نگاهي به شيوه هاي نوين ارزشيابي درکلاس ومدرسه  ، هدف از امتحان چيست؟   

به راستي در امتحان  گرفتن از بچه ها، چه هدفي را دنبال مي کنيم؟ چه کسي را ارزيابي مي کنيم؟ خودمان، دانش آموز، نظام آموزشي يا هر سه را؟ آيا به راستي آن که در جريان يک آزمون کتبي دو ساعته، بالاترين امتياز را مي آورد، همان است که هدف هاي آموزشي در مورد او بيشتر تحقق پيدا کرده است؟ آيا به واقع با اين شيوه آنچه را بايد اندازه گيري کنيم، اندازه مي گيريم؟
ما معلمان زماني دانش آموز بوده ايم. در آن زمان خيلي خوب احساس مي کرديم و باور داشتيم که بسياري از ارزش هاي خوب همان هايي هستند که قابل اندازه گيري نيستند، ولي امروز آن باور را فراموش کرده ايم. واژه  ارزشيابي به معناي يافتن ارزش هاست. يافتن آنچه نه در زمان محدود، بلکه در فرايند آموزش و تلاش براي يادگيري و آموختن حاصل مي شود.
به عنوان معلم بايد عميقا باور داشته باشيم که هر دانش آموز قابليت رشد و يادگيري را دارد به شرط آنکه ما آن ابزار سنتي را که بدون توجه به تفاوت هاي فردي، به دنبال يافتن نقطه ضعف هاست، رها کنيم و ابزاري بسازيم که توانايي هاي او را شناسايي کند، به دانش آموز اعتماد به نفس بخشد و براساس اين باور عمل کند که آموزش و ارزشيابي فرايندهايي در هم تنيده اند.
ارزشيابي يک فرايند نظام يافته (سيستماتيک) براي جمع آوري، تحليل و تفسير اطلاعات است تا تعيين شود که آيا هدف هاي موردنظر تحقق يافته اند يا در حال تحقق يافتن هستند و به چه ميزاني؟
ارزشيابي پيشرفت تحصيلي به نمره دادن و صدور گواهينامه خلاصه نمي شود بلکه يکي از اهداف اصلي آن کمک به معلم در شيوه هاي آموزشي خود و رفع نواقص يادگيري دانش آموزان است، در صورتي که ارزشيابي صحيح و مناسبي صورت نگيرد، تبعاتي همچون کاهش علاقه به دانش آموزان، هدر رفتن سرمايه هاي مادي و انساني، افزايش نرخ مردودي و تکرار پايه، اختلال در رشد عاطفي دانش آموزان، از ميان رفتن خلاقيت و... را در پي خواهد داشت. بنابراين مشاهده دانش آموزان در کلاس  درس، آزمايشگاه و ساير موقعيت هاي پرورشي، استفاده از گفت وگوهاي غيررسمي و مصاحبه، بررسي کارهاي علمي دانش آموزان، اجراي آزمون هاي مختلف و... از مهمترين فعاليت هاي آموزشي معلمان قلمداد مي شود.

پيشينه

طي قرن هاي متمادي در آموزش و پرورش سراسر جهان انتخاب بهترين استعدادها براي تحصيل صورت مي گرفت.
قسمت اعظم نيروي معلمان و مديران هم بدين کار اختصاص مي يافت که در هر يک از مقاطع تحصيلي تعيين کنند کدام دانش آموز را بايد از ارتقا به مراحل بالاتر بازداشت و آنان را از دستگاه آموزش و پرورش طرد کرد. عالي ترين مرحله تحصيل را ورود به دانشگاه و گذراندن دوره آن مي دانستند و بدين ترتيب از هر 100 دانش آموزي که تحصيلات رسمي را آغاز مي کرد، فقط در حدود 5 نفر، از نظر خصوصيات طبيعي و پرورشي، شايسته ورود به دانشگاه تشخيص داده مي شد. در مورد 95 نفر ديگر هم علاقه چنداني از طرف متخصصان تعليم و تربيت ابراز نمي شد و نتيجه اين جريان انتخاب، به ويژه هنگامي که اين تصميم خيلي زود (در حدود 12 و 13 سالگي) اتخاذ مي شد، آن بود که بيشتر کودکان طبقه کارگر هر چه زودتر از صحنه مدارس خارج شوند. در گذشته در سراسر جهان، آموزش و پرورش را مجموعه اي از يادگيري ها مي دانستند که ظاهرا مي بايست به تدريج از سال اول تا آخر از آسان به مشکل تنظيم مي شد. قرن ها آموزش و پرورش را به صورت مخروطي تصور مي کردند که تقريبا تمام افراد گروه هاي سني ابتدايي در قاعده آن قرار مي گرفتند و هر چه بالاتر مي رفتيم، تعداد افراد تقليل مي يافت و فقط عده  معدودي به راس هرم مي رسيدند.
هر نوع آزمايش و امتحاني را بدان جهت به کار مي بردند که تعيين کنند به چه کساني مي توان حق ارتقا به مرتبه بالاتر را داد. در اين جا امتحان يا هر نوع ارزشيابي ديگر، به منظور اتخاذ تصميم هاي مهم و غالباغير قابل تغيير در مورد وضع آينده هر يک از دانش آموزان در دستگاه آموزش و پرورش به کار برده مي شد. نتيجه حاصل از اجراي اين نظام، اثر نامطلوب آن بر امر آموزش و بر رفاه دانش آموزان بود.

ارزشيابي معتبر به همراه آموزش معتبر امکان پذير است

علماي فن آموزش  و ارزشيابي معتقدند که قبل از اين که معلم در طراحي يک سيستم  ارزشيابي معتبر بکوشد، بايد شيوه آموزش خود را اصلا ح کند. آنان معتقدند که تنها زماني معلم مي تواند به شيوه معتبر ارزشيابي رو کند که شيوه آموزش او اعتبار داشته باشد. آنان براي چنين آموزشي  ويژگي هاي زير را قايل  اند.
1- آموزش بايد با پژوهش همراه باشد: دانش آموز هنگامي که عملا  تحقيق مي کند، در ساخت مفاهيم سهيم مي شود.
2-آموزش  بايد سعي  در تلفيق دانش داشته باشد: آموزش  دانش هاي  مجزا و قطعه قطعه به دانش آموز  باعث  مي شود تا او نتواند از آموخته ها در زندگي  روزمره خود که  کاربرد تلفيقي آموخته ها  را مي طلبد، استفاده کند.
3- ارزشيابي ارزشي  بيش از  موفقيت در جلسات امتحان داشته باشد: علماي  آموزش معتقدند که آموزش هاي رسمي بايد در خارج از کلا س  و در زندگي  روزمره کاربرد داشته باشد. بنا بر اين دانش آموزان بايد مهارت هاي لا زم براي زندگي کردن را در مدرسه فرا بگيرند.
4- زندگي گروهي فرد  را  اصل قرار دهد: توجه به کار گروهي، بايد جاي خود  را در برنامه آموزش و نيز ارزشيابي باز کند تا به آنها اعتبار ببخشد.
5 - افراد را به يک فراگير مادام العمر تبديل کند: آموزش بايد شيوه هاي يادگيري را به فراگير بياموزد تا خود در هر زمان که بخواهد، آن چه را نياز دارد بياموزد، بدون آن  که نيازمند آموزگاري باشد.

انواع شيوه هاي نوين ارزشيابي

1- سنجش و ارزشيابي با رويکرد پويا و رشد دهنده = ارزشيابي مستمر
خصلت عمده اين  نوع ارزشيابي در پويايي  و گستردگي  آن است و از معلم   انتظار اقداماتي فراتر از آزمون هاي سنتي را دارد، تا تصويري کلي  از تماميت شخصيت  دانش آموز ارائه دهد. از نتايج اين نوع سنجش و ارزشيابي در جهت رشد و ارتقاي دانش آموز استفاده مي شود و مهم تر از همه اين که از هر دانش آموز توقع رشد و بالندگي را د رحد توان خود او دارد.  در اين رويکرد فرايند ارزشيابي با فرايند آموزش در هم تنيده، جاري و مستمر است. از نتايج  اين سنجش براي مقايسه  يا نمره دادن به دانش  آموزان استفاده نمي شود. امروزه اين شيوه سنجش که تفاوت هاي فردي دانش آموزان را مي پذيرد و به قابليت رشد هر يک اعتقاد دارد، در نظام هاي پيشرفته آموزشي  مورد توجه قرار گرفته و نقطه عطف ارزشيابي هاي معتبر شده است. 

نقش ارزشيابي مستمر در فرايند آموزش  چيست ؟

ارزشيابي مستمر يا سازنده بخشي از فرايند  آموزش تلقي  مي شود. به اين  معنا که ارزشيابي در جريان آموزش جاري است و معلم به طور مرتب با  آن درگير است. ارزشيابي مستمر  در طراحي برنامه درسي  معلم جاي خاصي دارد. يعني معلم  از نتايج سنجش مستمر در تعيين گام بعدي خود در آموزش استفاده مي کند و به اين دليل است که آموزش و ارزشيابي در هم تنيده مي شوند و دانش آموز رشد مي کند. ارزشيابي تشخيصي هم نوعي ارزشيابي مستمر و سازنده است، زيرا هدف آن دريافت کاستي ها و مشکلا ت و خطاهاي احتمالي دانش آموز است تا در طراحي مراحل بعدي آموزش مورد استفاده قرار گيرد.
درسنجش و ارزشيابي رشد دهنده، استفاده از نتايج ارزشيابي حد اقل به اندازه جمع آوري آنها اهميت دارد. در فرايند چنين ارزشيابي دانش آموزان نقش اساسي  دارند، چون آنان هستند که در مرکز يادگيري قرار دارند و نقش  اصلي  را در پرورش يا اصلا ح  يک آموخته ايفا مي کنند. هر چه دانش آموزان   بيشتر درفرايند آموزش سهيم شوند، بهتر و بيشتر مي توانند آموخته هاي خود را در ابعاد مختلف گسترش دهند يا بهبود بخشند; به عبارتي  شيوه آموختن را بهتر ياد مي گيرند.
به يک مثال که در آن به نقش ارزشيابي در فرايند آموزشي مي پردازند، توجه کنيد:
فرض کنيد معلم دانش آموز را در فعاليتي درگير کرده است تا از اين طريق اطلا عات مناسبي درمورد حدود آموخته هاي او جمع آوري کند. او در اين راه از شيوه هاي مختلف استفاده مي کند، با دانش آموز گفتگو مي کند، بر کار او نظارت دارد... سپس اطلا عاتي که جمع آوري کرده است، تفسير مي کند. در اين کار معلم ضمن توجه به هدف ها، به تجارب و يافته هاي قبلي دانش آموز نيز توجه دارد. 
بنابراين زماني که دانش آموز را ارزشيابي مي کند، با توجه به هدف هاي آموزشي، به جزئيات پيشرفت دانش آموز و بهبود يافته هاي او نيز نظر دارد. در اين فرايند دانش آموز نيز نقش دارد، زيرا فرصت مي کند تا کار خود را ارزيابي کند و دريابند که تا چه حد رضايت بخش است يا اين که مي توانست بهتر باشد.
گفت وگو در مورد کار و نتيجه آن جزئي از فرايند تعاملي است که بين معلم و دانش آموز انجام مي شود و بخشي از هدف ارزشيابي مستمر و رشد دهنده است.
براي ارزشيابي مستمر چهار نوع ارزشيابي پيشنهاد مي شود:
1- پرسش هاي کلاسي و آزمونک ها
2- ارزشيابي فعاليت هاي کلاسي
3- ارزشيابي خارج از کلاس
4- ارزشيابي از تکاليف
1- ارزشيابي از پرسش هاي کلاسي و آزمونک ها:
پرسش هاي کلاسي: پرسش هايي هستند که در جريان کلاس مطرح مي شود هدف از اين پرسش ها يادآوري پيش نيازهاي يادگيري براي درس کلا س، جمع آوري ايده ها و اطلاعات دانش آموزان در ارتباط با يک موضوع و مواردي از اين قبيل و يک دانش آموز طي يک دوره آموزشي چندين بار مورد پرسش قرار مي گيرد و در ليست علامت گذاري مي شود.
آزمونک ها ابزاري براي ارزشيابي تدريجي هستند در اين نوع ارزشيابي هدف نمره دادن نيست بلکه منظور اين است که در هر مرحله هدف هاي رفتاري معين ميزان پيشرفت فراگيران چگونه است و تا چه مقدار به اهداف آموزشي دست يافته اند بنابراين لازم است آزمونک ها پيشرفت گام به گام هدف ها را بسنجند و در پايان تدريس يک يا تعداد معدودي از هدف هاي رفتاري مربوط به هم انجام شوند.
2- ارزشيابي فعاليت هاي کلاسي:
فعاليت هاي کلاسي که ممکن است فردي يا گروهي انجام شوند مهمترين بخش ارزشيابي مستمر است.
بنابراين ارزشيابي فعاليت کلاسي نمره دادن به پرسش هاي کلاسي نيست بلکه ارزشيابي روند شکل گيري و پيشرفت مهارت ها و نگرش ها است و بيشتر با مشاهده رفتار دانش آموزان ممکن مي باشد و در جريان آن دانستي ها، پرورش نگرش، نظافت در کار و انضباط، توجه به صحبت هاي ديگران، قبول مسووليت در گروه، تحمل نظر مخالف، انعطاف پذيري و... مورد توجه قرار مي گيرد.
3- ارزشيابي خارج از کلاس:
فعاليت هاي خارج از کلاس فرصتي است تا فراگيران براساس علاقه موقعيت و امکانات خود، کلاس درس را به زندگي واقعي گسترش دهند و با خلاقيت هاي خود موقعيت هاي تازه اي براي يادگيري ايجاد کنند. تهيه فهرست ارزشيابي براساس نوع فعاليت مي تواند معلم را در قضاوت نهايي فعاليت ها و ارائه باز خورد مناسب به دانش آموزان ياري دهد.
4- ارزشيابي از تکاليف:
دفتر تکاليف در حقيقت کتابي است که دانش آموزان در آن موضوع درس را تدوين مي کنند. لازم است تکاليف به صورتي تدارک ديده شوند که به عنوان منبعي براي تقويت و پاداش دانش آموزان در آينده و فرصتي براي برانگيختن مشارکت و پشتکار در يادگيري فراگيران باشد و بايد از طرف معلم با توجه به تفاوت هاي فردي دانش آموزان مورد ارزشيابي قرار گيرد.
2- ارزشيابي از طريق فهرست مشاهدات:
استفاده از فهرست مشاهدات در برنامه آموزش شيوه نو و تازه اي است که از طريق آن معلم مي تواند در مورد حدود آموخته هاي دانش آموز يا گروهي از دانش آموزان در حيطه هاي مختلف مهارتي، نگرشي و دانشي قضاوت کند. اين يادداشت ها به معلم امکان مي دهد تا در برنامه تدريس خود ميزان حصول به هدف هاي آموزشي را تعقيب و کنترل کند و دريابد که هر دانش آموز تا چه اندازه به هدف هاي موردنظر رسيده است و احتمالا به چه کمک هايي نياز دارد و براساس آن اطلاعات، فرايند تدريس خود را بازنگري کند.
استفاده از فهرست مشاهدات روش ساده و سريعي است که از طريق آن معلم مي تواند دانش آموزان را در بسياري از هدف هاي آموزشي که در آزمون هاي پاياني امکان پذير نيست، ارزيابي کند و از نتايج آن در جهت بهبود فرايند دانش آموزان استفاده کند. اگر اين کار به صورت مستمر انجام شود و معلم به موقع از نيازهاي آموزشي هر دانش آموز مطلع شود، مي تواند در رفع آن نيازها اقدام کند، کاري که از عهده ارزشيابي پاياني بر نميآيد. مرور فهرست ارزشيابي به معلم امکان مي دهد تا نقاط ضعف مشترک دانش آموزان را هم دريابد.
3- ارزشيابي پوشه اي
يک پوشه کارنما مانند يک جورچين يا پازل مجموعه قطعاتي از کارهاي  دانش آموز است که با اتصال آنها مي توان تصوير کامل و روشن تري از دانش آموز به عنوان يک يادگيرنده مادام العمر به نمايش گذاشت.
پوشه مي تواند شامل فهرست هاي ارزشيابي معلم، گزارش کارهاي دانش آموز، يادداشت هاي معلم، گزارش هاي گردش هاي علمي و کارهاي عملي و پروژه هاي دانش آموز باشد.  پوشه بيش از اين که قطعاتي از کارهاي دانش آموز باشد که بي هدف جمع آوري شده است، مجموعه اي از کارهاي مشخص، هدفدار و آگاهانه دانش آموز است که به او امکان مي دهد تا توانايي هاي خود را از جهات مختلف به نمايش بگذارد.
پوشه، چيزي بسيار فراتر از يک ظرف پر از خرت و خورت است. پوشه مجموعه اي سازماندهي شده از مدارک مستندي است که معلم و دانش آموز با استفاده از آن، ميزان پيشرفت دانش آموز را در حيطه هاي مختلف دانش، مهارت و نگرش در موضوعات معين درسي، به نمايش مي گذارند. (واوروس، 1990)
مرور پوشه  دانش آموز به معلم امکان مي دهد تا با اطمينان بيشتر و براساس دلايل مستند در مورد دانش آموز قضاوت کند. مرور پوشه دانش آموز به معلم فرصت مي دهد تا قابليت هاي او را به درستي شناسايي و باتوجه به تئوري هوش هاي چندگانه، براي آموزش او برنامه ريزي کند

 نگاهي به شيوه هاي نوين ارزشيابي   هدف از امتحان چيست؟  

4- ارزشيابي توصيفي:
به استناد تعريفي که توسط دکتر حسني و همکاران ايشان از ارزشيابي توصيف شده است، به مصداق ذيل دست پيدا مي کنيم.
«به کارگيري مقياس مقوله اي رتبه اي، به جاي مقياس فاصله اي (20-0) و به کارگيري کارنامه توصيفي و ابزارهايي براي سنجش و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان متناسب با مقياس موردنظر»

ارزشيابي چيست و چند نوع است؟

واژه ي ارزشيابي به معناي يافتن ارزش هاست. يافتن آن چه نه در زمان محدود ، بلكه در فرايند آموزش و تلاش براي يادگيري و آموختن حاصل مي شود. »

در فرايند ارزشيابي ، تنوع شيوه ي جمع آوري اطلاعات و معياري كه براي قضاوت انجام مي شود ، انواع مختلفي از ارزشيابي را توليد مي كند كه دامنه ي آن در يك طرف آزمون هاي استاندارد و پاياني است ، كه طي آن اطلاعات تحت شرايط يكسان و از پيش تعيين شده اي از دانش آموزان جمع آوري مي شود ، و از طرف ديگر آزمون هاي سازنده و رشد دهنده اي است كه در آن معلم به طور مستمر طي فعاليت هاي يكسان يا متفاوت اطلاعاتي از دانش آموزان جمع آوري مي كند. تفاوت اصلي بين شيوه هاي مختلف ارزشيابي ، عمدتاً بين ارزشيابي بر اساس آزمون هاي پاياني و انواع ديگر آزمون هاست. در ارزشيابي پاياني ، اطلاعات معلم از دانش آموزان طي فعاليت هاي مشخص و يكسان و تحت شرايط كنترل شده جمع آوري مي شود و اين فعاليت ها عمدتاً به صورت كتبي ( مدادي _ كاغذي ) انجام  مي شود. اين اطلاعات مبناي قضاوت و ارزشيابي معلم از دانش آموزان قرار مي گيرد كه به صورت نمره يا رتبه گزارش مي شود تا در كارنامه دانش آموز ثبت شود. اين سنجش و ارزشيابي معمولاً در زمان هاي معين كه ممكن است پايان ماه ، نوبت يا ترم تحصيلي باشد ، انجام   مي شود و نتايج آن نقشي در برنامه ريزي درسي معلم ندارد ، زيرا معلم فرصت تصميم گيري در جهت اصلاح و بهبود برنامه ي تدريس خود را ندارد .

امّا اگر ارزشيابي به صورت مستمر انجام شود، معلم بر اساس تفسير نتايج آن مي تواند در مورد قدم بعدي خود تصميم گيري كند و چون اين عمل به طور مستمر در كلاس درس جاري است ، او مي تواند هر زمان كه بخواهد مرحله ي بعدي تدريس خود را آگاهانه برنامه ريزي كند . به عبارت ديگر اين شيوه ي ارزشيابي به معلم امكان اصلاح و تعديل برنامه ي تدريس خود را مي دهد ؛بنابر اين هم براي معلم و هم براي   دانش آموز سازنده و رشد دهنده است .

ارزشيابي معتبر به همراه آموزش معتبر امكان پذير است

علماي فن آموزش و ارزشيابي معتقدند كه قبل از اين كه معلم در طراحي يك سيستم ارزشيابي معتبر بكوشد ، بايد شيوه ي آموزش خود را اصلاح كند . آنان معتقدند كه تنها زماني معلم  مي تواند به شيوه ي معتبر ارزشيابي رو كند كه شيوه ي آموزش او اعتبار داشته باشد . آنان براي چنين آموزشي ويژگي هاي زير را قايل اند :

1 – آموزش بايد با پژوهش همراه باشد : دانش آموز هنگامي كه عملاً تحقيق مي كند ، در ساخت مفاهيم سهيم مي شود. مثلاً دانش آموز در درس تاريخ با كار پژوهشي خود بر اساس منابع معتبر ، مي تواند خود عقايد جديدي كسب كند كه گاه ممكن است با عقايد و باورهاي جامعه متفاوت باشد.

2 – آموزش بايد سعي در تلفيق دانش داشته باشد : آموزش دانش هاي مجزا و قطعه قطعه به دانش آموز باعث مي شود او نتواند از آموخته ها در زندگي روزمره ي خود كه كاربرد تلفيقي آموخته ها را مي طلبد ، استفاده كند ، درست همانطور كه آموختن كلمات يك جمله به دانش آموز او را در جمله سازي و كاربرد آن كلمات توانا نمي كند. در حالي كه اگر دانش آموز خود در توليد دانش (و نه يادآوري دانشي كه ديگران توليد  كرده اند ) سهيم باشد ، مي توان اميدوار بود كه آموخته ها را تلفيق كند و در زندگي به كار گيرد.

3 – ارزشيابي ارزشي بيش از موفقيت در جلسات امتحان داشته باشد: توانايي تدوين يك نامه ، ايراد يك سخنراني ، ساختن يك ابزار و توانايي برقراري ارتباط ، كار گروهي و انعطاف پذيري مواردي هستند كه در ارزشيابي دانش آموز، زماني كه دانش محور كار قرار مي گيرد ، فراموش مي شود . علماي آموزش معتقدند كه آموزش هاي رسمي بايد خارج از كلاس و در زندگي روز مره كاربرد داشته باشد. بنابراين دانش آموزان بايد مهارت هاي لازم براي زندگي كردن را در مدرسه فرابگيرند.

4 – زندگي گروهي فرد را اصل قرار دهد : نظام هاي ارزشيابي سنتي هر فرد را به تنهايي ارزيابي مي كند، در حالي كه در زندگي روزمره فرد اجازه دارد با ديگران مشورت كند ، تصميم گيري گروهي كند،ارتباط هاي مؤثر برقرار كند تا بتواند بهتر زندگي كند. توجه به كار گروهي ، بايد جاي خود را در برنامه آموزش و نيز ارزشيابي باز كندتا به آن ها اعتبار ببخشد.

امروزه در كشورهاي پيشرفته ي جهان ، هنگام انجام مصاحبه هاي استخدامي ، توانايي فرد در كارگروهي عامل بسيار مهمي در پذيرش فرد است ، زيرا اعتقاد بر اين است كه فردي كه داراي مدرك تخصصي لازم است ، با كارآموزي محدود مي تواند براي انجام كار آماده شود ، امّا ويژگي كار در گروه از كودكي در فرد شكل مي گيرد ، نهادينه كردن اين ويژگي در فردي كه چنين تواني را ندارد ، بسيار زمان بر، غير اقتصادي و در بسياري مواقع غير ممكن است.

5 – افراد را به يك فراگير مادام العمر تبديل كند : وظيفه ي هر نظام آموزشي اين است كه دانش آموزان را به آن ابزاري براي يادگيري مجهز كند كه براي زندگي فعلي آنان و نيز براي زندگي آنان در 30 -20سال بعد مفيد باشد.

در عصر انفجار اطلاعات ما نمي دانيم كه هر دانش آموز در زندگي آينده خود به چه اطلاعاتي نياز دارد ، ولي اگر بتوانيم شيوه ي دست يابي به اطلاعات و كاربرد مناسب آن را به دانش آموزان ياد بدهيم ، آنان ا به ابزاري مجهز كرده ايم كه مادام العمر به كارشان مي آيد. به عبارت ديگر ، آموزش بايد شيوه هاي يادگيري را به فراگير بياموزد تا خود در هر زمان كه بخواهد ، آن چه را نياز دارد بياموزد بدون آن كه نيازمند آموزگاري باشد . برگرفته از كتاب ارزشيابي در خدمت آموزش ؛ طاهره رستگار»

پوشه کار

تعریف پوشه کار

از لحاظ تاریخی پوشه کار (پورت فولیو)، به کیف چرمی گفته می­شده است که نقاشان، هنرمندان، فیلم­نامه نویس­ها و... که معمولاًً با کار عملی سروکار داشته­اند نسخه­های پیش نویس و یا نسخه نهایی اثر هنری خود را در آن قرار می­دادند.

در تعلیم و تربیت منظور از پوشه کار، پوشه یا پرونده­ی تحصیلی یادگیرنده است که طی جریان یادگیری و فرآیند تدریس و در طول زمان به تدریج از طریق همکاری مشترک فراگیر و معلم و گاهی سایر همکلاسی­های فرد شکل می­گیرد و تکمیل می­گردد[1]

ارزشیابی پوشه کار

مقدمه :
ارزشيابي در ديد نوين آموزش نقطه پاياني تدريس نيست بلكه جز تدريس محسوب  مي شود.ومی توان زمان  بيشتری از تدريس را به اين امر مهم لحاظ کرد . ارزشيابي را چنين تعريف كرده اندفرآيند جمع آوري اطلاعات از آموخته هاي دانش آموزان و قضاوت درمورد حدود آموخته ها.پس نتيجه مي گيريم ارزشيابي يك فرآيند است نه فراورده، در نتيجه  اولاً ویژگی فرايند این است زمان براست درصورتي كه امتحان هاي مرسوم و سنتي چنين ويژگي را ندارند. ثانياً می توان ازكليه آموخته ها اطلاعات جمع آوري کرد. هدف هاي آموزش علوم تجربي درسه حيطه جاي مي گيرند1-حيطه شناختي (آموزش دانستني هاي ضروري)2-حيطه رواني-حركتي (كسب مهارت هاي ضروري)3-حيطه عاطفي پرورش نگرش هاي ضروری ) آموزش علوم بايد آموزش مادام العمر باشد تا بتواند احتياجات جامعه،دانش آموز و معلم را در زمان حال و آينده  تأمين كند.پس در اين نگرش ارزشيابي جز تدريس است و يادگيرنده در تمام عمر به كسب سواد علمي تكنولوژی می پردازد.يكي از روش هاي مفيد در ارزشيابي ،ارزشيابي پوشه اي است كه مي توان از سه جنبه دانش، مهارت و نگرش به بحث وبررسی آن پرداخت .  بایستی معلمان علوم تلاش خود را بر این معطوف سازند تا به جنبه نگرشی ارزش قائل شوند ودر ارزشیابی پوشه کار نمره ای تعلق بگیرد . ازجمله مثال های جنبه نگرشی ديد  مثبت به نظام طبيعت ،كتاب،عظمت خالق جهان و...مي توان نام برد. درآموزش وپرورش سنتي، امتحان و ارزشيابي به عنوان آخرين حلقه هاي فرآيندآموزشي تلقي مي شوند.كه در پايان دوره آموزشي براي تفکیک دانش آموزان ،قبولي ومردودي به كارمي روند.امروزه کارشناسان ارزشیابی، امتحان و ارزشيابي را بخش جدايي ناپذير فرايند ياددهي -يادگيري مي دانند كه همراه با آموزش و در ارتباط تنگاتنگ با آن،به طور مستمرانجام مي گيرد و به جاي تأكيد بر طبقه بندي و مقايسه دانش آموزان با يكديگر، هدايت يادگيري آنان را مركز توجه خود قرار مي دهد.                    
آموزش ، زمان بر است و ارزشیابی نیز به عنوان فرآیندی که درون آموزش قرار می گیرد و از همان محدوده زمانی برخوردار است . نمی توان وظیفه ارزشیابی را به پایان دوره آموزشی محدود کرد و اضطراب و ترس ناشی از عدم به یاد آوری مطالب را برای دانش آموز رقم زد که این خود نوعی ضد ارزش تلقی می گردد بلکه ارزشیابی فرآیندی پویا و مستمر است.
شاید بتوان با شناخت ابزارهای متعدد ارزشیابی مستمر , در سالهای اولیه این دوره پایه ای درست برای یادگیری انبوه اطلاعات جهت آشنایی دانش آموزان برای ورود به مقطع متوسطه و دانشگاه به طور کاربردی و عملی  فراهم کرد . تا یادگیری معنادار شود.
می دانیم اساسی ترین وظیفه و ماموریت آموزش و پرورش , تربیت انسان هایی کارآمد و مولّد است . در دورانی که عصر صنعت به سمت عصر اطلاعات حرکت کرده و به مدد ماهواره ها و رایانه ها اندوخته ها ی دانش بشری در زیر انگشتان دست و با چند کلید قابل دسترسی است مهم آن است که انسان هایی تربیت شوند تا قادر باشند این دانش گسترده را برای حل مسائل و مشکلات جامعه خویش و جهان پیرامون بکار بگیرند بنابراین هدف آموزش و پرورش باید تربیت افراد نوآور  وخلاقی باشد که بتوانند فکر کنند نه آنکه به تکرار آنچه به آنها گفته شده اکتفا کنند .
انسان ها باید سواد علمی را به خوبی سواد خواندن و نوشتن و حساب کردن بیاموزند زیرا که سواد علمی نوعی آگاهی از کاربردهای علم در زندگی است و یا به عبارتی شیوه دانستن است . آنها باید مهارت برقراری ارتباط کلامی را در دهکده جهانی بیاموزند و با اندیشه جهانی به عنوان شهروند بومی و ملی و اسلامی قدرت تصمیم گیری و حل مسائل پیچیده را بدست آورند .
بخش عمده آموزش این نوع یادگیری ها به عهده نهاد آموزش و پرورش است و معلم به عنوان مدیر یادگیری ، برنامه آموزش خود را بر طبق اهداف عالی آموزش و پرورش  طراحی می کند تا فرصت هائی را برای یادگیری دانش آموزان فراهم کند . اینکه معلم از چه شیوه و روشی برای آموزش استفاده می کند و یا چگونه فعالیت های دانش آموزان را جهت می دهد و از چه شیوه ای برای اندازه گیری دانسته های آنان استفاده می کند و ما یکی شیوه های ارزشیابی مستمر را به طور مفصل را بروی کاغذ می آوریم .
سنجش به یک دوره زمانی خاص از قبیل نیم سال تحصیلی  محدود نمی شود. چند سالی است که بحث از ارزشیابی مستمر در نظام آموزشی  مطرح شده است و قابل اجرا می باشد از آنجا که نمرات ارزشیابی مستمر در صدی از نمرات پایانی دانش آموزان را تشکیل می دهد لازم است که ابزارهای این نوع ارزشیابی برای دبیران نیز معرفی گردد . بنظر می رسد که این ابزارها برای آنها کاملاً شناخته شده نیست و عمدتاً به چندین آزمون عینی و تشریحی و پرسش های شفاهی و گاهی ارائه مقاله و انجام چند آزمایش محدود می شود و نگاه درستی به این رویکرد در نظام آموزشی چه از نظر مبانی نظری و چه از نظر کاربردی صورت نگرفته است و بدون آنکه دبیران آموزشی در این خصوص دیده باشند و ابزارهای آن را شناسائی کرده و شیوه بکارگیری آن را بدانند مجبورند چند نمره را ماهانه و مستمر برای دانش آموزان به کادر دفتری مدرسه تحویل دهند .
تصویری که از ارزشیابی مستمر موجود است به معنی ارزشیابی مکرر و در فواصل زمانی متعدد آنهم از طریق آزمونهای مکرر می باشد، به راستی آیا دانش آموزان طی یک آزمون 60 الی 120 دقیقه ای و یا کمتر از این زمان قادر هستند که کلیه یادگیری های دانشی , مهارتی و نگرشی خویش را به برگه منتقل کنند ؟ آیا سئوالات این آزمون ها قادر به اندازه گیری این نوع یادگیری ها می باشد ؟
اگر بپذیریم که همه دانش آموزان در شرایط عادی قادر به یادگیری هستند منتهی با درجاتی متفاوت از یکدیگر چه از نظر زمانی و چه از نظر سطح یادگیری ، پس باید شیوه سنتی ارزشیابی  که کلیه دانش آموزان را بطور یکسان تحت اندازه گیری قرار می دهد  رها سازیم و بدنبال ابزارهایی باشیم که توانائیهای آنان را با توجه به تفاوت های فردی  بسنجد و از این طریق اعتماد به نفس و خود پنداره مثبت در آنان ایجاد کنیم تا جائیکه ارزشیابی را نوعی آموزشی تلقی کنند و از آن ترس و واهمه نداشته باشند . امیدواریم با نوشتن این مقاله گامی در جهت بهبود ارزشیابی برداریم.

طرح مسئله:
1)- ارزشیابی پوشه ای چیست؟
2)- علل استفاده از ارزشیابی پوشه ای در جریان آموزش علوم تجربی کدام است؟
3)- چه وسایل و مطالبی به عنوان محتوای پوشه در درون آن قرار می گیرد؟
4)- چگونه می توان از یک پوشه استفاده کرد؟
5)- چگونه می توان محتویات یک پوشه را انتخاب کرد؟
6)- سازماندهی پوشه کار چگونه است؟
7)- معیارهای شما در ارزشیابی پوشه ای کدام  ها هستند؟
8)- نقاط ضعف پوشه كار در چيست؟

ارزشيابي پوشه اي(پوشه کارنما):

يك پوشه كارنما مانند يك جورچين (پازل)،مجموعه ي قطعاتي ازكارهاي دانش آموزاست كه بااتصال آن ها مي توان تصويركامل وروشني ازدانش آموز به عنوان يك يادگيرنده ي مادام العمربه نمايش گذاشت پوشه مي تواندشامل فهرست هاي ارزشيابي معلم،گزارش كارهاي دانش آموز،يادداشت هاي معلم،گزارش گردش علمي كارهاي عملي و پروژه هاي دانش آموز باشد .   ثبت و نگهداري فعاليت هاي مهم دانش آموزان كه نشان دهنده پيشرفت آنها باشد پوشه كارنما يا پوشه عملكرد1 مي گويند. اين روش رادرسه حيطه اهداف علوم تجربي مي توان به كاربرد.با اين حال با توجه به اين كه ميانگين تعداد دانش آموزان در كلاس ها كاهش پيدا مي كند یا به تعبیر دیگر روند افزایش جمعیت کشور روند نزولی خود را طی می کند اين روش مفيدي خواهدبود.اين مجموعه شامل يك ارائه بصري ازموفقيت هاي دانش آموز،توانايي ها،نقاط ضعف وقوت وپيشرفت اودرخلال زمان است دراين روش دانش آموز براي نشان دادن توانايي ها و پيشرفت كار خود در طول سال تحصيلي يا ترم تحصيلي انجام داده وباخودبه كلاس مي آورد و براي ارزشيابي در اختيار معلم مي گذارد .
اين مجموعه ي متنوع به دانش آموز امكان مي دهد تا توانايي هاي خود را از جهات مختلف به نمايش بگذارد.به اين ترتيب بديهي است كه در اين پوشه ممكن است قطعات جداگانه اي از كار دانش آموز باشد كه هركدام به تنهايي اطلاعات معتبري به معلم يادانش آموز نمی دهد،ولي ازتلفيق و تركيب آن ها مي توان تصوير کامل از دانش آموز نشان داد.مجموعه اي از كارهاي هدف دار،مشخص وآگاهانه ي دانش آموز است كه به اوامكان مي دهدتا توانايي ها ي خود را از جهات مختلف به نمايش بگذارد.
هرپوشه مي تواند شامل كار  يك فرد يا  يك گروه باشد كه درآن كارهايي مربوط به يك يا چند موضوع درسي مي آيد اين مجموعه را مي توان در زمان هاي معين به دانش آموز داد تا به خانه ببرد،يا در مدرسه نگهداري شود تا در اختيار معلم در سال هاي آينده قرار بگيرد محتويات پوشه مي تواند توسط معلم ،دانش آموز يا هر دو انتخاب مي شود براي كتاب علوم براي هر موضوع درسي (شيمي ،زمين شناسي،فيزيك و زيست شناسي)يك پوشه فردي يا جداگانه مي توان تهیه کرد. البته مي توان ازاين پوشه به عنوان  سندي براي يك دوره ي تحصيلي با كمك معلم جهت پيشرفت كار خود و انتخاب رشته و استعداد او در زمينه هاي مختلف بكار گرفته شود.
چند تعريف مهم:
كار پوشه نوعاً مجموعه اي از كارهاي يك دانش آموز است كه كوشش ،پيشرفت،وموفقيت تحصيلي او رادر يك زمينه ي خاص نشان مي دهد(مرفي وديويد شوفر2001ص415)
"اگر پوشه ها به وسيله والدين براي سال هاي مختلف نگهدار شوند در پاياني هر دوره تحصيلي  دانش آموز موظف مي شود كه درمورد پيشرفت كار خود قضاوت كند و براي آينده خود براساس انتظارات  برنامه ريزي كند.در اين روش كار پوشه عملكرد شامل يك مجموعه هدف دار از فعاليت هاي اوست كه شرح حال تلاش ها،پيشرفت ها ،دستيابي هاي اورادريك زمينه خاص ومعين ارائه مي دهد.اين مجموعه بايد دربرگيرنده سهم دانش آموز درانتخاب محتواي پرونده ،دستورالعمل هاي گزينش كارها و پذيرش و معيارهاي قضاوت درباره ي شايستگي ها و شواهد مربوطه به واكنش هاي شخصي دانش آموز باشد"(لطف آبادي 1375ص 302)
"پوشه چيزي بيش از يك پوشه معمولي است .چون مجموعه اي است شامل كارهايي كه آگاهانه و هدف دار انتخاب شده اند".(هام وآدامز1991)
دونفر از از صاحب نظران سنجش و ارزشيابي آموزشي ، يعني ارتر  و اسپاندل( 1992)  اين تعريف را بدست آورده اند:
مجموعه ي هدفمندي از كارهاي دانش آموز كه درباره ي كوشش ها پيشرفت،يا موفقيت تحصيلي او دريك يا چند زمينه ي معين توضيح مي دهد.اين مجموعه بايد دربرگيرنده مشاركت دانش آموز در انتخاب محتواي كار پوشه ،دستورالعمل انتخاب ،معيار قضاوت درباره شايستگي ،وشواهد مربوط به فعاليت فكري دانش آموز باشد
این مجموعه آرشیوی از اسناد ،مدارک مربوط به رشد یادگیرنده است که معرف پیشرفت واقعی اوهستندکه می توان به بایگانی عملکرد و طی سال تحصیلی یا دوران تحصیلی وی می باشد

علل استفاده از پوشه درجريان آموزش علوم تجربي(ويژگي هاي پوشه كار):
سال ها ی زیادی  پیش دانش آموزان مختلف کار هایشان را  در دفتر جه ها و پوشه ها نگهداری می کنند پس چه عاملی باعث تمایز بین پوشه های معمولی و دفترها  با پوشه عملکرد می شود؟
 پوشه کار ها از تمایل و گرایش های طبیعی دانش آموزان به جمع آوری و ذخیره سازی کارهایشان استفاده می کند و این تمایل را به روشی موثر تبدیل نموده است که در آن دانش آموزان با بازبینی فعالیت ها یشان در مورد چگونه انجام دادن کارها یشان واین که چگونه می توانند آن ها را در آینده بهبود بخشند، فکر کنند.(رهباردار 1384،ص7)
• دانش آموزفرصت داده مي شود تا توانايي هاي خود رابه مرحله ظهور بگذارد.
• پوشه عملكرد به او امكان مي دهد تا ميزان رشد و پيشرفت خود را مشاهده كند تا اعتماد به نفس او افزايش يابد.
• پوشه عملكرد  فرصت شناخت نارسایی ها واشتباهات آن ها را به دانش آموز فراهم می سازد.این راهکار،توانايي خطر،نترسيدن و جرأت پذيرش اشتباه را به فراگیران داده وبه این ترتیب دانش آموز را در فرايندآموزش سهيم مي سازد.(رستگار1384)
•  محتویات پوشه برقراري ارتباط بين آموخته هاي قبلي كتاب علوم وجديد.آزوبل1 معتقد است یادگیری معنادار 2زمانی اتفاق می افتد که بتوان بین آموخته ها ی جدید وقدیم ارتباط برقرار کرد.
• برمبناي نيازهاي فردي ،پوشه عملكرد به دانش آموزان اجازه مي دهد تا به تنهايي كار كنند و بازخورد هاي فردي را دريافت كنند و پيشرفت كار آن ها با بازخورد هاي اصلاحي معلم براي دانش آموزان باعث مي شود  كه ارزشيابي درون آن ها شكل بگيرد.
• دانش آموز از طريق مرور پوشه هاي خود مي تواند آينده تحصيلي خود را در دوره متوسطه به طور آگاهانه پيگيري كند.
• 
• ابزاري براي تعامل بين معلم ،شاگرد والدين است.(مي توان  هر کدام در يك رأس قرار دارند.(مثل مثلث آتش دركتاب علوم)
• اين سنجش نشان دهنده مداركي از قابليت هاي يادگيري وگفتگو و مذاكره مداوم كلامي بين معلم شاگرد است.
• اين فرايند ميزان كارايي فراگيران در موضوعات مختلف درسي ،تربيتي ومهارت هاي يادگيري آن ها رانشان مي دهد.
• مرور پوشه امكان مي دهد تا ارزشيابي وقضاوت از دانش آموز به صورت مستدل و اطمينان بيشتر انجام گيرد.
• تشكيل جلسات بحث وگفتگو ومصاحبه  در ارزشيابي پوشه كار در مورد مشكلات فراگيران را ميسر مي سازد .به عنوان  معلم بعد از امتحان هفتگي ، نمره دادن به سئوالات امتحاني به بحث وگفتگو بپردازد
• مرور پوشه هنگام مراجعه والدين دانش آموز به مدرسه امكان اين رامي دهد تا درجريان كار فرزند شان قرار بگيرد،نقاط ضعف وقوت اورابشناسد و نقش مثبت و سازنده اي رادرهدايت تحصيلي او درپيش گيرند.
• فرصت تصميم گيري آگاهانه به دانش آموز درانتخاب كار خود درپوشه مي دهدتادرآينده درسه امر مهم زندگي خود يعني تحصيلات،شغل و ازدواج  با آمادگي بيشتر تصميم گيري كند.(زيرا يكي ازحيطه هاي آموزش علوم حيطه عاطفي (نگرشي)است.
• مرور پوشه امكان مي دهد تامعلم دانش آموز را بشناسد و روش آموزش و تدريس خود را بر اين اساس برنامه ريزي كند و تغییر دهد.
• فرصتي  براي فراگيران در جريان پوشه (در طول دوره اجراي پوشه كار )امكان مي آورد تا تجربيات شخصي و فرهنگي خود را بنويسند.
• پوشه به دانش آموز امکان می دهد تا فرصت پیدا کند تا میزان توانایی ها و دانش خود را مستند کند .
• پوشه فرصت شناخت و اصلاح اشتباهات را به دانش آموز می دهد .

محتواي پوشه:
مطالبي كه در پوشه گذاشته مي شود بانظر معلم ،دانش آموز يا هر دو بستگي دارد.بهتر اين است كه با تعامل بين معلم ودانش آموز صورت گيرد.اين مجموعه شامل بهترين كارهاي دانش آموز است كه مي تواند عناصر زير را در بر داشته است.
1-تكاليف مدرسه
2-پاسخ به سئوالات كتاب
3-پاسخ به فكر كنيد ها ،آزمايش كنيد ها ،اطلاعات جمع آوري كنيدهاوتحقيق كنيد ها
4-برگه هاي امتحاني وامتحان هاي عملي
5-تكاليف انفرادي در کلاس درس
6-تكاليف گروهي
7-گزارشكارهاي عملي آزمایش های علوم
8-يادداشت هاي معلم در كلاس يا خارج از آن(مثلاً در حین کارهای عملی و آزمایشگاهی)
9-فهرست ارزشیابی معلم در دفتر نمره  یا فهرست بازبینی شیوه های مورد استفاده در یادگیری واصلاح اشتباه ها
10-پروژه ها گروهي خارج ازمدرسه
11-خلاصه داستان ها ،بازديدها و فيلم ها
12-ارائه كارعملي مثلاً درست كردن يك پريسكوپ،ميكروسكوپ،طراحي پوستري در مورد مطالب كتاب
13-يادداشت هاي معلم ،نمرات كلاسي
14- ثبت پرسش ها و اظهار نظرهاي دانش آموز يا شركت در بحث و گفتگو(حس كنجكاوي)
15-مشاهدات دانش آموز در حين كار از سه حيطه آموزش علوم
16-گردش علمي
17 –دلایل حاکی از کاربرد آموخته ها در زندگی
18-هر نوع مستندات به تشخیص معلّم
19- چرکنویس و کارهای ابتدایی از طراحی تحقیق تا مواردی که حاصل کار تحقیق را نشان دهد.
20-کارهای رایانه ای در رابطه با موضوع درس ،نوار کاست  و ویدئو وCDها
21-پروژه های دانش آموزی ومشاهدات انجام شده از موزه ها و نمایشگاه هوا...
22-نامه ها،مقالات،عکس اعلم ها ،مجلات و گزارش ها

جدول1-نمونه كار پوشه در موضوعات مختلف (اگن و كاوچك.2001ص617)
موضوع  مثال
رياضيات دبستان تكاليف خانه ،امتحانات هفتگي ،امتحانات فصلي،و پروژه هاي كه در يك مدت معين انجام گرفته اند
انشاء نسخه هاي مراحل مختلف انشاء هاي بياني،توصيفي،و ترغيبي
هنر  پروژه هاي انجام شده در طول سال تحصيلي كه رشد ياد گيرنده را در زمينه هاي مختلف ، مانند نقاشي نشان مي دهد.
علوم تجربي  گزارشكارهاي آزمايشگاهي ،يادداشت هاي كلاسي ،امتحان هاي هفتگي ،وامتحان هاي فصلي

 چند مثال:
1- می توان از کارکرد دانش آموز در کلاس علوم فیلمبرداری کرد و در اختیار همکلاسی هایش قرار داد و از تجربیات همدیگر استفاده کنند.
2- دبیر زبان انگلیسی سال اول راهنمائی می تواند نمونه خط و طرز درست نوشتن در سال تحصیلی یا دوره تحصیلی وی در پوشه بگذارد و در زمان های بعدی با دانش آموز مرور کند.
3- فعالیت های دانش آموز در مفاهیمی که به صورت سلسله وار و مرتبط می باشد با ذکر تاریخ و موقعیت یادداشت برداری شود.
4- حل مسائل در کتاب علوم سوم  نمونه اش  فصل 7(فشار)ابتدا نیرو را تعریف کرد سپس فرمول نیرو گفت  سپس درگام های بعدی تعریف فشار و فرمول فشار را گفت.
5- دفتر تمرین علوم برای مرور ، ومقایسه کارهای ابتدای دفتر و انتهای دفتر برای درک میزان پیشرفت دفتر.
6- ایجاد فرم های تکمیل شده مانند(می دانم/می خواهم/بدانم/یادگرفتم)در ابتدا ،اواسط و آخرسال مرور شود
7- در جریان گردش علمی بعضی بخش زمین  کتاب علوم را تدریس کرده وبطور عینی توضیح داد و در فرصت بعدی دانش آموز با  اشتیاق نسبت محیط اطراف خود چه در گردش یا محیط بیرون از مدرسه واکنش خواهد داد.واکنش  اونسبت به گردش در حین سئوا ل کردن از آن بخش  یا در گردش بعدی ظاهر خواهد شد و دبیر علوم می تواند آن ها را یادداشت کند.
8- دفتر گزارشکار معلم

چگونگي استفاده از یک پوشه:
براي اين كه بتوانيم روش استفاده ازپوشه را بدانيم درموار زير كمي تأمل كنيم تايك دبيرموفق  دركاربرد ارزشيابي پوشه اي باشيم.البته هرمعلمي مي تواند بسته به سليقه و ابتكار خود پوشه را در امر تدريس به كار گيردتا ارزشيابي مستمر ازدانش آموزان فعال وپربار باشد. روش هاي مختلفي براي انجام پوشه كار وجود دارد ودر تمام مراحل از دانش آموزان انتظار مي رود كه نمونه هاي از كارهاي خود را جمع آوري ، انتخاب يا منعكس كنند و در آغاز هر سال دانش آموزان به  اين نكات را مورد توجه قرار دهند. چه روشي براي باز خواني و در ميان گذاشتن كارهايش با والدين يا دوستانشان مي پسندد و چه چيزي يك نوشته را مؤثر مي سازد. شيوه برخورد او مسئله چگونه است ؟ چگونه مي توان از يك طرح علمي به تفصيل نگاشته شود تا  از آن يك مقاله خوب استخراج شود؟
چند نكته :
1-براي هرموضوع  يا كتاب درسي يك پوشه به كار گيرد.مثلا براي كتاب علوم هر پايه  چهار  يايك پوشه كافي است .
2-و در پايان سال اين پوشه هاراباهم تلفيق كرده تا بدرستي ازآن ها قضاوت كنيم.
3-نگه داري پوشه هادرمدرسه باشدتادرسال هاي معلم ديگر ازآنها استفاده كند.
4-هر يك از دانش آموزان مسئول نگه داري پوشه خود باشند.
5-درهر دوره ي معين به دانش آموز بدهيم تا به خانه ببرد.
6-درجلسات اولياومربيان يا حضور والدين هنگام مراجعه به مدرسه براي گزارش كار در اختيار آن ها قرار گيرد.
7-درزمان هاي مشخص، معلم يا دانش آموز به بررسي آن ها بپردازد. (معلم می تواند هرماه یک بار در اختیار دانش آموز قرار دهد.)
8-بررسي  پوشه تنها نظر معلم ملاك مي باشد و نمره گذاري و قضاوت را انجام دهد.

چگونگي انتخاب محتويات درون پوشه:
پس ازاينكه محتويات درون پوشه رافهرست وارگفتيم حال نوبت به چگونگي(چه كسي انخاب كند) وزمان انتخاب مي رسدنكته هاي زير درانتخاب محتويات درون پوشه موثر خواهد بود.
ü محتوای پوشه انتظارات آموزش و پرورشی را نشان دهد
ü فرایند  وبازده عملکرد یادگیری دانش آموز را نشان دهد .
ü ابتکاری و جدید باشد.
ü تغییر رفتار دانش آموز را نشان دهد.
ü مواردی که همکاری گروهی ، در دست یابی دانش آموز به موفقیت را نشان دهد.
ü نارسایی های یادگیری دانش آموز و نحوه رفع مشکلات و اصلاحات را نشان دهد.
ü كارهاي ناتمام هم با ذكر تاريخ درون پوشه گذاشته شود.
ü فقط كارهاي تكميل شده درون پوشه گذاشته شود.
ü فقط بهترين  كاردانش آموز درپوشه اوگذاشته شود.
ü دانش آموزتعيين مي كندكه چه چيزي درون پوشه گذاشته شود.
ü معلم تعيين مي كندكه چه چيزي درون پوشه گذاشته شود.
ü معلم ودانش آموزدرباره ي آنچه كه درون پوشه گذاشته شود، مشورت مي كنند.
ü درپوشه گروهي ،افرادگروه چيزهايي كه درون پوشه گذاشته مي شود را انتخاب مي كنند.
ü موارد مورد انتخاب درابتداي سال تحصيلي با نظر معلم، سپس به عهده دانش آموز گذاشته شود.
ü معلم و دانش آموز بسته به موقعيت وموضوع تصميم مي گيرند كه چه چيزي درون پوشه گذاشته شود.
سازماندهي پوشه:
براي سازماندهي مطالب درون پوشه  مي توان تقسيماتي انجام داد كه حاوي مطالب با موضوعات مختلف باش د به عنوان مثال كارهاي علوم، رياضي ، فعاليت هاي مشاركتي  و تفكرخلاقانه را طبقه بندي نموده تا فعاليت دانش آموز در يك چارچوب استاندارد سازماندهي گردد.و فراگير مي تواند فهرست بازبيني تهيه كند. بخش هاي مختلف پوشه كار را به ترتيب كامل شدن بررسي ،نقاط ضعف و قوت آن مشخص وبراي پيشرفت بعدي كار برنامه ريزي نمايد پوشه كار در رشد وپيشرفت خود تنظيمي 1كه نقش مهمي در زندگي فراگير دارد بسيار مؤثر است .
1) شكل ظاهري پوشه را دانش آموز به كمك والدين تعيين مي كند ممكن است يك پوشه معمولي ،يك كيسه خريد كاغذ، كشو،كابينت،كيف،جعبه كفش وغيره باشد.
2) معلم شكل ظاهري آن راانتخاب كند.
3) مي توان دوپوشه راانتخاب كرد يكي موقت وديگري دائمي باشد كم كم مطالب مهم رادر داخل آن گذاشت.
4)  پوشه بصورت گروهي سازماندهي شود.
5) پوشه بصورت فردي سازماندهي شود.
6) پوشه داراي فهرستي درآغاز باشدتا مطالب براساس موضوع ،تاريخ پيدا كنيم.
7) محتويات پوشه براساس فهرست طبقه بندي شود.
8) دركنار هرموضوعي ازپوشه دليل انتخاب معلم يادانش آموز نوشته شود.
9) پيشنهادات ،اظهار نظرلازم براي بهبودوكيفيت پوشه كارنوشته شود.
10) نقاط مثبت يا منفي كارهاي دانش آموزان درپوشه ذكر شود.
11) مي توان نمره آن هارابصورت كيفي عمل كرد(مثلا محدوده خيلي خوب،مناسب وضعيف)

معیار ارزشیابی پوشه ای:
هدف اصلی ارزشیابی پوشه ای شناخت وضعیت فعلی دانش آموز و کمک به رشد و تعالی اوست
در ضمن پوشه كار  استفاده از نمونه هاي منتخب و توضيح درجهت انتخاب نمونه هاي مفيد مطالب از بين بقيه كارها ي دانش آموزان  بين معلم ودانش آموز وديگر همسالان خود  معيار هاي  يك كار خوب را به وجود مي آورند ودانش آموزان براي شروع هر كاري به رهنمودها ومثال هاي روشن نياز دارند در مورد پوشه بحث و سازماندهي هر چه سريعتر در ابتداي سال تحصيلي انجام بگيرد بهتر است..
بعد از اینکه پوشه ها تنظیم شدند نوبت به ارزیابی آن ها می رسد که در این راستا باید معیار و ترازوی را اختیار کنیم  حال بنظر شما کدام یک از معیارها مهمترند و می توانیم استفاده کنیم.
v دقت در کار
v تمیزی ونظافت ظاهری
v خلاقیت ونو آوری
v کنجکاوی وپرسشگری
v پشتکار،صبر وحوصله
v پیشرفت کار دانش آموز
v کاربرد علوم در زندگی
v تأمل اصلاح خطاها
v توانایی استفاده از ابزار و وسایل آزمایشگاهی
v توانایی برقراری ارتباط
v توانایی طرح مسئله
v هماهنگی در کار گروهی
یا راهکارهایی برای بهبود استفاده از پوشه عملکرد در مدارس : 
روش پوشه كار با موضوعات مختلف درسي مورد استفاده قرار مي گيرد با اين حال اين روش بيشتر براي خواندن ونوشتن به كار رفته است.
1-در مدارس با تراکم بالا برای جلوگیری از تعدد مجموعه کار که بررسی آن ها مشکل می شود به دو روش عمل می کنیم .
الف-تشکیل پوشه مجموعه کار گروهی برای تکالیف گروهی و ایجاد گروه های  کلاسی
ب- بکار گیری دانش آموزان در انتخاب مسئله و افراد هم گروه برای فعالیت
2-با جمع آوری نمونه ها یی از کارهای آن ها به تلاش ها  آن ها ارج نهیم.
3- از والدین آن ها در جلسات اولیا و مربیان بخواهید در این مشارکت نمایند.
4-برای اینکه در زمان صرفه جویی کرد پوشه توسط دانش آموز به سلیقه وی با راهنمایی معلم انجام پذیرد و توسط وی نگهداری شود.
4-به بحث و بررسی محتوای پوشه کار بپردازید تا دانش آموز قسمت هایی از کار خود را انتخاب کند که معرف دقت، علاقه ، تنوع و کوشش آنان است.
5- درباره قطعات و اجزای انتخاب شده دانش آموز  بحث کنیم.
6-دانش آموزان دليل انتخاب كارهايشان براي درج هر كار در كارپوشه ذكر نمايند.
7-براي درج كار  وعناصر در پوشه در كلاس به بحث بپردازيد
8-بروز آوري پوشه كار خيلي مهم است.
9-به انتخاب کار آن ها در پرونده پوشه کمک کنیم .
10-پرونده ها را به دقت بررسی کنیم و نقاط ضعف و قوت آن ها را بررسی کنیم و در کنار آن ها بنویسیم و در هرچند یک بار در اختیار دانش آموز قرار دهیم.
11-برای نگهداری آن ها در مدرسه می توان قفسه هایی از کتابخانه را اختصاص داد.
12-مجموعه کار های مهم را در سطح مدرسه یا بالاتر منتشر کنیم.
نقاط ضعف پوشه کار:
1-پشتکار معلم و کمک مسئولین آموزش و پرورش و مدیران مدارس
2-فشار زیاد بر معلمین ، دانش آموزان و سایر عوامل دخیل
3-نیازمند به مطالعه و حوزه وسیع  مهارت  های آموزش و پرورشی
4-زمان زیاد (تبادل نظر بادیگر معلمان ،ایجاد گروه های کوچک و ملاقات با دانش آموزان و...)
5-جای کافی و مناسب
6-احتیاج به تجهیزات از جمله دوربین فیلمبرداری ،ویدئو، کامپیوتر و دیگر وسایل )
7- کلاس های کم جمعیت
8-و...
ولی با تمام مشکلات معلمین کوشا وبا انگیزه در جهت اهداف آموزش و پرورش  از این روش استفاده می کنند.
مراحل اجراي پوشه كار :
1-معرفي وچگونگي استفاده از پوشه كار (والدين ودانش آموزان)
در شروع سال تحصيلي دانش آموزان وخانواده هايشان درمورد چگونگي استفاده  و اجرا و ضرورت آن اطلاع داده شود زيرا بدون  حمايت والدين ومشاركت فرگيران ساختار واستفاده بهينه از آن بهم مي خورد. نخستين هدف براي اغلب معلمان ،جلب مشاركت دانش آموزان ، حمايت از برنامه  درسي - آموزشي خوب وبهبود همكاري آن هاست كه درنهايت رشد تحصيلي يادگيرنده را با بررسي  بهترين كارهاي  او مي دهد .اگر شيوه سنتي ارزشيابي حذف شود و به والدين در مورد پوشه كار توضيح  لازم وكافي داده شود فرايند پوشه كار واثرات آن تبيين شود در عمل بطور مشتاقانه از پوشه كار حمايت شده و اجراي صحيح آن  آينده رويكرد آموزشي تضمين مي شود.
2-بحث وگفت گو درباره محتويات پوشه كار : دادن نمونه هاي از پوشه كار به دانش آموزان و روش هاي مختلف اجراي آن تصميم بگيرند اينكه محتويات پوشه چگونه باشد آن ها محتواي آن رابه صورت گروهي يا انفرادي تهيه كنند معلم بادنش آموزان طي جلسات كلاسي به بحث وگفتگو بپردازد.
3-ارزيابي پوشه كار: در ابتداي دوره معلم بطور كلي درباره ارزيابي پوشه كار به فراگيران توضيح مي دهد دونوع كلي ارزيابي براي پوشه كار عبارتند ار:الف-ارزيابي معلم در طي اجرا وتشكيل پوشه خواهد بود .ب-نحوه ارزيابي دانش آموز از عملكرد خودش در رابطه با پوشه كار و چگونگي اجام آن.اين نوع ارزيابي بطور مستمر در جريان اجراي بطور دقيق با همكاري بين معلم ودانشاموز انجام مي گيرد

نتیجه گیری :
پوشه کار ابزاری است که آثار و عملکرد مربوط به فعالیت ها ی مختلف دانش آموزان را در آن به شکل مدونی گرد آوری شده تا قابل ارزشیابی باشد.به عبارت دیگر پوشه کار مجموعه ای انتخاب شده از فعالیت های دانش آموز است که تلاش ها ، رشد و پیشرفت او را دریک  یا چند حیطه(سه حیطه دانش/نگرش/مهارت) در درس علوم تجربی نشان می دهد معلم در پوشه کار موظف است برای هر دانش  آموز یک پوشه تهیه کند .پوشه ها در کلاس درس یا توسط خود دانش آموز نگهداری می شود. اطلاعات در پوشه کار به نحوی سازماندهی می شود تا میزان پیشرفت و ضعف دانش آموز را طی فرایند یادگیری نشان دهد. باید به این نکته توجه داشت پوشه کار باید تلاش ها ی دانش آموزان در راستای دستیابی به اهداف کتاب جدید علوم یا به قولی انتظارات آموزشی را نشان دهد.
و سه نکته ذیل در رسیدن به موارد فوق ضروری است:
1-هدف از محتوای نگهداری شده در پوشه کار
2-توصیف عملکرد دانش آموز نسبت به رفتار خواسته شده
3-ذکر تاریخ نگهداری محتوا در درون پوشه کار
از كار پوشه به قصد برآوردن دو هدف عمده استفاده مي شود:1-ارائه بهترين كارها2-نشان دادن رشد تحصيلي يادگيرنده.
در پایان باید گفت که پوشه پیش از آن که قطعاتی از کارهای دانش‌آموز باشد که بی هدف جمع‌آوری شده ، مجموعه‌ای از کارهای مشخّص ، هدف‌دار و آگاهانه‌ی دانش‌آموز است که به او امکان می‌دهد تا توانایی‌های خود را از جهات مختلف به نمایش بگذارد .
معلم در شیوه ارزشیابی مستمر به عنوان داور تمام حیطه های یادگیری آموزش تا پایان کار و رسیدن  به اهداف مطلوب حیطه ها از طریق پوشه کار،چک لیست آزمون،پرسش نامه و... اقدام می نماید

برنامه ریزی توسط مدیر آموزشگاه

از میان وظایف مدیریت آموزشگاهی ، برنامه ریزی دارای جایگاه مهمی است در زیر نکاتی جهت اطلاع مدیران گرامی مدارس اعلام می گردد
اصل اول : برنامه ریزی برای انتخاب دبیران و کارکنان
 اصل دوم : برنامه ریزی برای ثبت نام دانش اموزان
 اصل سوم : برنامه ریزی برای کسب اطلاعات فردی و رفتاری دانش اموزان و شناخت بیشترآنان
 اصل چهارم : برنامه ریزی برای برنامه هفتگی
اصل پنجم : برنامه ریزی برای آماده نمودن فضای مدرسه برای شروع فعالیتهای آموزشی واداری
اصل ششم : برنامه ریزی برای انتخابات انجمن اولیا ومربیان وشورای دانش اموزان و
شورای دبیران
 اصل هفتم : برنامه ریزی برای ساعات تفریح دانش اموزان
 اصل هشتم : برنامه ریزی برای فروشگاه دانش اموزان
 اصل نهم : برنامه ریزی برای دفاتر حضور وغیاب دانش اموزان
 اصل دهم : برنامه ریزی برای حضور منظم دبیران در ورود وخروج به آموزشگاه و کلاسها
اصل یازدهم : برنامه ریزی برای نماز جماعت دانش اموزان و همکاران
اصل دوازدهم :برنامه ریزی برای استفاده از کتابخانه وآزمایشگاه و رایانه
اصل سیزدهم : برنامه ریزی برای جلسات ماهانه ماهانه ارکان مدرسه از نظر زمان و محتوی
اصل چهاردهم : برنامه ریزی برای گرامیداشت ایام الله و ولادتها و شهادتها و جشن های انقلاب
اصل پانزدهم :برنامه ریزی برای شرکت دانش اموزان در جشنواره ها و المپیادها و فعالیتهای دست ساز
اصل شانزدهم : برنامه ریزی برای مسابقات فرهنگی وهنری وورزشی
اصل هفدهم : برنامه ریزی برای گرامیداشته هفته های دفاع مقدس وهفته بسیج وهفته کتابخوانی وهفته بهداشت و هفته تربیت و هفته معلم و هفته های دیگر
اصل هیجدهم : برنامه ریزی برای برگزاری امتحانات ( تصحیح اوراق و ارایه برنامه امتحانات و اعلام نتایج و پاسخ به اعتراضات
اصل نوزدهم : برنامه ریزی برای تشکیل کلاسهای فوق برنامه و و تکمیلی و جبرانی و تقویت بنیه علمی و امادگی برای امتحانات
اصل بیستم : برنامه ریزی برای ملاقاتهای فردی با اولیا و برخی دانش آموزان و کارکنان
اصل بیست ویکم : برنامه ریزی برای پاسخگویی به اولیای دانش آموزان
اصل بیست ودوم : برنامه ریزی برای شرکت در جلسات ماهانه اداره
اصل بیست وسوم : برنامه ریزی برای دریافت مشارکتای مردمی
اصل بیست و چهارم : برنامه ریزی برای فعالیتهای مالی و حسابداری آموزشگاه
اصل بیست وپنجم : برنامه ریزی برای حضور اولیای دانش اموزان ( مخصوصا دانش اموزان مشکل داردرسی و اخلاقی ) در مدرسه
اصل بیست و ششم : برنامه ریزی برای بررسی پرونده های تحصیلی و مدارک ومدارک دانش اموزان ورفع اشکالات آنان
اصل بیست و هفتم : برنامه ریزی برای ارزشیبابی کارکنان آموزشگاه
اصل بیست وهشتم : برنامه ریزی برای فعالیتهاهی بیسج دانش اموزی و انجمن اسلامی و شورای دانش اموزی
اصل بیست ونهم : برنامه ریزی برای پاسخ به بموقع به بخشنامه ها
اصل سی ام : برنامه ریزی برای فروش مجلات رشد وپیوند
اصل سی یک : برنامه ریزی برای حضور دانش اموزان در نماز جمعه
اصل سی دو : برنامه ریزی برای تشویق دانش اموزان ممتاز وبرتر درسی و اخلاقی
اصل سی سه : برنامه ریزی برای برنامه ریزی برای دانش اموزان دارای مسایل انضباطی
اصل سی وچهار : برنامه ریزی برای تهیه امکانات مدرسه
اصل سی وپنج : برنامه ریزی برای اجرای مطلوب مراسم صبحگاه
اصل سی وشش : برنامه ریزی برای انجام آزمون های مستمر ویا مسابقات علمی آینده سازان وبسیج و آموزش وپرورش
اصل سی وهفت : برنامه ریزی برای آزمون تشخیصی
اصل سی وهشت : برنامه ریزی برای فعالیتهای اردویی
اصل سی ونه: برنامه ریزی برای کلاسهایی که دبیرانشان به مرخصی می روند
اصل چهلم : برنامه ریزی برای نظارت برفعایتهای آموزشی دبیران و کارکنان آموزشگاه