تحقیق درباره تقطیر و انواع آن

َ تقطیر

،اجزای سازنده یک محلول با روش تبخیر و تراکم است. روش جداسازی مواد اجزای سازنده یک محلول گوناگونند. یکی از این روش‌ها فرآیند تقطیر است که خود روش‌های مختلفی دارد و از جمله کاربردهای مهم آن در پالایش جداسازی مواد نفت و جدا سازی اجزایی آن است.

انواع تقطیر:تقطیر ساده: اجزای سازنده محلولی از یک ماده حل شده غیر فعال را می‌توان با تقطیر ساده از هم جدا کرد. برای این کار محلول را می‌جوشانیم تا حلال فرار، تبخیر و از ماده حل شده جدا شود. با سرد کردن بخار (میعان)، حلال مایع جمع آوری می‌شود و ماده حل شده به صورت باقی مانده تقطیر باقی می‌ماند.

هنگامی که ناخالصی غیر فراری (مانند شکر یا نمک) به مایع خالصی اضافه میشود فشار بخار مایع تنزل می یابد و به این دلیل که مولکولهایی که در سطح مایع هستند فقط مولکولهای جسم فرار نیستند قابلیت تبخیر مایع کم میشود. در هنگام تقطیر یک مایع خالص چنانچه مایع زیاده از حد گرم نشود درجه حرارتی که در گرماسنج دیده میشود، یعنی درجه حرارت دهانه خروجی، با درجه حرارت مایع جوشان در ظرف تقطیر، یعنی درجه حرارت ظرف، یکسان است.

درجه حرارت دهانه خروجی، که به این ترتیب به نقطه جوش مایع مربوط میشود، در طول تقطیر ثابت می ماند.

هرگاه در مایعی که تقطیر میشود ناخالصی غیر فراری موجود باشد، درجه حرارت دهانه خروجی همان درجه حرارت مایع خالص است زیرا ماده ای که بر روی حباب گرما سنج متراکم میشود به ناخالصی آلوده نیست. ولی درجه حرارت ظرف به علت کاهش فشار بخار محلول بالا میرود

ب) تقطیر جزء به جزء: 

          برای جداکردن موادی که نقطه جوش آنها خیلی به هم نزدیک باشد از تقطیر جزء به جزء استفاده میکنند. اختلاف این روش با تقطیر ساده آن است که در این حالت از یک ستون تقطیر جزء به جزء استفاده میشود.

          ستونهای تقطیر جزء به جزء انواع متعددی دارند ولی در تمام آنها چند خصلت کلی مشاهده میشود. این ستونها مسیر عمودی را به وجود می آورند که باید بخار در انتقال از ظرف تقطیر به مبرد از آن بگذرد، این مسیر به مقدار قابل ملاحظه ای از مسیر دستگاه تقطیر ساده طویلتر است. هنگام انتقال بخار از ظرف تقطیر به بالای ستون مقداری از بخار متراکم میشود. مایع متراکم شده، در حالی که به پایین ستون می ریزد دوباره در تماس با بخاری که از پایین به بالا در جریان است به طور جزئی تبخیر میشود و به سمت بالا میرود و طی این میعان و تبخیر شدنهای متوالی بخار از جزء فرار تر غنی تر میشود، یعنی هرچه به سمت بالای ستون پیش میرویم غلظت جزء فرار تر بیشتر و هر چه به سمت پایین می آییم غلظت جزء غیر فرار بیشتر میشود.

          از نقطه نظر تئوری، جدا کردن دو ترکیب فرار به طور کامل، بوسیله تقطیر حتی زمانیکه اختلاف در نقطه جوش آنها زیاد باشد امکان پذیر نیست زیرا همیشه جزء دارای نقطه جوش پایین تر فشار بخارش را بر روی نقطه جوش جزء دیگر اعمال نموده و پاره ای از مولکولهای با نقطه جوش بالاتر نیز تقطیر میگردند. اما بهرحال در امور تجربی، بوسیله تقطیر جزء به جزء میتوان مخلوط اینگونه مایعات را در حد مطلوبی جدا نمود.

مخلوط دو ماده با هم در برخی مواد تولید آزئوتروپ میکند، یعنی مخلوط با درصد معینی تا آخرین قطره تقطیر میشود. در اینگونه موارد نمیتوان مخلوط را بوسیله تقطیر جزء به جزء از یکدیگر جدا کرد. برای از بین بردن این حالت یا ماده دیگری به مخلوط اضافه میکنند تا آزئوتروپ دیگری که مطلوب باشد بدست آید و یا فشار را تغییر میدهند. مثلا الکل 95 درصد تشکیل آزئوتروپ میدهد که برای از بین بردن نقطه آزئوتروپ، بنزن به آن اضافه میکنند که در نتیجه نقطه آزئوتروپ دیگری با درصد آب بیشتر ایجاد میشود که بدین ترتیب آب خارج شده، الکل و بنزن باقی میماند که بوسیله تقطیر جزء به جزء به راحتی جدا میشودسیستمهای که از قانون رائول انحراف دارند بر دو نوع هستند :                                                    @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@൦ಘ౦౔ಊಎൎಘŀ౒ಎ@౎౤@಄౎ಌಐಌ@ౢ౎ౌಐಈ@౎ಌౚౢ౎ಂ@ಊౖ౐౔@౞౎ౢಌ౞t@౞ౢ@ൎಘಌ@ౚ౎ಈ౔@౞ౢ@ಊಌౚඌಘ@ಂ౨౎ౢŀ౒ಈఘ@ಊൎ౒൦ಘಊඊಘ@ಐౘಐ౞@౞౎ౢ౞\@ൎಘಌ@൐ಘ൨ಘಌಎ@Pಊൎ౒൦ಘಊR@ಊౢ౐ಐ౮@౐ಎ@ಊౚಈಐඈಘఘ@౐౎@౔ൢ൒ಘ౐@౞ౢ౪౞@ಊ൲ಘඌಘ@౎౦౔ŀ౒ಎ@ಂ౨౎ౢ@౐౜౎ౢ@ౄಌ@౐౎ಈ౎౔ౢ@౎౤@ಂ౨౎ౢ@౐౜౎ౢ@ಎౢŀ඘౒@౎ౘ౤ൎಘ@౜౎ಈ౪@౎౦౔\@ൎಘಌ@ಌوع محلول که محلول آزئوتروپ با نقطه جوش کمینه نام دارد، در دمایی به جوش می‌آید که پایین‌تر از نقطه جوش هر یک از اجزای آن در حالت خاص است.
سیستمهای که از قانون رائول انحراف منفی دارند: اگر سیستمی انحراف منفی از قانون رائول نشان دهد، در منحنی فشار کل مینیممی وجود خواهد داشت. محلولی که غلظت متناظر با این کمینه دارد، فشار بخاری خواهد داشت که در هر دمایی، پایین‌تر از فشار بخار هر یک از اجزای آن در حالت خاص است. چنین محلولی در دمایی بالاتر از نقطه جوش هر یک از اجزای سازنده در حالت خاص، می‌جوشد. این محلول آزئوتروپ با نقطه جوش بیشینه نامیده می‌شودبخار در حالت تعادل با مایع همگن که نقطه جوش بیشینه یا کمینه دارد، دارای همان غلظتی است که مایع آن دارد. از این رو آزئوتروپ‌ها، مانند مواد خالص، بدون تغییر تقطیر می‌شوند. از محلول جز به جز یک محلول دو جزئی که آزئوتروپی تشکیل می‌دهند، سرانجام یک جز خالص، و آزئوتروپ حاصل می‌شود ولی دو جز آن به صورت خالص به دست نمی‌آید.

   تبلور مجدد   
         

در واکنشهای آلی محصولات بندرت به صورت خالص به دستمی آیند. وقتی ماده به صورت جامد باشد معمولا آنرا در حلالی حل کرده و مجددا بهصورت بلور رسوب میدهند. این عمل را تبلور مجدد می نامند.

ترکیبی که میخواهیممتبلور کنیم را باید در یک حلال یا مخلوطی از حلالهای داغ، محلول بوده و در حالتسرد همان حلالها نامحلول باشد. عمل تخلیص در صورتی انجام میشود که ناخالصی یا درحلال سرد محلول باشد و یا در حلال داغ نامحلول باشد. در حالت دوم محلول را بصورتداغ صاف میکنیم تا ناخالصیهای محلول جدا شوند. اگر محلول رنگی باشد و ما بدانیم کهجسم مورد نظر بیرنگ است مقدار کمی از زغال رنگبر به محلول سرد اضافه نموده سپس آنراحرارت داده، بصورت داغ صاف میکنیم. زغال رنگبر، ناخالصیهای رنگی را جذب میکند.

انتخاب محیط تبلور کارساده ای نیست، رفتار حلالیت ترکیب یا باید شناخته شده باشد و یا باید به طریق تجربیمشخص گردد. مثلا وقتی که تبلور پارادی بروموبنزن مورد نظر باشد مخلوطی از اتانل وآب به کار میرود. ترکیب هم در اتانل سرد و هم در اتانل داغ محلول است: از اینرواتانل تنها، برای این کار مفید نیست. از طرف دیگر این ترکیب چه در آب سرد و چه درآب داغ کم محلول است بنابر این آب تنها نیز برای این کار مفید نیست. اما مخلوطمساوی از الکل و آب در حالت داغ حلال خوبی برای جسم است و در حالت سرد حلالیت آنجزئی است از اینرو از مخلوط این دو حلال برای تبلور پارادی بروموبنزن استفادهمیشود.

بعضی مواقع عمل تبلورخودبخود صورت نمیگیرد و باید آنرا بر اثر تحریک متبلور نمود. بدین منظور یا جدارداخلی ظرف در سطح محلول را میخراشند و یا ذراتی خالص از همان جسم را در محلول سردوارد میکنند تا تبلور شروع شود. بسیاری از ترکیبات بر اثر سرد کردن محلول یا سردکردن به همراه هم زدن به صورت بلور در میآیند. برخی ترکیبات به صورت روغن در آمده چندین ساعتو حتی گاهی چندین روز وقت لازم است تا بلور تشکیل شود.

بطور خلاصه تبلور مجدد به روش انحلال شامل مراحل زیراست:

(1)-انتخاب حلال مناسب،(2)- انحلال جسم مورد تخلیص در نقطه جوش حلالیا نزدیک به آن،(3)- صاف کردن محلول داغ برای جداکردن ناخالصیهاینامحلول،(4)- تبلور از محلولی که در حال سرد شدن است،(5)- جداکردن بلورها از محلولی که در آن شناور هستند،(6)- شستشوی بلورها برای خارج کردن محلولی که به آنها آغشته است،(7)- خشک کردن بلورها

بخشعملی

          خالص سازی بنزوئیک اسید: یک گرم بنزوئیک اسید ناخالص را در ظرف ارلن مایر 50 میلی لیتری تمیزی قرار دهید. حدود 10 میلی لیتر آب به آن اضافه کنید. با چراغ گاز حرارت دهید تا به آرامی به جوش آید. در قسمتهای یک میلی لیتری به اندازه لازم آب اضافه کنید تا دیگر جسم جامدی در محلول جوشان حل نشود.

          اگر محلول رنگین است (توجه داشته باشید که بنزوئیک اسید خالص بیرنگ است) محلول را کمی سرد کنید (احتیاط: هیچگاه به محلول جوشان زغال رنگبر اضافه نکنید) حدود 1/0 گرم زغال رنگبر اضافه کنید و دوباره مخلوط را همراه با همزدن گرم کنید تا برای چند دقیقه بجوشد. مخلوط داغ را مطابق شکل (1) بصورت داغ صاف کنید. ظرف خالی را با 1 تا 2 میلی لیتر آب داغ بشویید و محلول شستشو را از صافی عبور دهید. در صورتی که محلول صاف شده هنوز رنگی باشد، عمل با زغال رنگبر را تکرار کنید. اگر طی صاف کردن بلور تشکیل شد محلول را دوباره حرارت دهید تا بلورها حل شود سپس ظرف را با شیشه ساعت یا بشر معکوسی بپوشانید و اجازه دهید به آرامی سرد شود تا به دمای اتاق برسد (اگر سریع سرد شود بلورهای ریز ایجاد میشود). سپس ظرف را برای حدود 15 دقیقه در آب یخ قرار دهید.

شکل (1)

          به کمک صافی مکنده ای (تکه ای از کاغذ صافی را به اندازه کف قیف بوخنر بریده و در ته قیف قرار داده و با کمی حلال خیس کنید تا به کف قیف بوخنر بچسبد و مطابق شکل (2) دستگاه را ببندید.) بلورها را جمع آوری کنید و توده رسوب روی صافی را با دو قسمت کم آب سرد بشویید.

 بلور ها را بر روی تکه ای کاغذ صافی یا بهتر از آن بر روی شیشه ساعتی، پخش کنید و بگذارید تا در هوا کاملا خشک شود. وزن و نقطه ذوب محصول خالص شده را پس از اینکه کاملا خشک شد اندازه بگیرید. درصد بازده را حساب کنید.

   تقطیر با بخار آب   

غالبا به کمک تقطیر با بخار آب میتوان ترکیبات آلی فراری را که با آب مخلوط نمیشوند یا تقریبا با آن غیر قابل اختلاط هستند تفکیک و تخلیص کرد. در این روش مخلوط آب و جسم آلی با هم تقطیر میشوند. که به دو صورت امکان پذیر است:

1) روش مستقیم: که مخلوط آب و ماده آلی با همدیگر حرارت داده میشوند (تقطیر بوسیله آب).

2) روش غیر مستقیم: که بخار آب را در ظرف دیگری ایجاد کرده و از داخل ماده آلی عبور میدهند.

در تقطیر با بخار آب طبق قانون دالتون فشار بخارهای حاصله در درجه حرارت معین، برابر با مجموع فشارهای جزئی همان بخارها است:                                         P_T = P₁ + P₂ + P₃ + …  

از این عبارت چنین بر می آید که همواره در هر درجه حرارتی فشار بخار کل مخلوط حتی از فشار بخار فرار ترین جزء در آن درجه حرارت بیشتر است، زیرا که فشار بخار اجزای دیگر مخلوط هم دخالت میکنند. بنابر این باید درجه جوش مخلوط ترکیبهای غیر قابل اختلاط کمتر از جزئی باشد که کمترین نقطه جوش را دارد.

آب (با نقطه جوش 100 درجه) و بروموبنزن (با نقطه جوش 156 درجه) در یکدیگر نامحلولند. این مخلوط در حدود 95 درجه سانتیگراد میجوشد. در این درجه، فشار بخار کل مخلوط برابر با فشار آتمسفر است. همانگونه که طبق نظریه دالتون پیش بینی میشد این درجه کمتر از نقطه جوش هر یک از این دو ماده به صورت خالص است.

مزیت استفاده از تقطیر با بخار آب در این است که در جه حرارت در این تقطیر نسبتا پایین است (کمتر از 100 درجه) و این روش برای خالص سازی موادی به کار میرود که نسبت به حرارت حساسند و در حرارتهای بالا تجزیه میشوند. همچنین این روش برای جدا کردن ترکیب، از مخلوط واکنشی که محتوی مقدار زیادی از مواد قیر مانند باشد مفید است.

بخش عملی

تقطیر با بخار آب بروموبنزن

در یک بالن ته گرد مقدار 20 میلی لیتر بروموبنزن و 10 میلی لیتر آب بریزید و دستگاه تقطیر با بخار آب را مطابق شکل ببندید.

حرارت را آغاز کنید. برای جلوگیری از جمع شدن آب در ظرف حاوی ماده آلی (ظرف3) آنرا نیز حرارت دهید محصول را جمع آوری نمایید و هنگامی که دیگر بر اثر افزوده شدن محصول تقطیر حجم بروموبنزن تقطیر شده تغییر نکرد زمان پایان تقطیر است. حجم کل محصول تقطیر جمع آوری شده و حجم بروموبنزن موجود در

.

   تقطیر   

تقطیر، معمولترین روشی است که برای تخلیص مایعات به کار می رود. در این عمل مایع را به کمک حرارت تبخیر می کنند و بخار مربوطه را در ظرف جداگانه ای متراکم می کنند و محصول تقطیر را بدست می آورند. چنانچه ناخالصیهای موجود در مایع اولیه فرار نباشند، در باقی مانده تقطیر به جا می مانند و تقطیر ساده جسم را خالص میکند. در صورتی که ناخالصیها فرار باشند، تقطیر جزء به جزء مورد احتیاج خواهد بود.

الف) تقطیر ساده:

هنگامی که ناخالصی غیر فراری (مانند شکر یا نمک) به مایع خالصی اضافه میشود فشار بخار مایع تنزل می یابد و به این دلیل که مولکولهایی که در سطح مایع هستند فقط مولکولهای جسم فرار نیستند قابلیت تبخیر مایع کم میشود. در هنگام تقطیر یک مایع خالص چنانچه مایع زیاده از حد گرم نشود درجه حرارتی که در گرماسنج دیده میشود، یعنی درجه حرارت دهانه خروجی، با درجه حرارت مایع جوشان در ظرف تقطیر، یعنی درجه حرارت ظرف، یکسان است.

درجه حرارت دهانه خروجی، که به این ترتیب به نقطه جوش مایع مربوط میشود، در طول تقطیر ثابت می ماند.

هرگاه در مایعی که تقطیر میشود ناخالصی غیر فراری موجود باشد، درجه حرارت دهانه خروجی همان درجه حرارت مایع خالص است زیرا ماده ای که بر روی حباب گرما سنج متراکم میشود به ناخالصی آلوده نیست. ولی درجه حرارت ظرف به علت کاهش فشار بخار محلول بالا میرود.

ب) تقطیر جزء به جزء:

          برای جداکردن موادی که نقطه جوش آنها خیلی به هم نزدیک باشد از تقطیر جزء به جزء استفاده میکنند. اختلاف این روش با تقطیر ساده آن است که در این حالت از یک ستون تقطیر جزء به جزء استفاده میشود.

          ستونهای تقطیر جزء به جزء انواع متعددی دارند ولی در تمام آنها چند خصلت کلی مشاهده میشود. این ستونها مسیر عمودی را به وجود می آورند که باید بخار در انتقال از ظرف تقطیر به مبرد از آن بگذرد، این مسیر به مقدار قابل ملاحظه ای از مسیر دستگاه تقطیر ساده طویلتر است. هنگام انتقال بخار از ظرف تقطیر به بالای ستون مقداری از بخار متراکم میشود. مایع متراکم شده، در حالی که به پایین ستون می ریزد دوباره در تماس با بخاری که از پایین به بالا در جریان است به طور جزئی تبخیر میشود و به سمت بالا میرود و طی این میعان و تبخیر شدنهای متوالی بخار از جزء فرار تر غنی تر میشود، یعنی هرچه به سمت بالای ستون پیش میرویم غلظت جزء فرار تر بیشتر و هر چه به سمت پایین می آییم غلظت جزء غیر فرار بیشتر میشود.

          از نقطه نظر تئوری، جدا کردن دو ترکیب فرار به طور کامل، بوسیله تقطیر حتی زمانیکه اختلاف در نقطه جوش آنها زیاد باشد امکان پذیر نیست زیرا همیشه جزء دارای نقطه جوش پایین تر فشار بخارش را بر روی نقطه جوش جزء دیگر اعمال نموده و پاره ای از مولکولهای با نقطه جوش بالاتر نیز تقطیر میگردند. اما بهرحال در امور تجربی، بوسیله تقطیر جزء به جزء میتوان مخلوط اینگونه مایعات را در حد مطلوبی جدا نمود.

مخلوط دو ماده با هم در برخی مواد تولید آزئوتروپ میکند، یعنی مخلوط با درصد معینی تا آخرین قطره تقطیر میشود. در اینگونه موارد نمیتوان مخلوط را بوسیله تقطیر جزء به جزء از یکدیگر جدا کرد. برای از بین بردن این حالت یا ماده دیگری به مخلوط اضافه میکنند تا آزئوتروپ دیگری که مطلوب باشد بدست آید و یا فشار را تغییر میدهند. مثلا الکل 95 درصد تشکیل آزئوتروپ میدهد که برای از بین بردن نقطه آزئوتروپ، بنزن به آن اضافه میکنند که در نتیجه نقطه آزئوتروپ دیگری با درصد آب بیشتر ایجاد میشود که بدین ترتیب آب خارج شده، الکل و بنزن باقی میماند که بوسیله تقطیر جزء به جزء به راحتی جدا میشود.

تحقیق درباره تکنولوژی شیمیایی

مقدمه:

          از چندين نسل قبل مواد شيميايي بوجود آمده اند. اين سلاح ها با پيشرفت و تكامل تكنولوژي كامل و پيشرفت كرده و تاكنون توانسته اند جاي بسياري از انسان ها را بگيرند اين سلاح ها به چندين بخش متفاوت تقسيم مي شوند.

هر كدام از اين بخش ها موجب اختلال در بخش هاي متفاوت بدن انسان و حتي حيوانات مي باشد.

          گياهان هم در بعضي موارد اين گونه اند و من را در اين تحقيق اين مسائل را به صورت خلاصه شرح مي دهم.

روند پيشرفت تكنولوژي شيميايي[1] :

          صنايع شيميايي با خلق تكنولوژي جديد به نحو كارآمدي در تامين نيازمنديها و دفع تنگناها و محدود شما موفق بوده‏ ، محدوديتهاي مربوط به آلودگي محيط زيست و نياز به فرآورده هاي با كيفيت بالاتر ،‌ به طور مستمر اصلاح و تكميل مي شوند.

از اين رو مي توان انتظار داشت كه بر اساس روند رو به رشد تكنولوژي شيميايي در سالهاي اخير ، اين صنعت چشم اندازهاي تازه اي را در مورد محصولات جديد كه مي توانند جايگزين مناسبي براي فرآورده هاي حال باشند ، خواهد شد.

به دنبال پيشرفتهاي اخير ، در شاخه هاي گوناگون صنايع شيميايي درونماي آينده اين صنعت را مي توان در ايفاي نقش محوري آن در زمينه نيازهاي اساسي جامعه بشري و نيز توسعه اقتصادي و صنعتي جهان دانست.

اهميت سرمايه گذاري سنگين در بخش تحقيق و توسعه كه به كشف و گسترش محصولات جديد و بهبود در كيفيت آن خواهد انجاميد ، به روشني مشخص مي شود. كمپاني ها و شركتهاي بزرگ شيميايي در قالبي پاياپاي و در تلاش براي به دست آوردن بازارهاي بيشتر با ايجاد گروههاي ويژه تحقيق و توسعه و اختصاص هزينه هاي فراوان به طور گسترده اي بر تنوع محصولات مي افزايند.

كشورهايي كه در زمينه صنايع شيميايي فعاليت  دارند[2] : 

          با وجود آنكه صنايع شيميايي نخست در اروپا پايه گذاري شده و تا سال 1880 انگستان بزرگترين كشور جهان از لحاظ كارخانه هاي شيمي به شمار مي رفت ولي توسعه سريع اين صنعت فقط در آمريكا صورت گرفت.

          اين كارخانه ها در آمريكا با صنعت پتروشييمي گسترش يافتند. آمريكا حجم عظيمي از تجارت مواد شيميايي را در اختيار دارد. صنايع شيميايي در آمريكا در نتيجه عملكردهاي مبتني بر سرمايه گذاري وسيع و تكنولوژي بالا يكي از عمده ترين دارايي هاي اين كشور در تجارت جهاني محسوب مي شود.

ميزان كل صادرات و واردات مواد شيميايي آمريكا

(ارقام برحسب ميليون دلار)

          از جمله مي توان به سه شركت بزرگ شيميايي آلماني يعني هوخست ، باير و بي . آ. اس. اف اشاره كرد كه به نفوذ چشم گيري رشد كرده و به طور قابل ملاحظه اي در تجارت بين المللي موفق بوده اند.

          در سالهاي خير صنايع شيميايي ژاپن نيز به طور چشمگيري رشد كرده است. صنعت شيميايي ژاپن نه تنها در صادرات بلكه در سرمايه گذاري خارجي به عنوان وسيله ي جهت معرفي تكنولوژي جديد در تجارت جهاني فعال است[3].

جمهوري اسلامي ايران [4]:

          صنايع شيميايي در ايران از سابقه نسبتا” طولاني برخوردار است. واحدهاي شيميايي متعددي در زمينه نفت ، گاز ، پتروشيمي ، سموم و دفع آفات ، رنگ ، چسب و … طي چند دهه گذشته احداث شده اند. با وجود اينكه صنايع شيميايي ماهيتا” صنعتي واسطه اي مي باشند و هدف اصلي آن تامين مواد پايه و اوليه ساير صنايع است.

          كارخانجات متعدد شيميايي در ايران تنها به توليد محصولات مصرف مي پردازند كه خود به شدت نيازمند مواد اوليه وارداتي مي باشند.

مواد شيميايي با كاربرد دو گانه :

          مواد شيميايي با كاربرد دو گانه به موادي اطلاق مي شود كه در مقياس گسترده اي براي مصارف صنعتي مجاز تولد مي شوند. همچنين مي توانند به عنوان يك جنگ افزار شيميايي ذخيره شده و يا به دليل خواص فيزيكي يا شيميايي و سمي مشابه با جنگ افزارهايي شيميايي تهديدآميز باشند. ولي از طرفي نيز به عنوان ماده اوليه توليد عوامل شيميايي مي تواند مورد استفاده قرار گيرند. فهرست مواد شيميايي كه داراي كاربرد دوگانه هستند همراه با كاربردهاي صنعتي و نيز مشخصات سمي هر يك از آنها بر اساس آخرين توافق در كنفرانس خلع سلح شيميايي 1989 ارائه شده است.

تاريخچه كاربرد جنگ افزارهاي شيميايي[5] :

          بهره برداري از جنگ افزارهاي شيميايي در تاكتيكهاي نظامي به قدمت تاريخ بشر است. انسان براي اولين بار از نفت و قير به عنوان يك عامل شيميايي استفاده كرد.

تعريف عوامل شيميايي :‌

          آن دسته از مواد با تركيبات شيميايي را كه در صورت انتشار مناسب و تاثير شيميايي منجر به مرگ ،‌‌ آسيب و ناتواني در انسان و حيوان و يا از بين رفتن گياهان مي شوند. عوامل شيميايي مي نامنمد.

          وسايل كاربرد اين مواد را در عمليات جنگي جنگ افزار شيميايي مي گويند. عوامل شيميايي را كه به صورت گاز ، بخار ، افشانه (آئروسل) جامد و مايع پخش مي شوند و از طريق دستگاه تفنسي ، گوارشي و پوست بر بدن وارد مي گردند معمولا” با توجه به چگونگي مشخصات و اثرات فيزيولوژيك خود به چهار دسته تقسيم مي كنند[6]:

الف – ناتوان كننده ها :

1 – ناتوان كننده هاي نه چندان قوي كه شامل اشك آور ، سي . اس و سي . ان

2 – ناتوان كننده هاي قوي كه كاربرد نظامي دارند و شامل آدامسيت ، كلروپيكرين

ب – عوامل زيان بخش :

          گاز نيتروژن موستارد و هيپريت.

پ – عوامل زيان بخش :

          عوامل اعصاب شامل تابون ، سارين سوماژ و  7 X

          عوامل خفه كننده شامل كلر ، كلروپيكرين ، فسژن و كربنيل كلرايد

          عوامل خون شامل هيدروژن سيائيد ، آرسين ها ، سيانوژن كلرايد و برموسيان.

ث – عوامل ضد گياه :

          علف كشها .

          نابارور كننده هاي خاكي

تاريخچه كاربرد جنگ افزارهاي شيميايي [7]:

          بهره گيري از مواد شيميايي دودزا از زمانهاي قديم نيز مرسوم بوده است. پروكيپوس مورخ روم شرقي ، در مورد جنگ هاي ساسانيان و رومي ها مي نويسد كه سپاه ساساني براي تسخير دژهاي روم هاي در زير ديوار آنها نقاب مي زدند. در اين نقابها كه گاه با نقاب دشمن كه براي مقابله حفر شده بود برخورد مي كرد دو طرف مي كوشيدند با سوزاندن گوگرد سربازان حريف را بيرون رانند و نقب را خراب كنند.

همچنين در يونان قديم يا تركيب قير و گوگرد و مواد چسبناك موادي مي ساختند كه هنگامي كه در آن ريخته مي شد آتش مي گرفت اين ماده را آتش يوناني مي خواندند.

          اما جنگ افزار شيميايي در عصر جديد داراي يك تاريخ هفتاد ساله است در واقع جنگ شيميايي نخستين بار زماني كه آلماني ها در اكتبر 1914 در نوشاپل گلوله هاي حاوي گاز اشك آور به سوي فرانسوي ها پرتاب كردند آغاز شد اما به سبب پراكندگي سربازان و محدود بودن شمار گلوله ها اين تاكتيك چندان كارساز نبود. حتي فرانسوي ها متوجه كاربرد آن نشدند.

          در سوم فوريه 1915 نيز آلماني ها با گلوله هاي بزرگتري در منطقه يويسمف وارد كارزار شدند ولي اين بار نيز به خاطر سردي زياد هوا گازهاي متصاعد شده از اين گلوله ها موثر واقع نگرديد[8].

          آلماني ها ، به رغم تجربه هاي بي نتيجه به ساختن گاز كلر ادامه دادند و سرانجام موقشدند گاز كلر را با فشار در سيلندرهاي جاي دهند تا هنگامي كه باد مساعد مي وزد آنها را در مقابل سنگرهاي دشمن قرار دهند. آلماني ها گاز مزبور را براي اولين بار در 122 آوريل 1915 در پيرس بلژيك عليه سربازان مستعمراتي فرانسه و پياده نظام كانادايي كه هيچ ماسكي بر حفاظت نداشتند به كار بردند.

          در جنگ جهاني اول آلماني ها در 6 مرحله عمليات نظامي در جبهه غربي برابر جدول از تك هاي شيميايي استفاده كنيد.

          علاوه بر آلماني ها ، كشورهايي كه در جنگ جهاني اول به كاربرد جنگ افزارهاي شيميايي مبدرت ورزيدند عبارت بودند از مجارستان، بريتانيا، فرانسه، ايتاليا، روسيه و آمريكا[9].

          نيروهاي تركيه در اين جنگ به جنگ افزارهاي شيميايي مجهز بودند ولي ظاهر از آنها استفاده نكردند. در جنگ جهاني دوم از جنگ افزارهاي شيميايي به طور عمده استفاده نشد. نيروهاي آلماني فقط در چندين تك در مقابل پارتيزانهاي شوروي در ادسا و كريمر از جنگ افزارهاي شيميايي استفاده كردند[10].

          در جنگ جهاني دوم همه متخاصمن اصلي (انگلستان ، فرانسه ، آمريكا ، شوروي ، ژاپن و ايتاليا) گازهاي سمي مختلفي داشتند كه مي توانستند در بمباران جبهه ها و شهرها به كار برند اما چون از انتقام طرف مقابل بيمناك بودند هيچ يك از آنها از اين كازها استفاده نكردند. اما انگليسي ها و آمريكايي ها از نفت ژله شده ماده سوزان و خطرناكي كه به نام يالم معروف است ساختند و از آن براي آتش زدن شهرها طي بمباران هوايي و آتش كشيدن سربازان حريف استفاده كردند.

          در جنگ تحميلي عراق عليه ايران نيز نيروهاي عراقي پس از شكستهايي كه در خوزستان و مناطق مرزي سر پر ذهاب و قصر شيرين و كردستان خوردند به كاربرد گازهاي سمي اقدام نمودند و با استفاده از گاز اعصاب از نوع تابون تلفات زيادي را بر نيروهاي ايراني در جزاير مجنون تحميل نمودند.

          بمباران سردشت در 7 تير 1366 يكي ديگر از جنايات جنگي عراق بود اما وحشيانه ترين مورد استفاده از جنگ افزارهاي شيميايي توسط عراق در حلبچه در اول مارس 1988 بوده است.

سلاحهاي شيميايي و ميكروبي[11] :

          از نظر بسياري از محققان مسائل نظامي ،‌عصر جنگهاي شيميايي با آزمايش اولين گاز خفه كننده از سوي آلمانيها در جنگ جهاني اول آغاز شد. درسالهاي پس از آن جهان شاهد پيشرفت شگفت انگيز سلاحهاي شيميايي بود. آلماني ها در دهه چهل كوششهاي خود را در زمينه افزايش كارايي گاز خردل و توليد گاز اعصاب آغاز كردند.

          در عين حال هيتلر به علل مختلف از به كارگيري سلاحهاي شيميايي در جنگ جهاني دوم پرهيز كرد. پس از جنگ جهاني دوم ديگر كشورهاهي صنعتي بويژه آمريكا و روسيه و فرانسه موفق شدند سلاحهاي جديد شيميايي و گازهاي سمي كشنده توليد كنند.

          مهمترين منطقه آزمايش سلاحهاي كشنده غيراتمي در سالهاي 1962 تا 1973 ويتنام بوده است.

          آمريكاييها در جنگ ويتنام ، علاوه بر استفاده از بمب ناپالهم و بمبهاي فسفري و سوزنده براي نابودي جنگلها و افراد ويتاكنگ موادي به نام كشنده حيات به كار مي بردند كه نه تنها آثار زندگي روي زمني را از بين مي برد بلكه بر نسلهاي آينده نيز اثر مي گذارد.

          كشتار افراد ويت كنگ بر اساس طرحي به نام برگ ريزي با استفاده از مواد شيميايي كه به باران زرد معروف شد ، انجام گرفت. روسها از سلاح شيميايي خطرناك باران زرد در مناطق جنوب شرقي آسيا بويژه افغانستان استفاده كردند.

          به كليه مواد شيميايي كه در جبهه هاي نبرد به صورت مايع يا گاز يا هدف نابودي يا از كار افتادگي طرف مقابل از آنها استفاده مي شد سلاح شيميايي مي گويند. اين مواد مي توانند بر انسان ، گياهان و حيوانات اثر داشته باشند.

          سلاحهاي شيميايي اساسا” تاكتيكي هستند و مي توان آنها را در مهمات گوناگوني از قبيل مينهاي زميني ، گلوله هاي توپ يا موشكهاي تاكتيكي زمين به زمين ، موشكهاي كروز و موشكهاي هوا به زمين برد كوتاه جاسازي كرد.

          سلاحهاي شيميايي را با هلي كوپتر ، هواپيما يا ماشين نيز مي توان پخش كرد. اين سلاحها اصولا” مهمات منطقه اي به شمار مي آيند و هر كس را كه در منطقه پخش آن باشد يا بعدا” وارد آن منطقه شود و ملبس به لباسهاي مخصوص نباشند تحت تاثير قرار مي دهند.

          سلاحهاي ميكروبي يا باكتريولوژيك به لحاظ تعريف و كاربرد تا اندازه اي با سلاحهاي شيميايي فرق مي كنند. از آن كه منظور از كاربرد آن ايجاد بيماري يا مرگ انسان و حيوانات و نابودي گياهان باشد به سخن ديگر سلاحهاي ميكروبي ارگانيسيمهاي زنده مختلفي هستند كه به بروز بيماريهاي منجربه مرگ يا فلج كننده و مشابه آن در انسان ، حيوان و گياه مي انجامد. اين سلاحها مي توانند انواع ويروسها را شامل شوند و يا از قارچ به وجود مي آيند.

          به طور كلي عوامل شيميايي كه به عنوان سلح مورد استفاده قرار مي گيرند داراي خصوصيات عمومي و متفاوتي هستند. برخي از آنها بي رنگ ، بعضي بي بو و برخي ديگر رويت پذيرند. پاره اي به سرعت محو مي شوند و اثرشان در مدت زماني كوتاه از بين مي رود و سرانجام برخي با توجه به شرايط جوي از يك روز تا چند ماه دوام دارند[12].

          عوامل شيميايي به صورت مايع و همه به صورت گاز وجود دارند. گاز از طريق تنفس و مايع از طريق تماس با پوست وارد بدن مي شوند همه اين عوامل باعث مرگ نمي شوند بلكه تعدادي از آنها انسان را دچار بيهوشي هاي موقتي يا عوارض مي كنند. عوامل شيميايي سمي را مي توان به گروههاي مختلف تقسيم كرد:

1 – گازهاي تاولزا.

2 – عوامل عصبي كه سيستم عصبي بدن را مورد حمله قرار مي دهند و خطرناك ترين نوع سلاحهاي شيميايي محسوب مي شوند.

3 – عوامل خفه كننده كه بر سيستم گردش خون تاثير دارند.

4 – گازهاي تهوع آور و اشك آور كه جنبه ايضايي دارند.

5 – عوامل آتشزا و دود كننده گاز خردل و گاز كلر كه مجراي تنفسي را شديدا” مورد آسيب قرار مي دهند و بيشترين استفاده را در جبهه هاي جنگ داشته اند.

مواد شيميايي با كاربرد دوگانه :

          مواد شيميايي با كاربرد دوگانه به موادي اطلاق مي شود كه در مقياس گسترده اي براي  مصارف صنعتي مجاز توليد مي شوند. همچنين مي تواند به عنوان يك جنگ افزار شيميايي ذخيره شد و يا به دليل خواص فيزيكي ، شيميايي و سمي مشابه با جنگ افزارهاي شيميايي ، تهديدآمير باشند و از طرفي نيز به عنوان ماده اوليه توليد عوامل شيميايي مي تواند مورد استفاده قرار گيرند.

          به نظر مي رسد خريد و فروش مواد شيميايي واسطه اي نظير تيوري گلابكول كه براي توليد گاز خردل به كارمي رود بسيار حنجال برانگيز شده و در برخي موارد به محاكمه شركتهاي درگير انجاميده است.

          به تازگي تيونل كلرايد ، نيز به عنوان ماده اوليه توليد برخي عوامل شيميايي مورد توجه زيادي قرار گرفته است. پنتاگون اعلام كرده است كه تا ژوئن 1995 به 165 هزار پوند از اين مواد شيميايي دو تركيب به ارزش 47 ميليون دلار نياز دارد تا بتواند برنامه توليد گلوهاي دو تركيبي شيميايي را ادامه دهد.

اين برنامه در كنگره تصويب شد و قرار است ارتش آمريكا آن را در بين بلوف ذخيره سازد، پاييز سال گذشته پيمانكار مهندسي ارتش آمريكا زستور خريد يتونل كلرايد را به دو كمپاني پيترزبورگ بيسد موبي و دالس بيسداكسيد نتال كميكال سفارش داده بود ولي اين 2 كمپاني از فروش اين ماده شيميايي امتناع كردند[13].

براي گزارش مقامات رسمي آمريكا ، كارخانجات هند در طول دو سال گذشته ، صدها تن گاز سمي به عراق و مصر فروخته اند. سخنگوي كارخانجات هند طي گزارش اعلام داشت كه توليد فرآورده هاي تيونل كلرايد كارخانجات هند از 150 تن در 1979 مبادرت كرده است و دولت هند اعلام داشت كه تا تحريم كامل و همه جانبه جهاني هيچ گونه محدوديتي را در توليد مواد سمي خود نخواهد پذيرفت.

جنگ افزارهاي شيميايي [14]:

تعريف عوامل شيميايي :

آن دسته از مواد و ياتركيبات شيميايي را كه در صورت انتشار مناسب و تاثير شيميايي منجر به مرگ آسيب ناتواني در انسان و حيوان ويا از بين رفتن گياه مي شود را گويند.

الف )‌ناتوان كننده ها : از جمله ناتوان كننده هاي نه چندان قوي كه از آنها براي كنترل شورش استفاده مي كنند گاز اشك آور سي . اس و سي . ان و برمور بنزيل سيايند هستند از ناتوان كننده هاي قوي كه كاربرد نظامي دارند مي توان از آداميست و كلر و بيكربن ××××نام برد. به طور كلي اين عوامل سبب كاهش توان رزمي نيروهاي مقابل شده قدرت جنگيدن رااز نيروها سلب مي كند.

ب )‌عوامي زيان بخش : منظور از كاربرد اين عوامل كشش افراد به طور ارادي وعمومي نيست بلكه به ستون آوردن و ايزاي دشمن است و احتمال اينكه بخشي از قربانيان اين عوامل كشته شوند نيز وجود دارد.

معموليترين اين عوامل گاز نيتروژن موستارد و هيپريت هستند كه از اهميت كاربردي ويژه آبي برخوردارند هيپيريت كه به صورت مايع زرد رنگ با بويي شبيه به خردل است فورا تشخيص داده مي شود قدرت پراكندگي اين عوامل كم است و جزو عوامل پايدار به حساب مي آيند.

پ )‌عوامل كشنده :

1 – عوامل اعصباب عمده ترين عوامل شيميايي كشنده عوامل اعصاب هستند كه از كار افتادن نيروي محركه و مختل شدن سيستم اعصاب گرديده و در مدتي بسيار كوتاه موجب مرگ مي شوند. اين عوامل عبارت اند از : تايون ، سارين سوهان و VX.. سمي ترين ماده شيميايي بوتوليسم توكسين است كه به كاربردن اندكي از آن باعث مرگ آني مي شود.

2 – عوامل خفه كنندهء سمي از جمله عوامل خفه كننده كلر ،‌كلروبيكرين ، فشردن و كربنيل كلرايد است كه موجب خفگي و مرگ انسان مي شود. اين عوامل ترشحات فراواني را در ششها به وجود مي آورند و موجب خفگي فرد مي شوند.

3 – عوامل خون تنفس اين دسته از مواد پس از جذب شدن درخون اثر سمي خود را ظاهر مي كنند اين مواد عبارتند از :‌هيدروژن مي باشد آرسينها سياوژين كلرايد و برموميان .

ت )‌عوامل ضد گياه : عوامل ضد گياه كه امروزه در جنگ به كار مي رود به دو گروه تقسيم مي شود گروه اول شامل علف كشها و خشك كننده هاست كه به طور مستقيم برروي گياهان يا درختان اثر كرده آنها را از بين مي برند . گروه دوم ، شامل ناباررو كننده هاي خاكي است كه براي آلوده كردن زمين وجلوگيري از رويش گياه در آن  به كار مي رود .

اهميت نظامي جنگ افزارهاي شيميايي [15]:

جنگ افزارهاي شيميايي در جنگ جهاني اول از 1915 به بعد به علت كاربرد گستردهء آنها ابتدا توسط آلمانيها و سپس توسط طرف مقابل جنبهء‌استراتژيك پيدا كردند. در جنگ جهاني دوم از اين جنگ افزارها به علت مجهز بودن هردو طرف (اعم از متحدين و متفقين ) و توسل از اقدام تلافي جويانهء متقابل استفاده نشد.

لذا تا آن زمان اين جنگ افزارها به عنوان جنگ افزار انهدام جمعي در نقش استراتژيك مطرح بودند . وي پس از جنگ جهاني دوم به رغم تجهيز انباشت هردو بلوك به انواع گوناگون آن  بويژه در زمينهء دستيابي به گازهاي اعصاب از نوع تابون ، سارين و سومان به علت اقدام تلافي جويانه متقابل و در نتيجه عدم استفاده گسترده .

تجهيزات شيميايي امروزه اين امكان را به دست مي دهد كه تاثيرات قوي متمركز شده ( مرگبار)‌در زمان كوتاه درگيري و در ثانيه هاي اندكي عملي باشد . امروزه سموم عصبي كه مهمترين مادهء شميايي جنگي محسوب مي شوند بيش از حد قوي بوده علائم مسموميت آن  به سرعت ظاهر شده خيلي زود به نتيجه مي رسد اين بدان معناست كه امكان دارد نفرات را در فاصله خيلي كوتاه از ميدان جنگ به در كند.

اين حالت پس از تنفس هواي مسموم و در بعضي موارد به خصوص در حالت تك و غافلگيرانهء شميايي بلافاصله پس از چند تنفس و قبل از اينكه بتوان از ماسكهاي محافظ استفاده كرد دست مي دهد [16].

با روشن شدن امتيازات جنگ افزارهاي شيميايي به اين نكته پي مي بريم كه قدرتهيا بزرگ در زمينهء جنگ افزارهاي استراتژيك بويژه جنگ افزارهاي انهدام جمعي ( هسته اي – شيميايي و بيولوژيك )‌، همواره از برتري ويژه اي برخوردارند و اينك كه كشورهاي جهان سوم به اين جنگ افزارهاي شيميايي دست يافته اند در صدد هستند كه آنها را از صحنهء‌ نظامي خارج سازند تاب حفظ موقعيت انحصاري اهرم قويي چون جنگ افزارهاي هسته اي كماكان اين برتري را براي خود حفظ كنند موضع كشورهاي جهان سوم به ويژه كشورهاي عربي در مقابل برتري بلامشارع قدرتهاي بزرگ اين است كه خلق سلاح هسته اي ارتباط مستقيم دارد زيرااين جنگ افزارها از نوع جنگ افزارها انعدام جمعي هستند.

اين كشورها براين عقيده اند مادام كه اقدام اساسي براي خلع سلاح كامل هسته اي در سطح جهاني انجام نگيرد جنگ افزارهاي شيميايي را بايد به عنوان تنها عامل بازدارنده در مقابل جنگ افزارهاي هسته اي حفظ كرد.

روند مذاكرات خلع سلاح شيميايي:

1 – روند مذاكرات خلع سلاح شيميايي[17] :

          نزديك به دو دهه است كه تلاش همه جانبه اي براي رسيدن به مورد منع كابرد جنگ افزارهاي شيميايي در كنفرانس خلع صلاح ژنو با شركت 40 كشور در جريان است . اين سالها كنفرانس خلع سلاح شيميايي و نيز اكثريت قريب به اتفاق مجامع بين المللي تلاش گسترده اي رابراي عقد معاهدهء منع توليد توسعه تحصيل انباشات ،‌استفاده انتقال و در نهايت انهدام كليهء‌جنگ افزارهاي شيميايي آ‎غاز كرده اند .

هرچند چنين تلاشهايي هنوز به تعهده معاهده اي باضمانت اجرايي محكمي نينجاميده بااين حال بايد اذعان داشت كه تاكنون هرگز تلاش و كوشش چنين پيگير براي جلوگيري از توليد انباشت و در نهايت انهدام چنين جنگ افزارهاي مهلكي به عمل نيامده است . در جامعه بين المللي دربارهء لزوم انعقاد كنوانسيون جديد و پيش بيني انهدام انبارهاي موجود وتوقف توليدت واز بين بردن تاسيسات توليد توافق كلي وجود دارد ولي روش انجام كار مورد اختلاف است اختلافات بيشتر مربوط به نحوهء بازرسي و حصول اطمينان از رعايت مقررات كنوانسيون جديد است  .

مجمع عمومي در 19/80 ، ملي قطعنامهء‌35844 كه با 78 راس موافق 17 راي مخالف و 36 راي ممتنع به تصويب رسيد) تصميم گرفت كه تحقيقات بيطرفانه اي را براي بررسي اتهامات مربوط به استفاده از جنگ افزارهاي شيميايي در نقاط مختلف جهان به عمل آورد واز دبير كل خواست كه با كمك كارشناسان اين كار راانجام دهد ،‌ولي كارشناسان نتوانستند به نقاط مورد نظر سفر كنند و در نتيجه اين امر تحقق نيافت . در دومين اجلاس ويژهء مجتمع عمومي در مورد خلع سلاح در 1982 ، طرحهايي براي بازرسي ارائه شد و پيش نويسهايي نيز پيشنهاد گرديد.

2 – مذاكرات دوجانبه[18] :

مذاكرات دو جانبه آمريكا و شوروي را مي توان به دو مرحله جداگانه تقسيم كرد. مرحله اول در 1974 آغاز شد و در 1980 مقارن تهاجم شوروي بافغانستان و شروع دومين جنگ سرد با روي كار آمدن ريگان پايان پذيرفت .

مرحله دوم در 1985 پساز به قدرت رسيدن گورباچف شروع دورهء جديد نقش زدايي از سرگرفته شد و تاكنون ادامه يافته است .

فرآيند مذاكرات بين دو ابرقدرت همواره خارج از كنترل جامعه ميشود بااين وجود ، طرفين در سالهاي 1979 و 1980 گزارشي ناظر بر پيشرفت مذاكرات خود به كميتهء خلع سلاح ( كنفرانس خلع سلاح فعلي )‌ارائه كردند .

آمريكا و شوروي هنوز روي مسائل مربوط به شيوه و نحوهء بازرسي كنوانسيون كار مي كنند به عبارت ديگر ، در مورداين مسائل هنوز به توافق كامل نرسيده اند هريك از طرفين واقعا به حسن نيت طرف مقابل اطمينان ندارد.

به علاوه هريك معتقد است كه طرف ديگر دراجراي كنوانسيون پس از انعقاد تعهد ضريب دارد . باوجود اين دو ابرقدرت دراين زمينه به توافقهايي دست پيدا كرده اند از جمله چگونگي انجام بازرسي بنا بر درخواست [19] تنظيم جدول زماني براي انهدام جنگ افزارهاي شيميايي كه به موجب آن جنگ افزارهاي شيميايي وتجهيزات مربوط به طور سالانه نابود مي شوند اما هر كشور مي تواند مقداري از اين جنگ افزارها را براي خود تا پايان دورهء سالهء انهدام نگاه دارد بازرسيهاي مربوط به تاسيسات توليد جنگ افزارهاي شيميايي رامي توان پيش از انعقاد رسمي يك قرارداد انجام داد.

هدف اصلي در صنايع شيميايي انجام فرآيندهاي فيزيكي و شيميايي برروي موادخام به منظور توليد محصولات مفيد و با ارزش است . از آنجا كه اين فرآيندها دستاورد علم شيمي است لذا مشاهدهء صنايع شيميايي بر مباني علم شيمي كه موضوع آن پژوهش در ساختمان ماده و تغييرات شيميايي آن مي باشد ،‌استوار مي شود.

رانش بشر از شيمي و فرآيندهاي آن ريشه در روزگاران قديم دارد از جملهء اين دانسته ها كه نقش مهمي در هدف اصلي در صنايع شيميايي انجام فرآيندهاي فيزيكي و شيميايي برروي مواد خام به منظور توليد محصولات مفيد و با ارزش است . از آنجا كه اين فرآيندها دستاورد علم شيمي است لذا مشاهدهء صنايع شيميايي برمباني علم شيمي كه موضوع آن پژوهش در ساختمان ماده و تغييرات شيميايي آن مي باشد استوار مي شود. رانش بشر از شيمي و فرآيندهاي آن ريشه در روزگاران قديم دارد.

از جملهء‌اين دانسته ها كه نقش مهمي در پيشرفت فرهنگ و تمدن داشته علم استخراج فلزات است كه در حدود 7 هزار سال پيش درايران و افغانستان آغاز شد به دنبال تهيهء فلزاتي چون مس ، قلع روي و سپس آهن بسياري از آلياژهاي آنها كاربردهاي گسترده ي يافتند.

به اين ترتيب ، براثر استفاده تحول بازيافت فلزات داشت كيمياگري و اين احساس را كه مواد به صورت غير قابل پيش بيني و مرموزي متغير و قابل تبديل به يكديگرند به وجود‌آورند واژهء كيميا[20] از واژهء يوناني Chyma به معني گداختن يا قالب ريزي فلز اقتباس شده است بدون شك نام دانس شيمي امروزي از همين واژه گرفته است .

اگرچه كيمياگراني در تلاش خود براي تبديل فلزات كم بها به ملل به جاي نرسيدند ولي به كشف بسياري از تركيبات وواكنشهاي شيميايي موفق شدند كه كمك شاياني به پيشرفت علم شيمي در دوره هاي بعد كرد و مبناي تحقيقات آيندگان شد.

كيمياگران اسلامي نيز طي آزمايشهاي خود به نتايج بزرگي دست يافتند و موفق به كشف تعداد زيادي از عناصر و مواد شيميايي شدند. دانشمندان اسلامي در شيمي صنعتي شيمي پزشكي و و كاني شناسي و بسياري از امور وي كه به نحوهء به علم شيمي مربوط مي شود كه داراي تحقيقات و تجربيات مهمي بودند.

تحقیق درباره خوردگي فلزات

تخريب فلزات با عوامل غير خوردگي

فلزات در اثراصطکاک ،سايش و نيروهاي وارده دچار تخريب مي‌‌شوند که تحت عنوان خوردگي مورد نظر ما نيست.

فرايند خودبه‌خودي و فرايند غيرخودبه‌خودي

خوردگي يک فرايند خودبخودي است،يعني به زبان ترموديناميکي در جهتي پيش مي‌‌رود که به حالت پايدار برسد. البتهM⁺ⁿمي‌‌تواند به حالتهاي مختلف گونه‌هاي فلزي با اجزاي مختلفظاهر شود. اگرآهن را در اتمسفر هوا قراردهيم، زنگ مي‌‌زند که يک نوع خوردگي و پديده‌اي خودبه‌خودي است. انواع موادهيدروکسيدي و اکسيدي نيز مي‌‌توانند محصولات جامد خوردگي باشند که همگي گونه فلزيهستند. پس در اثر خوردگي فلزات در يک محيط که پديده‌اي خودبه‌خودي است، اشکال مختلفآن ظاهر مي‌‌شود.

بندرت مي‌‌توان فلز را بصورت فلزي وعنصري درمحيط پيدا کرد و اغلب بصورتترکيبدرکاني‌ها و بصورتکلريدها و سولفيدها و غيره يافت مي‌‌شوند و ما آنها را بازيابي مي‌‌کنيم. به عبارتديگر ، با استفاده ‌از روشهاي مختلف ، فلزات را از آن ترکيبات خارج مي‌‌کنند. يکياز اين روشها ، روشاحياي فلزاتاست. بعنوان مثال ، برايبازيابيمس از ترکيبات آن ، فلز را بصورتسولفات مس از ترکيبات آن خارج مي‌‌کنيم يا اينکهآلومينيوم موجود در طبيعت را با روشهاي شيميايي تبديل به ‌اکسيد آلومينيوم مي‌‌کنند و سپس باروشهايالکتروليزمي‌‌توانند آن را احياکنند.

براي تمام اين روشها ، نياز به صرف انرژي است که يک روش و فرايندغيرخودبه‌خودي است و يک فرايند غيرخودبه‌خودي هزينه و مواد ويژه‌اي نياز دارد. ازطرف ديگر ، هر فرايند غير خودبه‌خودي درصدد است که به حالت اوليه خود بازگردد، چراکه بازگشت به حالت اوليه يک مسير خودبه‌خودي است. پس فلزات استخراج شده ميل دارندبه ذات اصلي خود باز گردند.

در جامعه منابع فلزات محدود است و مسير برگشتطوري نيست که دوباره آنها را بازگرداند. وقتي فلزي را در اسيد حل مي‌‌کنيم و يا درو پنجره دچار خوردگي مي‌‌شوند، ديگر قابل بازيابي نيستند. پس خوردگي يک پديده مضر وضربه زننده به ‌اقتصاد است.

جنبه‌هاي اقتصادي فرايند خوردگي

برآوردي که در مورد ضررهاي خوردگي انجامگرفته، نشان مي‌‌دهد سالانه هزينه تحميل شده از سوي خوردگي ، بالغ بر 5 ميليارددلار است. بيشترين ضررهاي خوردگي ، هزينه‌هايي است که براي جلوگيري از خوردگي تحميلمي‌‌شود.

پوششهاي رنگها و جلاها

ساده‌ترين راه مبارزه با خوردگي ، اعمال يک لايهرنگ است. با استفاده ‌ازرنگها بصورت آستر و رويه ، مي‌‌توان ارتباطفلزاترا با محيط تا اندازه‌اي قطع کرد و درنتيجه موجب محافظت تاسيسات فلزي شد. به روشهاي ساده‌اي مي‌‌توان رنگها را برويفلزات ثابت کرد که مي‌‌توانروش پاششيرا نام برد. به کمک روشهاي رنگ‌دهي ،مي‌‌توان ضخامت معيني از رنگها را روي تاسيسات فلزي قرار داد.

آخرين پديدهدرصنايع رنگ سازيساخترنگهاي الکتروستاتيکاست که به ميدانالکتريکي پاسخ مي‌‌دهند و به ‌اين ترتيب مي‌توان از پراکندگي و تلف شدن رنگ جلوگيريکرد.

پوششهاي فسفاتي و کروماتي

اين پوششها کهپوششهاي تبديليناميدهمي‌‌شوند، پوششهايي هستند که ‌از خود فلز ايجاد مي‌‌شوند. فسفاتها و کروماتهانامحلول‌اند. با استفاده ‌از محلولهاي معيني مثلاسيدسولفوريک با مقدار معيني از نمکهاي فسفات ، قسمت سطحي قطعات فلزي را تبديل بهفسفات يا کرومات آن فلز مي‌‌کنند و در نتيجه ، به سطح قطعه فلز چسبيده و بعنوانپوششهاي محافظ در محيط‌هاي خنثي مي‌‌توانند کارايي داشته باشند.

اين پوششهابيشتر به ‌اين دليل فراهم مي‌‌شوند که ‌از روي آنها بتوان پوششهاي رنگ را بر رويقطعات فلزي بکار برد. پس پوششهاي فسفاتي ، کروماتي ، بعنوان آستر نيز در قطعاتصنعتي مي‌‌توانند عمل کنند؛ چرا که وجود اين پوشش ، ارتباط رنگ با قطعه را محکم‌ترمي‌‌سازد. رنگ کم و بيش داراي تحلخل است و اگر خوب فراهم نشود، نمي‌‌تواند ازخوردگي جلوگيري کند.

پوششهاي اکسيد فلزات

اکسيد برخي فلزات بر روي خود فلزات ، از خوردگيجلوگيري مي‌‌کند. بعنوان مثال ، مي‌‌توان تحت عوامل کنترل شده ، لايه‌اي از اکسيدآلومينيوم بر رويآلومينيوم نشاند. اکسيد آلومينيوم رنگ خوبي دارد و اکسيد آن به سطح فلز مي‌‌چسبد و باعثمي‌‌شود که ‌اتمسفر به‌ آن اثر نکرده و مقاومت خوبي در مقابل خوردگي داشته باشد. همچنين اکسيد آلومينيوم رنگ‌پذير است و مي‌‌توان با الکتروليز و غوطه‌وري ، آن رارنگ کرد. اکسيد آلومينيوم داراي تخلخل و حفره‌هاي شش وجهي است که باالکتروليز، رنگ در اين حفره‌ها قرارمي‌‌گيرد.

همچنين با پديده ‌الکتروليز ،آهن را به‌اکسيد آهنسياه رنگ (البته بصورت کنترلشده) تبديل مي‌‌کنند که مقاوم در برابر خوردگي است که به آن "سياه‌کاري آهن يافولاد" مي‌‌گويند که در قطعات يدکي ماشين ديده مي‌‌شود.

پوششهاي گالوانيزه

گالوانيزهکردن (Galvanizing) ، پوشش دادن آهن وفولاد باروي است. گالوانيزه ، بطرقمختلف انجام مي‌‌گيرد که يکي از اين طرق ،آبکاري با برقاست. در آبکاري با برق ،قطعه‌اي که مي‌‌خواهيم گالوانيزه کنيم،کاتد الکتروليز را تشکيل مي‌‌دهد و فلز روي درآند قرار مي‌‌گيرد. يکي ديگر از روشهاي گالوانيزه ، استفاده ‌از فلز مذاب يا روي مذاباست. روي داراينقطه ذوبپاييني است.

در گالوانيزهبا روي مذاب آن را بصورت مذاب در حمام مورد استفاده قرار مي‌‌دهند و با استفاده ‌ازغوطه‌ور سازي فلز در روي مذاب ، لايه‌اي از روي در سطح فلز تشکيل مي‌‌شود که به‌اين پديده ، غوطه‌وري داغ (Hot dip galvanizing) مي‌گويند. لوله‌هايگالوانيزه در ساخت قطعات مختلف ، درلوله کشي منازلو آبرساني و ... مورداستفاده قرار مي‌‌گيرند.

پوششهاي قلع

قلعازفلزاتياست که ذاتا براحتي اکسيد مي‌‌شود واز طريق ايجاد اکسيد در مقابل اتمسفر مقاوم مي‌‌شود و در محيطهاي بسيار خورنده مثلاسيدها و نمکها و ... بخوبي پايداري مي‌‌کند. به همين دليل در موارد حساس که خوردگيقابل کنترل نيست، از قطعات قلع يا پوششهاي قلع استفاده مي‌‌شود. مصرف زياد اين نوعپوششها ، درصنعت کنسروسازيمي‌‌باشد که بر روي ظروفآهني اين پوششها را قرار مي‌‌دهند.

پوششهايکادميم

اين پوششها بر روي فولاد از طريق آبگيري انجام مي‌‌گيرد. معمولا پيچ ومهره‌هاي فولادي با اين فلز ، روکش داده مي‌‌شوند.

فولاد زنگ‌نزن

اين نوع فولاد ، جزو فلزات بسيار مقاوم در برابر خوردگي استو درصنايع شير آلاتمورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين نوع فولاد ، آلياژ فولاد باکروم مي‌‌باشد و گاهينيکل نيز به ‌اين آلياژاضافه مي‌‌شود.

آهن گالوانيزه

ماهيت آهن گالوانيزه

در آهن گالوانيزه ، بين آهن و روي ،پيلي الکتروشيمياييتشکيل مي‌شود که در آنروي به جاي آهن به عنوانآند بکار مي‌رود و آهن به عنوانکاتد. روي در آند اکسيد مي‌شود چون فلزي پست‌تر يا فعالتر از آهن است و داراي پتانسيلاحياء کمتري از آهن است و پتانسيل اکسيد بيشتري از آن دارد.

حلبي

در حلبي هايي که از آن ، قوطي مي‌سازند، عمل معکوسي انجام مي‌شود. درحلبي، بر روي آهن ، پوششقلع بکار رفته است و عملمعکوس آهن گالوانيزه انجام مي‌شود. چون آهن فلزي فعالتر از قلع است و پتانسيل احياءقلع بيشتر از آهن است و به عنوان کاتد در حلبي به کار مي‌رود و آهن آند مي‌شود. البته در صورتي که پوشش قلع بشکند،خوردگيآهن در زير اين پوشش پيش مي‌رود.

علت استفاده از آهن گالوانيزه

علت استفاده و ايجاد آهنهاي گالوانيزه ،پديده خوردگي آهن است. خوردگي آهن زيانهاي اقتصادي فاحشي دارد. هزينه سالانه تعويضآهن‌ آلات زنگ زده در جهان مقادير زيادي را بخود اختصاص مي‌دهد. فرآيند زنگ زدن آهنماهيتالکتروشيميايي دارد.

خوردگي يا زنگ زدن آهن فقط در حضوراکسيژن وآب صورت مي‌گيرد. در جايي بر سطح جسم آهني، اکسايش آهن انجام مي‌شود و آند را تشکيلمي‌دهد و در جايي ديگر سطح آن جسم که (O₂(g و H₂O وجود دارد،کاهش انجام مي‌شود و کاتد را تشکيل مي‌دهد و در نتيجه اين عمل، ايجاد يک سلولولتايي ياپيل ولتايييا الکتروشيميايي بسيار کوچکاست. الکترونهاي توليد شده در ناحيه آندي در ميان آهن بسوي ناحيه کاتدي حرکتمي‌کند.

کاتيونها ، يعني يونهاي Fe⁺² که در آن آند توليد شده‌اند در آب موجود بر سطح جسمبسوي کاتد مي‌روند. آنيونها يعني يونهاي^-OH که در کاتد توليد شده‌اند، به طرف آند حرکت مي‌کنند. اين يونها در جايي ميان دو ناحيه بهم مي‌رسند و Fe(OH)₂ بوجودمي‌آورند.

اما "آهن II هيدروکسيد" در حضور رطوبت و اکسيژن پايدارنيست. اين هيدروکسيد به نوبه خوداکسيدو به "آهن III هيدروکسيد" تبديل مي‌شود که در واقع "آهن III اکسيد آبپوشيده" ، Fe₂O₃.xH₂O يازنگ آهناست.

جاهايي که جسم آهني زنگزده گود شده ‌است ،نواحي آندييا جاهايي هستند که آهن بصورت يونهاي Fe⁺² در محلول وارد مي‌شوند. نواحي کاتديجاهايي هستند که بيشتردر معرض رطوبت و هوا هستند ، زيرا (O₂(g و H₂O در واکنشکاتدي دخالت دارند. زنگ آهن هميشه در نقاطي نسبتا دورتر از جاهاي گود شده (مياننواحي آندي و کاتدي) ايجاد مي‌شود.

اثر آب نمک

آب نمک ، زنگ زدن را تسريع مي‌کند، زيرا يونهاي موجود در آب بهانتقال جريان در سلولهاي ولتايي يا پيلهاي ولتايي کوچکي که بر سطح آهن برقرارشده‌است، کمک مي‌کند. بنظر مي‌رسد که بعضي از يونها ، مثلا^-Cl وکنشهايالکترودي را کاتاليز مي‌کنند.

اثر ناخالصيها

ناخالصيهاي موجود در آهن نيز سبب پيشرفت زنگ زدگي مي‌شوند،آهن بسيار خالص به سرعت زنگ نمي‌زند. بعضي از انواع ناخالصيها، کشيدگي ها ونقصهاي بلوريموجود در آهن با جذبالکترونها آنها را از ناحيه‌هايي که جايگاههاي آندي مي‌شوند، دور مي‌کنند.

طريقه گالوانيزاسيون

درگالوانيزاسيون، فلز فاسد شدني را در مذاب يک فلزفاسد ناشدني فرو مي‌برند و بيرون مي‌آورند تا سطح آن از يک لايه فلز فاسد نشدنيپوشيده شود. مثلا ورقه هاي نازک آهني را در مذاب فلز روي فرو مي‌برند و بيرونمي‌آورند تا سطح آنها از فلز روي پوشيده شود و آهن سفيد يا آهن گالوانيزه تهيه شود.

موارد استفاده از آهن گالوانيزه

از آهن گالوانيزه در ساختن لوازمي مثللوله بخاري،کانال کولر،کابينتآشپزخانه،شيرواني منازل،لوله‌هاي آبو هر جا که احتمال خوردگي آهن و خسارتوجود دارد، استفاده مي‌شود.

حفاظت کاتدي

ديد کلي

بطور کلي ،فلزات سه دسته‌اند. يک دسته ،آنهايي که مثلاطلا وپلاتين ،در مجاورت هوا اکسيد نمي‌شوند و نيازي به محافظت ندارند.

دسته دوم ، آنهاييکه وقتي در مجاورت هوا قرار مي‌گيرند، اتمهاي سطحشاناکسيد مي‌شوند، ولي اکسيد آنها مقاوم است و چسبيده بهفلز باقي مي‌ماند و خود لايهمحافظي براي فلز مي‌شود. اين گونه فلزات هم نيازي به محافظت ندارند. مثل Zn ، Al ، CO ، Ni ، Sn ، Cr و نظيرآنها.

دسته سوم فلزاتي که وقتي سطح آنها در مجاورت هوا اکسيد مي‌گردد، اکسيدآنها متخلخل است و به فلز نمي‌چسبد و از بدنه فلز کنده مي‌شود که فلز به تدريج فاسدشده ، از بين مي‌رود؛ مثلآهن. اينگونه فلزات را بهروشهاي متفاوت از زنگ زدن محافظت مي‌نمايند، روشهايي مثل رنگ زدن ، زدن ضد زنگ ،چرب کردن سطح فلز بوسيله يک ماده روغني مانندگريس ، لعاب دادن ، آبفلز کاري و حفاظت کاتدي.

اصول حفاظت کاتدي

در کنار فلز فاسد شدني ، يک فلز با پتانسيل احياء کمترقرار مي‌دهند تا اگر اين دو فلز باهم يکپيل الکتروشيمياييتشکيل دادند، فلز دارايEاحياي بيشتر، در نقشکاتد پيل قرار گيرد وخورده نشود. در اين پيل ، فلز دارايEکمتر خورده مي‌شود و فلز مقابلش را ازخطرزنگ زدن مي‌رهاند. اين طريقه حفاظت راحفاظتکاتديمي‌نامند.

امروزه ، بدنه کشتيها ، پايه‌هاي اسکله‌ها ولوله‌هاي انتقالنفت وگاز را که در زير زمين کارمي‌گذارند، با همين روش حفاظت مي‌نمايند. مثلا در کنار آهن ، فلزمنيزيم قرار مي‌دهند که منيزيم ،الکترون مي‌دهد و خورده مي‌شود.

آب فلز کاري

آب کاري فلزات به دو روش صورت مي‌گيرد:

گالوانيزاسيون

در اين روش ، فلز فاسد شدني را در مذاب يک فلز فاسد نشدنيفرو مي‌برند و بيرون مي‌آورند تا سطح آن از يک لايه فلز فاسد نشدني پوشيده شود. مثلا ورقه‌هاي نازک آهني را در مذاب فلزروي فرو مي‌برند و بيرونمي‌آورند تا سطح آنها از فلز روي پوشيده شود و به اين طريق ورقه‌هايآهنسفيدياآهنگالوانيزه تهيه مي‌نمايند که در ساختن لوازمي مثلا لوله بخاري ، کانال کولر ،شيرواني منازل و از اين قبيل بکار مي‌رود. لوله‌هاي آب هم ،آهن سفيدهستند.

اگر ورقه‌هاي آهني را درقلع مذاب بزنيم و بيرون آوريمو سطح آنها را قلع اندود کنيم،حلبيبدست مي‌آيد که از آن در ساختن قوطيمواد غذايي ، نظير کنسروها استفاده مي‌گردد.

الکتروليز

در اين روش ، فلز آب گيرنده يا فاسد شدني را بجايکاتدوفلز پوشش دهنده را بجايآند قرار مي‌دهند و در ظرفالکتروليز، محلولي از يک نمک فلز آب دهنده (فلز پوشش دهنده) را به عنوانالکتروليتمي‌ريزند. با برقراري جريان ،اتمهاي فلز آب دهنده (فلز پوشش دهنده) به صورت يون مثبت از آند کنده مي‌شود و ازطريق الکتروليت ، بطرف کاتد يا آب گيرنده (فلز مورد آبکاري) رفته ، از آن الکترونمي‌گيرند و مجددا به صورت فلز در آمده ، بر سطح فلز (موردآبکاري) مي‌نشينند و تمامي سطح آن رامي‌پوشانند.

به عنوان نمونه در آب فلز کاري يک قاشقمسي در نقش کاتد و نقره درنقش آند است. قاشق مسي را به کاتد وصل مي‌کنيم و الکتروليت مي‌تواند محلول نيتراتنقره باشد. اتمهاي نقره به صورت يوناز ورقهنقره‌اي جدا شده و بسوي قاشق مسي مي‌روند. از آن الکترون مي‌گيرند و به صورت اتمدر آمدهبر سطح قاشق مي‌نشينند.

زيرا با اين که در آب ، يونهم وجوددارد، يونهايدر رقابتبا يونهايبرندهمي‌شوند و به کاتد مي‌روند. در رقابت ميان يونهاي،نيزيونهايبرندهشده ، به آند مي‌روند و الکترون اضافي خود را از دست داده و گازاکسيژن توليد مي‌نمايند.

تفاوت آهن گالوانيزه و حلبي

اگر سطح آهن سفيد خراش بردارد، آهن و روي باهمپيل الکتروشيمياييتشکيل مي‌دهند. در اين پيل ، روي خرده مي‌شود، زيراپتانسيل احياء روي از پتانسيل احياء آهن کمتر است. اما اگر سطح حلبي خراش بردارد،قلع و آهن باهم پيل الکتروشيميايي تشکيل مي‌دهند. در اين پيل ، آهن خورده مي‌شود،زيرا پتانسيل احياء قلع از پتانسيل احياء آهن بيشتر است و آهن در نقش آند پيل عملمي‌کند و از بين مي‌رود که اين طريقه زنگ زدن رازنگ زدن الکتروشيمياييمي‌نامند.

روئين شدن

بايد بدانيم که آهن ، در محيط مرطوب و اکسيژن‌دار زنگ مي‌زند وزنگ توليد شده ،اکسيد آهن III آبداراست که فرمول آن را معمولا بصورتومي‌نويسند. چون مقدار آب آن در همه موارد يکسان نيست، اغلب موارد آن را به صورتونشانمي‌دهند. محيط اسيدي (مثلا هواي دارايو) درمجاورت با فلزي که تمايل کمتري براي از دست دادن الکترون دارد، به زنگ زدن يک فلزکمک مي‌نمايد.

روئين شدنياپاسيو شدنبعضي از فلزات را مربوطبه تشکيل لايه‌اي از اکسيد مي‌دانند که سطح فلز را مي‌پوشاند و در اسيد حل نمي‌شود. در مورد آهن که اکسيد مغناطيسيتشکيلمي‌دهد، اين اکسيد در بعضي اسيدها حل نمي‌شود.

 تحقیق درباره آزالياها

دي اكسيد كربن:

اگر گياهان در محيطي كه مي تواند دي اكسيد كربن استفاده شود، پرورش مي يابند، بايد حدود ppm1000-800 ، دي اكسيد كربن در زمان رشد رويشي گياه در گلخانه استفاده شود.

تغذيه:

Kofranek و Luni در سال 1975 احتياجات تغذيه اي منحصر به فردي را براي آزالياها ارائه كرده اند. گياهان بايه در محيط كمي اسيدي رشد كنند، آنها احتياج به مواد غذايي كمي دارند، ريشه آنها به آساني در شرايط زياد بودن EC خسارت مي بيند. لارسون در سال 1992 توصيه كرده كه ppm315 ازت از يك كود قابل حل 7-7-21 ، هريك يا دو هفته يكبار استفاده شود.

توصيفات متفاوتي از نقص هاي تغذيه اي ارائه شده است.

بستر:

آزالياها معمولا دريك محيط كشت صد درصد خزه، با PH به طور متوسط 5/5-5/4 رشد مي نمايند.

كنترل ارتفاع:

B-nine ، Cycocel ، Bonzi و Sumagic براي كنترل رشد طولي ميانگره استفاده شده اند.

B-nine به صورت اسپري برگي و به ميزان ppm3500-2500 استفاده شده، سايكوسل نيز به صورت محلول پاشي و به ميزان ppm2500 استفاده شده، كه در مرحله دوم، نصف ميزان هفته اول و براي جلوگيري از كلروز برگ به كار رفته است.

Bonzi به ميزان ppm25 و معمولا يك مرتبه و به تنهايي استفاده شده، مقادير مصرفي با توجه به رقم، موقعيت و محل توليد، تغيير مي كند.

همه تنظيم كننده هاي رشد، آغازش جوانه هاي گل را در روزهاي كوتاه تحت تاثير قرار داده، گلدهي را به صورت يكنواخت افزايش داده، تعداد جوانه هاي گل تشكيل شده در جوانه خوشه گل انتهايي را افزايش مي دهند.

Adriansen يادآور شده كه وقفه اول، هم چنين در كنترل رشد طولي ساقه موثر بوده است.

فاصله كاشت:

گياهان برگي بايد به طور مناسبي از يكديگر فاصله داشته باشند، تا حداكثر نور را اشته باشند. هرس كردن گياهان قبل از رشد كافي، يكي از دلايل تشكيل جوانه گل ضعيف در شاخه هاي پايين تر و عدم تعادل در گلدهي بعد از تيمار سرما و جيبرلين است.

فاصله كاشت هم چنين براي گردش هوا، كنترل بيماريها و نفوذ كافي محلول پاشي ضروري است.

يك فاصله كاشت مناسب حداقل cm25×25 و ترجيحا cm30×30 است.

غنچه گيري و حذف جوانه ها:

تعداد جوانه هاي گل جداشده، اندازه نهايي گياه را مشخص مي كند. آزاليايي كه در گلدان 15ساني متري يا بزرگتر توليد شده، اغلب از لاينر ها رشد مي كند. اين لاينرها براي توليد يك گياه منشعب و خوب، 3بار هرس شده اند. هرس و غنچه گيري اصلي، هنوز به صورت دستي انجام مي شود.

مواد شيميايي مانندAtrimmec با ميزان ppm3900 مي تواند استفاده شده باشد، اما گياهان بايد به طور جداگانه باز بيني شوند و اگر نياز باشد، مجددا با دست هرس شوند. مدت زمان هرس معمولا بين 6تا8 هفته است.معمولا 4-3 گره بر روي گياه باقي گذاشته و10-5/7 سانتي متر از شاخه قطع شده است. اين شاخه ها مي توانند هرس شده و به عنوان قلمه مورد استفاده قرار گيرند.

مراقبت:

هيچ مراقبتي غير از درخت آرايي و كاربرد قيم نياز نيست.

برنامه ريزي و زمان بندي:

آزالياها اساسا در طول  سال قابل برداشت هستند، كه اين كار به وسيله تغييراتي در فتو پريود انجام مي شود. گياهان جوانه دار شده به مدت 6تا8 ماه و در دماي 3-2 درجه سانتيگراد در انبار نگهداري مي شوند. در طي انبارداري بستر ريشه بايد مرطوب نگه داشته شود. توليد از يك لاينركه  به طور معمول به وسيله اغلب توليد كنندگان غير متخصص صورت مي گيرد، يك سال به طول مي انجامد.

طول زمان توليد، از كاشت يك لاينر در گلدان، تا زمان اولين فروش، از يك گلدان 15 سانتي متري،7 ماه مي باشد. گلدان هاي كوچك 5/7-5 سانتي متري، براي........ و ايجاد رنگبندي در سبدها مفيد است.

حشرات:

يك ليست كامل از حشرات، كرم هاي ريز و نماتدها به وسيله Steru ارائه شده است. ساس ها، تريپسها، مينوزهاي برگي، عنكبوت ها، كرم هاي حلقوي و چندين گونه از نماتدها بر روي آزالياها ديده مي شود. آگاهي، سيستم زهكشي و تيمارهاي شيميايي، همه براي كنترل اين آفات ضروري است.

بيماريها:

چندين بيماري ميتواند سبب ايجاد مسائل جدي در طول دوره توليد، انبارداري خنك و فورسينگ شوند. در انبار Botrytis مي تواند بر روي جوانه هاي گل تاثير گذاشته، يا باعث باز شدن گلها شود. تهويه به طور مداوم لازم است. مهمترين بيماري Cylindrocladium است كه سيستميك بوده و باعث پژمردگي، زوال و لكه برگي نكروتيك در طول يك مرحله از توليد مي شود. پوسيدگي فيتوفترايي مي توانديك مسئله مهم باشد، كه علائم بيان شده و زوال تدريجي در گياه رخ مي دهد.

Phomopsis و Rhizoctonia نيز به وسيله Aycock و Daughtry  ليست شده اند.

اشاره شده كه لكه برگي زيادي مي تواند بر روي گياهاني كه در فضاي باز رشد مي كنند رخ دهد، كه مشمولSeptoria azalea ، S.solitaria و Pestalotia spp. مي شود.

اختالات فيزيولوژيك:

كلروزه شدن شاخ و برگ درختان در اثر PH بالا يا قليايي معمول است. عدم يكنواختي گلدهي مي تواند در نتيجه كشت گياهان با جوانه هاي گل نارس در سرما، يا ديگر تيمارهاي رفع ركود باشد. اگر تيمارهاي رفع ركود كافي نباشد فورسينگ مشاهده مي شود، يا گلدهي به صورت غير يكنواخت صورت مي گيرد. مخصوصا در شاخه هاي پايين تر تعداد گل ها در اثر فاصله كاشت كم يا كمبود كاهش يافته است. پيچيدگي برگ مي تواند رخ دهد، اگر شدت نور در طول انبار داري خنك(10-5 درجه سانتيگراد) كافي نباشد. هم چنين پيچيدگي  مي تواند جدي باشد، اگر انتقال گياهان پس از جداسازي آنها از انبار خنك تا زماني كه ريشه ها شروع به فعاليت مي كنند و Root ballها گرم شده و شروع به جذب آب نمايند. براي كم كردن تنش آبي برگ و تعرق، گياهان بايد به طور مناسبي مه پاشي شده، سايه دهي موقت انجام شده و در درجه حرارت معتدل نگهداري شوند.

در طول تابستان و در آب وهواي گرم، آزالياهاي جوانه دار شده، داراي دوره ركود كه مستقيما از محل توليد منتقل شده، بايد پوشش آنها برداشته شده و براي يك هفته در گلخانه خنك تري نگه داشته شوند. اين عمل به گياهان اين اجازه را خواهد داد كه سطح كربوهيدرات خود را افزايش داده و برگ ريزي را كاهش دهند.

بعد از برداشت:

گياهان بايد زماني كه رنگ گل در آنها مشاهده مي شود و يا گلها در مرحله بازشدن هستند براي فروش برداشته شوند. گلها سريعا باز شده و با آساني خسارت مي بينند، اگر مرحله باز شدن گل در آنها طولاني شده باشد.

Black et al فهميد كه وقتي ركود جوانه ها به وسيله سرما وجيبرلين شكسته شده بود، عمر گلها دو روز كوتاه تر از وقتي بود كه گياهان با سرما تيمار شده بودند.

Hayer فهميد كه آزالياها فقط مقداري نسبت به اتيلن حساس هستند، كه باعث ريزش برگ مي شود.

گياهان بايد در دماي 10-5 درجه سانتيگراد نگهداري شوند، قلمه هاي ريشه دار نشده را ميتوان در دماي 1- درجه سانتيگراد و ساقه هاي بريده را در دماي 0 درجه مي توان نگهداري كرد.

 مشتري ها دريافته اند كه بايد گياهاني كه گلهاي آنها نا بالغ هستند را خريداري كنند. گرچه همه رقم ها از نظر كيفيت نگهداري يكسان نيستند، بيشترين زماني كه مي تواند طول بكشد 4-3 هفته است، مخصوصا اگر در سرما و تاريكي نگهداري شده باشند.

Hayer فهميد كه ماندگاري بعد از برداشت وقتي تيو سولفات نقره به صورت اسپري برگي و به ميزان 3-2 گرم در ليتر استفاده شده است، افزايش يافته است.

گياهان وقتي در مرحله گل هستند مي توانند 7 روز را درانبار تاريك با دماي 4-2 درجه سانتيگراد تحمل كنند. اما نبايد اجازه داد كه بستر كشت خشك شود، شدت نور در انبار يا خانه بايد بالاي 35 فوت كندل باشد، كه 100 فوت كندل ترجيح داده شده است.

تحقیق درباره شکل‌دهي فلزات

در فرآيند شکل دهي با استفاده از روشهاي مختلف مانند نوردکاري،آهنگري، اکستروژن، کشيدن، پرس کاري چرخشي، الکترومغناطيسي و الکتروهيدروليکي و غيرهمحصول به صورت نهايي شکل داده مي‌شود.

• شکل دادن فلزات
• در فرآيند شکل دادن ، روشهاي مختلفي براي تهيه محصول به‌صورت شکلنهايي بکار برده مي‌شوند. اين روشها شامل نورد ، آهنگري ، اکستروژن ، کشيدن ،پرس‌کاري ، چرخشي ، چرخشي برشي ، انفجاري ، الکترومغناطيسي ، الکتروهيدروليکي وغيره مي‌باشند که برخي از مهمترين اين روشها در زير بررسي مي‌گردند.

نورد کاري (غلتک کاري) فلزات

قسمت اعظم فولادي که در کارخانه‌هاي فولادسازيبه‌صورت شمش تهيه مي‌گردد، توسط دستگاههاي نورد به ورق ، تيرآهن ، تسمه‌هاي فولادي، ريل ، انواع پروفيل ، لوله و سيم تبديل مي‌شود. دستگاه نورد بطور ساده و ابتدايياز دو غلتک استوانه‌اي که روي هم قرار گرفته‌اند، تشکيل شده است. استوانه‌هاي مذکوربوسيله موتورها در جهت عکس يکديگر حرکت دوراني نموده ، بدين ترتيب اگر شمش بين آنهاهدايت گردد، استوانه‌ها آن را گرفته و از شکاف بين خود عبور مي‌دهند.

در اثراين عمل ، جسم پهن و طويل مي‌شود. با انجام اين عمل به دفعات و نزديکتر کردناستوانه‌ها به يکديگر ، سيم پهن تر ، نازکتر و طويل‌تر خواهد شد. محصولات نورد شاملميل گرد ، ميل چهار و گوش ، تسمه باريک ، تيرآهن ، ناوداني ، ريل ، ورق و صفحه‌هايفولادي با ضخامت‌هاي متفاوت ، لوله‌هاي بدون درز و با درز و با مقاطع دايره‌اي ،بيضي و چندضلعي مي‌باشند.

آهنگري (پتک‌کاري فلزات(

عمليات آهنگري توسط ضربه چکش يا دستگاه پرس انجاممي‌پذيرد. اين روش ، شامل کار بر روي فلز توسط چکش‌کاري يا پرس‌کاري تا حصول شکلنهايي با قالب يا بدون قالب است. چکش‌کاري به دو روش دستي و ماشيني قابل انجام استکه امروزه اکثرا چکش‌هاي ماشيني بکار گرفته مي‌شوند. اين چکش‌ها با بخار يا هوايفشرده کار مي‌کنند و با اعمال ضربه‌هاي سنگين ، چکش‌کاري قطعات را انجاممي‌دهند.

براي ساخت قطعاتي چون محور کشتي‌ها ، ميل‌لنگ‌ها ، لوله‌هاي توپ ،ديگ‌هاي بخار و غيره توسط پرس‌کاري تهيه مي‌گردند. امروزه براي خم کردن وشکل دادنورق در صنايع کشتي‌سازي و ماشين‌سازي نيز از پرس استفاده مي‌شود.

اکستروژن (حديده کاري( فلزات

اکستروژن ، فرآيندي است که بوسيله آن مي‌توان قطعاتو اشکالي را توليد نمود که تقريبا با هر روش ساخت ديگري غير ممکن مي‌باشد. در اينروش ، فلز را تحت تاثير نيروي زياد وارد قالبي نموده ، به شکل مورد نظر (نظير لوله، سيم و مقاطع مخصوص) بيرون مي‌آورند. آلومينيوم ،سرب ،روي ،قلع و برخي ازفولادها از جملهموادي هستند که تحت فرآيند اکستروژن قرار مي‌گيرند.

کشيدن فلزات

کشيدن ، عبارت است از امتداد دادن و کشيدن ورق براي توليد اشکال باسطوح مختلف. در اين روش ، ورق فلزي حداقل در يک جهت فشرده مي‌شود. اين فرآيندمي‌تواند به‌صورت کشيدن قطعه از درون قالب (بر خلاف روش اکستروژن) انجام پذيرد وقطعاتي نظير لوله‌هاي بدون درز ، قطعات سقف اتومبيل ، پوکه‌هاي فشنگ ، ظروف حلبي وماهي‌تابه‌ها به اين روش تهيه مي‌شوند.

ماشين کاری فلزات

فرآيند ماشين‌کاري عبارت از شکل دادن مواد توسط تراوش و برشمي‌باشد. اين عمل بوسيله ابزارها و ماشين‌هاي تراوش و برش انجام مي‌گيرد. مقدارقشري که از قطعه اوليه برداشته مي‌شود تا قطعه صيقلي و نهايي ايجاد گردد، اصطلاحاتراوش خورمي‌نامند. به‌منظور رعايت مسائل اقتصادي ، مقدار تراوش خور بايدحداقل باشد تا مصرف فلز و هزينه‌هاي تراشکاري کاهش يابد.

در برش‌کاري)قيچي‌کاري) نيز براي برش و جدا کردن فلز از دو نيروي متقابل استفاده مي‌شود. ايننيروها ، توسط دو تيغه (با فاصله از يکديگر) اعمال مي‌شوند که با نيروي کافي موجباز هم‌گسيختگي و شکسته شدن فلز مي‌گردند. در ماشين‌کاري قطعات ، بر حسب نوع کار ازماشين‌هاي تراوش ، فرز ، مته صفحه تراش ، کله‌زني ، سنگ زني ، تيز کاري و سوراخ‌کناستفاده مي‌شود که معمولا اين قطعات ، خود محصول فرآيندهاي ريخته‌گري ، آهنگري ،نورد و غيره مي‌باشند.

ماشين‌کاري فلز با وسايل تخليه الکتريکي پر فرکانسنيز فرآِيند نسبتا جديد است که به ميزان وسيعي بکار گرفته مي‌شود. اين روش ، برايماشين‌کاري اشکال پيچيده و بريدن مقاطع نازک از نيمه‌هادي‌ها و آلياژهاي وسايلفضايي بکار مي‌رود.

پرسکاري فلزات

اجزاي فرز CNC: ابزار کار( تيغه فرزها ومته ها و يا ساعتهاي اندازه گيري جهت کالبيره کردن قطعه کار نسبت به دستگاه و...) شلنگي براي هدايت مايع سرد کننده ( آب وصابون محلول Z1 ويا آب وگازوييل و...) به سمت قطع کار وابزار . فيکسچري جهت نگهداري قطعه (روبند فنري و...)سيستمي براي نوشتن برنامه هاي که ابزار را به سمت قطعه کار مي کند. ريلهاي که در آنقطعه ساپورت شده و حرکات طولي وعرضي وجانبي انجام ميدهد .مورس ودرن که براي نگهداري ابزار کار استفاده مي شود .

جهت کالبيره کردن قطعه کار نسبت به دستگاه و...) شلنگي براي هدايت مايع سرد کننده ( آب وصابون محلول Z1 ويا آب وگازوييل و...) به سمت قطع کار وابزار . فيکسچري جهت نگهداري قطعه (روبند فنري و...)سيستمي براي نوشتن برنامه هاي که ابزار را به سمت قطعه کار مي کند. ريلهاي که در آنقطعه ساپورت شده و حرکات طولي وعرضي وجانبي انجام ميدهد .

لوله هايي که براي تنظيم دما مورد نياز دستگاه نصب مي شوند زيرا که اين دستگاهها به سرما يا گرما حساس مي باشند.

روش کار با دستگاه CNC :

 ابتدا قطعه کار را نسبت به دستگاه fix کرده و وارد برنامه ء اصلي مي شويم در محيط برنامهء اصلي زير شاخه هاي موجود مي باشد که هر زير شاخهء برنامه عملياتي مانند سوراخکاري و... انجام مي دهد .برنامه نويس اجزاي قطعه را به زبان برنامه ترجمه مکند . دراين ماشين دو روش براي تنضيم قطعه کار نسبت به ابزار داريم يکي صفر مطلق مباشد يکي ديگر صفر نسبي ، در صفر مطلق ماشين به وسيله ء برنامه نوشه شده نقطه ايي را به عنوان نقطهء مرجع؛ که برنامه نويس فاصله هاي موجود در عمليات را نسبت به آن مي سنجد

مزاياي دستگاه فرز CNC نسبت به ديگر ماشينها:

در اين دستگاه به خاطر اينکه وظيفه ء اصلي را برنامه نويس انجام مي دهد به کارگر ماهري نياز نمي باشد . سرعت کار و دقت بالا تري نسبت به ديگر ماشينها دارد . قطعاتي که نياز به تلرانس بالا تري نياز دارند مي توان با دستگاه CNC عمل نمود . منحني ها ويا قوسها را ميتوان به وسيله ءاين دستگاه به وجود آورد .

در حين عمليات ميتوان به برنامه اصلي رفته و عملکرد زير مجموعه هاي ديگر را تغيير داد . انتخاب زير مجموعه ها به دست کارگر ميباشد . در اين دستگاه که عمل نگهداري ابزارکار مورس و دورن به عهده دارند ،تعويض ابزار کار را راحتر کرده اند.

تفاوت اصلي فرز CNC با ديگر ماشين اين است که قطعه ثابت و ابزار کار دوران دارد ، بنابر اين در جايي که لازم باشد از اين دستگاه استفاده مي کنيم .

اجزاي دستگاه پرس :

بدنه که وظيفهء نگهداري اسکلت کلي پرس را دارد ، که عمدتاً از ريخته گيري حاصل مي شود زيرا که قطعات ريخته گري دارند لرزش کمتر دارند ، فلايول ؛ که به ميل لنگ متصل مي باشد که فلايول هميشه بايد در گردش باشد زيرا که به عنوان يک منبع زخيزهء انرژي عمل نموده و وقتي که ضربه زننده عمل مي کند انرژي را به ما پس مي دهد .ميل لنگ که براي تبديل حرکت دوراني به حرکت خطي به کار برده مي شود .نگهدارندها که عنوان نقاطي که سنبه (ضربه زننده ) به آنها بسته مي شود .

کلاچ که از حرکت دايمي ضربه زننده جلوگيري ميکند . سنبه ؛ که به وسيلهء آن قطعه کار برش يا خمش يا کشش ويا... انجام مي دهد . توپي که به انتها ي سنبه متصل مکنند . روبنده که به ماتريس متصل مي شود . مانع (STOP )؛که باعث گام دادن به نوار ورق در هر ضربه پرس مي شود . ماتريس که باعث انتقال قطعه هاي بريده شده به سمت بيرون ميشود . کفشک که قالب روي آن سوار مي شود .که هر کفشک از چند گايد تشکيل شده است . پدالي که کارگر با فشار دادن آن مي تواند ضربه زننده را با قطعه کار درگير نمايد .

روش کار با دستگاه پرس :

کارگرقطعه کار را با گيره به سمت داخل هدايت مي کند زماني که قطعه با مانع استوپ اوليه تماس مي کند وقطعه ورق جايگيري شده است. چرخ طيار(فلايويل ) که در حال دوران مي باشد وقتي که کارگر پدال را فشار مي دهد مانعي که بين چرخ طيار وميل لنگ مي باشد آزاد شده و حرکت دوراني چرخ طيار را به ميل لنگ مي دهد ، ميل لنگ حرکت دوراني را به حرکت خطي تبديل مي کند ، ميل لنگ به دليل داشتن لنگي کورسهاي به سمت بالا و سمت پايين را تامين مي کند. فاصله لقي ميل لنگ حداکثر کورس را به ما مي دهد

به دليل نيروي زيادي که به سنبه وارد مي شود ورقي به نام توپي پشت سنبه نصب مي کنند . يک قالب را مي توان طوري طراحي کرد که در سه مرحله، سه کار متفاوت انجام داد .مانند : 1- سوراخ کاري 2- خم کاري 3- برش گسترده که بستگي به طراح قالب دارد .

بايد طراح قالب لقي(تلرانس) را بين سنبه و ماتريس در نظر بگيرد زيرا که خطر شکستگي شاتون پرس را کمتر کرده و نيرو برش را نيز کمتر ميکند اگر لقي سنبه و ماتريس در نظر گرفته نشود پارگي دو طرف ورق در يک امتداد قرار نمي گيرد و قطعه حاصل پليسه هاي اضافي دارد.

ايجاد لقي نبود لقي

هنگامي که سنبه پايين مي آيد سنبه به شکل جسم مورد بوش مي باشد و ماتريس سوراخي دارد که جسم برش خورده در آن افتاده واز آن بيرون مي افتد. قطعه اصلي تغيير شکل پلاستيکي داده و شکل دهي داده شده است ، در قالبهاي خم ماتريس قطعه را شکل دهي مي کند

مراحل کار:

ابتدا قطعه کار را براي تميز شدن اسيد کاري مي کنند سپس بعد از اسيد کاري قطعه را به خاطر اين که اسيدها را در خود حل کند درون محلول آب و روغن مي گذاريم . سپس بعد از اين مرحله قطعه را در آب جوش گذاشته تا هيچ گونه مادهء زائدي نداشته باشد بعد از اين مراحل قطعه را درون محلول فسفات مي گذايم در اين مرحله فسفات در حال جوش بوده و قطعه کار را با اين محلول فسفات پوشش مي دهيم .

مزاياي اين کار :

 به خاطر اين که فسفات در جدول الکترونگاتيوتيه ( پتانسيل ) پتانسيل بالا تري نسبت به قطعه کار دارد بنابر اين ابتدا فسفات خورده مي شود سپس قطعه کار ، بنابر اين قطعه کار نقش آند و فسفات نقش کاتد را انجام ميدهد

بنابر اين از خوردگي ويا از زنگ زدگي جلوگيري به عمل مي آ يد و قطعه کار
سالم باقي مي ماند .

معايب کار :

 به خاطر بخارات فسفات و مراحل اسيد کاري براي محيط زيست زيان آور وبراي مسوئل اين کار خطرناک مي باشد .

ريخته‌گري فلزات

ريخته‌گري عبارت از شکل دادن فلزات و آلياژها از طريق ذوب، ريختن مذاب در محفظه‌اي بنام قالب و آنگاه سرد کردن و انجماد آن مطابق شکل محفظه قالب مي‌باشد. اين روش قديمي‌ترين فرآيند شناخته شده براي بدست آوردن شکل مطلوب فلزات است. اولين کوره‌هاي ريخته‌گري از خاک رس ساخته شده که لايه‌هايي از مس و چوب به تناوب در آن چيده شده است و براي هوا دادن از فوتک بزرگي استفاده مي‌کردند.

ريخته‌گري هم علم است و هم فن و هم هنر است و هم صنعت. به هر ميزان که ريخته‌گري از حيث علمي ‌پيشرفت مي‌کند، ولي در عمل هنوز تجربه، سليقه و هنر قالب ساز و ريخته‌گر است که تضمين کننده تهيه قطعه‌اي سالم و بدون عيب است. اين فن از اساسي‌ترين روشهاي توليد مي‌باشد. به دليل اينکه بيشتر از ۵۰ درصد از قطعات انواع ماشين آلات به اين طريق تهيه مي‌شوند. فلزاتي که خاصيت پلاستيکي کمي ‌دارند با قطعاتي که داراي اشکال پيچيده هستند، به روش ريخته‌گري شکل داده مي‌شوند.

ريخته‌گري عبارت از شکل دادنفلزات و آلياژها از طريق ذوب، ريختن مذاب در محفظه‌اي بنام قالب و آنگاه سرد کردن وانجماد آن مطابق شکل محفظه قالب مي‌باشد. اين روش قديمي‌ترين فرآيند شناخته شدهبراي بدست آوردن شکل مطلوب فلزات است. اولين کوره‌هاي ريخته‌گري از خاک رس ساختهشده که لايه‌هايي از مس و چوب به تناوب در آن چيده شده است و براي هوا دادن از فوتکبزرگي استفاده مي‌کردند.

ريخته‌گري هم علم است و هم فن و هم هنر است و هم صنعت. به هر ميزان که ريخته‌گري از حيث علمي ‌پيشرفت مي‌کند، ولي در عمل هنوز تجربه،سليقه و هنر قالب ساز و ريخته‌گر است که تضمين کننده تهيه قطعه‌اي سالم و بدون عيباست. اين فن از اساسي‌ترين روشهاي توليد مي‌باشد. به دليل اينکه بيشتر از ۵۰ درصداز قطعات انواع ماشين آلات به اين طريق تهيه مي‌شوند. فلزاتي که خاصيت پلاستيکي کمي‌دارند با قطعاتي که داراي اشکال پيچيده هستند، به روش ريخته‌گري شکل دادهمي‌شوند.

ريخته‌گري عبارت از شکل دادن فلزات و آلياژها از طريق ذوب ،ريختن مذاب در محفظه اي به نامقالبو آنگاه سرد کردن و انجماد آن مطابق شکلمحفظه قالب مي‌باشد. اين روش ، قديمي‌ترين فرآيند شناخته شده براي بدست آوردن شکلمطلوب فلزات است. اولين کوره‌هاي ريخته‌گري خاک رس ساخته شده است که لايه‌هايي ازمس و چوب به تناوب در آن چيده مي‌شد و براي هوادادن ازدم(فوتک) بزرگياستفاده مي‌کردند. بسياري از قالبهاي اوليه نيز از خاک رس ، خاک نسوز ، ماسه و سنگتهيه مي‌شد.

شواهدي در دست است که چيني‌ها در حدود 700 سال قبل از ميلاد بهريخته‌گري آهن مبادرت ورزيدند. ولي يافتن قطعات ريخته شده از خرابه‌هاي شهرحسن‌لودرآذربايجان شرقينشان دهنده توسعه اين فن در سال 900 قبل ازميلاد در ايران بوده است.

ريخته‌گري هم علم است و هم فن ، هم هنر است و همصنعت. به ميزاني که ريخته‌گري از حيث علمي پيشرفت مي‌کند، ولي در عمل هنوز تجربه ،سليقه و هنر قالب‌ساز و ريخته‌گر است که تضمين‌کننده تهيه قطعه اي سالم و بدون عيبمي‌باشد. اين فن از اساسي‌ترين روشهاي توليد است، زيرا حدود 50 درصد وزني کل قطعاتماشين‌آلات به اين طريقه ساخته مي‌شوند.

براي ريخته‌گري ، از فولاد و چدن‌ها(فلزات آهني) ، برنزها ، برنج‌ها ، آلياژهاي آلومينيم و منيزيم و آلياژهاي منيزيم وروي (فلزات غير آهني) به‌عنوان مهمترين فلزات ريخته‌گري استفاده مي‌شود. معمولاروشهاي ريخته‌گري را به نام ماده سازنده قالب اسم‌گذاري مي‌کنند، مانند ريخته‌گريدر ماسه که جنس قالب آن ، ماسه است. مهمترين روشهاي

ريخته‌گري عبارتنداز:

• ريخته‌گري در قالب‌هاي موقت شامل ريخته‌گري در ماسه و در قالبهاي پوسته‌اي
• ريخته گري در قالبهاي دائمي شامل ريخته‌گري در قالبهاي فلزي به روش گريز ازمرکز