تحقیق دانشجویی - 705

مي پسندم 3 نمي پسندم 0

اين مطلب در تاريخ: شنبه 31 خرداد 1393 ساعت: 7:37 منتشر شده است
برچسب ها : زندگی نامه جلال‌الدین محمد بلخی,آثار جلال‌الدین محمد بلخی,آثار مولوی,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

تحقیق درباره مولوی و استعاره های عشق

بازديد: 821

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

تحقیق درباره مولوی و استعاره های عشق

ای عشق تو موزونتری يا باغ و سيبستان تو؟

اين شعر با ريتم های موزون و رقصنده ای ادامه می يابد تا از اعمال اعجازآميز عشق که تلخی را شيرين می کند و هر ذره ای را بحرکت در می آورد و به درختان رقص می آموزد و بدون آن زندگی هيچ لذتی ندارد سخن بگويد :

من آزمودم مدتّی بی تو ندارم لذتّی کی عمر را لذّت بود بی ملح بی پايان تو

رفتم سفر بازآمدم ز آخر بآغاز آمدم در خواب ديد اين پير جان صحرای هندوستان تو

هندوستان در اينجا همچنانکه اغلب در ادبيات قرون وسطايی فارسی آمده بمعنای خانه ی ازلی است که روح طی يک رويای سرورانگيز ناگهان آن را بياد می آورد و اين همانجايی است که روح بازگشت بيدرنگ به آن را آرزو می کند و با پاره کردن زنجيرهای مادی همچون پيل از وطن دورمانده ای بسوی جنگل آغازين خود می شتابد . مولوی در اينجا اين شعر جذاب و طولانی را که بنظر می آيد يکی از اشعار پيشين اوست با پذيرفتن دوباره‌ي عجز و ناتوانی خويش در توصيف قدرت اسرار آميز عشق که جمع کاملی از اضداد است بپايان می رساند :

از بس که بگشادی تو در در آهن و کوه و حجر

چون مورشد دل رخنه جو در طشت و در پنگان تو

گر تا قيامت بشمرم در شرح رويت قاصرم

پيموده کی تاند شدن ز اسکّره‌ي عمان تو

عشق در چند شعر ديگر بعنوان آينه هر دو جهان تجلّی می کند و انسان نمی تواند از آن دم بزند يعنی از آن سخن بگويد . عشق همچنين می تواند بصورت نيروی صيقل دهنده فولاد وجود (اشياء تيره و تار و مکدر آفرينش ) جلوه گر شود بطوريکه سراسر جهان سرانجام آينه آن خواهد شد .

مولوی در جايی ديگر عشق را همچون (مصحف ) نسخه ای از قرآن می بيند که عاشق آن در روياها و آرزوهايش می خواند. عشق نيز همچون لوحی است که او شعرش را از روی آن می‌نويسد يا اينکه او درست مانند قلمی است در ميان انگشتان عشق که آنچه را نمی داند می‌نويسد .آيا نام شمس الدين از ازل در دفتر عشق ثبت نبود؟ قامت خميده عاشق همچون طغرای (امضای شاهانه ) پيچيده ای در منشور (دانشنامه ) عشق است .

اگر چه مولوی اشعار فارسی و عربی بيشماری در ستايش عشق نوشته است اما تکرار چنين ستايش را مجاز و منطقی می داند :

«اگر عشق را با صدهزار زبان ستايش کنم زيبايی و جمال آن در هيچ ظرفی نمی گنجد».

عرفا و شاعران ديگر همانند مولوی عشق را به متابه‌ي عيان و نهان بودن توأمان بدون آغاز و انجام توصيف کرده اند و اين بدان سبب است که همچون خدا عشق ابدی است و يا به تعبير حلاج عشق هستی جوشان و بسيار پويای خداوندی است و همچون خدا بی پايان است . عشق مولانا به شمس نيز بی پايان است بلکه در برسي اين عشق هزاران هزار ايوان با چشم اندازهای زيبا وجود دارد که عاشق می تواند (در ورای آن سفر کند ) و هر چه پيش تر می رود سعادت بيشتری نصيب خويش می سازد . وقتی خود عشق سفر آغاز می کند صد ها هزار آسمان و زمين برای سير و سفر آن تنگ می نمايد . عرفا و فلاسفه اشراق عشق را دليل هر حرکتی می دانند :

اگر و زمين و کوه ها عاشق نبودند چمن بر سينه هاشان نمی روئيد ......

اين ايده در ديوان شمس و مثنوی معنوی تکرار می شود . مولوی مانند ديگر شاعران عشق را مکررأ با کهربا مقايسه می کند که ذرات خود کاه را بسوی خود می کشد (عشق آنچنان نيرومند است که کوهی بزرگرا بصورت کاهی در می آورد ).

مقايسه ای که در عين حال به گونه های زرد (کاه مانند ) عاشقان لاغر و نذار اشاره دارد . اهن ربا که همچون جذبه‌ي عشق که دلها را بسوی خود می کشد ذرات آهن را جذب می کند تصوير مشترکی از عشق است که حتی در نوشته های فلسفی مانند ابن سينا نيز ديده می شود. چنين چيزی در ميان شعرای غير عارفی همچون نظامی نيز معمول است .

تمايل قبلی مولوی به تصاويری از زندگی روز مره مشهور است . برای مثال اوعشق را همچون مدرسه ای می بيند . در اينجا بر مولوی سبقت گرفته اند . چون صوفيانی (مخصوصأ روزبهان بقلی شيرازي ) از ارزش تحصيلی و آموزشی و عشق انسان صحبت کرده اند که آدمی را برای عشق الهی آماده می سازد : قهرمان به پسر کوچکش شمشيری چوبی می دهد تا روش استفاده مناسب از ان را يادبگيرد و در بزرگی بتواند از سلاح واقعي استفاده کند . مدرسه عشق که در آن روح به کمال می رسد؛ خداوند متعال خود معلّم است و تعليم دنيوی جهالت و عشق نوعی آتش .عشق گوش آدمی را می گيرد و هر روز صبح او را به اين مدرسه می کشاند که نام آن اشاره ای به اين سوره از قرآن دارد :الذين يوفون بعهدالله و لا ينقضون الميثاق .(کسانی که به پيمان خداوند وفادرند وميثاق خويش را نقض نمی کنند ـ سوره رعد آيه 20 ). در اين مدرسه حتی به روستائيان که در شعر مولوی معمولأ نمايانگر غرايز اساسی انسان است ـ می آموزند که از روی لوح جهان غيب بخوانند .

آيا اين عشق نيست که بخاطر آن آسمانها بهم پيوستند و ستارگان بی نور گشتند و قامت خميده (دال) بصورت قامت راست (الف) در آمد و بدون عشق (الف) به حالت خميده و تکيده (دال) تغيير يافت ؟ و بدينگونه عشق هزار نکته ظريف بر سيمای شاعر رسم می کند که ديگر شاعران می توانند آنها را بخوانند.

مولوی زمانی می شنود که عشق او را آتشی خطاب می کند که از طوفان عشق برافروخته است اما تصوير و نماد مورد علاقه وی که از گوی آتشين گرفته شده موقعيت را وارونه جلوه می دهد:

عشق، آتشی است که مرا آب می کند اگر من سنگ سختی باشم

و در آغاز مثنوی اعلام می دارد:

آتش است اين بانگ ناي و نيست باد هر که اين آتش ندارد نيست باد

اين در واقع همانگونه که در مورد جوان دولاکروز آتش زنده عشق مصداق دارد ، درباره مولوی نيز صدق می کند . در اينجا تصوير و نماد همانگونه که غالبأ اينچنين است دوگانه می باشد . او با حسرت می گويد:

هزارآتش و دود و غصّه است اين که نامش عشق می باشد پس از اين

يا اعلام می کند که خورشيد و هزاران نفر مانند او بال و پرشان را با عشق دولت (شمس الدين ) می سوزانند، اما هميشه در می يابد که اين آتش برای يک عاشق راستين گلستان می شود همچنانکه بر ابراهيم چنين آتشی (سرد و سلامت )شد،(سوره انبياء آيه 69 ). او تا اندازه ای از اين آتش لذت می برد چون (روح يک سمندر ) است بدين معنا که در بيرون آتش زنده نمی ماند . ولی با وجود اين روح وقتی خود را در محاصره آتش سه لايه صورت گلگون دوست سيمای سرخ فام شراب و چهره خونين عشق می بيند ، گاه دوست دارد از چنين مخمصه ای بگريزد . عاشق می تواند مانند گوگرد يا ذغال قابل اشتعال آماده آتش گرفتن باشد و مکررأ مانند نيزاری به آتش کشيده شود .اين ايده با قدرت بسياری در آغاز مثنوی طی ابياتی درباره نيستان بيان می شود . و اين تصويری است که بعدها توسط بسياری از شعرای پارسی زبان مخصوصأ در سنت هندو ايرانی تقليد شد . چون آتش عشق هر شکل و تصويری را می سوزاند، بنابراين خطاها و نقايص انسان را محو و نابود می کند ، بطوريکه تمام خارهای گلستان دوست (در اينجا صلاح الدين ) از ميان می رود و عاشق می تواند در پيشگاه معشوق گلهای سرخ بيفشاند . چنين ايماژها و تصاويری به آئين های باستانی و کهن بر می گردد که در آن بوسيله آتش پاک می شدند و همين مسئله به علم کيميا منجر گشت .

آيا عاشق نوری نيست که ابرهای پنهان کننده ماه را می سوزاند؟ چرا که عشق هر چيزی را ميان انسان و زيبايی جاودانه معشوق حايل می شود از ميان می برد و از اين رو (نردباني به سوی بهشت ) است .

دلها و جگرهايی که در آتش عشق می سوزند وصف حال شاعران پارسی است که بوی جگرهای سوخته شان (قابل قياس با هواهای سوخته ) به منزل معشوق می‌رود . عشّاق از سوختن در آتش عشق لذت می برند ، مانند عودی که در حال سوختن بوی خوشی را بسوی حرم دوست روانه می کند يا اندوه آتشينی که ديده بلا را از جمال دوست دور می سازد . (آيا عشق پنبه وجود يا خرمن هستی را نمی سوزاند ؟) اين پرسشی است که مولوی با اشاره به سرنوشت و شهادت عارفانه حلاج که نامش بمعنای (پنبه زن ) است از خود می کند. اجاق تنور عشق يخ وجو آنانکه در عالم سرد و زمستانی ماده مانده اند آب مي‌کند و گرمشان می سازد همچون سنگ معدنی که در کوره آهنگری برای طلا شدن ذوب می گردد و پاک می شود.

مولانا از نماد و تصوير مورد علاقه اغلب شاعران پارس مکررأ استفاده نمی کند ، يعنی (شمع و پروانه ) اما وقتی بکار می برد دارای معنا و ژرفای خاصی است :

پروانه خود را در ميان آش می افکند چون آتش برايش مانند پنجره ای جلوه می کند

از طرف ديگر او از ( چراغ عشق ) سخن می گويد يا از عشقی که مانند شمع دل است و طی ابياتی موزون و پرشور عاشقان را فرا می خواند تا بدنها و مغزهايشان پوست بيندازد و بصورت روغنی برای چراغ درآيند / عجيب تر آنکه وی عاشقان را با شتر مرغ مقايسه می کند که طبق عقايد مردم شرق دغالهای درسته را می بلعد. بدين ترتيب ، طی يک غزل شورانگیز با اين مطلع می سرايد :

وقتی عشق از راه می رسد (آيا روح خود را تسليم من نمی کنی؟)

چرا بلافاصله نمی گويی(آری)،(آری)؟

او دارای اين بصيرت است :

عشق مانند برج نور است برج نوری که اندر ان چه آتشی است !

همچو شترمرغان روحها گرد آن برج غذايشان : آتشی خوش طعم...............

در اين گوی آتشين ، خورشيد تصوير کاملی از عاشق و معشوق(شمس الدين ) بدست می دهد. چنين عشقی هم زيباو هم خطرناک است و تجلّی کامل "جمال"و "جلال" خداوندی است يعنی (زيبايی عرفانی )و (ابهت و عظمت عرفانی )، همانگونه که مولوی در آغاز مثنوی برای حسام الدين جوان توضيح می دهد . خورشيد هميشه با شمس در ارتباط است ، يعنی شمس تبريز و به اين ترتيب کاملترين نماد دوگانگی طبيت عشق است : عشق ، فجر صادق است که پيش از آن انديشه و دغدغه که همچون (فجر کاذب ) است از ميان می رود ، يا همچون خورشيد در نيمه شب ناگهان می درخشد .عشق سنگ را به لعل مبدل می سازد و انگور را شيرين ورسيده می کند و با وجود اين اگر خورشيد به سياره ما نزديکتر شود هر چيزی را می سوزاند و نابود می سازد . اغلب ،شاعران مانند غبار برگرد خورشيد در رقصند که تحت تأثير جاذبه وی می باشند ، چرا که اين ، خورشيد عشق بود که آنها را از عدم به وجود آورد . اشعار مولوی در بسياری از موارد مشابه غزلهای نيرومندی است که درمصر و آشور باستان در ستايش از آتش مرکزی حيات سروده می شد ، همچون سرودهای قرون وسطايی که به ياد بود مسيح سروده شده اند ، عشق عشق ها . اما عشق هم آتش است و هم آب :

هر ساکن جهنمی که سوخته شد و در اين آتش افتاد

در آب کوثر افتاد چون عشق آب کوثر است

يک حوض بهشتی . عشق در واقع (آتشی است که آب حيات بوسيله آن بخار می شود ) عشق به مثابه‌ي هستی خداوندی بصورت نماد اقيانوسی است بی پايان ، اقيانوسی که آب آن مي‌تواند خون يا آتش باشد و امواج آن لؤلؤ و مرواريد . بدينسان عاشق مانند ماهی غرق در امواج اقيانوس عشق شنا می کند و هرگز خسته نمی شودو هر چه از آب آن بنوشد پايان نمی گيرد .

گاه مولوی تصاوير غريبی از ماهی را می بيند كه خود اقيانوس است همچون عاشقی که در عشق و برای زندگی می کند . در اين اقيانوس آغاز و سرانجام هر چيزی عشق است و همچون رودهايی که به دريا می ريزند ، کلمات هيچ نيستند مگر آبهايی از اين اقيانوس . بعدأ دوباره ، عشق به صورت (مانند سيل ارواح مادام گويون ) سيلاب نيرومندی ظاهر می شود که هر چيزی را از پيش روی بر مي‌دارد و وجود خارجی انسان را کاملأ نابود می سازد . عشق همچو آتش هر عيب انسان را می سوزاند در حاليکه عشق به مشابه‌ي آب هر چيزی را پاک می‌سازد . عشق متمايل است گناهان عاشقان را از طريق آلودگی پاک سازد . مولوی يکبار ديگر تأکيد می کند :

(چون برای ارواح در حمام گرم عشق هيچ حجابی وجود ندارد ـ من که تصويری در حمام نيستم ـ چرا نبايستی لباسهايم را پاره نکنم و از هم ندانم ؟)

عشق يا معشوق می توانند باران باشند ، چون عاشق (همچون ابرهايی است که از اقيانوس عشق آبستن است ) . اين استعاره اغلب در ارتباط با پيامبر بکار برده می شود و بخصوص از اين جهت مناسبت دارد که وقتی ابرهای عشق فرو می بارند زمينی مرده سرسبز و حاصلخيز می شود :

(چقدر شادمان است چمنزاری که در آن گلهای سرخ و نسترن از آب عشق می رويند و آهوان صحرا به چرا مشغولند !)

بنابر اين ، چمن و برگ های درختان به مثابه نمادهايی از انسان بايد شادمانه باران را تحمل کنند اگر چه ممکن است لحظاتی در زير ضربات آن کوبيده شوند .

به گونه‌ي قابل فهمی ، البته مثبت ، همه جنبه های عشق در نماد آب قويتر از نماد آن در آتش اند مقايسه ها آسان ارائه می شوند : عشق ، آب حيات واقعی است که در دل ظلمت پنهان است . عشق سرمدی همچون کشتی نوح می تواند عاشق را از غرق شدن در ميان سيلابهای جهان نجات بخشد . آيا عشق در حالت مستی و بي‌خبری در کشتی عشق آرام بخواب نرو نمیرود ؟ آب مايه زندگی است :

(در ميان شن های سوزان صحرا تو ابرهای عشق را می بينی که با صدايی رعد آسا فرياد بر می آورد) . و بزودی ، صحرای مرده پر از گل و سبزی می شود . و بسيار شبيه نماد آب ، تصوير باغ است :

(بهار عشق به بوستان روح در آمد.)

در اينجا توصيفات مولوی زنده تر و پويا ترند ، مخصوصأ زمانی که نسيم بهاری عشق که درختان را به رقص در می آورد می سرايد . او می بيند که :

نسيم عشق ما را [ همچون درختان ] زرد و سبز می سازند .

عشق خود يک باغ است و يک باغ سرمدی در واقع :

هرچه که در بهاران می رويد در خزان میميرد ـ

باغ گل سرخ عشق محتاج حمايت از بهار نيست .

اين باغ با پرشکوه (با دريای ديدگان آبياری می شود ) يعنی وقتی عاشق اشک شوق را از ديدگان خود جاری می سازد باغ بارور و شکوفا می شود و هر خار آن عجيب تر از همه گلهای سرخ آن است . بلکه ، يک خار اين باغ که جگر عاشق را سوراخ می کند و می شکافد از صد باغ ديگر ارزشمند تر است . بدين سبب ، مولوی که پيشقراول شاعران پارسی و اردو در اين زمينه است ،اعلام می کند که (عشق در ميان مجابهای خونين خود باغهايی از گل سرخ دارد ) و آنانکه باغبانند (عاشقند) در آنجا ميوه های دل خويش را بچينند.)

بهاريه های بيشمار مولوی ابعاد گوناگونی از اين نماد هستند . عشق بارها خود را بصورت باغ عرضه می کند ، يا از دل گرد و خاک گلزارها و چمن زارها می روياند ، بعدأ بصورت نسيم بهاری ظاهر می شود، و يا معشوق با، ردای بهشتی از راه می رسد . هر وقت سخنی از باغ به ميان می آيد ، به نحوی از انحاء، با عشق در رابطه است ، چون

در باغ عشق در آرزوی سماع (رقص عرفانی ) اند

آنانکه سرو قامت همچون درخت کاج و شمشاد کف زنان می آيند.

همانگونه که مولانا در غزل پرشور پيشين می سرايد .

عشق مکن است بصورت درختی ديده شود که سايه اش عشّاق هستند که در هنگام تکان خوردن شاخه هايش می رقصند . درخت عشق که با کلمات نمی توان آن را توصيف کرد ، از هر چيزی که آفريده شده برتر است و تنها در قالب پارادوکس يا حقيقت مهمل نما يا متناقض می توان آن را توضيح داد :

(شاخه های عشق ازلی و ريشه هايش ابدی اند

اين درخت در برابر عرش الهی و زمينی و يا پای انسان سر تسليم فرود نمی آورد)

و دوباره ، مولوی مقايسه های ديگر را صورت می دهد که اگر چه بيهوده می نمايد اما در عالم عشق کاملأ با معناست : عشق مانند گياه خزنده ای عمل می‌کند که کاملأ بدور درخت يعنی انسان واقعی تا آخرين شاخه کوچک آن می پيچد و آن را می پوشاند .

نماد باغ تقريبأ تمام جنبه های زندگی را در بر می گيرد . اما مولا نا عشق را بر گونه يک پادشاهی ، يک شهر ، يا يک مدينه زيبا که از هر دو جهان بزرگتر است ، نيز می بيند. در موارد نادری او اين شهر را مشخص می سازد که ممکن است دمشق باشد که در آن مولوی گمشده خود ، يعنی شمس را پيدا کرد و بنابراين از اين شهر با عنوان دمشق عشق ستايش می کند ، يا ممکن است مصر باشد که در آن يوسف ، مجسمه زيبايی ساکن است و کاروانهايی با بارهايی از شکر در حرکت اند تا کام عاشقان را شيرين سازند . عشق، بغداد پنهانی است که مقر عشق خداوندی در آن قرار دارد ، در آن ايام پايتخت حکومت عباسيان بود . اما عشق چه يک دژ نيرومند باشد و چه جلگه وسيع بی درختی که در طول اقيانوس چشم امتداد می يابد ، همواره پر از شگفتی است : در خيابانهای آن انسان شاهد ميله های آهنين (زندانها)وسرهای بريده ای است که بطور معجزه آسايی حياتی دوباره می يابند . سر منزل عشق ـ يکبار خانه خدا ناميده شد ـ بامها و دريايی از غزل و ترانه دارد و انسان می‌تواند معشوق زيبا و مهوش را بر پشت بامش بيابد . در موارد نادری ، مولانا عشق را

صومعه کرم يا غاری برای راهبان و خانقاهی می بيند و يا غاری که در آن پيامبر و يارش يعنی ابوبکر در شب هجرت از مکه به مدينه همچون ( دو نام و يک روح ) گذراندند . در بسياری از اشعار مولوی جنبه نيرومند و اغلب پرچم عشق خودنمايی می کند ـ درد فراق ، خاطره مبهم خون بر درگاه شمس الدين اغلب در ايماها و نمادهای او حضور دارند . او به تجربه می داند که هيچ راهی برای گريز وقتی که عشق بر قلب آدمی مستولی می شود وجود ندارد : چون عشق دست مرا گرفته و می کشد همچون گرسنه ای به لبه سفره چنگ می زند ـ چه کسی می تواند از چنگ عشق بگريزد که دل من بگريزد ؟دسته شمشير موج زنان در چنگ عشق من بود .

عشق همچون دامی اغلب خود را نشان می دهد برای بدام انداختن پرنده روح . کدام پرنده می تواند از دام دانه‌ها، شکر و بادام که طعمه های دام او هستند بگريزد ؟ در واقع :( او که از تور عشق دور است آيا پرنده ای هست که بال نداشته باشد ؟)

چون تنها پرندگان دوست داشتنی و عاشق بدام عشق می افتند ـ نه جغد که در ويرانه ها ساکن است و از نگاه کردن به خورشيد امتناع می کند: تناقص عشق اين است هر چه آدمی گرفتارتر به آن می شود آزادتر می شود و تنها شکرانه عشق اين است که وی می تواند بسوی بهشت به پرواز در آيد . بنابراين حتی سيمرغ که پرنده ای بهشتی است ديگر بسوی آشيانه اش يعنی کوه قاف پرواز نمی کند يعنی انتهای جهان چون او يکبار به دام عشق افتاده است . دست نيرومند عشق بنظر می رسد که هيچکس را آزاد نمی گذارد حتی شيران از آن می سوزند و بدام آن می افتند و فيلها در دام عشق همچون گربه های بی دفاعی می‌شوند .

پايان

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

مي پسندم 0 نمي پسندم 0

اين مطلب در تاريخ: شنبه 31 خرداد 1393 ساعت: 7:30 منتشر شده است
برچسب ها : عشق از نظر مولوی,مولوی و عشق,تحقیق درباره مولوی,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

زندگی نامه کامل ناصر خسروقبادياني

بازديد: 461

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,علوم انسانی ,دوره دبیرستان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

زندگی نامه کامل ناصر خسروقبادياني

حيات

ابو معين ناصربن خسروقبادياني بلخي مروزي از شاعران و نويسندگان بزرگ و سخن گستر سده پنجم هجري است . درباره او هر چند پژوهش هاي نسبتاً تازه هم شده ، ولي هنوز تحقيقات علامه سيد حسن تقي زاده تازگي خود را از دست نداده است . كنيه او ابومعين و لقب و تخلص او ((حجت)) است . در ماه ذوالقعده 394 هجري قمري مطابق با تيرماه 382 هجري شمسي در قاديان از نواحي باخ چشم به جهان گشوده و پس از سال 460 و به روايت درست تر در سال 481 هجري قمري در يمگان از اعمال بدخشان وفات يافته است .

از آغاز زندگاني او اينقدر مي دانيم كه از ابتداي جواني در تحصيل علوم و فنون و آلسنه و اديبات رنج فراوان برده است . از آن جمله قرآن مجيد را بسيار خوانده و حفظ كرده است :

خواندن قرآن و زهد و علم و عمل مونس جان اند هر چهار مرا

يا اينكه مي گويد :

مقرم به مرگ و به حشر و حساب كتابت زبر زبر دارم اندر ضمير

گذشته از اين ، تقريباً در همه دانش هاي عقلي و نقلي متداول عصر ، و مخصوصاً در علوم يوناني همچون رياضي – از قبيل مجلسي بطلميوس و هندسه اقليدس – و طب بقراط و جالينوس ، و نجوم ، و فلسفه ( حكمت فلسفي ) ، و كلام ( حكمت ديني)تبحر يافته است . از مطالعه آثارش بر مي آيد كه از ملل و نحل و اديان و مذاهب نيز اطلاعات نسبتاً وسيعي كسب كرده بوده است .

اشعار عربي و حتي ديوان عربي هم داشته است . اما از ديوان تازي او چيزي به دست ما نرسيده است و نيز شبه نيست كه پيش از سفر مصر شعر مي سروده است ، اما غالب و بلكه همه اشعار او كه در دست است ظاهراً پس از اين سفر انشاء شده است . خود وي در آغاز سفرنامه و هم در ديوان خود به شعر گفتن پيش از سفر اشاره مي كند ، و در بازگشت از سفر و وصول به بلخ هم چند بيت گفته كه در سفرنامه درج است و در ديوان او نيست .

اين حكيم حقيقت جوي كه ذهن وقاد و خاطر تيز او به اصول عقلي و نقلي زمان خود كه اذهان متوسط را تسكين مي داد قناعت نمي كرده ، به واسطه خوابي كه در ماه جمادي الاخره 437 در جوزجانان ديد از شراب خوردن توبه كرد ، و به قصد وصول به حقيقت به سفر قبله عازم شد ، و در اين راه با بردار كوچكتر خود ابوسعيد و يك غلام هندي روانه حجاز شد . اين مسافرت كه 7 سال طول كشيده و با بازگشت به بلخ در جمادي الاخره سال 444 هجري قمري و ديدار برادر ديگر خود خواجه ابوالفتح عبدالجليل خاتمه يافته ، مبدا يك دوره جديد از زندگاني اوست . در اين سفر ، چهار بار حج كرده ، و شمال شرقي و غربي و جنوب غربي و مركز ايران و بلاد ارمنستان و آسياي صغير و حلب و طرابلس و شام و سوريه و فلسطين و جزيرالعرب ، مصر – كه قريب سه سال آنجا بود ، و قيروان (درتونس) و نوبه و سودان را سياحت كرده و پس از آنكه اغلب ايام خود را در پايتخت خلفاي فاطمي يعني مصر سپري كرده و در آنجا داخل مذهب اسماعيليه و طريقه فاطميان شده ، به قصد ترويج آن مذهب و نشر دعوت فاطمي در خراسان به وطن خويش بازگشته است . ناصر در اين سه سال ، درجات سير باطنيان را طي كرده و از مراتب ((مستجيب)) و ((مأذون)) و ((داعي)) بالاتر رفته به مقام ((حجتي)) رسيده ، و يكي از ((حجت)) هاي دوازدگانه فاطميان در دوازده جزير نشر دعوت شده . و از طرف امام فاطمي آن زمان يعني ابوتميم معد بن علي المستنصر با ا... ، تعيين شده ، و به ماموريت ، يعني دعوت مردم به طريقه اسماعيليان و بيعت فاطميان در ممالك خراسان و سرپرستي شيعيان آن سامان و به قول خودش ((شباني رمه متابعان دين حق )) به ايران بازگشت . و به اين فقرات در اشعار خود اشارات بيشمار دارد ، و برخي از آنها را در همين متن مطالعه خواهيد كرد .

در وقت بازگشت از مصر و حجاز به وطن خود بلخ ، پنجاه سال قمري از عمر او گذشته بود . فرار او از بلخ به هر حال پيش از سال 453 هجري قمري كه تاريخ تاليف زادالمسافرين است واقع شده است ، چه در آن كتاب از بيرون رانده شدن خود از بلخ سخن مي گويد . و چون هم غالب قصايد و اشعار او كه در دست است ، و هم اغلب مصنفات او ، بعد از هجرت از بلخ نوشته شده ، از كار او در بلخ پس از بازگشت از سفر مصر ، اطلاعي نداريم . اما شكي نيست كه در آنجا شوق و همت خود را صرف ترويج مذهب اسماعيليان كرده است . ناصر به سبب شهرت يافتن در شاعري و حكمت و قدرت بسياري كه در فن مناظره كتبي و شفاهي داشته ، و نيز به سبب خصومت عالمان و غوغاي جاهلان دشمنان زيادي پيدا كرد و خصوصاً دعوت صريح او به سمت خليفه فاطمي – كه هميشه در اشعار و آثار او خود ، او را ((ميانجي)) ، ((امام)) و ((خداوند زمان)) و ((اميرالمومنين)) و خود را ((بنده)) و ((مامور)) و ((امين)) و ((مختار)) و ((سفير)) او مي خواند ، و مكرر در ديوان خود نام او را مي برد – موجب تحريك غضب علماي خراسان و مخصوصاً بلخ ، و شورش عامه ، و خشم سلطان يا امير سلجوقي ، و شايد تكفير خليفه بغداد شده ، و تهمت ((بد ديني)) و ((قرمطي)) و ((ملحد)) و ((رافضي)) بودن را براي او به ارمغان آورده و او مجبور به فرار گشته است ، و چندي در نهان مي زيسته است و از همين جاست كه در وجه دين مي گويد (( حجت ها از انظار پوشيده باشند)) . وي پس از مدتي بر اثر فشار بيشتر مجبور به ترك بلخ شده ، و لهذا به مازندران پناه برده ، و شايد به مناسبت اينكه امراي گرگان و اسپهدان طبرستان شيعي مذهب بوده اند به حمايت بزرگان آن سامان روي آورده است .

معلوم نيست كه ناصر چه مدتي در طبرستان بوده ، و قبل از آن و بعد از آن ، تا رسيدن به بدخشان كجاها بوده است . ولي به هر حال ، ممكن است ميل به نزديكي به خراسان او را به قصبه يا قلعه يمگان در اقصاي خاك بدخشان كشيده ، و از قرار معلوم ، تا آخر عمر در اين قصبه اقامت داشته و به اداره كار دعوت فاطمي در خراسان مستقر بوده است . اخراج ناصر از زادگاه خود و سخت گيري و تهديد و نفرين و طعن و هرگونه آزاري كه به او وارد مي آمده ، او را سخت متاثر ساخته ، و از اين ستم ها و مظلوميت و بيچارگي و آوارگي و محبوسي خود در تنگناي دره يمگان اغلب مي نالد ، و از جفاي روزگار و بد حالي و سختي زندگاني و تنهايي و بي خانماني خود در آن زندان و مخصوصاً از غربت شكايت دلسوز جانگذاز سر مي دهد ، ولي در اين حال به جبر و بي اختياري نمي گرايد و همه جا مي گويد : اين مصائب و سختي ها اختياري است و در راه دين و عقيده خود آن همه را بر مي تابد و اگر پاي بندي به عقيده و انديشه خود نمي داشت از تحصيل عز و جاه عاجز نبود ، و اگر اكنون نيز از راه و عقيده و شيوه خود برگردد و آن را فرو گذارد همه گونه جاه و جلال صوري نزد اميران و خلفا و سلاطين تواند يافت .

از خصوصيات ناصر ، گذشته از مقام حجتي ، جويندگي اوست : از اين شهر به آن شهر ، پرسان پرسان مي رفت ، و از دريا به خشكي راه مي پيمود تا حكمت بياموزد :

پرسنده همي رفتم از اين شهر بدان شهر جوينده همي گشتم از اين بحر بدان بر

و سوال خود را از پارسي و تازي و هندي و ترك و سندي و رومي و عبري همه مي پرسيد ، و براي اين منظور ، بسي روزها كه از سنگ ، بستر و بالين ساخته و از ابر خيمه و چتدر گرفته است :

برخاستم از جاي و سفر پيش گرفتم نز خانه م ياد آمد و نز گلشن و منظر

از پارسي و تازي وز هندي وز ترك وز سندي و رومي و ز عبري همه يكسر

وز فلسفي و مانوي و صابي و دهري درخواستم اين حاجت و پرسيدم بي مر

از سنگ بسي ساخته ام بستر و بالين و از ابر بسي ساخته ام خيمه و چادر .....

اطلاعات ، سبك ، آثار

ناصر خسرو ، حكيم است ، اما حكيم به دو معني بكار مي رود : حكيم ديني و حكيم فلسفي .

حكيم ديني كسي است كه علل اشياء را بررسي مي كند و در اين راه به افراط و تفريط نمي گرايد و ازچارچوب شريعت بيرون نمي رود . و به همين دليل است كه سيد شريف جرجاني وقتي ((حكما)) را تعريف مي كند مي گويد : (( حكما كساني هستند كه گفتار و كردارشان بر طبق سنت يعني شريعت است )) . چنين كساني ((حكيم ديني)) هستند يعني متكلم ، و مقابل ايشان ((حكيمان فلسفي )) اند كه چون عقل خود را بيش از حد معقول بكار مي برند دچار حيرت و تناقص مي شوند . شيخ محمد شبستري در اين باره مي گويد :

حكيم فلسفي چون هست حيران نمي بيند ز اشيا غير امكان

ز مكان مي كند اثبات واجب از اين حيران شد اندر ذات واجب

ناصر خسرو نيز اين معني را نيز به شيوه خود بيان مي كند و ((حكيمان فلسفي)) را به نام (( دهري شيدا)) نكوهش مي كند :

عالم قديم نيست سوي دانا مشنو محال دهري شيدا را

چندين هزار بوي و مزه و صورت بر دهريان بس است گواما را

بررس كه كردگار چرا كرده ست اين گنبد مدور خضرا را

وين جان كجا شود چو مجرد شد وين جا گذاشت اين تن رسوا را

و از اين بيت ناصر ، جدايي ((حكنت ديني )) از حكمت فلسفي)) به خوبي برمي آيد

كتاب ايزد است اي مرد دانا معدن حكمت

كه تا عالم بپاي است اندر اين معدن همي پايد

چو سوي حكمت ديني بيابي ره ، شوي آگه

كه افلاطون همي بر خلق عالم باد پيمايد

در همه آثار ناصر اين فكر دنبال مي شود يعني تفكر در حوزه دين و براي حمايت از دين . و او هر چه حكيم و متفكر است ولي هرگونه تفكر فلسفي را كه از اين حوزه خارج گردد ، و سر به كفر و الحاد بزند – همچون انديشه هاي پسر زكريا و ابوالعباس ايران شهري به باد انتقاد شديد مي گيرد و آنها را ((دهري)) و ((طبايعي)) و ((منكر صانع)) و ((مهوس بي باك)) مي خواند :

زندگي و شادي اندر علم دين است اي پسر

خويشتن را ، گرنه مستي ، مست و مجنون چون كني ؟

شعر حجت را بخوان و سوي دانش راه جوي

گر همي خواهي كه جان و دل به دين مرهون كني

چون گشايش هاي ديني تو ز لفظش بشنوي

سخره زان پس بر گشايش هاي افلاطون كني

اطلاعات وسيع ناصرخسرو مايه آفرينش آثار گوناگوني به نثر فارسي شد كه نامبردارترين آنها جامع الحكمتين ، زادالمسافر يا زادالمسافرين ، وجه دين و سفرنامه است . در نظم نيز ديوان قصايد ، و دو مثنوي فلسفي – كلامي سعادت نامه و روشنايي نامه را ساخته است كه انتساب اين دو كتاب اخير به وي اندكي مورد ترديد است . اين حكيم فاضل سياح مناظر و مباحث ، بي ترديد يكي از شاعران بسيار توانا و زبان آور و مضمون آفرين زبان فارسي است . طبع وي نيرومند ، و سخنش استوار است ، و اسلوبي نادر و خاص خود دارد . زبان بيان او به زبان شاعران آخر دوره ساماني نزديك مي شود . ويژگي عمده شعر او اشتمال آن بر مواعظ و حكم بسيار است ، و نيز جنبه دعوت مذهبي او به اشعارش رنگ ديني آشكاري داده است ، و در همان حال بيان او منطقي و همراه با قياسات خطابي و عقلي هر دو است، و درست به همين دليل ، از هيجانات و عواطف شاعرانه و خيالات باريك و دقيق شاعران ديگر خالي است . اما در بيان اوصاف طبيعت و فصول سال و شب و روز و درخشش ستارگان و نظاير آنها قدرت شاعرانه بسياري نشان داده است . در يك كلمه ، ناصر غزل سراي نيست بلكه حكمت جوي است ، اولي را مايه فرومايگي و چاكري مي داند و دومي را سرمايه افتخار و بزرگواري .

براي فهميدن شخصيت ناصر خسرو ، خواننده بايد پيش از آغاز مطالعه ديوان او ، كسي را در نظر آورد كه چون به اصولي پاي بند است ، و زمانه و اهل زمانه ، آن اصول را بر نمي تابند ، و او را در كمال حقانيت و صلاحيت ناحق و عاري از صلاح مي شمارند ، دلش به درد آمده است . و به دليل اينكه از دنيا و مافيا جز زبان تيز و منطق و بيان روشن چيزي ندارد ، در برابر ناملايمات ، نامردمي ها و حق كشي ها ، تيغ زبان بر كشيده و با آن تيغ به همه مخالفان اصول خود مي تازد ، و شاه و فقيه ، اموي و عباسي ، آشنا و بيگانه ، ترك و تازي ، عراقي و خراساني ، زاهد و صوفي ، عارف و عامي را در مورد تعرض قرار مي دهد . ظاهراً تنها اهل يمگان ، كه رشته اطاعت المستنصر باا... فاطمي را به گردن داشته اند ، و به دستور او ، ناصر را زنهار داده بودند ، مورد لطف او قرار گرفته اند ، و لذا ناصر آن مردم را ((اهل زنهار)) و ((لشكر فرشته)) خوانده است :

يمگيان لشكر فريشته اند گر چه ديوان پليد و غدارند

ديو با لشكر فريشتگان ايستادن به حرب كي يارند ؟

زينهارم نهاد امام زمان نزد ايشان كه اهل زنهارند

اهل غار پيمبرند همه هر كه با ((حجت)) اندر اين غارند

تاثر از قرآن و حديث

ناصر خسرو در كتب و اشعار خويش ، معاني قرآن مجيد و مضامين احاديث نبوي و ائمه معصومين را به طرق گوناگون ايراد كرده است . وتسلط خود را در فهم معاني كتاب مجيد از يك سوي ، و نيز استنباط معاني از سخنان بزرگان دين از سوي ديگر آشكار مي سازد . تسلط اين شاعر و حكيم ديني به مفردات قرآن تا بدانجاست كه گاهي آنها را در ميان جمله هاي خود مي آورد ، مانند ((مسنون)) ، ((عرجون)) ، ((غسلين)) ، ((شعوب و قبايل)) ، ((سراء)) ، و ((ضراء)) و مانند آنها . گاهي نيز لغات مركب مانند ((دارالسلام)) ، (0اصحاب الرقيم)) ، ((عروالوثقي)) ، و ((لؤلؤ مكنون)) و نظاير آنها را بكار برده است . در برخي موارد حتي خود تركيباتي از قرآن مجيد ساخته است ، مانند : ((مكان العلي)) ، و ((شمس الضحي)) و در همين گزيده مقدار زيادي از همين تاثرات و استفاده ها را خواهيد يافت .

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

مي پسندم 43 نمي پسندم 0

اين مطلب در تاريخ: شنبه 31 خرداد 1393 ساعت: 7:27 منتشر شده است
برچسب ها : ناصر خسرو,تحقیق درباره ناصر خسرو,زندگی نامه ناصر خسرو,تحقیق کامل درباره زندگی نامه ناصر خسرو,ناصر خسرو قبادیانی,اثار ناصر خسرو,تحقیق درباره اثار ناصر خسرو,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

زندگی نامه فروغ فرخزاد

بازديد: 195

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

نگاهي به تولدي ديگر فروغ فرخزاد :

• فروغ در تولدي ديگر يک تابلو نقاشي ميخ شده به ديوار است که با شجاعتي دوست داشتني ساز برون رفت از ميخ و ديوار را ساز مي کند. تولدي ديگر پاسخي است به واقعيت چارچوب و تلاشي است از سوي محدود براي پا گذاشتن به خارج از محدوده.

مقدمه

بدون شک ما در تولدي ديگر، با تولد سر و کار داريم. اما تولد چيست؟ آيا تولد چارچوب است، وهم است، اميد است و يا تولد نظم و يک پرانتز در بي نظمي است. چشم ما جهان است و جهان وهمي است که اسارت چشم ما آن را به عنوان يک جهان غير قابل ترديد و ملموس به ما تحميل مي کند. شايد جهان وهمي است که تنها در اسارت چشم ما مي تواند پائيز باشد يا بهار، استکان چاي روي ميز باشد با گربه اي که در کنار گرماي شوفاژ پناه گرفته است. بدون در نظر گرفتن تعريف ما از تولد و بدون در نظر گرفتن چارچوب شايد بتوان ادعا کرد که تولد تنها در درون چهارچوب يا اسارت است که مي تواند اتفاق بيفتد.

اگر ما تولد را وهم بودني که چارچوب به ما تحميل مي کند بدانيم در قدم بعدي و شايد همزمان با وهم ديگري به نام رهايي روبرو خواهيم بود. اسارت مي تواند تنها با تکيه به رهايي به تعريف و درک اسارت نزديک شود. رهايي در بهترين حالتها تعريف اسارت است. رهايي چارچوب است که در دهان چارچوب نفس مي کشد با اين وجود ادعا مي کند که اسارت نيست. اسارت تابلو نقاشي ميخ شده به ديوار، اسارت ميخ شده به مکان و زمان است و رهايي، ميل يا آرزوي تابلو براي کنده شدن از ديوار. من فکر مي کنم رهايي بيش از هر چيزي به اسارت نزديکتر است، رهايي به جز اسارت نمي تواند. رهايي وهمي است که در چارچوب اسارت نفس مي کشد، تغذيه مي کند، به پياده روي مي رود، زاد و ولد مي کند و درنهايت در زير بار اسارت به خاک سپرده مي شود با اين وجود ادعا مي کند که اسارت نيست.

واژه ي تولد چه درآستانه ي سرک کشيدن از دهانه ي بام رسيده ي يک رحم و چه در حوزه ي زبان و هنر آلوده به وهمي تب دار است. تولد، وهمي است که نوستالژي وهمي ديگر، رهايي را با دو پاي درشت و چهارزانو مي نشاند جلو روي اسير. حس قفس، لمس واقعيتي زيبا در درون وهمي خانمانسوز است. قفس يک ضرورت است و حس قفس بدون قفس نمي تواند اتفاق بيفتد.

فروغ در تولدي ديگر، فروغ است و همزمان فروغ نيست. فروغ در تولدي ديگر دست به گريبان پارادوکس فروغ است. فروغ، آيه ي تاريکيست و همزمان فروغي است که رو به سوي درخت آب آينه چشم دارد. فروغ در تولدي ديگر چارچوبي است که به درک اسارت نزديک مي شود. فروغ در تولدي ديگر يک تابلو نقاشي ميخ شده به ديوار است که با شجاعتي دوست داشتني ساز برون رفت از ميخ و ديوار را ساز مي کند. تولدي ديگر پاسخي است به واقعيت چارچوب و تلاشي است از سوي محدود براي پا گذاشتن به خارج از محدوده .

تولد، در تولدي ديگر، وهمي است که وهم فروغ را بردوش گرفته به سوي وهمي ديگر کوچ مي کند. تولدي ديگر، لب گرفتن از خود است براي درک بهتر و به زير زبان آوردن خود. " من " در درون اين وهم به دنبال تعريفي ديگر از قفس، چارچوب ، و بوم ميخ شده اي به نام "من"است. فروغ در مقطع رودررويي با تولدي ديگر به بلوغ فکري لازم رسيده است که در قدم اول از خود "من" لب بگيرد و در قدم دوم و براي رسيدن تعريفي متفاوت از فروغ با فروغ همخوابه شود. بدون شک فروغ در تولدي ديگر حوصله و توان کافي براي باردار شدن را داراست . او در تولدي ديگر يک فروغ آبستن است. فروغ در تولدي ديگر فروغ را بو مي کند، لمس مي کند ،فروغ را روي زانو مي نشاند و موهاش فروغ را با دقت و وسواس تمام و تا سر حد وسواس شانه مي زند، در مقابل آينه چشم ها را تا آستانه ي درشت سرمه مي کشد. فروغ در تولدي ديگر بام رسيده ي يک رحم با ظرفيت هاي بالاي زايش است. فروغ تولدي ديگر، بازيگوش، مغرور، و به شدت دوست داشتني است. در تولدي ديگر فروغ شاهد حضور پررنگ و پهلوانانه تفکر است. تفکر در تولدي ديگر تلاشي است براي تعريف دوباره اي از "من "، براي تعريف دوباره اي از " آيه تاريک". اين تلاش براي بالا رفتن از ديوار طلسم غليظ خارج از اسارت، مثل تب صميمي و به شدت دوست داشتني است.

به نظر من تم اصلي تولدي ديگر ، تولد است. نطفه ي تولدي ديگر، در درون يک دايره بسته مي شود، تولد ي ديگر در درون همان دايره و در هفت بخش به ظاهر متفاوت و با تکيه به انسجام ذهني قابل توجهي، به جز بخش پاياني، شکل مي گيرد، رشد مي کند و در نهايت در نقطه اي ديگر از همان دايره و رو به خودي که خود نيست ، چشم باز مي کند. تولدي ديگر، نگاه فروغ است به خود در فاصله ي يک چشم برهم زدن. فروغ در فاصله اين چشم بهم زدن با دو فروغ متفاوت دست به گريبان است، او با فروغي روبروست که فروغ نيست.

شايد تولدي ديگر فضاي بيشتر، يا شکل و شمايل ديگري را براي نگاه به خود طلب کند. اما نگاه من به تولدي ديگر نگاهي است گذرا و شايد از روي تفنن و صرفا براي ايجاد فضايي است براي کنجکاوي هاي ذهن خودم. مانع اصلي در اين پياده روي، خود فروغ است که با حضور پررنگ خود ، رسيدن به نزديکيهاي يک نگاه بي طرفانه و چند بعدي به تولدي ديگر را شايد براي من به يک غير ممکن تبديل کرده باشد.

بخش اول

همه هستي من آيه تاريكيست
كه ترا در خود تكرار كنان
به سحرگاه شكفتن ها و رستن هاي ابدي خواهد برد
من در اين آيه ترا آه كشيدم آه
من در اين آيه ترا
به درخت و آب و آتش پيوند زدم

در اين بخش "من" سه بار و " ترا " سه بار تکرار مي شود. "من اول" همه هستي من آيه تاريکيست که" تراي اول" را به بردن به سحرگاه شکفتن ها و رستن هاي ابدي، نويد مي دهد. روي صحبت همه ي هستي" من"، رو به" ترا" دارد. اين" من" مي گويد که همه هستي او آيه تاريکيست. با اين وجود به"ترا" نويد مي دهد که " ترا" در خود تکرار کنان به سحرگاه شکفتن ها و رستن هاي ابدي خواهد برد"

در اين بخش" من" رو به " تو" اعلام ميکند؛ " من در اين آيه ترا آه :کشيدم آه و من در اين آيه ترا به درخت و آب و آتش پيوند زدم." شناسايي "من" شايد کار آساني باشد. شايد شکي نباشد که " من " ، شاعر و فروغ است. در مورد" ترا" کار به اين آساني نيست. واژه ي تو مي تواند حامل يک صميميت و نزديکي بين دو نفر باشد. شايد شکي نباشد که" من" تولدي ديگر به " تو " احساس نزديکي مي کند، من با تو غريبه نيست و به او علاقه دارد و او را مي شناسد. براي شناسايي " ترا" شايد طرح اين سوال ضروري به نظر برسد که آيا" توي" تولدي ديگر يک مرد است يا زن؟ در ادامه به اين پرسش خواهم رسيد، ولي آنچه که مسلم است اين است که " تو" در تولدي ديگر هم نسل فروغ است. و شايد سحرگاه شکفتن ها و رستن هاي ابدي يک بار اروتيک هم داشته باشد. به عبارتي ديگر" تو" در تولدي ديگر نمي تواند مثلا پدر يا مادر، عمه يا عموي فروغ باشد. و اما در مورد جنسيت اين" تو".

تصوير ما از فروغ اتوماتيک وار به ما تحميل مي کند که بايد منطقا " توي" تولدي ديگر يک مرد باشد. مثلا يک معشوق. من و تو بسيار به هم نزديک و دست در دست هم حرکت مي کنند و ايندو " تو" و "من" در تولدي ديگر نه تنها سه بار تکرار مي شوند که ايندو در ظرف زماني واحدي هم نفس مي کشند. با اين وجود من فکر مي کنم "تو " در تولدي ديگر يک معشوق يا مرد نيست چرا که تم شعر تولد ي ديگر عاشقانه نيست. يک فرق اساسي ديگر که بين "من" و" تو" جلب توجه مي کند اين است که اين "من" است که اکتيو يا فعال است و "تو" در طول تولدي ديگر پاسيو و خاموش مي ماند. اين اکتيو بودن يک بعدي نيست. در تولدي ديگر نه تنها "من" سخن مي گويد بلکه او مفعول هم هست. يک تفاوت ديگر اينکه ظاهرا وجود "تو" به" من" وابسته است."تو" توسط "من" و در يک آيه آه کشيده مي شود . منظور از آيه همان "من" است که سعي در دميدن " آه " به "تو" را دارد. منظور از آه ، دم، نفس يا زندگي است که "من"، در يک آيه، که تاريک است او را آه مي کشد. بنابر آنچه گفته شد تو و من در تولدي ديگر يک فرد و در عين حال يک فرد نيستند. "من" در تولدي ديگر، فروع تعريف شده در چارچوب زمان و مکان، "من"، و" تو" در تولدي ديگر تصويري است سورئاليستي و کوششي است عقلاني براي رسيدن به تعريفي متفاوت از و دوباره اي از "من" که با اصرار تمام سعي در دميدن" آه "( نفس، زندگي) به "تو "را دارد.

به عبارت ديگر"من" در تولدي ديگر اسير و "تو" انتظار تولد خارج از اسارت است. تولدي که مجبور است در داخل و چارچوب اسارت نفس بکشد. تولدي ديگر تصويري روشن از "من" دارد. او را يک آيه تاريک تعريف مي کند. اين" من" از يک طرف آيه است، معجزه است با بار مثبت و از طرف ديگر تاريکست( آيه تاريک، مفهوم طلسم را در ذهن تداعي مي کند)." من" اسير در درون اين معحزه و براي فرار از آيه تاريک، رو به سوي "تو " مي کند.

تولدي ديگر، هيچ شکي در مورد هويت" من" ندارد، " همه هستي من آيه تاريکيست". تولدي ديگر "من" را در عين حال که يک معجزه مي داند ، اعلام مي کند که " من" آيه تاريکي است. "من" در تولدي ديگر ، براي فرار از" من" تکرار کنان به خود وعده مي دهد که چشم اندازهاي تازه اي را پيش روي آيه تاريک "من" باز خواهد کرد. در واقع ادامه حيات "من"، وابسته به وجود اين چشم انداز است و در اين معني "من" هم به نوعي وابسته به" تو" است." من" بدون " تو"نمي تواند فضاي لازم را براي نفس کشيدن پيدا کند.

بخش اول تولدي دگير موتور حرکت است. در اين بخش" من" رو به سوي خود وعده شکفتن و رستن هاي ابدي مي دهد،" من" وعده مي دهد که " تو " را به درخت و آب و آتش پيوند زدم.

تلاش براي کشيدن" آه" ، تلاش براي پيدا کردن درخت و آب و آتش، در بخش دوم تولد ي ديگر اتفاق مي افتد. بخش دوم آماده کردن بستر و رحمي مناسب براي رشد و به واقعيت رسيدن " تو" است. تلاشي است براي دميدن آه به تويي که مي تواند در چارچوب" من" نفس بکشد، تويي که" من" نيست.

بخش دوم

زندگي شايد
زندگي يك خيابان درازست كه هر روز زني با زنبيلي از آن مي گذرد
زندگي شايد
ريسمانيست كه مردي با آن خود را از شاخه مي آويزد
زندگي شايد طفلي است كه از مدرسه بر ميگردد
زندگي شايد افروختن سيگاري باشد در فاصله رخوتناك دو همآغوشي
يا عبور گيج رهگذري باشد
كه كلاه از سر بر ميدارد
و به يك رهگذر ديگر با لبخندي بي معني مي گويد صبح بخير
زندگي شايد آن لحظه مسدوديست
كه نگاه من در ني ني چشمان تو خود را ويران مي سازد
و در اين حسي است
كه من آن را با ادراك ماه و با دريافت ظلمت خواهم آميخت
در اتاقي كه به اندازه يك تنهاييست
دل من
كه به اندازه يك عشقست
به بهانه هاي ساده خوشبختي خود مي نگرد
به زوال زيباي گلها در گلدان
به نهالي كه تو در باغچه خانه مان كاشته اي
و به آواز قناري ها
كه به اندازه يك پنجره مي خوانند

در اين بخش" من"، يک من کنجکاو، يک من اميدوار است.( شايد فضاي ذهني " من " در اين بخش شباهت زيادي داشته باشد به آدمي که در رودخانه اي و با چشماني باز و براق و با صبر و حوصله غربال به دست گرفته و مشغول غربال کردن شنها است بااين اميد که بالخره دير يا زود چشمش به برق طلا آشنا خواهد شد.) تولدي ديگر، بدون داشتن انتظارات از پيش تعيين شده و در جاهاي غير منتظره سعي مي کند چشم باز کند. چشمان اين بخش از تولدي ديگر چشماني کودکي است که به دنبال شکلات خوشمزه کاسه شکلات را زير رو مي کند، يک شکلات در دهان مي گيرد به اميد آنکه خوشمزه بتواند در دهان او جان بگيرد تا در لحظه ي ديگر شکلات را نيمخور از دهان گرفته و به دنبال مزه برتر به شکلاتي ديگر پناه ببرد. در اين بخش تلاش براي تولدي ديگر، به پنج "شايد" پناه مي برد.

با "شايد" اول به خيابان مي رود و براي دست يابي به درخت آّب و آتش، به زنبيل زني آويزان مي شود که هر روز از يک خيابان دراز مي گذرد. با تکيه به شايددوم ريسمان مردي مي شود که مردي خود را از از شاخه مي آوزيد و در شايد سوم طفلي مي شود که از مدرسه برمي گردد. سوار بر" شايد" چهارم سيگار افروخته اي مي شود در فاصله رخوتناک دو هم آغوشي و عبور گيج يک رهگذر و در" شايد" آخر نگاهش يک لحظه ي مسدود مي شود که در ني ني چشمان تو خود را ويران مي سازد. در اينجا جستجو به پايان مي رسد و تولدي ديگر "در اتاقي که به اندازه يک تنهائيست" به زوال گل ها در گلدان مي رسد. در اينجا گل همان "تو" تصويري از آنچه بايد باشد يا مي تواند، يا مي توانسته باشد، و گلدان ظرف است، "من" است، چارچوب است، که تو را در خود دفن دارد. زوال زيباي گلها در گلدان، حضور پر رنگ مرگ را در ذهن تداعي مي کند.

"شايدها" نه تنها "من" را به "تو" ، نه تنها" من" را به درخت و آب و آتش پيوند نمي زند که محصول اين همخوابگي و تلاش تولد در درون اسارت حضور پررنگتر از هميشه ي قفس و مطرح شدن مرگ به عنوان تنها راه نجات است. اين اتفاق در بخش سوم اتفاق مي افتد

بخش سوم

در اين بخش، تولدي ديگر کفش ها را از پا در آورده ، چشم ها را بسته و از خيابان برگشته و با چشماني خسته "تو " را به خاک سپرده و حالا تنها جنازه" من" را بر دوش کشيده و براي درک اين ترادژي به مفهوم "سهم" پناه مي برد. واژه ي سهم در اين فضا نزديک به مفهوم تقدير يا سرنوشت است. واژه ي سهم يک اجبار را در توي پرانتز و با خود يدک مي کشد. بنابراين به نظر مي رسد که" من" در اين بخش پرچم سفيد را در مقابل تقدير، چارچوب، آيه تاريک، طلسم؟ بالا برده و تنها براي درک اين تراژدي و با تکيه به شجاعت و غروري با شکوه به پيشواز واقعيت مي رود.

آه ...
سهم من اينست
سهم من اينست
سهم من
آسمانيست كه آويختن پرده اي آن را از من مي گيرد
سهم من پايين رفتن از يك پله متروكست
و به چيزي در پوسيدگي و غربت واصل گشتن
سهم من گردش حزن آلودي در باغ خاطره هاست
و در اندوه صدايي جان دادن كه به من مي گويد
دستهايت را دوست ميدارم

در اين بخش پنج بار کلمه "سهم" آورده مي شود. يک بار کافي نيست براي درک بار اين سهم. تنها با تکرارو نگاه پنج باره به سهم است که صدا مي تواند آنرا تا حدودي درک کند. براي درک درد واگويه کردن درد يک ضرورت است. اين تعريف با بند اول" همه هستي من" هماهنگي دارد. شايد اين بخش به نحوي ترجمه يا باز کردن مفهوم" آيه تاريک" بخش اول تولدي ديگر هم باشد. آيه تاريک بخش اول در اين بخش آسمانيست که آويختن پرده اي آن را از من مي گيرد.

بخش جهارم

دستهايم را در باغچه مي كارم
سبز خواهم شد مي دانم مي دانم مي دانم
و پرستو ها در گودي انگشتان جوهريم
تخم خواهند گذاشت

در اين بخش" مي دانم" سه بار تکرار مي شود. دستهايم را در باغچه مي کارم سبز خواهم شد. دستها در اينجا به عنوان نماد يا ابزاري کارآ که مي توانددر مقابل سرنوشت، سرنوشت خودش را رقم بزنند تصويري نمادين از "تو " است که حالا بايد به خاک سپرده شوند. اين خاک سپاري، خاک سپاري اميد به بيرون رفتن از" من" و پا گذاشتن به" تو" هم هست. دستها به عنوان نماد " تو "در باغجه دفن مي شوند ولي "من" براي نباختن روحيه مجبور است بعد از دفن کردن دستها " تو" در باغچه سه بار رو به خود بگويد سبز خواهم شد مي دانم مي دانم مي دانم. ولي در فضايي که اين مي دانم ها تکرار شده ، تاکيدي است بر روي سبز نشدن. در اين لحظه تولدي ديگر در استانه سقوط قرار گرفته و در حالي که در پرتگاهي ايستاده و زمين زير پا را مي بيند رو به خود تکرار کنان مي گويد؛ بپر، جايي براي نگراني نيست. تکرار "مي دانم" بعد از سبز خواهم شد مشخصا اين معني را مي رساند که سبز نخواهم شد مي دانم مي دانم مي دانم.

در بخش پنجم تولدي ديگر، " آيه تاريک" با تکيه به يک غرور دوست داشتني، گوشواري به دو گشش مي آويزد ،مثل يک محکوم به اعدام که در شب اعدام حمام مي گيرد با دقت تمام مسواک مي زند و موها را شانه مي زند و بعد به پاي چوبه دار مي رود، فروغ در اين بخش خود را براي خداخافظي گفتن با "تو" آماده مي کند.

بخش پنجم

گوشواري به دو گوشم مي آويزم
از دو گيلاس سرخ همزاد
و به ناخن هايم برگ گل كوكب مي چسبانم
كوچه اي هست كه در آنجا
پسراني كه به من عاشق بودند هنوز
با همان موهاي درهم و گردن هاي باريك و پاهاي لاغر
به تبسم معصوم دختركي مي انديشند كه يك شب او را باد با خود برد
كوچه اي هست كه قلب من آن را
از محله هاي كودكيم دزديده ست

اين بخش با گوشواري به دو گوشم مي آوزيم شروع مي شود. گشواري به دو گوشم مي آويزم، نشان مهماني رفتن است. تولدي ديگر در اين مقطع مثل يک سرباز اسير در سنگر خط مقدم است. در آستانه ي تسليمي سيگاري را دود مي کند و بعد عکسي را از جيب در مي آورد و به ياد مي آورد زمين را و کوچه اي را که؛ پسراني که به من عاشق بودند هنوز، با همان موهاي درهم و گردن هاي باريك و پاهاي لاغر، به تبسم معصوم دختركي مي انديشند كه يك شب او را باد با خود برد.

بر باد رفتن اين تصوير در ذهن فروغ است که اتفاق مي افتد. دخترک معصوم براي هميشه از ذهن فروغ پاک شده است تصوير تبسم هاي دخترک معصوم، تصوير فروغ از خودي است اميدوار به تولدي ديگر، که ديگر وجود خارجي ندارد. اين تصوير حالا مثل يک عکس قديمي مي تواند در اين لحظه تسليم دوست داشتني و مايه دلگرمي فروغ باشد.

بخش ششم

سفر حجمي در خط زمان
و به حجمي خط خشك زمان را آبستن كردن
حجمي از تصويري آگاه
كه ز مهماني يك آينه بر ميگردد
و بدينسانست
كه كسي مي ميرد
و كسي مي ماند

گره گشايي در تولد ي ديگر در اين بخش صورت مي گيرد. از بند اول همه هستي من آيه تاريکسيت تا به اينجاي شعر يک سفر اتفاق افتاده است و محصول آن يک حجمي است از تصوير آگاه که ز مهماني يک آينه بر مي گردد. سفر در تولدي ديگر در اين آينه اتفاق مي افتد. و بعد از آن يک نفر مي ميرد که به نظر من "تو" چيزي که اسير نيست، در ذهن" من" است. و کسي مي ماند که به جز" من" اسير در وهم، چارچوب و آيه تاريک نيست که بعد از گذر از يک خيابان دراز و ريسماني آويزان از شاخ درخت و يک سيگار افروخته در فاصله رخوتناک دو هم آغوشي و عبور از يک رهگذر گيج ، در نهايت به آيه تاريک مي رسد. تولدي ديگر مثل يک هوا خوري است براي آيه تاريک، يک هواخوري که منجر و شناخت ودرک واقعيت سلول و وهم زود گذر هواخوري است.

و در نهايب بخش پاياني تولدي ديگر

هيچ صيادي در جوي حقيري كه به گودالي مي ريزد مرواريدي صيد نخواهد كرد
من
پري كوچك غمگيني را
مي شناسم كه در اقيانوسي مسكن دارد
و دلش را در يك ني لبك چوبين
مي نوازد آرام آرام
پري كوچك غمگيني كه شب از يك بوسه مي ميرد
و سحرگاه از يك بوسه به دنيا خواهد آمد

اين بخش با هيج صيادي در حوض حقيري که به گودالي مي ريزد مرواريدي صيد نخواهد کرد، شروع مي شود. ديگر صحبت از وعده و وعيد، ديگر خبري از شايدها نيست. جايي براي دلداري و اميد باقي نيست. "من" تولدي ديگر با صيادي روبرو است که در حوض حقير "من" مرواديدي "تو" صيد نکرده است.

تولدي ديگر ما را به مهماني خود سقوط دعوت نمي کند و تنها رو به خود مي گويد که او پري کوچک و غمگيني را مي شناسد که در اقيانوسي مسکن دارد. من فکر مي کنم منظور فروع از اقيانوس، زبان و يا شعر است که دلش را در يک ني لبک چوبين شعر؟ مي نوازد

ما در اين بخش شاهد گسست ذهنيت فروغ در تولدي ديگر هستيم . به نظر من تولدي ديگر با، هيج صيادي در جوي حقير که به گودالي مي ريزد مرواريدي صيد نخواهد کرد به پايان مي رسد. و بخش پاياني شعر اضافي به نظر مي رسد.

رضا شهرستاني 20060325

تولدي ديگر

همه هستي من آيه تاريكيست
كه ترا در خود تكرار كنان
به سحرگاه شكفتن ها و رستن هاي ابدي خواهد برد
من در اين آيه ترا آه كشيدم آه
من در اين آيه ترا
به درخت و آب و آتش پيوند زدم
زندگي شايد
يك خيابان درازست كه هر روز زني با زنبيلي از آن مي گذرد
زندگي شايد
ريسمانيست كه مردي با آن خود را از شاخه مي آويزد
زندگي شايد طفلي است كه از مدرسه بر ميگردد
زندگي شايد افروختن سيگاري باشد در فاصله رخوتناك دو همآغوشي
يا عبور گيج رهگذري باشد
كه كلاه از سر بر ميدارد
و به يك رهگذر ديگر با لبخندي بي معني مي گويد صبح بخير
زندگي شايد آن لحظه مسدوديست
كه نگاه من در ني ني چشمان تو خود را ويران مي سازد
و در اين حسي است
كه من آن را با ادراك ماه و با دريافت ظلمت خواهم آميخت
در اتاقي كه به اندازه يك تنهاييست
دل من
كه به اندازه يك عشقست
به بهانه هاي ساده خوشبختي خود مي نگرد
به زوال زيباي گلها در گلدان
به نهالي كه تو در باغچه خانه مان كاشته اي
و به آواز قناري ها
كه به اندازه يك پنجره مي خوانند
آه ...
سهم من اينست
سهم من اينست
سهم من
آسمانيست كه آويختن پرده اي آن را از من مي گيرد
سهم من پايين رفتن از يك پله متروكست
و به چيزي در پوسيدگي و غربت واصل گشتن
سهم من گردش حزن آلودي در باغ خاطره هاست
و در اندوه صدايي جان دادن كه به من مي گويد
دستهايت را دوست ميدارم
دستهايم را در باغچه مي كارم
سبز خواهم شد مي دانم مي دانم مي دانم
و پرستو ها در گودي انگشتان جوهريم
تخم خواهند گذاشت
گوشواري به دو گوشم مي آويزم
از دو گيلاس سرخ همزاد
و به ناخن هايم برگ گل كوكب مي چسبانم
كوچه اي هست كه در آنجا
پسراني كه به من عاشق بودند هنوز
با همان موهاي درهم و گردن هاي باريك و پاهاي لاغر
به تبسم معصوم دختركي مي انديشند كه يك شب او را باد با خود برد
كوچه اي هست كه قلب من آن را
از محله هاي كودكيم دزديده ست
سفر حجمي در خط زمان
و به حجمي خط خشك زمان را آبستن كردن
حجمي از تصويري آگاه
كه ز مهماني يك آينه بر ميگردد
و بدينسانست
كه كسي مي ميرد
و كسي مي ماند
هيچ صيادي در جوي حقيري كه به گودالي مي ريزد مرواريدي صيد نخواهد كرد
من
پري كوچك غمگيني را
مي شناسم كه در اقيانوسي مسكن دارد
و دلش را در يك ني لبك چوبين
مي نوازد آرام آرام
پري كوچك غمگيني كه شب از يك بوسه مي ميرد
و سحرگاه از يك بوسه به دنيا خواهد آمد

بسم الله الرحمن الرحيم

Description: Arm

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر

موضوع تحقيق:

نقد شعر تولدی دیگر فروغ فرخزاد

استاد محترم:

جناب آقای دکتر سرافرازی

تهیه کننده:

حسین افضلی

شماره دانشجوئی: 82666751

تابستان 86

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

مي پسندم 0 نمي پسندم 0

اين مطلب در تاريخ: جمعه 30 خرداد 1393 ساعت: 23:05 منتشر شده است

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

زندگی نامه نیمایوشیج

بازديد: 623

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

تولد ، زادگاه ، خانواده

نام نیما ، لادبن

علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج در 15 جمادی الاول سال 1315 هجری قمری برابربا 11 نوامبر سال 1897 میلادی در دهکده یوش به دنیا آمده است این تاریخ برابر است با 21 آبان ماه سال 1276 شمسی .

یوش زادگاه نیما دهکده ای است ییلاقی از دهستان اوز رود بخش نور شهرستان آمل . در حال حاضر با ماشین از دوراه می شود به آنجا رفت: از راه چالوس ، ازجاده منشعب از پل زنگوله ، بالاتر از تونل کندوان ، که تا یوش 45 کیلومتر فاصله دارد و دیگری از جاده هراز ، از جاده ای منشعب از دو آب آمل ، 42 کیلومتر مانده به آمل . از دوآب تا یوش 69 کیلومتر فاصله است .

دهکده یوش در دره ای تقریباً میانه جاده چالوس و هراز واقع شده است . امروزه می توان با ماشین به یوش رفت اما در زمان نیما پیشتر از پل زنگوله را با قاطر می رفتند که تقریباً یکروز طول می کشید و از آبادیهای ایلکا ، نسن ، پل و اوز می گذشت .

نیما خود در یاداشتی نسبش را چنین نوشته است :

((علی بن ابراهیم – معروف به اعظام السلطنه – ابن علی معروف به ناظم الایاله – ابن محمد رضا – معروف به بابان خان بیک – ابن محمد هاشم بن محمدرضا))

از پیشینیان مشهور این دودمان است : کیا جمال الدین ( منسوب به دودمانی که در تمام دوره های اسلامی برحوالی نور و لاریجان حکومت داشتند ) که مزار او برفراز تپه ای در یوش باقی است و دارای چهار پسر بود به نامهای اسفندیار – کریم – جمشید وداود که می گویند جد تمام اهالی یوش بود و از اینجا است نام خانوادگی اسفندیاری ها – کریمی ها –جمشیدیها و

داودیهای یوش و پیشتر از او گیلانشاه که زمان زندگیش مقارن با ایام یزدگر ساسانی بود و موسس سلسله بادوسپانان طبرستان .

اما پدرش ابراهیم خان اعظام السلطنه مردی محتشم بود که به کار کشاورزی و گله داری می پرداخت و از ((حامیان شجاع نهضت مشروطه به شمار می رفت و به همراه امیر موید سواد کوهی انجمن طبرستان را تاسیس کرده بود ))

مردی درشت اندام بود که ازسالهای 1288 به بعد در تهران اقامت داشت و یک خرداد سال 1305 در تهران درگذشت .

مادرش ، طوبی مفتاح بود نوه حکیم نوری منتقد و شاعر و فیلسوف زمان قاجار . آشنا و علاقه مند به شعر بود و نیما نوشته است که ((در کودکی حکایتهای حکیم نظامی را برای او تعریف می کرد ))

نیما در خردسالی علی خوانده می شد و پسر بزرگ خانواده بود .

برادرچهارسال کوچکتر از او رضا ((بعدها لادبن)) نام داشت وخواهرانش مهراقدس ، ناکتا و ثریا بودند .

درجوانی ، حدود سالهای تحصیل در مدرسه سن لوئی نام خود را نیما نهاده بود در روی جلد کتاب ((قصه رنگ پریده ، خونسرد)) که آنرا در حمل 1300 به هزینه خود در مطبعه سعادت تهرا ن چاپ کرده ، تنها نام نیما به فارسی و لاتین آمده است در خرداد ماه 1304 شمسی با مراجعه به اداره سجل احوال نام و نام خانوادگی خود را رسماً نیما یوشیج خواند و شناسنامه دریافت کرد .

در هر حال هیچگاه نام او رسماً علی اسفندیاری نیامده است و دانسته نیست این اشتباه بزرگ که نام او علی اسفندیاری و تخلصش نیما یوشیج است از کجا منشا گرفته است .

نیما خود در یاداشتی در باره معنی ((نیما )) می نویسد :

نیماور اسم دو سه نفر از اسپهبدان غربی مازندران بوده است . مورخین نیماور را ((نام آور)) می نویسند که غلط است . نیماور مرکب است از نیما = قوس . برج نهم از بروج در زبان طبری = کمان + ور یعنی کماندار برگزیده ، شناخته شده مثل کمانداری عالی .

این کلمه از ترکیبات اوستایی است که با صورت مخفف ، یعنی حذف ی ، در زبان طبری مانده است .

در زبان طبری ، لغات اوستائی و سانسکریت زیاد است . فخر الدوله نیماور دوم ، پدر شراگیم در 640 فوت کرده است . نما رستاق محل سکونت نیماور فخرالدوله بوده است .

نیماور مثل شهریور = نگهدار شهر ، نگهدار کمان است .

جادارد از لادبن به دلیل شخصیت برجسته اش و هم به این دلیل که در دوران جوانی بیشترین تاثیر را بر نیما یوشیج داشته است ، بیشتر بنویسیم :

از نامه های نیما چنین دانسته می شود که لادبن چهار سال از نیما کوچکتر بود و به این ترتیب تاریخ تولد او سال 1280 شمسی است در یوش بدنیاآمد و در خردسالی رضا نامیده شد و در جوانی نام خود را به لادبن تغییر داد که بنا به نوشته نیما نام کوهی است .

از نیما 24 نامه به لادبن در دست است (برخی از این نامه ها را در بخش پیوستهای این تحقیق می خوانید)

که بهترین منبع برای شناسائی احوالات و افکار او در دوران جوانی و همچنین یکی از گسترده ترین منابع در مورد لادبن است .

او همراه نیما به تهران فرستاده شد .

به دبستان حیات جاوید رفت و سپس دوره مدرسه سن لوئی را همراه نیما به پایان رساند . (( در 15 وئن 1917 برابر سرطان 1335 قمری) و مدتی نیز همراه نیما نزد مرحوم آقا شیخ هادی یوشی در مدرسه خان مروی درس عربی خواند .

ابتدا به استخدام یکی از ادارات دولتی درآمد اما کارش دیری نپایید و نتوانست محیط کار دولتی را تاب بیاورد و استعفاء داد در حوالی سالهای 1297-1298 به تشکیلات حزب عدالت پیوست که در شمال ایران فعال بود و عده ای از روشنفکران و مردم طبقه متوسط ایران را به خود جلب کرده بود هنگامی که عده ای از اعضای حزب عدالت حزب کمونیست ایران را تشکیل دادند لادبن هم به آنها پیوست و نقش موثری در جناح چپ جنبش جنگل و تشکیل جمهوری سوسیالیستی گیلان داشت .

سردبیری روزنامه مارکسیستی ایران سرخ را به عهده گرفت که ارگان تبلیغاتی کمیسیاریای دولت انقلابی جمهوری گیلان بود .

لادبن ضمن سردبیری و انتشار روزنامه ایران سرخ بادیگر روزنامه های کمونیستی که در آن زمان در گیلان و باکو منتشر می شد ، از جمله سرباز سرخ ، بیرق عدالت و انقلاب سرخ همکاری داشت .

از اشاره کوتاه نیما در نامه ای به تاریخ چهار مرداد 1300 شمسی به مادرش ، گمان برده می شود که لادبن علاوه برکارهای ادبی در جنبش به عنوان سرباز نیز تفنگ بردوش می گرفت و با دشمنان انقلاب جنگل می جنگید :

((مادرعزیزم ! گریه مکن از سرنوشتت ، پیش همسایه شکایت نداشته باش . پسرت باید فردا در میدان جنگ اصالت خود را به خرج دهد .

با خون پدران دلاورم به جبین من دو کلمه نوشته شده است : خون و انتقام . اگر مرا دوست داری دوست دار چیزی می شود که من آن را دوست دارم . مرگ و گرسنگی را در مقابل این همه گرسنگان و شهدای مقدس دوست داشته باش تا زنده و سیر بمانی . برادرم به ولایت نزدیک شده است . لشگر گرسنه ها در حوالی کلاردشت هستند . شیطان با فرشته ها می جنگد .))

اما پیش روی قوای انقلابی جنگلی ها چندان طول نکشید و دولت انقلابی جمهوری گیلان متلاشی شد و لادبن در اواخر اسفند سال 1300 همراه با جمعی از اعضای حزب کمونیست به شوروی گریخت . ابتدا در قفقاز و سپس در داغستان ساکن شد و به نوشتن پرداخت .

لادبن پس از مدتی اقامت در قفقاز و داغستان به مسکو رفت و در دانشگاه شرق شناسی مسکو به تحصیل پرداخت .

نیما که از اختناق محیط رضا شاهی به ستوه آمده بود اندیشه ی رفتن به شوروی و پیوستن به لادبن را داشت اما دولت که از رواج افکار مارکسیستی در هراس بود اجازه این کار رانمی داد .

بخش دوم

زندگی شاعر و زمینه فکری

نخستین شعرها

1310- 1299

هنگام تولد نیما دو سال از سلطنت مظفرالدین شاه می گذشت که هشت سال بعد از این شاه در گذشت . دریازده سالگی نیما که به دنبال نهضت مشروطه ، دلاوران تبریز و رشت و بختیاری به یاری علمای تهران علیه حکومت استبدادی محمد علی شاه قیام می کنند و قشون مشروطه خواهان وارد تهران می شود . محمد علی شاه خلع ، مشروطه اعلان و احمد شاه قاجار به سلطنت برگزیده می شود.

نیما در دهکده یوش خواندن و نوشتن را نزدملای ده آموخت در دوازده سالگی برای تحصیل به تهران فرستاده شد در تهران ابتدا به دبستان حیات جاوید و سپس به مدرسه متوسطه کاتولیک سن لوئی رفت در این مدرسه بود که زبان فرانسه را آموخت . معلم ادبیات فارسی اش (نظام وفا) بود مدتی هم در مدرسه خان مروی نزد آقا شیخ هادی یوشی زبان عربی را آموخت .

نخستین کار اداری اش بدست آوردن شغلی کم اهمیت در وزارت مالیه بود در سال 1298 که هشت سال به تناوب با مرارت تمام در این کار دوام آورد با حقوقی ماهی 22 تومان در یادداشتی بدون تاریخ در این باره می نویسد :

((در مالیه از زیر دامن کارد بستــــــــه ، عبا به دوش انداخته ، چکمه می پوشیدم با کلاه پوستی . من یک آدم خطرناک شناخته شده بودم . هرنوع کار می کردم که هیچ کس نمی کرد برای این که من در کوهستان و زندگی وحشی آن طور دیگر تربیت شده بودم پدرم خودش مرا دور از مردم و خشت بار آورده بود .

در اسفند ماه سال 1299 نخستین شعر بلند خود مثنوی ((قصه رنگ پریده ، خون سرد)) را می سازد و بلافاصلــــه آن را به هزینه خود به چاپ می رساند در مطبعه ی سعادت با 32 صفحه و قیمت یک قران . درروی جلد نام سراینده فقط نیما با حروف فارسی و لاتین آمده است و در پایان شعر نوشته شده است نیما نوری ((یوشی))

در دی ماه سال 1301 شعر مهم افسانه را می سازد و قسمتهای آغازین آن را در هفته نامه ((قرن بیستم )) میرزاده عشقی به چاپ می رساند .

انزوا را دوست دارد و این که همیشه در آغوش طبیعت باشد و زندگیش سراسر فکر است و خیال در نامه ای به مادرش می نویسد :

((همه وجود من فکر شده است با وجود این یک فکر شایسته راجع به زندگانی خود ندارم ، اگر یک فکر هوشیارانه می کنم این است که کی یک شکار بزنم متاسفانه آن هم با باروت خراب انسان نمی داند این درد را به که بگوید اقلاً مثل یک شکارچی درست و حسابی هم یک شب به این کلبه خرابه نباید برگشت اما صرفه جویی را خوب بلد شده ام به عکس صرفه جویی در فکر و خیال))

گرچه دیگر شاعر شده و مشهور است و نام و آثارش در ((منتخبات آثار، از نویسندگان و شعرای معاصرین )) می آید و حتی محمد ضیاء هشترودی در این کتاب شر او را چنین ستوده است (( از این نکته هم نباید غافل گردید از معنی گذشته ادبیات فارسی شکل جدید مهمی به خود نمی بیند تنها طرز تغزل جدید نیما می تواند از مدعای فوق مستثنا گردد)) اما او با روشن بینی و آینده نگری که نشانه شناخت او از موقعیت سیاسی و اجتماعی ایران است اوضاع و احوال سیاسی روزگار خود را دنبال می کند .

در تاریخ 6 اردیبهشت ماه سال 1305 نیما یوشیج در 29 سالگی با خانم عالیه جهانگیر فرزند میرزا اسماعیل شیرازی و خواهرزاده روزنامه نویس انقلابی میرزا جهانگیر صوراسرافیل ازدواج کرد این پیوند با وجود فراز و نشیب فراوان تا پایان زندگی هردو ادامه یافت .

زنده یاد عالیه جهانگیر همسر نیما در دفتر خاطراتش که در سال 1341 به خواهش و اصرار سیروس طاهباز گردآوری کرد ولیکن به پایان نرساند آشنائیش با نیما را چنین نوشته است :

((وقتی که من زن نیما شدم 21 سال داشتم معلم هم بودم معلم کلاس چهارم ابتدائی بودم و ماهی پانزده تومان می گرفتم ))

همه مرا دوست می داشتند حتی شاگردها برای من روی تخته سیاه شعر می نوشتند موسیقی را دوست می داشتم ، مادرم وقتی فهمید عشق به موسیقی دارم برایم تاری خرید و معلمی آورد در مدت کمی خیلی خوب دوره ابتدائی موسیقی را فرا گرفتم .

مادرم خیلی فکرش باز بود دم از آزادی می زد برادرش میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل را در دوره مشروطیت کشته بودند پسر ارشدش در جنگ بین دولت و ملت کشته شد خیلی نطاق بود سواد قدیمی داشت حافظ سعدی و مثنوی را از حفظ می خواند پدرم هم در طفولیت کشته شد .

سیکل دوم را هم تمــــام کردم و در این موقع برای من خواستگارهایی می آمد اما من قبول نمی کردم روزی شوهر همشیره بزرگترم از اداره آمد و به من گفت برای شما خواستگاری پیدا شده گفتم خیال شوهر کردن ندارم و به همشیره ام گفت آن شخص از من قول گرفته به منزل ما بیاید من نمیتوانم او را رد کنم باید بیاید شاید اورا پسندیدید .

فردای آن روز غروب شخصی به منزل ما آمد و کارتی را که این جملات رویش نوشته بود به نوکر ما داد و رفت : (( تو ساز کوک شده ی آسمانی ، قابلیت و هنر تو نواخته شدن و لرزانیدن است . قلبت را جلوی طبیعت باز کن تا نغمه های عشق و جوانی را با ارتعاش اشک و تبسم از تارهای آن بیرون بکشی ))

وقتی کارت به دست همشیره من رسید تعجب کرد که این چه نوع کارتی است و این عبارات چه مفهومی دارد نوکر راخواستند پرسیدند این را چه کسی داده ؟ گفت یک جوان متوسط القامه سرخ رویی به من داد و گفت این را بده به آقا .

شوهرش کارت را که دید گفت این همان شخصی است که گفتم .

همشیره ام گفت اصرار نداشته باشید باید اوراضی باشد .

گفت عیبی ندارد او به دیدن من می آید شما از خلال در ببینید شاید بپسندید .

نیما اتفاقاً باز فردا شب آمد با یک جلد کتاب ((قصه رنگ پریده )) که از آثار خود او بود همشیره ام مرا به اصرار برد از پشت در او را به من نشان داد از من پرسیدند چطور است ؟ قلبم طبید و نفرتی درمن ایجاد شد بعد از کمی سکوت گفتم بگذارید برودبچرخد از جواب من پی بردند که میل ندارم بعد از چند روز پدرش که برعکس پسرش مردی قوی هیکل بود آمد باز هم جوابی نشنیدند بعد از چند روز دو تن از خواهرهایش آمدند و مرا به اصرار داخل اتاق بردند مادرم از امتناع من مشکوک شد پیش خودش فکر می کرد شاید به شخص دیگری دلبستگی دارم .

بالاخره باز فردای آن روز مادرش آمد و بازهم جوابی به دست نیاوردند پس از چند روز مادر و خواهرش آمدند و پی در پی خودش می آمد .

بالاخره با زبان چرب و نرم مادرم را راضی کرد که این امر خیر سر بگیرد با یک خرج کمی عقد کنان را راه انداختند .

من قلباً راضی نبودم اما از یک طرف دیگر افکار وعبارات و تشبیهات و طبیعت شناسی او در آن کتاب که به عنوان ارمغان و در واقع عوض تشریفات عقد آورده بود مرا مفتون کرد و خواهی نخواهی صیغه عقد مرا جاری کردند من در تشویش بودم که او به غیر حقوق ناچیزش عایدی دیگر ندارد ما چطور زندگی کنیم ای کاش که فقر جانشین صفات بد او بود .

در خرداد همان سال یعنی یک ماه بعد از عقد پدرش فوت کرد او بدون عروسی گرفتن به منزل ما آمد .

یک روز اوایل تابستان شروع کرد به جمع آوری کتابهایش جلو رفتم پرسیدم کجا می روی ؟ گفت می خواهم بروم یوش پیش مادر و خواهرم تو هم باید بیائی .

من از رفتن ابا کردم و شروع کردم به گریه کردن .

گفت بی خود گریه نکن اگر نیایی همه تان را می کشم و در جنگل متواری می شوم .

در آن وقتها در وزارت دارائی کار می کرد اغلب روزها به هوای اداره بیرون می رفت اما به اداره نمی رفت در خیابان ناصریه اورا می دیدند که ایستاده پشت شیشه کتابفروشیها کتابها را وارسی می کند .

مثل معمول ظهر می آمد منزل و کم کم شروع کرده بود از غــذا ایراد می گرفت وغرغر می کرد گاهی هم قهر می کرد و ناهــــــار یا شام نمی خورد گاهی زمزمه می کرد که چندی بعد مجسمه ی مرا می ریزند و ما را به شهرها دعوت می کنند و مردم به استقبال ما می آیند و گل نثار ما می کنند برای این که من شاعرم و تو زن شاعری .

من هم خواستم گفته های اورا باور کنم ولی مثل این که کسی در خفا به من و به او می خندید . بالاخره فهمیدم این مقدمه برای این است که آقا رفته به مستشار وزارت دارائی گفته من شاعرم کار من شعر گفتن است نه بایگانی من نمی توانم این کارها را بکنم او رابه میل خودش منتظر خدمت کردندبا ماهی 9 تومان من ماهی 15 تومان بیشتر نداشتم روزها برای این که مادر و یا برادرم نفهمند که او اداره نمی رود صبح زود از خانه بیرون می رفت و در خیابانها می گشت و ظهر به خانه می آمد و گاهی شب دیر وقت .

نیما در سال 1307 همراه عالیه خانم که به بار فروش (بابل) منتقل شده بود به آن شهر می رود عالیه خانم در ((مدرسه دوشیزگان سعدی)) تدریس می کند اما نیما کار ثابتی ندارد ، گه گاه تدریس می کند در همین شهر است که محضر آیه الله محمد صالح علامه حائری رادرک می کند و بین آنها دوستی عمیقی برقرار می شود نیما اغلب صبحها به منزل علامه حائری می رفت و در جلسات تدریس حکمت ، فقه و اصول ایشان شرکت می کرد مکاتباتی هم بین آنان بوده است و نیما شعر بلندی هم برای علامه حائری سروده است .

اقامت نیما در بارفروش تا خرداد ماه سال 1308 است در این شهر خاموش و نزدیک به ساحل و در زیر ابرهای تیره و دائمی آن ، نیما همچنان می نویسد او از این شهر 19 نامه به دوستان و نزدیکانش نوشته است از این نامه ها می توان گذشته از شعر به آثار دیگری که در این شهر نوشته است پی برد : تاریخ ادبیات ولایتی ، رمان آیدین ، حکایت دزد و شاعر نمایشنامه کوتاه کفش حضرت غلمان و سفرنامه بارفروش .

این سفرنامه یکی از نوشته های باارزش او در این شهر است که حاصل دقت و تجسس در روح آدمها ست و در واقع باید آن رانخستین کوشش نیما در نوشتن دفتر یادداشتهای روزانه اش نامید اگرچه متاسفانه ناتمام مانده است .

در مهرماه سال 1308 به اتفاق عالیه خانم به آمل و از آنجا به لنگـرود می روند و در آبان ماه همین سال در رشت ساکن می شوند .

سرگرمی نیما در رشت مطالعه درروحیات مردم و مقایسه آن با روحیات مردم مازندران ، نوشتن تتبع در آراء بعضی از فلاسفه قدیم شرقی ، رفتن به کانون ایران و کتابخانه فرهنگ ، گردش با عالیه خانم در محله های شهر ، بخصوص محله آنجرا که لادبن بربالکون خانه ای در آن محله مقالات روزنامه اش را می نوشت و نشستن در داروخانه دوستش یحیی آرین پور بود .

در همین شهر سفرنامه رشت را تنظیم نمود .

با وجود این نمی گذارند نیما و عالیه خانم بیش از چند ماه در رشت بمانند از دی ماه سال 1308 این دو در لاهیجان هستند و تا پایان سال تحصیلی خردادماه 1309 در آنجا می مانند خود در این باره می گوید (( در این شهر کوچک زندگی خود را مثل یک تبیعد شده ادامه می دهم لاهیجان برای من مدرسه است من در آن برخلاف معاصرین خود که مستعنی از این در سند ، درس می خوانم ))

زندگی در میان مردم ساده و شوخ طبع لاهیجان و محیط آرام آن نیما را سروجد می آورد و چند اثر ممتاز و متفاوت با سایر آثار او محصول این سال است : داستان طنز آمیز مرقد آقا و شعرهایی برای کودکان .

شعرهایی که نیما در این تاریخ برای بچه ها سروده است نشانه توجه او به نسل آینده است و با توجه به تاریخ سروده شدن آنها می توان نیما را از نخستین کسانی دانست که در ایران آثاری خاص کودکان آفریده اند .

از نیما یوشیج 5 شعر برای کودکان و یک لالایی که مال سالهای بعدتر است به جای مانده است .

مجموعه اشعار او برای کودکان شامل :

1- بهار که دراسفند ماه سال 1308 در لاهیجان سروده شده است .

2- آواز قفس .

3- بچه خوب .

4- زنبور عسل که در فروردین ماه سال 1309 در لاهیجان سروده است.

5- کودکان شاد .

قسمتهایی از شعر بهار به شرح زیر است :

بچه ها بهار

گل ها واشدند .

برف ها پا شدند .

از روسبزه ها

از روکوهسار

بچه ها بهار

از مهر ماه سال 1309 نیما و عالیه خانم در آستارا هستند عالیه خانم مدیر مدرسه نسوان است و نیما هم معلم مدرسه پسرانه حکیم نظامی .

هفته ای 25 ساعت تدریس با حقوق ماهیانه 46 تومان که تازه دریافت آن هم ماهها به تعویق می افتد و سرانجام با کسر فراوان به دستش می رسد.

اقامت نیما و همسرش در هریک از شهرهای بار فروش ، آمل ، رشت ، لنگرود ، لاهیجان و آستارا بین یک ماه تا حداکثر دو سال بیشتر نیست .

گمان می رود دلیل این کوتاهی اقامت را باید در شرایط غیر فرهنگی و استبداد حاکم برآن زمان جست و جو کرد که فعالیتها ، گفته ها و رفتارهای او در سرکلاس و بیرون از مدرسه معاشرتها و مکاتباتش از چشم ماموران حکومتی پنهان نمی ماند و استقرار او را بیش از یکی دو سال در هر شهر ((صلاح)) تشخیص نمی دهند .

اقامت نیما و عالیه خانم در آستارا از مهر ماه سال 1309 تا دی ماه سال 1311 است .

شرحی بر آثار نیما یوشیج :

نخستین شعر موجود نیما مثنوی ((قصه رنگ پریده ، خون سرد)) است که در تاریخ حوت 1299 مصادف با مارس 1921 در 243 بیت سروده است این شعر از نظر وزن و زبان شبیه مثنوی مولوی است و در آن نیما از خود سخن می گوید و آنچه بر او گذشته است و آنچه در پی آن است .

در این شعر شاعر که خود را عاشق حق می نامد از این که مردم خود پرستند نه حق پرست از آنان دوری می جوید و به عزلت می گراید .

مردم شهرنشین و خودبین را دون می نامد و از این که او پردرد کوهستان است و از آنان نیست اظهار شعف می کند به این ترتیب آن طور که خود اشاره می کند ((برضد جهان سخن می گوید)) :

راست گویند این که من دیوانه ام

در پی اوهام یاافسانه ام

زانکه برضد جهان گویم سخن

یا جهان دیوانه باشد یا که من

شعر قصه رنگ پریده به دو دلیل حائز اهمیت است : نخست آن که نخستین شعر موجود نیما یوشیج است و دوم اینکه آن را می توان سرمشق و نمونه ابتدایی شعر مهم افسانه خواند .

نیما این شعر را به سرمایه خود در سال 1299 در مطبعه سعادت چاپ کرده است به بهای یک جلد قران و در 32 صفحه .

در دی ماه سال 1301 شعر افسانه را که منظومه است در 127 بند که منظور از بند هر پنج سطر از شعراست را سرود . این در حالی است که نیما در این تاریخ 25 سال سن دارد .

شعر افسانه بروزن فاعلن فاعلن فاعلاتن سروده شده است در قالبی نامرسوم اما زیبا سروده شده که چهار سطر هربند آن به صورت چهار پاره است که غالب آنها مانند چهار پاره های معمول در خط دوم و چهارم قافیه دارند و به دنبال این چهار سطر سطر پنجمی می آید که از نظر قافیه با چهار سطر قبلی ارتباطی ندارد .

قسمت اعظم شعر مکالمه است میان عاشق – شاعر و موجودی خیالی درونی به نام افسانه در واقع افسانه همان همراه همیشگی شاعر –عشق – است که در قصه رنگ پریده ، خون سرد با وضوح بیشتری نمایانده شده است به این ترتیب افسانه را نمی توان موجودی انسانی و یامعشوق تصور کرد بلکه این شخصیت نماینده مفهوم انتزاعی و دگرگون شونده عشق است که در شرایط و مراحل مختلف به شکلهــــای گوناگون رخ می نمایاند .

تازگی دیگر این شعر چگونگی گفت و گو میان دو شخصیت این شعر است که به آن همچنان که نیما خود در مقدمه آن نوشته است حالتی نمایش گونه بخشیده است و طرز مکالمه طبیعی و آزاد را نشان می دهــــــــد می توان گفت نیما به طبیعت نگاه نمی کند بلکه در طبیعت زندگی می کند و این معنی در ادبیات ما بی سابقه است .

قسمتهای آغازین افسانه در همان زمان سروده شدنش در هفته نامه ((قرن بیستم )) میرزاده عشقی چاپ شده است .

علاوه براین محمد ضیاء هشترودی در کتاب ((منخبات آثار)) از نویسندگان و شعرای معاصر ، به تاریخ 1342 قمری ((1303 شمسی)) در صفحات 72 الی 82 پنجاه و هشت بند از آن راچاپ کرده است .

متن کامل افسانه نخستین بار در سال 1329 توسط احمد شاملو به چاپ رسید .

بند 91 شعر افسانه این چنین است :

آنچه دیدم همه خواب بوده

یاکه چنین رخ آب بوده

عشق هذیان بیماری بود

یا خمار می ناب بوده

همرها این چه هنگامه ها بود

ذکر این نکته حائز اهمیت است که ظاهراٌ قبل از شعر افسانه شعر ((ای شب)) سروده شده است :

هان ای شب شوم وحشت انگیز

تا چند زنی به جانم آتش

یاچشم مرا زجای برکن

یا پرده زروی خود فروکش

یا باز گذار تا بمیرم

کزدیدن روزگار سیرم .

این گونه نگاه به طبیعت و نماد پردازی را که در شعرهای بعدی او دقیق تر بیان می شود نباید با کاربرد موازین مکتب سمبولیسم فرانسه و شعر شاعرانی چون مالارمه و بودلر یکی دانست بلکه باید آن را درونی کردن شعر و ویژگی خاص شعر نیما شمرد .

به هر حال چنین نگاهی به شب درشعر شاعران ایران پیش از نیما بی سابقه است و تازگی دارد و بنا به پژوهش دکتر عطاء الله مهاجرانی تنها فردوسی است که درداستان ((بیژن و منیژه )) تصویری متفاوت از شب عادی بیان کرده است :

شبی چون شبه روی شسته به قیر نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر

شعر بعدی ((شیر)) به تاریخ 1301 زبانی فاخر و حال و هوایی ستیزه گرانه دارد که نماد خود شاعر و سرآغاز شعرهای بعدی اوست که در آنها جانورانی واقعی یا خیالی با شاعر هویتی یگانه می یابند و شاعر با بیان حالات آنان در واقع خود را بیان می کند :

بخوابید این دم که آلام شیر

نه دارو پذیرد زمشتی اسیر

فکندن هر آن را که در بندگی ست

مرا مایه ی ننگ و شرمندگی ست

شعرهای دیگر این سالها یا در قالب مثنوی است : چشمه کوچک ، گل نازدار ، مفسده گل ، جامه نو ، پسر ، انگاسی 2 ، کچبی ، عمو رجب ، خریت ، انگاسی 4 و 5، کبک، درجوار سخت سر و گنبد ، یا قطعه : انگاسی 1 ، انگاسی 3 ، عبدالله طاهر و کنیزک ، خروس ساده ، کرم ابریشم ، اسب دوانی ، صدای خرچنگ، خروس و بوقلمون ، عقوبت ، پرنده منزوی ، آتش جهنم ، میرداماد ، دیهقانا ، خوشی من ، هیئت در پشت پرده ، خاطره مبهم ، فضای بیچون .

علاوه بر شعرهای سنتی فوق شعرهای نیمه سنتی در قالب چهار پاره : وطنم ، قو و شعرهایی که پس از هر چهار پاره یک یا دو مصرع با قافیه هایی متفاوت از قافیه های چهار پاره آمده است و انواعی از مسمط و مستزاد و ترکیب بند به وجود می آورد : ای شب ، محبس و خارکن .

شعر مهم اجتماعی دیگر نیما در این سالها شعر بلند سرباز فولادین است که آن را در ستایش سرهنگ احمد خان پولادین رئیس کمیته سری و سرپرست گارد رضا شاه ساخته است که در سال 1306 برای سرنگونی رژیم پهلوی اقدام کرد اما به او خیانت شد و دستگیرش کردند و به اعدام محکوم شد .

نیما ، شاعری است آرمانی و مردم گرا با افکاری نشات گرفته از اندیشه های مترقی زمان خود گذشته از این شعرها که کاملاً اجتماعی اند در هر حکایت و تمثیلی که می آورد نکته ای فلسفی یا پندآموز و انتقادی را مطرح می کند .

بخش سوم

زندگی شاعر و زمینه فکری شعرهای او

1315-1311

یما یوشیج در آستارا به تعبیر خودش زندگی را ((مثل جغد)) و ((صوفی های قرون گذشته )) می گذراند . اما همچنان سرگرم کار خلاقه ی خود است و درعین حال از تعقیب و اظهار نظر در باره اوضاع فرهنگی مرکز غافل نیست به دکتر تقی ارانی نامه می نویسد و کتاب ((معرفه الروح)) اورا نقد می کند ((رفیق من ! قبل از این که اسم مرا بدانید این کاغذ معرف من است . منتقل می شوید که این صدا صدایی آشناست)) به پرویز ناتل خانلری درس نویسندگی و شاعری می دهد و می نویسد ((عنصری و امثال او شدن و عامل و آلت طبقات ظالم بودن آسان است))

در این سالها زندگی را در کمال سختی می گذراند درآمد او مختصر پولی است که آن را از فروش زمین متعلق به پدرش به دست آورده است در سال 1315 دوندگیهای او باعث می شود که به شغل معلمی بازگردد در این سال او به استخدام وزارت پیشه و هنر در می آید و با حقوق ماهانه چهارصد و بیست ریال به تدریس ادبیات در مدرسه صنعتی ایران و آلمان می پردازد روش تدریس و رفتارش در کلاس راچنین توصیف کرده اند :

((اصلاً به برنامه درس و کتاب کاری ندارد در کلاس مانند یک دوست پهلوی شاگردان می نشیند و با آنها به گپ زدن و درد دل می پردازد گاهی هم داستانها یا شعرهایی از خود و شعرای دیگر می خواند))

این سالها سالهای در به دری ، بیکاری و پریشانی و کم کاری نیما بود در سالهای 1311 و 1312 شعری از او در دست نیست در 16 اردیبهشت سال 1313 شعر ((دود)) را داریم که به صورت قطعه است و یادآور شعر پیشین ((خاطره مبهم )) می باشد .

سالهای 1311 تا 1316 سالهای ادامه سلطه سردودمان خاندان پهلوی است در فاصله سالهای 1310 تا 1313 شعر مهمی از نیما در دست نیست .

قصیده پنجاه و چهار بیتی و بی تاریخ در وصف بهار و منقبت مولای متقیان علی (ع) که آن را با وزنی شعری از قاآنی ساخته است یک قصیده باشکوه و استوار است با همان برائت استهلال و ورود به مطلب و مقصود با اشاراتی به زمان حال . این قصیده همچنین یک قطعه و چند رباعی که نیما در این مضمون سنتی دارد نشانه ای از خلوص نیت و صفا و نوعی ایمان مذهبی اوست باز آمد نوروز مه دلبر و ساغر

زان گشته همه باغ پراز ساغر و دلبر

بس گل شکفیده است زهر جانب بستان

پس غنچه دمیده است به هر گوشه به ره بر

آن ماند زلفینش به آن شوخ دلارا

در فاصله سالهای 1311 الی 1315 گرچه شعرها و نامه های زیادی از نیما در دست نیست تا به روشنی افکار او را بیان کند و از این گذشته از آوارگی و بیکاری و تهیدستی رنج می برد با این همه نامید نیست

در سال 1315 کتابهای صادق هدایت را که توسط بزرگ علوی برای او فرستاده شده است در نامه ای به تفصیل نقد می کند که نخستین نقد جدی از نوشته های صادق هدایت در آن تاریخ است .

بخش چهارم

زندگینامه نیما یوشیج

یوش یک آبادی است با قدمتی نسبتاً طولانی و کوهستانی و ییلاقی . ناصرالدین شاه قاجار هم چند بار در آنجا اطراق کرده و نام آن را در سفرنامه مازندران خود آورده است در این سفرها کمال الملک هم همراه او بوده است .

یوش را ((فرهنگ جغرافیایی ایران)) چنین معرفی می کند :

((یوش ده از دهستان اوز رود بخش نور شهرستان آمل 7 کیلومتر باختر بلده ، 42 کیلومتر خاور شوسه چالوس (حدود کندوان) کوهستانی ، سردسیر ، سکنه 1100 ، فعلاً 600 نفر ، شیعه ، مازندرانی و فارسی آب از رودخانه اوز رود و چسمه سارهای متعدد محصولات : غله ، لبنیات ، حبوبات ، میوه جات . شغل : زراعت و گله داری .زمستان اکثر سکنه جهت تامین معاش به کارگری حدود قشلاقی نور و به تهران می روند بناهای مهمی داشته که رو به ویرانی است مسجد و تکیه آن قدیمی است))

خانه ای که نیما در آن زاده شده است خانه ای تاریخی است که توسط علی معروف به ناظم الایاله ، جد نیما متجاوز از دویست سال پیش از این ساخته شده است و گذشته از معماری بسیار زیبا دارای گچکاریها و درها و پنجره های بسیار زیبایی بوده است که می گفتند برای ساختن آن معمار و گچکار از اصفهان آورده بودند .

این خانه دارای ((بیرونی )) است و برای ورود به آن از در اصلی و دالانی باید گذشت و سپس به حیاطی رسید که حوض کوچکی در وسط دارد ضلع شمالی آن یا به اصطلاح ((تالار)) و ((شاه نشین)) در اختیار نیما بوده است که پنجره چوبی و بزرگ و بسیار زیبا دارد و اطاقهای ضلع شرقی و غربی در اختیار خواهران او . ضلع جنوبی ((سردر)) جای خدمه و سرایدار بود .

خانه تاریخی و زیبا امروز رو به ویرانی کامل است گرچه سازمان میراث فرهنگی کشور بنا دارد آن را تعمیر و به صورت یک مرکز فرهنگی درآورد اما هنوز به این وعده وفا نشده است .

در تابستان سال 1372 این بنا جزو میراث فرهنگی کشور به ثبت رسید و در 26 شهریور همان سال کالبد نیما یوشیج پس از 34 سال که به صورت امانی در امامزاده عبدالله تهران قرارداشت با همت اهالی یوش به آنجا انتقال یافت و در وسط حیاط همین خانه به خاک سپرده شد در سال 1375 یونسکو به مناسبت کنگره بزرگداشت صدمین سال تولد نیما یوشیج تعمیراتی در بنا انجام داد و از آن پس هرزگاهی سازمان میراث فرهنگی تعمیرات اندکی در بنا انجام داد در 28 اسفند ماه 1377 کالبد سیروس طاهباز به عنوان گردآورنده کلیه آثار نیما یوشیج در کنار او به خاک سپرده شد و امروزه خیل عظیم مشتاقانی که برای زیارت این دو عازم یوش می شوند به طرف این شهر روان است .

از تمام دوره بچگی خود بجز زد و خوردهای وحشیانه و چیزهای مربوط به زندگی کوچ نشینی و تفریحات ساده آنها در آرامش یکنواخت و کور و بی خبر از همه جا چیزی به خاطر ندارد .

در همان دهکده که متولد شد خواندن و نوشتن را نزد آخوند ده یاد گرفت

خانواده نیما همواره هوش و زیرکی او را مورد تشویق قرار می دادند .

زمانی که نیما در مدرسه سن لوئی در تهران که یک مدرسه کاتولیک بود تحصیل می کرد جنگهای بین المللی ادامه داشت و او اخبار جنگ را به زبان فرانسه می توانست بخواند .

شعرهای نیما در آن دوره اکثراً سبک خراسانی بود .

نیما علاوه برتحصیل در مدرسه سن لوئی مدتی نیز به آموختن زبان عربی وتحصیلات طلبگی در مدرسه مروی تهران نزد مرحوم آقا شیخ هادی یوشی پرداخته است .

دو سال پس از فراغت از تحصیل با حقوقی ناچیز به استخدام وزارت مالیه مشغول شد .

آثار نیما تا سن 27 سالگی در کتاب منتخبات آثار در کنار اسامی شعرای معاصر همچون ادیب الممالک ، پروین اعتصامی ، دشتی ، دهخدا ، عشقی ، ملک الشعراء بهار ، آمده است .

نیما در 29 سالگی در تاریخ 16 اردیبهشت ماه سال 1305 با خانم عالیه جهانگیر فرزند میرزا اسماعیل شیرازی ، خواهرزاده انقلابی شهید و نویسنده مشهور میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل ازدواج کرد .

عالیه در زمان ازدواج 25 سال سن داشت و در یکی از مدرسه های دخترانه درس می داد .

درخرداد ماه همین سال نیما پدرش ابراهیم نوری را که سخت به او دلبسته بود از دست می دهد .

نیما مردی بود که حقایقی از مسائل اجتماعی در مدارسی که تحصیل می کرد به زبا می آورد برای همین در هر شهری معمولاً مدت طولانی توقف نکرده بود .

نیما مردی پاک و درستکار و جدی بود به همین جهت هم مورد بی مهری رئیس معارف و برخی از معلمین قرار گرفت بطوریکه دستور داده بودند بخاری کلاسی را که نیما در آن تدریس می کرد روشن نکنند .

محصلین مدرسه متوسطه عموماً دوستدار و طرفدار نیما بودند .

از فروردین سال 1312 نیما در تهران به سر می برد .

پس از یکی دو سال خانه نشینی در سال 1316 به تدریس ادبیات در دوره دوم دبیرستان صنعتی می پردازد و از سال 1317 به همراه دوست دیرینش محمد ضیاء هشترودی و صادق هدایت و عبدالحسین نوشین به عضویت هیات تحریریه مجله موسیقی انتخاب می شود که جدی ترین و مناسب ترین شغل اداری نیما یوشیج در تمام طول زندگیش می باشد .

پس از تعطیل شدن مجله موسیقی که گویا در پی مرگ مدیر مسئول آن سرگرد غلامحسین مین باشیان پیش آمد نیما یوشیج مدتی بیکار بود هسمرش عالیه جهانگیر خود را از وزارت فرهنگ به بانک ملی منتقل کرده بود و عملاً هزینه زندگی به عهده او بود نخستین و تنها فرزندشان شراگیم ((به معنای شیرمانند)) در 13 اردیبهشت سال 1324 بدنیا آمد .

نیما یوشیج تا سال 1326 شغل ثابتی ندارد و از این سال است که با حقوقی ناچیز به خدمت در اداره نگارش وزارت فرهنگ مشغول میشود و تا پایان زندگیش این شغل اداری اوست و آخرین حقوقش سیصد تومان در ماه و این سندی است از نحوه برخورد روسا با این بزرگترین شاعر زمانه ما .

نیما در این سالها با نشریات ((مردم برای روشنفکران )) و سپس ((نامه مردم ماهانه)) که سردبیر آن احسان طبری و مدیرداخلی اش جلال آل احمد بود همکاری داشت .

در تیرماه 1325 نخستین کنگره نویسندگان ایران ((برحسب ابتکار هیات مدیره انجمن روابط فرهنگی ایران و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و به همت کمیسیون ادبی انجمن )) در خانه وکس تشکیل شد از نیما یوشیج هم برای شرکت در این کنگره دعوت به عمل آمد ظاهراً این نخستین دعوت از او برای شعر خوانی در یک مجمع رسمی بود .

نیما با خوشحالی این دعوت را پذیرفت .

در این کنگره که از 4 تا 12 تیر ماه از ساعت 6 عصر تا 10 شب ادامه داشت 78 نفر از شاعران و نویسندگان ایران دعوت شده بودند از جمله آنها : ( ملک الشعرای بهار ، جلال آل احمد ، دکتر خانلری ، علی اکبردهخدا ،دکتر محمد معین ، رهی معیری ، صادق هدایت ، حبیب یغمائی ))

در همین کنگره حبیب یغمائی در خصوص نیما می گوید :

((نیما دارای تنی لاغر ، سری بزرگ ، چهره ای بیضی ، پیشانی بلند ، مویی سفید و آشفته و چشمی درخشنده است کلاه برسر نمی گذاشت لباس ساده می پوشید ملایم و آهسته حرف می زد سربه زیر افکنده و مودب و متواضع بود))

البته پس از پایان کنگره نیما زیاد از شرکت در آن راضی نبود .

نیما یوشیج در پی این سالها کمتر شعر می گوید و جز با همسایه شان جلال آل احمد و سیمین دانشور و هم محله ایشان براهیم ناعم با کسی محشور نیست .

در فاصله 28 مرداد سال 1332 روز آغاز یاس مجدد نیما و ملت او تا 13 دی ماه سال 1338 روز خاموشی جسم او نیما یوشیج گرچه شعرهای فراوانی نساخته است در خلوت خود تاملاتی دارد .

نیما یوشیج سنت شکن نوآور شبانگاه دوشنبه 28 خرداد ماه سال 1335 همچون سنی ترین مسلمانان قرون و اعصار یکی از آخرین شعرهای خود یعنی وصیت نامه اش را می نویسد .

و بالاخره این مرد بزرگ در شبانگاه چهارشنبه 13 دی ماه سال 1338 به دنبال سفری ناخواسته به یوش همراه پسرش از مرض ذات الریه از دنیا رحلت می کند .

او نیز چون حافظ ، مولوی ، خیام ، فردوسی و رودکی در شعر زمانه خود تاثیر گذار بود .

پیوست 1 :

درباره شعر نیما و دیگران

· ویژگیهای شعر و زندگی نیما یوشیج

· آب که سربالا می رود

· نگاهی به مجموعه شعرهای نو ، غزل ، قصیده و قطعه های نیما یوشیج و پاسخی به شراگیم یوشیج

دو سال بعد از مرگ نیما یوشیج سیروس طاهباز و جلال آل احمد به خانه نیما رفت.

ویژگی های شعرنیما : رسالت بخشیدن به شعر وهنر ایرانیان

2-جنبه ضد استبدادی شعر او

3-روحیه مبارز نیما

4-مردمی و متعهد بودن شعر او

خودش در این مورد می نویسد مایه اصلی شعر من رنج من است من برای رنج خود شعر می گویم .

5- نیما یوشیج آغازکنند ه وپیش آهنگ است .

6- ارجگذاری به سنت می گوید آنکه قدیم را درست نفهمد قادر به فهم جدید نیست به نظامی علاقه فراوان دارد و حافظ را اعجوبه ی خلقت انسانی می داند شعر بی وزن را مثل اندام برهنه می داند . اصولاً شعر او ادامه طبیعی سنت شعر فارسی است با حذف قید و بندهای آن از جمله تساوی طولی مصرعها و قافیه اجباری و غیره .

7- نیما نظریه پرداز و تئوریسین است . به کتابهای ارزش احساسات در زندگی هنر پیشگان و حرفهای همسایه و نامه به شین پرتو و تعریف و تبصره مراجعه کنید .

8- نیما آثار گوناگون دارد خودش می گوید (( می توانم بگویم من به رودخانه شبیه هستم که از هرکجای آن لازم باشد بدو سرو صدا می توان آب برداشت علاوه بر شعرهای به شیوه خاص خودش در اکثر قالبهای شعری از تغزل نو ((افسانه)) تا قصیده و قطعه و مخصوصاً رباعی آثار فراوان دارد .

9- نیما وارسته و اهل قناعت است . همین قدر می گوییم که در دوره معلمیش در سالهای 1307 تا 1312 ماهی شصت تومان حقوق می گرفت و در دوره ترقیات بعدی یعنی سالهای سی ماهیانه سیصدو هشتاد تومان مادرش خانم طوبی مفتاح ماهی صدتومان به او کمک مالی می کرد .

10- زندگی و هنر نیما جنبه ضد شهری و ضد زندگی مصرفی است اگر حمل برسوء تفاهم نشود عرض می کنم همسایگی و معاشرت طولانی زنده یاد جلال آل احمد با نیما در آل احمد تاثیر فراوان گذاشته است .

11- زندگی و هنر نیما ایمان اوست . هم ایمان به کار و هنر خودش هم نوعی ایمان مذهبی .

12- نیما شاعر بزرگی است و سازنده نمونه های فراوان درخشان شعر فارسی .

آب که سربالا می رود :

استاد شهریار در پاسخ به پرسش ((نظرتان راجع به نیما چیست)) فرموده اند : نیما شاعر بسیار خوبی بود شاگر ملک الشعراء بود سبکش یک سبک ترکستانی بود قصائد خوب داشت و قطعات خوبی داشت افسانه اش یک شاهکار است من خیلی تحت تاثیرش واقع شدم .

کار اساسی نیما این نبود که وزن را شکست و سخن را از قید مکرر قافیه رها کرد این بود که روح شعر و جهت نگاه و احساس شاعر را دگرگون ساخت و این زبان خدایی را از قید حصارهای بلند به کوچه آورد و چنان نیرومند و موفق گویی اساساً در قالب شعر نیمایی نمی توان مدیحه سرود

به عبارت دیگر ارزش کار نیما در این است که طرز تلقی مردم را از شعر دگرگون کرد به قول زنده یاد جلال ال احمد شعر را پولیتیزه کرد دوران عنصری را تمام شده اعلام کرد و ناصر خسرو وار بانگ برآورد

من آنم که در پای خوکان نریزم مراین قیمتی در لفظ دری را

نیما یوشیج شاعری چالاک و جامع الاطراف اما مظلوم بود به دلیل سرخم نکردن در برابر صاحبان زر وزور عاملان دستگاه حاکم زمانش بااو سر عناد داشتند کار ثابت و در خور شان نداشت و بنابر نوشته خودش حقوقش از حقوق یک پیشخدمت کمتر بود .

در سال 1362 شراگیم یوشیج به اتفاق همسرشان به خارج از کشور رفتند و تمام دست نوشته های نیما را به سیروس طاهباز با دریافت مبل یکصد تومان سپردند و پیشنهاد کردند که از این پس پانزده درصد حق التالیف کتابهایی که به همان ترتیب آماده می شود به ایشان و پنج درصد به طاهباز تعلق گیرد .

کتاب مجموعه شعرهای نو ، غزل ، قصیده ، قطعه نیما یوشیج توسط فرزند ایشان آقای شراگیم تهیه و توسط نشر اشاره به چاپ رسید .

آبآبا

زنـدگی و شـعر

Description: INISHT~1

نیما یوشیج

کماندار بزرگ کوهساران

استاد ارجمند :

سرکار خانم معصومه ابرکار

گردآورنده :

نرگس ایزانلو

بهار88

فهرست مندرجات

عنوان صفحه

بخش اول 1

بخش دوم 7

بخش سوم 20

بخش چهارم 23

پیوست یک 29

نامه ها

عکسها

مقدمه :

استاد گرامی سرکارخانم ابرکار:

تحقیق حاضر که هم اکنون در دسترس جنابعالی می باشد در خصوص زندگینامه نیما یوشیج پدر شعر معاصر ایران می باشد که در عین مظلومیت در جامعه آن روز ایران زیست ، زندگی کرد و شاید ارزش نوشته های او در خصوص شعر نو و کیلاسیک پس از مرگش شناخته شد . در هر صورت اینجانب به گونه ای که درخور مقام ادبی نیما است سعی کردم گوشه ای هرچند کوتاه از زندگانی او به تصویر بکشم روحش شاد .

با تقــــــــدیم احترام

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد