ورزش و سلامت

1ـ تغذيه و ورزش

بدن انسان براي بقاي حيات و رشد و ترميم بافتهاي خود از موادي استفاده مي كند كه معمولاً از طريق هان و دستگاه گوارش به آن مي رسد. اين عمل را تغذيه مي نامند. عمل تغذيه چهار كار اساسي در بدن انجام مي دهد :

1.      نيازهاي بافتها را براي رشد برآورده مي كند.

2.      مواد لازم براي ترميم و جايگزين كردن بافتهاي فرسوده را تامين مي كند.

3.      نيروي لازم براي فعاليتهاي جسمي و فكري را فراهم مي كند .

4.      تعادل فيزيولوژيكي دستگاههاي مختلف بدن را تامين مي كند.

غذاي مصرف شده به وسيلة بافتهاي بدن تجزيه مي شود. تجزية مواد غذايي در بدن توليد حرارت مي كند و گرماي طبيعي آن حفظ مي شود ( درجة حرارت بدن بايد هميشه در حدود 37 درجه سانتيگراد باشد) . نيروي لازم براي فعاليتهاي بدن نيز از تجزية اين مواد تامين مي گردد. در حدود دو سوم از وزن بدن را آب تشكيل ميدهد . روزانه به طور تقريب 5/2 ليتر آب از طريق پوست ، ريه ها ، عرق و ادرار از بدن دفع مي شود. اين مقدار آب بايد از طريق نوشيدنيها و غذا تامين گردد. انسان مي تواند مدتي بدون غذا زندگي كند ، ولي بدون آب بيش از پنج تا شش روز قادر به ادامة زندگي نخواهد بود.

كالري

ارزش مواد غذايي از نظر توليد نيرو با كالري نشان داده مي شود. يك كالري عبارت است از مقدار گرمايي كه بايد به يك گرم آب داد تا حرارتش يك درجة سانتيگراد بالا برود. دانشمندان به تجربه نشان داده اند كه :

تجزية هر گرم چربي تقريباً 9 كالري توليد مي كند.

تجزية هر گرم مواد قندي يا كربوئيدرات 4 كالري توليد مي كند

تجزية هر گرم پروتئين 4 كالري توليد مي كند.

مقدار كالريي كه بدن براي كارهاي روزانه لازم دارد در افراد مختلف با تغيير سن ، وزن ، جنس و نوع فعاليت متفاوت است. انسان هرچه بيشتر فعاليت كند كالري بيشتري مصرف مي كند جدول شمارة يك مقدار متوسط كالري مورد احتياج را براي افراد عادي در سنين مختلف نشان مي دهد. البته مقدار كالريي كه به بدن مي رسد صرف واكنشهاي داخلي و فعاليتهاي خارجي بدن مي شود. پس فردي كه فعال تر است به همان ميزان احتياج بيشتري به كالري دارد.

جدول 1: مقدار كالري مورد نياز در سنين مختلف در يك شبانه روز

كالري اضافي كه هنگام كار عضلاني لازم است ، از منابع كالري كه در بدن ذخيره شده اند تامين مي گردد. بنابراين اگر انرژي مصرف شده براي فعاليتهاي روزانه بيشتر از انرژي كسب شده از طريق إذا باشد بدن مجبور است كه اين كمبود را از ذخيرة موجود در خود جبران كند و در صورت ادامة اين عمل از وزن آن كاسته و لاغر مي شود.

موادي كه از ارزش غذايي مهم برخوردارند عبارتند از :

1ـ پروتئينها كه صرف رشد و ترميم بافتهاي بدن مي شوند و مقدار اضافي آنها احتمالاً به عنوان منبع انرژي در بدن ذخيره مي شود.

2ـ كربوئيدراتها كه شامل مواد قندي و نشاسته ها هستند و اولين گروه مواد غذايي هستند كه تبديل به انرژي مي شوند.

3ـ چربيها كه از طريق موادي مثل شير و غذاهاي سرخ كرده به بدن مي رسند. مقدار زائد اين مواد به صورت چربي در زير پوست و محوطة شكم و دور كمر ذخيره مي شود. ذخيرة بيش از حد چربي در بدن باعث بروز امراض قلبي و عروقي مي شود.

ويتامينها

ويتامينها تركيباتي هستند شيميايي كه براي سلامت و رشد و بقاي حيات انسان ضروري اند. ويتامينها رشد طبيعي بافتهاي مختلف بدن را تامين مي كنند ، آنها همچنين باعث مي شوند كه اعصاب و عضلات به طور صحيح وظايف خود را انجام دهند. يك رژيم غذايي متعادل بايد داراي كلية ويتامينهاي مورد نياز بدن باشد ، ولي نكتة مهم اين است كه چند درصد از افراد داراي رژيم غذايي مناسب هستند.

تحقيقات نشان داده است كه اگر ويتامينها در رفتار و شخصيت افراد نيز اثر مي گذارد. بي اشتهايي ، تحريك پذيري ، بي خوابي از جمله عوارضي است كه به واسطة كمبود ويتامينهاي C,B₁,B₂ در رفتار شخص پيدا مي شود. براي پيشگيري از كمبود ويتامين در بدن بايد سعي شود كه حتي الامكان ميوه و سبزيجات را به صورت تازه و خام مصرف كرد و رژيم غذايي متنوع داشت . جدول شمارة 2 نام و منابع و اثرات ويتامينهاي مهم را نشان مي دهد.

كيفيت غذا

هنگام فعاليتهاي بدني ، مصرف انرژي در عضلات زياد مي شود. پس لازم است كه اين انرژي از طريق ديگر به بدن برسد. اگر مصرف انرژي بيشتر از مقداري  باشد كه به وسيله إذا تامين مي شود ، بدن از ذخيرة خود استفاده مي كند و در صورت ادامة اين عمل ، عضلات تحليل مي روند. تحليل رفتن بافتهاي بدن سبب مي شود كه اندامهاي بدن نتوانند وظايف خود را خوب انجام دهند . كيفيت إذا براي افراد مختلف با توجه به نوع فعاليتي كه انجام مي دهند فرق مي كند. جمع انرژي مورد احتياج روزانة يك فرد فعال ممكن است بين 3000 تا 8000 كالري باشد ، كه بستگي به شرايط بدني ، اندازة جثه وزن ، شدت و مدت فعاليت روزانة او دارد. كم كردن وزن بدن با تمرينات بدني و بدون كاستن از مقدار غذاي روزانه عملي است ، به شرط آنكه انرژي مصرفي به اندازة كافي زياد باشد.

تغذيه خوب و تاثير آن در ورزش

هرچه مدت و شدت فعاليت بدني ما بيشتر باشد ، ما به انرژي بيشتري احتياج داريم و اين احتياج بايد در كالري غذاي روزانه در نظر گرفته شود. اگر شما در ورزشهايي مانند دو هاي سرعت و پرشهاي ميداني ، شيرجه و جز اينها فعاليت مي كنيد بدن شما احتياج به انرژي نسبتاً كمتري دارد ،زيرا مدت فعاليت نسبتاً كوتاه است و پيشرفت اضافي ندارد و با كمي دقت در رژيم غذايي كالري مورد نياز تامين مي گردد.

اگر در ورزشهاي استقامتي مثل دوهاي استقامت ، ماراتن ، فوتبال و از اين قبيل شركت مي كنيد ، احتياج به كالري بيشتري داريد. در اين صورت لازم است كه در رژيم غذايي خود دقت كافي به عمل آوريد، در غير اينصورت بدن شما بعد از مدتي تحليل مي رود و در پيشرفتهاي شما در ورزش وقفه ايجاد مي شود. كساني كه در اين گونه ورزشها فعاليت مي كنند ، روزانه تا بيش از 6000 كالري احتياج دارند. جدول شمارة 3 به طور تقريب ريز كالري مورد احتياج يك فرد به وزن 68 كيلو گرم را در روز نشان مي دهد.

اگر شدت فعاليت به حدي باشد كه بيش از 900 كالري در ساعت مصرف شود ، شخص دچار بدهي اكسيژن به مقدار زياد خواه شد. تحقيقات نشان داده است كه در فعاليتهايي كه بيش از 700 كالري در ساعت انرژي لازم دارند ، ادامة فعاليت براي افراد معمولي بيش از يك ساعت امكان ندارد.

قهرمانان ماراتن در چنان شرايط عالي بدني هستند كه مي توانند بيش از 2 ساعت با سرعتي در حدود 18 كيلومتر در ساعت بدوند ، يعني 1300 كالري در ساعت مصرف مي كنند.

جدول 3 : مصرف انرژي روزانة يك دانشجوي ورزشكار به وزن 68 كيلوگرم به طور تقريب.

انرژي مورد نياز يك فرد در روز

انرژي مورد احتياج يك روز انسان بستگي به ميزان فعاليت او دارد. اگر شخص در ورزشهاي استقامتي فعاليت مي كند و مدت طولاني تمرين مي كند ، از فردي كه تمرينات كوتاه و سبكتري دارد ، مسلماً بيشتر به مواد غذايي و انرژي احتياج دارد. براي تامين انرژي لازم بايد برنامه أي صحيح  با مطالعه براي تغذية خود تنظيم كنيد تا هم به زيادي وزن دچار نشويد و هم از كمبود آن رنج نبريد. جدول شمارة 4 انرژي مورد احتياج يك فرد 70 كيلويي را براي فعاليتهاي گوناگون نشان مي دهد. لازم به تذكر است كه اعدادي كه در اين جدول ذكر شده است تقريبي است و عوامل مختلفي در مقدار مصرف انرژي موثرند كه متعاقباً ذكر خواهد شد.

اكسيژن مصرفي كه ارزش كالري جدول شمارة 4 از روي آن محاسبه شده است به طور تقريب است. بايد توجه داشت كه اندازه ، نوع بدن ، سن افراد و تفاوتهاي فردي ، آمادگي بدني و سطح مهارت ، وضع تغذيه و وضع محيط ، عواملي هستند كه در مصرف كالري موثرند.

عوامل موثر در مصرف انرژي

مصرف انرژي در تمرينات بستگي به مجموعة عواملي دارد كه عبارتند از :

شدت ، مدت و سرعت تمرين ، حجم و اندازة عضلاتي كه مستقيماً در فعاليت شركت دارند ، درجة خستگي و وضعيت محيط. اگر شدت تمرينات زياد باشد و عضلات با شدت منقبض شوند ، تارهاي عضلاني بيشتري وارد عمل مي شوند و اين كار احتياج به كالري اضافي دارد. همچنين اگر مدت زمان تمرين طولاني باشد ، وقتي عضله أي خسته شد ، براي انقباض مجدد احتياج به كمك تارهاي عضلاني جديدي پيدا مي كند كه در نتيجه انرژي بيشتري مصرف خواهد شد. در تمرينات دووميداني نيز ، اگر سرعت زياد باشد ، نياز به انرژي افزون مي گردد. معمولاً فعاليت در آب و هواي معتدل كمتر به انرژي احتياج دارد تا در هواي بيش از اندازه سرد يا گرم ، مخصوصاً اگر هوا گرم و بيش از اندازه مرطوب باشد.

برگشت به حالت اوليه و وام اكسيژن

براي اينكه بدن از حالت استراحت به فعاليت درآيد ، فعل و انفعالات متعددي در عضله صورت مي گيرد تا انرژي لازم كسب شود . بدن ، با توجه به نوع فعاليت انرژي لازم را از طرق مختلف به دست مي آورد. همچنين برگشت بدن از فعاليت به حالت استراحت نيز بسيار مهم است كه آن را برگشت به حالت اوليه نامند. ذخيرة اكسيژن بدن ، هنگام فعاليتهاي شديد ، به مصرف سوخت و ساز بدن مي رسد. در نتيجه هنگام استراحت اكسيژني كه از ذخيرة بدن مصرف شده است. لازم است مجدداً تامين گردد. از آن گذشته اسيد لاكتيك جمع شده در عضلات بايد از سلول عضلاني و محيط داخلي بدن خارج شود و اين عمل احتياج به اكسيژن دارد. مقدار اكسيژن لازم براي از بين بردن اسيد لاكتيك و همچنين بازگردانيدن انرژي از دست رفتة بدن چنانكه گفتيم ، وام اكسيژن ناميده مي شود مقدار وام اكسيژن برابر است با مقدار اكسيژن مورد نياز در هنگام فعاليت . اگر نوع فعاليت شخصي طولاني و يكنواخت باشد ، شخص اكسيژن مورد احتياج را از هوا مي گيرد و وام اكسيژن به وجود نمي آيد. ولي اگر فعاليت شديد باشد ، به طوري كه شخص مجبور باشد كه علاوه بر مصرف اكسيژن ذخيره شده و اكتسابي توسط بدن با كمبود اكسيژن به فعاليت خود ادامه دهد در اين صورت مبتلا به وام اكسيژن مي گردد. رابطة زير اين چگونگي را نشان مي دهد :

وام اكسيژن = تجمع اسيد لاكتيك + انرژي از طريقه بي هوازي گليكوژن

به تجربه دريافته ايم كه احتياج بدن به اكسيژن در زمان برگشت به حالت اوليه خيلي كمتر از زمان فعاليت است ، ولي با وجود اين از زمان عادي و استراحت خيلي بيشتر است. مدت زماني كه طول مي كشد تا بدن به حالت اوليه برگردد بستگي به مدت و شدت فعاليت و آمادگي جسمي فرد دارد. بعدر از فعاليت ، در دو يا سه دقيقة اول ، مصرف اكسيژن بشدت پايين مي آيد ، سپس از شدت آن بتدريج كاسته مي شود تا به حالت يكنواخت مي رسد. بعد از يك فعاليت سخت و شديد ، اگر شخص به جاي استراحت ، كار ساده و ملايم ، مثل راه رفتن يا دويدن آهسته انجام دهد، اسيد لاكتيك موجود در بدن زودتر از بين مي رود.

 مصرف مواد غذايي به هنگام مسابقة ورزشي

برنامة غذايي شما بايد با نوع فعاليت و رشتة ورزشيتان مطابقت داشته باشد . مسابقات بعضي رشته هاي ورزشي معمولاً شب و برخي بعد از ظهر يا عصر و گاهي صبح برگزار مي شوند. در هر حال بايد برنامة غذايي خود را طوري تنظيم كنيد كه حداقل چهار ساعت قبل از مسابقه غذاي خود را خورده باشيد. حتي المكان از خوردن غذاهاي خيلي چرب قبل از مسابقه خودداري كنيد. غذاي قبل از مسابقه بايد به اندازة كافي حاوي نمك و مواد قندي باشد.

اگر مسابقه هنگام عصر برگزار مي شود ، بايد صبحانة كامل ، ناهار سبك و شام متوسط صرف كنيد. اگر مسابقه پيش از ظهر است ، صبحانة سبك ، ناهار كامل و شام متوسط باشد . نوشيدن آب ميوه بعد از اتمام مسابقه مناسب است و باعث رفع خستگي مي شود.صرف مواد قندي بعد از مسابقه باعث ترميم مواد قندي از دست رفته خواهد شد.

معمولاً بعد از مسابقه ، ورزشكار اشتها به إذا ندارد و مدتي طول مي كشد تا بدن كاملاً بحالت عادي برگردد و اشتها به وجود آيد. استراحت و رفع فشارهاي روحي بعد از مسابقه باعث مي شود كه شخص زودتر به حالت عادي برگردد. معمولاً بعد از چند ساعت ورزشكار كاملاً به اشتها مي آيد . در اين هنگام ، خوردن غذاهاي متنوع در حد معمول بسيار مفيد است.

تنظيم انرژي در مسابقه

اگر در طول مسابقه ، فعاليت به طور يكنواخت صورت گيرد ، در مصرف انرژي صرفه جويي خواهد شد. در مسابقاتي كه لازم است مسافتي طي شود ، مثل شنا ، دوچرخه سواري ، دو هاي استقامت و قايق راني ، مصرف انرژي خود را بايد طوري تنظيم كنيد كه در طول مسابقه بدن شما كارآيي يكنواختي داشته باشد. معمولاً در شروع اين نوع ورزشها انرژ بيشتري صرف مي شود. مثلاُ در دوها ، براي اينكه بدن از حالت ساكن به سرعت مطلوب برسد ، نياز به مقداري انرژي دارد. پس اگر در طول مسابقه چندبار از سرعت خود بكاهيد و دوباره سرعت بگيريد ناگزير بايد انرژي بيشتري صرف كنيد. اگر شدت فعاليت در طول مسابقه با آهنگي يكنواخت صورت گيرد ، از انرژي موجود حداكثر استفاده به عمل خواهد آمد. ورزشكار بهتر است انرژي خود را طوري تقسيم كند كه ضمن اينكه حداكثر كوشش خود را به كار مي برد ، سرعتش كم و زياد نشود. لازم است در يك فاصلة معقول و قبل از اتمام مسابقه سرعت را زياد كنيد تا جايي كه بعد از پايان مسابقه به حداكثر بدهي اكسيژن رسيده باشد. اگر مسابقه تمام شود و شخص همه انرژي خود را مصرف نكرده باشد اين بدان معني است كه از حداكثر توانايي خود استفاده نكرده و كل توانايي خود را به نمايش نگذاشته است.

كاهش آب بدن

در تمرينات سخت و جدي مخصوصاً در روزهاي گرم ، مقدار زيادي از آب بدن به صورت عرق خارج مي شود. لازم است مقدار آبي كه از بدن شما خارج شده است به نحوي تامين گردد ، در غير اينصورت ، ممكن است به گرمازدگي و عوارض آن دچار شويد. در يك جلسة تمرين ممكن است بين 2 تا 7 ليتر آب بدن از دست برود. عواملي كه در اين كار موثرند عبارتند از : شدت و مدت تمرينات ، نوع لباس ، گرماي محيط و درجة رطوبت هوا. تحقيقات نشان داده است كه انسان در يك جلسة تمرين ممكن است حتي 10 ليتر آب از دست بدهد كه در اين صورت بايد آن را در 24 ساعت آينده جبران كند. بعضيها تصور مي كنند كه پوشيدن لباسهاي پلاستيكي در تمرينات سبب توليد عرق بيشتر و در نتيجه كاهش وزن بدن مي شود. همان طور كه قبلاً اشاره شد اين مقدار آب از دست رفته بايد به طريقي به بدن باز گردانيده شود. براي كم كردن وزن بدن بايد چربيهايي كه در بدن ذخيره شده است از طريق فعاليتهاي ورزشي سوزانيده و مصرف شود. لازم است دقت شود كه در روز چه مقدار كالري مصرف مي شود و چه مقدار كالري به صورت غذا جذب مي شود . براي از بين بردن هر كيلوگرم چربي بدن بايد در حدود 8500 تا 9000 كالري انرژي مصرف شود. نتيجتاً اگر شخص در هر روز 2000 كالري از راه تغذيه به بدنش برسد و 300 كالري انرژي مصرف كند ، بعد از 9 روز يك كيلو از وزن خود را از دست خواهد داد. در رژيم لاغري نكتة مهم اين است كه مقدار كالري جذب شده بايد از انرژي مصرف شده كمتر باشد. آب هيچگونه ارزش كالري ندارد ، پس نمي تواند نقشي در كم و زياد شدن وزن حقيقي بدن داشته باشد. از مطالب بالا چنين نتيجه مي شد كه نبايد از راه تعريق بيشتر سعي در كاستن وزن بدن كنيم ، بلكه اين كار بايد از راه فعاليتهاي بدني و سوختن چربيها صورت گيرد.

2ـ بهداشت و ورزش

بسياري از دانشمندان و پزشكان بر اين عقيده اند كه نقش بهداشت در جامعه به مراتب از مداوا و درمان مهمتر است و لذا بايد بيش از آن مورد توجه قرار گيرد. هرچه در يك جامعه به امر بهداشت بيشتر توجه شود به همان اندازه از شمار بيماران كاسته خواهد شد. به سخن ديگر ، قبل از اينكه مردم بيمار شوند ، بايد از ابتلاي آنها به بيماري پيشگيري شود. اين برخورد از نظر اقتصادي نيز كم خرج و بسيار سودمند است ، زيرا افراد مريض خواهي نخواهي جزء و يا قسمت بيشتر كارايي و توان خود را موقتاً و يا براي هميشه از دست مي دهند. در صورتي كه اگر عمل پيشگير به موقع انجام شود مردم از بيماري و عوارض ناشي از آن مصون مي مانند و همواره مي توانند سلامت و نشاط خود را در فعاليتهاي شغلي و مذهبي و اجتماعي ادامه دهند. پيامبر گرامي ما (ص) مي فرمايد «النظافه من الايمان» . مسلمانان و كساني كه اهل ايمان هستند بايد به اصول بهداشتي و نظافت خود و خانواده و محيطي كه در آن زندگي مي كنند توجه كنند و پيوسته نسبت به بهبود و پيشبرد اين امر مهم كوشا باشند. عادتهاي بهداشتي انسان را به رعايت موازين تندرستي وادار مي كند. اين ويژگيها بر اثر شناخت ، تمرين و ممارست در نهاد آدمي شكل مي گيرد. علي عليه السلام فرموده است : «العاده طبع تان : عادات اكتسابي ، طبيعت دوم انسان است » خوبي و بدي عادتهاي انسان تحت تاثير تربيت و محيط پرورشي اوست و لذا اين گونه عادتهاي بهداشتي همانند ساير عادتهاي رفتاري بايد در دوران كودكي و عادت پذيري فرد دنبال شود. افرادي كه با تربيت بدني و ورزش سروكار دارند مسئوليتي سنگينتر بر عهده دارند و لذا لازم است كه به امر بهداشت ورزشكاران خود عنايت بيشتري داشته باشند و دانشجويان را با اصول بهداشتي در زمينة ورزش آشنا كنند. در اينجا به ذكر پاره أي از اين نكات بهداشتي مي پردازيم :

1ـ وقتي كه به فعاليتهاي ورزشي مي پردازيد ، عمل تعريق براي تنظيم درجه حرارت بدن فعال مي شود . پس از اتمام ورزش و فعاليت ، بخشي از مواد زائد و عرق بدن بر روي پوست باقي مي ماند كه بايد از سطح پوست بدن پاك شود. بنابراين دانشجويان بايد حتي الامكان سعي كنند كه بعد از فعاليتهاي بدني و ورزشي براي حفظ و رعايت بهداشت پوست بدن خود ، استحمام كنند و با آب و صابون بدن خود را خوب بشويند و سپس آن را خشك كنند. مخصوصاً بايد مواظب باشند كه بعد از ورزش با بدني كه بوي عرق مي دهد در كلاسهاي سربسته حاضر نشوند. در شست و شو و استفاده از صابون نبايد وسواس بخرج داد و بيش از اندازه از صابون استفاده كرد ، زيرا مصرف بيش از اندازة صابون باعث مي شود كه چربي طبيعي پوست بدن كه بهترين عامل حفاظت آن است از بين برود و پوست بدن خشك و شكننده شود. براي كساني كه هر روز بدن خود را شست و شو مي دهند ، دوش گرفتن بعد از ورزش تنها به منظور شستن عرق از سطح پوست است كه اين كار با استفاده از آب گرم نتيجه بخش است. بعد از ورزش ، سعي كنيد لباسهاي ورزشي را بشوييد و در زير نور آفتاب خشك كنيد. در صورتي كه به اين امر توجه نكنيد و لباسهاي ورزشي و آغشته به عرق بدن شما در جاي نمناك و كم نور باقي بماند محيط مناسبي براي رشد قارچ بخصوصي در آنها ايجاد ميشود و با استفادة مجدد لباسهاي شسته نشده ، قارچ توليد شده به پوست بدن شما سرايت مي كند. اگر جورابهاي شما به اين نوع قارچها آلوده شود ، قارچها به سرعت به پاها و انگشتان پاي شما منتقل مي شوند. توجه داشته باشيد كه لاي انگشتان پا محل مناسبي براي رشد و توسعة اين نوع قارچهاست. دليل اصلي مبتلا شدن پا و انگشتان به اين عارضه عدم رعايت اصول بهداشتي بعد از ورزش بخصوص استفاده از لباس و جورابهاي آلوده است. كساني كه به اين بيماري دچار مي شوند لازم است به پزشك مراجعه كنند. و براي جلوگيري از توسعة سريع آن حتماً بعد از ورزش جورابهاي خود را با آب گرم و صابون بشويند و در صورت امكان بعد از هر جلسه تمرين و ورزش جورابهايي كه از نايلون يا الياف مصنوعي يافته شده است از جورابهاي نخي استفاده كنند و دستورهاي پزشك خود را تا رفع كامل عارضه به طور جدي رعايت كنند. در خريد كفش سعي كنيد كفش مناسب ورزشي كه تنگ نباشد و بتواندي براحتي با آن بدويد انتخاب كنيد. همچنين تهيه و استفاده از پيراهن و شلوار ورزشي باعث خواهد شد كه بعد از ورزش از لباسهاي خشك و تميز خود استفاده كنيد و با لباسهاي خيس آغشته به عرق كه ممكن است باعث  سرماخوردگي شوند به سر كلاس نرويد.

2ـ محل تمرينات و فعاليتهاي ورزشي بايد مطابق با اصول بهداشتي آماده شده باشد. اگر محل تمرين سرپوشيده است توجه داشته باشيد كه پنجره ها باز و هوا در جريان باشد. استخرهاي سرپوشيده ، اگر با كلر و ساير مواد ضدعفوني كننده تميز نگهداري نشوند ، محيط بسيار مناسبي براي رشد و نمو ميكروبها و قارچهاي مختلف و امراض پوستي هستند. در بهره برداري از اين گونه اماكن ورزشي بايد همواره رعايت گنجايش و ظرفيت استخر و دستگاه تصفية آب شود. پذيرفتن بيش از اندازه شناگر در استخر باعث تنزل سطح بهداشت و افزايش امكان صدمه ديدن شناگران خواهد شد. در غيراينصورت اين فضاهاي ورزشي كه در واقع براي تامين و حفظ سلامت افراد جامعه دائر شده اند به اماكني با حداقل ضوابط بهداشتي تبديل خواهند شد كه در اين صورت تعطيل كردن آنها به مراتب بهتر از دائر نگهداشتن آنهاست. كف زمينهاي ورزشي و سالنهاي سرپوشيده بايد هموار و بدون پستي و بلندي باشد و اصول ايمني از هر جهت در آنها در نظر گرفته شود. اصلح آن است كه كفپوش سالنهاي ورزشي از موادي ساخته شود كه بسيار سخت نباشد و كف پاي ورزشكاران را آزار ندهد و باعث دردهاي عضلاني و استخواني در پاها نشود. اطراف زمينهاي ورزشي بايد تا فاصلة مطلوبي از هرگونه مانع و ميله هاي آهني آزاد باشد تا بازيكنان بتوانند براحتي در زمين حركت كنند و با اين گونه اشياء مزاحم و خطرناك تصادم نكنند. بهتر است پايه هاي تختة بسكتبال و يا ميله هاي تور واليبال را با ابرهاي اسفنجي و يا ساير مواد پلاستيك بپوشانند تا در صورت برخورد بازيكنان با ،ها حادثة ناگواري پيش نيايد. كلية پنجره ها و لامپها بايد داراي حفاظ توري و فلزي باشند تا در صورت برخورد توپ به آنها شيشه ها و لامپها خرد نشود.

در پايان بار ديگر به نكاتي چند در مورد بهداشت ورزشكاران به طور خلاصه اشاره مي شود :

1.      هرگز با لباس معمولي و روزانه خود در تمرينات و فعاليتهاي ورزشي شركت نكنيد.

2.      لباسهاي ورزشي (پيراهن ، شلوار ، جوراب و گرمكن ) و حولة خود را بعد از ورزش بشوييد و در زير آفتاب خشك كنيد.

3.      سعي كنيد كه كفش ورزشي و راحت و به اندازة پاي خود تهيه كنيد. كفش تنگ يا گشاد در فعاليتهاي ورزشي باعث ناراحتي پا و محدوديت در حركات ورزشكار مي شود.

4.      از لباسهاي پلاستيكي به منظور تعريق بيشتر استفاده نكنيد. پوشيدن اين گونه لباسها بهداشتي نيست و از تبخير سطح پوست و در نتيجه خنك شدن بدن جلوگيري مي كند و خستگي زودرس و غير بهداشتي پيش مي آورد.

5.      سعي كنيد كه از وسائل ورزشي و لباسها و بخصوص حولة اختصاصي خودتان استفاده كنيد و لباسهاي خود را به ديگران عاريت ندهيد.

6.      مراقب باشيد كه بعد از ورزش دچار سرماخوردگي نشويد و در صورتي كه استحمام كرده ايد سر و موهاي خود را خشك كنيد و در زمستان از كلاه براي پوشانيدن موهاي سر خود استفاده كنيد و حتي الامكان بعد از ورزش از لباسهاي تميز خشك و گرم استفاده كنيد.

7.      حتماً بعد از انجام فعاليتهاي ورزشي استحمام كنيد و هنگام استحمام از دمپايي استفاده كنيد.

3ـ عوامل تهديد كنندة قلبي ـ عروقي

احساس نياز به فعاليتهاي بدني در زندگي روزمره و نقش اين فعاليتها در جلوگيري از بيماريهاي قلبي ـ عروقي در جوامع مختلف با توجه به پيشرفت روزافزون صنعت متفاوت است. در كشورهاي صنعتي كه ماشين روز به روز بيشتر جايگزين انسان مي شود ، ميزان مرگ و مير نيز رو به افزايش است.تحقيقات نشان م دهد كه در كشورهاي صنعتي پنجاه درصد از مرگ و مير مردم ناشي از بيماريهاي قلبي و عروقي و ناراحتيهايي در اين زمينه است. با توجه به نسبت افزايش مرگ و مير در جوامع صنعتي و امكانات تحقيقاتي و پزشكي در اين كشورها ، مطالعات زيادي به منظور يافتن علل اصلي اين گونه بيماريها و ازدياد آنهانسبت به جوامع غير صنعتي انجام شده است. علتهايي كه اين محققان يافته اند به طور خلاصه از اين قرارند : افزايش سن ، وراثت ، وزن ، مصرف تنباكو و سيگار ، ميزان فعاليتهاي بدني ، مقدار كلسترول يا مواد چربي در رژيم غذايي ، فشار خون ، جنس.

لازم به ذكر است كه در بسياري از تحقيقات فشارهاي عصبي و ناراحتيهاي ناشي از زندگي شهرنشيني به عنوان يكي از عوامل تهديد كنندة دستگاه قلب و عروق معرفي شده است. از جمله توصيه هاي كه توسط محققان و دانشمندان براي جلوگيري از اين گونه بيماريها شده است ، پرداختن به فعاليتهاي ورزشي و ديگر فعاليتهاي جسماني در زندگي روزمرده است. حتي در بعضي از مقالات علمي اجراي برنامه هاي ورزشي مرتب كه زير نظر متخصصين انجام شود به عنوان يكي از راههاي درمان اينگونه بيماريها ذكر شده است. نكته أي كه بايد به آن اشاره شود اين است كه در گزارش تمام تحقيقات و مطالعات علمي در اين زمينة از نقش ورزش و فعاليتهاي بدني كه به طور مرتب و با نظر متخصصين اين رشته انجام شده در پيشگيري از بيماريهاي قلبي ـ عروقي ذكر شده است. اينك به منظور آشنايي با عوامل تهديد كننده اي كه قبلاً ذكر شد به توضيح مختصري درباره هريك از اين عوامل مي پردازيم

1ـ سن

هرچه سن انسان بالاتر برود ، انسان بيشتر در معرض بيماريهاي قلبي قرار مي گيرد. مثلاً افرادي كه در سنين 20 تا 30 سالگي بر اثر سكتة قلبي مي ميرند به مراتب كمتر از افرادي هستند كه در سنين بين 50 تا 60 سالگي دچار اين عارضه مي گردند . با افزايش سن ميزان تحرك بدن كم مي شود. هر قدر شخص مسن تر مي شود به طور طبيعي كمتر در كارهايي كه احتياج به فعاليت بدني و تحرك دارد شركت مي كند. لذا توصيه مي شود كه شخص بتدريج كه سنش بالا مي رود ، براي جبران كم حركتي و عدم فعاليت ، نسبت به تثبيت برنامه هاي ورزشي به عنوان جزئي از زندگي روزمره دقت بيشتري به عمل آورد ، حتي در سنين پيري هم فعاليتهاي ورزشي را با نظر متخصصين همه روزه انجام دهد.

2ـ وراثت

به عقيده دانشمندان وراثت نقش موثري در سكته هاي قلبي دارد. به طوري كه تحقيقات نشان داده است ، كساني كه دچار سكتة قلبي مي شوند يك يا چند نفر از اقوامشان نيز به همين عارضه دچار شده و در گذشته اند. البته بايد اين را هم در نظر داشت كه ممكن است مجموعة محيط خانوادگي نقش اساسي در ابتلاي شخص به سكتة قلبي داشته باشد. به اين معني كه شيوه هاي خاص زندگي خانواده از قبيل غذاخوردن ، نوع حرفه ، روابط عاطفي و احساسي پدر و مادر تقلي فرزندان قرار مي گيرد. لذا اگر اين عادت در بروز سكتة قلبي در پدر و مادر و ساير اقوام نزديك موثر واقع شده ، در فرزندان نيز اثر خواهد داشت.

3ـ وزن

داشتن وزن اضافي يكي از عوارض زندگي شهرنشيني مخصوصاً در جوامع صنعتي و پيشرفته است. ميزان مرگ و مير در افرادي كه وزنشان از ميانگين وزن معمولي بيشتر است به مراتب بيش از افرادي است كه وزن بدنشان از حد متعارف تجاوز نمي كند. حركت نكردن و بهره بردن از حداكثر امكانات زندگي ماشيني يكي از عوامل ازدياد وزن است. شركت در برنامه هاي ورزشي مرتب و منظم سالمترين راه براي جلوگيري از اضافه وزن است. البته داشتن رژيم غذاي مناسب و همراه با انجام فعاليتهاي ورزشي از عوامل موثر براي رفع اين نقيصه است.

4ـ مصرف تنباكو و سيگار كشيدن

كساني كه دخانيات استعمال مي كنند بيش از ديگران در معرض خط ابتلا به سكتة قلبي قرار دارند. امروزه متداولترين نوع استعمال دخانيات ، سيگار كشيدن است. آمار نشان         مي دهد كه كساني كه در شبانه روز بيش از يك بسته سيگار مصرف مي كنند ، دو برابر افرادي كه سيگار نمي كشند در معرض بورز سكته هاي قلبي قرار دارند.

5ـ ميزان فعاليتهاي بدني

به عقيده محققان عدم فعاليتهاي جسماني يكي از عوامل شناخته شده در بروز ناراحتيهاي قلبي ، عروقي است. داشتن برنامه هاي منظم ورزشي و شركت در برنامه هايي كه باعث تحرك بيشتر مي شود لازمه زندگي در شهرهاي بزرگ و صنعتي است. دستگاه بدن انسان احتياج به تحرك دارد. عدم فعاليتهاي بدني باعث بورز اختلالاتي در بدن مي شود كه مهمترين آنها سكتة قلبي است. توصيه ما به شما و تمام افراد خانواده شما اين است كه در برنامه كارهاي روزانه خود سهمي هم به ورزش اختصاص دهيد و از روي يك برنامة منظم و با مشورت با متخصصان فن تربيت بدني به اين كار بپردازيد.

6ـ مقدار كلسترول يا مواد چرب در رژيم غذايي

مصرف بيش از حد نياز غذاهاي چرب و اشباع شده باعث تصلب شرايين و مويرگها مي شود براي جلوگيري از اين كار يك رژيم غذايي ساده بسيار موثر است. زياده روي در خوردن غذاهايي مثل گوشت گوسفند ، انواع چربيهاي حيواني ، كره ، كرمهاي مختلف ، دل و جگر  قلوه و جز اينها باعث مي شود كه سطح كلسترول خون بالا برود و شخص را به بيماريهاي قلبي دچار كند بهترين طريقه مبارزه با اين عارضه اجتناب از خوردن غذاهاي سرخ كرده و چرب است.

7ـ فشار خون

بالابودن فشار خون يكي ديگر از عوامل تهديد كننده قلبي ـ عروقي است. اگر فشار خون شخصي از حد معمول بالاتر برود امكان بروز سكته قلبي در او افزايش پيدا مي كند. تحقيقات نشان ميدهد كه اين عارضه در كودكان نيز مشاهده شده و در جوامع صنعتي روز به روز رو به افزايش است. تحرك بيشتر و فعاليت بدني در پايين آوردن فشار خون بسيار موثر است.

8ـ جنس

به طور ي كه تحقيقات نشان مي دهد ميزان مرگ و مير ناشي از سكته هاي قلبي در پسران جوان 6 تا 10 برابر بيشتر از دختران همسال آنهاست. بنابراين ، بروز سكته هاي قلبي در پسران به مراتب بيش از دختران است. البته اين نسبت در سنين پيري تقريباً مساوي               مي شود.

به منظور آگاهي دادن بيشتر و خود آزمايي ، متخصصان در اين زمينه اقدام به تنظيم جدولي به نام جدول ريسكو كرده اند . افراد مي توانند با مراجعه به جدول مذكور درصد احتمال دچار شدن به سكتة قلبي را در خود تعيين كنند. بديهي است كه آگاهي از اين امر موجب مي شود كه افرادي كه خود را بيشتر در معرض خطر مي بينند ، حتي الامكان در رفع آ ن بكوشند.

طرز استفاده از جدول ريسكو

نخست هريك از عوامل تهديد كننده قلبي ـ عروقي را به خوبي مطالعه كنيد و سپس در رديفهاي مربوطه را در جدول پيدا كنيد . با توجه به وضع جسماني خودتان در هر رديف يك خانه را علامت بگذاريد . مثلاُ اگر سن شما 37 سال باشد ، خانة مربوط به سن 31 تا 40 را علامت گذاري نماييد. پس از اينكه در تمام رديفها وضع خود را مشخص كرديد ، شماره هاي خانه هاي علامت گذارده شده را به اهم جمع كنيد. حاضل جمع اين نمرات احتمال دچاز شدن شما را به سكتة قلبي تخمين مي زند.

اگر نمرة شما :

بين 6 تا 11 باشد ، احتمال خطر خيلي ضعيف است.

بين 12 تا 17 باشد ، احتمال خطر كمتر از حد متوسط است

بين 18 تا 24 باشد ، احتمال خطر در حد متوسط است

بين 25 تا 31 باشد ، احتمال خطر بيشتر از حد متوسط است

بين 32 تا 40 باشد ، احتمال خطر زياد است

بين 41 تا 62 باشد ،احتمال خطر بسيار زياد است  بهتر است فوراً خود را به دكتر متخصص مراجعه كنيد.

جدول ريسكو :   

فواید ورزش 

شواهد اخیر نشان می دهد که هر نوع فعالیت جسمی می تواند مزایای بهداشتی سلامتی بارز داشته باشد و فقط فعالیت موازی نیست که می تواند آمادگی قلبی و عروقی را بهبود ببخشد. با این وجود عدم فعالیت جسمی به طور فزاینده ای در حال گسترش یافتن است. اخیراً ارتقاء سلامتی بر ارزش ادغام کردن فعالیت با زندگی روزمره تأکید کرده است.

با این وجود توجه عامه بر روی مزیت ورزش و ورزش های تیمی تمرکز دارد. اطلاعات به دست آمده از افراد ابتدا و انتهای میانسالی در وست اسکاتلند (اسکاتلند غربی) نشان می دهد که ورزش و فعالیت های تیمی (گروهی) در طول دورة بزرگسالی به ویژه زنان و افرادی که از شرایط محدودی برخودار بوده اند به ندرت مورد قبول واقع می گردد. بیشترین فعالیت هایی که دورة آخر بزرگسالی را به خود اختصاص می دهد و ادامه می یابد عبارتند از  : پیاده روی، شنا، رقص دسته جمعی (حرکات گروهی (اجتماعی)) ورزش هوازی و گلف با تمامی تأکیدات موجود در ارتقاء فعالیت جسمی، نیاز برای تأکید بیشتر بر روی فعالیت هایی که اغلب در دورة بزرگسالی صورت می پذیرد وجود دارد.

مقدمه

عدم فعالیت جسمی و آمادگی ضعیف جسمانی عوامل مهم ریسک برای بیماریهای قلبی – عروقی، برخی از سرطان ها و تمامی دلایل مرگ آفرین، می باشند در حالیکه کمبود ورزش نقشی در دیگر شرایط مزمن (سخت) از قبیل شروع دیابت  در بزرگسالی، فشار خون و افسردگی (وزارت بهداشت و خدمات انسانی آمریکا / 1996). بیشتر میزان فزایندة چاقی نیز به میزان پائین فعالیت جسمی بستگی دارد. (Prentice , Jebb و 1995) . یک آنالیز چند گانه برآورد کرد که آنهایی که کمترین فعالیت را دارند نزدیک به 2 برابر (9/1) نسبت به افرادی که بیشترین فعالیت را دارند دچار بیماری انسداد شراین قلب می شوند. و یک اظهار وضعیت اخیر نشان داد که سطح (میزان) ریسک عدم فعالیت مشابه با وضعیت کشیدن سیگار، چاقی، فشار خون بالا و سطوح بالای کلسترول می باشد (Pate  و دیگران، 1995) . با وجود این، اگر چه خطر نسبی مشابه می باشد، میزان شیوع عدم فعالیت از دیگر عوامل خطرهای رایج بیشتر می باشد. بر اساس اطلاعات به دست آمده از مرکز آمار بهداشت اسکاتلند در سال 1995 (Dony , Erens , 1997 ).

بالغ بر 60% درصد از مردم اسکاتلند در فعالیت های کافی برای سلامتی شان شرکت نمی کنند: این آمار با 33/0 کسانی که سیگار می کشند، 16 درصد افراد چاق، 12% کسانی که از فشار خون بالایی برخودارند و 22 درصد کسانی که در میزان کلسترول بالایی برخوردارند قابل قیاس می باشد. این آمار ظرفیت و نیاز برای ارتقاء سلامتی جهت تشویق برای بالا بردن سطوح فعالیت برای تمامی سنین را تأکید می کند.

تاکنون اکثر رهنمون های ورزشی بر اساس توصیه های دانشکدة پزشکی ورزشی آمریکا (ACSM) میانگین جهت بهبود و کسب آمادگی بدنی و قلبی عروقی بوده است . این رهنمون ها میانگین 20 تا 60 دقیقه تا به طور میانگین تا شدت بالای آن انجام ورزش استقامتی را 3 دفعه یا بیشتر در هر هفته پیشنهاد کردند (ACSM و 1990) . این سطح یک سطحی از فعالیت است که ثابت کرده است برای اکثریت جمعیت افراد بزرگسال دست یافتنی نیست. به عنوان مثال، در انگلیس آمار مربوط به آمادگی ملی در Dunbar  (The sport council and health Education Anthority ,1992 ).

زنان به سطوح توصیه شده 3 جلسه ورزش در هفته به مدت حداقل 20 دقیقه دست نمی یابند. آمار بهداشتی اسکاتلند در سال 1995 گزارش داد که، به طور میانگین در تمامی گروههای سنی، فقط 14 درصد مردان و 15 درصد در این سطح به ورزش می پردازند (Dong , Eren, 1997 ) .

با وجود این، شواهد اخیر مربوط به بیماریهای مسری واگیردار در مورد بهداشت به جای فواید آمادگی از لحاظ فعالیت جسمانی و به معنی واقعی کلمه، یک ارتباط واکنشی بین فعالیت جسمی و عملکرد جسمی و سلامتی را پیشنهاد می کند  1995 و دیگران و Pate) .

این مدرک یک گروه جدیدی از رهنمون های  را فراهم کرده است که توسط مرکز کنترل بیماریها (CDC ) و ASCM پشتیبانی شده است. رهنمون جدید، که می گوید هر فرد بزرگسال آمریکایی بایستی 30 دقیقه یا بیش از حد متوسط فعالیت جسمانی در اغلب «ترجیحاً تمام» روزهای هفته تکمیل کنند. قصد دارد که به جای جایگزین کردن توصیه های قبلی آنها را کامل کند (Pate و دیگران، 1995) .

آموزش بهداشت اسکاتلند (1995 و He135 ) بود در فعالیت ورزش آسان در سال 1994 بر اساس این رهنمون بود.

اسکاتلند و بخصوص غرب اسکاتلند، به خاطر درجه پالایش در مرگ و میر از سکته قلبی و میزان شدت آن مشهور می باشد و مدارک مربوط به یک تفاوت گسترده بین طبقات اجتماعی ساختگی و غیر ساختگی به خصوص در این قسمت از کشور مشهود می باشد. (Vitl statistic Branch و 1986 ، Boddy , Mcloonx و 1994) .

این مدرک به همراه سطوح پائینی از فعالیت جسمی در اسکاتلند دولت های بعدی را به تأکید بر اهمیت میزان رو به افزایش فعالیت جسمی رهنمون می سازد. White paper ( گزارش سفید)، به سوی یک اسکاتلند سالمتر بیان می دارد که :

دولت بر این تصمیم است که مشارکت گسترده تر در فعالیت فیزیکی. به خصوص توسط افراد جوانتر را تشویق کند و کاهش ورزش مدرسه را برعکس نماید. ورزش جسمی را در زم فعالیت ها همه کسی از قبیل، پیاده روی، دوچرخه سواری را تعدیل کند و همچنین یک مشارکت اساسی برای یک دورة سنی فعال و سلامتی مثبت ایجاد نماید (مرکز اسکاتلند ، 1999 ، P.P21-2 ) .

این چنین پیغامهای ارتقاء سلامتی در یک خلاء فرهنگی و اجتماعی وجود ندارد. این توصیه ها در یک بافت عمیقتر با رسانه های گروهی و تجربیات اوایل زندگی که نقشی مهمی را ایفا می کنند. درک عموم از ارتباط نرمش با ورزش یک موضوع کلیدی می باشد. Riddoch (1998) تحقیقاتی را که با مشارکت در ورزش سازمان یافته مدارس PE در فعالیت جسمی بزرگسالان ارتباط داشت مرور و بازبینی کرد. او به این نتیجه رسید که مدرک جهت تعدیل کردن عادات فعالیت جسمی که مسیر نوجوانی به بزرگسالی می پیماید (دنبال می کند) ضعیف می باشد.

وقتی فعالیت های ارتقاء سلامت ممکن است به دقت تمایز بین هدایت یک زندگی فعالتر و شرکت جستن در ورزشهای (جمعی) را مشخص کند، این فرم بعدی نرمش می باشد که اغلب در حیطه عموم تأکید بیشتری می کند. بیش تر پوشش های ورزشی بر روی ورزشهای تیمی و مزیت آن، تقویت گلف بین فرد متوسط در خیابان و یا یک ورزشکار تمرکز دارد. علاوه بر این، بیشتر مباحث همیشگی روی نقش ورزش و تحصیل ورزش در مدارس تأکید بالایی بر ورزشهای تیمی داشته است (کرده است) . در ورزش 21 (انجمن ورزشهای اسکاتلند 1998)، نگرش ورزش اسکاتلند در توسعه ورزش در قرن 21 مشارکت عمده برای توسعه ورزش، فراهم کردن بیش از یک میلیون پوند از بودجه (اتاری را تهیه هماهنگی های ورزش مدرسه می باشد. به عنوان یک قسمت از تصمیماتشان افزودن مشارکت در فعالیت جسمی و بالعکس کردن رکود در ورزش مدرسه، دولت اخیراً اعلام کرد: 1/8 میلیون پوند جهت توسعه ورزش مدارس (نوجوانان در طی سه سال آینده این ها شامل تعیین یک هماهنگ کننده ورزش مدارس در هر مدرسه راهنمایی و قانون برای تشویق ورزش در بخش مدارس ابتدایی می باشد (The scoltish , ffice 1999 p.21 ) .

در حالیکه این گردآوری به راستی ممکن است تأثیری بر تعداد شرکت کنندگان در ورزش داشته باشد و بنابراین امکان رشد و توسعه و برتری ورزش را افزایش دهد، زیاد روشن نیست که آیا این نوع سیاست، به تنهایی، بر روی رفتارهای فعالیتی بزرگسالان تأثیر گذار خواهد بود و بنابراین اثری بر روی سلامتی مردم (کشور) خواهد داشت. در حالیکه «ورزش برای همگانی» به عنوان یک راه رسیدن به سلامتی اشاره دارد، یک فلسفه نیست که ضرورتاً سطح فعالیت مردم را افزایش دهد.

در موارد سود ماکسیمم برای هم سلامت فردی و هم عمومی، به نظر می رسد که افزایش سطح فعالیت بی تحرک ترین بخش از جمعیت بسیار مؤثر خواهد بود در میانسالی، زمانیکه میزان شیوع مرگ و میر و شدت بیماری در CHD به طور چشمگیری افزایش می یابد. (1995 و دیگران ، Pate ) . از این لحاظ، اگر ارتقاء   سلامت افزایش سطح فعالیت در این گروهها مؤثر و تأثیر گذار باشد، بایستی بر روی فعالیت های متمرکز شوند که غالباً افراد می توانند در طول زندگیشان آن را ادامه دهند.

هدف از این تحقیق فراهم آوردن اطلاعات و داده هایی از کشور اسکاتلند می باشد که شامل Auied Dunsar wational fitness surwy نمی باشد. داده های مربوط به مشارکت هم الگوهای مشارکتی کنونی و هم مشارکت قبلی را بعد از ترک مدرسه، در اشکال گوناگون فعالیت های جسمانی اوقات فراغت. که شامل ورزش های تیمی می باشد و در میان بزرگسالان در ابتدا و انتهای میانسالی شان در غرب اسکاتلند می باشد را مورد بررسی قرار می دهد.

این سوال به وجود می آید که آیا تأکید بیش از حد به مزیت ورزش و ورزشهای تیمی تأثیرات منفی و مضر بر سلامت عموم دارد، اگر به یک کاهش دیگر اشکال فعالیت مشتج گردد برخی از این اشکال به احتمال زیاد در طول زندگی بزرگسال ادامه می یابد.

روش ها

اطلاعات در مورد فعالیت جسمی از نمونه آماری گروهی از مردم که در سن 30 تا 50 سالگی قرار داشتند در قسمتی از غرب اسکاتلند در تحقیقی 7-20 جمع آوری گردید که هدفش آزمایش الگوی اجتماعی سلامت می باشد (1989 و Macintyre و دیگران) این تحقیق یک طرح الگو تصادفی گروهی دو مرحله ای دارد که بر اساس گروههای (تقسیمات) کدپستی در...................... بود. این تحقیق شامل مصاحبه های ادواری با حدود 1000 نفر از هر کدام از 3 گروه سنی می باشد (15 ساله، 35 و 55 در  آمار پایه ای در سال 88/1987) ( به Ecob مراجعه کنید (1999) ). به عنوان قسمتی از یک مصاحبه عمیقتر، سوالات جزئی تر از زمان گذشته (از زمان ترک مدرسه) فعالیت جسمی و فعالیت جسمی کنونی، که بر اساس آمار آمادگی وابسته ملی Dunbar (انجمن ورزشی و مرجع آموزشی سلامت ، 1992) می باشد، به وسیله 852 نفر بزرگسال در گروه سنی 40-39 (گروه میانه) و 858 بزرگسال گروه سنی 60-59 (گروه کهنسال) در طول دورة دوم جمع آوری داده در 1991 تکمیل شدند. از این مقیاس ها «درجات استقامت» گرفته شد. (به عنوان مثال، گروهی که در یک شکل از فعالیت شرکت داشته اند هنوز هم بعد از ترک مدرسه (تحصیل) آن فعالیت را ادامه می دهند، به همراه میانسالی زمانی که توقف آن فعالیت هایی که دیگر ادامه پیدا نکردند.

داده ها با جنسیت و موقعیت اجتماعی – اقتصادی (SES)  که با اجارة مسکن صورت پذیرفت و به عنوان تنها نیمی از گروه سنی بزرگتر (پیرتر) که در حال حاضر مشغول به کارند درهم شکست.

نتایج

مشارکت در فعالیت فیزیکی

جدول یک و دو مشارکت کنونی و زمان گذشته را در ورزش های بخصوص و فعالیت های فیزیکی ویژه ای ، درجات استقامت، میان سالگی که فعالیت متوقف شده، و توسط سن و جنس تفکیک گردیده، را نشان می دهد. شاید چشمگیرترین ویژگی اش سطح پائین مشارکت کنونی در فعالیت ها تک نفره به خصوص در میان گروه سنی میان سال باشد. در کل 31 درصد از مردان و 50 درصد از زنان در هیچگونه از فعالیت های جسمی در سن 39 سالگی شرکت نمی کنند و تا اواخر میان سالی ، در سن 58، 49 درصد مردان و 57 درصد زنان در هیچگونه ورزشی شرکت نمی کنند.

در میان گروه سن کهنسال (پیرتر) فقط 4 فعالیت وجود دارد که فقط توسط یک نفراز الف مرد 58 ساله در آن شرکت می کند (پیاده روی / قدم زدن ، 16 درصد) بولینگ 15 درصد، گلف 13 درصد، رقص گروهی ، 11 درصد) و در زنان (پیاده روی 20 درصد، رقص گروهی 19 درصد، شنا 17 درصد، بولینگ 11 درصد) . با نگاه کردن به تمام آن مدت بعد ترک تحصیل ( به عنوان مثال برای این گروه 40 سالگی) فقط 7 فعالیت به وسیله یک نفر از 10 نفر زن این فعالیت را انجام می داده اند (رقص گروهی (اجتماعی) 37 درصد شنا، 29 درصد پیاده روی، 21 درصد فعالیت های ایروبیک ، 18 درصد تنیس، 14 درصد بدمینتون، 14 درصد بولینگ ، 11 درصد ) و در آن در 2 فعالیت بیشتر از زنان شرکت می کنند که در کل 12 فعالیت می باشد (فوتبال 53% ، شنا 31% ، رقص اجتماعی 24% ، گلف 34% ، بولینگ 22 درصد، پیاده روی 21% ، دوچرخه سواری به عنوان ورزش 12% ، ماهیگیری 12 درصد، تنیس روی میز 12% ، بدمینتون 11% ، بوکس 11 درصد، تنها فعالیتهایی که درجات استقامت معقولی را دار هستند که بیش از 40 درصد از افراد هنوز مشغول به فعالیت در آن می باشند و در حالیکه میانسالگی برای آنهایی که این فعالیت ها را ادامه نمی دهد نسبتاً کهنسال محسوب می گردد بالای 40 سال این فعالیت ها عبارتند از: شنا (فقط زنان) ، گلف، بولینگ، فعالیت هوازی، رقص اجتماعی، پیاده روی و قدم زدن، ماهیگیری (فقط مردان) و اسکی (فقط مردان). درجات استقامت برای پیاده روی و قدم زدن به بالاترین سطح قرار دارد (76/0 هم مردان و هم زنان) . در میان گروه سنی جوانتر فقط 3 فعالیت وجود دارد که یک زن از 10 زن آن را انجام می دهند (شنا 20% ، پیاده روی / قدم زدن16% ، ایروبیک  14% ) .

فعالیت از 5 فعالیت که حداقل توسط 10% در زمان کلی بعد از ترک تحصیل صورت گرفته است که شامل یک دوره 20 ساله برای این گروه می باشد (شنا 39%، ایروبیک 31 درصد، پیاده روی و قدم زدن 18%، بدمینتون 18% ، رقص اجتماعی 16 درصد) مشارکت باز هم در مردان بیشتر می باشد، 5 فعالیت وجود دارد که بیش از 10% از مردان در حال حاضر در آن فعالیت می کنند (شنا 25%، پیاده روی و  قدم زدن 19% ، گلف 18% ، فوتبال 12% ، دو 11% ) و 11 فعالیت وجود دارد که بیش از 10% از مردان در گذشته به طرف آن جذب می شده اند (فوتبال 57، ، شنا 44% ، گلف 27%، دو 24% ، پیاده روی و قدم زدن 21% ، بدمینتون 18% ، بولینگ 12% ، ماهیگیری 12% ، وزنه برداری 11% ، اسکواش 11% ، تنیس 11% ) دوباره درجات استقامت برای هم مردان (89/0) و هم زنان (86/0) در بالاترین درجه قرار دارد.

مشارکت در ورزشهای تیمی

به استثناء فوتبال میان مردان، ورزشهای تیمی فعالیت های اقلیت می باشند که توسط هیچکدام از افراد گروه بزرگسالان و کمتر از یک درصد گروه جوانترها انجام می شود.

میزان مشارکت در ورزشهای تیمی در مدت تمام دورة بزرگسالی بعد از ترک تحصیل نیز بسیار پائین می باشد. با وجود این بیش از نیمی از مردان در هر گروه سنی در ورزش فوتبال از زمان ترک تحصیل شرکت کرده اند، اگر چه اکثراً این ورزش در ابتدای بزرگسالی صورت می پذیرد ( گروه سنی میانسال برای متوقف شدن در هر گروه 27 سالگی می باشد).

فعالیت جسمانی، جنسیت و وضعیت اقتصادی و اجتماعی

جدول 3 با جزئیات بیش تری به انواع مختلفی از فعالیت با جنسیت و SES نگاه می کند که ما از آن به وضعیت مسکن یاد می کنیم. همان طور که مشاهده کردیم، حتی در اوایل میانسالی و ورزشهای تیمی هسته ی «مرکزی» به طور واقع به طور اختصاصی توسط مردان صورت می پذیرد و تا حدی هرچه شرایط اقتصادی – اجتماعی مناسبتری وجود داشته باشد این فعالیت از طرف مردان بیشتر خواهد بود.

ورزشهای تک نفر (انفرادی) و فعالیت های محیط باز نیز توسط مردان صورت می پذیرد چه در اوایل و چه در اواخر میانسالی، در حالیکه فعالیت های آمادگی در میان زنان بسیار شایعتر است. یکی از متداولترین فعالیتهای مخصوص مثل شنا، رقص اجتماعی و پیاده روی / قدم زدن نسبتاً از لحاظ جنسیتی تفاوت کمتری را نشان می دهد، اما (به استثناء رقص گروهی). همه این فعالیت ها در میان آن دسته از افرادی که از شرایط اقتصادی – اجتماعی مطلوبی برخوردارند شایعتر می باشد. بیشتر تفاوت در SES به جای ابتدای میانسالی در اواخر میانسالی مشاهده می گردد. فعالیتهای آمادگی به عنوان یک گروه از لحاظ SES تفاوت کمتری را نشان می دهد به نسبت ورزشهای انفرادی، فعالیت های بیرون و ورزشهای تیمی را نشان می دهد.

این داده ها تعیین می کند بررسی یک گسترة کاملی از فعالیتها برای درک این که چطور یک فعالیت جسمانی ممکن است ترغیب و تشویق گردد مهم می باشد سطوح مشارکت در هر نوع بخصوصی از ورزش در اوقات فراغت و فعالیت جسمانی به طور کلی در غرب اسکاتلند (یک منطقه با مرگ و مر و شیوع شکسته قلبی بالا) در میان مردان و زنان در اوایل و اواخر میانسالی پائین می باشد، اگر چه حدود نیمی از جمعیت (مردم) در برخی از این فعالیت ها شرکت می کنند.

پیاده روی و قدم زدن نسبتاً شکل معمول از نرمش کردن می باشد چه در اوایل و چه در اواخر میانسالی، به خصوص از آنجایی که بیش از  آنهایی که پیاده روی و قدم زدن را برای انجام دادن انتخاب می کنند حتی در حال نزدیک شدن به دهه هفتم زندگیشان می باشد. دیگر فعالیت ها که کاملاً فراگیر می باشد شامل شنا (به ویژه میان گروه اوایل میانسالی و اواخر میانسالی، زنان) گلف (میان مردان) رقص اجتماعی (میان گروه اواخر میانسالی) و فعالیت های ایروبیک (هوازی) (میان زنان میان سال جوانتر) می باشد.

فعالیت های اخیر در ارتقاء سلامتی تلاش نموده است که تأکید نماید که فعالیت جسمانی بایستی  به عنوان قسمتی از یک کار هفتگی معمولی لذت بخش و قابل دسترسی باشد و ارزش یک نگرش «فهرست وار» برای فعالیت جسمی را تأکید کرده است. داده های ارائه شده در اینجا پیشنهاد می کند که این روش تقریباً برای تشویق در مشارکت در فعالیتهایی است که به نظر می رسد در اوایل و اواخر میانسالی بسیار قابل دسترسی باشد، در حالیکه کاهش افراط در تفاوت جنسیتی و وضعیت اقتصادی – اجتماعی که اغلب یک نتیجة ناخواسته از ارتقاء سلامتی می باشد (Guttman و دیگران 1996) . فعالیت های اخیر توصیه های قبلی را کم اهمیت جلوه می کند که اهمیت تعادل تا حد بالایی از ورزش تا حداقل 3 روز در هفته را تأکید می نماید.

به خاطر مکمل توصیه های ارتقاء سلامتی جهت جمع آوری حداقل 30 دقیقه فعالیت هفتگی هر نوع از ورزش در اغلب روزهای هفته را تأکید می نماید. توصیه های جدید به خصوص در کم تحرک ترین بخش از مردم به این هدف می باشند.

با وجود این، دیگر موارد در رسانه ها (از قبیل پوشش ورزش همگانی، منابع تجاری که آمادگی را ارتقاء می بخشند) تمایل دارند که ورزشهایی را که کمتر در زندگی بزرگسالی توسط اکثر گروههای سنی انجام می پذیرد را تأکید کنند، در حالیکه حتی کم کردن از ارزش فعالیتهای که به طور گسترده مورد قبول واقع گردیده است که ممکن است فوایدی از لحاظ بهداشتی به همراه داشته باشند. این چنین پیغامهایی به طور بالقوه تلاشهایی جهت ارتقاء سلامتی را تضعیف می کند. بنابراین، ضروریست که سرشت «تکمیل کنندگی» رهنمون های کنونی و گذشته توسط عموم مردم به عنوان یک تناقض تفسیر نگردد (به جای مکمل) . زیرا شواهدی وجود دارد که شک فزایندة مردم (عموم) در مورد (توصیه های) ارتقاء سلامتی تا قسمتی بر اساس درک این مطالب که متخصصان ذهنشان را نیز تغییر می دهند می باشد. (1989 ، Davison ) تعداد اندکی نوتست های کنترل شده تصادفی در مورد ارتقاء فعالیت جسمانی که در دسترس می باشند ( Hillsdon و دیگران ، 1995) (هیچکدام از انگستان نبودند) . پیشنهاد می کنند که این امکان وجود دارد که افراد بزرگسالی را که قبلاً کم تحرک بوده اند جهت افزایش سطح فعالیتشان ترغیب کرد که به آن دست یابند، به خصوص در جایی که نرمش به راحتی می تواند جزئی از شیوه زندگی موجود باشد و لذت بخش شود. بازبینی Hillson و دیگران در این تحقیقات نشان می دهد که پیاده روی نرمشی است که تقریباً می تواند این معیارها را تحقق ببخشد. این تحقیق با داده های ارائه شده در این جا هم خوانی دارد. نسبتاً مقیاس های ساده (از قبیل اطلاعیه های که مردم را تشویق می کند که سالم بمانید، در وقتتان صرفه جویی کنید و از پلکان استفاده نمایید» نیز دست یافتن به برخی تغییرات در رفتار را نشان داده اند. (Blamy و دیگران 1995) . با وجود این دیگر شواهد پیشنهاد می کنند که مهم است درک عمومی این چنین تلاشهایی را با ارزش تلقی کنند. ارزش گذاری برنامه ای مثل مراقب قلب خودتان باشید، نشان می دهد که یک آگاهی عمومی (رایج) و موانع ممکن برای افزایش فعالیت درک مردم از خودشان هست که بدانند در ورزش خوب نیستند و یک ورزشکار نیستند و تجهیزات لازمه را ندارند. این ارزیابی این گونه نتیجه گیری می کند که :

عدم شرکت افراد مسن در نرمش به خاطر کلیشه های نامناسب سنی ایشان که تجربیات محدودشان در زمان تحصیل و اعتقادشان باعث می شود که فکر کنند نرمش برای سلامتی مضر است. موانع ارتقاء سلامتی نیازمند این است که توهمات موجود در مورد فعالیت جسمی را توضیح دهد و تصویر توصیف ورزش به عنوان پرفایده ترین شکل نرمش برای افراد مسن تر را برطرف سازد. (Rowlaud و دیگران 1994، 127 P )

بنابراین یک نیاز فوری جهت ایجاد حمایت برای توصیه های فعالیت جسمی وجود دارد که متناسب با تعیین هماهنگ کنندگان ورزش در مدارس و بودجه کافی برای توسعه ورزش باشد. قول دولت برای نیروی فشار جهت فعالیت جسمانی (The scohish office 1999 ) در تحقق یافتن به این هدف بوده است اما می تواند کمک کند که مدارس و دیگر ارگان ها بدانند ورزش تنها وسیله برای فعالیت جسمانی نیست. براستی، همان دارد که از طریق این داده پیشنهاد کردیم، بایستی به وسیله آنهایی که مسئول مشارکت در تمامی گروههای سنی در این فعالیت ها هستند تأکید گردد که پیروی طولانی مدت از قبیل پیاده روی (مثال ، راههای مطمئن به مدرسه و ) شنا و رقص اجتماعی را نشان می دهد.

 تحقیق آماده در مورد تورم

 تورم از جمله متغیرهایی است كه نه تنها توجه اقتصاددانان را به خود جلب كرده، بلكه به دلیل آثار و پیامدهای اجتماعی آن، سیاستمداران نیز مایلند روند تغییرات تورم را رصد كنند. در این بین برخی اوقات افزایش مداوم تورم باعث دخالت سیاستمداران در مباحث اقتصادی شده است.

تورم دو رقمی موجود در كشور ما مسلماً از جمله دغدغه های اصلی دولت آینده خواهد بود. دولتی كه قرار است به توزیع درآمد و ثروت توجه كند باید در وهله اول بتواند چاره ای برای بیماری مزمن اقتصاد ایران بیاندیشد. مهمترین بحث در خصوص مهار تورم شناسایی علل آن است و در یك اقتصاد، تا نتوان علت های وجود تورم را بررسی كرد، بحث از مبارزه با آن بیراهه رفتن است.

البته برای مهار تورم و افزایش مداوم قیمت ها باید شناخت درستی از آثار و پیامدهای وجود تورم داشت.

در این گزارش با توجه به اهمیت موضوع تورم در اقتصاد، علل و آثار و پیامدهای وجود این پدیده در اقتصاد ایران بررسی خواهد شد.

تعریف تورم

در كلی ترین بیان، تورم عبارت است از فرآیند افزایش مداوم سطح عمومی قیمت ها و به عبارت دیگر كاهش مستمر ارزش پول. اما در كنار این تعریف برخی اقتصاد دانان تعاریف دیگری نیز ارائه داده اند. به عقیده این اقتصاددانان تورم عبارت از «افزایش مستمر و نامنظم سطح عمومی قیمتها» است. بر این اساس تورم باید از چند ویژگی بارز برخوردار باشد؛ از جمله این كه افزایش در قیمتها باید جنبه عمومیت داشته باشد، بنابراین اگر در مقطع خاصی قیمت برخی از كالاها به طور ناگهانی افزایش یابد به این پدیده تورم اطلاق نمی شود.

ویژگی دیگر جنبه «خود افزایی» و برگشت ناپذیری قیمتها در شرایط تورمی است. منظور از حالت «خودافزا» بودن این است كه اگر تورم به حال خود گذاشته شود و برای جلوگیری از آن اقداماتی صورت نگیرد، افزایش قیمتها متوقف نخواهد شد، بلكه به نحوی روز افزون و با شدت بیشتر ادامه خواهد یافت.ویژگی دیگر تورم، افزایش نامتناسب و نامنظم قیمت ها ست. به عبارت دیگر، در شرایط تورمی دلیلی وجود ندارد كه قیمت همه كالاها به یك نسبت افزایش یابد و یا روند افزایش قیمت كالاها از نظم خاصی پیروی نماید.اگر از بحث تعریف تورم بگذریم، تورم را می توان برحسب معیارهای مختلفی طبقه بندی كرد.

یكی از معیارهای طبقه بندی تورم، شدت افزایش قیمتها است.

بر این اساس معمولاً تورم را به سه دسته تقسیم می كنند كه عبارت است از:

۱- تورم خزنده

۲- تورم شدید یا تازنده

۳- تورم بسیار شدید

تورم خزنده

تورمی است كه در آن سطح عمومی قیمتها با ملایمت و آهستگی افزایش یابد كه معمولاً دو دامنه مختلف را برای تورم در نظر می گیرند. بر این اساس برخی تورم ۱ تا ۶ درصد را تورم خزنده معرفی می كنند و برخی نیز تورم ۴تا ۸ درصد را خزنده می دانند، اما به هر حال می توان تورم تك رقمی را تورم خزنده دانست.

 تورم شدید

 كه به آن تورم تازنده نیز می گویند، شرایطی است كه در آن سطح عمومی قیمتها با شدت و سرعت زیاد افزایش می یابد. اگرچه شدت افزایش سطح عمومی قیمتها در این نوع از تورم زیاد است و آثار ناگوار اقتصادی را به همراه دارد، ولی تورم هنوز قابل تحمل است و با اتخاذ تدابیری می توان از روند فزاینده آن جلوگیری كرد؛ مانند تورم خزنده كه ضابطه مشخصی برای تعیین حدود این نوع تورم وجود ندارد.

برخی اقتصاددانان دامنه ۱۵ تا ۲۵ درصد را دامنه تورم شدید معرفی كرده اند، اما با این وجود تورم سال های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در آمریكای لاتین كه متوسط رشد قیمت ها سالانه بین ۱۰ تا۷۰ درصد بود نیز جزو تورم شدید طبقه بندی شده است.

تورم بسیار شدید

یا افسارگسیخته، شدید ترین نوع تورم است. در این خصوص اقتصاددانی به نام «فیلیپ كاگان» افزایش قیمت ما هانه ۵۰ درصد را به عنوان ملاك تشخیص این نوع تورم دانسته ولی با توجه به دایره المعارف بریتانیكا دو برابر شدن قیمتها در ظرف ۶ ماه و یا كمتر را نیز می توان به عنوان معیاری برای شناخت تورم بسیار شدید معرفی كرد به هر حال تورم بسیار شدید، تورمی است كه در آن افزایش سطح عمومی قیمتها به حدی است كه قیمتها حتی روزانه و ساعتی افزایش می یابد. در این شرایط نظام اقتصادی و یا حتی نظام اجتماعی دچار اختلال می شود. تورم سال ۱۹۲۳ آلمان نمونه ای از بروز چنین تورمی است. در تورم این سال آلمان، شاخص قیمت و شاخص هزینه زندگی كه در سال ۱۹۱۳ برابر یك بود، در سال ۱۹۲۲ به ۶۸۵ و در سال ۱۹۲۳ به رقم نجومی ۱۸۷۰۰۰۰۰۰۰۰ افزایش یافت.

علاوه بر این تقسیم بندی کلی می توان تورم را به دسته های کوچکتری نیز تقسیم کرد:

1-تورم پنهان:در آن قیمت ثابت ولی کیفیت کمتر می شود.

2- تورم خزنده: تورمی آرام و پیوسته است.معمولاً به علت افزایش تقاضا است.بعضی اقتصاددانان معتقند که محرکی برای افزایش درآمد است و بعضی دیگر معتقد که سبب کاهش قدرت خرید است.(هر 25 سال 50%)

3- تورم رسمی: به علت افزایش عرضه پول از سوی دولت.

4- تورم ساختاری:به علت افزایش قیمت ها به دلیل وجود تقاضای اضافی.در این نوع تورم دستمزدها به دلیل وجود فسار(کمبود) در برخی بخش ها افزایش می یابد.این نوع تورم در کشور های در حال پیشرفت زیاد است.

5- تورم سرکش:افزایش سریع و بی حد و مرز قیمت ها

آثارش:1-کاهش ارزش پول

2-گسستگی روابط اقتصادی

3-فرو پاشی نظام اقتصاد

این نوع تورم معمولاً پس از جنگها یا انقلاب ها رخ می دهد مثل افزایش قیمت 2500% در آلمان در سال 1923

6-تورم شتابان:افزایش سریع و شدید نرخ تورم مثلاً وقتی دولت سعی کند بیکاری را پایینتر از حد طبیعی  نگاه دارد، این اقدام باعث افزایش تورم می شود.

7-تورم مهار شده: تورمی است که به دلیل وجود شرایط تورمی در کشور ایجاد شده است و در مقابل از افزایش آن جلوگیر ی شده است. این شرایط معمولاً از فزونی تقاضای کل بر عرضه ی کل کالاها و خدمات پدید می آید که با فرض ثابت بودن دیگر شرایط به ازدیاد قیمت ها می انجامد.

8- تورم فشار سود: تورمی که در آن تلاش سرمایه داران برای تصاحب سهم بزرگی از درآمد ملی منشا نورم است.

9-تورم فشار هزینه: تورمی که مستقل از تقاضا صرفاً  از افزایش هزینه های تولید ناشی می شود.مثال بارز چنین تورمی را در تمام کشورهای صنعتی غرب پس از افزایش استثنایی بهای نفت در سالهای 1973 و 1978 می توان دید.برخی اقتصاددانان معتقدند که متداولترین منبع تورم فشار هزینه قدرت اتحادیه های کشوری است که اضافه دستمزدی بیش از افزایش بازدهی بدست می آورند و این خود در یک مارپیچ تورمی موجب افزایش قیمت ها و متقابلاً تقاضا برای دستمزد بیشتر می شود. منتقدان از این نظریه استدلال می کنند که اگر اتحادیه های کارگری هنگامی موفق به افزایش دستمزد شوند که سطح تقاضای کل برای جبران آن به اندازه ی کافی افزایش نیافته باشد گرایش هایی در جهت افزایش بیکاری بوجود خواهد آمد که اثرات رکودی بر اقتصاد خواهد داشت. چنین فرآیندی نمی تواند به طور نامحدود ادامه یابد و بنابراین تورم فشار هزینه یقیناً نمی تواند  بیان کننده ی تورم مزمنی باشد کشور های اروپای غربی پس از جنگ جهانی دوم به آن دچار شدند. لذا  افزایش قیمت یا، در مرحله نخست،  باید حاصل تقاضای اضافی دانست یا حاصل بالا بردن  کل تقاضای پولی برای جلوگیری از بیکاری.

10-تورم فشار تقاضا: تورم ناشی از فزونی تقاضا کل نسبت به کل جریان کالا و خدمات ایجاد شده در اقتصادی که همه ی عوامل تولید را با ظرفیت کامل بکار گرفته باشد. هرگاه تقاضای مصرف کنندگان دولت و بنگاه ها برای کالا ها و خدمات بر عرضه ی موجود فزونی گیرد قیمت ها در اثر این عدم تعادل افزایش خواهد یافت. در اصل افزایش قیمت باید تقاضای اضافی را از میان بردارد و بار دیگر تعادل بر قرار سازد و براین اساس باید برای گرایش مستمر به سوی تورم، که ویژگی بسیاری از اقتصادهای پس از جنگ شده است، توصیفی یافت. یکی ازنظریه های رایج در این باره مازاد مستمر تقاضا را ناشی از سیاست دولت می داند. بنا به این نظریه در حالی که مصرف کنندگان و شرکت ها به هنگام افزایش قیمت ها تقاضای خود را کاهش می دهند، دولت به دلیل توانایی اش در تامین مالی مخارج خود از محل ایجاد پول، می تواند میزانمیزان مخارج خود را به ارزش واقعی حفظ کند یا حتی افزایش دهد. در نتیجه ی این اقدام نه تنها میل مستمر به تورم بوجود می آید بلکه سهم بخش دولتی از کل منابع موجود در اقتصاد نیز افزایش می یابد.

11-تورم اننقال تقاضا: نظریه ای عناصر تورم فشار تقاضا و فشار هزبنه را با هم ترکیب می کند و تغییر در ساخت تقاضای کل را دلیل تورم می شمارد. هرگاه اقتصاد دچار انعطاف ناپذیری های ساختاری باشد، گسترش برخی صنایع با افول برخی دیگر از صنایع همراه خواهد بود و عوامل تولید را به آسانی نمی توان به بخش های تولیدی انتقال داد. از این رو بردای جذب وسایل تولید به سوی صنایع در حال گسترش باید قیمت های بالاتری پرداخت شود. در نتیجه کارگران بخش های افول یابنده خواستار دستمزدی برابر با کارگران دیگر بخش ها می شوند و ترکیب این عوامل به تورم می انجامد.

12-تورم فشار قیمت:نوعی تورم فشار هزینه که در اثر تحمیل قیمتهای بسیار گزاف از سوی صاحبکاران اقتصادی با هدف دستیابی به سودهای کلان بدست می آید.

13- تورم فشار دستمزد:نوعی تورم فشار هزینه که سرچشمه ی فرایند تورم را فشار اتحادیه کارگری بر بازار کار می داند. این برداشت دارای طیف گسترده ایست که در یک سوی آن  اعمال قدرت انحصاری اتحادیه های کارگری و الگوهای قدرت چانه زنی آنها بر پایه ی متغیر های اقتصادی قرار دارد و در سوی دیگر الگوهای غیر اقتصادی مبارزه جویی این اتحادیه ها.

آثار تورم

جدا از این كه تورم می تواند آثار سوء اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی داشته باشد، وجود تورم بالا و مزمن دارای آثار اقتصادی فراوانی است كه شاید به دلیل همین آثار سوء است كه بخش زیادی از ادبیات علم اقتصاد به شناسایی علل و ماهیت تورم پرداخته است.

به عقیده بسیاری از صاحبنظران مهمترین تأثیر تورم بر توزیع درآمد و ثروت است. چنان كه مشخص است یكی از خصوصیات بارز پدیده تورم عدم تناسب بین تغییر قیمتها و درآمدها است؛ بدین ترتیب كه قیمت برخی از كالاها و درآمد برخی از طبقات و گروه های جامعه با آهنگی تند افزایش می یابد و حال آن كه این آهنگ برای قشرها و طبقات دیگر جامعه كند است.این عدم تناسب موجب می شود كه درآمد حقیقی برخی افراد از جمله دارندگان درآمدهای متغیر چون تجار، مالكان اراضی و مستغلات و صاحبان حرف و مشاغل آزاد افزایش یابد و در عوض درآمد حقیقی افرادی كه دارای درآمدهای ثابت هستند كاهش پیدا كند.البته تورم می تواند سبد دارایی عاملان اقتصادی را نیز دگرگون سازد، زیرا در اثر تورم افراد و گروه ها حتی المقدور می كوشند دارایی نقد خود را كاهش داده و در عوض سهم كالا و اموال غیرنقدی را در سبد دارایی خود افزایش دهند. بدین ترتیب مقدار زیادی از وقت و انرژی و منابع مالی مردم و عاملان اقتصادی به جای كار افتادن در مسیر فعالیتهای مفید و مولد اقتصادی صرف فعالیت هایی می شود كه هدف از انجام آنها تطابق با شرایط تورمی و اجتناب از كاهش ارزش دارایی ها است كه همین امر به مسائل مربوط به دلال بازی یا معاملات سوداگرانه دامن می زند، لذا می توان نتیجه گرفت تورم حتی كارآیی اقتصادی را تحت تأثیر قرار می دهد.

یكی دیگر از آثار سوء تورم تأثیر آن بر پس انداز و نحوه مصرف مردم است. بر اساس كاهش ارزش پول ملی ناشی از افزایش نرخ تورم، تمام افرادی كه سرمایه نقدی خود را به صورت پس انداز نگهداری می كنند متضرر خواهند شد كه این امر بر تمایل افراد به پس انداز اثر منفی دارد و همان طور كه ذكر شد، در شرایط تورمی میل به كالاهای بادوام و سرمایه ای چون زمین و مسكن افزایش پیدا می كند و همین مسأله می تواند نوع مصرف را تحت تأثیر قرار دهد.

اثر دیگر تورم، تأثیر آن بر تصمیم گیری بنگاه های اقتصادی است؛ به طوری كه این مسأله می تواند عاملان اقتصادی را در تصمیم  گیری های خود دچار بلاتكلیفی كند، زیرا وجود تورم می تواند بنگاه های اقتصادی را در زمینه برآورد درآمد و هزینه با دشواری مواجه نماید.

هدف گذاری تورم یك نكته كلیدی دارد و آن انضباط مالی و بودجه ای است. به عبارت دیگر كشوری كه این سیاست را می پذیرد حتماً باید به سمت استقلال بخشیدن به بانك مركزی حركت كند. در این راه دولت دیگر نمی تواند به بانك مركزی به عنوان صندوقی نگاه كند كه هرگاه با كسری بودجه مواجه شد به این بانك مراجعه كند

یكی از معضلات بنگاه  های اقتصادی در شرایط تورمی، مسأله برآورد «استهلاك» است. به هنگام تورم بالا، انجام محاسبات مربوط به استهلاك عملاً غیرممكن می شود، زیرا افزایش شدید قیمتها مانع از آن است كه بتوان قیمت خرید یك ماشین را پیش بینی كرد و بر مبنای آن به تأمین «ذخیره استهلاك»  اقدام كرد. البته در بخش عمومی و مباحث مربوط به بودجه دولت، وجود تورم می تواند آثار منفی فراوانی به جای گذارد، زیرا وجود تورم بالا و غیرقابل

پیش بینی می تواند برآورد هزینه طرح های عمرانی را با مشكل مواجه كند.در همین زمینه می توان به تجربه كشورمان در برخورد با معضل طولانی مدت زمان عمر اجرای طرح های عمرانی اشاره كرد. اكنون بیش از ۹ هزار طرح ملی و حدود ۴۵ هزار طرح عمرانی استانی نیمه تمام در كشور وجود دارد كه مسلماً تورم بالا و دو رقمی، یكی از دلایل طولانی شدن این طرحها ارزیابی می شود.

فرض كنید یك طرح عمرانی در سال ۱۳۷۰ با برآورد اولیه ۱۰۰ میلیارد تومان قرار بوده به بهره برداری برسد، مسلماً وقتی طی سالهای ۷۱ ، ۷۲ و ۷۳ تورم در كشور به حدود ۴۰ تا۵۰ درصد رسید همه محاسبات طراحان این پروژه به هم ریخته و نیازهای مالی ممكن است تا ۵ برابر برآورد اولیه نیز افزایش یابد كه معضل تورم دو رقمی از جمله دلایل طولانی شدن طرحهای عمرانی در ایران ارزیابی می شود. البته در خصوص هزینه های جاری نیز می توان این مسأله را تعمیم داد.

به عبارت دیگر تأثیر بعدی تورم را می توان در هزینه های جاری دید، زیرا دولت خود مصرف كننده بزرگی است و از سوی دیگر باید حقوق كارمندان خود را بپردازد كه در شرایط تورمی دولت مجبور است حقوق

كاركنان خود را افزایش دهد. البته نباید فراموش كرد وجود تورم می تواند درآمدهای دولت را نیز از طریق مالیات افزایش دهد.

یكی دیگر از آثار تورم، تأثیر آن بر بازرگانی خارجی است؛ به طوری كه تورم غالباً موجب اخلال در موازنه پرداختها می شود، زیرا در اثر تورم از یك سو به دلیل افزایش قیمتها در داخل، میزان صادرات كاهش می یابد و از سوی دیگر مقدار واردات افزایش خواهد یافت. در همین زمینه باید توضیح داد كه اگر تورم داخل ایران از تورم كشورهایی كه با ایران مبادلات وسیع تجاری دارند بیشتر باشد آنگاه كالاهای ساخت ایران برای این كشورها گرانتر خواهد شد؛ در نتیجه صادرات كشورمان كاهش می یابد. از سوی دیگر در این شرایط كالاهای ساخت كشورهای خارجی برای مصرف كننده ایرانی ارزانتر خواهد شد، در نتیجه واردات كالا به كشور افزایش خواهد یافت كه نتیجه اولیه چنین پدیده ای تأثیر بر تراز پرداختها است و در صورت كمبود منابع درآمدی می تواند به كسری تراز بازرگانی منجر شود.

مقابله با تورم

تاكنون كشورهای مختلف دنیا برای مهار تورم راه حل های مختلفی را اتخاذ كرده اند كه استفاده از تجربیات این كشورها برای ایران می تواند مثمرثمر واقع شود. در همین زمینه جالب است به تجربه كشورهای آمریكای لاتین اشاره شود. كشورهایی چون برزیل، شیلی و مكزیك سالهای سال با تورمهای دو رقمی و حتی سه رقمی روبه رو بودند كه این كشورها با اتخاذ شیوه  ای درست و منطقی در مواجهه با پدیده تورم، اكنون توانسته اند این متغیر را یك رقمی كنند.بنابراین، كشور ما با توجه به تشابه ساختاری با این كشورها می تواند با الگوبرداری از كشورهای آمریكای لاتین به مقابله با پدیده تورم بپردازد.اما ممكن است سؤال شود، الگوی كشورهای فوق چگونه است؟ در یك كلام باید اشاره كرد كه این كشورها با توجه به یك سیاست جدید پولی به نام سیاست هدفگذاری تورم به مبارزه با پدیده تورم رفته اند.

هدفگذاری تورم، سیاستی است كه در آن دغدغه اصلی اقتصاد تورم است، بنابراین دیگر متغیرها مانند نرخ ارز و حتی اشتغال نیز باید در سایه كنترل نرخ تورم باشند.

اما هدفگذاری تورم یك نكته كلیدی دارد و آن انضباط مالی و بودجه ای است. به عبارت دیگر كشوری كه این سیاست را می پذیرد حتماً باید به سمت استقلال بخشیدن به بانك مركزی حركت كند. در این راه دولت دیگر نمی تواند به بانك مركزی به عنوان صندوقی نگاه كند كه هرگاه با كسری بودجه مواجه شد به این بانك مراجعه كند.

البته اتخاذ سیاست هدفگذاری تورم در كشور ما با چالشهای عمده ای مواجه است اما صاحبنظران اقتصادی پیشنهاد می دهند در صورت وجود اجماع می توان ساختارهای اقتصادی را به نحوی تغییر داد كه به سمت اتخاذ این سیاست حركت كرد.

راه های مبارزه با تورم چیست؟

این راه ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

1-سیاست های پولی و مالی:هدف این روش محدود کردن تقاضای کل است.این کار از طریق جمع آوری پول به شکل سرمایه های غیر نقدی صورت می گیرد(سیاست های انقباضی)

2-سیاست های درآمدی:که در آن با دخالت مستقیم در بازار و عوامل تولید کننده تورم کنترل می شود.این روش کاربردی نیست زیرا در آن مناطق زیادی نیاز به اصلاح دارند.

آیا تورم همیشه مضر است؟

خیر تورم در حد کم (2-3%)نه تنها مضر نیست بلکه نشانه توسعه اقتصادی آن کشور نیز هست.

علاوه بر آن تورم فواید دیگری نیز دارد از جمله:

1- ابتدا قدرت خرید پول پایین آمده و بعد از آن میزان تولید بالا رفته، رسیدن به ثبات و برگشت به حالت طبیعی حتمی است.

2- در اوج مرحله تورم، کارخانجات و موسسات و برنامه های اساسی اقتصادی شکل می گیرد.

3-فرهنگ تولید به وسیله فشار تورم توسعه می یابد.

رابطه تورم و توسعه چیست؟

1- تا توسعه کشور به حد مطلوبی نرسیده ثبات ارزش پولی غیر ممکن است.البته باید به این نکته نیز توجه کرد که در زمان توسعه ممکن است به جایی برسیم که پایین تر رفتن قدرت خرید و قدرت پول خطرناک باشد. در چنین مقطعی حرکت جامعه از توسعه به ثبات تبدیل می شود.

2-سرمایه گذاری در مرحله اول تورم زا و در آخر  خاصیت تورم زدایی دارد.

3- در همه کشور های جهان چنین بوده که مسایل توسعه و بازسازی هر دو تورم طلب بوده اند.

4-اگر در مرحله اول پول را ثابت نگه داریم نمی توانیم خیلی از مسائل کشور را مانند جنگ پشت سر بگذاریم.

5-در تورم پول از جیب مردم به سرمایه گذاری منتقل می شود.

6- وضع مطلوب در اقتصاد رسیدن به پول ثابت است.

7- معمولاً توسعه و پیشرفت نمایانگر تورم پایین است به طوری که می توان بیان نمود که اکثر کشورهایی که به توسعه اقتصادی و اجتماعی مطلوب رسیده اند، دارای تورم های کمتر از 15درصد بوده اند. اما چند استثناء نیز وجود دارد از جمله  برزیل، آرژانتین و ترکیه.

تورم چه تاثیری بر نظام کل کشور دارد؟

نمی توان تورم را عامل تمام مشکلات یا حتی بخش مهمی از آنها دانست ولی صاحبنظران اقتصادی و اجتماعی غالباً تورم را به منزله شاخص کشمکش ها و اغتشاشات اجتماعی و شاخص اعلام خطر و ... قلمداد می کنند و معتقدند که:

1-کشور هایی که در آنها ثبات قیمت (عدم تورم) وجود داشته ثبات سیاسی واجتماعی نیز وجود داشته است.و بالعکس در کشورهایی که بحرانهای سیاسی واجتماعی بوجود آمده تورم نیز کم کم دچار رشد صعودی شده است.

2-در تورم زیاد درآمد به صورت ناعادلانه تقسیم می شود زیرا افرادی که در ابتدا سرمایه ی غیر نقدی زیاد دارند به مرور زمان با افزایش ارزش آن سرمایه توسط تورم به ثروت عظیمی دست می یابند و در عوض افرادی که در ابتدا سرمایه ی کمی دارند یا سرمایه ی آنان غیر نقدی است به مرور زمان با افزایش نرخ تورم بخشی از دارایی خود را از دست می دهند.

3-تورم باعث تقلیل پس انداز می شود زیرا ارزش پول متغیر است و در نتیجه پس انداز ناامن است.البته این مشکل راه حلی نیز دارد که آن سرمایه گذاری در چیزیست که ارزش آن با تورم زیاد شود.

4- تورم باعث افزایش قیمت کالا در تجارت بین المللی می شود که نتیجه آن کاهش میزان صادرات و افزایش واردات است.

5-افزایش تورم باعث کاهش ارزش پول می شود.(بر اساس مورد 4)

6- تورم باعث عدم مصرف بهینه منابع می گردد و از این رو تمایل به سمت کالاها و خدمات گرانتر بیشتر می شود در صورتی که این کالا ها ضرورتاً مفیدترین کالا ها نیستند.

7- در زمان تورمی مقدار زیادی از وقت، انرژی، منابع مالی مردم بجای بکار افتادن در مسیر مولد و مفید صرف فعالیت هایی می شود که هدف از انجام آن ها جلوگیری از کاهش ارزش دارایی ها و کسب منافع غیر عادی از طریق معاملات سوداگرانه است.

8- تولید کنندگان که خریداران مواد اولیه هستند سرمایه گذاری نمی کنند ، لذا کارهای دلالی رواج پیدا می کند.

آیا تا کنون کشوری توانسته است تورم را به طور کامل ریشه کن کند؟

بله یکی از این کشور ها آلمان است.آلمان در بازسازی اقتصادی به این نکات توجه کرده است:

1- طراحی نظام اقتصادی و اجتماعی بازار با در نظر گرفتن تعادل اجتماعی، بر پایه اخلاق مسیحی و انسانگرایانه

2- معیار اساسی اقتصاد برای انسان­ها نه انسان­ها برای اقتصاد.

3- تکیه بر این امر که در جو سرشار از ثبات پولی رشد اقتصادی مطمئن تر تحقق می یابد.

4- قدرت خرید حداقل درآمد را تثبیت کردند.

5- اهمیت دادن به توزیع در آمدعادلانه.

6- اعمال سیستم جامع و موثر بیمه های اجتماعی: آلمانی ها بدین منظور بیش از 15 درصد ارزش تولید ملی را پس از جنگ به این امر اختصاص دادند.

7- حاکمیت مربع سحرآمیز ثبات پولی، اشتغال کامل، تعادل تراز پرداخت ها، تناسب در توزیع درآمدها.

8- خارج نمودن پول بیش از ظرفیت تولیدی: طراحان اقتصادی در 1948 با رفورم پولی، پول موجود در دست مردم را از 100 واحد به 5/6 واحد تنزل دادند.

رشد نقدینگی، عامل اصلی رشد تورم در ایران

خلاصه ای از اظهارات آقای دکتر احمد مجتهد، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ج.ا.ا. در ششمین کنفرانس ماهانه پژوهشکده

 ۲۱آذر ۱۳۸۴

 آقای مجتهد با اشاره به وضعیت اقتصادی ایران گفت: ایران با حدود 70 میلیون نفر جمعیت و 6/1 میلیون کیلومتر  وسعت دربین 20 کشوربزرگ دنیا قرار دارد.توسعه اقتصادی ایران تا کنون بر اساس وابستگی به منابع طبیعی به خصوص نفت و گاز بوده  است. عامل اصلی رشد اقتصادی ایران درآمدهای حاصله از صادرات نفت می باشد و اقتصاد ایران بر اساس اقتصاد«تک پایه» محسوب می شود.

ایـــــــران 3/0 درصد تــــولید نــاخــــالـــص جهــــانی را بر اســـاس آمــــارهای سال 2004  World Development Indicator  به خود اختصاص داده است و درآمد سرانه ایران در سال، حدود 2000 دلار است. بر اساس محاسبات تولید ناخالص داخلی بر پایه برابری قدرت خرید (PPP) این رقم به 4500 دلار می رسد.اقتصاد ایران از بی ثباتی کلان اقتصادی یعنی تورم به شدت آسیب دیده است و نرخ تورم ایران سالهاست که دو رقمی می باشد . هر چند این نرخ از بالای 20 درصد در سال های برنامه دوم به حدود 16 درصد در سالهای اجرای برنامه سوم توسعه کاهش یافته است .مشکل بزرگ دیگر ایران، نرخ بیکاری بالا می باشد که ناشی از رشد شدید جمعیت درسالهای اول انقلاب (5/3 درصد) و پائین بودن رشد اقتصادی در برنامه دوم توسعه می باشد .

از نظر توسعه شاخص های انسانی،ایران در مرتبه 101 درمیان 210 کشور جهان قرار دارد. هر چند میزان امید به زندگی و نرخ بیسوادی کاهش چشمگیری پیدا کرده است ولی با توجه به میزان درآمد سرانه، ایران هنوز از نظر شاخص توسعه انسانی در حد متوسط پائین است.

از نظر جهانی شدن اقتصاد  ایران، شاخص های جهانی شدن یعنی میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجی و درصد تجارت به تولید ناخالص ملی،ایران درمرتبه های پائین قرار دارد. از جمله عوامل عدم موفقیت ایران در جذب سرمایه گذاریهای خارجی را می توان به بالا بودن درجه ریسک سرمایه گذاری در ایران از نظر موسسات رتبه بندی بین المللی و پائین بودن میزان صادرات غیر نفتی ایران در سالهای گذشته قبل از افزایش قیمت های نفت در دو سال  گذشته دانست.صادرات غیر نفتی ایران هر چند در سالهای اخیر افزایش یافته و سهم کالاهای صنعتی در صادرات بالا رفته است اما هنوز رقم صادرات کالا و خدمات ایران به حدود 10 میلیارد دلار می رسد که باز هم بخش عمده ای از صادرات صنعتی ایران یعنی پتروشیمی، صادرات گازهای مایع حاصله می باشد.

رشد اقتصادی ایران در منطقه خاورمیانه در حد متوسط و بالا می باشد اما در مقایسه با کشورهایی مثل چین در حد پائین تری قرار دارد، اما نرخ تورم ایران در منطقه خاورمیانه و جهان در حد بالایی قرار دارد. پیش بینی هایی که در مورد نرخ رشد و تورم ایران می شود، حاکی از افزایش اندک نرخ رشد در سال های 2005 و 2006 نسبت به سال 2004 و افزایش نرخ تورم یا ادامه نرخ فعلی در این سالها می باشد.

مهمترین عامل تداوم نرخ رشد

مهمترین عامل تداوم نرخ رشد، تداوم افزایش درآمدهای حاصله از صادرات نفت یا ثبات میزان آنها است که پیش بینی می شود  قیمت نفت در سالهای 2006 و 2007 در حد متوسط سال 2005 باقی بماند و یا اندکی کاهش یابد و میزان صادرات نفت کشور با افزایش ظرفیت تولید، در حد فعلی تداوم یابد.اما با افزایش واردات انتظار می رود که مازاد سهم حساب جاری در تولید ناخالص داخلی  کاهش یابد.

عامل اصلی رشد تورم در ایران، رشد نقدینگی است که با نرخ 30 درصدی در سالهای اخیر رشد داشته است و در صورت تداوم سیاست های مالی (کسر بودجه و افزایش برداشت ذخیره ارزی)، این رشد در سالهای جاری افزایش خواهد یافت و نرخ تورم به بیش از 20 درصد می رسد.کسری بودجه 6 ماهه اول امسال 3900  میلیارد تومان و رشد نقدینگی 16 درصد بوده است که بیش از میزان سال گذشته می باشد.البته، در صورت استفاده از ابزارهای سیاست پولی(فروش اوراق مشارکت، کاهش میزان وامهای پرداختی و هماهنگی سیاست های پولی و مالی ) امکان جلوگیری ازافزایش نرخ تورم و جود دارد.در چشم انداز بیست ساله کشور و در برنامه چهارم توسعه اقتصادی که شروع آن سال 1384 است و به تصویب مقام رهبری و مجلس ششم و هفتم رسیده است چند محور برای رشد و توسعه 8 درصدی کشور با تاکید بر ایجاد عدالت اقتصادی ترسیم گردیده است.

محور های مشخص شده برای ایجاد عدالت اقتصادی

1- افزایش بهره وری نیروی کار،سرمایه و بهره وری کامل عوامل تولید.

2- افزایش نسبت سرمایه گذاری به تولید ناخالص ملی از 7/28 درصد به 7/34 درصد.

3- افزایش نسبت صادرات غیر نفتی به تولید ناخالص داخلی از 3/6 درصد به 10 درصد.

4- افزایش نسبت سرمایه گذاری مستقیم خارجی به تولید ناخالص داخلی از 6/0 درصد به 3 درصد.

5- کاهش نرخ تورم از 17 درصد به 6/8 درصد( متوسط برنامه 9/9 درصد).

6- کاهش نرخ بیکاری از 9/10 درصد به 4/8 درصد در سال 1388.

این امر به معنی تعامل بیشتر با اقتصاد جهانی است که با توجه به درخواست عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و برنامه آزاد سازی اقتصاد، خصوصی سازی و افزایش بهره وری در نظر گرفته شده است.

با توجه به شرایط فعلی اقتصادی، پیش بینی پژوهشکده پولی و بانکی این است که رسیدن به رشد 8 درصدی خوش بینانه است، کاهش نرخ تورم به یک رقم در صورت تداوم سیاست های فعلی امکان پذیر نیست و اما کاهش نرخ بیکاری به یک رقم تا اندازه زیادی محتمل است.

الزامات دسترسی به اهداف برنامه چهارم :

1 - برای رسیدن به اهداف برنامه چهارم در زمینه کارآیی نیاز به ارتقاء کیفیت آموزش،تخصصی گرایی، استفاده از مدیریت کار آمد و رشد مهارت نیروی کار ضروری است.

2 - به منظور افزایش صادرات غیر نفتی و رسیدن به رشد 7/10 درصدی در سال،نیاز به تعامل بیشتر با اقتصاد جهانی و نگرش جهانی در فعالیت های سرمایه گذاری و استفاده از منابع دانش و تکنولوژی شرکت های چند ملیتی می باشد.

3 - برای کاهش نرخ تورم، انضباط مالی دولت، استقلال بانک مرکزی و کوچک شدن دولت از طریق واگذاری بخشی از فعالیت های تصدی گری و توجه اصلی دولت به سیاستگزاری و نظارت می باشد.

4 - برای کاهش نرخ بیکاری به خصوص افراد تحصیل کرده و زنان،نیاز به ایجاد مشاغل در سطح تکنولوژی بالا، سرمایه گذاری وسیع در زمینه ساختار زیر بنایی کشور و جذب سرمایه گذاری خارجی است.

5 - توسعه جهانگردی و جذب توریسم از جمله سیاست های کوتاه و متوسط المدتی است که می تواند به افزایش اشتغال و رشد اقتصادی کمک نماید.

6 - تداوم اصلاحات برنامه سوم در برنامه چهارم برای واقعی نمودن نرخ بهره، کاهش و حذف مقررات دست و پاگیر نظام بانکی و بازار سرمایه و ایجاد ابزارهای جدید مالی برای تعمیق بازارهای مالی .

در این پروژه سعی میکنیم به یکی از مسائل روز کشورمان ایران بپردازیم و آن گذری هرچند کوتاه بر آثار تورمی قیمت بنزین می باشد که توسط مركز پژوهشهای مجلس صورت گرفت .

بررسی آثار تورمی افزایش قیمت بنزین

دو نرخی كردن قیمت بنزین در بازار نوعی اخلال ایجاد كرد ه و به افزایش كرایه های حمل و نقل و قاچاق بنزین ختم می شود.مركز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی، آثار تورمی و پیامدهای ناشی از افزایش قیمت بنزین در سناریوهای مختلف را مورد بررسی قرار داد.

براساس اعلام واحد اطلاع رسانی مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی این مركز با انتشار گزارشی تحت عنوان «بررسی آثار تورمی افزایش قیمت بنزین در سناریوهای مختلف»، تصریح كرد كه مصرف بی رویه بنزین طی سالیان متمادی و ایجاد شكاف بین تولید و مصرف مشكلات فراوانی را برای كشور ایجاد كرده است. واضح است كه مصرف كردن منابع ارزی برای واردات بنزین در بلندمدت از لحاظ اقتصادی توجیهی ندارد، ولی افزایش ناگهانی قیمت بنزین نیز به دلیل شكل گیری یا الگوی مصرف بلندمدت مرسوم و حساسیت نسبت به قیمت بنزین و تأثیر آن بر دیگر اقلام مصرفی ضروری، شوكهای تورمی وحشتناكی را ایجاد خواهد كرد.

در این گزارش كه به درخواست دكتر احمد توكلی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی تهیه شده این سؤال مطرح شده است كه «آیا مصرف بی رویه بنزین فقط ریشه در قیمت دارد و یا اینكه عوامل دیگری نیز در این امر دخیل می باشند؟»

در پاسخ به این سؤال مركز پژوهشها خاطرنشان ساخته است كه الگوی مصرف بنزین در ایران ریشه در بسیاری از مسائل دارد كه اصلاً ربطی به قیمت ندارد و اولین مسئله نیز به میزان مصرف سوخت خودروهای موجود مربوط می شود. زیرا این خودروها 5/1 تا 2 برابر خودروهای استاندارد سوخت مصرف می كنند. علت این مشكل نیز تكنولوژی پایین صنعت خودروسازی در ا نحصار دولت و وجود خودروهای فرسوده است.

دفتر مطالعات زیربنایی در ادامه گزارش خود از عدم وجود ناوگان حمل و نقل عمومی مناسب در كلان شهرها و شكل گیری الگوی نامناسب مصرف در ایران به عنوان سایر عوامل مؤثر در افزایش مصرف سوخت نام برده و افزوده است: آزادسازی قیمت در كوتاه مدت، ایجاد شوك قیمتی و سعی در عوض كردن الگوی مصرف مردم سیاستی است كه نتیجه كاملاً ناموفقی در دنیا داشته و ماهیت روش «شوك درمانی» از منظر نهادهای بین المللی نیز زیرسؤال رفته است.

این گزارش در ادامه ضمن بررسی سناریوهای مختلف افزایش قیمت بنزین و تاثیر آن بر تورم با استفاده از مدلهای بانك جهانی و آردل، مدل تاثیر افزایش قیمت بنزین در سناریوی 5 هزار ریالی بر اقلام بودجه دولت تصریح كرده است: با توجه به یافته های موجود، افزایش یكباره قیمت بنزین به معنای ایجاد بحران اقتصادی و به دنبال آن بحرانهای اجتماعی و سیاسی می باشد كه در شرایط كنونی به صلاح نیست و دو نرخی كردن بنزین نیز در بازار نوعی اختلال ایجاد خواهد كرد و به افزایش كرایه های حمل و نقل و قاچاق منتهی خواهد شد.

مركز پژوهشها در ادامه گزارش خود پیشنهاد كرده برای شفاف شدن میزان مصرف و برنامه ریزی آینده پروژه كارت هوشمند اجرا شود... و دستكم برای دو سال دیگر روند اختصاص

یارانه به قیمت بنزین توسط دولت تمدید شده و همزمان به صورت موازی زیرساختهای لازم برای تصحیح الگوی پالایش ها و جایگزینی (CNG) گاز طبیعی به جای بنزین، تجهیز ناوگان حمل و نقل عمومی كشور، ارتقاء و تكنولوژی ساخت خودروهای كم مصرف و مبارزه با قاچاق فرآورده های نفتی صورت گیرد. همه این موارد نیز به بخش دولتی مربوط می شود و بدیهی است كه پس از انجام این مراحل، افزایش قیمت بنزین با یك روند ملایم از شوكهای تورمی جلوگیری خواهد كرد.

این گزارش همچنین تأكید می كند كه آزاد كردن یكباره قیمت بنزین و ارتقاء قیمت آن تا مرز 5هزار ریال، شوكهایی تا مرز 132درصد تورم را به جامعه تحمیل می كند كه این میزان تورم با استفاده از مدل بانك جهانی حدود 40درصد تخمین زده شده است.

مركز پژوهشها در ادامه این گزارش جزئیات چهارراه حل مختلف ارائه شده پیرامون نحوه تعیین قیمت بنزین در آینده را تشریح كرده است.

نخستین راه حل مطرح شده پیرامون اجرای طرح جامع ساماندهی حمل و نقل و برابری نرخ بنزین با نرخ «فوب خلیج فارس» است كه این راه حل، مورد نظر بعضی از كارشناسان (دولتی) است. بررسیهای به عمل آمده نشان می دهد كه با اجرای این سیاست شوك تورمی شدیدی (احتمالاً تا مرز 132درصد) به جامعه تحمیل خواهد شد و در همین حال كسری بودجه دولت نیز افزایش خواهد یافت. ضمن این كه معلوم نیست كه در مرز قیمت 5هزارریالی، بنزین اساساً كشش پذیر خواهد بود یا خیر؟ و اصلاً از میزان مصرف كاسته می شود یا این كه فقط قیمت افزایش یافته و این امر تأثیری بر میزان مصرف نخواهد داشت و به همین دلیل این راه حل در شرایط فعلی معقول به نظر نمی رسد.

راه حل دوم اجرای طرح جامع و دونرخی كردن بنزین است. طبق این طرح پیشنهاد این است كه به اندازه تولید داخل، عرضه بنزین به قیمت دولتی و مازاد مصرف به قیمت آزاد عرضه شود. این طرح با مشكلات متعددی مواجه بوده كه در گزارش مفصل و جداگانه ای (در مركز پژوهشها) به آنها پرداخته شده است. عدم توانایی در تفكیك بازار مصرف كنندگان، مشكل قاچاق، سهمیه های دولتی با استفاده از رانتهای موجود در سیستم و عدم شناخت عادلانه مصرف مورد نیاز خودروها در شهرهای مختلف از جمله مشكلات این طرح به شمار می روند.

سومین راه حل ارائه شده برای تعیین قیمت بنزین، اجرای طرح جامع و تثبیت قیمت بنزین در كوتاه مدت، افزایش ملایم قیمت در میان مدت و هم سطح سازی قیمت ها با قیمتهای منطقه در بلند مدت می باشد. در این روش پیشنهاد این است كه طرح جامع شروع شده و طی دو سال دولت سیاست سوبسیددهی فعلی را با اجرای كارت هوشمند از 1/2/1385 ادامه داده و همزمان زیر ساختها را در جهت كاهش مصرف بنزین اصلاح كند. بعد از دوسال و با اجرای بخشی از طرح جامع- از جمله كنترل مصرف از طریق صدور كارت هوشمند، اصلاح پالایشگاههای موجود، اجرای كلید در دست سریع پالایشگاه میعانات گازی، حذف خودروهای فرسوده، گازسوز كردن خودروهای پرمصرف با عمر قابل قبول و اصلاح بخشهایی از سیستم حمل و نقل عمومی- می توان منطبق بر انتظارات تورمی جامعه افزایش قیمت بنزین را تا حد میانگین منطقه اعمال كرد.

براساس گزارش مركز پژوهشها این طرح مزایای خاص خود را دارد كه در طرحهای پیشنهادی دیگر دیده نشده است.د ر این صورت با اجرای طرح جامع هم زیرساختها اصلاح شده و هم این كه به مرور زمان قیمتها افزایش یافته، واردات كم شده، الگوی پالایشگاهها اصلاح گشته، ناوگان عمومی تجهیز شده و امكان انتخاب برای مردم فراهم می شود.

مركز پژوهشها تصریح كرده است: در اجرای این طرح باید گامها به موازات هم برداشته شود و نظارت دقیق نیز بر اجرای تك تك مراحل صورت پذیرد، در غیر این صورت نتیجه طرح همان خواهد بود كه طی چند سال اخیر كشور با آن مواجه بوده است.

چهارمین و آخرین راه حل نیز به اجرای طرح جامع و سهمیه بندی بنزین داخلی اختصاص دارد. در قالب این طرح برای پرهیز از صرف هزینه سنگین برای واردات بنزین و استفاده از آن منابع برای سرعت بخشیدن به طرح جامع، همراه با آغاز اقدامات لازم در طرح جامع، بنزین داخلی برای مصارف شخصی و عمومی سهمیه بندی می شود. با توجه به تعداد خودروها و موتورسیكلت ها و مقدار تولید داخلی، به هر خودرو حداقل روزانه 4لیتر (خودروهای شخصی) و حداكثر روزانه 20لیتر (خودروهای عمومی مانند تاكسی) بنزین تعلق خواهد گرفت.

مركز پژوهشها در پایان تأكید كرده است: این راه حل غیر از صرفه جویی ارزی هنگفت، منافعی مانند كاهش ترافیك، افزایش بهره وری در سیستم حمل و نقل و كاهش قیمت خودرو را درپی دارد و زیان آن نیز فشار بر عادت مصرف و بروز برخی اختلالات در شبكه حمل و نقل و مشابه آن خواهد بود.

در پایان این پروژه نیز به ضرورت نگاه جدید به عوامل و برنامه های اقتصادی كشور توسط دولت می پردازیم که توجه به تورم را نیز توسط دولت فعلی ( احمدی نژاد ) شامل می شود.

ضرورت نگاه جدید به عوامل و برنامه های اقتصادی كشور، دولت استراتژی فقدان برنامه راتكرار نكند

دولت در شرایط كنونی باید نگاه به نفت را از منبع تامین درآمد به عامل تامین كننده امنیت ملی تغییر دهد زیرا با افزایش تقاضای جهانی نفت، نقش و اهمیت ایران در معادلات جهانی تغییر كرده است مسلماً به تناسب شرایط جدید، باید جایگاه بهتری برای نفت در سیاست خارجی كشور درنظر گرفت.

چندی پیش اعلام شد كه اصطلاح بیماری هلندی در ادبیات اقتصادی كشورمان جایگاه برجسته ای دارد. در واقع، وقتی درآمدهای آسان به دست آمده از نفت و گاز، شاخص های اقتصاد ملی را با تاثیرات منفی مواجه كند، چاره ای جز این نمی توان یافت كه بگوییم بیماری هلندی داریم! (به نقل از وزیر اقتصاد)

اصطلاح بیماری هلندی در مورد آن دسته از ناهنجاری هایی به كار می رود كه استفاده نامعقول از رانت حاصل از منابع طبیعی در ساختارهای اقتصادی به وجود می آید، شمار قابل ملاحظه ای از كشورهای نفت خیز در حال توسعه،از ایران و الجزایر گرفته تا نیجریه و ونزوئلا به همین ناهنجاری ها مبتلا شده اند.

بدون تردید، ایران با برخورداری از درآمدهای سهل الوصول نفتی در حلقه بیماری هلندی كه بزرگی بیش از اندازه دولت، در حاشیه ماندن نقش مالیات و افزایش تورم مضرات آن به شمار می رود قرار دارد.

در زمینه بزرگ شدن دولت، به گفته منابع رسمی جمهوری اسلامی، شمار دستگاه های اجرایی كشور نسبت به سال 1357 سه برابر و شمار كارمندان آنها چهار برابر شده است!

طبعا پیش بینی كاهش 4 درصدی نرخ بیكاری و كاهش یك درصدی نرخ تورم هم از 5/15 درصد به 5/14 درصد در بودجه امسال تاحد زیادی بستگی به اجرای درست و دقیق برآوردهای هزینه ای دولت و در عین حال تلاش برای تحقق درآمدهای پیش بینی شده دولت دارد.

با توجه به اینكه لایحه بودجه سال 1384 اولین سند مالی برنامه پنجساله چهارم است كه در آن رشد 8 درصدی اقتصاد ملی، رشد 2/12 درصدی نرخ سرمایه گذاری تك رقمی شدن نرخ تورم و بیكاری پیش بینی شده، انتظار می رود با اجرای دقیق آن اولین گام در جهت اجرای برنامه پنجساله چهارم برداشته شود.

از لحاظ نقش مالیات در اقتصاد هم باید گفت كه دولت، در اكثریت قاطع كشورهای صادركننده نفت، عمدتا از درآمد نفتی تغذیه می كند. نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در كشورهای پیشرفته صنعتی 30 تا 45 درصد است، در حالی كه در ایران تولید ناخالص داخلی از حدود 5/5 درصد فراتر نمی رود.

تورم در ایران نیز عمدتا از اوجگیری نقدینگی و افزایش قیمت ارز سرچشمه می گیرد كه بخش بزرگی از آن حاصل تزریق دلارهای نفتی در شریان های اقتصادی است.

گفتنی است براساس لایحه پیشنهادی دولت نرخ ارز در بودجه سال 1384 با سه درصد افزایش نسبت به سال قبل به رقم 9 هزار و 95 ریال افزایش یافته كه نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز این رقم را به تصویب رساندند.

تصویب رقم 9 هزار و 95 ریال برای نرخ ارز باعث طرح دیدگاه های موافق و مخالف در این مورد شد. موافقان هدف افزایش نرخ ارز را تشویق و توسعه صادرات دانسته و بر این نكته تأكید كردند كه از لحاظ علمی و اجرایی طرح كاهش نرخ ارز در برابر ریال عملی نیست.

زیرا برای كاهش نرخ ارز باید منابع ارزی بیشتری در كشور وجود داشته باشد در حالی كه هم اكنون این امكان یعنی منابع ارزی متنوع برای دولت فراهم نیست.

در عین حال موافقان استدلال كردند كاهش نرخ ارز باعث خواهد شد منابع ارزی كشور به صورت غیرمنطقی مصرف شده و زیان قابل توجهی نیز به تولید داخلی وارد شده و تولیدكنندگان قدرت رقابت خود را از دست بدهند.

ضمن آنكه كاهش نرخ ارز به افزایش بی رویه (واردات) كشور به میزان 30 تا 40 درصد خواهد انجامید. در مقابل مخالفان هم، افزایش نرخ ارز را فاقد توجیه اقتصادی عنوان كرده و آن را باعث افزایش قیمت ها و بالا رفتن میزان تورم، در كشور می دانند بویژه آنكه مخالفان افزایش نرخ ارز و پیامدهای تورمی ناشی از آن را با دیگر مصوبات مجلس شورای اسلامی در زمینه تثبیت قیمت ها در تعارض می دیدند.

در همان زمان مخالفان، افزایش نرخ ارز با هدف توسعه صادرات را نادرست قلمداد كرده و تأكید داشتند مطالعات صورت گرفته نشان می دهد با افزایش نرخ ارز صادرات جهش معناداری نخواهد داشت زیرا صادرات كشور به ساختار تولید داخل و مشكلات و تنگناهای خاص آن وابسته است.

در نتیجه باید گفت كه یكی از موثرترین راه ها، به كارگیری درآمدهای نفتی تنها در خدمت فعالیت های تولیدی و عمرانی است و مازاد آن به منظور استفاده در روزهای سخت، حساب ذخیره ارزی واریز شود.

متأسفانه این حساب هم تاكنون راه به جایی نبرده است. زیرا گذشته از حساب ذخیره ارزی، افزایش نقدینگی نیز تورم موجود در جامعه را بالاتر می برد. حال اگر دلارهای «آسان بدست آمده ناشی از فروش نفت» را برای بهتر نشان دادن اقتصاد ملی، تزریق بازار كنیم در این حالت، شاهد بروز رونق مصنوعی و بالا رفتن قیمت ها خواهیم بود!

بیماری هلندی را نباید دست كم گرفت. افزایش قیمت ها، بیكاری، بالا رفتن نقدینگی و هزاران مشكلات و معضلات نشأت گرفته از آن، بلایی است كه این بیماری بر یك جامعه تحمیل می كند.

در همین باره گفتنی است طبق گزارش های اقتصادی نشریات معتبر، قیمت كالاهای مصرفی در ایران طی سال 2004 میلادی، 9 درصد افزایش داشته است كه بدین ترتیب، كشورمان در میان 18 كشور خاورمیانه و شمال آفریقا، در رتبه دوم از این نظر قرار گرفته است!

بخش اعظمی از موجودی آن در خدمت تأمین هزینه های جاری، بر باد رفته و به جای درمان بیماری هلندی، بر وخامت آن افزوده شده است.

بدون تردید، وقتی وجوه حساب ذخیره ارزی را نتوانیم در جامعه كنترل كنیم، كار از كار می گذرد و هزینه های مصرفی مردم هم به واسطه وجود دلارهای نفتی بالاتر می رود.

در این میان برخی از مدیران باز هم تكرار استفاده از حساب ذخیره ارزی را برای مقابله با رشد نقدینگی مطرح می كنند كه این موضوع افزایش تورم را بر جامعه تحمیل خواهد كرد. چرا كه استفاده از حساب ذخیره ارزی به همراه پیش بینی رشد نقدینگی 30 تا 35 درصدی در سال جاری، قطعاً تبعات سنگینی بر اقتصاد كشور خواهد داشت كه نمونه بارز آن، گسترش خدمات غیر مولد و واسطه پروری است.

اما در زمینه كنترل تورم هم باید گفت بر اساس تصمیم اخیر شورای اقتصاد كه با توجه به تصویب طرح اصلاح ماده 3 قانون برنامه چهارم توسعه كشور موسوم به طرح تثبیت قیمت كالا و خدمات از سوی مجلس شورای اسلامی صورت گرفت، در سال جاری باید كالاها و خدمات خارج از شمول طرح تثبیت قیمت ها، از كمترین افزایش قیمت برخوردار باشد.

این تصمیم اگر چه می تواند در كنترل قیمت ها در سال جاری موثر واقع شود اما باید توجه داشت كه نتیجه بخش بودن این تصمیم و سایر اقداماتی كه با هدف كنترل قیمت ها و تورم انجام می شود مستلزم توجه به یك نكته اساسی است.

از آنجا كه هر ساله افزایش قیمت كالاها و خدماتی دولتی، با رشد بی رویه و تصاعدی قیمت كالاها و خدمات غیردولتی همراه است، انتظار عمومی این است كه با اجرای طرح تثبیت قیمت ها، نرخ تورم در سال 1384 تا حدودی مهار شود و یاحداقل افزایش را شاهد باشد.

در همین زمینه به این خبر هم باید اشاره كرد كه كسب پانزدهمین نرخ بالای رشد اقتصادی جهان از سوی ایران می تواند نوید بخش تحقق تدریجی اهداف چشم انداز 20 ساله توسعه برای دستیابی به رتبه اول رشد اقتصادی در منطقه شود.

با این حال باید توجه داشت رشد اقتصادی هنگامی می تواند برای مردم نوید بخش باشد كه آثار عینی آن در كاهش مشكلاتی چون فقر، بیكاری و تورم و نیز تقویت توان معیشی مردم به چشم بخورد.

در حال حاضر كه اقتصاد ایران به كمك اصلاحات صورت گرفته ،امكان مناسبی برای بهره گیری از توان بخش خصوصی را یافته است و در بهترین شرایط تاریخی خود از نظر ذخایر ارزی قرار دارد انتظار می رود سیاست گذاری های دقیقی به منظور رشد بخش های تولید و اشتغال آفرین و توسعه صادرات غیرنفتی به منظور كاهش وابستگی اقتصاد ملی به درآمدهای ناپایدار نفتی، صورت پذیرد.

یادمان نرفته است كه دولت خاتمی در عرصه اقتصادی پیشبرد «استراتژی فقدان برنامه» را در طول 8 سال اداره كشور، در دستور كار داشت و نتایج آن نیز هم اكنون معلوم است. در همین زمینه ضروری است دولت به تكرار این استراتژی نپردازد و نگاه خود به برنامه های اقتصادی را تغییر دهد تا از این طریق اتكاء كشور به نفت (عامل امنیت ملی) حداقل به سطح نازلی سوق یابد.

فهرست منابع و مآخذ

وب سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران------------------------------------http://www.cbi.ir/

وب سایت خبرگزاری کیهان--------------------------------------------http://www.kayhannews.ir/

وب سایت خبرگزاری همشهری-----------------------------------------http://www.hamshahri.org/

تحقیق درباره توسعه اقتصادی

از نظر كارشناسان اقتصادى توسعه داراى تعاريف زيادى است و در اين خصوص اتفاق نظر وجود ندارد.

انجمر فاجرليند مى گويد:در حيطه تفكر اجتماعى و اقتصادى مفاهيمى وجود دارد كه همواره داراى ابهام است يكى از اين مفاهيم مفهوم توسعهDevel0pment است كه با توجه به بينش هر اقتصاددان و با تكيه بر استراتژى سياسى و عقيدتى كه مبناى بينش خود قرار مى دهد اين اصطلاح مفاهيم متعددى پيدا مى كند .

وى اضافه مى كند:مفاهيمى مشابه مفهوم توسعه وجود دارد مانند:تغييرات اجتماعى ،توسعه اجتماعى و رشد و تكامل و نوگرايى در ادامه فاجرليند تعريف خود را از توسعه با تعريف فلچر به پايان مى برد به اعتقاد وى فلچر ابهام را از اين لفظ بر طرف كرده است بنا به گفته وى توسعه از نظر فلچر عبارت است از:

به فعل در آوردن نيروهاى بالقوه موجود در هستى مانند:تكامل تخم ،نمو سلول گياهى و تكامل انسان و حيوان ؛ بنابر اين مفهوم توسعه با انسان و موقعيت اجتماعى وى انطباق بهترى دارد.

سپس فاجرليند در توضيح تعريف فلچر مى گويد:چنين تعريفى از توسعه به نظر فلچر داراى اهميت زيادى در برنامه ريزى تحول جامعه بشرى است زيرا او معتقد است كه در جامعه و افراد توانمنديهاى خلاقى وجود دارد كه اگر انسان به آن اهميت كافى بدهد مى تواند آنرا از قوه به فعل در آورد (384) اين نظر با تعريف گالبرايت درباره توسعه هماهنگ است به نظر گالبرايت توسعه عبارت است از كشف تواناييهاى بالقوه در انسان و به تعبير ساده اقتصادى مى توان توسعه را اينگونه تعريف كرد: مجموعه فعاليتهايى كه به كمك آن مى توان در آمد ملى را طى يك دوره معين افزايش داد

و به تعبيرى تخصصى تر بايد گفت توسعه اقتصادى به بررسى مشكلات كشورهاى در حال توسعه مى پردازد.

على رغم اينكه اين مفهوم روشن است ولى ابهام به كلى از بين نمى رود يكى از دلايل آن ديدگاهى است كه اقتصاددانان نسبت به مشكلات جهان دارند به عنوان مثال شومپيتر پيشرفت فنى را اساس توسعه مى داند و فرانسس پروكس دانشمند فرانسوى معتقد است كه بايد در جريان توسعه تغييرات اجتماعى و روانى صورت گيرد.

دكتر فايز حبيب مى كوشد كه از تعاريف زيادى كه براى توسعه شده است يك تعريف توصيفى ارائه دهد لذا درباره توسعه همه جانبه مى گويدتوسعه عبارت است از تطور يا تغيير ساختارىChngStructure جامعه در ابعاد اقتصادى سياسى و اجتماعى و سازمانى به منظور تاءمين زندگى شرافتمندانه براى همه افراد جامعه .

اين تعريف متضمن دو نكته است :1- تغيير ساختارى 2- تاءمين زندگى آبرومندانه براى هر فرد.

شايد بهترين تعريف از توسعه تعريف فلچر باشد چون بر اساس اصلى مترقى متمدن استوار است كه عبارت است از به فعل در آوردن نيروهاى بالقوه موجود در انسان و در جهان هستى و اين امر ممكن نيست مگر با برنامه ريزى همه جانبه كه ابعاد مختلف انسان و جامعه را در نظر داشته باشد و به همين سبب توسعه بر اساس تعريف فلچر داراى ابعاد گسترده ترى از تعاريف متداول است على رغم اينكه اين تعريف در سال 1976م ارايه شده است بر اساس اين مفهوم توسعه هم جامعه را در بر مى گيرد و هم فرد را و در مورد همه كشورها حتى كشورهاى پيشرفته صدق مى كند و اين كشورها نيز نيازمند توسعه اند زيرا هميشه در آنها منابع دست نخورده وجود دارد.

استراتژى توسعه

دانستيم كه هدف از توسعه تحقق بالاترين حد ممكن از فعاليت هاى اقتصادى است كه داراى تاءثير قطعى در پيشرفت است و نيز پيروى از برنامه هاى خردمندانه است كه بتواند اقتصاد را به سوى يك نظام اقتصادى اجتماعى و سياسى مطلوب به پيش ببرد كه از آن به استراتژى توسعه تعبير مى شود.

دكتر صبرى سعدى  مى گويد:براى تحقق ميانگين بالاى رشد اقتصادى در كشورهاى مختلف دو سياست بايد بطور همزمان به اجرا در آيد:

سياست اول در پى افزايش قدرت توليد منابع اقتصادى است كه عملا در فرايند توليد توسط جامعه به كار گرفته مى شود آنهم از طريق توزيع مجدد اين منابع به شكلى كه از نظر اقتصادى كار آمد تر باشد.

سياست دوم مى كوشد تا از راه سرمايه گذارى كافى و افزايش تواناييهاى جديد توليد انباشت سرمايه را محقق سازد دكتر سعدى مى گويد:اگر بخواهيم به يك نظام پيشرفته و نوين اقتصادى و اجتماعى در عراق برسيم اين امر مستلزم تنظيم و پياده كردن برنامه اى جامع در ابعاد گوناگون جامعه است مسلما چنين برنامه مهمى به مسائل اقتصادى محدود نمى شود بلكه تمام شئون اجتماعى و سياسى پيشرفت جامعه عراق را در بر مى گيرد

بنابر اين توسعه در چهارچوب اقتصاد منحصر نمى شود بلكه با انسان رابطه تنگاتنگى دارد كه اساس و محور اصلى بهره مندى و فعال كردن منابع محسوب مى شود و مى تواند منابعى جديد را به توانمنديهاى جامعه بيافزايد.

انسان در تمام مراحل توسعه نقش اساسى دارد و نمى توان او را از برنامه توسعه حذف كرد حتى در كشورهاى پيشرفته صنعتى كه انسان به ابزار تبديل شده است نمى توان نقش او را در توسعه ناديده گرفت .

اقتصاددان سوئدى فاجرليند با استناد به ديدگاه فلچر در سال 1967م مى گويد:

ما مى كوشيم عاملى را پيدا كنيم كه با دخالت خود بتواند عناصر اساسى توسعه را كه در جامعه و فرد وجود دارد بيرون بكشد و آن را براى نيل به زندگى اجتماعى متكامل در چهارچوب توسعه از قوه به فعل در آورد.

پى در ادامه مى گويد:مسلما اين عامل جز تعليم و تربيت چيزى نيست و ما معتقديم كه تعليم و تربيت دو عنصر اساسى توسعه به شمار مى رود.

هدف وى از بيان اين سخن آن است كه انسان به عنوان اساس و مبناى توسعه اجتماعى قرار گيرد زيرا تعليم و تربيت به انسان اختصاص دارد نه جمادات و نيز اين نكته را بيان مى كنند كه انسان مى تواند با تواناييهاى خود در به گردش در آوردن چرخ توسعه سهيم باشد بر همين اساس مبناى توسعه دو چيز است :

1- توسعه انسان و جامعه

2- توسعه منابع

و ما به هنگام بررسى هدفهاى توسعه در اسلام درباره اين موضوع سخن خواهيم گفت .

اهداف توسعه

توسعه مى كوشد كه جامعه را به مرحله بلوغ اقتصادى برساند به طورى كه منابع به حدى فراهم باشد كه افراد جامعه همگى بتوانند در رفاه و آسايش ‍ زندگى كنند از نويسندگان معاصر كه درباره اهداف توسعه و مراحل رسيدن به آن بيشتر بحث كرده والت روستواست كه ديدگاه وى در اين خصوص تاءثير بسزايى در استراتژى اقتصادى كشورهاى صنعتى كشورهاى صنعتى و در حال توسعه حتى كشورهاى كمتر توسعه يافته داشته است .

روستو معتقد است كه براى رسيدن به بلوغ اقتصادى بايد پنج مرحله را پشت سر گذاشت .

1- مرحله جامعه سنتى 2- مرحله انتقال يا ايجاد مقدمات 3- مرحله وقوع انتقال يا جهش اقتصادى 4- مرحله بلوغ يا حركت به سوى رشد و توسعه پايدار 5- مرحله فراوانى توليدات و مصرف انبوه تمام اقشار جامعه

در مرحله سوم ،روند رشد در جامعه شتاب مى گيرد و چون سيلى بنيان كن همه موانع و مشكلات را از سر راه بر مى دارد و براى رسيدن به اين هدف بايد تغييرات اساسى در ساختار سياسى اجتماعى و اقتصادى جامعه بوجود آيد؛ حتى در ارزشهايى كه در حركت و رشد جامعه موثر بايد تجديد نظر كرد تا بتوان انگيزه و جرقه لازم را براى حركت ايجاد كرد.

نكته اى كه از نظريه روستو براى ما اهميت دارد هدفى است كه وى براى توسعه اقتصادى وضع مى كند يعنى توسعه اقتصادى در نظر وى مصرف انبوه و زياد است كه از فراوانى كالا و نقدينگى ناشى مى شود ولى بايد ديد تا چه حد اين نظريه با ديدگاه اسلام نسبت به توسعه همخوانى دارد؟ و آيا اصولا در اسلام توسعه اقتصادى وجود دارد؟

توسعه در اسلام

بدون ترديد اسلام دين پيشرفت و ترقى است و همه را به برنامه ريزى و تسلط بر منابع فرا مى خواند به شكلى كه زندگى شرافتمندانه را براى انسانها تضمين كند و اين امر جز با توسعه و پيشرفت عوامل توليد ممكن نيست زيرا از اين طريق مى توان بازار را از نيازهاى ضرورى عامه مردم اشباع كرد.

مسلمانان در آغاز حكومت اسلامى در مدينه منوره موضوع توسعه را تجربه كردند و اسلام قوانين بسيارى را وضع كرد كه بعدها مبناى اصلى نظام اقتصادى اسلام را تشكيل داد اين قوانين عبارتند از:

1-  قانون احياى زمين موات 2- قانون تحريم ربا3- قانون مضاربه مزارعه و...4- قانون وام بلاعوض 5- قانون ارث و تقسيم سرمايه بين ورثه 6- قانون تقسيم كار

اين قوانين و غير آن در حد خود شيوه اى را شكل دادند كه ثمره نهايى آن توسعه ثروت و استفاده و بهره مندى از زمين جلوگيرى از انباشته شدن ثروت از راه ربا و نظاير آن بود و اسلام با اين قوانين توانست حيات اقتصادى را از چهار چوب و دايره فردى خود در پيش از اسلام كه فعاليت آن در حد شايستگى هاى فردى محدود مى شد به حالت اجتماعى و گروهى در آورد كه موجب پديد آمدن نظام اقتصادى گرديد.

در دوره حكومت پيامبر در مدينه كه فعاليت اقتصادى تقريبا به كشاورزى محدود مى شد كار بدين شيوه ادامه يافت و با گسترش قلمرو حكومت اسلامى و الحاق بسيارى از زمينهاى كشاورزى به سرزمين مسلمانان و با ازدياد غنايم نياز به توسعه شديدتر و قويتر شد چون عناصر اقتصادى در همه زمينه ها افزايش نشان مى داد از آنجمله افزايش تعداد مسلمانان غنايم زمين هاى مناسب كشاورزى و در كنار آن تفاوت اقتصادى در قدرت و ضعف توليد در زمينها و نيز انواع محصولات ديده مى شد و در بعضى مواقع درآمدهاى مالياتى نيز افزايش مى يافت و لازم بود كه بخشى از آن سرمايه گذارى شود زيرا انباشته شدن آن در بيت المال سودى در بر نداشت و همه اين مسائل اقتضا مى كرد كه براى حل مشكلات پيش از آنكه بروز كنند و به بحرانى تبديل شوند برنامه ريزى اقتصادى كرد.

زمانى كه امام على عليه السلام زمام حكومت را به دست گرفت جامعه اسلامى از تبعيض و تفاوت اقتصادى رنج مى برد و اگر وضع بدين منوال ادامه مى يافت ممكن بود به بروز نظام طبقاتى در جامعه منجر گردد از اينرو شورشى كه به كشته شدن عثمان منتهى شد در واقع شورش عليه نظام طبقاتى بود و هدفش عدالتخواهى و با بيعت امام اميرالمومنين عليه السلام دوره تازه اى از حيات اقتصادى آغاز شد لذا مى بايد بيش از اين به اين پر بار و شكوفا از تاريخ اسلامى پرداخت

مفهوم توسعه از ديدگاه امام على عليه السلام

 لفظ و مفهوم اصطلاح توسعه كه معادل عربى آن تنميه است در سخنان امام عليه السلام آمده است .

امام مى فرمايد:الاقتصاد ينمى القليل؛ ميانه روى كم را زياد مى كند توسعه مى دهد.الاقتصاد ينمى اليسير ؛ ميانه روى اندك را مى افزايد توسعه مى دهد.

بر اين اساس كم و اندك مى تواند ثروت يا منابع طبيعى يا هر چيزى شبيه اين دو باشد و كلمه نمو كه در لفظ با كلمه تنميه توسعه عم ريشه است ؛ در سخنان امام عليه السلام بكار رفته است و مفهوم آن افزايش توليد با بكار گيرى مواد و منابع اندك است و لفظ تثمير در كلام امام عليه السلام نيز به مفهوم توسعه تنميه بكار رفته است و منظور از آن استفاده از منابع موجود براى رسيدن به بيشترين مقدار ثروت است امام كلمه تثمير را اينگونه بكار برده است :

و بعضهم يحب تثمير المال بعضى بارور ساختن مال را مى پسندند يعنى بايد مال و ثروت در مسير سرمايه گذارى قرار گيرد تا ثمرات خوبى از آن بدست آيد.

بنابر اين توسعه از نظر اميرالمومنين على عليه السلام افزايش سرمايه و منابع است كه از طريق كار بر روى آن حاصل مى گردد اگر اين گفتار را با ديگر گفتارهاى امام كه بعد از اين ذكر خواهيم كرد در كنار هم قرار دهيم به ديدگاه كامل امام درباره مفهوم اهداف و شيوه هاى توسعه دست خواهيم يافت و هيچ عجيب نيست زيرا كه توسعه به عنوان شيوه افزايش ثروت و توليد از ديرباز در جوامع معمول بوده است و اشتباه است اگر تصور كنيم كه اين مفهوم پس از جنگ جهانى دوم مطرح شده است گر چه جنگ نياز به توسعه را بيشتر مى كند اما اين مفهوم در طول تاريخ و در اعصار مختلف با كاربردهاى مختلفى رايج بوده است .

امام على عليه السلام از روزهاى آغازين حكومت اهداف اقتصادى را پايه گذارى كرد كه مى توان آنرا در چهار چوب مفاهيم توسعه به حساب آورد.

اءفضل على من شئت تكن اءميره و استغن عمن شئت تكن نظيره و اءحتج الى من شئت تكن اءسيره ؛

به هر كس كه ببخشى اميرش گردى از هر كس كه بى نياز شوى همتاى او مى گردى به هر كه نيازمند شوى در بند او گردى .

لا نعمة فى الدنيا اءعظم من طول العمر و صحة الجسد ؛ هيچ نعمتى در دنيا بزرگتر از طول عمر و سلامتى بدن نيست

خير الدنيا و الاخرة فى خصلتين الغنى و التقى و شر الدنيا و الاخرة فى خصلتين :الفقر و الفجور ؛ خير دنيا و آخرت در دو خصلت است بى نيازى و پرهيزگارى و شر دنيا و آخرت در دو خصلت نيازمندى و تبهكارى است

 )الاوان من النعم سعة المال و اءفضل من سعة المال صحة البدن تقوى القلب ؛ هان بدانيد كه توانگرى از نعمتهاست بهتر از آن تندرستى است و بهتر از تندرستى تقوا و پارسائى قلب است .

از گفتارهاى بالا مى توان اهداف زير را استخراج كرد:

اول :رسيدن به درجه بى نيازى با افزايش درآمد فردى و ملى

دوم :پى ريزى جامعه اى سالم

سوم :پى ريزى جامعه اى پرهيزگار

اول :رسيدن به درجه بى نيازى

در بحثهاى گذشته تاءكيد شد كه اسلام جامعه اغنيا و توانگران را پى ريزى مى كند و بر خلاف اديان تحريف شده و مذاهب فكرى و سياسى ديگر وجود يك فقير را هم نمى پذيرد مسيحيت تحريف شده اعتقاد دارد كه فقر و تنگدستى جريمه اى است كه انسان باند براى مجازات گناهانى كه ديگران مرتكب شده اند بپرداز كشيش اءگوستين مى گويد:عبوديت و بندگى جزاى گناهى است كه آدم و حوا مرتكب شده اند يعنى فقير بايد فقير بماند و غنى بايد غنى بماند چون كيفرى از جانب خداوند است و جايز نيست كه فقير بر ثروتمند بشورد چون در آن صورت بر اراده الهى شوريده است .

در سايه انديشه هاى مسيحيت تحريف شده ماركس حق دارد كه بگويد دين افيون توده هاست .زيرا چنين دينى اراده فقير را سست مى كند و نمى گذارد آنان وضع خود را بهتر كنند اما نبايد كلامش را متوجه اديان ديگر كند جامعه سرمايه دارى جامعه اى است كه ثروتمندان در اقليت اند و فقيران در اكثريت نظام سرمايه دارى با گرفتن ماليات از ثروتمندان و پرداخت آن به نيازمندان خواسته است كه فقر را از بين ببرد اما اين درآمدها دوباره به جيب ثروتمندان سرازير مى گردد؛ يعنى براى پرداخت سود وامهايى كه آنان در اختيار دولت گذاشته اند دوباره به خودشان باز مى گردد و فقيران از آن سهمى ندارند

در جامعه كمونيستى همه فقير و نيازمند دولت اند و بعنوان كارمند دولت حقوق مى گيرند.

از ميان همه مذاهب و مكتبهاى فكرى و سياسى اين اسلام است كه سرافراز و سربلند ايستاده است و فقرا را با اغنيا در ثروت و بى نيازى برابر مى داند و شعار اسلام همين گفتار امام است كه مى فرمايد:

اءفضل على من شئت تكن اءميره و استغن عمن شئت تكن نظيره ؛ به هر كس كه ببخشى اميرش گردى از هر كس كه بى نياز شوى همتاى او گردى .(

مسلمانان اسلام را براى ديگر ملتها به ارمغان بردند زيرا آنان پيش از آنكه در مال و ثروت بى نياز باشند داراى نفسهاى غنى و توانگر بودند و اسلام هيچ كشورى را به طمع ثروت چنانكه امروز حكومتهاى استعمارى انجام مى دهند نگشوده است فرق بين اسلام و استعمار آن است كه اسلام پيش از آنكه كشورها را فتح كند قلبها را فتح مى كند.

در حالى كه ملتها براى حفظ كرامت و ذخاير خود هميشه با استعمارگران در ستيزند.

مسلمانان بر اساس اين اصل كه فرمود به هر كس كه ببخشى اميرش گردى ديگر ملتها را يارى مى كردند و آنان وقتى در ميان مسلمانان جامعه اى ايده آل يافتند كه هدفى جز تبليغ رسالت نداشت به دين اسلام گرويدند دينى كه نه طمع مادى او را به رويايى با مشكلات واداشت و نه طمع سلطه جويى بلكه تنها و بزرگترين هدفش اين بود كه مردم با گرويدن به اسلام سعادتمند شوند همانطور كه اسلام خود سعادتمند بود.

دوم :پى ريزى جامعه اى سالم

اسلام مى خواهد كه جامعه اى سالم و عارى از هر گونه بيمارى پى ريزى كند و برنامه جامعى را براى حفظ بدن از انواع بيماريها معين كرده است و لذا ثروت جامعه را براى حفظ بهداشت عمومى به كار مى گيرد نبايد از نظر دور داشت كه مهمترين برنامه هاى توسعه در كشورهاى جهان تامين شرايط بهداشت عمومى است با از بين بردن در توسعه سهيم باشد ولى جامعه بيمار نمى تواند حتى يك گام در جهت توسعه درست بردارد به همين جهت ، اسلام رعايت سلامت مردم را هدف اصلى اهداف دولت قرار داده است

امام على عليه السلام مى فرمايد:

لا نعمة فى الدنيا اعظم من العمر و صحة الجسد، (405) هيچ نعمتى در دنيا بزرگتر از طول عمر و سلامتى بدن نيست

و نيز فرمود: الا و من سعة المال و اءفضل من سعة المال صحة البدن ؛ (406) هان بدانيد كه توانگرى از نعمتهاست و بهتر از آن تندرستى است .

اين دو گفتار زيباترين رابطه را بين توسعه و سلامتى و بين ميانگين عمر ترسيم مى كند كه ثمره حاصل از توسعه است امروزه ميزان پيشرفت كشورها را با ميانگين عمر انسان در آن كشور مى سنجد زيرا ميانگين عمر انسان در كشورهاى پيشرفته خيلى بيشتر از ميانگين عمر در كشورهاى عقب افتاده است به عنوان مثال ميانگين عمر انسان در افغانستان از 44 سال تجاوز نمى كند در حالى كه همين ميانگين در ايسلند به 79 سال مى رسد و اين عمرى است كه هنگام تولد همه انتظار دارند.(407)

بدون شك رفاه اقتصادى يكى از عوامل موثر در طولانى شدن عمر است و عمر طولانى به نوبه خود قدرت كار را در جامعه بالا مى برد كه طبيعتا در سرعت بخشيدن به كارهاى توسعه و پيشرفت اقتصادى موثر خواهد بود مى توان دو گفتار گذشته را در نمودار زير ترسيم كرد:

با پيشرفت اقتصادى از رهگذر توسعه سرمايه هاى مطلوب براى پوشش  دادن طرحهاى خدماتى و تاءمين امكانات رفاهى كه در بهداشت و سلامت جامعه نقش دارد فراهم مى گردد. و با همين سرمايه ها مدارس بيمارستانها و دانشگاهها ساخته مى شود و با تاءسيس دانشكده هاى پزشكى و تربيت پزشكان سطح بهداشت و سلامتى جامعه بالا مى رود جامعه سالم جامعه اى است كه توانايى كار دارد و مى تواند در مسير توسعه گام بردارد بدين ترتيب گردش ميان توسعه و بهداشت و عمر و كار كامل مى گردد و نهايتا توسعه محقق مى شود قدرت توليد دو چندان مى گردد و حركت جامعه در مسير توسعه شتاب مى گيرد.

سوم :پى ريزى جامعه اى پرهيزگار

دو نوع جامعه وجود دارد:جامعه اى كه با انگيزه ها و عوامل خارجى حركت مى كند و هرگاه اين انگيزه ها كم رنگ شود جامعه از حركت باز مى ماند و جامعه اى كه با عوامل و انگيزه هاى درونى حركت مى كند و چنين جوامعى در كمال آگاهى و احساس مسئوليت قرار درند و به همين جهت قانون و عوامل خارجى ديگر در آن رنگى مى بازد و اسلام براى آنكه چنين جامعه ايده آل را پى ريزى كند كه بر اساس انگيزه هاى درست حركت كند نيازى ندارد كه كسى به او بگويد اين گار را انجام بده و آن را انجام نده رسالتى كه اسلام در قبال بشريت دارد آن است كه بشريت را به اين سطح ايده آل از محاسن و صفات نيكو برساند و در برنامه اى تربيتى سياسى و اقتصادى اسلام نيز آمده است تا اين عوامل خير را در درون انسان تقويت كند و به عنوان محرك درونى بدون واسطه انسان را به حركت در آورد اقتصاد عامل مهمى است تا اين واقعيت را اصالت ببخشد زيرا انسان تنها زمانى مبادرت به كار خير مى كند كه در نيازهاى اساسى خود به مرحله اشباع رسيده باشد و اين منطق قرآن كريم است كه مى فرمايد:

فليعبدوا رب هذه البيت الذى اءطعمهم من جوع و امنهم من خوف ؛ پس بايد پروردگار اين خانه را بپرستند آنكه به هنگام گرسنگى طعامشان داد و از بيم در امانشان داشت .(408)

به همين سبب اسلام تلاش كرده است تا جامعه اى ثروتمند ايجاد كند و اگر در چنين جامعه اى ثروت بر اساس شيوه اسلام ناب پى ريزى شود خير و صلاح در آن جامعه ريشه دار مى گردد البته اين بدان معنى نيست كه اگر انسان پس از آنكه ثروتمند شود با تقوى خواهد شد زيرا اگر ثروت به دور از دين و فضايل دينى باشد به تباهى و فجور منتهى مى گردد چون ميان ثروت و تقوى ارتباط تنگاتنگى است و اين ارتباط در حقيقت ميان جهت دهى مسائل اقتصادى از يك سو و مسائل دينى و تربيتى از سوى ديگر است .

جامعه بايد همزمان با حركت به سوى توسعه و تكامل حيات انسانى است يعنى ارزشهاى مادى و معنوى همزمان و هماهنگ در ابعاد مادى و معنوى توسعه و تكامل يابد و ما وقتى درباره جامعه متقى پس از جامعه ثروتمند سخن گفتيم نخواستيم بين آن دو تقدم و تاءخر يا جدايى قايل شويم بلكه طبيعت و تربيت بحث اقتضا مى كرد و گرنه در عمل ميان آن دو جدايى وجود ندارد زيرا چنانكه گفته شد ايجاد جامعه بدور از تقوى به طغيان و سركشى جامعه منتهى مى گردد:

و ان الانسان ليطغى اءن راه استغنى ؛ چون انسان خود را بى نياز ببيند طغيان مى كند.(409)

اگر جامعه اى فقير كه از فسق و فجور رنج مى برد بخواهد به جامعه اى متقى و در عين حال ثروتمند تبديل شود؛ بايد بطور هماهنگ در ارزشهاى اخلاقى شيوه هاى زندگى و نيز ميزان درآمد تحول ايجاد كند و به اختصار بايد گفت كه جامعه بايد در جنبه هاى مادى و معنوى متحول شود چنين تحولى را بايد در تحول اقتصادى اخلاقى دانست از دنياى منحط و پست به دنياى والا اين تحول تنها در ارزشهاى اخلاقى نيست زيرا جامعه اى كه متقى باشد و نتواند نيازهاى مادى خود را تاءمين كند نمى تواند در برابر جوامع ديگر سربلند و سرافراز باشد اين شيوه و راه انتقال از شر به خير است كه يكى از اهداف بزرگ حكومت اسلامى به شمار مى رود.امام على عليه السلام مى فرمايد:

خير الدنيا و الاخرة فى خصلتين :الغنى و التقى و شر الدنيا فى خصلتين الفقر و الفجور (410)؛

خير دنيا و آخرت در دو خصلت است :ثروتمندى و پرهيزگارى و شر دنيا در دو خصلت است :تنگدستى و تبهكارى .اين نمودار به ما نشان مى دهد كه :

- چگونه انسان از محيط شر و بدى به محيط خير قدم مى گذارد.

- چگونه فقر تبهكارى در يگديگر تاءثير متقابل دارند.

- چگونه فقير مى تواند با دور شدن از تبهكارى لباس تقوا به تن كند و ثروتمند گردد.

- و نهايتا چگونه ثروتمند با در افتادن به ورطه تبهكارى فقير مى گردد.

در اينجا اين سئوال به ذهن خطور مى كند كه رابطه تقوى با توسعه چيست ؟

اگر توسعه كارى موثر و تلاشى همه جانبه باشد در اين صورت انسان به انگيزه اى قوى نياز دارد تا تواناييهاى درونى خود را كشف و آشكار سازد و چه انگيزه اى قويتر از عقيده اى روشن كه انسان را جانشين و خليفه خداوند در اين هستى مى داند و بزرگترين مسئوليتها را بر عهده او قرار مى دهد و تقوى تنها راه پاى بندى و حفظ اين مسئوليت است و در عين حال عامل سعادتمندى انسان در زندگى است چه انسان تنها به نان زنده نيست و اگر توسعه به خاطر سعادت بشر است بايد گفت كه سعادتمندى انسان تنها در گرو اقتصاد نيست بلكه نيازمند چيزى فراتر از اقتصاد است .

دكتر ابراهيم دسوقى استاد علم اقتصاد در دانشگاههاى مغرب مى گويد:

مساءله توسعه اقتصادى چنانكه به ذهن بعضى از مردم متبادر مى شود تنها مساءله اى اقتصادى نيست بلكه مساءله اى عقيدتى ،فرهنگى ،سياسى و اجتماعى و اخلاقى است و بايد براى تحقق و استمرار آن محيط و بستر مناسب فراهم كرد چه بدون فراهم ساختن محيط و بستر مناسب نمى توان براى فرد و جامعه در مسير طولانى و توانفرساى توسعه حركت و پيشرفتى را تصور كرد.(411)

لودويك ج ماى اقتصاددان غربى نيز عقيده اى مشابه دارد مى گويد:

هر حكومتى كه اعتقاد داشته باشد كه آسايش و رفاه بشر در گرو امور مادى است و به اين گمان كه سعادت انسان را تاءمين مى كند؛ به توليد كالاهاى اقتصادى بپردازد خطاى فاحش است زيرا اشتباهست كه حكومت ها بپندارند كه توسعه و شكوفايى اقتصادى مشكلات بشريت را حل مى كند در ادامه تاءكيد مى كند كه اين اعتقاد مادى صرف براى ملتهاى دنيا مصيبت و گرفتارى ببار مى آورد.(412)

اگر تاريخ را با دقت مطالعه كنيم و وقايع تاريخى را با دقت از نظر بگذرانيم در مى يابيم كه جهان امروز مديون آن دسته از افرادى است كه در دوره هاى مختلف تاريخ ظهور كردند و با استفاده از استعدادها و توانمنديهاى خود چرخهاى زمان را به جلو راندند و اگر اينان نمى آمدند و توان خويش را ظاهر نمى ساختند و آنرا در جهت پيشرفت حيات انسان بكار نمى گرفتند ما امروز در شرايط خاص آغاز قرن بيست و يكم بسر نمى برديم بلكه جهان امروز هنوز در ظلمات جهل و نادانى مى زيست به فرض اينكه اين مخترعان نمى آمدند و براى ما ماشين بخار، الكتريسيته و ديگر اختراعات بشرى را پديد نمى آوردند تاريخ پيش از اينها از حركت باز مى ماند زيرا پيشرفت بشريت جبرى و بدون دخالت اراده انسان صورت نمى گيرد بلكه بسته به اراده و قدت انسان است و اگر اين اراده باز ايستد پيشرفت نيز متوقف مى ماند به همين سبب اسلام براى انسان اهميت بسيارى قائل است و او را اساس همه خوبيها قرار مى دهد همانطور كه اگر از وظيفه خود باز بماند اساس همه بديهاست .

انسان و توسعه

پيش از اين گفتيم كه توسعه استفاده بهينه منابع در جهت اهدافى معين است و انسان بزرگترين منبع از منابع توسعه به شمار مى رود كه بايد توجه برنامه ريزان توسعه را بدان جلب كرد.

ويژگيهاى انسان توسعه گرا

البته هر انسانى نمى تواند به برنامه توسعه كمك كند بلكه ويژگيهاى است كه دست اندر كاران امر توسعه مى كوشند تا در افرادى كه مى خواهند در برنامه هاى توسعه اقتصادى مشاركت داشته باشند؛ ايجاد كنند.

مهمترين اين ويژگيها عبارت است از:

اول - علاقه به علم و ياد گيرى

دوم - نيروى كار

سوم - علاقمندى به كار خير

چهارم - هدايت درست هزينه ها

پنجم - عوامل پيشرفت

ششم - احساس مسئوليت جمعى

اول :علاقه به علم و ياد گيرى

توسعه نيازمند دانش و تخصص و كار مثمر ثمر و سودمند است طبيعت انسان نيز با كار خير سرشته شده است از اينرو عوامل و انگيزه هاى مثبتى وجود دارد كه انسان را دائما به سوى پيشرفت سوق مى دهد و نيز احساسى در اوست كه توجه اش را به سوى جامعه معطوف مى كند اينها عناصرى است كه براى شكل گيرى شخصيت انسانى كه مى خواهد در امر توسعه مشاركت داشت باشد؛ ضرورى است تا بتواند با مشكلات پيشرفت اقتصادى دست و پنجه نرم كند و در صورت نبود چنين انسانى نمى توان به امر توسعه دست يافت اگر چه همه ابزارها و عوامل ديگر فراهم باشد بدون ترديد دين تاءثير زيادى در شكل گيرى شخصيت چنين انسانى دارد دانشمندان علم اقتصاد به انديشه هاى مارتين لوتر اشاره مى كنند كه نهضت اقتصادى بزرگى را در اروپا به راه انداخت كه هنوز هم ثمره آن در خدمت جامعه بشرى است انديشه هاى اين اصلاح گر مسيحى توانست عقل انسان را از قيد و بند كليسا آزاد كند و در نتيجه انديشه و تفكر نيز آزاد شد و در حيات انسان روح تازه اى دميده شد و روشنفكران دانشمندان مخترعان و مكتشفان از متن جامعه برخاستند پس اگر جنبش پروتستان با الهام از نفخه روح بخش اسلام توانست جامعه اروپا را متحول كند چرا خود اسلام نتواند چنين تحولى را در جامعه اسلامى پديد آورد.

با نگاهى به آيات قرآن و سنت پيامبر و احاديث و اقوال در مى يابيم كه اسلام بر ساختن انسانى مسئوليت پذير تاءكيد دارد زيرا تمى توان بر انسان مسئوليتهاى را تحميل كرد؛ كه توان انجام آنرا ندارد.

امام على عليه السلام همه ويژگيهاى چنين انسانى را در يكى از گفتارهاى خود يعنى خطبه همام به هنگام ذكر صفات پرهيزگاران بر مى شمرد.

امام عليه السلام ابعاد شخصيت پرهيزگاران را چنان ترسيم كرده اند كه زبان هر انسان اديب و شاعرى از بيان آن قاصر است و نيز هيچ نقاشى نمى تواند چنين تابلوى زيبايى با كلمات بيافريند و ما به هنگام بيان ويژگى هاى انسان توسعه گرا به تفصيل درباره اين گفتار امام سخن خواهيم گفت .

تقريبا همه كارشناسان اقتصادى به وجود رابطه اى مثبت ميان آموزش و توسعه اتفاق نظر دارند فاجر ليند مى گويد:بررسيهاى علمى نشان مى دهد كه تعليم و تربيت پيامد مثبتى در جامعه حتى در روستاها دارد كشاورزانى كه آموزش ديده اند معمولا بيشتر از كشاورزان بيسواد توليد مى كنند گزارشى در سال 1980 حاكيست كشاورزانى كه دوره هاى آموزشى را گذرانده اند در طول چهار سال سودهايشان از كشت 4/7 بيشتر از كشاورزانى بوده است كه آموزشهاى لازم را نديدند.

با مقايسه ميانگين با سوادان كشورهايى كه درآمد متوسط يا كمى دارند رابطه ميان توسعه و آموزش بوضوح آشكار مى گردد به گزارشى در اين زمينه كه در سال 1995م منتشر شده است توجه كنيد:

و براى روشن شدن اهميت آموزش در پيشرفت كشورها به جدول زير نگاه كنيد كه مقايسه اى را ميان يك كشور افريقايى (موزامبيك )و يك كشور آسيايى (ژاپن )نشان مى دهد:

اين جدول درصد گروههاى سنى را نشان مى دهد كه به آموزش اهميت مى دهند.

گزارشى از توسعه در سال 1995م

البته هر آموزشى معيار نيست بلكه آموزشى لازم است كه بتواند انسان را براى انجام وظايف مهم در جامعه آماده سازد؛ امام على عليه السلام در خطبه متقين از آن به علم نافع تعبير مى كند و مى فرمايد:

وقفوا اءسماعهم على العلم النافع لهم (413) گوش بر دانستن چيزى نهاده اند كه آنان را سود رساند

لانه لا خير فى علم لا ينفع و لا ينتفع بعلم لا يحق تعلمه ؛ زيرا دانشى كه در آن فايده اى نباشد خيرى نباشد و علمى كه از آن سودى حاصل نيايد آموختنش شايسته نبود.(414)

علم بر ديگر عناصر لازم براى توسعه مقدم است علم بر مال مقدم است :يا كميل العلم خير من المال ؛ علم بهتر از مال است .والعلم حاكم و المال محكوم عليه ،(415) علم حاكم است و مال محكوم و بدون علم مال ارزشى ندارد.

حال علم چگونه نافع و سودمند مى گردد؟

طبيعى است هر گاه با عمل همراه گردد امام عليه السلام مى فرمايد:

اذا رمتم الانتفاع بالعلم فاعملوا به و اءكثروا الفكر فى معانيه تعه القلوب (416)

هر گاه بخواهيد از علمى سود ببريد به آن عمل كنيد و در معانى آن بسيار انديشه كنيد تا دلها آنرا حفظ كند.

اعمل بالعلم تدرك غنما(417)؛ به دانش عمل كن تا به غنيمت دست يابى اعملوا بالعلم تسعدوا(418)؛ به علم عمل كنيد تا سعادتمند شويد دانش نه تنها مقدمه توسعه بلكه مقدمه زندگى است لذا امام عليه السلام مى فرمايد:بالعلم تكون الحياة ؛ (419) زندگى به دانش ميسر گردد.

عليك بالعلم فانه وارثه كريمة (420)؛ دانش بياموز كه آن ميراثى گرانبهاست

علم چگونه به ميراث تبديل مى گردد؟آيا علم به ارث مى رسد؟ آرى آنگاه كه با زندگى در آميزد به ميراثى گرانبهاست تبديل مى شود و نسل آسايش و رفاه را در پهنه گيتى به ارمغان مى آورد.

دوم :نيروى كار

نيروى كار به مقدار مفيد كار اطلاق مى گردد. ولى نيروى اشتغال به حجم كار كل جامعه گفته مى شود و اين امر از شاخصهاى لازم در جوامعى است كه در مسير توسعه گام برمى دارند از اينرو كشورهايى كه مى خواهند پيشرفت كنند مى كوشند كه از تمام تواناييهاى خود در زمينه اشتغال و نيز از خلاقيتهاى افراد بهره ببرند.

البته تنها كار و تلاش كارگران كافى نيست بلكه نوع و تقسيم كار نيز از اهميت ويژه اى برخوردار است و از مظاهر پيشرفت كه اقتصاد دانان روى آن تاءكيد مى ورزند آن است كه توان كارى يا نيروى اشتغال جامعه به سوى صنعت گرايش داشته باشد اينان دريافته اند كه كشورهاى صنعتى كه داراى درآمدهاى كلان هستند توان كارى جامعه را در زمينه هاى صنعتى متمركز كرده اند و كشورهاى صنعتى نظير ايالات متحده بريتانيا و آلمان دويست سال پيش يعنى در سال 1800 ميلادى كشورهاى غير صنعتى بودند بطورى كه 90 توان كارى جامعه را در بخش كشاورزى متمركز كرده بودند در حالى كه امروز كشاورزى تنها 3 از فعاليتهاى جامعه را به خود اختصاص داده است .(421) و بر اين اساس توان كارى جامعه در بخش صنعت متمركز شده است ؛ كه بيانگر پيشرفت جامعه در اين بخش صنعت متمركز شده است ؛ كه بيانگر پيشرفت جامعه در اين بخش است ولى در كشورهاى كم درآمد كشاورزى 69 و صنعت 15 از فعاليتهاى جامعه را به خود اختصاص داده است .(422)

اما اسلام تا حدودى با اين نظر مخالف است زيرا اسلام در عين حال كه به صنعت را تشويق مى كند ولى كشاورزى را اصل مى داند از نظر اسلام كشاورزان گنجينه هاى زمينند و اگر قرار باشد كه به توصيه كارشناسان اقتصادى عمل شود و توان كارى جامعه در بخش صنعت صرف گردد پس ‍ چه كسى به كشاورزى بپردازد و قرص نان جامعه را تاءمين كند.

بنابر اين بايد براى هدايت نيروى اشتغال جامعه با توجه به گوناگونى نيازها برنامه ريزى درستى صورت گيرد اسلام به عنوان يك نظام زندگى به اين امر بسيار توجه كرده است در بيشتر احاديث و روايات نيز بر كشاورزى و اصلاح اراضى تاءكيد شده است اين امر بى توجهى به صنعت و ديگر كارها از قبيل تجارت و غير آن نيست زيرا كه :

اولا:صنعت در گذشته بسيار محدود بود و وسايل و ابزار صنعتى مانند امروز اختراع نشده بود و صنعت در امور ساده زندگى كه جامعه در جنگ و صلح بدان نياز داشت محدود مى شد.

ثانيا:اصل تقسيم كار امرى حتمى براى جوامع است ؛ كشورهايى كه با كمبود آب و زمينهاى مناسب كشاورزى مواجه هستند ناگزير بايد به فعاليتهاى ديگر روى آورند بعنوان مثال در صدر اسلام ساكنين مكه فعاليت تجارى داشتند چون زمينهاى مكه سنگلاخ و غير قابل كشاورزى بود.

وقتى قلمرو حكومت اسلامى گسترده شد اصل تقسيم كار نيز به اجرا درآمد چون بخش زيادى از اين زمينهاى پهناور؛ فاقد عناصر كشاورزى بود از فعاليتهاى ديگرى روى آن صورت پذيرفت از قبيل :استخراج معادن يا نفت ،تاءسيس كارخانه و به عنوان مثال عربستان سعودى و اردن براى دستيابى به سرمايه مطلوب جهت توسعه مى كوشند تا منابع معدنى زمينهايشان را استخراج كنند در حالى كه كشور سودان داراى زمينهاى كشاورزى حاصلخيزى است يا كشور مصر علاوه بر كشاورزى داراى تجارب فنى و صنعتى است .

از اينرو ارزشى كه اسلام براى كار و تخصص علمى قائل است تمايل شديد اين دين را براى رسيدن به توسعه از طريق كار مى رساند در اين زمينه نهج البلاغه براى ما راه را ترسيم مى كند:

1- تشويق به كار

2- كار مفيد

3- تقسيم كار

امام على عليه السلام درباره تشويق به كار مى فرمايد:

اليوم عمل و لا حساب و غدا حساب و لا عمل ؛ (423) امروز، روز عمل است نه روز حساب و فردا روز حساب است نه روز عمل .

فبادروا العمل و كذبوا الاءمل ؛ (424) به انجام دادن عمل نيكو مبادرت ورزيد و آرزوها را دروغ شمردند.

العمل العمل ثم النهاية النهاية (425)؛ كارى كنيد. كار به پايان بريد، كار به پايان بريد.

و در توصيف مومنان مى فرمايد: قلوبهم فى الجنان و اءجسادهم فى العمل (426) دلهايشان در بهشت است و تنهايشان در كار عبادت .

من اءبطابه عمله لم يسرع به نسبه (427) هر كه در كارها درنگ كند شرف نسب سبب سرعت در كارش نشود.

فاعملوا فى رغبة (428) در امن و آسايش به كار خدا بپردازيد.

فاعملوا و العمل يرفع (429)؛ پس عمل كنيد كه عمل را به آسمان برند.

انسان با كار مفيد و سودمند زنده است امام عليه السلام در اين خصوص ‍ مى فرمايد: جدك لا كدك (430)؛ جديت تو مهم است نه زحمت و تلاش

اءفضل الاءعمال ما اءكرهت نفسك عليه (431)؛ بهترين كارها كارى است كه خود را براى انجام دادن آن به اجبار وادار سازى .

يبتلى عباده عند الاعمال السيئة بنقص الثمرات (432)؛ ايزد تعالى بندگانش ‍ را كه مرتكب اعمال ناشايست شوند به كاسته شدن ميوه هايشان مى آزمايد.

والعمل الصالح حراث الاخره ؛ عمل صالح كشته آخرت است .(433)

و درباره انواع كار امام عليه السلام مى فرمايد:

و اءعلم اءن الرعية طبقات لا يصلح بعضها الا ببعض و لا غنى ببعضها عن بعض فمنها جنود الله و منها كتاب العامة و الخاصة و منها قضاة العدل و منها عمال الانصاف و الرفق و منها اءهل الجزية و الخراج من اءهل الذمة و مسلمة الناس و منها التجار و اءهل الصناعات و منها الطبقة السفلى من ذوى الحاجات و كل قد سمى الله له سهمه ؛ بدان كه رعيت را صنفهايى است كه كارشان جز به يكديگر اصلاح نشود و از يكديگر بى نياز نباشند صنفى از ايشان لشكرهاى خدايند و صنفى دبيران خاص يا عام و صنفى قاضيان عدالت گسترند و صنفى كار گزارانند كه بايد در كار خود انصاف و مدارا به كار دارند و صنفى جزيه دهندگان و خراجگذارانند چه ذمى و چه مسلمان و صنفى بازرگانند و صنعتگران و صنفى فرودين كه حاجتمندان و مستمندان باشند هر يك را خداوند سهمى معين كرده . (434)

پس كار به چهار دسته تقسيم مى شود: 1- كشاورزى 2- صنعت 3- تجارت 4- خدمات

و گروهى از مردم هستند كه نمى توانند از عهده اين كارها برآيند و آنان قشرهاى آسيب پذير و نيازمندان جامعه اند كه مسئوليت تاءمين معاش آنان بر عهده دولت است .

با اينكه صنعت در زمان امام عليه السلام محدود بوده و افراد كمى بدان اشتغال داشتند ولى به سبب اهميتى كه دارد امام در سخنانشان از صنعتگران ياد مى كند؛ مهمترين گفتارهاى امام عليه السلام در خصوص كار خطبه همام است .

امام درباره پارسيان مى فرمايد:

لا يرضون من اءعمالهم القليل و لا يستكثرون الكثير ؛

از اعمال خويش چون اندك باشد نا خشنودند و چون بسيار باشد در نظرشان اندك نمايد.(435)

آنان خستگى نمى شناسند هر چه بيشتر كار كنند خود را مقصر مى بينند زيرا هر تلاشى كه مى كنند نسبت به عمرشان اندك است آنان دائم از وقت پيشى مى گيرند و در كارهايشان به نتايج كم اراضى نيستند بايد ثمره كارشان درخشان باشد كار زياد را زياد نمى دانند چون معيارهايشان در زندگى الهى است آنان در وجودشان عظمت خداوند را حس كردند و از ميزان نعمتهايى كه خداوند در وجودشان به وديعت نهاده باخبرند.

اءتحسب اءنك جرم صغير

و فيك اءنطوى العالم الاءكبر

آيا مى پندارى كه جرم كوچكى هستى حال آنكه در درون تو جهان بزرگى نهفته است .

توانائيهايشان حد و مرزى نمى شناسند قدرت فكرى و بدنى آنها در برابر مشكلات زندگى بسيار زياد است ، زيرا خداوند بزرگترين امانت هستى - مسئوليت خلافت و جانشينى خداوند را - بر عهده آنان قرار داده است شايد اين اشكال مطرح شود كه با اختراع ماشين و گسترش تكنولوژى ديگر كار از اهميت گذشته خود برخوردار نيست در پاسخ بايد گفت :

اولا: كارى كه اسلام بدان اعتقاد دارد كار بدنى نيست كه با بكار گيرى نيروى عضلانى حاصل شود بلكه برنامه ريزى پژوهش و هر نوع كار ذهنى و فكرى نيز در حد خود كار محسوب مى شود تكنولوژى جديد ماشين را جايگزين نيروى عضلانى كرده است ولى نتوانسته براى تفكر خلاق انسانى جايگزينى بيابد چه پيشرفته ترين رايانه ها نيز نمى توانند حتى جانشين عقل و تفكر يك انسان شوند چه رسد به عقل پنج ميليارد انسان .

ثانيا: جايگزينى ماشين به جاى انسان در موارد محدودى است زيرا نمى توان كاملا از نيروى انسانى بى نياز شد: فعاليتهايى نظير كشاورزى حتما نيازمند نيروى انسانى است همچنين شغلها و حرفه هاى ديگرى نيز هست كه هنوز هم از نيروى انسانى بهره مى برد.

ثالثا: جايگزينى ماشين به جاى انسان موجب توليد بخشهاى وسيعترى از اراضى مى گردد زيرا انسان را وا مى دارد تا به دنبال زمينهاى باير و دست نخورده بگردد و يا به ديگر فعاليتهاى اقتصادى روى آورد تا بيكار نماند لذا نوبت به برنامه ريزى اقتصادى مى رسد تا از نيروهاى انسانى متراكم جامعه كه در اثر تكنولوژى پديد مى آيد بهره بردارى شود.

بعنوان مثال اگر يك انسان با يك ماشين پيشرفته كشاورزى بتواند روى يك قطعه زمين كار كند كشاورزان ديگر بايد به بهره بردارى زمينهاى ديگر بپردازند و بدين ترتيب كشاورزى رونق مى گيرد توليد بيشتر مى شود پس ‍ هراسى از ماشين نيست و نبايد از پيشرفت تكنولوژى ترسى به دل راه داد زيرا چنين پيشرفتى انسان را به سرمايه گذارى و بهره بردارى بيشتر و توليد سريعتر سوق مى دهد در نتيجه وجود ماشين به نفع هر دو - فرد و جامعه - تمام مى شود.

تحقیق درباره جهاني شدن بازار

سير تكاملي بشر و بويژه پيشرفتهاي فن آوري قرن حاضر در زمينه هاي مختلف از جمله ارتباطات و حمل و نقل، دنياي بزرگ ما را جهان كوچك و بهم وابسته اي تبديل كرده است. بارزترين ويژگي جهان امروز كه آن را از زمانهاي گذشته متمايز ساخته، ضرورت ارتباطات و همزيستي در سايه همياري و داشتن روابط با ساير ملل مي باشد. بر اين اساس انتخاب بين حضور در صحنة بين المللي و عدم حضور،جاي نداري  بحث ندارد چرا كه وجود يك كشور با يك سرزمين معين و جمعيتي مشخص كافي است كه به عنوان عضوي از اعضاي جامعه بين المللي شناخته شود.

يكي از جنبه هاي مهم اربتاطات بين كشورها، روابط اقتصادي ملل مي باشد. اقتصاد بيم الملل از يك سو به عنوان بخشي از روابط خارجي و بين المللي يك كشور از سوي ديگربه صورت ابزري جهت رشد و توسعة اقتصاد داخلي و كوشش در جهت ارتقاي سطح زندگي و رفاه مردم به شمار مي رود. امروزه اقتصاد بين الملل و اقتصاد داخلي آنچنان به هم گره خورده است كه در واقع مكمل و ملزوم يكديگر هستند.

امروزه پديدة جهاني شدن به صورت يك امر غالب جهاني شدن در آمده است. اين پديدة كشور هاي در حال توسعه را نيز صرف نظر از تمايل يا عدم تمايل آنها در بر گرفته است. لذا مهم و درك صحيح اين مقوله و اينكه چه تحولاتي براي مشاركت و حضور در اي فرآيند ضروري است، ما را در انتخاب خلاق و گزينش بهتر ياري مي نمايد.

ورود به بازار جهاني شدن

يكي از خصوصيات جهان كنوني نزديكي انسانها به يكديگر است. جهاني شدن يعني بي معني شدن مرزها به معني تولد شكل جديدي از تجارت و بازرگاني، در اين مرحلة نوين اقتصادي در دنيا، ديگر خريدار نيست كه به دنبال جنس خود از فروشگاهي به فروشگاه ديگر و از خياباني به خيابان ديگر مي رود، بلكه اين فروشنده است كه به دنبال خريدار شهر به شهر و كشور به كشور جست و جو مي كند. تجارت الكترونيك چنان تحولي ايجاد نموده كه فرصتها و تهديدات بالقوه عظيمي را سبب مي شود. هر كس از تحولات و فن آوريهاي جديد در امر فروش و بازار يابي بي بهره باشد از چرخة رقابتها كنار خواهد رفت و هر كه از اين نوآوريها استفاده نمايد مي تواند اميدي به بقاي خود داشته باشد. امروزه ورود به بازار ساير كشورها نيازمند تعيين يك برنامه ريزي اساسي است. هر شركت بايد برنامة خود را براي گشودن هر بازار معين نمايد.

بازار يابي بين المللي

بازار يابي بين المللي با همة تفاوتهاي ظاهري، در اصل همان بازار يابي و در تعريف بازار يابي – است. به نظر كاهلر منظور از بازار يابي بين المللي يا بازار يابي چند مليتي، بازار يابي كالا و خدمات در بيش از يك كشور است و مي تواند شامل جهاني صدور كالا از كشوري به كشور ديگر باشد. بازار يابي جهاني عبارت است از فرآيند تمركز بر منابع (نيروي انساني، پول و سرمايه هاي فيزيكي) و اهداف يك سيستم در بازار جهاني. بدين ترتيب مديريت بازار يابي بين المللي عبارت است از0هماهنگي و ادغام چندين برنامة بازار بين المملي به صورت يك برنامة مؤثر بين بين المللي و تعريف بازار بين المللي فقط از آن جهت با تعريف عاو بازار يابي متفاوت اسن كه در آن كالاها و خدمات داراي مرزهاي سياسي بازار يابي مي شوند.

راهبردهاي ورود به بازار هاي جهاني

به طور كلي راهبردهاي ورود به بازار هاي جهاني را مي توان به شرح زير طبقه بندي كرد.

1-   صادرات 2- اعطاي امتياز 3- مشاركت 4- توليد خارجي

صادرات: صادرات به معناي انتقال كالا يا ارسال و فرستادن كالا از جايي به جاي ديگر است. جابجايي در داخل كشور و يا از داخل به خارج هر دو مشمول اين تعريف است. در اصطلاح بازرگاني صادرات يكي از راههاي ورود به بازارهاي ساير كشورهاست. صادرات عبارت است از توليد كالا در يك كشور و مصرف آن در كشور ديگر. اين روش مرسوم بدين شكل ورود به بازارهاي جهاني و شيوه اي كم خرج تلقي مي شود و راهي است كه اغلب براحتي انجام پذير است. علاوه بر اين بدان سبب كه فروش صادراتي به حداقلي از تعهد منابع نياز داشته و كمتر برنامه ريزي خانگي را متاثر مي سازد، كم خطرترين راه رفع نياز به شمار مي رود.

اعطاي امتياز: روش ديگر براي ورود به بازار خارجي، اعطاي امتياز به سك شركت تجاري محلي براي انجام توليد يا توزيع محصولات شركت و يا هر دو مي باشد. اين شيوه معمولا قدم بعدي عمليات صادرات است. البته در صورتي كه شواهد حاكي از آ ن باشد كه بازار مورد نظر براي محصولات شركت بازار سود آوري است. اعطاي امتياز شركت را قادر مي سازد ككه ئامنة فعاليتهايش را بدون هيچ سرمايه گذاري مستقيمي در نيروي انساني يا تجهيزات گسترش دهد.

اعطاي امتياز به دو شكل امكان پذير است. روش اول، قرارداد توليد و روش دوم، قرارداد همكاري در مديريت مي باشد. در حالت اول عرضه كنندة امتياز با توليد كنندة محلي در مورد توليد يك كالا قرارداد مي بندد و در حالت دوم شركت، دانش مديريت خود را در اختيار يك سرمايه گذار خارجي قرار مي دهد ككه در اين حالت، شركت به جاي كالا، خدمات مديريت را عرضه مي دارد.

مشاركت: در اين استراتژي، سرمايه گذار خارجي و سرمايه گذار داخلي يك فعاليت توليدي يا بازرگاني را با هم انجام مي دهند. در اين حالت ممكن است سرمايه گذار خارجي بخشي از سهام يك شركت محلي را بخرد يا شركت محلي بخشي از سهام شركت خارجي را در كشور خودش خريداري نمايد و يا هر دو فعاليت جديدي را با هم شروع كنند.

توليد در كشور خارجي: آخرين راه ورود به بازارهاي جهاني، سرمايه گذاري مستقيم در توليد يا مونتاژ كالا در بازار خارجي است. تفاوت اين دو روش با روشهايي كه مثلا گفته شد اين است كه در اين روش مالكيت كل تسهيلات توليدي شركت در آن بازار متعلق به شركت                   نامبرده است.

يكي از نكات ضعف اين استراتژي، انواع خطرهايي است كه ممكن است شركت با آن رو به رو شود، عمده ترين اين خطرها عبارت است از بلوكه شدن يا كم ارزش شدن پولهاي سرمايه گذاري شده، وخيم شدن بازار و يا از مصرف خارج شدن مالكيتها و … است.

تعريف تجارت الكترونيك: تجارت الكترونيكي يك انقلاب صنعتي جديد در قرن بيست و يكم تلقي مي شود و با جهاني شدن بازار سرعت رو به پيشرفت و توسعه است. در حقيقت انجام هرگونه امور تجاري و بازرگاني به صورت on line و از طريق شبكه جهاني اينترنتالكترونيكي اطلاق مي گردد. اين فناوري در سالهاي اخير در بستر internet رشد فزاينده اي داشته است. ارتباط فناوري و تجارت به سالهاي بسيار دور باز مي گردد. فناوري همواره باعث پيشرفت و گسترش تجارت بوده است. حدود 2000 سال قبل از ميلاد فينيقيان فن ساخت كشتي را به كار بردند و نخستين گروهي بودند ككه از درياي مديترانه گذشتند و به سرزمينهاي دور، دست يافتند. با اين پيشرفت براي اولين بار در تاريخ جهان، مرزهاي جغرافيايي براي انجام تجارت با اقوام ديگر آغاز گشت.

اكنون شبكه جهاني اينترنت به مثابه همان كشتي است كه نه تنها فواصل جغرافيايي بلكه اختلافات زماني را از بين برده و صفحه تاريخ را براي نمايش ديگري آماده كرده است، وقت آن است كه بر اين كشتي سوار شويم. در دوراني كه فناوري اينترنت رو به پيشرفت است و هر لحظه بر تعداد استفاده كنندگان از آن اضافه مي شود، جاي افسوس است كه كشور ايران با وجود امكانات بي شمار تكنيكي و فني، از آن بهره نگيرد. همان طور كه گفته شد تجارت الكترونيكي را مي توان انجام هر گونه امور تجاري و بازرگاني به صورت in line و از طريق شبكه جهاني اينترنت است. اين امور مي تواند شامل خريد و فروش عمده و يا خرده كالاي فيزيكي و غير فيزيكي ارائه خدمات مختلف به مشتريان و ديگر موارد تجاري باشند.

امتيازات تجارت الكترونيك:

1-   هزينة راه اندازي فروشگاه الكترونيكي بسيار كمتر از فروشگاه فيزيكي است.

2-    تبليغ محصولات به راحتي و به ارزاني در سطح جهاني ميسر است.

3-    مشتريان منحصر به يك منطقه و يا كشور خاص نبوده و محيط فروشگاه به مرزهاي جغرافيايي محدود نخواهد بود.

4-    رقابت براي جذب مشتري سبب ارتقاي كيفيت محصولات و خدمات خواهد شد.

5-    مديريت فروشگاه و تعيين راهكارهاي آتي كاملا ساخت يافت مي شود.

6-    ارتباط با مشتريان، توليد كنندگان و ديكر افراد مي تواند با استفده از صفحات وب و            نامه هاي الكترونيكي EBI تسهيل شود.

7-    سفارشات مي تواند به صورت الكترونيكي ارسال و دريافت شوند.

8-    تعداد مشتريان و خريداران به سرعت قابل افزايش است.

9-    هزينه ها كاهش يافته و منابع بيشتري حاصل خواهد شد.

10-            با حذف واسطه ها ارتباط با توليد كنندگان كالاها، بهينه مي شود.

مدلهاي اصلي در تجارت الكترونيكي

حالا كه افكار شما استفاده از فناوري on line، ارائه خدمات و بها دادن هر چه بيشتر به مشتريان و بازارهاي جهاني را جولانگاه خو قرار داده است بايد به فكر مدل مناسبي از تجارتجهت اقناع خواسته ها و تفكرات خود باشيد.البته مدلهاي تجارت دائما در حال تغيير هستند –شركتها انواع مدلها را طراحي و مرتبا آنها را دستخوش تغيير و تحول مي نمايند- اماعلي رغم همه اين تغييرات، مدلهاي موجود همگي از سه مدل اصلي نشات مي گيرند.

1-   مصرف كننده-مصرف كننده (consumer to consumer)

2-    تجارت- مصرف كننده (business to consumer)

3-    تجارت-تجارت (business to business)

مدل مصرف كننده-مصرف كننده

اين مدل كار تجارت را بين مصرف كننده ها به صورتي ساده و روان تسهيل مي نمايد. منبع درآمد، پولي است كه براي ير قراري ارتباط بين خريدار و فروشنده از آنها دريافت مي گردد. نحوه اخذ پول مي تواند به صورت يك قرار مشخص و يا به صورت حق كميسيون باشد.

از معروفترين كمپاني هاي c2c، eBay است كه بزرگترين مركز تجاري on line محسوب     مي گردد.

اين شركت حتي با دريافت كمترين حق الزحمه، اين امكان را به مصرف كنندگان مي دهد كه كالاي خود را مستقيما به سايرمدل تجارت-مصرف كنندگان و در قالب حراجيهاي مختلف و متنوع عرضه نمايند. مراجعين eBay از اين سايت عظيم براي فروش و خريد اقلام بسيار مختلف و متنوع كه در 4320 طبقه بندي قرار دارند، استفاده مي كنند. اين طبقه بندي ها اقلامي نظير اتومبيل، كلكسيونها، موسيقي، چيني، شيشه، عكاسي، الكترونيك، جواهرات و مواردي ديگر را در بر مي گيرد.

مدل تجارت-مصرف كننده

مدل تجارت-مصرف كننده، شيوه جديد و سريع فروش كالا به مصرف كنندگان است. به طور سنتي شركتها و تجار خرئه پا  با به خدمت گرفتن كاتالوگ، مراجعه به درب منزل، چاپ و انتشار آگهي، دريافت سفارشات تلفني و پستي و نمايش كالا در ويترين فروشگاههاي خود اقدام به فروش محصولات خود مي نمايند. تجارت الكترونيكي ابزاري متفاوت است، شيوه اي براي فروش كالا با استفاده از فناوريهاي مبتني بر وب. يك فناوري بسيار پر قدرت كه مرزهاي تجارت سنتي را كاملا در هم شكسته و فضاهاي جديدي را در صحنه تجارت بروي همگان گشوده است. فناوري اي كه اين امكان را به مشتريان مي دهد تا از هر گوشه اي از جهان و در هر زماني از روز و شب كار خريد و فروش كالاي مورد نياز خود را انجام دهند.

متاسفانه همين قدرت شگرف فناوري و تجارت الكترونيكي باعث گرديده است تا هر كسي هم كه در فكر و خيال تجارت نيست به اين قافله بپيوندد.

مدل تجارت-تجارت

اگر واقعا 75 درصد از كل مجموعه تجارت جهاني on line مربوط به شيوه هاي تجارت-تجارت گردد. بنابراين اين نحوه داد و ستد بهترين و بيشترين فرصت را براي سرمايه گذاران جديد در تجارت الكترونيكي نويد مي دهد. شيوه داد و ستد B2B گستره اي از درآمدهاي كم تا بسيار زياد را در بر مي گيرد و سرمايه گذاران سريع تر از مسافران قطار زير زميني به اين نوع داد و ستد مبادرت و يا از آن دست مي كشند.

اما بايد اذعان نمود كه داد و ستد تجارت-تجارت ستون فقرات اقتصا نوين را تشكيل مي دهد و همانند انقلاب صنعتي پا بر جا و استوار باقي مانده و به روند رو به رشد خود ادامه خواهد داد. علي رغم شكست و افول اين شيوه داد و ستد در بعضي موارد، هنوز اول كار است و نفوذ و كشف بخش عظيمي از بازار جهاني باقيمانده است.

با توجه به زمينه بسيار گسترده و مناسب براي تخصصي نمودن داد و ستد و سرمايه گذاري، مدلهاي B2B را مي توان به دو بخش تقسيم بندي نمود. يك بخش بازار عمودي و بخش ديگر بازار افقي را در بر مي گيرد.

بازار عمودي (vertical Market): مختص صنعت مي باشد. راه حلهاي تجارت الكترونيكي در اين طبقه بندي، در بيشتر مواقع مسائلي چون نارسايي هاي موجود در يك صنعت خاص و نيز صنايعي چون فولاد، مواد شيميايي، پلاستيك و كاغذ كه پراكنده و كاكنان زيادي دارند را مورد توجه قرار مي دهند.

بازار افقي (Horizental Market): بخش گسترده اي از ديگر صنايع متنوع و مختلف را در بر مي گيرد در بازار افقي ارائه اطلاعات، كالا و خدمات مورد توجه مي باشند. اين بازارها ميعادگاهي براي حمل و نقل كالا و ارائه خدمات علمي از قبيل جمع آوري اطلاعات و تجزيه و تحليل آنها مسائل مربوط به منابع انساني و پشتيباني هاي فني در امور دفتري و بسياري موارد ديگر هستند. ساير انواع تجارت B2B يعني كانالوگ هايon line، حراجها بازار هاي محلي و تبادلات ارزي مي توانند زير مجموعه بازارهاي عمودي و يا افقي قرار گيرند.

كاتالوگ هاي on line(on line catalogs)

شايد بنيادي ترين و قابل فهم ترين حالت داد وستد B2B كاتالوگ هاي on line هستند كه كاربرد اصلي آنها انباشتن فهرستهاي مخ تلف از توليد كنندگان و دريافت تقاضاهاي براي آنها از خريدارنا است. درجه كارايي و موفقيت چنين شيوه اي از داد و ستد بستگي به اين دارد كه چه تعداد از توليد كننده ها با چه تعداد خريداري مرتبط مي گردند.

از جمله شركت هاي فعال با شيوه فوق عبارتند از: Chemdex، Sciquest، Commerc One، Aniba.

حراجيها (Auctions): حراجها فرام كننده بستر تجاري بسيار مناسبي براي خريد و فروش كالاي ويژه نظير مازاد بر مصرف سازمانها، تجهيزات دسته دوم، كالاي تكميل نگرديده و نيز كالاي فاسد شدني و نظاير آن مي باشد. از نمونه هاي بارز اين حراجها free markets مي باشد كه محل حراج اجناس برگشتي توليد كنندگان در سايت محلي مازاد بر مصرف سازمانهاي مختلف است.

Free Markets حاجهاي on line مدل B2B را براي خريداران قطعات صنعتي، مواد خام و خدمات تدارك مي بينند. از سال 1995 آنها اقدام به حراجهاي متعدي براي كالا و خدمات در بيش از هفتاد طبقه بندي نموده ناد كه از آن جمله مي توان به قطعات پلاستيكي تزريق قالب، ماشينهاي تجاري، قطعات ساخته شدة فلزي، مواد شيميايي، مدارهاي – شده، ذغال سنگ و غيره اشاره نمود.

Trade Out يكي از سرمايه داران تجارت on line در زمينه حراج براي خريد و فروش مازاد بر نياز كالاها و دارايي هاي بلا استفاده مي باشد. اين شركت كه در اكتبر سال 1998 شكل گرفته است. محل تلاقي هزاران شركت براي داد و ستد اضافه كالاي مصرفي خود كه در بيش از 100 طبقه عرضه مي گردند، مي باشد. شرك Trade Out تخمين مي زند كه منابع مازاد مورد معامله به 350 دلار برسد.

مجمع تجار (Community Market Markers): مجمع تجار، متخصصين رشته هاي  مختلف را دور هم جمع كرده و يك منبع اطلاعاتي قوي on line ايجاد كرده است. هدف از اين مجمع جذب و جلب كساني است كه مي توانند به طور بالقوه خريداران اطلاعات مختلف باشند. سايت Vertical Net شايد يكي از بهترين مكانها براي مجامع مختلف تخصصي در وب باشد.

Vertical Net به صورت يك مجمع تجارتي on line با نام Water on line در سال 1995 شروع به كار نمود از آن زمان تا كنون اين شركت بسيار گسترده گرديده و مجموعا ده مجع اينترنيتي تخصصي را بوجود آورده است. اين مجامع در جهت غنا بخشيدن به دانش مراجعين، جديدترين و تازه ترين اطلاعات و ايده هاي تجاري نوين و نيز كالا را در اختيار آنها مي گذارد. اين مجامع خريد و جزو شركاي پيشگامان صنعت اينترنت نظير Microsoft، IBM، British Telecom، Internet capital Group در آمده اند. منبع اصلي در آمد Vertical Met از راه تبليغات است.

بازارهاي ديجيتالي: شايد جديدترين مدل تجارت B2B، بازارهاي ديجستالي يا exchangeها باشند. Exchangeها براي كالاهايي بازر فراهم مي كنند ككه از قسمت بالايي برخوردارند. گاز طبيعي ارتباطات راه دور و يا الكتريسيته از جمله مقوله هاي قابل فروش دراين بازار هستند. اين بازارها قيمت اجناس و كالا را در هر لحظه اي كه مشتري پر و جو كند، در اختيار وي مي گذارند. Exchang ها درآمد خود را به صورت حق اشتراك و حق كميسيون معاملات به دست مي آورند.

آزمون خريد الكترونيكي: آزمون خريد الكترونيكي روشي است با سه مرحله اين آزمون براي تمامي انواع محصولات و خدمات در صنايع مختلف كاربرد دارد. آزمون خريد الكترونيكي براي خرده فروشان، توليد كنندگان، عرضه كنندگان يا هر شركت ديگري كه در بخشي از فرآيند توزيع محصول از توليد تا مصرف مشاركت مي كنند قابل استفاده است. در اين آزمون كلمة محصول همه جا به معناي محصولات توليدي و خدماتي به كار مي رود.

سه مرحله مربوط به آزمون خريد الكترونيكي عبارتند از:

1-   ويژگيهاي محصول

2-    آشنائي و خرسندي مشتري از محصول

3-    ويژگيهاي مشتري

ويژگيهاي محصول: مربوط به ميزان وابستگي محصول به حواس پنجگانه است.

آشنائي و خرسندي: منظور درجه اي است كه مشتري، مممحصول را شناخته و به آن اعتماد دارد، قبلا آن را تجربه كرده و از خريد مجدد‌ آن خرسند خواهد شد.

ويژگيهاي مشتري: عمده ترين عامل انگيزش مشتري و نگرش وي به خريد را مد نظر                       قرار مي دهد.

شناخت مشتري: شركتهاي on line بايد همواره در جستجو و بررسي و يافتن مشترياني باشند كه طالب خريد از سايت آنها هستند. براي شروع چنين فرآيندي بايد از ميزان نفوس و شرايط جغرافيايي كاربران اينترنت آگاهي لازم را پيدا كنند.

زماني كه از پايگاه اجتماعي و اقتصادي كساني كه مشتريان شما خواهند بود آگاه باشيد، مي توانيد شرايط تجاري خود را مطابق خواسته ها و نيازهاي آنان تنظيم كنيد. در اين راستا بايد فرا بگيريد كه چگونه اين مراجعين بالقوه به سايت شما دسترسي  پيدا مي كنند، شيوه خريد آنها قيمت و قابل بر طرف كردن چه نيازهايي به صورت on line هستند. بين چنين آگاهي و شناختي است كه مي توان استراتژيهاي گسترش بازار و طبقه بندي ها را انتخاب نموده شروع به ساختن سايتي مناسب نماييد.

كار ساختن يك سايت خوب و مشتري پسند و موفق، كاري وقت گير و خسته كننده است، لذا تلاش و كوشش زيادي را مي طلبد. براي انجام موفقيت آميز اين كار، دوازده مرحله ذيل را مطرح مي كنيم:

1-   شناخت اكثريت كساني كه از وب استفاده مي كنند.

2-    كسب آگاهي از گسترش و ديد كودكان به آينده وب.

3-    پيگيري و آگاهي از نحوه صرف پول تو جيبي توسط جوانان در اينترنت.

4-    شناخت كساني كه دست به خريدهاي سنگين مي زنند.

5-    شناخت اينكه بخش اعظم درآمد وب از كدام طريق صورت مي پذيرد.

6-    شناخت و آگاهي از اينكه چه كساني با چه مليتهايي و با چه نسبتي از وب استفاده                  مي كنند.

7-    توجه به مسئله جنسيت –مرد يا زن- در استفاده از وب و شكل دهي الگوي جديد.

8-    شناخت اينكه طبقات مختلف اجتماعي مايل به صرف چه مقدار از درآمد خود به صورت online هستند.

9-    آگاهي از فناوري كامپيوتر مورد استفاده مشتريان و چگونگي دسترسي آنها به وب.

10-            آگاهي از اينكه جه كشورهايي و يا چه مليتهايي دست اندر كار تجارت الكترونيكي مي باشند.

11-            شناخت از طبقات خريداراني كه به سايت شما دسترسي خواهند داشت و چگونگي جلب و جذب آنها.

12-            آگاهي از اينكه خريداران در جستجوي چه مواردي به صورت on line هستند و ارائه آنها به خريداران.

شاخص شدن سايت: پس از آنكه شركتهاي الكترونيكي اهداف خود را به وضوح ترسيم نمودند و مشتريان را شناختند، نوبت به آن مي رسو كه تصميمهاي لازم را در مورد چگونگي مطرح كردن خود در بازار جهاني اتخاذ نمايند. هر شركتي تصميم بگيرد كه انجام و رعايت چه موارد و نكاتي از آنها يك شركت الكترونيكي منحصر به فرد ساخته و از اين ويژگي خود براي جلب و جذب مشتريا استفاده كند. به اين فرآيند شاخص شدن مي گويند.

در شاخص شدن سايت اهداف عبارتند از شناساندن، كيفيت برتر كالا، وفاداري مشتري و تبليغاتي مي باشند.

برپايي و بر قراري يك سايت شاخص و مرغوب مستلزم رعايت سه نكته ذيل است:

1-   شناخت مشتريان: توجه به اين نكته در بسياري از صحنه هاي تجارت مهمترين نكته محسوب مي گردد. اين درست است كه شما محصول را توليد كرده، سايت را بر پا ساخته ايد و طرحهاي بازار يابي و سيستم ارائه خدمات را پياده مي كنيد اما اين مشتريان هستند كه سايت شما را شاخص دانسته و مرغوبيت كالاي آن را تاييد مي نمايند. همچنين به ذهن بسپاريد كه بهترين مشتريان سنتي شما بهترين مشتريان on line شما نخواهند بود بنابراين شيوه هايي كه براي مرغوبيت سايت در تجارت سنتي كارساز بوده است، ممكن است در تجارت الكترونيكي چنين نباشد.

2-    كار با سايت راخيلي راحت نماييد: از تنبلي و سستي مرورگران اينترنت به نفع خود استفاده كنيد و با ارائه سايتي كه ساده بوده و مرور در آن به تفكر نياز نداشته باشد و به آساني بتوان در آن چرخيد، نظر آنها را به خود معطوف نماييد. مشتري اي كه تمايل به مرور سايت ندارد، بلافاصله پس از دريافتن Item مورد نظر خود، فورا آن را خريداري نموده و سايت را ترك مي كند بنابراين بايد چنين سايتي داشته باشيد.

3-    از فناوري براي كارايي سايت استفاده كنيد: از رابطهاي جديد براي بخشيدن ارزش و اعتبار بيشتر به سايت خود بهره گيريد. سايت خود را اب ابنكهاي اطلاعاتي ادغام كنيد و ارائه خدمات، مشخص كردن سايت هاي وب، كاتالوگ هاي خريد و صفحات جديد مي باشد، به طوري كه كاربر مجبور به بخاطر سپردن كلمات عبور براي جستجوي اطلاعات يا محصولات مورد نظر خود نباشد.

حفظ مشتريان: تجارت الكترونيكي موفق گرو در روابط دو جانبه اي مي باشد كه بر اساس اعتماد و منافع مشترك استوار باشد و هميشه هم همين طور بوده است. تنها فرقي كه امروز ميتوان مشاهده نمود گسترده شدن دامنه و عمق رقابت است كه به واسطه شبكه جهاني وب ايجاد گرديده و چالش بيشتري را از سوي صاحبان سايت هاي تجاري مي طلبد. مطمئنا سايت هاي متعددي كالا و صفحات يكساني را به مشتريان عرضه مي نمايند كه مي تواند مسئله رقابت را شديد نمايد. البته برقراري روابط مستحكم با مشتريو ارائه خدمات مناسب به وي نبايد بيش از حد پيچيده باشد، درست است كه فنائري پشتيباني كننده از روابط بين بازرگان و مشتري پيچيده است، اما اصول اين كار ساده مي باشد. هدف بايد ايجاد يك تجربه موفق و دلچسب در مشتري با در اختيار قرار دادن آنچه كه وي به ذنبالش است باشد يعني سادگي ارائه خدمات و انجام خواسته ها بدون تحميل زحمت و مشقت به آنها.

انتخاب سيستم پرداخت: وقتي خريداران و فروشندگان با هم به داد و ستد مي پردازند يعني اين كه هر دو در مورد كالاي مورد معامله و پرداخت قيمت آن به توافق رسيده ناد، نتيجه منطقي چنين توافقي، شيوه پرداخت قيمنت كالا در مقابل تحويل جنس توسط فروشنده را مي طلبد. در دنياي تجارت مجازي، صفحه مانيتور تصاوير كالاها را به نمايش گذاشته و كليك ماوس روي دكمة

Buy Now يعني موافقت خريدار براي خريد جنس تلقي مي گردد.

فرآيند داد و ستد on line را مي توان به بخش هاي جداگانه تقسيم نمود. پيشنهاد خريد جنس صحت و تاييد مشخصات خريدار جنس، پرداخت پول و تحويل كالا. يك سايت تجارت الكترونيكي و سيستم هاي مربوط به آن بايد منافع هر دو طرف داد و ستد يعني خريدار و فروشنده را از شيوه هاي پرداخت غير قانوني از طرف خريدارنا محافظت و خريداران راهم ار دريافت جنس تقلبي و يا اشتباه محفوظ مي دارد. رعايت اصول قانوني موجب حفاظت فروشنده از انجام داد و ستد غير مجاز و يا بحث و جدل در مورد زمان تحويل جنس و يا شرايط انجام معامله مي گردد.

پرداخت قيمت اجناس و يا خدمات به صورت الكترونيكي معرف و جايگزين تبادلات واقعي مي باشد پروتكلهاي پرداخت قيمت اجناس و يا خدمات،تيم طراز شيوه هاي تبادلات به صورت حسابهاي نوشته شده و كاغذي هستند. در حقيقت اگر چنين شيوه اي به درستي انجام پذيرد، خريد و تبادلات الكترونيكي كارسازتر از شيوه هاي سنتي كه اغلب شماره كارت اعتباري خريد را به وضوح و بدون هيچ رمز گذاري به نمايش ميگذارد، محسوب مي گردد.

طبقه بندي سيستم پرداخت: سيستم هاي پرداخت الكترونيكي بر اساس كاربردشان به طبقات مختلفي تقسيم مي گردند. سيستم هاي پرداخت مايكرو (Micropayments) اگر چه از جزئي ترين واحد پولي استفاده مي كنند ولي وجوه مختلف الكترونيكي را در زماني كه مدت زمان- مد نظر است، كارآمدتر مي سازند. كارتهاي هوشمند، چه مدت دار و چه قابل تمديد منبع اعتباري را روي خود ذخيره دارند و در هنگام خريد مي توان از آن براي پرداخت پول جنس و يا خدمات استفاده نمود. صورت حسابهاي الكترونيكي پرداخت و ارسال صورت حسابها را در اينترنت امكان پذير ساخته اند.

طبقه بندي مذكور معرف كار سيستمهاي پرداخت به حالت كلي هستند. اما به صورت خاص و ملموس تر. مشتريان پول اجناس مورد نظر خود را به يكي از طريق زير پرداخت مي نمايند. پرداخت مايكرو، كارت هوشمند، صورت حساب الكترونيكي و يا كارت اعتباري.

پرداختهاي مايكرو:

پرداخت به شيوه مايكرو از چهار مرحله تشكيل گرديده است:

1-   مشتري درخواستي مبتني بر بارگذاري (load) اعتبار (واگذاري اعتبار) با استفاده از نرم افزار wallet را مي نمايد.

2-   2- شبكه بانكي، موجودي مشتري را به صورت حساب بانكي يا كارت اعتباري تاييد مي كند. حسابهاي بانكي و كارتهاي اعتباري به عنوان دو منبع مالي و اقتصادي به طور متفاوت عمل مي نمايند.

3-    پس از تاييديه، مبلغ كارت اعتباري فورا قابل دسترس مي گردد، اما حساب بانكي نياز به پنج روز زمان براي فعال شدن دارد.

4-    بعد از آنكه مبلغ اعتباري به wallet منتقل گرديد، مشتري مي تواند بهاي جنس اجناس خريداري خود را در وب به صورت پرداختهاي مايكرويي اعمال نمايد. Wallet به طور خودكار مبالغ پرداختي را از كل مبلغ كسر مي كند. يكي ديگر از ويژگيهاي مهم پرداخت مايكرو عدم اجبار به انتقال مبلغ از يك كارت اعتباري يا حساب بانكي براي هر بار            خريد است.

بعضي از سيستمهاي پرداخت مايكرو به صورت on line مورد استفاده هستند. دو مدل از اين سيستمها پرداخت بعدي (debit) و پرداخت اعتباري (credit) مي باشند. سيستم پرداخت debit نظير compuq’s Milicent Microcommerce network نمونه بارزي از يك سيستم پرداخت نقدي محسوب مي گردد. در شروع هر ماه، خريداران مقدار پول شخصي را به حساب پرداخت مايكرو خود واريز مي نمايند وmilicent هر كدام از پرداختها را از wallet الكترونيكي آنها كسر مي كند. نقطه ضعف Milicent در اين است كه سايت هاي on line آن را قبول ندارند، چرا كه فشار به مشتريان براي واريز كزدن پول در حساب نتيجه ايدر پي ندارد و مشتريان اين كار را انجام نمي دهند. برنامه Microsoft wallet كه ما به آن شيوه پرداخت كيف الكترونيكي نهاده ايم. يك سيستم پرداخت اعتباري مي باشد كه در internet Explorer و نسخه هاي بالاتر آن قرار داده شده است.

Microsoft wallet  همه مبالغي را كه شما مي پردازيد، جمع كرده و آنها را پرداخت مينمايد و سپس ي ك صورت حساب ماهيانه براي شما ارسال مي كند. نقطه ضعف اين شيوه در پيگيري خريدها مي باشد كه شبيه به كارت اعتباري است. نقطه قوت آن در اين است كه مايكرو سافت مي تواند از قدرت و نفوذ خود براي متقاعد كردن فروشندگان به پشتيباني از اين سيستم پرداخت، استفاده نمايد. اين روش پرداخت علاقه مندان زيادي در كشور استراليا دارد.

كارتهاي هوشمند: كارت هوشمند يك  تراشه از مدارهاي مجتمع است كه در يك تكه پلاستيك قرار دارد. بعضي از تراشه هاي كارت هوشمند مي توانند تا پ00 برابر اطلاعات موجود روي كارتهاي مغناطيسي استاندارد را در خود جاي دهند. تراشه ها  ويژگي هوشمند را به كارت مي افزايند و به كارت اين امكان را مي دهد كه اطلاعات را ذخيره و پردازش نمايد. كارتهاي هوشمند به صورت يك بار مصرف (memory) و قابل تمديد –قابل بارگذاري مجدد (reloadable)- عرضه مي گردند. كارتهاي يك بار مصرف منبع مشخصي دارند كه خريداران مي توانند از آن استفده كنند. كارتهاي قابل تمديد از حافظه و اطلاعات بيشتر و نيز درجه بالاتري از امنيت برخوردارند. اين كارتها حاوي نرم افزار متعددي روي يك تراشه هستند كه مي توانند كلمات عبور متعدد را مديريت نموده و قابليت آن را دارند كه اطلاعات را به صورت رمز در آورند. مجموع اين ويژگيها كربردهاي بيشتري به كارتبخشيده و در عينحال  درجه امنيت آن را بالا مي برد.

صورت حساب الكترونيكي (Electronic Billing)

صورت حساب الكترونيكي در مدلهاي مصرف كننده-تجارت و تجارت-تجارت، جواب خوبي داده است اگر در حال حاضر اقدام به صدور صورت حسابهاي كاغذي مي نمايند و يا اين كه هنوز سيستم پرداخت خود را توليد نموده ايد، بهتر است به نقشي كه صورت حساب الكترونيكي مي تواند در سازمان شما و راه حل تجارت الكترونيكي آن ايفا نمايد، فكر كنيد.

صورت حساب الكترونيكي ارائه، پرداخت و ارسال صورت حسابها را در اينترنت امكان پذير مي سازد. فرآيند ارسال صورت حساب با گرفتن داده هاي استاتيك ككه معمولا براي چاپگرها ارسال مي گردند. ميزباني اين اطلاعات در يك سرور به صورت حساب با امكان ارتباط متقابل، صورت مي گيرد. در وب، بازرگانان مي توانند رابط كاربر را براي تكتك مشتريان سفارشي نمايند. صورت حساب الكترونيكي با پردازش اطلاعات مربوط به پرداختهاي on line در هزينه ها صرفه جويي نموده و منافع مديريت پرداخت نقدي را مستقيما به سايت بازرگان بر مي گرداند. بازرگان بايد پس از ارائه صورت حساب و دريافت مبلغ آن را به حساب خود ارسال و اطلاعات حساب را به روز رساند.

تراكنش صورت حساب الكترونيكي معمولا شامل شش مرحله مي گردد:

1-   پس از تاييد نام كاربر و كلمه عبور، صورت حساب مشتري ارائه مي گردد.

2-    مشتري صورت حساب را مشاهده، مطالعه و پرداخت مي كند. نتيجه اين تراكنش معمولا واريز پول به حساب بازرگان از طريق حساب بانكي و كارت اعتباري مشتري صورت مي گيرد.

3-    تراكنش و يا عدم تاييديه اطلاعات مربوط به تراكنش به بازرگانان برگردانده مي شود.

4-    تراكنش به فايل تاييديه ارسال مي گردد.

5-    رسيد الكترونيكي مشتري، كه نشان دهنده موفقيت يا عدم موفقيت تراكنش است، صادر مي گردد.

6-    فايل تاييد تراكتش (ACH) مجددا فرمت شده و آماده حسابرسي بعدي مي گردد. چنين فرآيند – نظر بسياري از شركتها را به خود جلب نموده است كه هر كدام از اين شركتها منبع خوبي براي كسب اطلاعات بيشتر هستند. از جمله اين شركتها مي توان، مايكرو سافت و Check free اشره نمود كه دومي متخصص در فرآيند پرداخت است و ساير فروشندگان صورت حسابهاي الكترونيكي:

Blue Gill Technologyics، @work، Navazen، Edocs مي باشند. دفاتر خدماتي و توليد كنندگان سرويسهاي پرداخت حساب پردازي از جمله Pitney Bowes، IBS.Bell & Howell فرآيند داد و ستد را با بكار گيري صورت حساب الكترونيكي ساده و آسان             نموده اند.

كارتهاي اعتباري:

با وجود آنكه پردادختهاي مايكرو كارتهاي هوشمند و صورت حساب on line، هر كدام نقش مهم و جالبي را تجارت الكترونيكي ايفا مي نمايند. سه شركت بزرگ كارت اعتباري بيش از 98 درصد از داد و ستدهاي وب را به عهده دارند. مقايسه اين رقم يعني 96 درصد با داد و ستدهاي خارج از اينترنت كه فقط حدود 20 درصد از خريدها را با استفاده از كارتهاي اعتباري به خود اختصاص داده است، بيانگر اين نكته مي باشد كه كارتهاي اعتباري از مدت زيادي در داد و ستد مشتري-تجارت on line برخوردار هستند. اكثر مؤسسات مالي سيستمهاي تاييد كارت اعتباري، برنامه هاي نرم افزاري تجارت الكترونيكي، سيستمهاي كارت اعتباري شركتهاي بزرگي چون

Carte Blanche Diners Club، American Express، Novus/Discoves، Master Card، JCB، visa را در برنامه هاي خود ادغام نموده اند.

پرداختهاي الكترونيكي: براي انجام پرداختهاي الكترونيكي در اينترنت براي خريدهايي كه در فروشگاه on line شما انجام مي گيرد، لازم است در ابتدا يك حساب در يكي از مؤسسات مالي و يك شركت پرداخت اينترنت افتتاح كنيد و همچنين نرم افزار شركت را جهت قبول كردن پرداختها نصب نماييد. شروع پرداختها با استفاده از wallet الكترونيكي يا كامل كردن فرم جديد در سايت مربوطه نماييد. پاراگرافهاي زيرين، بخشها و عناصري را كه بايد در تجارت الكترونيكي صورت پذيرد، توضيح مي دهد.

كيف الكترونيكي (Electronic wallet): نرم افزاري است كه مشتري جهت خريدهاي الكترونيكي خود بكار مي برد به كيف الكترونيكي موسوم است اين كيف يا wallet مشتري را قادر مي سازد اطلاعات مورد نظر را در كامپيوتر خود ذخيره نموده و محتاج به روز رساني مدام اطلاعات نظير نام مشتري، آدرس حمل بار و يا صورت حساب و اطلاعات مربوط به پرداخت نباشد. Walletهاي الكترونيكي انواع كارتهاي اعتبتري، پرداخت نقدي ديجيتالي، چكهاي كاغذي و ديجيتالي و سفارشات خريد را پشتيباني مي نمايند. نسخه هاي مختلف نرم افزار wallet شامل

V wallet(veri fone)، commerpoint wallet (IBM) و Microsoft wallet هستند. خيلي از سايت ها از walletها استفاده نمي كنند زيرا كاربران مجبور به download نمودن نرم افزار و پيكربندي نسبتا پيچيده اي هستند. جايگزين پر طرفدار walletهاي الكترونيكي به كارگيري يك فرم توسط بازرگانان در سايت مربوطه است. اين فرم كه توسط مشتريان پر مي شود شامل اطلاعاتي نظير آدرس تماس، شماره تماس، نحوه پرداخت و ليست اجناس انتخابي مي باشد. اكثر نرم افزارهاي تجاري پر طرفدار معمولا از طريق فثئحمشفثها اين امكان را به وجود مي آورند كه فرمها، طراحي، توليد و به راحتي توسط بازرگانان به كار گرفته شود. اگر چه نتايج حاصل از تجارت الكترونيكي بر اساس فرم و نه بر اساس wallet استوار است. اما ساير اجزا عملكرد يكساني دارند.

 برقراري سيستم تاييد كارت اعتباري mplementing credit card verification

آخرين مرحله در انجام معملات الكترونيكي برقراري سيستم تاييد كارت اعتباري است. هر كدام از فروشندگان نرم افزار تجاري دستور العملهاي مختص خود را باي پيوند خدمات تاييد كارت اعتباري به نرم افزار تجاري دارا هستند. براي مثال بياييد با هم فرآيندب را كه cyber cash جهت پياده سازي سيستم كارت اعتباري طي مي كند، مورد بررسي قرار دهيم cyber cash اخيرا نسخه جديد خدماتي به نام cash registers را منتشر نموده است. اين نسخه از ساختار جديدي از نظر پرداخت پول اجناس برخوردار بوده و عمليات مربوطه در – به راحتي امكان ادغام غرفه ها را به خدمات پرداخت، فراهم نمايد. همچنين مي تواند موارد ارتقا به خدمات جديدتر، استانداردها و ساير موارد ممكن را عرضه نمايد.

پياده سازي فناوري cyber cash به سه صورت امكان پذير است. راه اول اينكه شما مي توانيد از خدمات يك Merchant Devalopment Partner براي ادغام و يا ميزباني سايت تجاري cyber cash بهره بريد. راه دوم اينكه، نرم افزار cyber cash را download نموده و با غرفه خود ادغام نماييد. راه سوم اينكه، به جاي ساختن سايت تجاري يك نرم افزار تجارت الكترونيك يا راه حل غرفه را كه پيشاپيش با خدمات cyber cash ادغام شده است،              انتخاب نماييد.

اطمينان از افت داد وستد on line: يكي از طرق داد و ستد مطمئن، به كار گيري پروتكل پرداخت Secure Electronic Transation (SET) مي باشد. اين پروتكل استاندارد كه براي اينترنت طراحي گرديده، امنيت سطح بالايي را در مقابل كلاهبرداران و متقلبين در داد و ستدهاي مبتني بر كارت اعتباري ايجاد مي نمايد. مؤسسات visa، Master card به كمك فن آوري شركاي خود نظير Veri fone پروتكل SET را براي فراهم آوردن همان درجه امنيتي كه در انجام معاملات سنتي در فروشگاهها براي همه طرفهاي ذينفع وجود دارد، طراحي نموده اند. فرآيند مجاز شناختن خريدار ئ اعتبار كارت مشتمل بر – كنترلهاي امنيتي يابا استفاده از مجوزهاي ديجيتالي صادر شده براي مشتريان ژ، بازرگانان، بانكها و انواع پرداختها مي باشد. عناصر چهارگانه SET عبارتند از يك wallet پيغامهاي پروتكل SET را ايجاد مي نمايد كه اين پيغامها توسط سه عنصر ديگر مورد پذيرش قرار مي گيرند. سرور تجاري داد و ستدهاي مبتني بر كارت اعتباري و محورها را پردازش مي نمايد. برنامه gate way مجوز بازرگانان و پيغامهاي پرداخت را پردازش نموده و طرف معامله با شبكه هاي مالي خصوصي است. مؤسسه صدور مجوز، مجوزهاي ديجيتالي را كه توسط ساير عناصر در خواست مي گردند، صادر و مورد تاييد قرار مي دهد.

داد و ستدي كه امنيت آن توسط مرورگر مبتني بر SET انجام مي گيرد، شامل مراحل زير مي گردد. مشتري يك حساب بانكي از طريق مؤسسات خدماتي Master card يا Visa باز مي كند. مشتري يك فايل الكترونيكي كه به عنوان كارت اعتباري براي خريدهاي on line است، دريافت مي نمايد. سپس مشتري سفارش خود را در وب از طريق email يا بوسيله تلفن انجام مي دهد. آنگاه مرورگر جزئيات به رمز در آمده مربوط به سفارش مشتري را به بانك ارسال مي كند كه حاوي كليد عمومي بانك (bank’s public key) اطلاعات مربوط به نحوه پرداخت و مجوز مشتري است. در اين زمان بانك مجوز بازرگانان و اطلاعاتمربوط به سفارش را تاييد مي نمايد. بانك مجوز لازم را به صورت ديجيتالي امضا و براي بازرگان ارسال مي كند. در خاتمه سفارش انجام مي پذيرد.

پروتكل SET، محرمانه بودن اطلاعات، ادغام داده ها، تاييد صحت و شناسايي و درستي موارد مالي در داد و ستد را فاهم مي نمايد. پروتكل SET از الگوريتم هاي رمزگذاري كليد عمومي پيشرفته براي ايمن و محرمانه اطلاعات استفاده مي كند. ايمن از ديد اشخاصي كه در داد و ستد نقش ندارند. الگوريتم هاي رمزگذاري، موجب به رمز در آمدن و از رمز خارج شدن اطلاعات مي گردند. فرآيند رمزگذاري كليد عمومي اين امكان را به هر كس مي دهد كه با استفاده از كليد عمومي، پيغامهاي رمز قرار را به گيرنده مورد نظر ارسال نمايد. پس از دريافت پيغام با به كارگيري كليد رمز گشايي خاص قادر به خواندن پيغام خواهد بود.

همچنين پروتكل SET مي تواند اطلاعات كارت اعتباري را مستقيما از مصرف كننده به مؤسسه مالي بازرگان، بدون اجازه به وي براي دستيابي به اطلاعات حساب صحب كارت ارسال نمايد. بدين ترتيب مصرف كننده آسوده خاطر است كه هيچ كس امكان دسترسي به اطلاعات كارت اعتباري وي را پس از انتقال شماره حساب نخواهد داشت بازرگاني كه داد و ستدهاي خود را بر اين شيوه استوار نموده است نيز از لو رفتن شماره حساب مشتريان و خطراتي كه ممكن است از اين رهگذر به وجود آيد در امان است، زيرا اطلاعات كارت اعتباري به سرور سايت آنها وارد نمي گردد.

زماني كه يك پيغام از طريق پروتكل SET به رمز در آيد، يك ارزش عددي منحصر به فرد براي اين پيغام ايجاد مي گردد.

پروتكل SET از مجوزهاي ديجيتالي براي شناسايي همه طرحهاي ذينفع در يك معامله استفاده مي كند. وقتي يك مصرف كننده با استفاده از پروتكل SET اقدام به خريد مي كند. يك محور مجوز ديجيتالي از مصرف كننده براي بازرگانان ارسال مي گردد و هم زمان با آن پيغامي نيز از بازرگان براي مصرف كننده فرستاده مي شود.

مجوز ديجيتالي مصرف كننده به عنوان يك كارت اعتباري امضا شده براي بازرگان است. مجوز ديجيتالي به مثابه صحت اسم و آدرس و ساير اطلاعات مربوط به مشتري بوده و بازرگان اين اطمينان را پيدا مي كند كه كارت اعتباري از طرف يك متقلب و كلاهبردار مورد سؤ استفاده قرار نگرفته است. مجوز ديجيتالي به مشتري اين اطمينان را مي دهد كه اطلاعات مربوط به بازرگان از مجوزهاي قانوني در امر داد و ستد برخوردار بوده و اقلام خريداري شده براي وي ارسال خواهند گرديد.

تبادل مجوزهاي ديجيتالي در داد و ستدهاي SET مسئوليت اطلاعات مربوط به معامله را بر دوش مشتري و بازرگان مي گذارد، بنابراين اگر يك كصرف كننده، چيني را سفارش بدهد و جنس را دريافت كند، نمي تواند سفارش خود را انكار نمايد همين طور بازرگان نيز نمي تواند بعدا ادعا كند كه سفارش را دريافت ننموده است.