شهر الکترونيکی

امروزه کامپیوتر چنان در زندگی روزمره ما جا یافته که تصور زندگی بدون رایانه غیر ممکن است. حالا همه ما به شنیدن پسوند الکترونیکی و هوشمند بعد از انواع واقسام پدیده ها عادت کرده ایم:کارتهای هوشمند، بانکداری ا لکترونیک، آموزش ا لکترونیک، سلامت ا لکترونیک، تجارت الکترونیک، دولت ا لکترونیک و وقتی همه چیز در یک شهر الکترونیک می شود، در نهایت آن شهر به یک شهرالکترونیک یا هوشمند تبد یل می شود.

مطابق تعریف کارشناسان، شهر الکترونیکی شهری است که در آن از ابزار ICT نظیر برنامه های کاربردی و کامپیوتر برای افزایش کارایی و اثر بخشی خدمات به مردم، بنگاههای اقتصادی وکارمندان دیگر بخشهای دولت استفاده می شود.

 این کار از طریق  خرید ، فروش و مبادله کالا ، خدمات و اطلاعات در بستری از شبکه های کامپیوتری بخصوص اینترنت صورت میگیرد.در یک شهر هوشمند، کلیه اطلاعات و خدمات به صورت الکترونیک به مردم ارائه می شود. در حال حاضرنمونه های چندانی از شهر های تمام هوشمند در جهان وجود ندارد. همان طوری  که تصور وجود شهری که به طور کامل از وجود رایانه و خدمات الکترونیک بی بهره باشد، تقریبا غیر ممکن است.

ا کنون شهرها بر حسب میزان استفاده از خدمات ا لکترونیک طبقه بندی می شوند. در برخی از مناطق دنیا مانند آمریکا نمونه های موفقی از شهرهای ا لکترونیک  وجود دارند. ایجاد شهر های هوشمند یکی از مهمترین اهداف فناوری اطلاعات ا ست.

ایجاد شهرهای ا لکترونیک فواید زیادی به دنبال دارد که از مهمترین آنها می توان به کاهش  هزینه، افزایش درآمدها، افزا یش کیفیت خدمات و کاهش زمان دسترسی به خدمات و بالا بردن میزان دسترسی به خدمات اشاره کرد. کاهش میزان آلودگی هوا و ترا فیک و همچنین شفاف کردن اطلاعات و مراحل و انجام خدمات و قوانین وجلوگیری از اعمال سلیقه کارمندان از دیگر مزایای شهر الکترونیک است.اساس شهر الکترونیکی بهره گیری از رسانه های الکترونیکی  و بهره وری از اینترنت در جهت کمک به تسهیل  امور شهروندان است.

در ایجاد شهر الکترونیک ایجاد سه بخش:دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک و آموزش الکترونیک الزامی است. در این مقاله سعی خواهد شد این سه بخش هرچند به اختصار مورد بررسی قرار گیرند.

دولت ا لکترونیک:

دولت الکترونیک استفاده از فنآوری اطلاعات و ارتباطات برای ‌ایجاد تحول در ساختار عملكردی دولتها می باشد. دولت الکترونیک بر خلاف رویکردی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و به ویژه خاورمیانه مشاهده می شود دادن رایانه به مقامات و کارمندان، اتوماتیک کردن رویه های عملی قدیمی یا صرفا ارائه الکترونیک اطلاعات نهادها و وزارتخانه ها یا ایجاد وب سایت های وزارتخانه ای نیست. بلكه دولت الکترونیک عبارت است از متحول کردن دولت و فرایند كشورداری از طریق قابل دسترس تر، کارآمدتر و پاسخگوتر کردن آن و ارائه اطلاعات و خدمات به شهروندان و سایر نهادهای دولتی با استفاده از فنآوری اطلاعات و ارتباطات (ICT).

دولت الکترونیک اشاره به استفاده نمایندگان دولت از تکنولوژی اطلاعات که قادر است روابط با شهروندان ، تجار ودیگر بازوهای دولت را گسترش و ارتقاء دهد، می باشد.

 دولت الکترونیک نسبت به تعامل فعال دولت با شهروندان  یا دولت با شرکت های تجاری بیشتر بر انتشار اطلاعات از طریق اینترنت متمرکز شده است. پیش بینی  (Forecasting) ،  بی شک یک فرایند کلیدی در مدیریت اجرایی است و اساس آن بر فراوانی داده هایی است که قبلا حاصل شده است .بنابراین ، سیستم های پیش بینی بیش از هر چیز برای یک دولت کارا ضروری است . بخش هایی مانند مدیریت خدمات درمانی ، بازار دارائی های غیر منقول و بازارهای تجاری و مالی بیشترین نیاز را به پیش بینی های نزدیک به واقعیت دارند. در قرن بیست و یکم پیش بینی الکترونیک جایگزین پیش بینی های سنتی  شده است و در واقع به یک قسمت لازم الاجرا و غیر قابل انکار در دولت الکترونیک تبدیل شده است که به سرعت دنیای کامپیوتر را تغییر می دهد.

در زیرمیزان کارایی خدمات دولت الکترونیک در کشورهای مختلف جهان با یکدیگرمقایسه شده اند:

مجمع جهانی اقتصاد یا World Economic Forum  گزارشی را منتشر کرده است که در قالب آن نقاط ضعف و قوت برنامه‌های ملی ICT در کشورهای مختلف جهان مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد در مورد میزان کارآیی خدمات دولت الکترونیک در کشورهای مختلف جهان، ایران در این زمینه رتبه صد و پانزده را به خود اختصاص داده بود.
اما این بار مجمع جهانی اقتصاد که یکی از نهادهای اقتصادی معتبر در سطح دنیا محسوب می‌شود گزارشی را با عنوان Global EnformationTechnology منتشر کرده است که در قالب آن نقاط ضعف و قوت برنامه‌های ملی ICT در کشورهای مختلف جهان مورد بررسی قرار گرفته است و 104 کشور جهان در این زمینه به ترتیب رتبه‌بندی شده‌اند.

 کشور سنگاپور به بهترین ارائه دهنده فناوری ارتباطات و اطلاعات در جهان مبدل شده است  بر طبق گزارش یاد شده که از طریق سایت WWW.Weforum.org قابل مشاهده و دسترسی است کشور سنگاپور به بهترین ارائه دهنده فناوری ارتباطات و اطلاعات در جهان مبدل شده است .این گزارش نشان می‌دهد که آمریکا پس از کشورهای ایسلند، فنلاند و دانمارک در رتبه پنجم قرار دارد.
آنچه که باعث شده سنگاپور رتبه اول را به خود اختصاص دهد، برتری آن در زمینه ریاضیات و ارائه آموزش‌های گوناگون، هزینه پایین برقراری مکالمات تلفنی، خرید و نصب تجهیزات لازم برای پیشبرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و نیز اولویتی است که دولت سنگاپور برای ICT در سطح ملی قائل شده است.
با وجود آن که سنگاپور رتبه اول این گزارش را به خود اختصاص داده، ایالات متحده هنوز در زمینه برخی شاخص‌ها مانند آمادگی تجاری و برتری در پژوهش‌های علمی پیشتاز است.
اعضای مجمع جهانی اقتصاد که مقر آن در شهر ژنو است را برخی از بزرگترین شرکت‌های تجاری خصوصی جهان تشکیل می‌دهند و آنان برای تهیه این گزارش مجموعه‌ای از فاکتورهای گوناگون را که به برخی از آنها اشاره شده مورد بررسی قرار داده‌اند.
لازم به ذکر است که برطبق این گزارش کشورهای سوئد، هنگ کنگ، ژاپن، سوئیس، کانادا، استرالیا، انگلستان، نروژ، آلمان، تایوان، هلند، لوکزامبورگ، رژیم صهیونیستی، اتریش، فرانسه و نیوزیلند به ترتیب رتبه‌های ششم تا بیستم را به خود اختصاص داده‌اند.
در میان کشورهای اروپای مرکزی و شرقی استونی با کسب رتبه 25 در صدر قرار گرفت و شیلی نیز در میان کشورهای آمریکای لاتین در مقام 35 قرار دارد و بهترین رتبه را در این قاره کسب کرده است.

تجارت الکترونیک:

در دنیای امروز و در حالی که با حجم عظیم تبادلات الکترونیکی رو به رو هستیم تجارت الکترونیک جزء لاینفک دنیای الکترونیکی قرار گرفته است. امروزه فروشگاهای بزرگ به آسانی محصولات خود را از طریق اینترنت به فروش می گذارند و شرکت ها تبادلات عظیم خود را بر روی اینترنت سامان بخشیده اند. دنیای تجارت الکترونیک دنیای وسیعی است که درایرانامروز به آن توجهی نمی شود. شاخههای تجارت الکترونیک امروزه بقدری گسترده شده که شرکتها دیگر در زمینه خاصی در این مقوله در سطح بین الملی فعالیت  میکنند. سرمایه گذاری - بازاریابی الکترونیک - پرداخت هایالکترونیک - فروشگاهای آنلاین -بازارهای بزرگ حراجی و ... همه و همهتنها گوشهایی از وسعت تجارت الکترونیک را شامل می گردد. شاید دلیل ضعف کشور ما در زمینه تجارت الکترونیک مربوط به پول الکترونیک باشد که در ذیل به آن می پردازیم:

از دهه‌ي ‌٩٠ ميلادي، هنگامي‌كه گسترش و پذيرش اينترنت از سوي تاجران و فروشندگان صورت گرفت، مردم در انتظار برچيده شدن پول و حساب و كتاب‌هاي فيزيكي و دستي در آينده‌اي نه چندان دور بودند.اما وقتي فعاليت تجارت الكترونيكي در سال ‌٢٠٠٠ با كاهش قابل توجهي مواجه شد، بعضي از كارشناسان بر اين عقيده تاكيد كردند كه پول ديجيتال رويايي بيش نخواهد بود ولي ادامه‌ي روند، حركت موفقيت آميز پرداخت آنلاين و پذيرش پول الكترونيك از سوي ‌١٥ ميليون نفر از مردم ژاپن، به جهانيان آموخت كه زمان استفاده از اسكناس‌هاي كاغذي رو به پايان است.

در واقع اوج جنبش پول الكترونيك به اواسط دهه‌ي‌٩٠ ميلادي برمي‌گردد، در آن زمان بود كه مردم رفته رفته به سيستم بانكداري الكترونيك و استفاده از كارت‌هاي اعتباري علاقه‌مند شدند. گرايش مشتريان آنلاين نسبت به تبديل شدن پول سنتي به پول ديجيتال شبيه به يك انقلاب بزرگ براي تجارت جهاني است. پول الكترونيك اين قابليت را دارد تا به صورت offline در كارت‌هاي قرار گرفته در يك تراشه، كارت‌هاي كوچك يا در"‌هارددرايو" يك رايانه ذخيره شود.
 در حالي كه مردم ضعف ارتباطي دولت‌ها را حس كرده بودند و بسياري از فروشندگان و تاجران نسبت به بكارگيري پول آنلاين شك وترديد داشتند، بسياري شركت‌ها به استفاده از اين فناوري جديد تن دادند. به طور كلي امروز دنيا شاهد گسترش شديد تجارت الكترونيك و جايگزيني پول الكترونيك به جاي پول كاغذي است.

از جمله مزاياي استفاده از تجارت الكترونيك و پول ديجيتال، صرفه جويي در وقت، سرعت در تبادلات تجارتي و حذف هزينه‌هاي چاپ و... است.البته انتظار مي‌رفت با روي كارآمدن پول الكترونيك، بشر از شر حمل ونقل كاغذي و ناامني‌هاي مربوط به آن خلاصي يابد. البته اولين هدف قابل دسترسي شد و تنها به ياد سپاري يك كلمه رمز كارت اعتباري، جايگزين حجم زياد پول‌هاي فيزيكي و كاغذي شد، اما پول الكترونيك نتوانست امنيت لازم را به ارمغان آورد. چرا كه هكرهاي موذي هر روز با ترفند جديدي چشم به حساب‌هاي الكترونيك كاربران اينترنت دوخته‌اند. در نظر داشته باشيد كه با استفاده از پول الكترونيك، موضوع پول‌هاي تقلبي نيز به كنار مي‌رود. خلاصه اين كه مزاياي استفاده از پول الكترونيك بسيار زياد است، و البته معايبي نيز دارد، اما مهم اين است كه به نظر مي‌رسد زمان وداع با پول‌هاي كاغذي فرا رسيده است.

پول الكترونيكي به چند طريق به كارامدتر شدن مبادلات كمك خواهد كرد  از آنجا كه هزينه نقل وانتقال پول الكترونيكي از طريق اينترنت نسبت به سيستم بانكداري سنتي ارزانتر است،‌ پول الكترونيكي مبادلات را ارزانتر خواهد كرد.براي انتقال پول به روش سنتي، بانك‌هاي مرسوم، شعب، كارمندان، دستگاه‌هاي تحويلدار خودكار و سيستم‌هاي مبادله الكترونيكي مخصوص بسياري را نگهداري مي‌كنند كه هزينه‌هاي سربار همه اين تشريفات اداري، بخشي از كارمزد نقل وانتقال پول و پرداخت‌هاي كارت اعتباري را تشكيل مي‌دهد.درحالي  كه هزينه نقل وانتقال پول الكترونيكي به دليل استفاده از شبكه اينترنت موجود  و رايانه‌هاي شخصي استفاده ‌كنندگان، بسيار كمتر و شايد نزديك به صفر است.

   اينترنت هيچ مرز سياسي نمي‌شناسد و پول الكترونيكي نيز بدون  مرز است.

   بنابراين هزينه انتقال  پول الكترونيكي در داخل يك كشور با هزينه انتقال آن بين كشورهاي مختلف برابر است در نتيجه هزينه بسيار زياد كنوني‌ نقل و انتقال بين‌المللي پول نسبت به نقل و انتقال آن در داخل يك كشور معين، به طور قابل توجهي كاهش خواهد يافت.وجوه پول الكترونيكي به طور بالقوه مي‌تواند به وسيله هر شخصي كه به اينترنت و يك بانك اينترنتي دسترسي دارد مورد استفاده قرار گيرد.به علاوه در حالي‌كه پرداخت‌هاي كارت اعتباري به فروشگاه‌هاي مجاز محدود است، پول الكترونيكي پرداخت‌هاي شخص به شخص را نيز امكان پذير مي‌سازد.پيدايش پول الكترونيكي نوعي انقلاب پولي در اقتصاد امروزي و نسل‌هاي برتر اقتصاد پولي محسوب مي‌شود و با تكميل فرايند اعتماد سازي اركان اقتصادي خرد و كلان به استفاده از اين پول، دامنه تحولات آن بيشتر خواهد شد.

آموزش ا لکترونیک:

آموزش مهمترين اهرم اثربخش براي افزايش مــــوفقيت اقتصادي و رشد نيروي كار آموزش ديده است. درست است كه درسالهای آينده فناوري تغيير مي كند اما حقيقت آن است كه فناوري همواره به عنوان يك ابزار باقي خواهد ماند. مهمترين جزء در كلاسهاي درس ما همان چيزي باقي خواهدماند كه امروز هست: معلمــان. معلماني كه با علاقه و فكر مي خواهند از فناوري براي آزادساز استعدادهاي بشري و آموزش فكر و شخصيت دانش آمـــوزان استفاده كنند. معلم است كه مي دانـــد چگونه آتش فكر دانش آموز را شعله ور سازد، تفكرش را شكل دهد و استعدادهايش را شكوفا سازد. در اين ميان فناوري يك وسيله براي اوست. رايانه تنها وقتي قدرتمند است كه فكر معلمان قدرتمند باشد. پس فناوري تنها يك ابزار است براي رسيدن به هدف و خود به تنهايي نمي تواند هدف باشد.
در آموزش الکترونیک شركتهــــــا، فرهيختگان، مربيان و معلمان مي توانند با يكديگر كار كنند. هرچه فناوران و معلمان بيشتر با هم باشند و بيشتر با هم كار كنند، استعـــــدادهاي دانش آموزان بيشتر شكوفا مي گردد، اقتصاد قويتر مي شود و كشور نيرو مي گيرد.

بدون در نظر گرفتن زيرساختهاي آموزش مجازي و اهداف آن، نمي توان به پياده سازي واثربخشي آن اميدوار بود. لازم است قبل از هر گونه تصميم گيري، اين زير ساختارها راشناسايي و سپس نسبت به پياده سازي آن در راستاي اهداف آموزش مجازي اقدام نمود. شايان ذكر است اهداف آموزش مجازي با آموزش از راه دور اگر چه سنخيت دارد ولي متفاوتمي باشد. بحث آموزش مجازي در ايران جزو بحثهاي روز است و اكثر صاحب نظران در اينباره اظهار نظر مي كنند. اما در مورد آموزش مجازي اگر بخواهيم اصولي به آن بپردازيمبايد به يك سري نكات كه زير ساختهاي آن هستند توجه كنيم، اين زير ساختها عبارتنداز: 1- زير ساختهاي "مخابراتي" كه هر چند در ايران امكانات مخابراتي مطلوب نيست وليبا ورود تكنولوژيهاي نوين در آينده نزديك اين ضعف برطرف خواهد شد و به احتمال قوياين بخش جلوتر از ساير بخشهاي آموزش مجازي خواهد بود ولي متاسفانه در حال حاظر اساسكار آموزش مجازي را بر همين نكته يعني تهيه سخت افزار و ايجاد ارتباطات مخابراتيگذاشته اند. 2- دومين مسئله " فنون همكاري" و يكي از مهمترين زير ساختها است. اينمبحثي است كه اروپائيها خود حتي بيشتر از مفاد آموزشي روي آن تاكيد دارند. به عنوانمثال فردي كه پشت كامپيوتر نشسته و از طريق اينترنت در رشته اي دكترا گرفته استيعني فردي كه ارتباطات اجتماعي نداشته چگونه ميتواند فردا مدير موسسه يا سازمانيشود كه 30 يا 40 نفر كارمند دارد و آن را هدايت و رهبري كند. "فنون همكاري" حتي دربخش مطالعات دسته جمعي و همكاري روي متون در درسها هم مطرح است. 3- نكته بعدي " مفاد آموزشي" است. مفاد آموزشي در آموزش مجازي با آموزش سنتي كاملا متفاوت است و باهمين مفاد اگر بخواهيم آموزش مجازي راه بيندازيم اشتباه محض خواهد بود. مفهوم آموزشمجازي، تنها تبديل متون درسي سنتي به متون كامپيوتري نيست .هدف آموزشمجازي، تبديل آموزش سنتي به مجازي نيست بلكه آموزشهاي تخصصي با شيوه هاي مدرن است. شعار آموزش مجازي آموزش براي همه كس و براي همه سنين است. ما بايد ببينيم امكانارائه چه چيزهايي از طريق آموزش سنتي وجود ندارد كه آنها را از طريق آموزش مجازيارائه كنيم. ما بايد از امكانات در جهت بهبود، نه جايگزين كردن آنها استفاده كنيم. در خصوص ساير كاربردهاي آموزش مجازي ما حتي ميتوانيم براي افزايش مهارت كارمندان وكارگران از اين شيوه استفاده كنيم و آموزشهاي خاصي را براي شاغلين در سازمانها،براي به روز كردن اطلاعات و مهارتهايشان ارائه دهيم. آموزش مجازي هرگز جايگزين آموزش سنتي نخواهد شد. به همين دليل براي آموزش مجازي يا بايد وزارتخانه جداگانه اي داشته باشيم يا اين كهآن را مستقيما در يك زيرشاخه مستقل زير نظر "آموزش عالي" يا IT قرار دهيم،  علاوه بر اين، امكانات مخابراتي ما هنوز در حدي نيست كه بتوان به طور كاملاز آموزش مجازي در همه شهرها استفاده كرد. هر چند همانطور كه قبلا گفتم با ورودتكنولوژي جديد اين مسئله قابل حل است. در حال حاضر اكثر دانشگاههاي بزرگ دنيا درايران نمايندگي تاسيس كرده اند. گر چه وزارت علوم آنها را قبول ندارد و به رسميتنميشناسد ولي آنها اين كار، يعني آموزش مجازي را با گرفتن دانشجو شروع كرده اند. درشهرهاي بزرگ چند مركز آموزش مجازي وجود دارد كه مردم هم جذب آنها شده اند. درحالحاضر نميتوان مانع افراد شد كه در دانشگاه مجازي كمبريج، آكسفورد يا استراليا درسنخوانند.

در مطالب فوق سعی کردیم سه بخش: دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک و آموزش الکترونیک را که برای ایجاد شهر الکترونیکی الزامی است مورد بررسی قرار دهیم.

برای فراهم شدن این شاخه ها توجه به زیر ساختهای تکنولوژیکی، منابع انسانی و زیر ساخت فرهنگی از اهمیت  ویژه ای برخوردار ا ست .برای ایجاد زیر ساخت تکنولوژیکی باید دسترسی به ابزارفناوری اطلاعات وتجهیزات لازم فنی ومخابراتی آماده شود ومردم دسترسی آسان به اینترنت داشته باشند ونرخ استفاده از اینترنت بالا رود.در زمینه منابع انسانی باید متخصصان  ITوفرایندها به حد لازم در جامعه آموزش ببینند و وجود داشته باشند.از طرفی مردم برای استفاده از تکنولوژی های جدید آمادگی های لازم را داشته باشند و به عبارتی زیر ساخت فرهنگی برای ایجاد شهر الکترونیک مهیا باشد.

اما برای ایجاد یک شهر هوشمند چه باید کرد؟ متخصصان به این سوال این گونه پاسخ می دهند که در کنار ایجاد زیر ساخت های لازم باید در ارائه خدمات اصلاح صورت گیرد. این بدین معناست که باید در تمام امور با استفاده از مهندسی مجدد فرایند ها اصلاح شود و در تمام امور تغیر و تحول های لا زم به وجود آید نه اینکه ارائه خدمات با وضع موجود به صورت  الکترونیکی تبد یل شود از طرفی در کنار این تغییر و تحولها مجهز بودن به مدیریت و تغییر تحول نقش بسزایی دارد.

چون همواره کارمندانی وجود دارند که از ترس از دست دادن شغل خود با ورود تکنولوژی های جدید یا بی حوصله در یاد گیری اصولی که لازمه این تغیرات است ، با این تغیرات مقابله می کنند.در کنار این موارد لازم است از برنامه های کاربردی مناسبی  استفاده شود تا قشرهای مختلف شهروندان تجارت های مختلف و... را در نظر بگیرد و زیرساخت ها را با توجه به سیاست های کلان و طرح های جامع به کار اندازد.

برای ایجاد شهر الکترونیکی باید دسترسی مناسبی به سیستم وجود داشته باشد ودر ضمن سیستم ها  از امنیت بالایی بر خوردار باشند  تا همه اعم از شهروندان، کارمندان و صاحبان صنایع و بازرگانان به این سیستم اعتماد کنند همچنین خدمات باید به گونه ای ارائه شود که به راحتی مورد استفاده قرار گیرند.

در جوامعی چون جامعه ایران که سواد کامپیوتری چندان بالا نیست، ارائه خدمات نباید به گونه ای باشد که دسترسی به خدمات مستلزم داشتن دانش زیاد کامپیوتر باشد. از سوی دیکر در ابتدای امر باید خدماتی برای ارائه به روشهای جدید انتخاب شوند که جذابیت داشته باشند و از سوی دیگر بسیار مورد استفاده مردم باشند. همچنین خدماتی برای این کار انتخاب شوند که اجرای آنها به شیوه سنتی مشکل ساز باشد واز سوی دیگر به راحتی قابلیت ارائه در فرم الکترونیک را داشته باشند.به این ترتیب تجربه های اول برای مردم جذابیت لازم را به همراه دارند و مردم به استفاده از خدمات نوین تشویق می شوند.

اجرای تبلیغات به منظور ایجاد انگیزه نیز شیوه ای است که به همه گیر شدن استفاده از خدمات الکترونیکی کمک می کند. مثلا در نظر گرفتن تخفیف ویژه برای خرید الکترونیک به جای استفاده از پول می تواند روش مناسبی برای این منظور باشد.

نیاز به ایجاد شهر الکترونیک:

ازدحام و تراکم جمعيت هاي بزرگ و تفاوت جمعيت شب و روز در شهرهايي مثل تهران،همراه با آلودگي گسترده نور، صدا، هوا و فضا و مسئله ترافيکو زمان، منشاء يافتن چاره اي براي کاهش آلام ناشي از زندگي در اينگونه شهرها شدهاست. مهمترين مسئله در اين شهر ها حرکت جمعيت است. حرکت جمعيت اعم از حرکت با وسيلهنقليه و يا ازدحام جمعيت در مراکز فروش و خدمات اداري و رفاهي شهر، علت اصلي بسيارياز "مسائل شهري" اعم از مسائل انساني شهري و يا حوادث و سوانح شهري در شهرهاي بزرگمي باشد. با ظهور صنعت همزمان ارتباطات، کامپيوتر و بدنبال آنارتباطات شبکه اي  در قالب اينترنت فضايجديدي براي شهر بوجود آمد که از آن تعبير به "شهر مجازي" مي شود. ظهور شهر مجازي دردرجه اول موجب کاهش "حرکت جمعيت" در شهر واقعي و در درجه بعدي "فضاهاي همزمان" رابدون فرسايش و اصطکاک با يک هندسه موازي امکان پذير مي سازد. در واقع دو فضائي شدنشهر در فضاي واقعي و فضاي مجازي، نوعي "مديريت کنترل حرکت جمعيت شهري" محسوب مي شودکه تلاش مي کند با عقلاني کردن روند حرکت جمعيت شهر آرامتر، کم هزينه تر و برخورداراز امنيت شهري و امنيت رواني شهروندان را فراهم کند.در شهر مجازي، خدمات اطلاعاتي بدون هيچ محدوديت زماني و مکانيانجام مي شود. مفهوم شهر و دولت مقيد به ساعت کار اداري، تبديل به شهر و دولت 24ساعته در هفت روز هفته مي شود و شهروندان در همه ساعات و دقايق روز امکان بهره مندياز خدمات دولتي و شهري را خواهند داشت. در اين فضاي جديد ديگر مفهوم بازکردن و بستن دروازه شهر و يا تقسيمات شهري بر اساسميدان، خيابان و کوچه و يا اساسا معماري مبتني بر مکان محوري به پايان مي رسد، بلکهمعماري فضاي مجازي مبتني بر تغيير تکنولوژيکي زمان و مکان است و ساخت هاي قابلدسترسي همزمان برايهمگان است.

بحث ایجاد شهر الکترونیکی در ایران (تهران)

برخی کارشناسان شهر مجازی  را این چنین تعریف کرده اند : شهری که تمام ظرفیت های آن امکان تبدیل به فرآ یند اطلاعاتی را دارا باشد وبتواند به فضای مجازی منتقل کند .

خط مشی های شهر مجازی به موضوع ترددهای بین شهری به این صورت نگاه می کند که آیا امکان انتقال به فضای مجازی را دارد و آیا این فرایند ها با کلیک موس امکان پذیر است؟

امروزه شاهدیم که دردنیای توسعه یافته ، شهر های بزرگ به سمت الکترونیکی شدن پیش رفتند ونمونه مشخص از این شهرهای  بزرگ،  شهر سئول پایتخت کره جنوبی و شهر تورنتو،در کانادا وهنگ کنگ به عنوان یک شهر کاملا الکترونیکی مطرح است. هر روز به ترافیک شهر تهران افزوده می شود و آلودگی هوا نیز افزایش می یاد و هیچ راه دیگری به جز توسعه شهر الکترونیکی امکان حل مشکل تهران را در این خصوص ندارد. اگر در این رابطه دولت و سایر دستگاه های  اجرایی همکاری کنند می توان امید داشت که با اجرایی شدن طرح الکترونیکی تهران بسیاری از مشکلات کاهش یابد، چون تجربه شهر الکترونیکی در دنیا فراوان است و می توان با مطالعات آنها شهر الکترونیکی تهران را با دیدگاهی نو مطالعه و برنامه ریزی کرد.

دسترسی 24ساعته به خدمات شهری ،افزایش مشارکت مردم در اداره شهر،کاهش ترافیک شهری به توجه به توسعه تجارت ودولت الکترونیکی و خدمات شهرداری on line ،کاهش آلودگی هوا بر اثر کاهش ترافیک از جمله مزایای این گونه شهرها هستند. همسو کردن سرمایه های شهرداری به توجه به نیاز واقعی شهروندان، صرف جویی در وقت وصرف انرژی  کاهش فساد اداری وشفاف سازی برنامه ها را از دیگر مزایای این نوع شهرها هستند.

در کلان شهری مثل تهران که از قوانین شهر سازی برای گسترش خود استفاده نکرده است ، حرکت به سمت سرویس های الکترونیکی مفید بوده و حجم زیادی از حرکت های غیر ضروری را کاهش می دهد.

 ایجاد شهر الکترونیکی مستلزم سرمایه گذاری زیادی است  و در صورت همکاری وزارت  ICTاین مشکل قابل حل است. همچنین محدودیت نرم افزاری در این زمینه وجود دارد از طرف دیگر دسترسی به اینترنت وشکاف دیجیتالی موجود در تهران از دیکر چالش ها است چون فقط بخش کوچکی از مردم تهران به اینترنت دسترسی دارند.

عقب بودن فرهنگی مردم ونداشتن آشنایی کافی با اینترنت را برای مخاطبان از دلایل ضعف زیر ساخت اجتماعی می توان برشمرد.اگر مخاطبان عام متولی اصلی IT نباشند وبه فرهنگ استفاده از اینترنت نا آشنا باشند در مقابل تغییرات مقاومت می کنند، به همین خاطر آموزش   وفرهنگ سازی برای افرادجامعه ازاولویت خاصی برخوردار است  ونظام کارآمد از راه دور جزو مهمترن فعالیت ها برای ایجاد یک شهر الکترونیکی است همچنین برای داشتن شهر الکترونیکی بر مبنای توسعه شهر تهران باید تمامی زیر ساخت ها را با هم داشته باشیم. افزایش نفوذ اینترنت وسرمایه گذاری در زیر ساختICT از زیر ساختهای الکترونیکی مورد نیاز شهر الکترونیکی است، گسترش خدمات الکترونیکی و تربیت افراد مستعد در زمینه ICTنیزاز زیرساخت های الکترونیکی محسوب می شوند که شهرهای مطلوبی برای کسب و کار ایجاد کنند. همچنین وجود استانداردهای امنیتی از زیر ساخت های تکنو لوژیکی برای ایجاد شهر الکترونیکی است.

در کشور ما نسبت کیفیت و قیمت نسبت خوبی نیست،گرانی سرویس ها با هزینه های زیادی که صرف می کنند سرویس بی کیفیتی  ارایه می دهند که نشان دهنده پایین بودن اینترنت از لحاظ فنی است. وجود سرویس های الکترونیکی مستلزم نوعی هماهنگی بین حداقل امکانات اساسی می باشد تا سرویس هماهنگی را به شهروندان ارایه دهند ومدیریت مطمئن مورد نیاز را در اختیار مردم قرار دهند. وجود سرویس های ADSL و اینترنت دائمی بدون قطعی از ضروریات ایجاد شهرهای الکترونیکی است. و باید در این شهر مراکز مخابراتی ارتقا یابد نه ظرفیت تعداد مشترکان، چرا که با نبود زیرساخت های شبکه نمی تواند به شاخ و برگ شهر مجازی رسید و باید سیستم حمایت کنندهای برای برآوردن توقعات کاربران از اینترنت باشد .

وجود شهرک های الکترونیکی امکان بازار یابی مجازی را در اختیار شهر وند قرار می دهند تا او بتواند از طریق وب سایت ها کالاهای خود را عرضه کند همچنین با حضور در بازارهای مجازی به خرید کالای مورد نیاز خود بپردازد.

 مشکلات مدیریتی در هر کسب و کاری مطرح است و با ایجاد کار گاههای آموزشی و بین المللی می توان نگرش مدیران را به سمت ایجاد شهر الکترونیک سوق داد. وجود این شهرکها از بروکراسی اداری می کاهد همچنین از برخی مشکلات مدیریتی در این زمینه کاسته خواهد شد هم اکنون ضریب اطمینان مردم نسبت به سیستم های الکترونیکی پائین است و وزارت مخابراط با ارتقا بخشیدن به قابلیت های امنیتی می تواند موفقیت این مسیر را تضمین نماید .

 تهران یک کلان شهر است ومدیریت پیچیده ای نیز بر آن حاکم است بنابراین ابزار ICT کمک می کند تا در مدیریت این کلان شهر موفق باشیم. با وضعیت و شرایط فعلی کشورمان در حوزه IT می توانیم در این عرصه وارد شویم و گامهای اولیه را برداریم.

هر چند در بخش زیرساخت ها فقط زیرساخت های مخابراتی در این زمینه اکتفا نمی کند چون در کشورمان هنوز حتی امکان پرداخت پول الکترونیکی وجود ندارد، و همانطور که ذکر شد این از مهمترین فاکتور ها برای راه اندازی شهر الکترونیکی محسوب می شود.

شهرالکترونیکی باید با هدف توسعه دانش وIT در داخل کشور باشد ودر این صورت است که می تواند با افزایش توان متخصصان دستاوردهای خوبی را برای کشورمان به همراه داشته باشد.

ایجاد شهر الکترونیکی زمانی مفهوم واقعی خود را خواهد داشت که کلیه شهروندان بتوانند خدمات و سرویس های خود را از کلیه دستگاه های اجرایی به صورت الکترونیکی در یافت کنند.

هرچند تحقق یک شهر تمام الکترونیک همانند رویا به نظر می رسد. ولی کارشناسان و دانشمندان به موفقیتهای بزرگی در این زمینه ها دست یافته اند از آنجمله می توان ایجاد شهر های الکترونیکی لندن، لوس آنجلس، ونکوور، توکيو و... را نام برد. اما یک شهر در حال ساخت که شاید بعنوان اولین شهر تمام الکترونیک  مطرح گردد شهر نیوسونگدو در کره جنوبی است هرچند پروژه ساخت این شهر در سال 2014 پایان می پذیرد باید صبر کرد و دید سرانجام شهرتمام الکترونیک به کجا می رسد.

در متن زیر گشت و گذار در شهر الکترونیکی  که احتمالا در اینده ای نزدیک محقق می شود بیان شده است:

شروع سناریو، خروج از منزل

صبح زماني كه از خواب برمي‌خيزيد، گزارش كاملي را از وضعيت سيستم‌هاي امنيتي، تسهيلات و وسايل منزل ‌تان از منشي الكترونيكي منزلتان دريافت خواهيد كرد. قبل از دوش گرفتن مي‌توانيد از طريق اينترنت به شبكه راديويي دلخواه ‌تان دسترسي داشته‌ باشيد و اخبار روزانه را بشنويد. هنگام ترك منزل بد نيست كه به سيستم خريد خانه سري بزنيد . البته اين سيستم به‌طور خودكار موجودي مايحتاج منزل را كنترل مي‌كند و در مواقع كمبود سفارش‌هاي لازم را ارسال ‌مي‌كند. پس از خريد ملزومات، قيمت آن‌ها به طور خودكار از كارت اعتباري شما كسر خواهد شد.

شروع رانندگی در صبح

وقتي اتومبيل ‌تان را روشن مي‌كنيد به ‌طور اتوماتيك آخرين وضعيت رفت و آمد در خيابان‌ها

و ترافيك شهر را دريافت مي‌كنيد و بهترين مسير براي رسيدن به محل كار براي شما برنامه‌ريزي مي‌شود. هنگام رانندگي منشي الكترونيك شما، پيغام‌ها، قرارهاي ملاقات و كارهاي روزمره‌ تان را بررسي كرده و فعاليت‌هاي شما را برنامه‌ريزي مي‌كند.

رانندگی در شهر الکترونیک

وقتي در شهر الكترونيك رانندگي مي‌كنيد به ندرت به ترافيك‌هاي سنگين برمي‌خوريد. يك سيستم هوشمند كنترل ترافيك، رفت و آمدهاي شهري را طوري تنظيم مي‌كند كه شما كم‌ترين زمان‌هاي انتظار را پشت چراغ قرمز داشته باشيد. اتومبيل‌ها نيز به يك سيستم كنترل هوشمند مجهز هستند به طوري كه حداقل تخلفات شهري را شاهد خواهيد بود. تصادفات در شهر الكترونيك حداقل خواهد بود.

زماني كه در يك شهر الكترونيك تصادفي رخ مي‌دهد اتومبيل به‌طور هوشمند يك پيغام به مركز اتفاقات شهري ارسال مي‌كند. يك سيستم موقعيت ‌ياب جغرافيايي تصوير دقيق و مشخصات محل تصادف را مشخص مي‌كند. مشخصات تصادف به همراه تصاوير محل تصادفات به اداره پليس و اورژانس ارسال مي‌شود و فوراً اقدامات لازم براي رسيدگي به تصادف و ارسال مجروحين به بيمارستان صورت مي‌گيرد. وقتي كه آمبولانس‌ در حال عزيمت به محل تصادف است به‌طور خودكار پيغام‌هايي را به چراغ‌هاي راهنماي مسير ارسال مي‌كند تا با تنظيم آنها كمترين توقفات ممكن را در طول مسير حركت به سمت بيمارستان نيز وضعيت بيمار به بيمارستان مخابره مي‌شود تا امكانات و تجهيزات لازم براي مداواي او قبل از رسيدن به بيمارستان فراهم شود.

حضور در محل کار الکترونیکی

هنگام ورود به شركت سيستم هوشمند ورود و خروج شركت، اطلاعات شما را كنترل  و ساعت حضورتان را ثبت مي‌كند. كارتابل الكترونيكي شما تمامي نامه‌هاي الكترونيكي‌تان را براي بررسي آماده مي‌كند. نامه‌هايي كه به زبان‌هاي ديگر نوشته شده‌اند به زبان فارسي ترجمه مي‌گردد.

ممكن است شما روز پركاري داشته‌ باشيد، چند قرار ملاقات و جلسه تمامي ساعات كاري شما را پر كند. ولي شما براي شركت در اين جلسه‌ها اصلاً محل كار خود را ترك نمی ‌كنيد. سيستم كنفرانس تصويري محل كار، حضور شما ار در تمامي جلسات ممكن خواهد ساخت. تمامي صورتجلسات نيز به صورت اتوماتيك و تصويري ضبط و نگه ‌داري خواهد شد.

در زمان استراحت بين كار، نماينده هوشمند خريد شما، لباس مورد نظرتان را بر اساس سليقه و خواست ‌تان جست‌وجو مي‌كند و پيشنهادهاي مناسب را براي انتخاب به شما ارايه مي‌كند.

براي بررسي وضعيت درسي فرزندتان مي‌توانيد از طريق سايت مدرسه مجازي عملكرد تحصيلي او را بررسي كنيد و يا با معلمان او ارتباط برقرار كنيد. منشي الكترونيكي شما طبق برنامه‌اي كه پيش از اين برايش مشخص كرده‌ايد مقدمات سفر آينده شما را فراهم كرده است. در اين حال مي‌توانيد كادوي تولد دوستتان را سفارش دهيد.

یک کار در شهر الکترونیکی

قبل از جلسه با نمايندگي يكي از شركت‌هاي تجاري، مي‌توانيد اطلاعات مفيدي در مورد شركت مورد نظر، حيطه عملكردش، وضعيت بازار و زمينه فعاليت شركت به ‌دست آوريد. اگر به شبكه پشتيبان تصميم‌ گيري شركت دسترسي داشته باشيد احتمالاً گزارش‌هاي آماري و اطلاعات مفيد و مناسب ديگري نيز در اين زمينه به ‌دست خواهيد آورد.

زماني كه كارهاي روزمره‌ تان به پايان رسيد، سيستم هوشمند جست‌وجوي شما، اعلام مي‌كند كه تعدادي مقاله و اطلاعات جديد در ارتباط با موضوعات مورد علاقه شما يافته است. اين سيستم اطلاعات جديد را به طور اتوماتيك به كتابخانه ديجيتالتان اضافه مي‌كند.

بازگشت به منزل

اگر در زمان بازگشت به منزل بخواهيد در پمپ بنزين سوخت‌گيري كنيد، سيستم موقعيت ‌ياب هوشمند اتومبيل ‌تان نزديك ‌ترين پمپ بنزين را به شما پيشنهاد مي‌كند. پس از سوخت ‌گيري نيز مي‌توانيد با كارت اعتباري، هزينه بنزين را بپردازيد. احتمالا اتومبيل شما به سيستمي مجهز است كه طبق روند مصرف ‌تان موجودي بنزين را بررسي كرده و زمان‌هاي سوخت ‌گيري را برنامه ريزي مي ‌كند.

پایان یک روز در شهر الکترونیکی

وقتي كه به منزل مي‌رسيد، همه چيز مرتب است. سيستم‌هاي تهويه هوشمند هواي خانه را به نحو مطلوبي تنظيم كرده‌اند. تسهيلات و وسايل منزل همه طبق برنامه كار مي‌كنند. شما يك روز پركار را در شهر الكترونيك را در شهر الكترونيك پشت سر گذارده‌ايد. كارهاي مختلفي انجام داده‌ايد ولي به ندرت درگير كارهاي تكراري شده‌ايد. شما مي‌توانيد اوقاتي زيادي را كه در شهرهاي سنتي در خيابان‌هاي شلوغ و يا در صف بانك صرف مي ‌كرديد، مشغول مطالعه، استراحت و تفريح شويد و يا به موضوعات مورد علاقه خود بپردازيد.

سازماندهی منابع اینترنتی: چالش ها و ضرورت ها

مقدمه
        عصر حاضر که دوره پیشرفت سرسام آور فناوري بالاخص فناوري های اطلاعاتی و ارتباطی است کمتر حرفه ای را می بینیم که فناوري رنگ تازه ای به آن نداده  و یا تغییر وتحول ایجاد نکرده باشدش. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز همپای  دیگر علوم  نه تنها از این پیشرفت ها مصون نمانده است بلکه خود نیز به عنوان یکی ازتجلی گاه های عمده فناوري های جدید ارتباطی و اطلاعاتی از جمله اینترنت می باشد.
       در اولین سال های ظهور اینترنت در کتابخانه ها به هیچ وجه گمان این همه تاثیرات عمیق این فناوري جدید بر کارکردهای کتابخانه نمی رفت. امروزه کتابداران با چالش های جدیدی در حرفه خود روبرو هستند، از جمله حوزه فهرستنویسی و سازماندهی از اینترنت بسیار تاثیر پذیرفته است و از آنجائیکه خود اینترنت نیز به عنوان یک محمل اطلاعاتی جدید است و از طرفی دیگر حجم روز افزون منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت در حال افزایش است، باعث گشته است که کتابداران را در پی یافتن راه های بهتر و مطمئن تر جهت کسب اطلاعات دقیق تر، مفیدتر و سریع تر از این محیط جدید، به تکاپو و تلاش وادارد.
       کتابداران با توجه به ضعف اینترنت در سازماندهی منابع اطلاعاتی در تلاش هستند که روش های مناسبی را برای این امر پیدا کنند و در این میان کشورهایی مؤفق ترند که آهنگ ورود اینترنت به کتابخانه هایشان زودتر بوده است و لذا با با مشکلات آنها آشنا شده اند.
 
سازماندهی و کارکردهای آن
       سازماندهی منابع دانش از ارکان اساسی علم کتابداری است و پیشینه آن به قدمت خود انسان و تاریخ علم است، چرا که بدون استفاده از یک روش متناسب علمی و منطقی و نظم عالی نمی توان به راحتی به منابع اطلاعاتی دسترسی پیدا کرد.
      هدف عمده و اساسی فهرستنویسی، سازمان دادن به مجموعه مواد و منابع کتابخانه است تا از آن راه بتوان کتاب های مورد نیاز را از مجموعه موجود سریع تر بازیابی کرد( فتاحی، 32،1377).
      همان طور که از تعریف فوق مستفاد می شود هدف عمده فهرستنویسی، سازمان دادن به مجموعه مواد و منابع است و حال فرقی نمی کند که این مواد و منابع در چه محمل و محیطی باشند.سازمان دادن به منابع چه چاپی و چه الکترونیکی از اهم وظایف و کارکردهای علوم کتابداری و اطلاع رسانی است.
      به طور کل کارکردهایی که از فهرست و فهرستنویسی انتظار می رود به شرح زیر است:
1-    فهرست کاربران را از وجود انواع مواد  ومنابع خبردار می کند (شناسایی).
2-    در انتخاب دقیق منابع و جستجوی منابع مناسب به کاربران کمک می کند. به کمک تمام اطلاعات موجود در فهرست، کاربران می توانند به اطلاعات مورد نظر از طریق نقاط دسترسی گوناگون دست یابند (گزینش و دسترسی).
3-    با استفاده از کدها و استانداردها امکان بازیابی و ذخیره یکپارچه اطلاعات برای همگان فراهم می شود( بازیابی).
      بصورت دقیق تر، هدف فهرستنویسی، تهیه شناسنامه برای مجموعه منابع کتابخانه( اعم از کتاب و دیگر شکل های منابع ) است، به شکلی که مورد نیاز مراجعه کننده است و موجب شناسایی بهتر و کامل تر اثر می شود(فتاحی،1377، 33- 32). روند فهرستنویسی   در نقش پالایه ای برای زدودن اطلاعات زاید عمل می کند(پورسرباز، 1378 ، 135).
      در حقیقت وظیفه اصلی فهرستنویسی ، جدا نمودن اطلاعات شاخصی است که بدان وسیله یک سند شناسایی و باز یابی می شودو این نیاز چه در محیط های چاپی و چه در محیط وب و اینترنت بسیار ملموس است و با توجه به اینکه سازماندهی منابع دانش و اطلاعات از وظایف اولیه و بنیادین کتابداران می باشد، لذا شایسته است که کتابداران و فهرستنویسان در جهت سازماندهی محمل های جدید اطلاعاتی که روزبروز در حال افزایش است نهایت کوشش و دقت را به عمل آورند.
 
اینترنت
      اینترنت به مثابه پدیده ای اطلاعاتی مدام در حال تغییر و توسعه است. این شبکه که از آن به شبکه شبکه ها نیز تعبیر می شود، حرفه کتابداری را با حجم عظیمی از اطلاعات الکترونیکی مواجه ساخته است و در نتیجه بر آن نیز اثر گذاشته است. اطلاعات موجود در در این شبکه از بهترین ابزارهای بهبود کیفیت کار کتابخانه ها محسوب می شود. این پهنه عظیم اطلاعات خود با مشکلی بزرگ تر به نام سازماندهی اینترنت روبرو است، که در صورت عدم سازماندهی نمی توان کارآیی مفید کتابدارانه را از ان انتظار داشت.
 
مزایای اینترنت
       ابتدا به اهداف و کارکردهای اینترنت می پردازیم:
1-    تولید اطلاعات : اینترنت یکی از نوین ترین  ابزارهای توسعه و پیشرفت علوم است و در سایه وجود همین اینترنت علوم جدیدی متولد شدند و برغنای علوم دیگر نظیر ارتباطات و اطلاع رسانی و علوم رایانه افزوده شد و خود نیز وسیله ای در جهت تولید اطلاعات شد.
2-    سازماندهی اطلاعات: که این مهم به خوبی و یکپارچه رعایت نشده است و هر سایت و موتور کاوش دارای الگوریتم خاص خود است. بعلاوه وجود میلیون ها سایت نیاز به سازماندهی دارند تا جستجو و بازیابی در اینترنت را با اهداف کتابدارانه تطبیق دهند.
3-    اشاعه اطلاعات: اینترنت به عنوان یک رسانه ارتباطی و محمل اطلاعاتی جدید کار اشاعه اطلاعات را به صورت همه گیر و جهانی بر عهده دارد.
 
مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت
       به طور کلی مشکلات جستجو و بازیابی اینترنت ناشی از چهار عامل عمده است:
1-    عدم کنترل برنوع  و سطح حجم عظیم اطلاعات وارده
2-    عدم ثبات در سایت ها و صفحات و مدارات الکترونیکی
3-    عدم استفاده از روش ها و راهبردهای مرسوم برای سازماندهی اطلاعات
4-    گونه گونی موتورهای جستجو از نظر مکانیسم های نمایه سازی، جستجو و بازیابی اطلاعات( فتاحی، 1378 ، 22-1).
 
محیط جدید و چالش های فرا روی آن
       سازماندهی اطلاعات از ارکان اساسی محیط علمی به شمار می آید چرا که بدون وجود نظم و ترتیب، دستیابی به منابع اطلاعاتی باهزینه زمانی و اقتصادی گزافی صورت می گیرد. در طول تاریخ کتابداری محیط ها و دوره های متفاوتی را شاهد بوده ایم که در هر یک برای دستیابی به اطلاعات، سازماندهی اطلاعات وجود داشته است و پیوسته سیر تکاملی خود را ادامه می دهد.
      از آغاز نیمه دوم قرن بیستم تحولات بسیاری در زمینه کتابداری و علی الخصوص سازماندهی روی داده است. یکی از از این تحولات، ظهور پدیده اینترنت است که تاثیرات شگرفی بر کتابداری و من جمله سازماندهی گذارده است. این تاثیرات تقریبا دو جانبه بوده است، از سویی اینترنت خود امکانات و تسهیلات زیادی جهت سازماندهی اطلاعات فراروی کتابداران می گذارد و از طرفی خود نیز تحت تاثیر روش های سازماندهی مرسوم در کتابداری است. البته باید متذکر شد که در این محیط جدید نیز سازماندهی مبتنی بر دستاوردهای کتابداران می تواند باشد.
       یکی دیگر از تحولات در ارتباط با سازماندهی همزمان با توسعه اینترنت, تغییر فهرست های کتابخانه است. ظهور شبکه جهانی وب افق های جدیدی را به منظور دسترسی کارآمد به فهرست پیوسته کتابخانه ها, نمایان ساخته است. قابلیت های فرامتنی و چند رسانه های وب در ارایه اطلاعات , مفهوم فهرست پیوسته همگانی را متحول ساخته است.گذار از فهرست های مبتنی بر متن, به فهرست های پیوسته در محیط وب , تحولی است که امروزه شاهد تحقق آن در بسیاری از کتابخانه های ملی, عمومی, دانشگاهی و غیره سراسر جهان هستیم( کوشا, 1379, 189-161).
      روند رو به رشد ورود منابع اطلاعاتی در اینترنت و مشکلات بازیابی اطلاعات با هدفی علمی و کتابدارانه از بین این گستره عظیم اطلاعات , باعث تکاپوی فهرستنویسان برای تدوین اصولی مبتنی بر اصول و قواعد فهرستنویسی منابع چاپی برای  منابع اینترنتی  شده است.
 
چرامنابع اینترنتی فهرستنویسی می شوند؟
        مشکلات جستجو و بازیابی و راهکارهای کنونی موتورهای کاوش در ذخیره و بازیابی اطلاعات پاسخگوی کاربران نیست و در اینجاست که توانائیهای متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی که حاصل سیر تکامل اصول و قواعد سازماندهی در طول چندین قرن است, می تواند راهگشای این مشکل باشد و ایجاد روش های کاربرگرا چه در پایگاه های اطلاعاتی دستی و چه در پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای که حاصل تلاش کتابداران بوده است, گواه این مدعاست.
یکی از هدف های اصلی فهرست, دسترس پذیر ساختن اطلاعاتا مورد نیاز کاربران است, حال فرقی نمی کند که منابع از کجا وارد شده اند و چگونه و در کجا ذخیره شده باشند. نظر ما در مورد فهرست های کتابخانه ای در حال تغییر است . فهرست کتابخانه ها دیگر تنها سیاهه ای از منابعی که به طور فیزیکی در کتابخانه مادسترس پذیر باشند نیست, بلکه فهرست کمک می کند منابع مفید در هر کجا که باشند بازیابی می شوند. و فهرستنویسی منابع اینترنتی نیز بر این هدف استوار است.
     اما ضرورت هایی که در فهرستنویسی منابع اینترنتی دخیلند عبارتند از:
1.     وجود مسایل و مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت از طریق موتورهای کاوش
2.     توانائی ها و مزایای  فهرست های کتابخانه ای در سازماندهی اطلاعات و حل مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات.
3.     امکان فراهم آوری دسترسی به منابع ارزشمندی که به طور روزافزون به اینترنت افزوده می شود و کتابخانه ها هزینه کمی برای تهیه آن می پردازد.
4.     ایجاد و گسترش کتابخانه های دیجیتالی, با بوجود آمدن این نوع از کتابخانه ها قطعا نیاز به سازماندهی و ایجاد راهکارهای مناسب بازیابی  منابع یکی از ملزومات آن خواهد بود(حاجی زین العابدینی, 1381).
       کمتر موتور جستجویی را در اینترنت می توان یافت که بر اساس اصول سازماندهی و نمایه سازی که حداقل در طول سده اخیر در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مورد استفاده هستند, طراحی شده باشند. به جای فهرستنویسان کار سازماندهی اطلاعات در اینترنت برعهده موتورهای جست وجو است که هریک به شیوه ای متفاوت و بدون استفاده از رویکردهای کتابدارانه به شناسایی و نمایه سازی منابع اطلاعاتی می پردازند.
 
برخی مشکلات در زمینه فهرستنویسی منابع اینترنتی
 1.     دشواری بیش از حد و حتی عدم قابلیت بررسی فیزیکی و تورق در منابع اینترنتی, یکی از مشکلاتی است که همواره فهرستنویسان را می آزارد و آنها را در زمینه فهرستنویسی کامل و شناسایی آن به دیگران با معضلات عدیده ای روبرو می کند.
2.     عدم ثبات در منابع اینترنتی : محیط شبکه اینترنت, به دلیل اینکه دارای قابلیت بسیار بالایی در حک و اصلاح منابع و حتی تغییر کلی آن دارد, باعث شده است که نتوان یک ویژگی ثابت برای منابع اینترنتی در طول زمان تعیین کرد و در نتیجه باعث می شود که پایگاه های کتابشناختی مدام در حال تغییر باشند که اگر چنین شود طبق پیش بینی بانرجی[1] در نتیجه یادداشت ها و نقاط دستیابی اضافی که به علت تغییرات در منابع اینترنتی رخ می دهد, پیشینه های پایگاه بسیار طولانی شده و مختصر ومفید بودن خود را از دست خواهند داد.
3.     حذف منابع اینترنتی: هیچ نظمی در ورود اطلاعات و منابع به اینترنت وجود ندارد و منابع اینترنتی ممکن است به علت مشکلات چندی که بر عرضه کنندگان این منابع پیش می آید, کلا فعالیت آنها در عرصه اینترنت راکد شود و در نتیجه فهرستنویسی منابع اینترنتی گوناگون با فرض این احتمال در آینده مشکلاتی از قبیل عدم بازیبی را در پی خواهد داشت.
4.     فهرستنویسی بنیادی , نیاز اصلی منابع اینترنتی: اینترنت خود دنیایی است که هر چه بدان وارد می شود  باید دارای شناسنامه ای باشد که این همان فهرستنویسی بنیادی برای منابع اینترنتی است, اما آیا براستی امکان فهرستنویسی بنیادی برای همه منابع اینترنتی وجود دارد؟ مطمئنا جواب منفی است و به طور قطع نمی توان همگی آنها را فهرستنویسی بنیادی نمود.
      اما نکته ای که حایز اهمیت است اینست که اگر برای غلبه بر مشکلات فهرستنویسی اینترنتی به خصوص از سوی کتابداران تصمیمی اتخاذ نشود, نتیجه آن بازیابی زیاد و نامربوط اطلاعات در اینترنت خواهد بود چرا که روند افزایش منابع اینترنتی خیره کننده است و همه چیز را می توان در آن به صورت درهم و برهم پیدا نمود.
 
 ابزارهای کاوش در اینترنت
        اینترنت همچون یک مغازه سمساری است که همه چیز در آن یافت می شود. اینترنت پدیده ای بی شکل وقواره است. یک فرد بی تجربه می تواند ساعت های مدیدی غرق در جستجوی بی فایده در اینترنت شود, حتی جستجوهایی که با منطق کافی شروع شوند ممکن است در فضای نامتناهی شبکه گم شوند. از نظر او چنانچه کتابداراگر بخواهد ازمخاطرات شبکه در امان باشد  برداشتن سه گام ضروری است: 1) باید راه های مشخص برای دسترسی وجود داشته باشد که امکان اشتباه کردن و از دست دادن زمان را کاهش دهد.2) باید دانش کافی در حوزه های مورد علاقه فردی  که به جستجو می پردازد, وجود داشته باشد.3) باید نسبت به افزوده ها و روش های جدید جستجو در اینترنت هوشیاری مستمر وجود داشته باشد( کتز[2], 1378, 104- 77).
       با توجه به نقل قول مذکور چگونه می توان در شرایط فعلی از اینترنت برای جستجوی اطلاعات استفاده کرد. برای کاوش و جستجو در اینترنت ابزارهایی وجود دارند که موتورهای جستجو نام دارند. این موتورهای جستجو نرم افزارهای کاربردب محیط وب هستند که برای جستجوی انواع منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت طراحی شده اند و با نمایه سازی منابع اطلاعاتی امکان جستجو در منابع اینترنت را ایجاد می کنند.
     امکانات و ویژگی های موتورهای جستجو در منابعی نظیر سرچ انجین واچ[3]  همیشه زیر نظر است و با معیارهایی  همچون روش های مجموعه سازی, شیوه های نمایه سازی, چکیده نویسی  و تسهیلات نمایش مورد بررسی قرار می گیرد.
     نمایه سازی اساس کار موتورهای جستجو در رتبه بندی نتایج و ترکیب منطقی واژه ها برای بازیابی اطلاعات در اینترنت را تشکیل می دهد که در هر موتوری این وظیفه بر عهده بخشی به نام عنکبوت وب[4] یا خزنده وب[5] است که مدام کار مرور وب و بازدید از سایت ها را برعهده دارد و آنها را به موتور جستجو انتقال می دهد که حاصل آن نتایج بازیابی موتور کاوش است که نمایش داده می شود.
 
معایب موتورهای کاوش
      حجم گسترده  و روزافزون منابع و سایت های اینترنتی این مشکل را به وجود می آورد که حتی قویترین موتورهای جستجو نیز نتوانند تمامی وب را نمایه سازی کنند.
مشکلات عمده جستجو و بازیابی در موتورهای کاوش بدین قرارند:
1-    میزان بازیابی ها زیاد است.
2-    منابع بازیابی شده تکرازری بسیار زیادند.
3-    اغلب جستجوها کم ربط یا نامرتبط هستند.
4-    در نمایه سازی از زبان طبیعی استفاده می کنند ودر نتیجه مهار واژگانی ندارند.
5-    در موتورهای مختلف نتایج بسیار متفاوتی در بازیابی ها دیده می شوند.
6-    عدم وجود اطلاعات کافی در مدخل های بازیابی شده.
7-    عدم بازیابی بسیاری از منابع ارزشمند به علت قرار گرفتن در وب پنهان.
      اما باز با این حال باید گفت در حالی که منابع اینترنت به صورت یکپارچه سازماندهی نشده اند, تنها مسیر ممکن و درست برای بازیابی اطلاعات مطلوب همین موتورهای کاوش هستند.
 
استفاده از روش های ابرداده[6] در سازماندهی اطلاعات و معرفی برخی از آنها
       رشد و گسترش شتابناک منابع اطلاعاتی در اینترنت و بویژه پس از شروع کار وب با قابلیت های بی نظیر آن ضرورت وجود عناصر داده های فرانگر و گسترده را برای سازماندهی, جستجو و بازیابی سریع تر, موثر و نظام یافته تر منابع اطلاعاتی شبکه به اثبات رساند که ازجمله این عناصر ابرداده است.
     تعریفی که هاپکینز[7](1988) از ابرداده, داده است این چنین است” اطلاعات فهرست گونه که برای شناسایی توصیف و مکان یابی منابع الکترونیکی شبکه مورد استفاده قرار می گیرد". با توجه به این تعریف, ابرداده در واقع نوعی روش و ابزار برای فهرستنویسی, سازماندهی و بازیابی منابع الکترونیکی در شبکه اینترنت است و کاربرد اصطلاح جدید نیز برای ایجاد تمایز میان روش های جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی الکترونیکی با روش های متداول و سنتی فهرستنویسی و سازماندهی اطلاعات است که صرفا در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مورد استفاده قرار می گرفت( شیری, 1379, 126).
 
ویژگی های  ابرداده ها
      مبنای کاربرد ابرداده , جستجو, یافتن, مستندسازی, ارزشیابی و گزینش منابع شبکه ای است که موجب افزایش دقت بازیابی منابع شبکه ای می شود(هاکالا[8], 1997). و اما اهم ویژگی ها و کاربردهای ابرداده این چنین است:
1-    مدیریت بر حجم گسترده ای از اطلاعات در شبکه
2-    نمایه سازی انواع گسترده ای از اطلاعات در شبکه
3-    آسان سازی جستجو و بازیابی اطلاعات در شبکه و جامعیت در بازیابی
4-    تطبیق, اشتراک, یکپارچه سازی و استفاده مجدد از انواع اطلاعات در محیط شبکه
5-    نظارت بر دسترسی به اطلاعات. ابرداده نه تنها به جستجو و بازیابی موثر منابع اطلاعاتی ناهمگن می پردازد, بلکه اطلاعاتی را که دسترسی بدان ها محدود است برای شیوه و نوع استفاده  کاربران مدیریت می کند(خو[9], 1997).
     تاکنون برای ابرداده قالب ها و استانداردهای گوناگونی به وجود آمده است که از مهمترین آنها می توان به1) قالب ابرداده ای دوبلین کور[10] 2) قالب مارک 3) قالب یو. اس. مارک 4) قالب ابرداده طرح کدگذاری متن[11] 5) قالب ابرداده ای خدمات مکان یابی اطلاعات دولتی[12] اشاره کرد.
از میان قالب های فوق الذکر , قالب دوبلین کور که به منزله یک استاندارد جامع توسط او. سی . ال. سی[13]  تدوین یافته است از اعتبار و جامعیت بیشتری برخوردار است, به همین دلیل , این استاندارد مورد پذیرش بسیاری از کتابخانه ها و مراکز فهرستنویسی قرار گرفته و مبنای کار سازماندهی منابع اینترنتی واقع شده است(چپسیوک[14], 1999, 455).
این قالب  دارای مجموعه عناصری ابرداده ای است که به این ترتیب هستند: 1- عنوان 2- پدیدآورنده 3- موضوع 4- توصیف 5- ناشر 6- همکار 7- تاریخ 8- نوع منبع 9- قالب 10- شناسگر 11- منبع 12- زبان 13- ارتباط یا رابطه 14- پوشش 15-حقوق.
 
نتیجه گیری
      ظهور اینترنت چالش های جدیدی  را به خود به وجود آورده است و تاثیرات عدیده ای بر علوم و فنون مختلف گذارده است و یکی از عرصه هایی که به شدت از اینترنت تاثیر پذیرفته است عرصه اطلاعات و اطلاع رسانی است و در آینده  باید شاهد باشیم که کل جریان داد وستد اطلاعات از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت. ظهور محیط های الکترونیکی جدید  وممنابع الکترونیکی مختلف, ضرورت الگوها, روش ها, استانداردها و ابزارهای جدیدی را برای ذخیره, سازماندهی  و بازیابی آنها مخصوصا منابع اینترتی  را می طلبد. با توجه به اینکه اینترنت خود دنیای بسیار آشفته ای  است و از طرفی دیگر امکانات فعلی موجود در اینترنت برای جستجو و بازیابی اطلاعات  دارای نارسائی های عدیده ای هستند, لازم است که کتابداران و اطلاع رسانان که سال هاست با عنوان سازماندهندگا ن منابع اطلاعاتی چاپی شناخته شده اند, با ابزارهای جدید سازماندهی منابع اینترنتی آشنا شوند و این دنیای بی نظم و آشفته موجود در اینترنت را نظم ببخشند و کارکردهای اینترنت را به حد اعلا که همان اشاعه اطلاعات در شکل صحیح است , به نحو مطلوب , با دقت هر چه تمام تر  در زمان مناسب و با هزینه مطلوب به انجام برساند. برای این کار ابزارهای چندی وجود دارد که موتورهای کاوش اینترنت یکی از آنهاست  و استانداردها و الگوهایی نیز وجود دارند که حاصل کار کتابدارن است که ا زمهمترین آنها استفاده از روش های ابرداده , در جهت سازماندهی منابع اینترنتی است. نکته اصلی و پراهمیت آنست که چنانچه, هرچه سریعتر چاره ای به ویژه از سوی کتابداران برای مشکل سازماندهی اطلاعات در اینترنت اندیشیده نشود, با افزوده شدن حجم عظیم و روزافزون اطلاعات به آن نتایجی جز بازیابی زیاد و نامربوط نخواهد داشت.

پانوشتها:

[1] .Banerjee
[2] .Katz
[3].http://searchenginewatch.com
[4] .web spider
[5] .web crawler
[6] .Metadata
[7] .Hopkins
[8] .Hakala
[9] .Xu
[10] .Dublin Core Metadata Format
[11] .Text Encoding Initiative
[12] .Government Information Locator  Services
[13] .O.C.L.C
[14] .Chepesiuk

  منابع
 پور سرباز, علی اکبر.1378 " فهرستنویسی و رده بندی منابع الکترونیکی: چیره دستی های کهنه در محیطی نو", کتابداری و اطلاع رسانی, 2 , 4, 135.
حاجی زین العابدینی, محسن. 1381,"فهر ستنویسی و رده بندی منابع اینترنتی: استفاده از چیره دست هایی گذشته", پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی, دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی, دانشگاه علوم پزشکی ایران.
شیری , علی اصغر. 1379"ابرداده ها و تاثیر آن بر فهرست هی ماشین خوان:...", مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست های رایانه ای در کتابخانه های ایران, 27و 28 آبان 1378, به کوشش رحمت الله فتاحی, دانشگاه فردوسی مشهد, مرکز اطلاع رسانی و خدماات علمی وزارت جهاد سازندگی,248-125.
فتاحی, رحمت الله. 1378," بلبشوی اینترنت: گفتاری درباره مشکلات سازماندهی , جستجو, و بازیابی اطلاعات در وب جهانگستر" , کتابداری و اطلاع رسانی, 2, 6, 22- 1.
___________. 1380, "چالش های سازماندهی منابع دانش در آغاز قرن بیست و یکم با نگاهی به دانش فهرستنویسی در ایران", فصلنامه کتاب, 12, 4, 83- 59.
___________.1377, فهرستنویسی : اصول و روش ها, مشهد, دانشگاه فردوسی .
کتز, ویلیام. 1378" اینترنت و خدمات مرجع", ترجمه سعید رضایی شریف آبادی , کتابداری و اطلاع رسانی, 2, 104-77.
کوشا, کیوان.1379" فهرست های همگانی و شبکه جهانی وبک بررسی امکانات فهرست پیوسته کتابخانه های ملی در محیط وب", مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست های رایانه ای در کتابخانه های ایران, 27و 28 آبان 1378, به کوشش رحمت الله فتاحی, دانشگاه فردوسی مشهد, مرکز اطلاع رسانی و خدماات علمی وزارت جهاد سازندگی,189-161.

Chepesuik, Rou. 1999, “ Organizing the Internet: the “ Core” of the Challenge”, American Libraries, 36(3/4): 455-460.
Hakala, Juha. 1997, Doublin Core Metadata Element Set and its Applications. [ On-line available from] < http://www.linnea.helsinki.fi/meta/peresent.html  >
Hopkins, Allen. 1998, UNIMARC and Metadata: Dublin Core. [ On-line available from] < http://www.ifla.org/IV/ifla64/138-161e.htm .>
Xu, Amenda. 1997, Matadata Conversion and the Library OPAC. [ On-line available from] < http://www.mit.edu/wynej/www/xu.htm (=Xu1999) >

راه‌هايي براي بهبود وب‌سايت‌ تجاري[1]

هاكمن اي. ون

مترجم: حميد كاظمي

دانشجوي دكتري بازاريابي بين‌الملل

پست الكترونيكي: Kazemi@irandoc.ac.ir

 چكيده

 مقاله‌ حاضر چارچوبي براي تحليل و دسته‌بندي ويژگي‌هاي طرح يك وب‌سايت در قالب ماتريسي از كاركردهاي كسب‌‌وكارانه در برابر ارزش‌هاي مورد نظر مشتريان- ارائه مي‌كند. اين چارچوب, زمينه‌ساز ايجاد طرحي براي يك وب‌سايت تجاري است كه كليه‌ جنبه‌هاي دخيل در داد و ستد را شامل مي‌شود. همچنين مثال‌هايي از ويژگي‌هاي وب بيان مي‌شوند كه از نظر مشتريان يا بازديدكنندگان بايد مورد ارزيابي قرار گيرند. از آنجا كه ممكن است ديدگاه مشتريان با ديدگاه شركت متفاوت باشد, آن دسته از ويژگي‌هاي وب در اين چارچوب انتخاب شده‌اند كه با  ارزش‌هاي موردنظر مشتريان، رابطه‌ مستقيم دارند؛ ويژگي‌هايي كه فقط مزاياي راهبردي را براي شركت به همراه دارند ولي براي مشتريان, ناملموس‌اند، كاملا كنار گذاشته شده‌اتد.
كليدواژه‌ها: بازاريابي الكترونيكي، وب‌سايت تجاري، ويژگيها، مدل

 
1. مقدمه

«دونا ال. هافمن» و ديگران وب‌سايت‌هاي تجاري را به شش دسته‌ مجزا تقسيم مي‌كنند (Hoffman et al., 1995): ويترين برخط محصولات[2]، حضور در اينترنت[3]، محتوايي[4]،‌ تفريحي[5]، مهيج[6]، عامل‌هاي جستجوگر[7].

در مقايسه با ديگر طبقه‌بندي‌ها، سايت‌هايي كه صرفاً براي حضور در اينترنت طراحي شده‌اند داراي ساختار ساده‌تري هستند. اگرچه بسياري از اين سايت‌ها همراه با ابرپيوندها[8] و صفحات وب چندرسانه‌اي هستند اما غالباً يك بروشور سازماني ديجيتالي‌شده مي‌باشند كه براي ارائه‌ آگهي
هاي ثابت يا نشان‌دادن مشخصات و نشان‌هاي يك شركت به كار مي‌روند (Hoffman, et al.,1995; Vedder,et al., 1997).
بسياري از شركت‌ها فقط به راه‌هاي ورود آسان به اينترنت علاقه‌مند مي‌باشند. بسياري ازگزارش‌ها، مانند گزارش «ريجينز» (Riggins, 1999)، نشان مي‌دهند كه شواهد زيادي در مقايسه با مؤسسات تجاري سنتي, وجود ندارد كه ثابت كند گردش نقدي شركت‌هايي كه محصولات خود را در وب عرضه مي‌كنند، بهتر است. اين تحقيقات نشان مي‌دهند كه خريد از طريق اينترنت هنوز در مراحل ابتدايي آن است. طبق يكي از تحقيقات انجام‌گرفته با نام «دهمين پيمايش كاربران اينترنت», (GVU's, 1998) توسط «مركز به‌كارگيري, تجسم,  و گرافيك»[9]، 42% از پاسخ‌دهندگان اين تحقيق, كم‌تر از يك بار در ماه از يك فروشنده‌ اينترنتي خريد مي‌كنند. پيمايش جمعيت‌شناختي مشابهي توسط «رسانه‌ نيلسن و شبكه‌ تجاري[10]» (Khudairi,1999) نشان مي‌دهد كه در آوريل سال 1999 تنها 2/18 ميليون خريدار اينترنتي در مقايسه با 92 ميليون كاربر اينترنت در آمريكاي شمالي وجود داشته است.
درصد خريداران اينترنتي با نرخ اندكي رو به افزايش است و در عين حال تأثير فزاينده‌ تعداد جمعيت رو به افزايش كاربران اينترنت، چه‌بسا بر درآمد صاحبان كسب و كار اينترنتي بيفزايد. موفقيت اعجاب‌انگيز سايت شركت «آمازون»[11] (Amazon, 1998) و شركت رايانه‌اي «دِل»[12] (Dell computer, 1998) حكايت از وجود چنين فرصت‌هايي دارد. مثلاً شركت رايانه‌اي «دِل» طبق گزارش 16 جولاي, در يك سال گذشته 9/19 ميليارد دلار درآمد داشته است.
مزاياي استفاده از تجارت اي4نترنتي,  فريبنده است, اما صِِِِِِِِرف شروع به كسب و كار از طريق اينترنت, لزوماً مزيت رقابتي به همراه نمي‌آورد. بنابراين يك سايت تجاري بايد با دقت طراحي شود؛ اگرچه «اسكلوسر» و «كانفر» بيان مي‌كنند (Siu & Kirby, 1998) كه: بسياري از وب‌سايت‌ها, ويژگي‌هايي را كه موجب بهره‌برداري از امكانات منحصر به فرد اينترنت مي‌گردد دارا نيستند و فاقد ابزارهاي مسيريابي هستند كه به بازديدكنندگان كمك مي‌كنند آن سايت را پيدا كنند و ويژگي‌هاي سودمند آن را ارزيابي نمايند؛ ديگر رسانه‌هاي تبليغي (مثلاً رسانه‌هاي چاپي) بندرت با راهبردهاي بازاريابي برخط, تلفيق  مي‌شوند.
يك صفحه‌ وب, شبكه‌اي از متن، گرافيك و ... را تشكيل مي‌دهد كه هريك از آن‌ها بايد دربردارنده‌ يك يا چند هدف مشخص كه بخشي از راهبرد شركت هستند, ‌باشد. به منظور تعيين ويژگي‌هاي مهمي كه به موفقيت يك كسب و كار خاص كمك مي‌كنند، لازم است يك رابطه‌ نظري بين ويژگي‌هاي وب و جهت ]كلي[ توسعه‌ وب‌سايت شركت برقرار شود.
چارچوبي كه در اينجا ارائه مي‌گردد، يك ساختار شبكه‌اي است كه موقعيت هر ويژگي مورد استفاده در وب‌سايت را نشان مي‌‌دهد. اين مقاله به طرح ديدگاه‌هاي مشتريان, كه عموماً توسط طراحان فني وب ناديده گرفته مي‌شوند، مي‌پردازد.
 
2. وب‌سايت چگونه بايد ايجاد شود
پيمايش «فهر» و «تاول» (Feher & Towell, 1997) نشان مي‌دهد كه در يك كسب و كار, فناوري وب ‌بايد در چهار مرحله مورد اصلاح و استفاده قرار گيرد:
1. شناسايي و سرمايه‌گذاري اوليه,
2. آزمايش و انتشار,
3. كنترل اين انتشار,
4. انتقال گسترده‌ فناوري.
همانند بسياري ديگر از نظريه‌هاي مرحله‌بندي (مثلاً مراحل رشد شركت‌هاي كوچك, بيان شده توسط «چرچيل» و «ليويز» (Churchill & Lewis, 1983) «فهر» و «تاول» اعتقاد دارند كه به منظور كاهش مشكلات، روش پياده‌سازي فناوري وب بايد گام به گام باشد (Meeker & Pearson, 1997).
«فردريك ريگينز» (Rowley, 1996) تعدادي از وب‌سايت‌هاي خرده فروشي‌ها را مورد مطالعه قرار داد و ويژگي‌هايي را كه موجب رونق كسب و كار از طريق برقراري ارتباط موفق مي‌گردد,  در پنج گروه طبقه‌بندي نمود:
1. ايجاز در وقت,
2. غلبه بر محدوديت‌هاي جغرافيايي,
3. تجديد ساختار روابط,
4. تعامل شركت با مشتريان,
5. توان بالقوه براي عرضه‌ خدمات / محصولات جديد.
اين موارد بسترهايي را كه فناوري وب را مي‌توان در آن‌ها به كار برد, نشان مي‌دهند. اما ويژگي‌هاي اشاره‌شده توسط «ريگينز» از ديدگاه شركت مطرح شده‌اند و ممكن است با ارزش‌هاي مورد نظر مشتري، متفاوت باشند.
 براي استفاده از وب، يك شركت بايد فرصت‌ها يا مزايايي را كه با استفاده از وب‌سايت به دست مي‌آورد، شناسايي نمايد. اگرچه اين مزيت‌ها در مطالعات مختلف مورد بررسي قرار گرفته‌‌اند (Hamill, & Gregory, 1997; Lederer et al., 1997), اما كوشش اندكي در جهت تحليل اين مزيت‌ها در رابطه با كاركردهاي متفاوت كسب و كارها صورت گرفته است. مثلاً « هاميل» و «مانگارين[13]»  با توجه به  نظريه‌ سه راهبرد «پورتر» كه شامل رهبري هزينه[14]، تفكيك[15],  و تمركز[16] مي‌باشد, فرصت‌هاي موجود در وب را مورد بحث قرار دادند. اين نويسندگان بر اين باورند كه فناوري‌هاي وب, يك مزيت راهبردي سطح بالا مي‌باشند. طراحان وب به دنبال رهنمود‌هاي سطح پايين‌تري هستند كه چه بسا به راحتي توسط فناوري وب تحت تأثير قرار مي‌گيرند و نظرات مشتريان, كم‌تر مورد پرسش قرار مي‌گيرند..
 
3. ديدگاه‌هاي مشتري
در تحقيق بر روي تبليغات در وب عموماً به اين نكته توجه مي‌شود كه مشتريان درباره‌ كسب و كار مورد نظر, چگونه مي‌انديشند. «رابرت داكوف» اعتقاد دارد (Ducoffe, 1996) كه تبليغات نبايد بنا به محتواي اطلاعاتي آن، بلكه بر مبناي نظرات مشتريان بايد مورد ارزيابي قرار گيرد. وي «ارزش تبليغات» در وب را از سه جهت قابل بررسي مي‌داند: آگاهي‌دهندگي, انگيزانندگي, سرگرم‌كنندگي. بنابراين, مشتريان هنگامي تبليغات را مفيد مي‌دانند كه اطلاعات لازم را ارائه كند؛ نبايد داراي پيام‌هاي محرك باشد و بايد موجبات خشنودي مشتريان را نيز فراهم آورد. بازديدكنندگان, مرور كردن صفحات وب را با تجربه‌اي كه از خريد واقعي داشته‌اند مقايسه مي‌كنند؛ در حالي كه ويژگي‌هاي موجود در وب نيز عوامل تجاري واقعي هستند. مشتريان بايد از آنچه كه در وب‌سايت مي‌يابند رضايت كامل داشته باشند، در غير اين صورت اقدام به خريد نخواهند كرد. در «دهمين پيمايش كاربران» (GVU's, 1998) نظرات مشابهي آمده است.
«جاروِنپا» و «تاد» (Jarvenpaa & Todd, 1997) موارد توجه مشتريان را اين گونه طبقه‌بندي نموده‌اند:
1. درك از محصول- كيفيت، تنوع, قيمت؛
2. تجربه‌ خريد- تلاش، سازگاري، سرگرمي و نشاط؛
3. خدمات مشتريان - پاسخگويي، اعتمادسازي، قابليت اطمينان، ملموس بودن, همدلي؛
4. ريسك مصرف‌كننده- ريسك اقتصادي، ريسك اجتماعي، ريسك اجرايي، ريسك شخصي, و ريسك حريم خصوصي.
اين عوامل, مجموعه ويژگي‌هايي هستند كه مشتريان ممكن است در يك وب‌سايت فروش, پيدا ‌كنند.  اين مجموعه‌ها به طراح وب كمك مي‌كنند نقاط قوت و ضعف خود را شناسايي نمايد.
اما داد و ستد يك فرآيند تك‌مرحله‌اي نيست. «جنيفر راولِي» پنج عنصر موجود در داد و ستد برخط[17] را به اين صورت تحليل كرده است (Schlosser, & Kanifer, 1999) و مي‌گويد كه اينترنت بر ترويج, تماس يك به يك، نزديك‌شدن، داد و ستد, و انجام داد و ستد, اثر مي‌گذارد.
اين مراحل, خدمات را نيز شامل مي‌شوند و با تعديل برخي از اين عناصر, بر چهار فرايند زير تمركز مي‌كند:
1. ترويج ـ آگهي، هويت (نام) تجاري؛
2. قيمت‌گذاري – كاتالوگ؛
3. داد و ستد ـ سفارش‌دهي، تحويل (تداركات خروجي), پرداخت؛
4. خدمات ـ جستجوي اطلاعات، مشاوره.
 
4. چارچوب فرآيند ـ ارزش[18]
وب‌سايت تجاري يك محيط رابط بين شركت و مشتري است. اگر فرآيندهاي ارائه‌شده توسط «راولِي» براساس طبقات چهارگانه‌ ارزش «جاروِنپا» و «تاد» ارزيابي گردند، چارچوب ويژگي‌هاي وب به صورت جدول شماره 1 خواهد بود.

  جدول شماره‌1.   ماتريس فرآيند ـ ارزش ويژگي‌هاي وب

 ارزش‌ها به صورت زير تعريف مي‌شوند:
1. اطلاعات: بسياري از مؤسسات به وب‌سايت خود به‌مثابه تابلوي آگهي مي‌نگرند؛ «آلبرت آنگرن» آن را «فضاي اطلاعات مجازي» مي‌نامد (Angehrn, 1997). از نقطه‌نظر بازديدكنندگان, بسيار اهميت دارد كه اطلاعات, مفيد باشد.  به نظر«داكوف» آنچه كه مهم است،  آگاهي‌دهندگي[19] است.
2. مشتري‌نوازي: اگر وب‌سايت, جايي شبيه يك مغازه‌ خرده‌فروشي باشد، بنابراين مي‌توان آن را يك «تجربه‌ خريد» تصور كرد. محتواي وب‌سايت و قابليت دسترسي به آن را مي‌توان برحسب ميزان «تحريك‌كنندگي» آن, در برابر ميزان «سرگرم‌كنندگي» آن, مورد ارزيابي قرار داد. اما از آنجا كه داد و ستدهاي تجاري عموماً چيزي بيش از يك خريد صرف مي‌باشند (مثل افزايش فروش، تحويل و خدمات), عبارت «مشتري‌‌نوازي» براي اين گونه از داد و ستدها مناسب‌تر به نظر مي‌رسد.
3. پاسخگويي: اين اصطلاح توسط «واتسون» و «پيت» (Watson & Pitt, 1998) «تمايل به كمك به مشتريان» تعريف شده  و با اندازه‌گيري مدت زماني كه طول مي‌كشد تا به درخواست‌هاي مشتري پاسخ داده ‌شود سنجيده مي‌شود. اما اين واژه را با واكنش شركت به تغييرات بازار- مانند جنگ قيمت‌ها- نيز مي‌توان اندازه‌گيري كرد. با پيشرفت فناوري اطلاعات و اينترنت, هرگونه تأخير در جوابگويي به مشتري, نقطه ضعف مديريت وب‌سايت شمرده مي‌شود.
4. اعتمادسازي: از ديدگاه مشتري, اين امر به موارد متعددي از جمله اعتبار، امنيت، قانونمندي، اطمينان, و ... بستگي دارد. اين موارد بيانگر شماري از مشكلات فناورانه‌‌اند كه حل آن‌ها به عهده‌ شركت مي‌باشد.
فرآيندهاي شركت به چهار حوزه تقسيم مي‌شوند كه يك ماتريس 4*4 را مي‌سازند كه در آن, عناصر مختلفي را مي‌توان جاي داد. اما اين ماتريس به عنوان يك چارچوب عام براي اغلب شركت‌ها ساخته شده است. براي اين كه نشان دهيم چگونه با استفاده از اين ماتريس مي‌توان يك وب‌سايت را تحليل كرد، در اينجا ويژگي‌هاي يك كتابفروشي برخط را خلاصه مي‌كنيم.
 
5. كتابفروشي‌هاي برخط[20]
از موارد موفق در كتابفروشي‌هاي برخط, خرده كتابفروشي‌هاي اينترنتي هستند. از صدها نوع شركتي كه در وب حضور دارند، تنها تعداد اندكي از آن‌ها بر روي موتورهاي جستجوگر معروف, تبليغ مي‌شوند. جدول شماره 2 را مشاهده كنيد.

 جدول شماره‌2. كتابفروشي‌هاي برخط و كسب و كار آن‌ها

  5-1. ويژگي‌هاي وبي در كتابفروشي‌هاي برخط
صفحات خانگي[21] كتابفروشي‌هاي برخط نشان‌دهنده‌ چگونگي پيش بردن كسب و كار الكترونيكي توسط آنان است. از نظر يك وب‌گرد[22]، صفحات خانگي با كتابفروشي‌هاي اصلي كه مالك آن‌ها هستند فرقي ندارند؛ بنابراين هر دو واژه به جاي يكديگر به كار برده مي‌شوند. ويژگي‌هاي متعددي را كه به كتابفروشي‌هاي برخط مربوط مي‌شوند مي‌توان براساس ماتريس, طبقه‌بندي كرد. صفحات خانگي با سرعت بسياري در تغيير هستند، اما ويژگي‌هاي مورد بحث در اينجا فقط مصداقي هستند از قابليت به‌كارگيري مدل ماتريسي (جدول 3).

جدول شماره‌3.    ويژگي‌هاي كتابفروشي‌هاي برخط

5-1-1. ترويج: ساختار كتابفروشي‌هاي برخط عموماً در كنار نشان تجاري[23] شركت، به صورت يك نوار ابزار[24] در بالاي صفحه به نمايش درمي‌آيد. يك موتور جستجوگر, جايي در مركز صفحه قرار مي‌گيرد و قسمت‌هاي ديگر صفحه نيز درست همانند ويترين‌ يك كتابفروشي واقعي است.
كاربر بدون كليك كردن، هميشه اطلاعات مربوط به پرفروش‌ترين كتاب‌ها را كه چشمگيرترين بخش صفحه را اشغال كرده, پيدا مي‌كند. تصاوير تعدادي از كتاب‌ها همراه با چند خط توضيح ]در  صفحه‌ اصلي[ نشان داده مي‌شود. «آمازون» سياهه‌اي شامل 100 عنوان كتاب جديد را درنوار جانبي صفحه عرضه مي‌كند و BGP چهار سياهه از پرفروش‌ترين كتاب‌ها را نيز ارائه مي‌دهد. در سايت BKS , جاي كم‌تري به كتاب‌هاي پرفروش اختصاص داده شده است. فهرست كتاب‌ها در اين كتابفروشي كاملاً در پايين صفحه و نزديك به جايي است كه پيوند مربوط به رد دعاوي قرار دارد. BGP علاوه بر بخش برجسته‌نمايي شده, «فروش استثنايي» و يك دسته‌بندي موضوعي را نيز ارائه مي‌دهد.
آساني در يافتن يك كتاب براي كاربر توسط موتور جستجوگر، نشان‌دهنده‌ مشتري‌نوازي يك صفحه‌ وب است. بعضي از كتابفروشي‌ها مايل‌اند كه موتور جستجوگر مورد استفاده‌ آن‌ها, سياهه‌ دقيقي از همان عناويني را ارائه دهند كه به دنبال آن هستيد؛ ولي بعضي ديگر دقت كم‌تري را به كار مي‌گيرند تا تعداد بيش‌تري از كتاب‌هاي مرتبط نيز براي شما جستجو, و فهرست آن‌ها به شما ارائه گردد. مثلاً چنانچه در BKS با كليدواژه‌ "A Civil Action" كه كتابي به قلم «جاناتان هار[25]»  مي‌باشد به جستجو بپردازيد, نهايتاً 9 عنوان كتاب كه (هفت عنوان آن جزو كتب مرتبط است) به شما ارائه مي‌گردد؛ اما نتيجه‌ همين جستجو در آمازون و BGP به ترتيب به 192 عنوان و 424 عنوان افزايش مي‌يابد.
نقد و بررسي‌ها, رتبه‌بندي‌ها, و قطعاتي از متن كتاب‌ها نيز با يك كليك قابل مشاهده است. براي ايجاد يك فضاي دوستانه, از كاربران دعوت مي‌شود كه ‌نظرات خود را به منظور درج در قسمت نقد و بررسي‌ها اعلام نمايند. اكثر كتابفروشان برخط، بانك اطلاعاتي وسيعي از «اعضا»ي خود دارند. آنان يا مشتريان نخستين بار, را به عنوان عضو جديد مي‌پذيرند, يا از هر بازديدكننده‌اي, صرفنظر از اين كه چيزي سفارش بدهد يا نه، دعوت مي‌كنند كه عضو شود تا بدين ترتيب, اخبار مربوط به تخفيفات، تازه‌ترين عناوين و رويدادهاي آن كتابفروشي براي آنان  ارسال گردد.
و اما پاسخگويي از سه طريق قابل مشاهده است:
1. مدت انتظار براي بارگذاري[26]: از آنجا كه دريافت پاسخ با وجود شكل‌ها، قاب‌ها و تصاوير گرافيكي, زمان زيادي را صرف مي‌كند، اكثر اين سايت‌ها از تصويرهاي كوچك و بدون ساختار قاب‌بندي در صفحه‌ خود استفاده مي‌كنند تا زمان انتظار براي دريافت اطلاعات را كاهش دهند. مثلاً سايت «آمازون» در انتهاي صفحه خود علامت «فقط متن» را, براي استفاده‌ كاربراني قرار داده كه رايانه‌شان توان دريافت سريع تصاوير گرافيكي را ندارد.
2. زمان جستجو[27]: وقتي عنوان كتابي را درخواست مي‌كنيد، مدت و زمان صرف‌شده توسط موتور جستجوگر براي يافتن پاسخ, به اندازه‌ بانك اطلاعات, و نيز به ميزان دقت تعيين‌شده براي يافتن كتاب، بستگي دارد.
3. سرعت به‌روز‌رساني[28]: از 3 كتابفروشي كه نام آن‌ها قبلاً آمد, فقط «آمازون»- در قسمت نوار جانبي-  اعلام كرده كه فهرست 100 عنوان كتاب جديد خود را در هر ساعت, روزآمد مي‌كند.
براي مشتريان نخستين باره، اعتبار يك كتابفروشي عمدتاً در تضمين امنيت توسط آن كتابفروشي نهفته است. مثلاً «آمازون» متن اين تضمين را در وسط صفحه‌ خودگذاشته. كتابفروشي‌هاي ديگر, آن را جايي گذاشته‌‌اند كه كم‌تر از اين, به چشم مي‌آيد.
5-1-2. قيمت‌گذاري: معمولاً وقتي كتابي براساس نام كتاب و/يا نويسنده‌ آن يافت ‌شود قيمت آن نيز نمايش داده مي‌شود. اطلاعات بيشتر, مثلاً شماره‌ چاپ، شابك كتاب، نوع جلد، تعداد صفحات, و ابعاد فيزيكي كتاب نيز ممكن است همراه با آن ارائه گردد.
بسياري از كتابفروشي‌ها براي جذب خريداران هداياي ويژه‌اي به صورت مجوز در نظر مي‌گيرند و پيوند مرتبط با اطلاعات مربوط به قيمت اين مجوزها را روي سايت قرار مي‌دهند. تخفيفي كه اين كتابفروشان به كاربران مي‌دهند نيز, همراه با قيمت اصلي و ميزان تخفيف, به نشانه‌ مشتري‌نوازي آنان, نشان داده مي‌شوند.
با اين حال، تعداد اندكي از اين كتابفروشي‌ها مي‌توانند ميزان پاسخگويي و قابل اعتماد بودن شيوه‌ قيمت‌‌گذاري خود را به نمايش بگذارند. آن‌ها فقط ادعا مي‌كنند كه كتاب‌هاي پرفروش خود را به نصف قيمت اعلام‌شده در نشريه‌ «نيويورك تايمز» در هنگام انتشار كتاب, مي‌فروشند. وب‌سايت‌هايي براي مقايسه‌ قيمت‌ها وجود دارند، (مانند www.acses.com ) تا افراد بتوانند ارزان‌ترين وب‌سايت را پيدا كنند.
5-1-3. داد و ستد:  فرض بر اين است كه كاربران با حمل كردن «كيف خريد» يا «چرخ خريد» خود, در وب‌سايت‌ كتابفروشي به گشت و گذار مي‌پردازند و چنانچه كتابي به «كيف خريد» اضافه گردد، اطلاعاتي از قبيل روش/ هزينه‌ تحويل و روش پرداخت، پرسش‌هاي بعدي است كه بايد توسط كاربر به آن‌ها پاسخ داده شود تا داد و ستد تكميل گردد.
 يك كتابفروشي مشتري‌نواز عناوين كتاب‌هايي را كه مشتري در كيف خريد قرار داده نمايش مي‌دهد و به او اجازه مي‌دهد كه تا قبل از تكميل خريد, نسبت به مرجوع كردن هر يك ازكتبي كه انتخاب كرده، خود اقدام نمايد. هنگامي كه كاربر سرانجام تصميم مي‌گيرد به خريد خود پايان دهد، ممكن است لازم باشد كه عضويت خود را تأييد كند يا ديگر اطلاعات شخصي (مانند شماره‌ كارت اعتباري خود) را در فرم‌هاي مربوطه وارد نمايد. اما طرح و ظاهر اين گونه فرم‌ها, گاهي كسل‌كننده است, يا اطلاعات و راهنمايي لازم ارائه نمي‌شود. همچنين داده‌هاي جمعيت‌شناختي مربوط به عضو, غالباً در صفحات متعدد نشان داده مي‌شود و اين به نوبه‌ خود ممكن است زمان انتقال صفحات را طولاني‌تر كند.
يك كتابفروشي پاسخگو چند دقيقه پس از دريافت سفارش، از طريق پست الكترونيكي آن را تأييد مي‌كند. مشتريان بايد اطمينان يابند كه فروشنده آنقدر قابل اعتماد هست كه هم سفارش و هم پرداخت بهاي آن از طريق كارت اعتباري، با نهايت رازداري نزد شركت محفوظ مي‌ماند و شركت به اين امر اهميت مي‌دهد.
5-1-4. خدمات: اطلاعات مربوط به سفارش‌ها, در كتابفروشي برخط از طريق يك «ميز راهنما[29]» در اختيار قرار مي‌گيرد. محل ورود به حساب مشتري, معمولاً در قسمت بالاي سمت راست صفحه قرار دارد. اطلاعات مربوط به ديگر خدمات, پس از كنترل شماره‌ حساب مشتري به او ارائه مي‌گردد.
ديگر خدمات مشتري‌نواز شامل موارد زير است:
الف) تأييد اصالت: پس از تأييد حساب مشتري, چنانچه كلمه‌ عبور خود را فراموش كرده باشد, كمك به او آغاز مي‌گردد. پس از تأييد اصالت، وضعيت سفارشات مشتري به صورت برخط يا از طريق پست الكترونيكي برايش ارسال مي‌شود.
ب) سياست مرجوع‌كردن: كتابفروشي‌ها معمولاً سياست‌هايي براي برگرداندن كتاب‌هاي خريداري‌شده توسط مشتريان, پس از تحويل به مشتري اتخاذ مي‌كنند. كل اين فرآيند موجب افزايش اعتماد مشتري مي‌گردد و همان حقي را به وي مي‌دهد كه در يك موقعيت خريد واقعي دارد.
اكثر خدماتي كه مشتري خواستار آن است به جستجوي كتاب يا پيگيري سفارش مربوط مي‌شوند. رايانه‌ كتابفروشي با پيگيري اقلام تحويل‌نشده از سوي ناشر يا شركت ديگري كه براي حمل كتاب‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد به پاسخگويي اين درخواست‌ها مي‌پردازد. يك وب‌سايت, چنانچه به يك عامل انساني متصل باشد تا هنگامي كه مشتري براي استفاده از خدمات كتابفروشي نيازمند به كمك است, در دسترس ‌باشد, ويژگي پاسخگويي سايت, بالاتر مي‌رود.
 
6. خلاصه
تقريباً تمامي عناصر ماتريس, دركتابفروشي‌هاي برخط يافت مي‌شوند, اما ممكن است تفاوت‌هايي در راهبردهاي بازاريابي يا مشتريان وجود داشته باشد كه يك هدف بر نحوه‌ طراحي سايت اثر مي‌گذارد. آنچه مشخص است اين كه اكثر كتابفروشي‌ها به وب‌سايت به عنوان ابزاري براي تبليغ ]و رونق[ كسب و كار مي‌نگرند و ارائه‌ خدمات در مرتبه‌ دوم اهميت قرار دارد.
ماتريس مذكور همچنين شامل معدودي عناصر پراكنده مي‌باشد. ساختارهاي نسبتاً كمي از وب‌سايت‌هاي مشاهده‌شده, تحت اين عناصر، طبقه‌بندي شده‌اند. مثلاً برخي از عناصري كه متعلق به كاركردهاي دادوستد و قيمت‌گذاري هستند داراي ويژگي‌هاي خاص اندكي هستند, يا ويژگي خاصي ندارند. طراحان وب مربوط, بدون قضاوت درباره‌ ارزيابي‌‌هايي كه مشتريان درباره‌ اين ويژگي دارند, ممكن است اين ويژگي‌ها را با اهميت نشمارند.
7. نتيجه‌گيري
اين مقاله چارچوبي را براي تحليل طرح‌هاي وب‌سايت نشان مي‌دهد و ويژگي‌ها را در ماتريسي متشكل ازكاركردهاي شركت در مقابل ارزش‌هاي موردنظر مشتري قرار مي‌دهد. اين چارچوب,  حوزه‌‌هايي را كه مشتريان ممكن است به آن توجه كنند و به طراحان كمك ‌مي‌كنند تا وب‌سايت‌هاي تجاري بهتري را ايجاد نمايند، نشان مي‌دهد.
 
8. منابع

Amazon.com, Inc. (1998, December 31). Annual Report. Retrieved June 25, 1999, from http://www.amazon.com/exec/obidos/subst/misc/investor-relations/1998annual_report.htm.l/102-1263993-1646400 .
 
Angehrn, A. (1997). Designing mature internet business strategies: the ICDT model. European Management Journal, 15 (4), 361-369.
 
Churchill, N.C., & Lewis, V. L. (1983). The five stages of small business growth. Harvard Business Review, 61(3), 30-50.
 
Dell computer corporation (1998). Annual Report. Retrieved 1999, from http://www.dell.com/downloads/global/corporate/annual/nar.pdf
Ducoffe, R.H. (1996). Advertising value and advertising on the web. Journal of Advertising research, 36(5), 21-35.
 
Feher, A., & Towell, E. (1997). Business use of the internet. Internet Research: Electronic Networking Applications and Policy, 7(3), 195-200.
GVU's WWW User Surveys (1998, October). GVU’s 10th WWW User Survey. Retrieved 1998, from http://www.gvu.gatech.edu/gv/user_survey-1998-10/tenthreport.html.
Hamill, J., & Gregory, K. (1997). Internet marketing in the internationalization of UK SMEs. Journal of Marketing Management, 13, 9-28.
 
Hoffman, D.L., Novak, T.P., & Chatterjee, P. (1995). Commercial Scenarios for the Web: Opportunities and Challenes. Journal of Computer-Mediated Communication, 3(1). Retrieved March 25, 1999, from http://jcmc.indiana.edu/vol1/issue3/hoffman.html.
 
Jarvenpaa, S. L., & Todd, P.A. (1997). Consumer reactions to electronic shopping on the World Wide Web. International Journal of Electronic Commerece, 1 (2), 59-88.
 
Khudairi, Sally (1999, Jun 17). Commerce Net and Nielsen Media Research Issue Results of spring 1999 Internet Demographic Survey. Message posted to CommerceNet News, archived at http://www.xent.com/jun99/0201.html.
 
Lederer, A.L., Mirchandani, D.A., & Sims, K. (1997). The link between information strategy and electronic commerce. Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce, 7(1), 17-34.
 
Meeker, M., & Pearson, S. (1997, May). The Internet Retailing Report. Morgan Stanley. Retrieved December 25, 1999, from http://www.morganstanley.com/institutional/techresearch/.
 
Riggins, F.J. (1999). A framework for identifying web-based electronic commerce opportunities. Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce, 9(4), 297–310. Retrieved December 25, 1999, from http://riggins-mgt.iac.gatech.edu/papers/ecvalue.htm.
 
Rowley, J. (1996). Retailing and Shopping on the Internet. Internet Research: Electronic Networking Applications and Policy, 6(1), 81-91.
 
Schlosser, A. E., & Kanifer, A. (1999). Current advertising on the Internet: The benefits and usage of mixed-media advertising strategies. In D. W. Schumann & E. Thorson (Eds.), Advertising and the World Wide Web (pp. 41-62). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
 
Siu, W-S., & Kirby, D.A. (1998). Approaches to small firm marketing: a critique. European Journal of Marketing, 32 (1-2), 40-60.
 
Vedder, R.G., Guynes, C.S., & Vanecek, M.T. (1997). Electronic commerce on the www/internet. Journal of Computer Information System, 38(1), 20-25.
 
Watson, R.T., & Pitt, L.F. (1998). Measuring information systems service quality: lessons from two longitudinal case studies. MIS Quarterly, 22(1), 61-71.
 

 پي‌نوشت‌ها

[1]. Hakman, A. (wan), 2000. Opportunities to enhance a commercial website.   Information and Management. Vol. 38
[2]. Online stroefront
[3]. Internet presence
[4]. content
[5]. mall
[6]. Incentive site
[7]. Search agent
[8]. Hyperlinks
[9]. Graphic, Visualization, & Usability Center
[10]. Commerce Net and Nielsen Media
[11]. Amazon.com
[12]. Dell computer (http://www.dell.com) 
[13]. Mangaurian
[14]. Cost leadership
[15]. differentiation
[16]. Focus
[17]. Online transaction
[18]. Process-value framework
[19]. Informativeness
[20]. Online bookshops
[21]. Home pages
[22]. Web surfer
[23]. logo
[24]. Toolbar
[25]. Janathan Harr
[26]. Load time
[27]. Search time
[28]. Update time
[29]. Help desk

دولتهای الکترونیک

و نانوتکنولوژی

چكيده
دولت الكترونيك يكي از پديده هاي مهم حاصل از به كارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات است كه پياده سازي آن تحولي بس عميق در نحوه زندگي، اداره و رهبري كشورها داشته و تركيبي از فناوري اطلاعات و شبكه اطلاع رساني وب است كه هدف آن، ارائه مستقيم خدمات به شهروندان، كاركنان دولت، بخشهاي تجاري و ساير بخشهاي دولت است.
اين مقاله كه با هدف شناخت و بررسي مدلهاي پياده سازي دولت الكترونيك نگاشته شده به تشريح و معرفي عمده ترين مدلهاي استقرار دولت الكترونيك مي پردازد و در آن مدلهايي همچون مدل سازمان ملل، مدل لاينه - لي موردبحث و بررسي قرار مي گيرند. اين مدلها اگرچه ازنظر تعداد مراحل استقرار با يكديگر متفاوت به نظر مي رسند ولي ماهيتاً وجوه مشتركي نيز دارند كه باعث گرديده تا همگي آنها در پياده سازي دولت الكترونيك موردتوجه قرار گيرند.

مقدمه
فرايند توسعه و پياده سازي دولت الكترونيك يك فرايند پويا و جامع است. (1) نكته اي كه دراينجا بايد به آن اشاره كرد آن است كه باتوجه به اينكه شرايط كشورهاي گوناگون جهان تا حدودي با يكديگر متفاوتند و هريك از آنها از پياده سازي دولت الكترونيك مقاصــد ويژه اي را دنبال مي كنند، بنابراين، نمي توان يك روش يكتا را براي همه آنها تجويز كرد. (2) بنابراين، فرايند توسعه دولت الكترونيك بايد برپايه شناخت و تحليل درست از شرايط محيطي انجام گيرد. به عبارت ديگر، فرايند الكترونيك كردن دولت داراي ماهيتي استراتژيك است. (3)
به همين دليل، در شروع پياده سازي دولت الكترونيك ضمن توجه به هريك از مراحل استقرار وچالشهاي آن، پاسخ به برخي از پرسشها ضروري است.
در اين زمينه تحقيقي از سوي گروه استراتژي بين المللي شوراي پاسيفيك صورت گرفته و نتايج آن توسط پنج شـــركت بزرگ طراحي استراتژي هاي موفقيت آميز پياده سازي دولت الكترونيك ارائه شده است كه بر اساس آن در شروع پياده سازي دولت الكترونيك در هر كشور بايد به 10 سؤال زير پاسخ داد:

1 - چرا به دنبال الكترونيك كردن دولت هستيم؟

2 - آيا ما چشم انداز روشن و اولويتهاي مشخصي براي دولت الكترونيك داريم؟
3 - ما براي چه نوعي ازمدلهاي دولت الكترونيك آمادگي داريم؟
4 - آيا اراده و تعهد سياسي لازم براي هدايت تلاشهاي مربوط به دولت الكترونيك وجود دارد؟

5 - آيا بهترين پروژه هاي پياده سازي دولت الكترونيك را انتخاب كرده ايم؟
6 - چگونه بايد پروژه هاي دولت الكترونيك را طراحي وهدايت كنيم؟
7 - چگونه بر مقــاومت درون دولتي براي پياده سازي دولت الكترونيك غلبه كنيم؟
8 - چگونه پيشرفت پروژه هاي پياده سازي دولت الكترونيك را اندازه گيري كنيم؟
9 - نحوه ارتباط بخش دولتي و خصوصي در پياده سازي دولت الكترونيك چگونه است؟
10 - دولت الكترونيك از چه راههايي و چگونه مي تواند مشاركت شهروندان را در امور عمومي بيشتر و بيشتر كند؟ (4)

نتايج پژوهشها
در اين مقاله درباره نحوه گسترش دولت الكترونيك كشورهاي مختلف جهان تحقيقاتي به عمل آمده است كه براساس آن مي توان شاهد روندها و كارهاي همانندي ميان آنها بود و به نتايج زير رسيد:
1 - هر كدام از منابع علمي و پژوهشي، مدل و يا متدولوژي خاص خود را براي تشريح مراحل موردنياز جهت پياده سازي دولت الكترونيك ذكر كرده اند؛
2 - پياده سازي دولت الكترونيك به مثابه انتقال از يك نوع سيستم حكومتي به نوع ديگري از اداره امــور است، بنابراين، متدولوژي هاي پياده سازي دولت الكترونيك ماهيتي تكاملي دارند و بيشتر شبيه به ساخت يا ايجاد يك سيستم جديد هستند؛
3 - به نظر مي رسد كه فرايند ايجاد و توسعه دولت الكتــرونيك يك فرايند پيوسته است و به طور معمول در 4 و يا 5 گام پيموده مي شود.
با پژوهشهاي متعددي كه درباره روند گسترش دولت الكترونيك در نقاط مختلف جهان و در طول سالهاي گذشته انجام گرديده، مدلهاي عمده زير جهت استقرار دولت الكترونيك شناسايي شده اند كه در جدول شماره يك به طور خلاصه آمده اند.



مدلهاي پياده سازي دولت الكترونيك
از بين مدلهاي مختلف پياده سازي دولت الكترونيك كه در جدول شماره دو به آنها اشاره شده است، مدلهاي سازمان ملل، لاينه و لي و گــــروه گارتنر به دليل اهميت بيشترشان به طور مشروح معرفي مي شوند.
الف - مدل سازمان ملل: در پژوهشي كه در سال 2002 ميلادي توسط سازمان ملل انجام گرفته، يك مدل پنج مرحله اي براي پياده سازي دولت الكترونيك مشخص شده است. سازمان ملل اين مدل را براي تعيين وضعيت تكامل كشورها ارائه كرده و درعين حال ميزان آمادگي آنها را براي پذيرش فناوري اطلاعات نشان مي دهد.
تاكيد اين مدل كه نگرش كاربردي دارد بر روي كاربران و نيز نوع و تعداد خدمات ارائه شده به آنان متمركز است. شناسايي هركدام از اين گامها با بررسي وضعيت دولت الكترونيك در كشورهاي عضو سازمان ملل و چگونگي توسعه آن در جهان صورت گرفته است. اين گامها عبارتند از:
گام اول - پيدايش (ظهور): در اين مرحله كشورها ازطريق ايجاد يك وب سايت كوچك در وب حضور مي يابند. ادارات دولتي سايتهاي اينترنتي خود را ايجاد مي كنند. همچنين اطلاعات موجود بر روي اين وب سايت ها شكل غيركافي و ايستا دارند و به ندرت به روز مي شوند و اطلاعات لازم براي نشان دادن نحـــوه دسترسي به خدمات به كاربران داده نمي شود. اطلاعات به طور معمول به شكل محصولات، خدمات، آدرسها و ارتباط با ساير وب سايتها است و در نهايت به شكل پاسخ دادن به سوالهاي معمول قابل دسترسي است.
گام دوم - ارتقا (توسعه): اطلاعات موجود بر روي سايتها افزايش مي يابند و سايتهاي اينترنتي پوياتر مي شوند. تعداد صفحات وب افزايش مي يابند.
اطلاعات به شكل پويا ارائه و دفعات به روز شدن آن زياد مي شوند. همچنين درجه تنوع اطلاعات و محتواي آنها بالا مي رود و به شكل كاتالوگ، خبرنامه و موتورهاي جستجو قابل دستيابي هستند.
گام سوم - تعامل: ارائه اطلاعات در اين مرحله برپايه نياز مراجعان سازماندهي مي شود و كاربران مي توانند با پست الكترونيك يا پركردن فرمهاي الكترونيك با سازمان خود ارتباط برقرار كنند. در اين مرحله ارتباط دوسويه رسمي بيشتري ميان مشتريان و سازمان برقرار مي شود.
همچنين بانكهاي اطلاعاتي با موتور جستجو در اختيار كاربران قرار مي گيرد تا امكان تبادل اطلاعات با سازمان خود را بيابند. مشتريان امكان خودي كردن محصولات و خدمـــــات بر خط را خواهند داشت؛ يعني، مي توانند تنها محصولات و اطلاعاتي را ببينند كه موردنيازشان است.
گام چهارم - تراكنش (تبادل): طي اين مرحله، كاربران مي توانند از خدمات به صورت برخط استفاده كنند، جهت دريافت خدمات و اطلاعات و محصولات روي خط مبلغ موردنظر خود را پرداخت كنند و معاملات مالي با امنيتي را به صورت برخط انجام دهند.
ارتباطات در اين مرحله به شكل زنجيره اي است كــــه بين خدمات و محصولات برقرار مي شود تا بالاترين ميزان رضايت كاربران تامين شود. به علاوه بر روي حريم افراد، تاييد صحت ارتباطات، اعتبار تبادلات، يكپارچگي و عدم تكرار تمركز مي شود.
گام پنجم - يكپارچگي (ادغام): در اين مرحله، همه خدمات و اطلاعات دولتي، به سادگي در اينترنت قابل دسترسي هستند. كليه وظايف الكترونيك يكپارچه شده اند و در فضاي الكترونيك خطوط متمايزكننده ادارات برداشته شده اند.

پژوهشهايي كه توسط سازمان ملل انجام گرفته، نشان دهنده اين مطلب است كه در سال 2002 ميلادي، 32 كشور جهان در مرحله پيدايش، 65 كشور در مرحله ارتقا، 55 كشور درمرحله تعامل و 17 كشور در مرحله تراكنش قرار داشته اند و هيچ يك از كشورهاي جهان به مرحله يكپارچگي نرسيده اند. (6) همچنين كشورهاي فقير و عقب مانده جهان بيشتر در گام نخست گسترش دولت الكترونيك جاي دارند. ايران و برخي از كشورهاي روبه توسعه، كشورهاي آسياي مركزي و برخي از كشورهاي خاورميانه در مرحله ارتقا جاي دارند.
كشورهاي اروپايي و برخي از كشورهاي عربي مانند امارات متحده، كويت، مصر، مغرب، اردن و عربستان سعودي در مرحله تعامل قرار دارند. پيشگامان دولت الكترونيك درجهان مانند كانادا، انگلستان، سنگاپور، آمريكا و استراليا در مرحله تراكنش هستند و با وجود اينكه هنوز هيچ كشوري به مرحله يكپارچگي دست نيافته است، اما انگلستان و سنگاپور از پيشگامان ورود به اين مرحله هستند.(6) جدول شماره دو وضعيت هر يك از كشورهاي بررسي شده را ازنظر قرار داشتن درهريك از مراحل فوق نشان مي دهد.



در پايان گفتني است كه آرمان كشورها از استقرار دولت الكترونيك لزوماً پيمودن تدريجي و گام به گام اين مراحل نيست. به طوري كه برخي از كشورها رسيدن به فازهاي تعامل يا تراكنش را به عنوان آرمان خود برگزيده اند. نتايج بيشتري از اين مدل و تحقيقـــات مرتبط با آن در فصل بعدي ازنظر مي گذرد. (6)
ب - مدل لاينه - لي: اين مدل توسط كارن لاينه، استاد دانشكده مسائل امور شهري و جونگ وولي، استاد دانشكده تجاري دانشگاه نوادا لاس وگاس ارائـــــــه و برپايه يكسري امكان سنجي هاي مديريتي، سازماني و فني و طبق تجربيات ايالات متحده بنا شده است. اين بحث از دولت ايالتي نشأت مي گيرد و نوآوريهاي مدل در دو سطح دولت محلي و مركزي كاربرد دارد. (5)
طبق نظر اين دومحقق براي ايجاد يك دولت الكترونيك مبتني بر اينترنت و روشهاي ديجيتالي مراحل زير ضروري است. شكل شماره يك اين مراحل را به همراه ابعاد آنها نشان مي دهد.


مرحله اول - فهرست برداري: به دليل درخواست شهروندان، فشار فناوري اطلاعات، بالارفتن دانش فني كاركنان و درخواست صاحبان سهام وجود وب سايت دولتي ضروري است. با ايجاد اين سايت شهروندان مي توانند از نحوه ارائه خدمات و نحوه خدمات بعداز آن با دريافت اطلاعاتي از سايتها و روشهاي دولتي آگاهي يابند. با شعار شهروندان به عنوان مشتري، مقدار اطلاعات قابل ارائه بايد افزايش يابد و با ايجاد يك سايت فهرست، امكان اتصال و استفاده براي ساير سايت ها نيز فراهم شود. (5)
به طور معمول در سايت فهرست، موضوعها براساس وظايف يا عنوانهاي وزارتخــانه ها و موسسات دولتي طبقه بندي مي شوند. در ضمن براي به روز نگه داشتن سايتهاي دولتي، با توجه به تغييرات متفاوتي كه در روشها و مقررات انجام مي گيرد، به طور سريع بايد در اطلاعات وب سايت ها اصلاحات لازم به عمل آيد. همچنين مسئوليت هركــدام از موسسات دولتي در هماهنگي، برنامه ريزي و حفظ وب سايت مشخص شود. البته ممكن است يك موسسه مركزي مسئوليت وب سايتهاي دولتي را برعهده بگيرد. در اين مرحله هيچگونه تغييري به لحاظ الكترونيك اتفاق نمي افتد بلكه تنها به پركردن يكسري فرمها محدود مي گردد. (11)
در پايان بايد گفت كه ايده خدمات قابل دسترس براي همگان مستلزم روشهاي برخط و غيرالكترونيك است زيرا همگان ممكن است به امكانات اينترنتي دسترسي نداشته باشند. (5)
مرحله دوم - تراكنش: در اين مرحله شهروندان روز به روز خواستار گسترش انجام كارهايشان به صورت الكترونيك هستند. بنابراين، كارگزاران، مديران دولتي و شهروندان با بودن كانالهاي ارتباطي مقدماتي برخط، به دنبال افزودن بر اين كانال هاي ارائه خدمات هستند. اين نوع ارتباطات اميد به بهبود كارايي را براي طرفين افزايش مي دهد. شهروندان به تدريج از مزاياي دولت الكتــــــرونيك همچون خدمت رساني در همــــــه اوقات روز، صرفه جويي در وقت به دليل عدم مراجعه حضــــــوري و مواجه شدن با مشكلات رفت و آمد، ايستادن در نوبت و عدم پاسخگويي در اداره ها آگاهي مي يابند. اين خود باعث گسترش استفاده از دولت الكترونيك مي شود. ثبت فعاليتهاي وسايط نقليه يا پركردن فرمهاي مالياتي سرآغاز چنين خدمات تراكنش محور هستند.(12)
در ايـــن مـــــرحله، روشهاي ارتباطي به گونه اي تنظيم مي شوند كه روابط دوطرفه باشد. اين توانايي باعث اعطاي نقش فعال تري به شهروندان مي شود زيرا آنها به طور مستقيم مي توانند با مسئولان مربوط تماس برقرار كنند. درنهايت اينكه در اين جامعه پاسخگويي و كيفيت سيستم هاي ON-LINE با سيستم هاي OFF - LINE مقايسه مي شود و يكپارچگي آنها مدنظر قرار مي گيرد.
مرحله سوم - ادغام عمودي: هدف از اين مرحلــــــه، اصلاح سيستم و روشهاي خدمات رساني است. اين ضرورت به اين خاطر است كه بعد از راه اندازي سيستم هاي ارتباطي جديد، انتظارات شهروندان افزايش پيدا مي كند.
طي اين مرحله اغلب سازمانهاي دولتي، بانكهاي اطلاعاتي خاصي دارند و طراحي و فرايندهاي مشابه ندارند. لذا ادغام عمودي آنها ضروري است. به همين منظور بعضي از وظايف مشابه ابتدا همسان مي شوند و اين كار ازطريق يك بانك اطلاعاتي متمركز انجام مي گيرد و يا اينكه ازطريق كانال خاصي با هم ارتباط پيدا مي كنند. (5)
به عنوان نمونه اي از فعاليتهاي اين مرحله يك سيستم ثبت مجوز رانندگي در يك ايالت آمريكا را درنظر بگيريد. اين سيستم ممكن است به يك پايگاه داده ملي كه دربرگيرنده رانندگان وسايط نقليه سنگين عبوري است، متصل شود. از آنجا كه سيستم ها به طور عمودي ادغام شده اند، به محض اينكه يك شهروند براي يك مجوز كاري در دولت فرمي را پر مي كند، اين اطلاعات به سيستم مجوز كار ايالتي، دولت مركزي و شماره تشخيص كارمند وارد و ثبت مي شود.
مرحله چهارم - ادغام افقي: از آنجا كه شهروندان داراي نيازهاي مختلفي از قبيل آمـــوزش، بهداشت، غدا، مسكن و... هستند، مي توانند از كمكهاي اطلاعاتي و خدمات دولتي اين مرحله به بهترين نحو ممكن استفاده كنند. از ديــــــدگاه آنان خدمات قابل ارائه مي توانند ازطريق سيلوهاي مختلف و يا به صورت يكپارچه فراهم شوند.
سازمانهاي مختلف با حوزه هاي وظيفه اي متفاوت نيز مي توانند با همديگر همكاري كرده و در اطلاعات يكديگر هم سهيم شوند. به طوري كه اطلاعات مشترك ازطريق يك موسسه منتشر شود و همه وظايف موسسه ها را برعهده گيرد.
ازنظر فني ادغام بانك هاي اطلاعاتي نامتجانس و رفع مشكلات تعارض آنها مستلزم وظايف متعدد و رفع هرگونه مانع براي دسترسي به آنهاست. از اين طريق سازمانها قادر خواهند بود كه از اصل صرفه جويي در مقياس استفاده كنند و هزينه ها را كاهش دهند. به شرطي كه شهروندان اين ادغام را به عنوان خوشه چيني از اطلاعات يك جامعه محصور شده و يا اطلاعات منحصـــر به فرد تلقي نكنند. (13) (5).
اهداف كلي و جزئي اين طرح

اهداف دولت الكترونيك توسعه دهندگان دولت الكترونيك در سرتاسر جهان پنج هدف عمده را كه در دولت الكترونيك دنبال مي شود شناسايي كرده ان،د دولت الكترونيك وسيله اي براي به انجام رساندن اين اهداف مي باشد. در زير اين اهداف شرح داده شده اند توجه داشته باشيد كه اين اهداف براساس اهميت ليست نشده اند و هر دولتي باتوجه به اولويت هاي خود بايد آنها را عملي سازد. ايجاد محيط تجاري بهتر: واضح است كه تكنولوژي يك تسريع كننده مطمئن در افزايش بهره وري و رشد اقتصادي مي باشد استفاده از ICT در دولت و ايجاد زيربناي دولت الكترونيك به ايجاد يك محيط تجاري شكوفا و مدرن (مخصوصا براي شركت هاي كوچك و متوسط) از طريق ساده و موثر كردن مبادلات و ارتباطات بين دولت و تجارت كمك مي نمايد و با از بين بردن افزونگي در فرايندها و اهميت دادن به ارايه سريع و موثر خدمات دولت الكترونيك شرايطي را به وجود مي آورد كه باعث جذب سرمايه گذاران/ سرمايه گذاري مي گردد. مشتري هاي بر خط (Online ) نه به Inline)ox ): اين امر از طريق ارايه موثر خدمات عمومي به شهروندان حاصل مي شود كه بايد با پاسخ سريع دولت با كمترين مداخله مقامات دولتي انجام گيرد. تقويت حكومت و توسعه مشاركت عمومي: ترقي دادن شفافيت و جوابگويي در دولت از طريق ازدياد ICT در مديريت و عملكردها، شانس مشاركت فعال تر شهروندان در فرايندهاي سياسي و تصميمات دولت را به صورت موثري بهبود مي بخشد. بهبود در بازده و بهره وري سازمان هاي دولتي طراحي دوباره فرايندها و رويه هاي سازمان هاي دولتي ( كه از ملزومات دولت الكترونيك است) ارايه خدمات را ساده خواهد ساخت، سودمندي سازمان هاي اداري را خواهد افزود و باعث صرفه جويي در هزينه هاي آنان مي گردد به ويژه دولت الكترونيك مي تواند در موارد زير كمك ساز باشد: كارايي كارمندان دولت را افزايش مي دهد، باتوجه به كاسته شدن از كاغذ بازي هاي موجود و مراجعه مستقيم كمتر به ادارات و سازمان هاي دولتي، كارمندان مي توانند به طور موثرتري به فعاليت هاي خود بپردازند همچنين درآمدهايي كه از طريق ارايه خدمات (مثلا صدور جواز) به شهروندان و شركت ها كسب مي شود افزايش مي يابد و علت اين افزايش ساده تر شدن فرايندهاي مربوط به ارايه خدمات مي باشد كه باعث جذب كساني مي شود كه قبلا كمتر از اين خدمات (به علت دردسرهايي كه بر سر راه دريافت اين خدمات وجود داشت) استفاده مي كردند. باعث كاهش هزينه ها در ميان مدت و بلند مدت خواهد شد، اگر چه در كوتاه مدت باتوجه به هزينه هاي صرف شده براي راه اندازي دولت الكترونيك و نيز نياز به ارايه خدمات در دو سطح (هم به صورت مرسوم و هم بر مبناي دولت الكترونيك ) تا زماني كه كاربران با سيستم جديد آشنا مي شوند دولت مشكلاتي در پيش خواهد داشت اما در دراز مدت به دليل ارزان تر بودن ارايه خدمات براي دولت، هزينه ها به شدت كاهش خواهد يافت. عملكردهاي دولت را ساده و موثر خواهد نمود، اكثر فراينده اي دولتي در طي سال ها رشد كرده اند و معمولا شامل مراحل، كارها و فعاليت هاي زيادي مي باشند. ساده سازي عملكرد دولت از طريق ICT مراحل زايد را خواهد زدود و فرايندها را ساده خواهد نمود. به رشد شركت ها و تعاوني هاي محروم كمك خواهد نمود. ICT ارتباط دولت با گروه ها و تعاوني هاي حاشيه اي (كم اهميت) را امكان پذير مي سازد و به رشد آنها كمك خواهد كرد باتوجه به اينكه خدمات درخواستي اين شركت ها بسيار سريع تر در اختيار آنان قرار مي گيرد و مي توانند شركت فعال تري در فرآيندهاي سياسي داشته باشند، لذا به سرعت توسعه مي يابند. نهايتا هدف دولت الكترونيك افزودن فعل و انفعال بين سه بازيگر عمده در جامعه يعني دولت شهروندان و شركت هاي تجاري به منظور تسريع در رشد فرآيندهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي كشور مي باشد. • مشكلات دولت الكترونيك مانند هر پروژه زيربنايي دولتي، دولت الكترونيك مي تواند طي مراحلي انجام گيرد و هزينه هاي پياده سازي بستگي به فراهم بودن زيرساخت كنوني، توانايي هاي تهيه كننده و كاربر و روش هاي ارايه خدمات ( از طريق اينترنت يا خطوط تلفن و يا با ابزارهايي در مكان هايي مشخص ) خواهد داشت هر چه نوع خدماتي كه دولت مي خواهد ارايه دهد پيچيده تر باشد. هزينه ها بيشتر خواهد بود. پروژه هاي دولت الكترونيك بايد از لحاظ مالي قابل تحمل باشند بايد در ابتدا از يك مدل درآمدزا و كم هزينه استفاده كرد. پروژه هاي كوچك تر كه داراي درآمدي مشخص بوده و نياز به كمترين سرمايه گذاري اوليه دارند در درازمدت تحمل پذيرتر مي باشند، براي مثال وب سايت ها يكي از آسان ترين و ارزان ترين راه هاي دستيابي به دولت الكترونيك به صورت موثر با كم ترين سرمايه گذاري مي باشند. دولت الكترونيك در هر شرايطي بايد مشي شهروند محوري را هدف خود قرار دهد. اين به آن معني است كه دولت الكترونيك بايد يك سرويس برخواسته از نياز و تقاضاي كاربر باشد. هرچند شهروندان زيادي از دولت الكترونيك به چند دليل استفاده نمي كنند كه در اين ميان مي توان به ناآشنايي با ICT ، نداشتن دسترسي، كمبود آموزش و نگراني بابت امنيت و محرمانه بودن اطلاعات اشاره كرد در حالي كه دولت الكترونيك ممكن است تحويل خدمات عمومي را ساده سازد و خدمات دولتي جديدي را ارايه دهد. هيچيك از اينها شهروندان را بر نمي انگيزد مگر آنكه در ابتدا دلواپسي هايي را كه در بالا به آنها اشاره شد رفع گردد. • سه فاز دولت الكترونيك دولت ها استراتژي هاي مختلفي براي ساخت دولت الكترونيك دارند و بعضي از آنها سياست هاي جامع بلندمدت اتخاذ نموده اند و بعضي نيز چند ناحيه كليدي را در پروژه هاي اوليه مورد توجه قرار داده اند، در كل كشورهايي كه به عنوان موفق ترين در اين زمينه شناخته شده اند از پروژه هاي كوچك براي ايجاد ساختار دولت الكترونيك خود شروع كرده اند. مي توان مراحل ايجاد دولت الكترونيك را به سه فاز تقسيم كرد؛ اين فازها به همديگر وابسته نيستند و نيازي به كامل شدن يك فاز براي شروع فاز ديگر نيست. • فاز يك: انتشار استفاده از ICT براي بسط دسترسي به اطلاعات دولت دولت ها حجم عظيمي از اطلاعات توليد مي كنند و مقدار زيادي از آن بالقوه براي افراد و شركت هاي تجاري مفيد است. اينترنت و ديگر تكنولوژي هاي پيشرفته ارتباطي مي توانند اين اطلاعات را بسيار سريع و مستقيم به شهروندان برسانند. پياده سازي هاي فاز انتشار دولت الكترونيك بسيار در طراحي محتوياتشان متفاوتند اما كشورهاي در حال توسعه عموما مي توانند فرآيند دولت الكترونيك را انتشار اطلاعات دولتي به صورت آن لاين، مثلا قوانين و قواعد اسناد و فرم ها شروع كنند. قادر ساختن شهروندان و شركت هاي تجاري در دسترسي به اطلاعات دولتي بدون مراجعه به سازمان هاي دولتي و انتظار در صف هاي طولاني و يا پرداخت رشوه مي تواند پيشرفتي عظيم براي جوامعي باشد كه كاغذ بازي هاي اداري آنان را با مشكل رو به رو ساخته است. سايت هاي انتشار، اطلاعاتي را درباره دولت و اطلاعات تاليف شده توسط دولت را براي عموم منتشر مي كند لذا سايت هاي انتشار به عنوان پيشتاز دولت الكترونيك عمل مي كنند. • فاز 2: اثر متقابل توسعه مشاركت مردمي در دولت سايت هاي «انتشار» هر اندازه غني در محتويات، تنها قدم اوليه هستند. دولت الكترونيك اين پتانسيل را دارد كه شهروندان را در فرآيندهاي سياسي و حكومت داري، از طريق فعل و انفعال با سياستگذاران، شركت كند. دولت الكترونيك فعل و انفعالي نياز به ارتباطي دو طرفه دارد كه مي تواند از طريق ابزارهايي چون پست الكترونيك و يا فرم هاي بازخورد براي كاربران فراهم آورد. اين فاز از دولت الكترونيك همچنين ممكن است شامل ايجاد Forum هاي شهروند دولت باشد. چنين Forum هايي مي تواند باعث ايجاد انجمن هاي آن لاين گردد كه مردم بتوانند عقايد خود را مبادله كنند، آگاهي عمومي را افزايش داده و شانسي جديد براي ازسرگيري فعاليت هايي كه به وسيله فاصله محدود شده اند فراهم كند. • فاز 3: داد و ستد دسترس پذير كردن خدمات دولت به صورت آن لاين دولت ها مي توانند با ايجاد وب سايت هايي كه به كاربران اجازه داد و ستد به صورت آنلاين را مي دهد جلوتر بروند؛ همچنانكه بخش خصوصي در كشورهاي در حال توسعه از اينترنت جهت ارايه خدمات تجارت الكترونيك استفاده مي كنند از دولت ها انتظار خواهد رفت كه همين كار را براي خدمات خود انجام بدهند. يك وب سايت «داد و ستد» يك پيوند مستقيم به خدمات دولت كه در هر زماني قابل دسترس مي باشند ايجاد مي كند. در گذشته خدمات دولتي همانند ثبت زمين يا تمديد جواز نيازمند انتظار طولاني مواجه با كاغذبازي هاي عذاب آور و رشوه هاي مربوطه مي شد بدعت هايي همچون كيوسك هاي خدمات شهروندي واقع در مراكز خريد برزيل يا كامپيوترهاي قابل حمل دولتي در هند، دولت الكترونيك را مستقيما براي شهروندان كشورهاي در حال توسعه به ارمغان مي آورد. مروري بر كتاب «تاملي فلسفي درباره اينترنت» هيوبرت دريفوس گمنامي و واقعيت شبيه سازي شده اينترنت امكان پرهيز از تعهد داشتن را فراهم مي آورد. دريفوس استدلال مي كند كه اينترنت دشمن غايي تعهد بي قيد و شرط در جامعه مدرن غربي است. درست همانطور كه كي يركگارد در زمان خودش مطبوعات را اينچنين مي دانست. هيوبرت دريفوس فيلسوف معاصر آمريكايي و استاد دانشگاه بركلي در زمينه هاي متفاوتي طبع آزمايي كرده است. از جمله او يكي از منتقدان تاثيرگذار پروژه هوش مصنوعي بوده است، كه محور كتاب مشهور او «آنچه كامپيوترها نمي توانند انجام دهند» (1972) بود. كتابي كه او بعدها دنباله اي هم بر آن نوشت تحت عنوان «آنچه كامپيوترها هنوز نمي توانند انجام دهند» . او در اين كتاب ها و در كتاب ها و مقالات ديگرش از ديدگاهي پديدارشناسانه بر تفاوت بنيادي ميان انسان هاي متجسد و داراي كالبد و ماشين هاي نامتجسد تاكيد كرده است، محور اصلي نقد او اولين مقالات و كتاب هايش در ابتداي دهه 1970 بر پروژه هوش مصنوعي كه در آن زمان در جريان بود، متمركز بود، اين پروژه كه بعدها آن را «هوش مصنوعي خوب سبك قديم» (AIFOG) ناميدند. در واقع آن سنت افلاطوني و دكارتي را دنبال مي كرد كه توانايي هاي فكري انتزاعي را مهم ترين جنبه هوش انساني به حساب مي آورد. براساس همين عقيده بود كه پژوهشگران AIFOG براي اجراي پروژه هوش مصنوعي شان كامپيوترها را با معرف هاي سمبوليك قواعد و فاكت ها برنامه ريزي كردند به اين اميد كه اين امر نهايتا به كامپيوترها توانايي كنش هوشمندانه اعطا كند. امروزه پس از چند دهه تلاش درستي انتقاد دريفوس از اين پروژه آشكار شده و برنامه تحقيقاتي AIFOG تقريبا رو به زوال مي رود و پژوهشگران اصلي هوش مصنوعي به سوي الگوهايي از ذهن انسان با پيچيدگي بيشتر رو آورده اند. دريفوس در نقدش بر برنامه پژوهشي AIFOG از اين استدلال نيچه تبعيت مي كند كه توانايي هاي عاطفي و شهودي وجود متجسدها در جهان براي كنش هوشمندانه نقشي بنيادي دارند. دريفوس در كتابش «درباره اينترنت» در واقع به بسط دادن نظر انتقادي اش درباره هوش مصنوعي در مواجهه با پديده اينترنت مي پردازد. پديده اي كه به قول خودش در مقدمه كتاب، صرفا يك ابداع جديد تكنولوژيك نيست، بلكه معرف سنخ جديدي از ابدعات تكنولوژيك است. سنخي كه مي تواند آشكاركننده ماهيت خود تكنولوژي باشد. به نظر او تا به حال ابداعات تكنولوژيك در ابتدا براي رفع نيازهاي مشخص به وجود آمده و سپس عوارض جانبي غيرقابل انتظاري را آفريده اند. مثلا تلفن ابتدا براي تسهيل ارتباطات در تجارت به وجود آمد، اما امروزه به وسيله متعارف كاملا خانگي و حتي براي پركردن فضاي خصوصي بدل شده است. اما در مورد اينترنت كه در ابتدا براي به وجود آوردن ارتباط بين دانشمندان به وجود آمد. اين امر كاملا به حاشيه رانده شده و مشخص شده است كه اصولا اينترنت آنقدر فراگير و مرتبا در حال تعبير است كه به جاي آنكه وسيله اي براي آن كشف مي شود و به اين ترتيب به جوهر تكنولوژي يعني اينكه دسترسي هر چيزي امكان پذير شود، نزديك شده است. دريفوس در اينجا به پيروي از هايدگر به اين خطر تكنولوژي مدرن ( و اينترنت به عنوان نمونه اي كامل از آن) اشاره مي كند كه سوژه انساني در خط محو شدن در برابر توليد ابژه هاي تكنولوژيك مدرن است، يا به عبارت ديگر انسان مدرن در خطر بردگي تكنولوژي مدرن است. كتاب به چهار فصل تقسيم مي شود. دريفوس در فصل اول به «گزافه گويي درباره ابرپيوندها (هايپرلينگ ها)» به شكست هوش مصنوعي در بازيابي اطلاعات داراي مناسبت در اينترنت مي پردازد و نشان مي دهد كه شكل حقيقي و حركت جسم هاي ما نقشي اساسي در به وجود آمدن معنا دارد و فقدان تجسد به فقدان مناسبت مي انجامد. هنگامي كه ما در اينترنت جست و جو مي كنيم، بدن ما در اين جست و جو شركتي ندارد. جست و جو توسط يك موتور جست و جو صورت مي گيرد كه از قواعد و فاكت هاي معيني پيروي مي كند. يعني وضعيتي شبيه يك انسان مبتدي در مدل كسب مهارتي، كه دريفوس در فصل بعدي آن را مفصلا شرح مي دهد. چنين موتور جست و جويي نمي تواند عناصر مختص موقعيت را مورد ملاحظه قرار دهد و به اين ترتيب عملكردي در سطح پايين مهارت خواهد داشت. مسئله ديگر كه دريفوس در اين فصل به آن مي پردازد اين است كه اينترنت حاوي مقادير هنگفتي از اطلاعات ابرپيوند يافته (هايپرلينك شده) است، بدون آنكه كتابداري وجود داشته باشد كه آنها را طبقه بندي يا انتخاب كند. سازمان بندي اطلاعات در اينترنت تك سطحي و انعطاف پذير است و امكان اجازه همه لينك هاي ممكن را مي دهد. هرچيزي را حفظ مي كند و همه متن ها را در دسترس قرار مي دهد. چنين خصوصياتي به گفته دريفوس زمينه را براي رشد يافتن گسترش بين متني و جست و جوي بازيگوشانه و غيرمتعهد بدون هدف واضح فراهم مي كند. به اين ترتيب اينترنت «سوژه مدرن با هويت ثابت را كه ميل به داشتن مدلي كامل و قابل اعتماد از جهان دارد» موجب نمي شود، بلكه سوژه پست مدرني متلوني را مي آفريند كه آمادگي گشايش به افق هاي هميشه جديد را دارد. در فصل دوم كتاب با نام «يادگيري از راه دور چقدر از آموزش دور است؟» دريفوس درباره پديدارشناسي آموزش مهارت ها و نياز به شاگردي كردن مستقيم براي كسب كردن سطوح بالاي مهارت بحث مي كند. او معتقد است كه بدون درگير شدن و حضور، مهارت آموزي ممكن نيست. دريفوس در اين فصل يك مدل كسب مهارت شامل پنج شيوه كاركرد را از مرحله «مبتدي» تا مرحله خبرگي شهودي كه آن را «فرد عملي» مي نامد ارايه مي دهد. فضاي سيبرنتيكي در اينترنت حوزه تعاملات بدون خطرپذيري است كه در آن تعهدي واقعي وجود ندارد و بنابراين يادگيرندگان امكان رسيدن به مرحله اي بالاتر از «كارداني» را ندارند. به قول دريفوس «اگر حضور از راه دور ]در اينترنت[ نتواند تدريس در كلاس درس و حضور در سالن سخنراني را به نحوي انتقال دهد كه از طريق آن مشاركت جويي شاگردان توسط معلمان متعهد و حضور شاگردان نزد استاداني امكان پذير شود كه سبك عمل آنها به طور روزمره براي اين شاگردان آشكار باشد تا مورد تقليد قرار گيرد، آنگاه يادگيري از راه دور تنها مي تواند كارداني به وجود آورد و تبحر و خرد عملي كاملا دور از دسترس خواهند ماند.» تاكيد دريفوس بر اهميت حضور جسمي روزمره در نزد استادان براي كسب سطوح مهارتي در حد استادي و خرد عملي است. دريفوس روشن مي كند، حضور جسمي به صورت شاگردي كردن تنها راه به دست آوردن يك سبك است. منظور از «سبك» خصوصيات رويكرد استاد و شيوه مشكل گشايي توسط اوست. به قول دريفوس «يك معلم الهام بخش مانند ويتگنشتاين نسل هاي متعددي از دانشجويان را به جاي مي گذارد كه نه تنها سبك او بلكه حتي اطوار او را تقليد مي كند» . فصل سوم كتاب «حضور از راه دور نامتسجد و متروك شدن امر واقعي» به توصيف بدن به عنوان منبع حس ما از تسلط بر واقعيت مي پردازد و اينكه چگونه فقدان پيوستگي و هماهنگي پس زمينه اي _ كه خصوصيت حضور از راه دور است - به فقدان درك واقعيت افراد و اشيا مي انجامد. اينترنت نمي تواند دستيابي به تسلط كامل را موجب شود، دريفوس در اين فصل از برداشت مرلوپونتي از «حداكثر تسلط» استفاده مي كند كه مقصود از آن گرايشي جسمي براي به دست آوردن تسلط مطلوب بر جهان است. هنگامي كه ما به چيزي مي نگريم، گرايش داريم. بدون فكر كردن به اين كار بهترين فاصله را براي دريافت شي هم به عنوان يك كل و هم بخش هاي مختلف آن پيدا كنيم، اين حداكثر تسلط يا احاطه گرايش بدن ما، از طريق حركت كردن مداوم، تجربه هاي ما در اين جهان را به صورت تجربياتي از اشياي پايدار سازمان دهد. دريفوس در پيروي از پديدارشناسي جسم مرلوپونتي اين بحث را مطرح مي كند كه اگر جسمي از حضور ]واقعي[ بايد در حضور از راه دور وجود داشته باشد. ما بايد مداوما امكان به دست آوردن تسلط بر هر چيز را كه در مقابل ما قرار مي گيرد، فراهم كنيم. چنين وضعيتي هنوز در فضاي سيبرنتيكي به وجود نيامده است و احتمالا هرگز به وجود نخواهد آمد. تعامل ميان بدن ها، آنچنان كه مرلوپونتي آن را بيان مي كند، به عبارت ديگر تعامل و روزمره متجسد را نمي توان در فضاي سيبرنتيكي كسب كرد. هر چقدر هم كه اين رابطه با تصاوير سه بعدي، صداي استريو، كنترل رباتي از راه دور و... غني شده باشد. فصل پاياني كتاب با نام «نيهيليسم در بزرگراه اطلاعاتي: گمنامي در برابر تعهد در عصر حاضر» به طور مشروح توضيح مي دهد كه چگونه معنا نياز به تعهد و تعهد واقعي به خطرپذيري واقعي نياز دارد، در حاليكه اينترنت ما را به اجتناب كردن از خطر تعهد واقعي سوق مي دهد. گمنامي و واقعيت شبيه سازي شده اينترنت امكان پرهيز از تعهد داشتن را فراهم مي آورد. دريفوس استدلال مي كند كه اينترنت دشمن غايي تعهد بي قيد و شرط در جامعه مدرن غربي است. درست همانطور كه كي يركگارد در زمان خويش مطبوعات را اينچنين مي دانست.

نتيجه گيري
افزايش تقاضاي دسترسي عمومي به اينترنت براي دريافت اطلاعات و خدمات از دولت، روشهاي كار و زندگي شهروندان را تحت تاثير قرار داده است. به همين دليل، يكي از مفاهيمي كه در طول دهه اخير به گونه اي بسيار گسترده در جوامع پيشرفته مطرح گرديده و سپس در ساير جوامع نيز با اقبال خوبي مواجه شده و حتي در بعضي از موارد با اجراي موفقيت آميزي نيز همراه بوده است، مفهوم دولت الكترونيك است. همه اين موارد بيانگر اهميت استقرار دولت الكترونيك در هر كشور است كه خود مستلزم شناخت هرچه بيشتر از مفهوم دولت الكترونيك، مزايا و خصوصيات مثبتي است كه مي تواند براي كشورها به همراه داشته باشد. درعين حال، پياده سازي دولت الكترونيك مستلزم آگاهي از توانمنديها و ظرفيتهاي كشورهايي است كه قصد ايجاد آن را دارند و آن گونه نيست كه بتوان آن را بدون يك تحليل درست امكان سنجي، انجام داد. همچنين در اين زمينه مدلهاي متعددي براي استقرار دولت الكترونيك شناسايي شده است كه اگرچه هريك از آنها براي معرفي اين فرايند از نامها و يا اصطلاحات خاص خود استفاده كرده اند ولي درنهايت همه آنها بازگوكننده يك مفهوم هستند. در اين مقاله ضمن اشاره به شش نمونه از اين مدلها به سه مورد آنها اشاره و هركدام به اجمال موردبررسي قرار گرفت و درنهايت نشان داده شد كه همه آنها به مقوله پياده سازي دولت الكترونيك به شكل تكاملي و مرحله به مرحله مي نگرند.

نانوتكنولوژي، انقلابي جديد در صنعت و تكنولوژي

By: Sylvia Pagan Westphal, Los Angeles Times (www.latimes.com)

نانوتكنولوژي يا كنترل مواد در مقياس مولكولي، گشايش اسرار طبيعت در تمام عرصهها از مهندسي تا پزشكي را نويد ميدهد.

 در آينده نه چندان دور، در خانههاي جديد آجرها ممكن است هنگامي كه تركي درآنها ظاهر ميشود خودشان را تعمير كنند. ماشينها نيز ممكن است با لايهاي به استحكام الماس پوشانده شوند كه آنها را در برابر خراشها محافظت ميكند. پزشكان نيز خواهند توانست صدها نوع بيماري را تنها با قراردادن يك قطره خون در يك دستگاه تشخيص داده و پس از چند ثانيه نتيجه را دريافت كنند.

نانوتكنولوژي در جهاني بسيار كوچك كنترل ميشود. هدف نانوتكنولوژي ساخت اشياء، اتم به اتم، مولكول به مولكول و با يك رويكرد از پايين به بالاست، راهي كه طبيعت ميليونها سال است انجام ميدهد.

نانو يك پيشوند علمي است كه به معني "يك ميلياردم" است و حوزه نانوتكنولوژي در حدود ميلياردم متر است، ابعادي كه در آن اتمها با هم تركيب شده و مولكولها روي هم اثر متقابل دارند.

هدف اين است كه اگر بشر بتواند به اتمها بگويد كه چه طور خودشان را مرتب كنند و چگونه رفتار كنند، بسياري از خواص يك ماده قابل كنترل ميگردد. همان طور كه در طبيعت اتمهاي كربن موجود در زغال سنگ را با تغيير دادن ترتيب قرار گرفتن آنها به الماس تبديل ميكنند، بنابراين خواصي مانند رنگ، استحكام و شكنندگي نيز در سطح اتمي قابل تعيين خواهند بود. دانشمندان بر اين عقيدهاند كه اگر بتوانند يك آجر را اتم به اتم بسازند، مولكولهايش را نيز ميتوان طوري تعليم داد تا هنگاميكه يك ترك ظاهر ميشود آن را تعمير كنند يا اينكه با كم يا زياد كردن تخلخل، خود را با شرايط مرطوب هوا وفق دهند.

بنابراين نانوتكنولوژي اميد ساخت هر چيز قابل تصور را - از كوچكترين جرثقيلها و موتورها گرفته تا لايههاي خود اسمبل پلاستيكي يا فلزي -  ميدهد. براي نخستين بار در تخيلات علمي، به لطف پيشرفتهاي اخير ديدن جهان در مقياسهاي نانو اين سناريوها درست و معقول به نظر ميرسند. انواع جديد ميكروسكوپها و برنامههاي قدرتمند كامپيوتري شبيهساز كه در 10 سال اخير توسعه پيدا كردهاند، نانوتكنولوژي را دچار يك نوع انقلاب نمودهاند. ميكروسكوپها نه تنها به دانشمندان اجازه ميدهند كه اتمها را بينند، بلكه به آنها اجازه ميدهند كه حتي آنها را جا به جا بكنند، همانطور كه در آزمايش مشهور سال 1990 دانشمندان مركز تحقيقاتي Almaden وابسته به IBM، لغت "IBM" را توسط 35 اتم زنون نوشتند.

 امروزه يك تيم از فيزيكدانان IBM يك پيشرفت ديگر را اعلام كردند كه مدارات در مقياس اتمي را به واقعيت نزديكتر ميكند. اين پيشرفت كه "سراب كوانتم"1 نام گرفته است نشان ميدهد كه اطلاعات ميتوانند در ميان اجسام جامد بدون نياز به سيم حركت كنند. اسباب جديد عبارتند از: "چشمان، انگشتان و پنسها" كه در جهان نانو ميتوانند كار كنند. Evgene Wang معاون مهندسي بنياد ملي علوم آمريكا، به اعضاء مجلس نمايندگان طي گزارشي در مورد نانوتكنولوژي گفت: "نانوتكنولوژي نويد جذب تعداد فزايندهاي از علاقمندان به علم، دولت و صنايع خصوصي را ميدهد."

دكتر Tom Schaeider يك بيولوژيست رياضيدان در انستيتو ملي سرطان گفت كه: "دليل اين كه مردم اين را قبول ميكنند پشتوانة واقعي علمي آن ميباشد". وي اضافه كرد ما قادر خواهيم بود تا هر چيز كه خواستيم در آينده بسازيم."

دانشمندان پيشرو در اين علم سال گذشته در بنياد ملي علوم آمريكا گفتند كه نانوتكنولوژي يك اثر اساسي روي سلامتي، وضعيت اقتصادي و امنيت مردم جهان خواهد گذاشت و حداقل به اهميت آنتيبيوتيكها،IC ها و پليمرهاي ساخت دست بشر در قرن 20 خواهند بود.

در سال 1998 شوراي علوم و تكنولوژي كاخ سفيد يك گروه كاري بين بخشي IWGN)) تأسيس كرد كه خواست بخشهاي علمي و صنعتي و دولت بود و موظف شد تا چشمانداز ايالات متحده را در مورد نانوتكنولوژي در طي 10 الي 20 سال آينده توسعه دهد.

دولت ايالات متحده در طي سال 1999 حدود 260 ميليون دلار در اين تكنولوژي سرمايهگذاري كرده است. كلينتون نيز پيشنهاد افزايش بودجة نانوتكنولوژي را تا حدود 227 ميليون دلار در سال 2001 را داده است. گروهIWGN پيش بيني ميكند كه نانوتكنولوژي موجب پيشرفت در زمينههايي مانند تكنولوژي اطلاعات، پزشكي، علوم زيست، صنعت خودرو، انرژي و امنيت ملي خواهد شد.

اين گروه موارد زير را امكانپذير ميبيند:

      v        در پزشكي، نانو ذراتي كه به توزيع آسان دارو در قسمتهاي بدن كمك ميكنند. اين وسايل به اصطلاح كوچك كه از دارو ساخته شدهاند با لايههايي از نانو ذرات پوشيده شدهاند و ميتوانند به قسمتهاي مختلفي از بدن برسند و بيماريهاي از قبيل سرطان را درمان كنند. غدد پروستات و قطعات مصنوعي نيز ممكن است، با اين نانو ذرات پوشيده شوند تا از عكسالعملهاي ناخواسته جلوگيري كنند. پيشرفت در تشخيص بيماريها نيز قابل پيشبيني است، همانطور كه دستگاههاي جديدي كه بر اساس تشخيص DNA يا پروتئين پايهگذاري شدهاند و ميتوانند از مقدار ناچيزي خون به طور همزمان وجود چندين بيماري را تشخيص بدهند.

      v        در صنايع الكترونيكي، توليد كامپيوترهاي سريعتر و بهتر در اندازههاي بسيار كوچك مدنظر است. هم اكنون يك هد مغناطيسي با اندازة حدود نانو توليد شده كه اطلاعات را از ديسك سختميخواند. همچنين تراشههاي حافظه با اندازة نانو مدنظر هستند كه قدرت ذخيرهاي برابر با هزاران تراشه فعلي را دارا خواهند بود.

      v        در علوم زيست محيطي، غشاءهاي نانويي فيلترهايي براي سد نفوذ آلودگيها هستند و همچنين قادر خواهند بود تا آلودگيها را با روشهاي شيميايي يا بيولوژيكي پيدا كرده و برطرف كنند. بسياري چالشها تا بيش از اينكه دانشمندان بتوانند پرده از راز جهان در مقياس نانو بردارند، باقي خواهد ماند. طبق گزارش اخير كه توسط گروه IWGN ارائه شده است: اين عرصه، امروز تقريبا همانجايي است كه علم و تكنولوژي بدنبال ترانزيستورها در اواخر دهههاي 1940 و 1950 قرار داشت".

اما با در دست داشتن ابزارهاي جديد براي ديدن اشياء كوچك، آزمايشگاهها در كشور كم كم به اين مطلب پي ميبرند كه چگونه اتمها و مولكولها در يك ماده مرتب ميشوند. تعدادي از آزمايشگاهها ياد ميگيرند كه چگونه مولكولها را در الگوهاي خاص مانند هرم يا چند ضلعي، خود اسمبل كنند. اين مطلب به عنوان يك گام مهم در جهت ساختن مواد نو توسط اتم با اتم به شمار ميرود.

دانشمندان اميدوارند به زودي بتوانند موادي از نانو تيوبهاي كربني بسازند كه ترتيب قرار گرفتناتمهاي كربن در آن مانند قرار گرفتن مدادها در داخل يك جعبه است. چنين موادي يك _ ششم دانسيته فولاد را خواهند داشت و مقاومت آنها 50 الي 100 برابر است. آقاي Richard Smalley، كسي كه در دانشگاه Rice روي نانو تيوبها كار ميكند ميگويد: ما ميدانيم كه چگونه آنها را به صورت خود اسمبل بسازيم و اين كه چگونه مواد ديگر را بپوشانند. اين نانو تيوبهاي كربني، مطابق بسياري از پيشبينيها يك روز تمام چيزها از ماشين تا هواپيما را ميپوشاند تا به سطوح آنها استحكام و مقاومت و در نتيجه عمر بيشتري بدهد.

 طبيعت براي ميليونها سال صاحب نانوتكنولوژي بوده است و دانشمندان مانند Smalley عقيده دارند كه ميتوان مطالب بسياري را با نگاهكردن به سلولها آموخت. او ميگويد كه تمام آنزيمها در سلولهاي ما نانوماشينهايي هستند كه وظايف منحصر به فردي را جهت تكامل و رشد انجام ميدهند.

 گروه Nadrian Seeman در دانشگاه New Yourk تلاش ميكند، يك مولكول بيولوژيكي ديگرDNA به عنوان جزء سازنده براي اشياء سه بعدي به كار برد. آزمايشگاه وي اخيراً يك دستگاه نانو روبوتيك ساخت كه از DNA ساخته شده بود و دو بازو داشت و ميتوانست بين دو نقطة ثابت حركت كند.

 پژوهشگران ميگويند كه اين وسيله گام اول به سوي توسعة نانوتكنولوژي است كه يك روز خواهد توانست مولكولها را در نانو كارخانههايي با همان ابعاد به كار گيرد.

 برخي ميگويند كه ما زماني قادر خواهيم بود تا همه چيز را از قطعات ريز بسازيم. مثلاً بدين صورت كه به كامپيوتر تعدادي عناصر داده شده و به وي دستور داده ميشود تا همه چيز، از سيب تا يك ماشين را بسازد.  Schnider  گفته است: اين جادو نيست، اين ايده جادو نيست. 

منابع و مأخذ:
1 - KELLY, CAROL(2003). “ELECTRONIC GOVERNMENT STRATEGIES”. A META GROUP, ADVISORYSERVICE.
2 - TAMBOURIS, E, S. GORILAS AND G. BOUKIS (2003). “INVESTIGATION OF ELECTRONIC GOVERNMENT”. ARCHETYPON S.A.. ATHENS, GREECE.
3 - BURKE, EDMUND (2000). “DIGITAL GOVERNMENT: THE NEXT STEP TOREENGINEERING THE FEDERAL GOVERNMENT”. ROADMAP FOR E-GOVERNMENT IN THEDEVELOPING WORLD. APRIL 19.
4 - PACIFIC COUNCIL ON INTERNATIONAL POLICY (PCIP) (2003). “WORKING GROUP ON ELECTRONIC GOVERNMENT IN THE DEVELOPING WORLD”. ROADMAP FOR E-GOVERNMENT IN THE DEVELOPING WORLD, APRIL 19.
5 -LAYNE. KAREN AND JUNG WOO LEE (2001). “DEVELOPING FULLY FUNCTIONAL: A FOUR STAGEMODEL”. GOVERNMENT INFORMATION QUARTERLY. VOL.18.
6 - RONAGHAN, STEPHENA. (2002). “BENCHMARKING E-GOVERNMENT: A GLOBAL PERSPECTIVE. ASSESSING THEPROGRESS OF THE UN MEMBER STATES”. UNITED NATIONS DIVISION FOR PUBLIC ECONOMICSAND PUBLIC ADMINISTRATION - AMERICAN SOCIETY FOR PUBLIC ADMINISTRATION.. NEWYORK. MAY.
Available by: http://www.unpan.org/e-government/benchmarking20% E-gov 20% 2001.pdf.
7 - BAUM, C.AND A. DI MAIO (2000). “GARTNER’S FOUR PHASES OF E-GOVERNMENT MODEL”. TUTORIALS, RESEARCH NOTE, NOVEMBER 21. Available by: http://aln. Hha.dk/ifi/hdi/ 2001/itstrat/ download/ gartner egovernment pdf.
8 - GHASEMZADEH, FEREIDOUN AND HOUSEIN SAFARI (2003). “TRANSITION TO ELECTRONIC GOVERNMENT: APLAN FOR IRAN”. SHARIF UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, SPRING.
9 - EDMISTON, KELLY D. (2003). “STATE AND LOCAL E-GOVERNANCE: PROSPECTS AND CHALLENGES”. AMERICAN REVIEW OF PUBLIC ADMINISTRATION, VOL.33, NO.1, MARCH.
10 - DELOITTE RESEARCH (2000). “AT THE DAWN OF E-GOVERNMENT: THE CITIZEN ASCUSTOMER”. APRIL 23.
Available by: http://www.deloitte.com. 11 - NEVADA STATEGOVERNOR’S OFFICE (2000). “PRESS RELEASE DATED”. MARCH 8.
Available by: http://egov.state. Nv.us/ execordsilvers. Htm.
12 - U.S. GENERAL SERVICESADMINISTRATION, INTERGOVERNMENTAL ADVISORY BOARD (1999). “INTEGRATED SERVICEDELIVERY: GOVERNMENTS USING TECHNOLOGY TO SERVE THE CITIZEN”. GENERAL SERVICESADMINISTRATION OFFICE OF INTERGOVERNMENTAL SOLUTIONS, WASHINGTON, DC.
Available by:http://policyworks.gov/ intergov/ reportsframe.html.
13 - HO, A, T.(2002). “REINVENTING LOCAL GOVERNMENTS AND THE EGOVERNMENT INITIATIVE”. PUBLIC ADMINISTRATION REVIEW, NO.6

سلام آشنايي

يونس شكرخواه روزنامه نگار و مدرس برجسته ارتباطات، يكي از معدود كساني است كه دنياي اينترنت را به خوبي مي شناسد. او فعاليت هاي فرهنگي اش را با ترجمه آثار ادبي شروع كرد، اما با ورود به دنياي روزنامه نگاري به ترجمه آثار ارتباطي روي آورد.

از كتاب هاي شكرخواه مي توان به "واژه نامه پژوهش هاي ارتباطي و رسانه اي" و "خبر" اشاره كرد. همچنين ترجمه كتاب هاي‌ "جريان بين المللي اطلاعات" و "گذر از نوگرايي" نوشته حميد مولانا از ديگر آثار اوست.

شكرخواه با مطبوعات بسياري همكاري داشته و دارد. همچنين نام او براي كساني كه اهل اينترنت بازي و وبلاگ نويسي و چت كردن و اين حرف ها هستند، ناشناخته نيست و احتياج به معرفي ندارد.

او در كنار كتاب ها و مقاله هايش، هر شب در دنياي اينترنت، در پنجره اي به نام "دات" ما را با دنياي پر رمز و راز ارتباطات آشنا مي كند.

او يكي از اولين ايرانياني است كه پاي در سرزمين مجازي –اينترنت- گذاشته و
كوله بارش را از دانش هاي مربوط به اين سرزمين انباشته است و هر روز چيزي به اين كوله بار مي افزايد.

ما در اين پژوهش كوشش كرده ايم در يك گفت و گوي نه چندان بلند، به اين كوله بار دستبردي بزنيم و در اختيار شما بگذاريم.

چند واژه مهم

در اين پژوهش ما با چند واژه مهم و چگونگي شكل گيري آن آشنا مي شويم.

فرامتن:

كلماتي كه در اينترنت، وقتي با ماوس روي آنها مي رويد، مشخص مي شود و مكان نمايش ماوس را تبديل به دست مي كند و اگر روي آن كلمات كليك شود، اطلاعات بيشتري ارائه مي شود. وقتي كه فرامتن اختراع شد، انقلاب بزرگي در اينترنت به وجود آمد و شايد اينترنت واقعي بعد از اختراع فرامتن بود.

هكر:

شما به راحتي دو شاخ تلفن را مي زنيد و اطلاعات را روي كامپيوتر تان مي آوريد. در اين مسير عده اي هم هستند كه دو شاخ هاي ديگري را به اين سيم بزنند كه به آنها "هكر" HACKER مي گويند. هكرها مهاجم هستند. آنها ممكن است اطلاعات را به دست آورند و بفروشند. يك هكر ممكن است شماره حساب ديگران را به دست آورد و شماره كارت اعتباري را به دست آورد و از حساب افراد پول برداشت كند.

حقوق سايبر:

چون جرايم اينترنتي بالا رفته حقوق سايبر هم رشد سريعي داشته است. حقوق سايبر در واقع به قصد حمايت از مصرف كننده و كاربر وارد ميدان مي شود. الان معضلي كه وجود دارد اين است كه شما نمي توانيد با قوانين قديمي سراغ دنياي اينترنت برويد، اما گرفتاري اين جاست كه هنوز مركب يك قانون جديد در مورد فضاي سايبر خشك نشده، تكنولوژي هاي ارتباطي شكل عوض مي كنند و به سمت تكنولوژي ديگري با كاربردهاي ديگر مي روند و به اين ترتيب قوانين از تحولات عقب مي مانند.

اعتياد اينترنتي:

گاهي دنياي مجازي اينترنت براي برخي جايگزين دنياي واقعي مي شود و بسيار شيفته آن مي شوند. اين حالت را در علم ارتباطات "جانشين شدن ابزار" هم مي گويند. در واقع شيفتگي به اينترنت آدم را از هدف ورودش به اينترنت دور مي كند، و به ابزار تبديل مي شود و در امتداد آن ابزار قرار مي گيرد و اصلاً فراموش مي كند كه به دنبال چه چيزي به اين فضا آمده است.

شكاف ديجيتالي:

در فضاي اينترنت بالاخره مسئله اقتصاد و سياست وجود دارد. ولي الان چون اينترنت فاقد مركزيت است، يعني ساختارش پهن، هموار و افقي است و سلسله مراتب قدرت در آن نيست، هنوز براي همگان فرصت بسيار است، اما همه اين فرصت ها مي تواند از بين برود و همه نتوانند از اين فضا استفاده كنند و فقط سرمايه داران از آن بهره مند شوند. اين يعني شكاف ديجيتال. همين امروز در تمام دنيا فعلاً فقط 700 ميليون نفر استفاده كننده اينترنتي داريم. در حالي كه جهان 5/6 ميليارد نفر جمعيت دارد. محله منهتن نيويورك آمريكا، كه يك محله تجاري است، به اندازه كل آفريقا تلفن دارد.

ما وقتي از برق صحبت مي كنيم مي گوييم برق را اديسون اختراع كرد مي گوييم تلفن را گراهام بل اختراع كرد آيا اينترنت هم مثل برق يا تلفن مخترع مشخصي دارد؟

هم بله و هم نه.

چرا هم بله و هم نه؟

آن چيزي كه به نام اينترنت مي شناسيم ابتدا شبكه اي بوده به نام آرپانت (ARPANET)؛ آرپانت يك موسسه پيشرفته تحقيقاتي وابسته به پنتاگون (وزارت دفاع آمريكا) بود.

اين مؤسسه چه كاري انجام مي داد؟

آرپانت در سال 1969 اعلام موجوديت كرد. يعني در دوره جنگ سرد بين آمريكا و شوروي. نگراني از شوروي سابق باعث شد كه آمريكايي ها براي حفظ اطلاعات خودشان
برنامه ريزي كنند تا در اثر يك حمله از بين نرود.

در حمله نظامي يا جاسوسي؟

حمله نظامي كه بخشي از آن مي توانست جاسوسي هم باشد. آمريكايي ها آمدند و آرپانت را طراحي كردند.

آنها هنگام طراحي آرپانت فكر مي كردند اگر اطلاعاتشان در چند جاي مختلف كه به هم متصل شده باشد (شبكه) نگهداري شود، وقتي بخشي از شبكه هم آسيب ببيند كل شبكه از بين نخواهد رفت. يعني اگر به يك قسمت شليك شد بقيه قسمت ها از بين نروند.

اين شبكه چگونه كار مي كرد؟

چهار تا نود (NODE) بيشتر نداشت.

نود يعني چه؟

يعني هسته يعني گره گاه. اين شبكه چهار هسته داشت كه چهار كامپيوتر بود. آرپانت شبكه اي متشكل از چهار كامپيوتر بود كه به م وصل شده بودند كه در سال هاي بعد به 15 كامپيوتر رسيد و به تدريج به تعداد كامپيوترها اضافه شد.

همچنان در اختيار وزارت دفاع بود؟

ابتدا اطلاعات فقط در دسترس نظاميان بود. اما به تدريج برخي از دانشمندان كه از طرف دانشگاه ها در پروژه هاي نظامي همكاري داشتند، به اطلاعات دسترسي پيدا كردند.

به همه اطلاعات؟

نه، بخشي از اطلاعات در چنين مواقعي هميشه سطح دسترسي (ACCESS) تعيين مي شود. به يك نفر ممكن است دسترسي كامل (FULL ACCESS) داده شود، ولي به بقيه در اندازه هاي مختلف امكان دسترسي داده شود.

بقيه مردم كي توانستند وارد اين شبكه شوند؟

بعد از نظاميان و برخي دانشگاهيان مرتبط به آنان. بعضي از تاجران به اين شبكه پيوستند و به تدريج شبكه از پوسته اوليه اش خارج شد.

اين اتفاق در آمريكا افتاد. چه طوري جهاني شد؟

وقتي از پوسته اوليه خارج شد، نهاري به نام NSF كه بنياد ملي علوم آمريكاست مسئوليت اين شبكه را بر عهده گرفت كه هنوز هم فعاليت مي كند.

يعني از حالت نظامي خارج شد؟

بله در اختيار بنياد علوم آمريكا قرار گرفت و بعد از مدتي بخش خصوصي وارد ماجرا شد. بخش خصوصي اينترنت را جهاني كرد و به تدريج كشورهاي مختلف به آن پيوستند.

شما در اولين پرسش گفتيد هم مخترع مشخص داشت و هم نداشت، اما نگفتيد اگر داشت كي بود و چه كار كرد؟

بله، اگر براي اينترنت هم بخواهيم دنبال كسي مثل اديسون براي برق، ماركوني براي راديو يا بل براي تلفن بگرديم بايد از آقاي تيم برنرزلي (TIM BERNERS LEE) نام ببريم. او در واقع خالق فرامتن است. اينترنت تا پيش از اقدام تيم برنرزلي به صورت متن بود و او بود كه فرامتن را اختراع كرد.

فرامتن يعني چه؟

همين كلماتي كه الان در اينترنت، وقتي كه با ماوس روي آنها مي رويد، مشخص مي شود و مكان نماي ماوس را تبديل به دست مي كند و اگر شما روي آن كلمات كليك كنيد، به اطلاعات بيش تري دسترسي پيدا مي كنيد، فرامتن است.

خب اين چه تأثيري داشت؟

وقتي كه فرامتن اختراع شد، انقلاب بزرگي در اينترنت بود، و شايد اينترنت واقعي بعد از اختراع فرامتن به وجود آمد.

چگونه؟ اين انقلاب چگونه رخ داد؟

فرض كنيد شما مي خواهيد از آرشيوي استفاده كنيد وقتي شما بخواهيد درباره مثلاً مصر مطلبي بنويسيد، مسئول آن آرشيو به شما مي گويد نياز خودتان را دقيق تر بيان كنيد و مثلاً شما مي گوييد رابطه مصر با آمريكا را مي خواهم. مسئول آرشيو بايد برود پرونده مصر با آمريكا را به شما بدهد. اگر شما رابطه مصر را با آفريقاي جنوبي بخواهيد بايد پرونده مصر را با آفريقاي جنوبي به شما بدهد و اگر درباره مصر باستان بخواهيد پرونده ديگري به شما مي دهد.

حالا اگر بخواهيم فرامتن را به سادگي معني كنيم، اين است كه شما مي توانيد به همه متن هايي كه درباره مصر توليد شده در‌آن واحد دسترسي پيدا كنيد.

يا به طور مثال اگر در اينترنت با ماوس روي كلمه حافظ برويد و آن كلمه تبديل به رنگ آبي روشن شود، يعني شما به هر چه متن درباره حافظ در اينترنت است دسترسي داريد، چون اين متون همه به يكديگر وصل هستند. فرامتن، شرايط دسترسي به ادبيات جهاني يك اصطلاح، يك واژه يا يك موضوع را فراهم مي كند.

اختراع فرامتن در دوره اي بود كه NSF متولي اينترنت بود؟

نه بعدتر بود، سال 1982 ميلادي (1360 هجري شمسي) بود و اين در حالي بود كه در سال 1972 ميلادي ايميل آمده بود.

توضيحات پراكنده اي را در باره اينترنت مرور كرديم، حالا اگر بخواهيم در چند جمله بگوييم اينترنت چيست، چه بايد بگوييم؟

اين بزرگ ترين ابزار ارتباطي است كه بشر در قرن 21 به آن دست پيدا كرده است. در واقع الان ستون فقرات ارتباطات جهان است. اگر تلويزيون را ادامه چشم خود بدانيد و راديو را ادامه گوش، و روزنامه را امتداد چشم، اينترنت ادامه سلسله اعصاب انسان است. يعني با همان سرعت كه يك پيام عصبي در سلسله اعصاب انسان حركت مي كند و به مغز منتقل مي شود، در اينترنت هم اطلاعات به همين سرعت حركت كنند.

اينترنت به زبان ساده يك شبكه ارتباطي است كه بشر تا به حال به شبكه اي با اين ابعاد و اندازه دست نيافته بود.

اينترنت به نظر من نوعي سوپرماركت است كه در آن اطلاعات و مفاهيم در معرض فروش و استفاده قرار مي گيرد. همان طور كه شما در سوپرماركت از روي قفسه ها چيزهاي مورد نظرتان را برمي داريد، در اينترنت هم شما معني و مفهوم بر مي داريد.

اين معني و مفهوم ها كجا هستند؟ اين قفسه هايي كه ما، معني و مفهوم ها را از آنجا بر مي داريم كجا هستند؟

در يك فضاي مجازي، شما در واقع داريد از ستون فقرات يا زيرساخت اينترنت صحبت مي كنيد. زير ساخت اينترنت چند عنصر خيلي مهم دارد. يكي از آنها خط تلفن است؛ يعني شما بدون خطوط تلفن و سيم تلفن نمي توانيد وارد اينترنت شويد.

شما داريد از عناصري نام مي بريد كه براي وارد شدن به اينترنت حداقل بايد آنها را داشت.

بله، غير از تلفن به كامپيوتر هم نياز است. كامپيوتر به همراه هارد و بقيه متعلقات آن، يعني سيستم كامپيوتر ي وسيله ديگري است كه شما لازم داريد، مودم (MODEM) است. اين مودم هم مترجم زبان كامپيوتر براي تلفن است و هم مترجم زبان تلفن براي كامپيوتر است. مودم در واقع ميانجي و روابط كامپيوتر و تلفن است.

 وقتي شما از طريق تلفن با كسي حرف مي زنيد، پيام شما به صورت "آنالوگ" وارد سيم تلفن مي شود و مخاطب آن را گوش مي كند، اما وقتي بخواهيد اين پيام را از طريق كامپيوتر منتقل كنيد به صورت "ديجيتال" منتقل مي شود. به عبارت بهتر هرگاه پيام از سيم تلفن مي آيد و به مودم مي رسد در حالت آنالوگ است و سپس اين مودم است كه آن پيام آنالوگ را به ديجيتال ترجمه مي كند و  به كامپيوتر مي دهد و برعكس وقتي از طريق كامپيوتر پيغام مي فرستيد مودم دوباره پيام ديجيتال كامپيوتر را براي تلفن به پيام آنالوگ ترجمه مي كند تا پيام شما منتقل شود.

نگفتيد آن اطلاعات و قفسه ها كجا هستند؟

بله، داشتم به اين جا مي رسيدم. اطلاعات در كامپيوتر هاي بزرگي به نام "سرور" ذخيره مي شوند. سرورها هم نوعي كامپيوتر براي انبار اطلاعات هستند، سرور عنصر چهارم براي داشتن اينترنت است. عنصر پنجم هم "هاست ها" (HOSTS) هستند. هاست ها يا ميزبانان كساني هستند كه به تعبيري در سرزمين مجازي اينترنت به شما زمين مي فروشند. همان طور كه وقتي در يك شهر مي خواهيد ساختمان بسازيد بايد زمين بخريد، در دنياي مجازي اينترنت هم آنها به شما زمين مي فروشند و مي گويند اينجا متعلق به شماست، مي خواهيد آن را تبديل به يك انبار كنيد، مي خواهيد ساختماني چند طبقه بسازيد، فروشگاه داير كنيد، هر كاري كه مي خواهيد مي توانيد انجام دهيد. شما وقتي از سايت وبلاگ صحبت مي كنيد در واقع در دامن يك ميزبان (HOST) نشسته ايد. ميزباني شما را پشتيباني مي كند. عنصر ششم "راهبانان" (ROUTER) هستند.

راهبانان چه كار مي كنند؟

كاركرد راهبانان مثل ماموران راهنمايي است كه اتومبيل ها را در خيابان ها و چهارراه ها هدايت مي كنند. راهبانان نظم و مقررات نقل و انتقال اطلاعات را برقرار مي كنند.

پس براي اينترنت حداقل اين شش عنصر بايد باشد؟

بله. اين ها زيرساخت هاي اينترنت را تشكيل مي دهند، اما براي اينكه كمك بيش تري به تبادل اطلاعات بكنند از ماهواره ها هم استفاده مي كنند.

ماهواره ها با پهناي باند وسيعي كه دارند به جاي سيم هاي تلفن وارد ميدان مي شوند و باعث مي شوند سرعت نقل و انتقال بالاتر برود.

ظرفيت باند (BAND WIDTH) ظرفيت جابجايي اطلاعات را بالا مي برد.

فكر نمي كنيد اينترنت كمي ترس آور است؟ ما خصوصي ترين اطلاعاتمان را از طريق آن مي فرستيم، برايمان ايميل مي زنند، ايميل مي زنيم، وبلاگ مي نويسيم، اما نمي دانيم چه كساني به مطالب و نوشته هاي ما مثلاً به نامه ها و ايميل هاي ما دسترسي دارند.

هرچه حرفه اي تر و فني تر اينترنت را بشناسيد ترستان بيش تر مي شود. براي اين كه همه چيز ثبت مي شود، بحثي كه شما مي كنيد در عرصه آكادميك PRIVACY ناميده مي شود.

يعني حريم شخصي. دقيقاً منظور من هم همين است كه چقدر ديگران مي توانند وارد حريم شخصي ما بشوند؟

به نظرمن بخشي از آسيب ديدن حريم شخصي طبيعي است. چرا؟ شما به هر حال اطلاعاتتان را از ذهن بيرون مي آوريد يا به صورت كلمه به زبان مي آوريد و يا آنها را به صدا و تصوير تبديل مي كنيد. اگر مي خواهيد دانش خود را منتشر كنيد، راهي جز اين نداريد اگر شما به دوران قديم برگرديد كه آموزش فقط براساس صدا و كلمات و واژه هاي معلم بود و دانش همان جا بود كه معلم بود و اين ديگران بودند كه بايد به نزد آن معلم مي رفتند تا چيزي از او ياد بگيرند. اما زماني كه خط اختراع شد و حروف متحرك چاپ را چيني ها ساختند و بعدها گوتنبرگ در آلمان اين كار را تمام كرد و چاپ اختراع شد، دانش قابليت توزيع و تكثير پيدا كرد. يعني دانش از ذهن يك دانشمند يا يك معلم در منطقه اي دوردست، به روي كاغذ آمد و چاپ شد و به اين طرف و آن طرف منتقل شد. ديگر لازم نبود كه ديگران پيش اين دانشمند يا آن معلم بروند و به اين ترتيب معاني زمان و مكان تا حدودي تغيير كرد. از طرف ديگر، وقتي راديو آمد صدا نيز قابليت توزيع و تكثير پيدا كرد و وقتي تلويزيون و سينما به وجود آمد، تصوير هم در كنار صدا قابل انتقال شد و الان نكته اين جاست كه پلي شده براي عبور هم زمان تمام اين امكانات، يعني صدا، تصوير و خط، همه امكان عبور از روي اين پل را دارند. به عبارت ديگر دانش انسان در قالب صدا، تصوير و متن در پريز تلفن اتاق شما قرار گرفته است شما به راحتي دو شاخ تلفن را مي زنيد و اطلاعات را روي كامپيوتر تان مي آوريد، بگذريم كه در اين مسير عده اي هم هستند كه دوشاخ هاي ديگري را به اين سيم بزنند كه به آنها "هكر" HACKER مي گويند.

هكرها مهاجم هستند. آنها ممكن است اطلاعات را به دست آورند و بفروشند. يك هكر ممكن است شماره حساب ديگران را به دست آورند و شما ره كارت اعتباري را به دست آورند و از حساب افراد پول برداشت كند.

اين ها كه گفتيد به طور غيرقانوني وارد اين فضا مي شوند، ولي كساني هستند كه صاحب اين ابركامپيوترها هستند و بر آن تسلط دارند از آن طريق چه؟ آيا آن ها به اين اطلاعات دسترسي ندارند؟

اينترنت هنوز آسيب پذير است. از آن طريق هم ممكن است اما وقتي به اينترنت وصل مي شويد وارد هر سروري كه بشويد و بخواهيد اطلاعات برداريد، فايلي براي شما تشكيل مي شود به نام "لاگ فايل" (LOGFILE) . لاگ فايل ها در واقع مسير كليك كردن شما را نشان مي دهند، شما اگر داخل لاگ فايل خودتان برويد، هر جايي كه رفته باشيد آدرس هاي اينترنتي را كه رفته ايد در آن ثبت مي شود كه اينترنت كارهاي حرفه اي به آن "كليك استريم" (CLICK STREAM) مي گويند به معني جريان كليك يا مسير كليك.

خوشبختانه در جهان امروز قوانيني وضع شده كه لاگ فايل ها را جزو حريم شخصي مي داند، اما در بعضي از كشورها متاسفانه تحت شرايطي اجازه باز كردن لاگ فايل ها را مي دهند ولي در كل از جنبه اخلاقي لاگ فايل ها متعلق به اشخاص هستند و حريم خصوصي آنها به شمار مي آيند.

آيا اين مسئله فقط در حد لاگ فايل است؟

به نظر من حتي لاگ فايل ها هم مسئله نيستند اما گاهي اتفاقات ديگري هم در اين دنياي مجازي رخ مي دهد كه مي شود با قانون آنها را حل كرد. در اروپا گروهي را بازداشت كردند كه هم زمان در چند نقطه اروپا فيلم پرونوگرافي روي اينترنت تكثير مي كردند و چون اين كار در آن كشورها غيرقانوني است به هيچ كس اجازه دسترسي به چنين سايت هايي را نمي دهند. يا فرض كنيد در آلمان سايت هاي مربوط به نازي ها ممنوع است.

اما اينترنت جهاني است و اين جور قوانين ملي. براي همين هم شايد خيلي نشود با قانون هاي ملي با اين مسائل در اينترنت برخورد كرد. مثلاً در ايران يك چيز غيرقانوني است، ولي وقتي ما وارد فضاي اينترنت مي شويم، در جغرافياي ملي كار نمي كنيم.

درست است، اما اين طور نيست كه هيچ كاري در اين زمينه ها نشود. مثلا در كشور ها وقتي يك قانون ملي وضع مي شود فقط در حيطه خودش قابل اجراست، اما چون اينترنت الان مركزيت ندارد چنين وضعي دارد.

مركزيت ندارد يعني چه؟

يعني جايي وجود ندارد كه براي اينترنت سياستگذاري يكسان كند. اينترنت صرفا مركزيتي دارد به نام "آيكان" در آمريكا كه يك سازمان شبه خصوصي است. چندي پيش در ژنو اجلاسي با حضور سران كشورهاي جهان به نام جامعه اطلاعاتي برگزار شد كه من هم در آن حضور داشتم. يكي از بحث هاي اجلاس اين بود كه كار آيكان را بايد اتحاديه بين المللي ارتباطات دوربرد ITU وابسته به سازمان ملل متحد انجام دهد.

يعني يك جور تسلط آمريكا بر اينترنت كم شود؟

بله، اما عده اي معتقدند كه همين مركزيت نداشتن اينترنت باعث جذابيت آن شده است، اما حالا به عنوان نمونه كشور انگليس را فرض كنيد كه گروهي دارند تحت عنوان IWF يا بنياد نظارت بر اينترنت. اين بنياد يك شورايي است از استادان دانشگاه و مقامات پليس انگليس كه وقتي به اين نتيجه مي رسند كه دسترسي به يك مقاله يا خبر يا سند در يك سايت، غيرقانوني است، يا اساسا فعاليت يك سايت غير قانوني است به دستور اين بنياد مانع دسترسي به آن اسناد يا اطلاعات مي شوند. اگر سرور آن سايت خارج از خاك انگليس باشد از طريق پليس بين الملل وارد عمل مي شوند.

يعني اين امكان وجود ندارد كه نتوانند جاي آن سايت ها را پيدا كنند؟

چرا امكان دارد اگرچه مكان بسياري از سايت ها قابل شناسائي است ولي بعضي وقت ها هكرها اتفاقا در حياط خلوت سايت هاي بسيار مطرح و بزرگ مي نشينند و آن سايت خودش نمي داند كه مستاجري غيرقانوني دارد. بسياري از سايت هاي پرونوگرافي، همين گونه عمل مي كنند و در حالي كه در سرورها مستقر مي شوند كه صاحبان آنها اطلاع ندارند. در بسياري از موارد هم اين ها قابل رد گيري هستند. زمان و انرژي مي برد اما قابل دستيابي است.

بخشي از اين هراس و نگراني واقعي است و كاري هم نمي شود كرد. آدم خودش نمي داند كه اطلاعاتش چه جوري نگهداري مي شود!

بله و اين بسيار طبيعي است. به طوري كه الان شاخه اي از حقوق در جهان شكل گرفته كه به آن "حقوق سايبر" مي گويند چون جرايم سايبر بالا رفته حقوق سايبر هم رشد سريعي داشته است.

حقوق سايبر چه كاري انجام مي دهد؟

حقوق سايبر در واقع به قصد حمايت از مصرف كننده و كاربر وارد ميدان مي شود. منتهي بايد وكيل بگيريد و هزينه آن را بپردازيد. چون وكلاي سايبر با قوانين جديد ديجيتال آشنا هستند. الان معضلي كه وجود دارد اين است كه شما نمي توانيد با قوانيني كه قبلا مربوط به متن بوده سراغ چيزي برويد كه در واقع ديگر متن نيست و به صفر و يك تبديل شده است اما گرفتاري اينجاست كه هنوز مركب يك قانون جديد در مورد فضاي سايبر خشك نشده، تكنولوژي هاي ارتباطي شكل عوض مي كنند و به سمت تكنولوژي ديگري با كاربردهاي ديگر مي روند وبه اين ترتيب قوانين از تحولات عقب مي مانند .

پس با اين وضعيت چه كاري مي شود انجام داد؟

به هر حال در چنين فضايي نيز كارهايي انجام مي شود. سازمان جهاني مالكيت معنوي (WIPO) كه يكي از زيرشاخه هاي سازمان ملل است يكي از سازمان هايي است كه در اين زمينه فعاليت مي كند. برخي از كشورها هم كارهايي انجام داده اند يا مي دهند. مثلا آمريكا اولين قانون حمايت از كودكان در اينترنت را وضع كرده است.

الان كلي امكانات رايگان در اينترنت به آدم داده مي شود. هزينه اين امكانات از كجا تأمين مي شود؟ چرا ايميل رايگان دراختيار من قرار مي گيرد؟ حتي فضاي رايگان در اختيارم گذاشته مي شود كه وبلاگ داشته باشم؟

خيلي روشن است. شما را بايد به فضاي اينترنت عادت داد. مثل اين است كه براي مدتي به شما ماشيني رايگان بدهند تا شما مزه با ماشين جا به جا شدن را بچشيد. در اين صورت حتما به فكر خريد آن هم مي افتيد. بخشي از اين سرويس ها در دنياي امروز سرويس هايي از اين دست است. حتي ممكن است فردا به شما كامپيوتر رايگان هم بدهند، چون آنها قرار نيست از كامپيوتر پول در بياورند، بلكه از اطلاعاتي كه قرار است شما برداريد پول در مي آورند. در واقع اين يك سياست بازاريابي است. ببينيد مثلا وقتي يك پوستر چاپ مي شود از چاپ پوستر كه قرار نيست پول در بيايد بلكه قرار است از آنچه كه شما در باره اش تبليغ كرده ايد پول در بيايد.

در واقع ما در دنياي اينترنت هر كداممان يك هدف تبليغاتي هستيم كه مي خواهند مخاطب تبليغاتشان باشيم.

بله. اما در باره اين كه گفتيد چرا حاضرند به ما ايميل رايگان هم بدهند هم توضيحي بدهم. در دنياي اينترنت چند اصطلاح هست كه يكي از آنها "ديده شدن صفحه" (PAGE VIEW) است. اصطلاح ديگري كه رايج است هيت يا شمارشگري (HIT) است كه يك نوع ركورد است، يا تعداد تماس با يك صفحه است.

اگر سايت ها را طبقه بندي كنيم يك سري سايت ها شخصي هستند، يك سري سايت ها مربوط به سازمان ها و يك سري هم سايت هاي «پورتال» يا «درگاهي» هستند كه وقتي شما از آن عبور مي كنيد، مجموعه اي از سايت هاي مرتبط در اختيارتان قرار مي گيرد. اگر اين درگاه مربوط به كتاب باشد شما سايت هاي مرتبط با كتاب را در اين درگاه پيدا مي كنيد و اگر مربوط به تلويزيون باشد، سايت هاي مربوط به تلويزيون را. فرض كنيد سايت هاي بزرگي مثل YAHOO كه به شما ميل رايگان مي دهند اگر از يك شركت آگهي بگيرند، مبناي دريافت محاسبه مبلغ آگهي چيزي جز همان هيت ها يا ميزان ديده شدن صفحه نيست و در واقع به تعداد كساني وابسته است كه صفحه YAHOO را ديده اند.

ما در كشورهاي مختلف زندگي مي كنيم. اما به راحتي با اينترنت با هم ارتباط برقرار مي كنيم. برقراري اين ارتباط نياز به يك زبان مشترك دارد كه ما از آن استفاده مي كنيم. اين زبان مشترك كجا و توسط چه كساني به وجود مي آيد؟

زبان براي من چند معنا دارد. يك زبان، زبان پروتكل است. هر كامپيوتر ي كه به كامپيوتر ديگري وصل مي شود بايد همديگر را بشناسند. سرور به عنوان مثال بايد من را بشناسد كه به من راه بدهد. اما يك زبان ديگر هم زبان موسوم به SMILIE است كه تركيبي از حروف و نشانه هاست كه براي سهولت در ارتباط و صرفه جويي در وقت شكل گرفته است. پس اگر سرور، مرا مي شناسد و راه مي دهد مبتني بر زبان پروتكل است و پروتكل ها در واقع نوعي "زبان مرزي" هستند. براي اين كه "نودها" به هم وصل بشوند بايد رمز مشتركي بين آنها باشد و يكي از اين پروتكل ها همين پروتكل HTTP معروف است. نوع ديگري از زبان ها زبان هايي است كه با آنها برنامه مي نويسيم. زبان هايي هم به "فونت ها" مربوط مي شوند. اين ها بايد مشترك باشند و همديگر را بشناسند. مثلاً زبان ما فارسي است و زبان جهاني انگليسي است. بنابراين برنامه اي مي نويسند كه فونت فارسي روي آن ديده شود.

اين برنامه ها را يك نفر مي نويسد يا يك شركت؟

چه طور مشترك مي شوند؟ اين رمزها كجا تدوين مي شوند؟

غالبا شركت هاي بزرگ وارد اين ميدان ها مي شوند. وقتي يك زبان در فضاي اينترنت به بلوغ مي رسد، شركت هاي بزرگ مي آيند و پروتكل سراسري تعريف مي كنند. الان مايكروسافت كه رئيس آن بيل گيتس است و يك شركت بزرگ جهاني است در XP، كه در واقع فعلاً تازه ترين ورژن ويندوز است، زبان فارسي هم تعبيه كرده است و لابد در ورژن هاي بعدي كه "لانگ هورن" نام دارد، زبان هاي بيشتري تعبيه خواهد شد. پس وقتي زباني در اينترنت رشد مي كند، چيني، ژاپني، پرتغالي، فرانسوي و ... شركت هاي بزرگ مي آيند و سرمايه گذاري مي كنند، چون آنها از اين راه درآمد دارند. هميشه بين اين پروتكل ها رقابت وجود دارد. مثلا HTML را نوشته اند، ولي به تدريج XML هم آمده و RFF هم وارد ميدان شده است و با هم رقابت مي كنند. بر تمام اين ها هم شركتي به نام "آيكان" يك نوع نظارت كلي تر دارد و استاندارد سازي مي كند. اين زبان ها كاري مي كنند كه ريل هاي راه آهن براي لوكوموتيوها مي كنند.

در واقع زبان شبكه ها، مرتبط شدن آنها با هم است، اما زبان SMILE چه كاربردي دارد؟

بله. پروتكل ها زبان هاي شبكه ها و زبان استفاده كننده ها (USERS) هستند، ولي زبان SMILE يا خندان جزو زبان هايي است كه از طريق آن با هم ارتباط برقرار مي كنيم. به طور مسلم انگليسي بر اين زبان غلبه دارد. الان زبان فارسي در عرصه اينترنت به زبان سوم تبديل شده است ولي چون در بسياري جاها زبان غالب، انگليسي است يك نوع زبان جديد در عرصه اينترنت شكل گرفته است و آن زباني است كه جبر شتاب رفتار در اينترنت به آن شكل داده است. ما به اينترنت وصل مي شويم و مي خواهيم در كم ترين مدت بيش ترين ميزان اطلاعات را برداريم يا منتقل كنيم، بنابراين زبان دچار شتاب مي شود، كه پيش درآمدش زبان خودماني و محاوره اي است. در زبان محاوره اي، از زبان پرتكلف رسمي فاصله مي گيريم و خلاصه نويسي مي كنيم و پاي استفاده از كلمات اختصاري پيش مي آيد و بعد هم به يك سري  علامت مي رسيم. دو نقطه و يك خط تيره و يك پرانتز مي زنيم اين به صورت افقي كه اگر به صورت عمودي در نظر بگيريد چهره اي است در حال خنديدن اما كافي است شما پرانتز آن را وارونه كنيد. آن وقت حاكي از غم است. اگر 8 تايپ كنيد و يك خط تيره (8-) يعني من يك آدم عينكي هستم. اگر علامت ؟ را هم اضافه كنيد: من يك آدم عينكي هستم و كلاه هم دارم.

در حال حاضر اين علامت ها به يك ديكشنري تبديل شده اند، كه عده اي هم به آن مي گويند ايموتايكن (EMOTICON) كه به معني شمايل احساسي است. يعني شمايل هايي كه احساسات و حالات كاربران را منتقل مي كنند. گذشته از شمايل هاي احساسي، از كلمات اختصاري هم استفاده مي شود. مثلا وقتي من تايپ كردم FYI FOR YOUR INFORMATION يعني جهت اطلاع شما! اگر تايپ كردم SLA يعني دارم درباره جنسيت شما، محل زندگي و سن شما سئوال مي كنم؟ اين اختصارات را فقط كساني كه در اين فضاها تجربه دارند مي شناسند. به تدريج اين اختصارات تبديل به يك فرهنگ در فضاي اينترنت مي شود.

يعني ممكن است زماني برسد كه اين زبان در فضاي اينترنت كاملا مسلط باشد؟

بله. ممكن است. همين الان هم از خيلي از چيزها استفاده مي كنيم. من اگر ايميل مي نويسم در عبارت HOW ARE YOU? به جاي كلمه ARE حرف R را و به جاي كلمه YOU حرف U را مي گذارم و يا بخ جاي FOR YOU مي نويسم 4U يعني براي شما. اگر مي نويسيم IC يعني من مي بينم. بنابراين زمان حضور در اينترنت كه مبتني بر صرفه اقتصادي است به خلق ادبيات نوشتاري جديدي در اينترنت شتاب بخشيده است. اما بالاخره اين تحول يك سقف استفاده دارد. استفاده از اين علامت ها و اختصارات زباني تا جايي ممكن است كه اختلال معنايي به وجود نياورد و ارتباط را قطع نكند.

آيا اين به معني مرگ زبان ها نيست؟

نه. خيلي از زبان ها با اينترنت دارند دوباره يارگيري مي كنند. مثال ساده اي بزنم. من خودم به عده اي از دانشجويان دكترا و فوق ليسانس زبان و ادبيات فارسي از كشورهاي مختلف پيشنهاد كردم كه رساله هايشان را از طريق سايت هاي فارسي تعقيب كنند. نكته جالب اين جاست كه بسياري از آنها تسلط بيش تر بر زبان فارسي را از سايت هاي فارسي زبان در اينترنت ياد گرفته بودند، چون دسترسي به سايت هاي فارسي زبان براي آنها بسيار ساده تر از دسترسي به كتاب ها و مجلات فارسي بود.

اينترنت يك ابزار است براي ارتباط، اما سرعت تحولات تكنولوژي طوري است كه اگر آدم بخواهد مدام به روز باشد آن موقع احساس مي كند كه اينترنت از حالت ابزار در مي آيد و به هدف تبديل مي شود و همه وقتش صرف به روز شدن مي شود. آيا اين مشكل ايجاد نمي كند؟ يك آسيب نيست؟ اگر مشكل ايجاد مي كند و آسيب هست، چه كار مي توانيم بكنيم در مقابلش؟

هيچ كس در برابر اين آسيب بيمه نيست، حتي خود من كه كار و تدريس و حرفه ايم همين است و علي القاعده بايد تجربه ام بيش تر باشد. من نمي خواهم در مورد ديگران قضاوت كنم اما متاسفانه مثل معتاداني هستيم كه فكر مي كنند روي اعتيادشان كنترل دارند و هر وقت بخواهند آن را ترك مي كنند. در صورتي كه اين طور نيست و اعتياد كنترل آن ها را به دست گرفته است. من يك داستان انگليسي خواندم كه خيلي جالب بود. زن و شوهري با هم زندگي مي كردند كه وسط اسمشان @ بود مثلا MARLIN@SMITH بود. اين زن و شوهر مدام به اينترنت وصل بودند و در دنياي اينترنت زندگي مي كردند، دنياي كه ما به آن مي گوييم: دنياي مجازي (VR) و آن را در برابر دنياي واقعي مي دانيم عنوان داستان بود:

"وقتي عشق، لاگ اوت مي شود" مي دانيد كه به قطع شدن اينترنت لاگ اوت مي گويند. خانم داستان در پايان در اعتراض به اين زندگي از شوهرش قهر كرد. و وقتي مي خواست از در بيرون برود شوهرش جمله اي به او گفت و داستان با همان جمله تمام شد. عزيزم بيرون نرو. آنجا دنياي مجازي است،‌خطرناك است!

در واقع دنياي مجازي اينترنت براي آن مرد جايگزين دنياي واقعي شده بود چرا كه بسيار شيفته آن شده بود. اين چيزي است كه به آن اعتياد اينترنتي مي گويند.

اين حالت را در علم ارتباطات "جانشين شدن ابزار" مي گويند يعني در واقع شيفتگي به اينترنت كه شما را از هدف ورودتان به اينترنت دور مي كند يعني شما به ابزار تبديل مي شويد و در امتداد آن ابزار قرار مي گيرد و اصلا فراموش مي كنيد كه به دنبال چه چيزي بوديد كه به اين فضا آمده ايد.

يعني شما در اختيار آن قرار مي گيريد؟

بله فضاست كه شما را اين طرف و آن طرف مي برد. در درون اتاقتان به يك جهان گردي بدون هدف مي رويد و لذا هميشه اين بحث مطرح است كه آيا ما داريم به تدريج از ديدارهاي چهره به چهره خودمان را محروم مي كنيم. بگذريم . بگذاريد مثالي بزنم. پروفسور مايكل شودسن مي گويد: به مادري گفتم: دختر بچه تان خيلي قشنگ است و او در جواب گفت شما عكسش را نديده ايد. عكسش از خودش خيلي قشنگ تر است.

ما از طريق اينترنت خيلي وقت ها داريم عكس ها را نگاه مي كنيم و باورمان شده است كه عكس ها از دنياي واقعي زيباتر هستند.

تكليف عاطفه و احساسات انساني چه مي شود؟

اين ها بحث هاي روز هستند. عده زيادي معتقدند كه اين همه وابستگي به تكنولوژي به يك نوع "پرستش شي" مي انجامد. اينترنت براي شما به تدريج تبديل به يك عادت مي شود و اصلا دوست داريد از ارتباطات اجتماعي تان كم كنيد و به اينترنت بپردازيد. ترجيح مي دهيد از طريق همان خريد كنيد، ترجيح مي دهيد از طريق دوربين وب كم با فاميل تان ارتباط برقرار كنيد و پيش او نرويد و .........

يعني اينترنت جاي روابط انساني را مي گيرد؟

اين از خطرات بزرگ اينترنت است. البته درباره اش بحث است. الان عده اي معتقدند كه جوامع مدني در اينترنت رشد پيدا خواهند كرد. اما ديدگاه هايي هم در مقابل آن قرار دارد كه معتقدند اينترنت باعث شده جوامع مدني تا سرحد مرگ آسيب ببينند. به خاطر اين كه اساس روابط انساني رابطه چهره به چهره است و اين رابطه خيلي كم شده است. برخي گروه هاي مدني در دنيا به اينترنت و تكنولوژي هاي ارتباطي و اطلاعاتي موسوم به ICT  از منظر حقوق بشر نگاه مي كنند.

يعني با حقوق بشر متعارض است؟

بله. مي تواند باشد. مي تواند آدم را به انزوا و خلوت بكشاند. به همين دليل گروه هايي شكل گرفته اند و همان طور كه گاهي براي مقابله با آسيب هاي تلويزيون، هفته هاي بدون تلويزيون برگزار مي كنند و در آن يك هفته تماشاي تلويزيون را تحريم مي كنند بعيد نيست هفته هاي بدون اينترنت هم در دنيا برگزار شود به هر حال مدام بايد به ياد داشته باشيم كه اسير شيفتگي هاي آن نشويم. اسير زرق و برق ها و جاذبه هاي كوركننده اش نشويم. ما الان در دنيا با عبارت VID KIDS مواجه شده ايم در اشاره به نسلي كه به مانيتورها عادت كرده است.

VID KIDS ها چه مشخصه هايي دارند؟

مدام در دستشان يك "جوي استيك" يا "ماوس" است براي بازي هاي كامپيوتر ي. مدام زل زده اند به صفحه كامپيوتر، ترجيح مي دهند به جاي كتاب، CD ببيند و بشنوند. در روابط اجتماعي تا حدودي ضد جمع هستند زياد داخل جمع نمي شوند وضعيت به گونه اي است كه در برخي از كشورها قوانيني براي مقابله با آن وضع كرده اند الان در يك از ايالات آمريكا به دستور پليس دوربين فيلمبرداري در سايبر كافه ها نصب شده تا در طول هفته بچه هاي زير 18 سال نتوانند به آنجا ها بروند.

براي چي؟

براي اين كه در ساعت مدرسه به كافي نت نروند. چون از مدرسه فرار مي كند و به كافي نت مي روند اين فيلم ها بايد تا 72 ساعت پاك نشود تا امكان كنترل وجود داشته باشد.

بحث ديگر اينترنت اين است كه ما مي توانيم در اينترنت تغيير مليت بدهيم. تغيير جنسيت بدهيم. اگر دختريم بگوييم پسر هستيم و اگر پسريم بگوييم دختر هستيم و غيره. با اين وجود آيا مي توانيم به اين دنيا اعتماد كنيم و اگر مي توانيم در چه شرايطي است؟

بايد توجه داشته باشيم كه عمر دوستي هاي اينترنتي به اندازه عمر حباب است. من يك دوره اي با نام مورد علاقه يك كاربر در صفحه CHATROOM ظاهر مي شدم. مثلا اگر اسم "ساحل" را براي خود انتخاب كرده بود، اسمم را مي گذاشتم "مرغ دريايي" يعني از حاشيه نامي كه او انتخاب كرده بود استفاده مي كردم و به نكات جالبي هم رسيدم. بله در فضاي اينترنت افراد مي توانند پشت يك هويت مجازي پنهان شوند و خود را چيزي بنامند كه نيستند، مثلا بگويند پيرزنم ولي جوان باشند يا برعكس، مثلا افرادي كه در محيط CHATROOM خيلي متجاوز و مهاجم ظاهر مي شوند ممكن است در زندگي فرديشان آدم هاي بسيار خجالتي باشند يا مثلا كسي كه دارد از خلاهاي يك عشق مي گويد شايد در اوج يك عشق يا يك دوستي است. شما اين را نمي توانيد تشخيص بدهيد اما اين فضا براي روان شناسي فوايدي هم دارد. مثلا روان شناسان امروز در دنيا بسياري از بيماران خود را كه ضد جمع هستند از طريق سايت و وبلاگ درمان مي كنند. آنها را به محيط CHATROOM مي فرستند و مي گويند آن چيزهايي را كه فكر مي كنيد بنويسيد. بنابراين مي بيند كه در چنين محيط هايي هويت ها تقريباً غير قابل اثبات است. عده اي خلأهاي خودشان را جبران مي كنند عده اي از نداشته هايشان زياد مي گويند و عده اي دشاته هايشان را انكار مي كنند و عده اي به رخ مي كشند.

وبلاگ ها، چت روم ها و سايت هاي شخصي هويت مجازي تري دارند. اما ممكن است وبلاگ يا سايتي و يا حتي چت رومي تخصصي باشد و ما با محيطهاي موسوم به "فروم" FORUM روبه رو هستيم.

اين محيط ها چه ويژگي دارند؟

فروم ها در واقع جاهايي هستند كه بحث هاي تخصصي در آنها انجام مي شود. مثلا در فروم هاي روزنامه نگاري افراد خودشان هستند با هويت هاي واقعي

هويتشان هم مجازي باشد مشكلي نيست چون موضوع اهميت دارد نه افراد و هويت آنان.

بله چون موضوع تخصصي است خيلي مهم نيست كه با هويت ديگري ظاهر شوند. در واقع آن پديده چون بيرون از ذهن قابل تصور است و به ذهنيت فرد مربوط نيست در بحثش انگيزه مهم نيست.

پس مي توانيم بگوييم اينترنت دنياي كاملاً متنوعي است كه آدم بسته به توانائي و خواسته خودش مي تواند از اين فضا استفاده كند يا زيان ببيند.

بله. هركس خودش بايد ياد بگيرد. اينترنت هم مثل يك شهر معمولي كوچه هاي تاريك دارد. بزرگ راه هاي با پليس دارد. جاهاي امن و غير امن دارد. همين زندگي است كه فقط آنجا به صورت ديجيتالي است. يكي از دلايل مجازي بودن اينترنت اين است كه شهري به نام اينترنت وجود ندارد. همه چيز ديجيتالي است. آن صفحه اي كه شما مي بينيد، نيست. آن صفحه را به صورت يك سايت مي بينيد ولي واقعا جايي آن قيافه را به خود نگرفته است بلكه يك سري فرمول است كه آن قيافه را مي سازد. اينترنت سرزميني است كه متعلق به هيچ كس نيست. سرزميني است كه هست اما نيست. همه چيز در داخل پريز تلفن شماست.

همه اش در باره آسيب هاي اينترنتي صحبت كرديم. حالا اگر بخواهيم به فايده هاي اينترنت بپردازيم مي توانيم بگوييم اينترنت باعث شده است كه ارتباط از حالت يك طرفه بيرون بيايد. قبلا كساني براي ما روزنامه منتشر مي كردند و ما خواننده آن بوديم. تلويزيون برايمان برنامه پخش مي كرد و ما بيننده آن بوديم. اما اينترنت كه آمده ما در همان حال كه بيننده ايم، بيننده هم داريم و در همان حال كه مي شنويم، شنونده هم داريم و در حالي كه خواننده مطلب ديگران هستيم خودمان هم مي نويسيم. در واقع معني مخاطب هم عوض شده است و مخاطب در همان حال كه مخاطب است خودش هم مخاطب دارد.

هر كسي الان مي تواند يك صفحه شخصي داشته باشد، بنويسد و از جاهاي مختلف مي تواند بازديد كننده دعوت كند و مخاطب داشته باشد.

بله همين طور است يكي از فرصت هاي عجيب در اينترنت همين است كه صندلي مصرف كننده به اندازه صندلي توليد كننده اهميت يافته است يعني شما در عين حال كه مصرف كننده هستيد توليد كننده هم هستيد. در عين حال كه خبرنگار هستيد سردبير هم هستيد و يكي از ويژگي هايش اين است كه از انحصار سازمان هاي مطبوعاتي خارج شده است. حتي از انحصار صاحبان سرمايه نيز خارج شده است. منتهي فكر كردن درباره يك نكته بسيار ضروري است و آن روشن شدن تكليف فضايي است كه در اينترنت در اختيار ما قرار مي گيرد.

فرض كنيد قانوني تصويب شود كه هر كسي خواست اطلاعات بردارد در ازاي هر يك BIT اطلاعات بايد يك سنت بپردازد. فرض كنيد بخواهيد از داستان هري پاتر استفاده كنيد يا از يك فرهنگ لغت خوب كه كسي زحمت كشيده و اطلاعات زيادي روي آن گذاشته است. وقتي قرار باشد به ازاي هر كلمه اي كه مي بينيم يك سنت به اين حساب واريز كنيم، تكليف داراها و ندارها در اين جهان چه خواهد شد؟

باز دوباره بحث عدالت پيش مي آيد.

به زبان علم ارتباطات به آن مي گويند شكاف ديجيتالي اينترنت ظاهرش بسيار دموكراتيك است. اما ممكن است واقعيت آن دموكراتيك نباشد.

اما در حال حاضر در اينترنت دموكراس و عدالت تا حدي وجود ندارد.

وجود دارد چون ما به آن دسترس داريم. همين وبلاگ ها به عنوان بارز ترين نمونه روزنامه نگاري شخصي است. اصلا روزنامه نگاري نگوييم، بگوييم از خود گفتن. از نظر من هر وبلاگ يعني سلامي به جهان.

با يك پنجره رو به جهان

يعني من متولد دشن در كره ي زمين فراموش نكنيد كه اين فضا را به من داده اند اما اگر اين فضا را بگيرند چه اتفاقي مي افتد؟

يكي از اين شركت ها مشخصا شركت "بلاگ اسپات" BLOG SPOT است. اگر از زاويه فلسفي خودش به آن نگاه كنيد اتفاقا در اين باره كه ارمغان اينترنت، دموكراس است زياد صحبت كرده است. ولي امروز اين شركت توسط كمپاني گوگل خريداري شده است. الان گوگل تصميم نگرفته بابت آن فضا از شما پول بگيرد ولي اگر به چنين تصميمي رسيد چه اتفاقي مي افتد؟

يعني ممكن است فردا يك معامله اي انجام شود و صاحب شركت كه خدماتي رايگان به ما مي دهد عوض شود و آن خدمات را ديگر ندهد.

بله ممكن است.

پس سرنوشت فضاهاي رايگاني كه در اينترنت در اختيار ما گذاشته اند همواره به معامله ها وابسته است.

بله مي خواهم بگويم كه ما در دنياي اينترنت هنوز عادت نكرده ايم به اقتصاد سياسي آن فكر كنيم فرض كنيد الان پرقدرت ترين ديوارهاي آتش (WALLS FIRE) جهان در حال ساخته دشن است كه از ورود به سايت ها جلوگيري مي كنند.

شما به موضوع نگران كننده اي اشاره مي كنيد. ما وقتي به آينده اينترنت فكر مي كنيم، چگونه بايد اين نگراني را رفع كنيم؟ آيا ممكن است اين نگراني برطرف شود؟

بله تنها راه اين است كه ما به طرف وضع قوانيني در جهان برويم كه حق دسترسي به اينترنت را براي همه به رسميت بشناسند و حكومت ها بپذيرند كه دسترسي به اينترنت جزو حقوق بنيادي انسان هاست. در عين حال بايد توجه داشته باشيم كه شما نمي توانيد نقشه بازي را خيلي تغيير دهيد، مگر اين كه يك توليد كننده بسيار فعال باشيد. اما در اين زمينه بايد خلاف كارها را هم فراموش نكنيم. پرسش اين است كه ما به آنها هم بايد اين اجازه را بدهيم يا نه؟

بخشي از اين خلافكارها، هكرها و جاسوس ها هستند اين ها چه جوري به وجود آمدند؟

در اين زمينه موارد گوناگون است اما بخشي از آن كه همه كاربرهاي دنيا را نگران مي كند، مسئله ويروس است. ناگهان يك بسته اي به MAILBOX شما مي آيد. شما آن را باز مي كنيد و يك دفعه سيستم شما از كار مي افتد. به نظر من يك درصد آدم هايي كه اين ويروس ها را مي فرستند كساني اند كه از اين كار لذت مي برند جنون دارند و مي خواهند اذيت كنند. اما نمي توانم منكر كمپاني هايي بشوم كه از فروش نرم افزارهاي ضد ويروس سود مي برند. ممكن است من كه كارم فروش نرم افزارهاي ضد ويروس است بيايم و اين ويروس ها را بفرستم. آن موقع چه اتفاقي مي افتد؟

 تقاضا زياد مي شود، به همين دليل معتقدند كه خيلي از اين ويروس ها جنبه سياس و دگرآزاري ندارد و بخشي از آنها ممكن است از سوي كمپاني هاي ضد ويروس تهيه شده باشد. مسائل ديگري هم هست. ببينيد مثلا شما در اينترنت ايميل مي گيريد. وقتي ايميل داشته باشيد، با پديده اي به نام "اسپم" مواجه مي شود. يعني همان ميل هاي ناخواسته. شما ده ها ميل دريافت مي كنيد با موضوعاتي كه اصلا ربطي به شما ندارد. يا شما وارد سايت هايي كه مي شويد آگهي هايي به صورت پنجره هاي كوچك براي شما باز مي شود. تعداد اين ها اين قدر زياد است كه شما اصلا فرصت انتخاب ندارد. شما داريد بمباران مي شويد. اصلا نمي خواهيد كه اين ها به شما اصابت كند. اما چون در آن فضا قرار گرفته ايد در معرض بمباران قرار مي گيريد به هر حال اينترنت سرزمين پر رمز و رازي است. در نگاه اول ما با امكاني رو به رو مي شويم كه در آن همه افراد حق حرف زدن دارند چه تضميني براي ادامه آن وجود دارد؟ به هر حال اينترنت يك طرف تاريك هم دارد طرف تاريك را ما خودمان نمي خواهيم روشن شود وگرنه در كنارآن مي توانيم حركت كنيم.

ولي نمي شود آن را ناديده گرفت.

بله. ما الان بحثي در ارتباطات داريم با عنوان طبقه مجازي. همان طور كه ماركسيست ها به بحث طبقه مي پرداختند برخي به وجود طبقه مجازي باور دارند. طبقه اي كه يك كلوپ قدرت و ثروت است. شركت هاي مختلفي كه ارتباطات پشت صحنه اي با هم دارند. سايت هايي كه با هم ادغام مي شوند. شما ببينيد كمپاني تايم وارنر كه TIME را منتشر مي كرد با CNN و شركت AOL "آمريكا آنلاين" با هم ادغام شدند و بزرگ ترين ادغام قرن را شكل دادند.

يعني هميشه اين خطر وجود دارد؟

چون اينترنت فاقد مركزيت است يعني ساختارش پهن هموار و افقي است و سلسله مراتب قدرت در آن نيست هنوز در اينترنت براي همگان فرصت بسيار است، اما همه اين فرصت ها مي تواند از بين برود.

يعني ممكن است در آينده اين فرصت ها كم شود و فضاي نسبتا دموكراتيك و عادلانه امروزي از بين برود؟

بله. به نظر من كمتر مي شود با تصويب قوانين بين المللي بتوان از آن جلوگيري كرد. من براي روشن شدن موضوع مثالي مي زنم. در تمام دنيا فعلا فقط 700 ميليون نفر استفاده كننده اينترنتي داريم در حالي كه جهان 5/6 ميليون نفر جمعيت دارد. محله منتهن نيويورك آمريكا –كه يك محله تجاري است- به اندازه كل قاره آفريقا تلفن دارد. ما در اين دنيا زندگي مي كنيم در دنيايي كه حتي بعضي ها فرصت يك بار تلفن زدن را هم پيدا نكرده اند ولي هر قانوني كه تصويب مي شود آنها را هم در برمي گيرد. چه بخواهند و چه نخواهند آفريقايي ها در اجلاس جامعه اطلاعاتي 2003 كه در ژنو برگزار شد مي گفتند اگر مي خواهيد ما به دنياي ديجيتال بپيونديم بايد "صندوق همبستگي ديجيتال" را كه پيشنهاد آنها بود با پول پر كنيد. آنها روز 12 دسامبر را به عنوان روز همبستگي ديجيتالي با آفريقا اعلام كردن و مي گفتند كه اگر مي خواهيد ما بر شكاف ديجيتال غلبه كنيم فقط بايد به ما پول بدهيد و كمك كنيد. همان سياست هايي كه در دنياي واقعي هست در اينترنت هم وجود دارد اگر دنيا خيلي دموكراتيك شده باشد اينترنت هم دموكراتيك است ببينيد الان اينترنت به شما فرصتي داده كه واقعا در يك لحظه بتوانيد به دنيا سلام كنيد ولي اين فضا چقدر دوام دارد و چقدر رايگان در اختيار ما قرار مي گيرد؟ شما الان به سايت هاي علمي كه وارد مي شويد به شما خلاصه مقاله مي دهد و مي گويد براي دريافت كامل آن بايد پول بدهيد. پس ما بايد منتظر بمانيم كه داراها و ندارها را با تجربه ديگري ببينيم. داراها قطعا جزو توليدكنندگان هستند و نادارها جزو مصرف كننده ها. ما تا زماني كه به طرف ديجيتالي كردن داده هاي دانشي و معرفتي جلو نرويم هيچ حرفي نمي توانيم بزنيم. زماني كه داده هامان را ديجيتالي كرديم مي توانيم توليد كننده شويم.

پس آن قسمت تاريك را هم مي توان روشن كرد؟

بله. به شرطي كه به طور جدي و قدرتمندان به سمت ديجيتالي كردن اطلاعات و پردازش و طبقه بندي آن برويد. به نظرم يكي از چيزهايي كه در بين بسياري از چيزهاي ديگر مي تواند ايران را ثروتمند كند همين افسانه هاي ايراني است كه بايد به گيم تبديل شود. اين ها كالي درآمد دارد. پاشنه آشيل فضاي گيم در دنيا امروز سوژه است. شما مي توانيد داستان بفروشيد اين حداقل كاري است كه مي شود در اينترنت كرد در اين فضا هر نوع اطلاعاتي گران است. شما ببينيد مثلا مساجد ايران درياچه هاي ايران پرندگان ايران گياهان ايران و ... همه مي توانند در اين فضا به اطلاعاتي تبديل شوند كه مشتري دارند. همان طور كه گفتم اينترنت يك سوپرماركت مجازي است. شما بايد جنستان را در قفسه هاي آن بگذاريد تا هر كس لازم داشت بردارد. به طور مثال يك شركت اينترنتي هست به نام eBay كه جنس مي فروشد از يك انگشتر مسي دو دلاري گرفته تا پاره اي از موشك آمريكاي كه در فلان جنگ جهان عمل نكرده است. كار eBay هم خيلي گرفته است.