جانوران يا حشرات ، آب و آب تنی و غيره ... .

   اين هراس های کودکانه که با رشد طبيعی از ميان می رود ، بايستی از جمع جهات مورد توجه قرار گيرد و به عبارتی ريشه اضطرابات که قاعتاً چندان هم نمی تواند ساده باشد ، مشخص و واضح گردد . حال اگر با اقدامات نسنجيده کودک را در محيطی قرار دهيم تا به قول عوام ترسش بريزد ، در آن صورت بر هراس و وحشت باطنی او خواهيم افزود : به عنوان مثال اگر کودکی را از آب می ترسد ، ناگهان به داخل حوض يا استخر پرتاپ کنيم و يا او را پيش حيوانی که از او به شدت وحشت دارد ، ببريم و از او بخواهيم که به سرآن حيوان دست بکشد ، طبيعی است که با اين کار خود طفل بيچاره را در مهلکه ای قرار خواهيم داد که شايد تا آخر عمر اين صحنه خوفناک را از ياد نبرد .

5- ابتکارات و ابداعات کودک خود را دست کم نگيريد.

به خاطر داشته باشيد که تجزيه ی اندونزی از مسائل زندگی امری است کاملاً طبيعی و ضروری و اساسی و رشد کلی آدمی که حرکتی ، حسی ، روحی و نفسانی است ، بر اين پايه صورت می گيرد . پس اين را هيچگاه از ياد نبريد که به رفتارهايي مکاشفه گرانه کودک نبايد بی اعتنا بماند و آن ها را کوچک بشماريد و اين را بدانيد که او در حد توان و استعداد خود توانسته چنين کارهايي (هرچند کوچک) را انجام دهد، مثلاً در آغاز به اکتشاف پيکر خود نايل می شود و همين او را بسيار شاد و خوشحال می سازد گوئی قاره ای ناشناخته را کشف کرده است! پس از آن که اندکی بزرگتر شد ، به اکتشاف و بررسی محيط دور و بر خود می پردازد . مهم آن است که دورادور مراقب او باشيد تا بازرسی ها و سرکشيدن های او مخاطراتی برايش ايجاد نکند و احياناً زيان های عمده ای به بار نياورد . او را در اين تجربه آموزی کمک کنيد و حتی اگر دست و پايش هم کمی صدمه ديد و خراش سطحی برداشت ، مانع ادامه تفحص و تجسس او نشويد و يا اگر در اين گشت و گذار به گريه افتاد ، بدان اهميت ندهيد که گفته اند اشک کودک و ابر بهار پايدار نيست و زود تمام می شود .

6- بگذاريد کودکتان به تنهايي کارهای خودش را انجام دهد:

کودک تا 3 سالگی ( بطور متوسط) نياز به مساعدت و همراهی دارد تا بتواند رفته رفته بر حرکات مفيد خود مسلط شود . با اين حال او را نبايستی کاملاً به خود وابسته کرد تا از هر حرکتی باز ماند .

     بهترين روشي که می تواندبه او مساعدت کند تا اعتماد به خويش را به دست آورد ، اين است که گاه گاهی به او فرصت داده شود کارهای روزمره اش را خود به تنهايي انجام دهد . در اين صورت والدين او نبايد بيمی از کثيف شدن او به خود راه بدهند و هر چند دورادور مواظب او هستند ، ولی کودک از اينکه می تواند غذايش را بدون کمک بزرگترها بخورد ، احساس شادی و شعف بی سابقه ای می کند و همين در تکوين و تکميل شخصيت او نقش به سزايي ايفا می نمايد . يا اگر می خواهد خود لباس هايش را به تن کند، مانع اين کار او نشويد و به اصطلاح تو ذوقش نزنيد و حتی او را تشويق به انجام اين کار کنيد و خود در گوشه ای بايستيد و نظاره گر او شويد و خلاصه شو و شوق و حس ابتکار را در او خفه نکنيد .

7- عرصه برخوردها و تماسهای او را در خارج از محيط خانواده گسترش دهيد :

شرايط زندگی مدرن ، تعداد افراد خانواده را تقليل داده است . در سابق اگر کودک معمولاً با دو سه نسل بالاتر از خود – پدر و پدربزرگ و جد و خاله و دائی و غيره – ارتباط روزمره داشت ، اکنون اين برخورد به حد اقل تنزل يافته و چه بسا روزها می گذرد و او جز پدر و مادر و احياناً خواهران و برادران خود کسی ديگر را نمی بيند .

      اين قبيل تنگ ناهای ارتباطی در سلول خانوادگی امری تأسف بار تلقی می شود ، زيرا امکان تقابل برخورد ها را از کودک سلب می کند و او را يک بعدی بار می آورد . به اين علت است که نسل های فعلی کودکان دارای اين نقيصه عمده روحی هستند که برای گذرا از محيط خانواده و اجتماع و محيط خارج دچار اشکالات و ناراحتی هايي می شوند و يا در برخورد با افراد سوای اولياء خويش ، گرفتار شرم و خجلت فراوان می گردند و لحظه ورود به زندگی اجتماعی و تحصيلی برايشان به صورت عذابی اليم در می آيد .

8- کودک را با ديگران دمساز نماييد:

      کودکانی که در ييلاق و دشت و کوه بزرگ می شوند ، خلقياتی متفاوت با کودکان شهری که به تنهايي جرأت بيرون آمدن از خانه را ندارند ، پيدا می کنند . در شهر ، کودک شما به دليل مخاطراتی که در هر گوشه و کنار تهديدش می کند ، ناچار تا حدودی وابسته می شود (و در اين مورد بايد بشود) ولی اين نقص اخلاقی زمانی مرتفع خواهد شد که شما او را با خود به باغ و پارک و دشت و صحرا ببريد و او را با طبيعت و محيط های بزرگتر آشنا سازيد . او در آنجا امکان برخورد و ارتباط و معاشرت و همصحبتی با اطفال ديگر را پيدا خواهد کرد و هزاران خاطره تلخ و شيرين از آن کسب خواهد کرد .

      کودک خود را تشويق کنيد تا با ديگران دمساز شود . حتی اگر از اين امتزاج و برخورد ، حوادث کوچکی زاده شود . برای او مهم آن است که از همان آغاز شيوه های مختلف مبادلات اجتماعی را فرا بگيرد و حتی اگر در اين راه چشم زخمی هم به او برسد – چون قادر به شناخت خود و محيط خود می شود- اهميت چندانی نبايد برای آن قائل شد . تازه اگر هم چنين اتفاقی بيفتد و ناراحتی مختصری هم پيش بيايد ، شما برای دلداری و تخفيف درد او کنارش حضور داريد . به هرحال هرگونه کسب تجربه ای از اين دست ، باعث می شود تا کودک وارد عرصه جديد شود و حتی آمادگی لازم را برای ورود به محيط مدرسه پيدا کند .

9- فرزندتان را از مدرسه نترسانيد:

    بسياری از کودکانی که محيط مهد کودک و کودکستان و غيره را نديده اند ورود به مدرسه برايشان تجربه ای تازه و شگفت انگيز می شود ، زيرا اين محيطی است که هيچ ارتباطی با عادات قبلی آن ها به هم نمی زند . کارکنان و محيط مدرسه برای اين کودکان ساده دل بيگانه هستند و آن ها خود را در آن گروه و جمع غريبه احساس می کنند و ديدن بزرگترها به وحشتشان می اندازد . در اينجاست که نقش پدر و مادر در آشنا ساختن کودک با محيط مدرسه از اهمِت خاصی برخوردار می شود .

10- اگر ناگهان فرزندتان خجول و کمرو شد ، سعی کنيد علت آن را بفهميد :

    رفتاری کاملاً  ناگهانی و غير قابل پيش بينی همواره نشانه ی آن خواهد بود که حادثه مهمی در زندگی دانش آموز در شرف وقوع است و بروز شرم و خجالت گواه بر آن است که اختلالاتی نفسانی در او روی داده است .

     ظهور اين حالت را نمی توان پديده ای زودگذر بشمار آورد . که با مرور زمان تخفيف بيابد و يا از بين برود . واقيت اين است که کودکی که ناگهان دچار شرم وخجالت شده ، به طور قطع شوکی روحی و عصبی را تحمل کرده و در نتيجه تعادل روانی خود را از دست داده است . پس بايد در صدد يافتن علت و محرک آن بر آمد و اين کار را نيز با تدبير و فراست فراوان انجام داد . گاهی اوقات علت های اين پديده مکن است متنوع و مختلف باشد و در سطوح کم و بيش آگاهانه شعور و روشن رخنه کند و حتی امکان دارد، خود سوژه از منشأ آن بيخبر مانده و مکانيسم تدافعی او را مورد حمله قرار داده باشد . به اين علت هرگز نبايد با سرعت و شتابزدگی در صدد يافتن توضيحی برای آن بر آمد و روح کودک را بيش از پيش نامتعادل و مختل ساخت .

     در وهله نخست به تحقيق و بررسی در خانواده بپردازيد . چه بسا ممکن است حادثه ناخوشايندی مثل تولد نوزادی که کودک او را رقيب خود می پندارد ، و طلاق و جدايي ، و يا مرگ فردی که برای او بسيار عزيز بوده ، او را تحت تأثير قرار داده است . اين رخداد ، امکان دارد مدت زمانی قبل از تغييراخلاق دانش آموز روی داده و واکنش ظاهری آن بعدها بوجود آمده .

اين قبيل حوادث ، معمولاً دانش آموز را که تا آن زمان در محيط امن و آرام خانواده زندگی می کرد ، منقلب و پريشان می سازد و دنيای سرشار از آرامش او را بر هم می زند وتکيه گاه های مطمئن و سنگرهای ايمنی او را در خانواده از وی باز می ستاند .

دانش آموز که در اثر اين رويدادها خود را درمعرض تهديد می يابد و احساس می کند که معيارهای دنيای عاطفی او بر هم خورده و فاقد منابع مطمئن و مستحکمی برای جانشينی آن هاست ، احساس تزلزل و بی ثباتی بيشتری می کند . در اين صورت بايد به او امکان داده شود تا سر فرصت و ب  احوصله تمام سرمايه و منبع از دست رفته ی خويش را ترسيم و جبران کند پردازيم.

جدائی يا طلاق :

اين يکي از دشوارترين موقعيت هايي است که ممکن است برای هرپدر و مادری پيش آيد . در اين موقع ابتدا بايستی تدابيری بينديشيد تا اختلافات و نقارها و کدورت ها را که با شريک زندگيتان پيدا کرده ايد ، از بين ببريد تا بتوانيد کودک خود را که با ادراک ساده و بچگانه خود نگران و پريشان شده است ، از ناامنی خاطر و در خود خزيدن نجات دهيد.

در اينجا مسأله نگهداری و مراقبت از کودک مطرح نيست و اين موضوع بار دل کودک را سبک نمی کند ، چون او می خواهد بار دیگر در کنار پدر و مادری که اکنون ديگر وجود ندارند ، زندگی کند و مجداً سايه ی آن ها را بر سر خود ببيند و احساس آرامش کند . هر قدر هم که موقعيت شما با همسرتان وخيم و پرتنش و تند باشد ، کودک را بايد از آن مخمصه برکنار نگه داريد و او را در ماجراهای ناخوشايند زندگيتان وارد نسازيد ، در غير اينصورت اعتمادی را که تا بحال به شما داشته متزلزل خواهيد کرد و معيارهای والای او را از بزرگترها (پدر و مادر و غيره) بر هم خواهيد زد .

شکست های تحصيلی

ناکاميهای تحصيلی اغلب با ضربات سختی روحيه ی کودکی را که يکی دو سالی است وارد مدرسه شده ، به تازيانه می گيرد . وبه بارت ديگر اختلالات روحی او از همين موضوع به ظاهر ساده ناشی می شود . در اين گونه مواقع ، وادين فهيم و با تجربه ، به سختگيری خود نمی افزايند ، زيرا در صورت اقدام به چنين عملی ، بر وخامت حال فرزند خود خواهند افزود . بهتر آن است که بعد از ريشه يابی قضايا ، به جای سرزنش و توبيخ و مؤاخذه کودک که "چرا نمره کم گرفته ای و تنبلی مي کنی" ، رفتارهای معقولانه ای با او در پيش گيرند . ابتدا به سراغ معلمان او برويد: آن ها بهتر خواهند توانست شما را در جريان وضع تحصيلی و عقب ماندگی او قرار دهند و در نتيجه شما هم امکان کمک و مساعدت بيشتری به او پيدا خواهيد کرد . سعی کنيد با کودکی که در امر تحصيل عقب افتاده است ، با ملايمت و مدارا رفتار کنيد و از تند خويي بپرهيزيد و کاری کنيد تا استعدادهای نهفته اش به کمکش بيايند و به اي« ترتيب نشان خواهيد داد که اهميت زيادی برای شکست او قائل نخواهيد شد و اعتماد به نفس او را باز خواهيد آورد و احتمالاً با از بين رفتن عقب ماندگی های درسی و تحصيلی ، مسائل روانی او نيز خود به خود حل خواهد شد .

 (ژان شارتيه – 1373 -83)

چند پيشنهاد برای کمک به کودکان کمرو و گوشه گير

·  توجه خاص اوليا و مربيان به مبانی تربيت اجتماعی و تقويت مهارت های ارتباطی از اساسی ترين مسائل در پيشگيری و درمان کمرويي کودکان است .

·  تشويق کودکان که فشار روانی چندانی متوجه آنان نباشد .

·  ترغيب کودکان کمرو به شرکت درفعاليت های دسته جمعی و بازی های گروهی تأثير بسيار زيادی در کاهش اضطراب و افزايش مهارت اجتماعی آنان دارد.

·  ترغيب و تشويق کودکان کمرو به شرکت فعال در برنامه های گروهی مانند کار دستی مشترک ، آماده کردن روزنامه ديواری ، اجرای برنامه ی نمايشی ، شزکت در گروه سرود ، ورزش ها و بازی های چند نفری و توجه به نقاط قوت و ويژگی مثبت و قابل تأييد و تشويق و سوق دادن او به طرف فعاليت های جمعی

·  حمايت کردن و قبول بدون قيد و شرط کودکان کمرو ، حتی اگر بعضی از رفتارهای آن ها مورد پسند نباشد . زيرا آنان بايد احساسات خود را ابراز دارند و آنگاه به تغيير آنها بپردازند .

·  افزايش اعتماد به نفس کودکان از طريق القای توانايي و يادآوری ويژگی های مثبت آنان . هرگز از او کاری را که خارج از توانايي هايش است . درخواست نکنيد .

·  کودکان کمرو ، نياز دارند که والدين و معلمين احساسات مثبت آنان را بپذيرند و به آن ها پاسخ دهند .

· کوشش های معلمان در اجتماعی کردن هرچه بيشتر اين گونه کودکان اهميت خاصی دارد .

با توجه به نشانه ها، دلايل و راه کارهای کناسب برای پيشگيری و درمان کمرويي ، اگر موفقيت حاصل نگردد ، از آنجا که کمرويي اکتسابی ناشی از عوامل روانی است ، در اين مورد به خصوص درمان روانی توصيه می شود و روان درمانی کليشه ای يا روان کاوی همواره با موفقيت همراه بوده است . (رشد آموزش ابتدايي – 1380 – ص 77)

روش تحقيق

روش تحقيق : « شبه آزمايشی»

برای انتخاب نمونه های اين تحقيق از روش غير تصادفی استفاده شده است .

نحوه جمع آوری اطلاعات

جمع آوری اطلاعات در اين تحقيق ازطريق مشاهده انجام گرفته است .

جامعه

نمونه

در اين تحقيق از مجموع 30 دانش آموزدختر در کلاس تعداد  5 نفر که دچار عارضه کمرويي بودند مورد بررسی قرار گرفتند .

تجزيه و تحليل نتايج

2 – 5 نتايج کل پژوهش

1- دانش آموزانی که کمرويي ارثی دارند ، دير تر از دانش آموزانی که به علت های ديگر دچار کمرويي هستند تغيير رفتار می دهند .

2- دخالت دادن همکلاسی ها در درمان کمرويي دانش آموزان ، گاهی جزء موارد بازدارنده درمان می باشد . البته را راهنمايي و تشويق آن ها به همکاری و مساعدت با دوستانشان در گروه های کلاسی به کار درمان سرعت می بخشد .

3- تشويق کارهای مثبت از طريق جايزه و کلمات تشويقی ، نه تنها باعث خود باوری مثبت در اين گونه دانش آموزان می شود ، بلکه به محبوبيت آن ها نزد همکلاسان کمک می کند .

پيشنهادات

باتوجه به تجربه ای که ضمن انجام پژوهش کسب نمودم چند مطلب را به عنوان پيشنهاد عرض می کنم .

1-  بهتر است دبیران مقطع راهنمایی به شناسايي دانش آموزان کمرو اقدام کرده و بعد با اوليای اين دانش آموزان جلسه ای ترتيب دهند و از خصوصيات خانوادگی ، رفتاری و همچنين دلايل کمرويي آن ها اطلاعاتی به دست بياورند .

2-  پس از شناسايي و به کار گيری روش های درمانی ، با صبر و حوصله منتظر نتايج باشند و زود مأيوس نشوند . زيرا دانش آموزان کمرو خيلی سخت تغيير رفتار می دهند.

3-  در هنگام درمان از طريق فعاليت های گروهی و دادن مسئوليت ، خودشان متوجه نشوند که شما رفتار آن ها را زير نظر داريد .

فهرست منابع

1-  شارتيه ، ژان ، «کمرويي و راه های درمان آن » ، ناشر : مترجم ، 1373 .

2-  قائمی ، علی ، «خانواده و نابسامانی های روانی» ، انتشارات اميری ، 1374 .

3-  شفيع آبادی ، عبدالله ، «راهنمايي و مشاوره کودک» ، انتشارات تهران ، 1372 .

4-  احمد وند ، محمدعلی ، « روانشناسی بازی» انتشارات پيام نور،1372 .

5-  حسين نژاد ، محمد ، «مشاوره با کودکان» انتشارات سپند هنر ، تهران 1379 .

6-  خاکيه ، پرويز ، «روانشناسی کودک» انتشارات آشنا ، تبريز 1372 .

7- احمد وند ، محمدعلی ، مهجور ، سيامک ، «آشنايي بافعاليت های اجتماعی» انتشارات پيام نور 1380 .

8-  «ماه نامه رشد آموزش ابتدايي» شماره 41 ، انتشارات کمک آموزشی ، 1380 .

9- « ماه نامه رشد آموزشی در رشد تکنولوژی» شماره 127 ، انتشارات دفتر کمک آموزشی 1379 .

10- « نشريه ماهانه پيوند» شماره 255 ، انتشارات دانشگاه تهران 1379