سایت اقدام پژوهی - گزارش تخصصی و فایل های مورد نیاز فرهنگیان
1 -با اطمینان خرید کنید ، پشتیبان سایت همیشه در خدمت شما می باشد .فایل ها بعد از خرید بصورت ورد و قابل ویرایش به دست شما خواهد رسید. پشتیبانی : بااسمس و واتساپ: 09159886819 - صارمی
2- شما با هر کارت بانکی عضو شتاب (همه کارت های عضو شتاب ) و داشتن رمز دوم کارت خود و cvv2 و تاریخ انقاضاکارت ، می توانید بصورت آنلاین از سامانه پرداخت بانکی (که کاملا مطمئن و محافظت شده می باشد ) خرید نمائید .
3 - درهنگام خرید اگر ایمیل ندارید ، در قسمت ایمیل ، ایمیل را بنویسید.
در صورت هر گونه مشکل در دریافت فایل بعد از خرید به شماره 09159886819 در شاد ، تلگرام و یا نرم افزار ایتا پیام بدهید آیدی ما در نرم افزار شاد : @asemankafinet
ب) روند تحولي تدوين هدفها در آموزش و پرورش رسمي ايران
د) روند تحولي آموزش جغرافيا
ه) پژوهش هاي انجام شده در ارتباط با موضوع تحقيق
فصل سوم: روش انجام تحقيق
نمونه آماري
جمع آوري اطلاعات
تجزيه و تحليل اطلاعا-ت
فصل چهارم: تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دورة راهنمايي سال تحصيلي 86-85
مقدمه
الف) تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي
هدف هاي آموزش کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي
خصوصيات ظاهري کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي
يافته ها
نتايج تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي
ب) تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي
هدف هاي آموزش کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي
خصوصيات ظاهري کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي
يافته ها
نتايج تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي
ج) تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي
هدف هاي آموزش کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي
خصوصيات ظاهري کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي
يافته ها
نتايج تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي
فصل پنجم: نتيجه گيري و تدوين گزارش نهايي
ارائه پيشنهادات
فهرست منابع و مآخذ
چکيده:
بررسي و تحليل کتاب درسي به عنوان يکي از عناصر مهم در فرايند متمرکز نظام آموزش و پرورش ايران از *** و ارزش خاصي برخوردار مي باشد. با توجه به اين امر تحقيق حاضر در پي بررس ميزان پرداختن به سطوح مختلف اهداف حيطه شناختي با توجه به تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دوره راهنمايي بر اساس طبقه بندي هدف هاي پرورشي بلوم و همکاران مي باشد.
محقق در فصل اول پس از بيان هداف کلّي و ويژه تحقيق, جهت و ضرورت اتمام پژوهش و نقش هدف ها در سطوح حيطه شناختي را مطرح کرده و کمبود منابع و تحقيقات مربوط به آموزش جغرافيا و موضوع تحقيق را از جمله محدوديت هاي خارج از کنترل محقق ذکر کرده است.
در فصل دوم مسابقه تدوين و چگونگي شکل گيري نظام طبقه بندي اهداف در سطوح شناختي به وسيله بلوم و همکاران وي با ذکر اهميت آن مطرح شده و سپس روزنه تحولي تدوين هدفها و آموزش جغرافيا در نظام آپ ايران بررسي گرديده است.
در فصل سوّم پس از بيان نوع تحقيق به عنوان تحليل محتوا به چگونگي انجام پژوهش, روش هاي جمع آوري اطلاعات, تجزيه و تحليل يافته ها, استفاده از روش هاي آمار توصيفي, ارائه درصد, فراواني و نمودار ستوني را نشان مي دهد.
در فصل چهارم طبقه بندي اهداف در سطوح شناختي مطرح مي شود و نتايج حاصل از تحليل محتواي هر يک از کتاب ها به تفکيک پايه تحصيلي بيان شده است.
در فصل پنجم تحقيق به بيان نتايج کلي حاصل دارد تحليل محتواي کتابهاي جغرافي اول, دوم, سوم راهنمايي پرداخته و بيان مي کند که به دليل تأکيد بيش از حدّ بر سطح دانش و اطلاعات و توجه محدود به سطوح بالا (تجزيه و تحليل و ارزشيابي) و ناديده گرفتن سطح ترکيب توازن و پويايي محتواي اين کتاب ها دچار اشکال شده و اصل رعايت سلسله مراتب يادگيري ناديده گرفته شده است همچنين اين کتاب ها نمي تواند زمينه يادگيري چندگانه را در دانش آموزان فراهم سازد لذا براي رفع اين مشکل پيشنهادهايي به برنامه ريزان و مؤلفان کتب درسي در جهت توجه به سطوح مختلف حيطه شناختي در تدوين هدفها و در نتيجه تهيه و تأليف محتواي کتب ارائه شده است.
فصل اول
طرح تحقيق
مقدمه: انسان موجودي صاحب تفکر و انديشه است و انديشه او جز از طريق تعليم و تربيت به کمال نمي رسد. به قول کانت «بشر تنها با تعليم و تربيت آدم تواند شد و آدمي چيزي جز آنچه تربيت از او مي سازد نيست» شکوهي 1368.
تعليم و تربيت در عصر حاضر کاري پيچيده و دشوار است. تعليم و تربيت امروزي تنها وظيفه انتقال ميراث فرهنگي گذشته را به عهده ندارد بلکه رشد و تحول فرهنگ و تحقق واقعيت استان از اهم وظايف ت و ت مي باشد و تحقيق و تربيت انسان جز از طريق ت و ت آگاهانه صورت نمي گيرد.
در واقع تعليم و تربيت آگاهانه مجموعه اي از تدابير است که از طريق برنامه هاي آموزشي, فرصت هايي را فراهم مي آورد تا کودکان و نوجوانان بتوانند در جريان ريشه, استعدادهاي خدائي خود را از قوه به فعل درآورند. (شکوهي 1368)
اما ت و ت ايران از زمان اشاعه آموزش و پرورش نوين, متکي به کتاب درسي بوده است که ريشه فراگير را در تعدد بيشتر بر محتواي کتابهاي درسي مي داند, اما بايد اذعان داشت با توجه به اينکه زمان حاضر عصر اطلاعات اهميت گرفته است آيا باز هم مي توان هدف ت و ت را تسلط بر محتواي کتاب درسي دانست؟
از ويژگي هاي عصر امروزي, افزايش روزافزون و سرسام آور يافته هاي علمي و نيز افزايش حجم اطلاعات مي باشد و اين شدت و سرعت به حدي است که در عرض چند سال اطلاعات کنوني کهنه و منسوخ مي گردند به طوري که عده اي بقاي اطلاعات را حداقل 6 سال برآورد نموده اند (خوارزمي, 1370).
بنابراين اصلاح نظام آموزشي, مدنظر تمام دست اندرکاران ت و ت مي باشد. در اين ميان تغيير و اصلاح محتواي برنامه هاي درسي, بيشتر از همه عوامل مورد توجه واقع شده است و تلاش برنامه ريزان درسي بر اين امر متمرکز شده است که محتواي برنامه هاي درسي بايد به صورتي تنظيم و تدوين گردد که توجه دانش آموزان را به امر يادگيري جلب کند و آنها را در اين امر يادگيري درگير نمايد. بنا به گفته جان ديولي تعليم و تربيت صحيح از انتقال صرف معلومات فراتر مي رود و پرورش تمايلات طبيعي کودک, به ويژه به اکتشاف را در او تشويق مي کند. از اين جهت مدرسه و محتواي برنامه درسي بايد به دانش آموز کمک کند تا پژوهش مؤثر را بياموزد. (کديور 1367)
با توجه به توضيحات فوق برنامه ريزان و دست اندرکاران آموزش و پرورش در صددند در امر تدريس از محتوايي که موجب فعاليت دانش آموزان شود و دانش آموز را درگير امر يادگيري کند, استفاده نمايد و چون بررسي و تحليل محتواي کتاب درسي به عنوان يکي از عناصر مهم در فرايند نظام متمرکز آموزش و پرورش ايران از اهميت و ارزش خاصي برخوردار مي باشد, با توجه به اين امر تحقيق حاضر «بررسي ميزان پرداختن به سطوح مختلف را مورد حيطه شناختي با توجه به تحليل محتواي کتاب هاي جغرافي دورة راهنمايي تحصيلي بر اساس طبقه بندي هدف هاي پرورشي بلوم و همکاران را نشان مي دهد.»
اهداف تحقيق
تعليم يعني اتخاذ تدابير لازم براي انتقال دانش ها, مهارت ها و باورها ..... بر اين بنياد يکي از تدابيري که آموختن را تسهيل مي کند, مشخص کردن هدفها و حيطه ها در سطوح مختلف و همچنين تعيين هدف هاي رفتاري مي باشد. چنين شرايطي موجب مي شود معلم راحت تر و بهتر تدريس کند و دانش آموز مطالب را سريعتر و بهتر فرا گيرد. (محموديان, 1375)
با توجه به ضرورت هاي ياد شده, هدف تحقيق اين است که محتواي کتاب هاي جغرافي دورة راهنمايي تحصيلي را از جهت ميزان پرداختن به سطوح مختلف اهداف حيطه شناختي بلوم و همکاران تحليل محتوا کند.
بنابراين اهداف تحقيق به دو صورت هدف هاي کلّي و ويژه مطرح مي شود:
الف) هدف کلّيب) اهداف ويژه
الف) هدف کلّي:
تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دورة راهنمايي سال تحصيلي (86-85) از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي هدف هاي پرورشي بلوم.
ب) اهداف ويژه:
1- تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم.
2- تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم.
3- تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم.
اهميت و ضرورت انجام پژوهش:
مراجعه به پروپزال ص 6
از نظر اهميت, در مدارس .................... (مرلوحي, 1369)
و يا به عبارتي مي توان گفت در نظام آموزش و پرورش ايران, کتاب درسي مهمترين منبع يادگيري و شايد تنها وسيله آموزش است که در اختيار دانش آموزان و معلمان قرار دارد و دانش آموزان موظف اند محتواي کتاب درسي را بياموزند.
در حققت مي توان گفت که در کشور ما ايران تقريباً تمام عوامل آموزشي بر اساس محتواي کتاب درسي تعيين مي گردد, بيش از حد داراي اهميت است, اين امر نيز باعث انتخاب موضوع تحقيق قرار گرفته است.
بر هر حال با توجه به اهميتي که اهداف آموزشي در برنامه درسي, انتخاب محتوا, انتخاب روش هاي تدريس و ارزشيابي دارند توجيه گر اين تحقيق مي باشد و اين تغييرات بايد بر اساس هدف هاي مشخص صورت گيرد. (مشايخ, 1374)
در عين حال کتاب درسي به ويژه در نظام هاي آموزشي متمرکز نياز به بررسي و تحليل علمي دارد, چون در اين نظامهاي کتابهاي آموزشي, محور مکتوب و مدوّن تعليم و تربيت محسوب شده و فعاليت ها و تجربه هاي تربيتي دانش آموزان توسط معلم و حول محور کتابهاي درسي سازماندهي مي شود. اين تحليل ها کمک مي کند تا مفاهيم, اصول, نگرشها, باورها و کليه اجزاء مطرح شده در قالب محتواي کتاب مورد بررسي قرار گرفته و با اهداف برنامه درسي مقايسه و ارزشيابي بشوند. (يارمحمديان, 1377)
در اهميت تحقيق از نوع تحليل محتوا مي توان گفت:
با تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دورة راهنمايي, ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم و همکاران مشخص مي شود و بنابراين مي توان پيشنهادهايي براي برنامه ريزان و مؤلفان کتابهاي درسي جغرافيا ارائه داد.
تعاريف واژه ها و اصطلاحات
ارزشيابي پيشرفت تحصيلي (1): فرايند تنظيم تعيين و تشخيص ميزان پيشرفت يادگيرندگان در رسيدن به هدف هاي آموزشي (سيف, 1370)
برنامه ريزي (2): يعني نقشه کشيدن براي دستيابي به خواسته ها (فيوضات, يحيي1380) يا طرحي تدبيري که به احسن وجه يا مناسبترين صورت از منابع موجود به جهت نيل به هدفهاي مطلوب استفاده کند. (فيوضات, يحيي, 1380)
برنامه ريزي درسي (3): يک برنامه ريزي عبارت است از کليه فعاليت هايي که توسط کودکان تحت راهنمايي و نظارت معلم در کلاس انجام مي شود. (کازول و کيمن 1935)
برنامه درسي(4): برنامه ريزي فعاليت هاي يا روحي- يادگيري به منظور ايجاد تغييرات مطلوب در رفتار فراگير و ارزيابي ميزان اين تغييرات مي باشد (وزير, مشايخ, 1369)
هدف هاي کلّي آموزش (5): هدف هايي که قصد و منظور کلّي و نمايي نهادهاي آموزشي را مشخص مي کند. (سيف, 1368)
هدف هاي رفتاري(6): هدف هايي که مقاصد آموزشي معلم و کلاس درس را بر حسب عملکرد يا رفتار قابل مشاهده يادگيرندگان بيان مي کند. (سيف, 1368)
حيطه هاي آموزشي: منظور سه حيطه شناختي, عاطفي, رواني, حرکتي مي باشد. (بلوم, مترجم سيف, 1368)
سطوح حيطه شناختي: منظور طبقات 6 گانه حيطه شناختي مي باشد که از ساده به پيچيده طبقه بندي شده اند.
1) دانش (10): شامل يادآوري و بازشناسي مطالب جزئي, اصول, مفاهيم و تئوري هاي کامل که فراگير آموخته است. (گرونلند, مترجم صفوي, 1365)
2) درک و فهم (11): درک مطالب يا توانايي درک و فهم مطالب که فرد در مي يابد هدف اصلي مطلب مورد نظر چيست بدون اينکه نياز داشته باشد آن مطالب را با مطالب ديگر ربط دهد, يا موارد استفاده کامل آن را بداند. (سيف, 1368)
3) کاربُرد (12): توانايي استفاده از آموخته ها در موقعيت هاي عيني و واقعي, متد کاربرد قواعد, قوانين, نظريه ها (گرونلند, مترجم صفوي, 1367)
4) تجزيه و تحليل (13): توانايي تقسيم و تجزيه يک مطلب يا موضوع درسي به اجزاء يا عناصر تشکيل دهنده آن (بلوم, مترجم سيف, 1368)
5) ترکيب (14): پهلوي هم گذاشتن عناصر و اجزاء به منظور ايجاد يک کلّ به صورتي که ساخت کلّي جديدي تشکيل شود (بلوم, مترجم سيف, 1368)
6) ارزيابي (15) توانايي قضاوت دربارة ارزش مطالب و روشها براي مقاصد معين (بلوم, مترجم سيف, 1368)
1. Academic achievement education
2. Curriculn planning (Development)
3. Curriculm
4. Instrational goads
5. Behavioral
6. Instractional domains
7. psychomotor
8. Affective
9. Cognitive
10. Knoqledge
11. Comprehension
12. Appleication
13. Analysis
14. Synthesis
15. Evalution
محدوديت هاي تحقيق
محدوديت هاي تحقيق به دو دسته تقسيم مي شوند:
الف) محدوديت هاي خارج از کنترل تحقيق
1- کمبود تحقيقات مربوط به تحليل محتواي کتب جغرافياي دورة راهنمايي با توجه به طبقه بندي هدفهاي پرورشي بلوم و همکاران
2- کمبود منابع و تحقيقات مربوط به آموزش جغرافيا در دورة راهنمايي تحصيلي
ب) محدوديت هاي کنترل شده به وسيله محقق:
1- تأکيد بر اصول, مفاهيم, اصطلاحات و تعاريف کتاب جهت شناسايي اهداف حيطه شناختي
2- انتخاب سطوح حيطه شناختي از ميان ساير حيطه هاي آموزشي (رواني, حرکتي, عاطفي)
علاوه بر عواملي كه در كنترل غريزة جنسي و تسكين شهوت بحث شد، از طريق «تغذيه»، «ورزش» و ساير عوامل روزمرّه نيز، مي توان به مبارزه با اين غريزه برخاست.
جواناني كه فعلاً زمينة ازدواج ندارند، بايد از بي كاري دوري گزينند،و به هر وسيله اي كه باشد خود را سرگرم ساخته، و بدانند كه در اين دوران جواني هر چه بخواهند مي توانند پيش رفته و در كارهاي علمي، فكري، اقتصادي، اجتماعي ... به مراحل عالي دست يابند، و از سوي ديگر اين نوع اشتغالات آنان را از كشيده شدن به امور جنسي باز مي دارد.
نوع تغذيه و كميّت و كيفيّت آن در تشديد و تسكين شهوت بسيار مؤثر است، بنابراين جوانان آگاه سعي كنند از پرخوري اجتناب نموده، و از غذاهايي كه در اين زمينه مؤثّر است استفاده نمايند.مثلاّ انواع غذاهاي:ليمودار،گوشت ماده،كافور،ادويه،ترشي،قهوه ... چنانچه در كتابهاي مختلف گياهي و غذايي و جنسي نوشته شده براي تسكين شهوت مؤثر است.
از همه مهم تر تفريحات سالم،كوهنوردي، مسابقات علمي، ورزش روزمرّه بمقدار لازم، برنامه هاي بسيار سودمند، در تقليل و تسكين غريزة جنسي فوق العاده مفيد مي باشد.
در دين مقدّس اسلام در مورد همة اينها دستورات خاصّي داشته، و خود حضرات معصومين عليهم السّلام، و در رأس آنان رسول خدا(ص) دوستدار ورزشكاران بوده، و در موارد زيادي شخصاً در مسابقات ورزشي، شركت فرموده،و براي برندگان جوائزي را اهداء نموده است.
و بالاخره جوانان غيرمتأهّل بيش از ديگران بايد از صحنه هاي شهوت انگيز دوري گزينند، از تماشاي فيلم هاي خطرناك، سريال هاي زناشوئي، عكس هاي سكسي، شنيدن صداهاي مهيّج دختران و زنان، از حضور در مجالس نامطلوب كلوپ ها و پارتي ها و سينماها، خواندن موضوعات شهوت انگيز، و رفاقت و مصاحبت دوستان بوالهوس خودداري نمايند، و الّا گرفتار دام هاي خطرناك شيطان، و شياطين انسان نما خواهند شد، و ندامت و پشيماني هاي بعدي نتيجه نخواهد داشت.
راههای کنترل غریزه جنسی با توجه به تعالیم اسلام
اكامى جنسى، پى آمدهاى ناگوارى دارد و مبارزه با اقتضاى غریزه در محدوده اى كه طبیعت انسان بدان نیاز دارد، غلط است، ولى با برداشتن قید و بندهاى اجتماعى، مشكل حل نمى شود، بلكه بر شمار مشكلات افزوده خواهد شد. درباره ى غریزه ى جنسى نیز باید گفت كه برداشتن ضابطه ها، عشق واقعى را مى كُشد و طبیعت را هرزه و بى بندوبار مى كند. در این زمینه، هر چه عرضه بیشتر گردد، هوس و میل به تنوّع افزایش مى یابد. به گفته ى راسل در كتاب زناشویى و اخلاق، عطش روحى در مسایل جنسى غیر از حرارت جسمى است. آن چه با ارضا تسكین مى یابد، حرارت جسمى است نه عطش روحى. پس آزادى در مسایل جنسى به شعله ورتر شدن شهوت ها خواهد انجامید؛ زیرا هوس، سیرى ناپذیر است. بنابراین، هر چند ممكن است برخى ممنوعیّت هاى جنسى در روابط اجتماعى زن و مرد، عوارض هاى روانى و رفتارى پدید آورد، ولى برداشتن ممنوعیت هاى قانونى و مشروع و دادن آزادى بى حدّ و مرز، پى آمدهاى بسیار خطرناك ترى دارد. براى رسیدن به آرامش روانى و كنترل غریزه های انسان، دو چیز لازم است:
1. باید همه ى غریزه هاى انسان به طور طبیعى، معقول و مطلوب ارضا شود.
2. از تحریك غریزه ها به ویژه غریزه ى جنسى پیش گیرى شود.
باید گفت ازدواج بهترین پاسخ به نیاز روحى، روانى و جسمى جوانان است كه در پرتو آن، دختر و پسر براى ایجاد كانونى گرم و سرشار از عشق و صفا و آرامش تلاش مى كنند و با انس و همدلى، از گرماى وجود یكدیگر لذّت مى برند و غریزه ى جنسى به صورت طبیعى و معقول، بر آورده مى شود. تعبیر از غریزه جنسى و آثار آن بر شخصیت جوانان، به «بحران» قلم پردازى و یا بزرگ نمایى نیست، بلكه حقیقتى است روشن، براى همه كسانى كه شخصیت جوان را به خوبى مى شناسند و یا خود جوانند و یا دست كم دوران جوانى خود را كم و بیش به یاد دارند. حكمت از غریزه جنسى استمرار و بقاى نوع بشر است و به همین جهت سالم ترین، بایسته ترین و مطلوب ترین نوع مواجهه با آن و بهترین راه حل مقابله با آن، ازدواج و نكاح مشروع است. انسان با نكاح به موقع و در وقت نیاز ـ بى آنكه به دیرى یا زودى آن فكر كند ـ به مقبول ترین و كامل ترین صورت خود به نیازمندى خویش پاسخ مثبت مى دهد و پیش از آنكه به عواقب و پى آمدهاى آزاردهنده و فشارهاى غریزه به دنبال آن عقده هاى روانى دچار گردد، آن را مهار ساخته و از التهاب آن كاسته است و قبل از آنكه انرژى انباشته آن از وجودش سرازیر شود و دامنش را آلوده كرده و بسوزاند، آن را با پاسخ طبیعى و مشروع ـ بى اضطراب و نگرانى ـ فرو نشانده است و این نخستین توصیه دین در این مورد است.
رسول اكرم(ص) مى فرمایند: «یا معشر الشباب! من استطاع منكم الباه فلیتزوّج ...؛اى جمعیت، جوانان هر كس از شما توانایى ازدواج دارد ازدواج كند ...». از حضرت صادق(ع) روایت شده است كه فرمودند: «جاء رجل إلى أبى علیه السلام فقال له: هل لك من زوجة؟ قال: لا، فقال أبى: ما احبّ أنّ لى الدّنیا و ما فیها و انّى بتّ لیلة و لیست لى زوجة. ثم قال: الرّكعتان یصلّیهما رجل متزوّج افضل من رجل أعزب یقوم لیله و یصوم نهاره. ثمّ أعطاه أبى سبعة دنانیر ثمّ قال: تزوّج بهذه. ثمّ قال أبى: قال رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله: اتخذوا الأهل فإنّه ارزق لكم؛ مردى به محضر پدرم ـ كه درود خدا بر او باد ـ رسید، آن حضرت به او فرمود: آیا همسرى دارى؟ عرض كرد: نه! پدرم فرمود: من دوست ندارم همه دنیا و آنچه در آن است از آنِ من باشد در حالى كه یك شب را بى همسر، سر به بالین گذارم! سپس فرمود: دو ركعت كه مرد زن دار بجاى آورد بهتر است ازمرد بى همسرى كه شبش را به نماز قیام كند و روزش را با روزه تمام كند. آنگاه پدرم هفت دینار داد و گفت: با این پول ازدواج كن. سپس پدرم از رسول اكرم(ص) نقل كرد كه فرمود: براى خود تشكیل خانواده دهید كه براى روزى شما بهتر و مفیدتر است».
اگر براى كسى به هر دلیلى امكان ازدواج نباشد، چنین شخصى تحت هیچ عنوان مجاز نیست روى به گناه آورد زیرا خطر گناه و آلوده دامنى بسیار فراتر از فشارها و رنجهاى عزوبت و بى همسرى است و در صورت خوف وقوع در گناه، ازدواج به هر صورت ممكن واجب مى شود. و لذا چنین كسى یا باید خود را كنترل كند و دست به گناه نیالاید و یا مقدمات ازدواج خود را از هر راه ممكن فراهم آورد. قرآن كریم مى فرماید و باید آن كسانى كه ازدواج برایشان مقدور نیست عفّت بورزند: (و لستعفف الّذین لا یجدون نكاحا حتی یغنیهم الله من فضله والذین یبتغون الکتاب مما ملکت ایمانکم فکاتبوهم ان علمتم فیهم خیرا و آتوهم من مال الله الذی آتاکم و لا تکرهوا فتیاتکم علی البغآء ان اردن تحصنا لتبتغوا عرض الحیوة الدنیا و من یکرههن فان الله من بعد اکراههن غفور رحیم؛ و كسانى كه امكانات زناشویى نمى یابند، باید عفت بورزند تا خدا آنها را از كرم خویش بى نیاز گرداند و از مملوكان شما، كسانى كه خواستار مكاتبه [باز خرید] خویش هستند، اگر در آنها خیرى (توانایى) یافتید، قرار بازخرید آنها را بنویسید، و از مالى كه خدا به شما داده است به ایشان بدهید، و كنیزان خود را در حالى كه پاكدامنى مى ورزند، براى دستیابى به متاع دنیا، به زنا وادار نكنید، و هر كس آنها را به زور وادار كند، بى تردید خدا، پس از اجبارشان، نسبت به آنها آمرزنده ى مهربان است. «سوره نور، آیه 33 »).
یكی از مباحث مهم و ضروری در تربیت جنسی پیش از ازدواج، شیوه های كنترل و تسلط بر غریزه ی جنسی است؛ كنترل این غریزه به دو صورت ممكن است تحقق پذیرد، 1ـ كنترل منفى. 2ـ كنترل مثبت.
كنترل منفى
غالبا وقتى سخن از كنترل غریزه جنسى به میان مى آید، توجه اشخاص به سمت و سوى نوع منفى آن جلب مى شود و آن این است كه كسى با وجود تحریكات مختلف و مواجهه با عوامل انگیزش این غریزه، بخواهد با میل تحریك شده اش مبارزه و مقابله كند و به سوى ارتكاب جرم نرود، چنین كارى گرچه قطعا بهتر از آلایش دامن و عمل به جرم است، ولى پیامدهاى سوء و مخرب آن بر كسى پوشیده نیست. این كار هم به غایت دشوار است و هم زیانبار، و بدین جهت هرگاه شخصى به كنترل غریزه سفارش مى شود، با چنین برداشتى از آن، و تصور دشوارى و زیانبارى آن، از پذیرفتن چنین توصیه هایى سر باز مى زند.
كنترل مثبت
غریزه جنسى اگر با ازدواج مهار نگردد، مطلوب ترین راه تسلط بر آن، كنترل مثبت است و آن پرهیز از صحنه ها و كارهایى است كه به تحریك این غریزه مى انجامد. این نوع از كنترل، كه در حقیقت جنبه پیشگیرى دارد هم راحت است و هم بى زیان و بلكه مفید. راحت است، زیرا در این صورت همچون وسیله نقلیه اى است با سرعت معمولى و قانونى، كه در مواجهه با خطر، مهار حركت آن زحمت چندانى ندارد، بر خلاف ماشینى كه با سرعتى بسیار فراتر از حد شناخته شده و بایسته خود، سیر مى كند كه چه بسا به كلى اختیار آن از دست صاحبش بیرون رفته و مصیبتها به بار آورد و كنترل آن هم در صورت تحقق، صدها زیان و رنج و زحمت و اضطراب براى وسیله و صاحب آن به همراه دارد و بى زیان است، زیرا با این حال كنترل غریزه فشارى بر جسم و روان تحمیل نمى كند تا به آن صدمه اى وارد شود و مفید است چون موجب مى شود مغز و اعصاب و قواى بدن در حالت عادى به سر برند و تعادل روانى شخص محفوظ بماند و انرژى و سرمایه هاى جسمى و روحى او بیهوده مصرف نشوند.
طبق قرآن كریم باید كسانى كه قدرت و وضعیت مساعد براى ازدواج ندارند عفت پیشه كنند و عفت در این آیه گرچه در ابتدا مفهوم عمل خاصى منافى با آن را دارد، ولى با تأمل بیشتر معلوم مى شود كه آیه كریمه معنایى عام دارد و عفت در همه اعضا و اندام را شامل است.
شیوه های كنترل مثبت :
1ـ پرهیز از فكر و ترسیم صحنه هاى محرك در ذهن و خیال
عبداللّه بن سنان از امام صادق(ع) نقل مى كند كه حضرت(ع) فرمود: «انّ عیسى قال للحواریّین: ... انّ موسى امركم ان لا تزنوا و أنا آمركم أن لا تحدّثوا انفسكم بالزنا فضلاً عن أن تزنوا فانّ من حدّث نفسه بالزنا كان كمن أوقد فى بیت مزوّق فأفسد التزاویقَ الدّخان و ان لم یخرق البیت: عیسى به اصحاب خود گفت: ... موسى به شما دستور داد كه زنا نكنید و من به شما دستور مى دهم كه فكر زنا هم در سر نپرورانید تا چه رسد به اینكه زنا كنید زیرا كسى كه خیال زنا كند مانند كسى است كه در خانه اى نقش و نگار شده دود و آتش به پا كند. چنین كارى گرچه خانه را نمى سوزاند ولى زینت و صفاى آن را مكدّر كرده و فاسد مى كند».
2ـ دورى از نگاههاى مسموم و مناظر تحریك آمیز
قرآن كریم در دو آیه متوالى دستور به اغماض و نگهدارى چشم از نگاه حرام و هوس آلود داده است. در آیه اول مى فرماید: «قل للمؤمنین یغضّوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم ...؛ به مؤمنان بگو دیدشان را از نامحرمان فرو نشانند و نهانگاههاى خود را از وقوع در حرام نگه دارند» و در آیه بعدى مى فرماید: «و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهنّ و یحفظن فروجهنّ ...؛ به زنان مؤمن بگو چشمهایشان را فرو گیرند و نهانگاههاى خویش را محافظت كنند»( سوره نورآیه 30 ـ 31).جالب این است كه در هر دو مورد خداوند متعال نخست دستور به مراقبت از نگاه محرك و عفت چشم مى دهد و آنگاه به حفاظت از عورت فرمان داده است. رسول اكرم(ص) مى فرمایند: «النّظرة سهم مسموم من سهام ابلیس فمن تركها خوفا من اللّه اعطاه اللّه ایمانا یجد حلاوته فى قلبه؛ نگاه هوس آلود تیرى است مسموم از تیرهاى شیطان. هر كس آن را به جهت خوف الهى ترك كند، خداوند ایمانى به او مى بخشد كه حلاوت آن را در قلب خود احساس مى كند».
3ـ گوش ندادن به آوازها و موسیقیهاى تحریك كننده و مبتذل
در حدیثى از حضرت صادق(ع) آمده است: «إنّ رجلا سأله عن سماع الغناء، فنهى عنه و تلا قول اللّه عزّ و جلّ: «انّ السّمع و البصر و الفؤاد كلّ اولئك كان عنه مسؤولاً» و قال یسأل السّمع عمّا سمع و الفؤاد عمّا عقد و البصر عمّا ابصر؛ مردى از آن حضرت در باره شنیدن آواز محرك پرسید. حضرت از آن نهى كرده و این آیه را خواندند: به یقین گوش و چشم و دل هر یك مورد سؤال خواهند بود و فرمود: گوش از آنچه شنیده و قلب از آنچه بدان دل بسته و چشم از آنچه دیده است مسؤول بوده و بازخواست خواهند شد».
4ـ اجتناب شدید از گفتگوهاى دوستانه و نشستهاى غفلت زا و معاشرت با دوستان ناباب و گوش سپردن به سخنان تحریك آمیز
از حضرت امام باقر(ع) این گونه روایت شده است: «من اصغى إلى ناطق فقد عبده، فإن كان النّاطق یؤذى عن اللّه عزّ و جلّ فقد عبد اللّه و ان كان یؤذى عن الشّیطان فقد عبد الشیطان ؛هر كس به سخن گوینده اى گوش فرا دهد او را بندگى كرده است، پس اگر ناطق از خدا بگوید شنونده، خداوند را بنده شده و اگر از شیطان و سخنان شیطانى بر زبانش جارى كند قطعا بندگى شیطان كرده است».
5ـ اعتدال در خوردن
بى تردید پرخورى و بى نظمى در خوردن در ذخیره سازى و انباشتن موادى كه نیازمند تفریغ باشد مؤثر است، ولى در صورت اعتدال و كم خورى سهم ناچیزى از آن صرف تهیه آن مواد مى شود. در حدیثى كه قبلاً از پیامبر گرامى(ص) نقل كردیم، آن حضرت پس از آنكه جوانان را به ازدواج ترغیب مى كنند مى فرمایند: «و من لم یستطع فلیصم، فإنّ الصّوم به وِجاء ؛هر كس قدرت بر ازدواج ندارد و روزه بگیرد یقینا روزه نیروى غریزه او را تضعیف مى كند».
6ـ اشتغال، ورزش و سرگرمیهاى مفید
زیرا با وجود فراغت، هم مواد غذایى در تقویت غریزه به مصرف مى رسد و هم فكر و خیال مصروف چاره سازى در تفریغ آن مى شود و به همین جهت در روایات بر اشتغال و كار و پرهیز از فراغت تأكید بسیار شده است.حضرت امام صادق(ع) در حدیث پردامنه «مفضّل» مى فرمایند: «... و هكذا الانسان لو خلا من الشّغل لخرج من الأشر و العبث و البطر الى ما یعظم ضرره علیه و على من قرب منه ...؛ و همین گونه انسان اگر بى كار و فارغ باشد، به بیهودگى و سرمستى دچار مى شود و بر اثر آن به مسایلى مبتلا مى شود كه زیان آن هم بر خود و هم بر نزدیكان او سنگینى خواهد كرد ...». ورزش های بدنی نظیر كوهنوردی، شنا و ... نیز می توانند انسان را در مراقبت و تسلط بر این غریزه كمك كنند.
7ـ تلاوت قرآن
بى شك انس با قرآن، تلاوت، تدبر و تفكر در مضامین آن، خود شفاى هر دردى است كه به سرعت كار هر پریشانى را رو به سامان مى برد و زخمهاى پنهان را التیام مى دهد، و همتها را تا آسمانها بالا مى برد و بشر را از فرو رفتن در عالم حیوانات را نجات مى بخشد. امیر مؤمنان(ع) مى فرمایند: «و تعلّموا القرآن فانه ربیع القلوب و استشفوا بنوره فانّه شفاء الصّدور و احسنوا تلاوته فأنّه انفع القصص ...؛ قرآن را فرا گیرید زیرا قرآن بهار دلهاست و از نور آن بر مرضها و دردهاى خود مرهم بگذارید زیرا آن داروى شفابخش سینه هاست و آن را نیكو تلاوت كنید كه به یقین سودمندترین قصه هاست».
8- روزه داری
پیامبر اسلام (ص) می فرماید: «ای گروه جوانان هر كدام از شما كه قدرت ازدواج دارد، ازدواج كند و اگر برای وی مقدور نیست، روزه بگیرد؛ زیرا روزه شهوت جنسی را كنترل می كند». خلاصه اینكه راه حل دین در خصوص نوع مقابله و مواجهه به غریزه جنسى، نخست ازدواج و نكاح مشروع است و در صورت عدم امكان، كنترل مثبت با شرحى كه بیان شد و سپس كنترل منفى با وجود همه زیانهاى آن، ولى هیچ گاه به بى بند و بارى و افسارگسیختگى و آلودگى به گناه رضایت نمى دهد و زیان آن را به مراتب خسارت بارتر و ویرانگیرتر از ضرر كنترل منفى مى داند. بزرگان گفته اند: «نفس را مشغول بدار و گرنه او تو را به خود مشغول خواهد ساخت». رسول اكرم(ص) می فرماید نگاه هوس آلود، تیرى است مسموم از تیرهاى شیطان. هر كس آن را به جهت خوف الهى ترك كند، خداوند ایمانى به او مى بخشد كه حلاوت آن را در قلب خود احساس مى كند.
کنترل غرایز جنسی و هواهای نفسانی در پرتو آموزههای روایی
اصلاح و تهذیب نفس در جوانی
عفت و پاکدامنی، نتیجه مبارک تقوای الهی و مایه ارزش معنوی و نزدیکی به خداوند است. این حالت پسندیده و فضیلت برتر روحی - اخلاقی، در دوران جوانی مایه زیبایی درون و اهل آن سزاوار ستایش است. در دوران جوانی، کشورجان در معرض هجوم لشکر شهوت است و عفت، تنها نیروی محافظ آن پس جوان باید با تقویت این نیرو، پیروز این میدان مبارزه شود. یکی از مشکلات اساسی دوران جوانی، کنترل غرایز است؛ غرایزی که بر اثر رشد جوان کمکم طغیان میکند و همه وجود او را در دام خود، اسیر و او را از هرگونه حرکت سازنده باز میدارد. جوانی که از ارزش و بهای لحظههای جوانی آگاه است، هرگز از آینده خود بیخبر نمیماند و در راه خودسازی و اصلاح نفس به سختی میکوشد. و تلاش ورزیدن در این راه از سفارشهای پیاپی و مؤکد ائمه دین است. حضرت علی علیهالسلام میفرماید:
لاتترک الْاجتهاد فی اصلاح نفْسک فانه لایعینک علیها الا الجد.
کوشش و برای اصلاح درون و خودسازی را رها نکن؛ زیرا جز تلاش و جدیت، چیزی تو را در برابر نفست یاری نمیکند.
اصلاح نفس و تلاش برای مبارزه با نفس و منکر، به ویژه در دوران جوانی، از سفارشهای مؤکد ائمه دین و خداوند قادر است.
رویارویی شهوت و عقل، در جوانی
نیروی غریزه جنسی، برای بقای نسل و ادامه حیات، در سرشت آدمی به ودیعه نهاده شده است. نیز در دوران جوانی که دوره رشد همه جانبه انسان است، غرایز انسانی و در رأس آنها غریزه جنسی رشد چشمگیری مییابد. طغیان برخی غریزهها به ویژه غریزه قدرتمند شهوت، جوان را با بحران رو به رو میسازد و فکر و دل جوان را به خود مشغول میکند. همچنین نیروی عقل و اندیشه را در انزوا قرار میدهد و راه حق و حقیقت را میبندد. امام معصوم علیهالسلام به این موضوع، چنین اشاره میکند: «هوای نفس، قویترین نیروی مسلط بر انسان است و همین نیروست که انسان را از حق باز میدارد».
نیروی شهوت و هوای نفس، دشمن دیرین عقل است و با طغیان گری خویش، عقل را اسیر میسازد، چنانکه حضرت امیرمؤمنان، علی علیهالسلام بارها همگان را به این امر توجه میداد که: «کمْ منْ عقْل أسیر تحْت هوی أمیر؛ چه بسیار عقلی اسیری که زیر دست و گرفتار هوایی است که امیر و فرمانده است».
بر اثر این آسیب، برخی جوانان در دوران جوانی دچار گونهای ناهماهنگی رفتاری و ضعف عقلی میشوند و از این رهگذر، به نوعی بیبندوباری و بیقیدی تن میدهند. در این دوران، نیروی شهوت با قدرت و شدت تمامتر، روح جوان را تسخیر میکند و او را به بیراهه میکشاند. دراین باره، این سفارش گرانسنگ حضرت علی علیهالسلام شایسته توجه و اندیشه است که:
غلبة الشهوة تبطل العصمة و تورد الهلک.
چیرگی شهوت، مایه از بین رفتن نیروی بازدارنده در برابر گناه، عامل نابودی است. شهوت یک نیروی استعماری درونی است که جسم و جان را به خدمت میگیرد و راه را بر رشد و تعالی انسان میبندد. به فرموده امام علی علیهالسلام :
منْ لمْ یمْلک شهْوته یمْلک عقْله؛
هر کس شهوت خود را در دست نگیرد، عقلش را هم به دست نمیگیرد».
در پرتو چیرگی بر شهوتها، ارزش آدمی در امان میماند و در صورت شکست شهوت اندیشه و عقل شهوت ، تباه و نابودی آدمی حتمی است.
پیآمدهای طغیان غرایز و چگونگی مهار آن
برخی از گناهان که در پی طغیان غریزه شهوت دامنگیر جوانان میشود، اثر بسیار ناگواری بر دستگاه مغز و اعصاب جوان بر جای میگذارد. قدرت اندیشه و حافظه او را در صورت زیادهروی جوان در پیروی از غریزه جنسی، سلولهای مغزی او از بین میروند. یکی از گناهانی که آثار بسیار خطرناکی بر روی جسم و روح عامل میگذارد، گناه خودارضایی است. برای غلبه بر نیروی شهوت و رهایی از این عادت ناپسند، گفته کانت تأمل برانگیز است، او میگوید:
هیچ چیز مانند خودارضایی، ذهن و جسم را ضعیف نمیکند و این نوع شهوترانی، به کلی با طبیعت آدمی مغایر است، ولی این موضوع نباید از جوان پنهان بماند، بلکه باید آن را با همه زشتیاش پیش روی او قرار داد. به او بگوییم که بدین طریق، از تولیدمثل خواهد افتاد و یادآور شویم که این عادت زشت، بیش از هر چیز دیگری، قدرت جسمیاش را تباه خواهد کرد با این کار، سبب پیری زودرس و صاحب عقلی واقعا ضعیف خواهد شد.
در آموزههای دینی و اخلاقی، برای چیرگی بر نیروی شهوانی، هشدارهایی داده شده است که از آن جملهاند: آگاهی از پیآمدهای شوم آن، توکل بر یاری خدا، برخورداری از اراده و توان خدادادی، همراهی با دوستان آگاه و دل سوز و باوفا، تقویت نیروی عقل و اندیشه سالم، بهرهگیری از تخصص افراد کارشناس و آگاه، توجه عمیق به امور عبادی و عملی، و ارتباط پیوسته با خدا، توجه به ورزش، دوری از پرخوری و گرایش به روزهگرفتن و کم خوری. رعایت و اهتمام همیشگی این دستورها نه تنها مایه رهایی از وسوسههای جوانی میشود، بلکه روح جوان را پالایش، اراده او را محکم و فکر او را جلا و قلب او را صفا میدهد. مولوی چه زیبا سروده است: ترک شهوتها و لذتها سخاست هر که در شهوت فرو شد، برنخاست
پیروی از شهوتها، دریچه گناهان به سوی آدمی را میگشاید و پیآمدهای جسمی و روحی جبران ناپذیری برجا میگذارد.
پی آمدهای خطرناک پیروی از شهوت ها
شایسته است که جوانان به درستی از پیآمدهای خطرناک شهوترانی آگاه شوند و با علم به آن، از جاده انحراف و گمراهی فاصله بگیرند.امام علی علیهالسلام میفرماید: «شهوت، عقل آدمی را به آتش میکشد و قلبش را میمیراند.» از آن حضرت، در حدیثی دیگر نقل است: «من تسرها الی الشهوات تسْرع الیه الآفات؛ کسی که به سوی شهوتها میشتابد، آفتها نیز به سوی وی میشتابند.» در حقیقت، انسانی که در پی شهوتها و خواستههای نامشروع حرکت میکند، به زودی از کار خود پشیمان و سرافکنده خواهد شد و در حزن و اندوه عمر و شخصیت تباه شده فرو خواهد رفت. امیرپارسایان، علی علیهالسلام میفرماید: «کمْ منْ شهوة ساعة اوْریْت حزْنا طویلا؛ چه بسیار شهوتهای زودگذر که پشیمانی و رنج طولانی در پی دارد». البته کسی که بنده شهوت است، از کسی که بنده دیگران است، زبونتر و پستتر است، چنانکه حضرت علی علیهالسلام در سخنی به یاد ماندنی فرمود: «عبده الشهوة أذل منْ عبد الرق».
پیروی از شهوتها، ناتوانی نیروی عقل و اراده و پشیمانی و خواری گنهکار را در پی دارد.
غریزه جنسی؛ نگاه ابزاری یا استقلالی
در میان خواستهها و غرایزهای موجود در نفس بشری، غریزه جنسی، آشکارتر و نمایانتر است. در نگاه استقلالی به غریزهها و شهوتها، هر اندیشه و عمل و راهی که به مطلوب غریزی بینجامد، جایز و روا شمرده میشود. چشمچرانی، خودارضایی، میل و گرایش به دیدن صحنههای مهیج و مانند آن، نتیجه نظر استقلالی به غریزه جنسی و در حقیقت، نادیده گرفتن مرتبه انسانی بشر است. بر اثر همین نگاه، برخی از افراد همه چیز را در دایره مادی، جنسی و شهوی دنبال میکنند و میکوشند از هر راه ممکن به خواستههای خود برسد. در مقابل این نگرش، نگاه ابزاری به غریزه جنسی وجود دارد که آن را عاملی برای رشد انسانی و ابزاری برای رسیدن به کمال و آراستگی به ویژگیهای برجسته اخلاقی میشمارد. در این حال، به خواستههای شهوانی، در دایره عقل و شرع پاسخ داده میشود. امام علی علیهالسلام میفرماید:
العاقل منْ عصی هواه فی طاعة ربه.
عاقل، کسی است که در راه اطاعت پروردگار، با هوای نفس مخالفت میکند.
آن بزرگوار در رهنمودی دیگر فرمود: «بر هوای خود مالک شو!» گرایشهای شهوانی، از حیطه اختیار خارج است، ولی هدایت و جهت دهی به آن و شیوه به کارگیری آن، به چگونگی اراده و اختیار آدمی مربوط است. در مجموع، نگاه ابزاری به غریزه جنسی و استفاده درست از آن، بسیار سازنده است، ولی نگاه استقلالی به خواهش جنسی و خارج ساختن آن از دایره عقل و دین، هر چند لذتهای شهوانی به همراه دارد، به قیمت تباهی مرتبه انسانی و از دست دادن فضیلت تمام میشود.
هدف قرار دادن غریزه جنسی و پاسخ دادن به آن از هر راه ممکن، پیآمدهای زیانباری به همراه دارد، ولی کنترل غریزهها و جهتدهی آن در راه درست، زمینه رشد و کمال آدمی را فراهم میکند.
مددخواهی از خداوند، برای کنترل غریزهها
حضرت علی علیهالسلام میفرماید:
ایها الناس منْ سلک الطریق الواضح ورد الْماء و منْ خالف وقع فی التیه.
ای مردم، هر که راه روشن و راست را بپیماید، به آبادی میرسد و هرکه به بیراهه برود، در بیابان بی آب و گیاه فرود میآید.
انسان سیراب شده از زلال معنویت که از گندابهای آلوده و خواهشهای نفسانی رو میگرداند و تنها رو به خالق آسمانها دارد. آن گاه نیز که در برابر پیروی از خواهشهای نفسانی قرار میگیرد، میگوید: «رب السْجن احب الی مما یدعونی الیه؛ پروردگارا زندان برایم محبوبتر است از آنچه مرا به آن فرا میخوانند.» (یوسف: 34). به راستی حضرت یوسف چه نگاهی به خواهش جنسی و لذتهای شهوانی داشت که زندان را بر راحتطلبی در کاخ عزیز مصر ترجیح میداد؟! در وجود یوسف علیهالسلام ، عقل و ایمان حاکم است و او آن جایی را دوست دارد که بتواند، باارزشترین گوهر وجود خود، یعنی پاکی را از مکر و فریب راهزنان عزت، شرف و شخصیت حفظ کند، هر چند آنجا از سختترین شرایط اقلیمی، اقتصادی و جسمی باشد. او زندان را برمی گزیند تا جهل، جایگزین عقل نشود و در این راه، از خداوند متعال نیز یاری میخواهد:
والا تصرف عنی کیْدهن اصْب الیهن و اکنْ من الجاهلین. (یوسف: 34)
و اگر کید اینان را از من برنگردانی، به آنان مایل میشوم و آن گاه از جاهلان خواهم بود.
و با این اندیشه و تصمیم والا و کنترل اراده است که از سوی حق نیز پاسخ میشنود:
فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهن انه هو السمیع العلیم. (یوسف: 34)
پروردگارش دعای او را به اجابت رساند و کید ایشان را از او بگردانید و به راستی خدا شنوای داناست.
کسی که با خداوند چنین پیوندی دارد، از لذت برتر؛ یعنی جمال محبوب و محبت به او بهرهمند میشود و به آسانی در دام شهوتها گرفتار نمیآید.
در صورتی که انسان رشته پیوند خود را با خداوند، محکم و در هر حال به او تکیه کند، به راحتی در دام شهوتها و انحرافها نمیافتد.
هدف: رشته مهندسي كامپيوتر كه به طراحي و ساخت اجزاي مختلف كامپيوتر مي پردازد، لذا اهميت بسيار زيادي در دنياي امروز برخوردار است. هدف از طي اين دوره تربيت كارشناساني است كه در زمينه تحليل، طراحي، ساخت و راه اندازي دستگاهها و مجموعه هاي سخت افزاري جديد، بررسي و شناخت مجموعه هاي سخت افزاري و نرم افزاري موجود، نگه داري، عيب يابي و تعمير و اصلاح و توسعه فعاليت كنند. طراحي، شبيه سازي، فرآوري، پردازش، سنجش، آموزش، ويرايش و ... همه مفاهيمي هستند كه با بالاترين دقت و در كوتاهترين مدت زمان ممكن در برنامه هاي نرم افزاري كامپيوتر انجام مي شوند. لذا هدف از اين رشته تربيت نيروي متخصص براي انجام امور فوق است. تواناييهاي فارغ التحصيلان فارغ التحصيلان اين مقطع، قابليتها و تواناييهاي زيادي دارند و چنانچه در مسير مناسب هدايت شوند، قادر خواهد بود مشكلات زيادي را حل كنند. برخي از اين تواناييها به شرح زير است: 1) بررسي و شناخت نرم افزارها و سخت افزارهاي جديد و به كارگيري آنها. 2) بررسي كمبودها و نيازهاي نرم افزاري و سخت افزاري بخشهاي صنعت و خدمات و تدوين نيازهاي آنها، امكان سنجي و تعيين ابزار و نيروي انساني لازم براي رفع كمبودها. 3) تجزيه و تحليل سيستمهاي كوچك و متوسط نرم افزاري و سخت افزاري و ارائه راه حل مناسب براي اجراي آنها. 4) طراحي مجموعه هاي كوچك و متوسط نرم افزاري و سخت افزراي و توليد طرحهاي اجرايي براي انها. 5) اجراي طرحهاي كامپيوتري، نصب، آزمايش و آموزش آنها. 6) پشتيباني و نگه داري سيستمهاي نرم افزاري شامل شناسايي خطاها، رفع خطاها و افزودن امكانات جديد به سيستمها. 7) عيب يابي كامپيوترها و سيستمهاي كامپيوتري و رفع عيبها. 8) شناسايي فنون جديد طراحي و ساخت كامپيوتر و ارزيابي و به كارگيري آنها. تواناييهاي ذكر شده مربوط به كارشناسان نرم افزار و سخت افزار مي باشد، اما روشن است كه كارشناسان نرم افزار در محدوده مسائل نرم افزاري توانايي بيشتري دارند و برعكس كارشناسان سخت افزار در محدوده مسائل سخت افزاري از توانايي بيشتري برخوردارند.
ماهيت: كامپيوتر داراي دو جزء متفاوت سخت افزار و نرم افزار است. اجزاء فيزيكي و قابل لمس كامپيوتر مانند مدارها و بردهاي الكترونيكي سخت افزار ناميده مي شوند. نرم افزار جزء غيرقابل لمس كامپيوتر است. نرم افزار برنامه ها و داده هايي است كه به كامپيوتر فرمان مي دهند كه چه عملي را انجام دهد. يك مهندس نرم افزار ياد مي گيرد كه چگونه نرم افزارهاي بزرگ و عظيم را طراحي و برنامه ريزي كند، تست و ارزيابي نهايي نمايد و در نهايت مستند سازد. پس بدين گونه نسبت كه يك تعميركار كامپيوتري يك مهندس سخت افزار و يك اپراتور كامپيوتر يك مهندس نرم افزار تلقي گردد. "نرم افزار در حقيقت روح و جان كامپيوتر است كه به سخت افزار هويت مي بخشد و اصولاً به برنامه اي گفته مي شود كه براي به كارگيري سخت افزار ساخته شده باشد. نرم افزارها را مي توان به دوره كلي دسته بندي كرد كه عبارتند از : نرم افزارهاي سيستمي و نرم افزارهاي كاربردي. نرم افزراهاي سيستمي برنامه هايي هستند كه كامپيوتر براي فعال شدن يا سرويس دادن به آن نياز دارد و اين دليل از سوي سازندگان سيستم كامپيوتري عرضه مي شوند و مهمترين آنها سيستم عامل، برنامه هاي سودمند و مترجم هاي زبان مي باشد. نرم افزارهاي كاربردي نيز برنامه هايي هستند كه كاربر يا خود آن ها را مي نويسد يا شركت هاي نرم افزاري آنها را تهيه كرده و براي فروش عرضه مي كنند. اين گونه برنامه ها معمولاً عموميت برنامه هاي سيستم را نداشته و براي زمينه هاي مختلف مهندسي، علمي، تجاري، آموزشي، تفريحي و يا طراحي نوشته مي شوند." "مهندسي سخت افزار در مقطع ليسانس به مطالعه و بررسي طراحي سخت افزاري، كنترل سخت افزاري و شبكه هاي كامپيوتري مي پردازد. براي مثال يك مهندس سخت افزار مي تواند طراحي سخت افزاري كند كه با IC ها كار كند، با كامپيوتر كار كند و يا از دروازه هاي كامپيوتر استفاده نمايد و در نهايت مي تواند به طراحي مدارهاي مجتمع ديجيتالي بپردازد. كه البته به اين بخش از سخت افزار بيشتر در مقطع كارشناسي ارشد و دكتري پرداخته مي شود." گرايش هاي مقطع ليسانس: رشته مهندسي كامپيوتر در مقطع كارشناسي داراي دو گرايش سخت افزار و نرم افزار است كه البته اين دو گرايش در مقطع كارشناسي تفاوت قابل توجهي با يكديگر ندارند. "گرايش سخت افزار در برگيرنده فعاليت هاي آموزشي، پژوهشي و صنعتي در خصوص قطعات، بردها، تجهيزات و در نهايت سيستم هاي كامپيوتري در مقياس هاي مختلف است و يكي از شاخه هاي مهم آن به نام معماري كامپيوتر (طراحي و ساخت كامپيوتر) مي باشد." "هدف از گرايش نرم افزار كامپيوتر، آموزش و پژوهش در زمينه زبانهاي مختلف برنامه نويسي، سيستم هاي عامل مختلف و طراحي انواع الگوريتم ها مي باشد." آينده شغلي، بازار كار، درآمد: با توجه به گسترش روزافزون دنياي كامپيوتر امروزه بيش از هر زمان ديگري نياز به متخصصان كامپيوتر احساس مي شود. امروزه يك مهندس كامپيوتر اگر علاقمند به كار باشد، هيچ وقت با مشكل بيكاري روبه رو نمي شود. به خصوص مهندسين نرم افزار فرصت هاي شغلي بيشتري داشته و براي كاركردن نياز به امكانات و تجهيزات زيادي ندارند. فرصت هاي شغلي اين رشته به حدي گسترده و متعدد است كه نه تنها فارغ التحصيلان اين رشته به راحتي جذب بازار كار مي شوند بلكه دانشجويان دو سال آخر اين رشته نيز مي توانند وارد بازار كار شده و فعاليت كنند. براي مهندسين سخت افزار هم امكان كار در شركتهاي توليد كننده قطعات و دستگاهها و مراكز صنعتي – توليدي بسيار فراهم است و از نظر سطح درآمدي هم با توجه به دانش و پشتكار شخصي در حد قابل قبول و ايده آلي قرار دارند. از طرفي با توجه به استفاده روزافزون از شبكه اينترنت زمينه كار در اين موضوع نيز بسيار مهياست. توانايي هاي جسمي، علمي، رواني و ... مورد نياز و قابل توصيه توانايي علمي: يك مهندس كامپيوتر بايد سخت كوش و با پشتكار باشد چون رشته كامپيوتر رشته پويايي است و هميشه بايد اطلاعاتش به روز بوده و به دنبال فراگرفتن مطالب جديد باشد. مهندس كامپيوتر بايد پايه رياضي قوي داشته و توانايي اش در زمينه فيزيك خوب باشد. همچنين لازم است فردي خلاق باشد تا بتواند مسايل را از راههاي ابتكاري حل كند. علاقمنديها: مهندس كامپيوتر نرم افزار و سخت افزار بايد به يادگيري و مطالعه علاقمند باشد تا پيشرفت در خور توجه داشته باشد. همچنين بايد از جستجو و كاوش در مدارها و ريزساختارها استقبال كند و به كار با كامپيوتر علاقه داشته باشد. توانايي مالي: با توجه به توضيحات گفته شده داشتن يك دستگاه كامپيوتر براي يك مهندس كامپيوتر امري ضروري به نظر مي رسد ولي اين گونه نيست كه بدون داشتن كامپيوتر دانشجويان از ادامه تحصيل و پيشرفت باز بمانند. وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر: رشته كامپيوتر كه باعث جهاني شدن اطلاعات و ارتباطات شده است ، رشته روز و رشته آينده است تا جايي كه پيش بيني مي شود تا 10 سال ديگر در كشورهاي پيشرفته مردم همان قدر كه بر نيروي برق وابسته هستند به شبكه اينترنت وابسته خواهند شد. با توجه به توضيحات گفته شده روند رو به رشد استفاده از كامپيوتر در زندگي روزانه اشتغال و موقعيت كاري براي فارغ التحصيلان اين رشته فراهم است تا در قالب شركتهاي توليدكننده نرم افزار، شركتهاي توليدكننده قطعات، مراكز صنعتي – توليدي، شركتها و موسسات خدماتي، مراكز آموزشي و ... مشغول به كار شده و فعاليت كنند. با توجه به پيشرفت كند ايران نسبت به جامعه جهاني كامپيوتر در سالهاي اخير نياز به مهندسين خلاق و كوشا در اين زمينه كاملاً احساس مي شود. روند رو به رشد استفاده از كامپيوتر در محافل عمومي و خصوصي، استفاده گسترده از شبكه اينترنت و زمينه هاي مرتبط با آن، فراهم آمدن شرايط آموزش و تجارت الكترونيك همه و همه دست به دست هم داده اند تا از اكنون چشم انداز روشني نسبت به آينده اين رشته وجود داشته باشد به نحوي كه فعالان در اين زمينه از آينده معلوم و مطمئني برخوردار خواهند بود. تنها نگراني به قسمت نرم افزار مربوط مي شود كه بايد مهندسان خلاق ايراني اقدام به تهيه نرم افزارهاي گوناگون و كارآمد كرده تا تنها مصرف كننده صرف نباشيم.
نكات تكميلي: "بعضي از افراد تصور مي كنند كه مهندسي سخت افزار در حد يك تعميركار كامپيوتر است در حالي كه كار يك مهندس سخت افزار، تعمير يا نصب و راه اندازي كامپيوتر نيست. هر چند كه مي تواند چنين كاري را انجام دهد. در واقع كار يك مهندس سخت افزار، طراحي هاي سخت افزاري است و به همين دليل در دانشگاه دروسي مثل رياضيات و يا مدارهاي منطقي را مطالعه مي كند همچنين برخلاف تصور كساني كه يك اپراتور را در حد يك مهندس نرم افزار مي دانند، بايد گفت كه يك مهندس نرم افزار لازم است از دانش رياضي خوبي برخوردار باشد تا بتواند برنامه هاي كامپيوتري را طراحي كند و آنها را توسعه دهد. براي مثال بايد بتواند يك كار گرافيكي را از بنيان طراحي كند. كاري كه از عهده يك اپراتور بر نمي آيد. و به همين دليل ما معتقديم كه كلاسهاي آزاد آموزش كامپيوتر هيچ وقت نمي توانند يك مهندس كامپيوتر پرورش دهند.
ریاضیات
نظریه گراف
نمایش تصویری یک گراف
نظریه گراف شاخه ای از ریاضیات است که درباره اشیاء خاصی در ریاضی به نام گراف بحث میکند. به صورت شهودی گراف نمودار یا دیاگرامی است شامل تعدادی رأس که با یالهایی به هم وصل شدهاند. تعریف دقیقتر گراف به این صورت است که گراف مجموعهای از رأسها است که توسط خانوادهای از زوجهای مرتب که همان یالها هستند به هم مربوط شدهاند.
یالها بر دو نوع ساده و جهت دار هستند که هر کدام در جای خود کاربردهای بسیاری دارد. مثلا اگر صرفا اتصال دو نقطه -مانند اتصال تهران و زنجان با کمک آژادراه- مد نظر شما باشد کافیست آن دو شهر را با دو نقطه نمایش داده و اتوبان مزبور را با یالی ساده نمایش دهید. اما اگر بین دو شهر جاده ای یکطرفه وجود داشته باشد آنگاه لازمست تا شما با قرار دادن یالی جهت دار مسیر حرکت را در آن جاده مشخص کنید.
آغاز نظریهٔ گراف به سدهٔ هجدهم بر میگردد. اویلر ریاضیدان بزرگ مفهوم گراف را برای حل مسئله پلهای کونیگسبرگ ابداع کرد اما رشد و پویایی این نظریه عمدتاً مربوط به نیم سدهٔ اخیر و با رشد علم دادهورزی (انفورماتیک) بوده است.
مهمترین کاربرد گراف مدلسازی پدیدههای گوناگون و بررسی بر روی آنهاست. با گراف میتوان به راحتی یک نقشه بسیار بزرگ یا شبکهای عظیم را در درون یک ماتریس به نام ماتریس وقوع گراف ذخیره کرد و یا الگوریتمهای مناسب مانند الگوریتم دایسترا یا الگوریتم کروسکال و ... را بر روی آن اعمال نمود.
یکی از قسمتهای پركاربرد نظریهٔ گراف، گرافهای مسطح یا هامنی است که به بررسی گرافهایی میپردازد كه میتوان آنها را به نحوی روی صفحه كشید كه یالها جز در محل راس ها یكدیگر را قطع نكنند. این نوع گراف در ساخت جاده ها و حل مساله کلاسیک و قدیمی سه خانه و سه چاه آب به کار می رود.
نظریه گراف یکی از پرکاربردترین نظریه ها در شاخه های مختلف علوم مهندسی (مانند عمران)، باستانشناسی(کشف محدوده یک تمدن) و ... است.
نظریه محاسبات
نظریه محاسبهپذیری
نظریه محاسبهپذیری از مباحث پایه در علوم رایانه است که به بررسی محاسبهپذیر و محاسبهناپذیر بودن عملیات با استفاده از ابزارهای کلاسیک نظیر ماشین ثبات، ماشین تورینگ و توابع بازگشتی میپردازد.
پیچیدگی محاسباتی
نظریهی پیچیدگی محاسباتی شاخهای از علوم کامپیوتر و ریاضی است که به بررسی دشواری حل مسائل به وسیلهی رایانه (به عبارت دقیقتر به صورت الگوریتمی) میپردازد. این نظریه بخشی از نظریهی محاسباتی است که با منابع مورد نیاز برای حل یک مساله سروکار دارد. عموميترين منابع زمان (چقدر زمان براي حل کردن مساله لازم است) و فضا (چقدر حافظه مورد نياز است) ميباشند. ساير منابع ميتواند تعداد پروسسورهاي موازي (در حالت پردازش موازي) و ... باشند. اما در اين مقاله ما در مورد عواملي مثل عوامل بالا بحثي نکردهايم. بايد به اين نکته توجه داشت که نظریه پيچيدگي با نظریه قابل حل بودن متفاوت ميباشد. اين نظریه در مورد قابل حل بودن يک مساله بدون توجه به منابع مورد نياز آن، بحث ميکند. بعد از اين نظریه که بيان ميکند کدام مسائل قابل حل ميباشند و کدام مسائل غيرقابل حل، اين سوال به نظر طبيعي ميرسد که درجه سختي مساله چقدر است. نظریه پيچيدگي محاسبات در اين زمينه ميباشد.
برای سادگی کار مسالهها به کلاسهایی تقسیم میشوند به طوری که مسالههای یک کلاس از حیث زمان یا فضای مورد نیاز با هم مشابهت دارند. این کلاسها در اصطلاح کلاسهای پیچیدگی خوانده میشوند.
بعضی منابع دیگری که در این نظریه مورد بررسی قرار میگیرند، مثل عدم تعین صرفا جنبهی صوری دارند ولی بررسی آنها موجب درک عمیقتر منابع واقعی مثل زمان و فضا میشود.
معروفترین کلاسهای پیچیدگی، P و NP هستند که مسالهها را از نظر زمان مورد نیاز تقسیمبندی میکنند. به طور شهودی میتوان گفت P کلاس مسالههایی است که الگوریتمهای سریع برای پیدا کردن جواب آنها وجود دارد. اما NP شامل آن دسته از مسالههاست که اگرچه ممکن است پیدا کردن جواب برای آنها نیاز به زمان زیادی داشته باشد اما چک کردن درستی جواب به وسیلهٔ یک الگوریتم سریع ممکن است. البته کلاسهاي پيچيدگي به مرتبه سختتري از NP نيز وجود دارند.
·PSPACE: مسائلي که با اختصاص دادن مقدار کافي حافظه (که اين مقدار حافظه معمولا تابعي از اندازه مساله ميباشد) بدون در نظر گرفتن زمان مورد نياز به حل آن، ميتوانند حل شوند.
·EXPTIME: مسائلي که زمان مورد نياز براي حل آنها به صورت تواني ميباشد. مسائل اين کلاس بسيار جذاب و سرگرم کننده ميباشند (حداقل براي ما!). و شامل همه مسائل سه کلاس بالايي نيز ميباشد. نکته جالب و قابل توجه اين ميباشد که حتي اين کلاس نيز جامع نميباشد. يعني مسائلي وجود دارند که بهترين و کارامدترين الگوريتمها نيز زمان بيشتري نسبت به زمان تواني ميگيرند.
·Un-decidable يا غيرقابل تصميمگيري: براي برخي از مسائل ميتوانيم اثبات کنيم که الگوريتمي را نميشود پيدا کردن که هميشه آن مساله را حل ميکند، بدون در نظر گرفتن فضا و زمان. در اين زمينه آقاي ريچارد ليپتون (از صاحبنظران اين زمينه) در مقالهاي نوشتهاند: يک روش اثبات غيررسمي براي اين مساله ميتواند اين باشد: تعداد زيادي مساله، مثلا به زيادي اعداد حقيقي وجود دارند، ولي تعداد برنامههايي که مسائل را حال ميکنند در حد اعداد صحيح ميباشند. اما ما هميشه ميتوانيم مسائل به دردبخوري را پيدا کنيم که قابل حل نميباشند.
آيا P=NP ميباشد؟
اين سوال که آيا مسائل کلاس P دقيقا همان مسائل کلاس NP مي باشند، يکي از مهم ترين سوالهاي بدون جواب علوم کامپيوتري ميباشد. به بياني ديگر اگر هميشه به اين سادگي باشد که بتوان صحت يک راهحل را بررسي کرد، آيا پيدا کردن راهحل نيز ميتواند به آن سادگي باشد؟ براي اين سوال يک جايزه 1 ميليون دلاري از طرف انسیتیتو ریاضی Clay در نظرگرفته شدهاست. ما هيچ دليلي براي قبول کردن آن نداريم ولي بين نظريهپردازان نيز اين باور وجود دارد که بايد جواب اين سوال منفي باشد. همچنين دليلي براي رد کردن آن نيز وجود ندارد.
پیچیدگی زمانی
پيچيدگي زماني يک مساله تعداد گامهاي مورد نياز براي حل يک نمونه از يک مساله به عنوان تابعي از اندازهي ورودي (معمولا بوسيله تعداد بيتها بيان ميشود) بوسيله کارآمدترين الگوريتم ميباشد. براي درک بهتر اين مساله، فرض کنيد که يک مساله با ورودي n بيت در n² گام حل شود. در اين مثال ميگوييم که مساله از درجه پيچيدگي n² ميباشد. البته تعداد دقيق گامها بستگي به ماشين و زبان مورد استفاده دارد. اما براي صرف نظر کردن از اين مشکل، نشانهگذاری O بزرگ (Big O notation) معمولا بکار ميرود. اگر يک مساله پيچيدگي زماني از مرتبه (O(n² روي يک کامپيوتر نمونه داشته باشد، معمولا روي اکثر کامپيوترهاي ديگر نيز پيچيدگي زماني از مرتبه (O(n² خواهدداشت. پس اين نشانه به ما کمک ميکند که صرف نظر از يک کامپيوتر خاص، يک حالت کلي براي پيچيدگي زماني يک الگوريتم ارائه دهيم.
معرفي NP-Complete
تا اين بخش از مقاله مسائلي معرفي شدند که اگر بتوان روشي براي حل آنها حدس زد، در زمان نزديک به زمان خطي و يا حداقل در زمان چند جملهاي برحسب ورودي ميتوانستيم صحت راهحل را بررسي کنيم. ولي NP-Completeها مسائلي هستند که اثبات شده به سرعت قابل حل نيستند. در تئوري پيچيدگي NP-Completeها دشوارترين مسائل کلاس NP هستند و جزء مسائلي ميباشند که احتمال حضورشان در کلاس P خيلي کم است. علت اين امر اين ميباشد که اگر يک راهحل پيدا شود که بتوانديک مساله NP-Complete را حل کند، ميتوان از آن الگوريتم براي حل کردن سريع همه مسائل NP-Complete استفاده کرد. به خاطر اين مساله و نيز بخاطر اينکه تحقيقات زيادي براي پيدا کردن الگوريتم کارآمدي براي حل کردن اينگونه مسائل با شکست مواجه شدهاند، وقتي که مسالهاي به عنوان NP-Complete معرفي شد، معمولا اينطور قلمداد ميشود که اين مساله در زمان Polynomial قابل حل شدن نميباشد، يا به بياني ديگر هيچ الگوريتمي وجود ندارد که اين مساله را در زمان Polynomial حل نمايد. کلاس متشکل از مسائل NP-Compete با نام NP-C نيز خوانده ميشود.
بررسي ناکارآمد بودن زماني
مسائلي که در تئوري قابل حل شدن ميباشند ولي در عمل نميتوان آنها را حل کرد، محال يا ناشدني مينامند. در حالت کلي فقط مسائلي که زمان آنها به صورت Polynomial ميباشد و اندازه ورودي آنها در حد کوچک يا متوسط ميباشد قابل حل شدن ميباشند. مسائلي که زمان آنها به صورت تواني (EXPTIME-complete) ميباشند به عنوان مسائل محال يا ناشدني شناخته شدهاند. همچنين اگر مسائل رده NP جز مسائل رده P نباشند، مسائل NP-Complete نيز به عنوان محال يا نشدني خواهند بود. براي ملموستر شدن اين مساله فرض کنيد که يک مساله 2n مرحله لازم دارد تا حل شود (n اندازه ورودي ميباشد). براي مقادير کوچک n=100 و با در نظر گرفتن کامپيوتري که 1010 (10 giga) عمليات را در يک ثانيه انجام ميدهد، حل کردن اين مساله زماني حدود 1012 * 4 سال طول خواهد کشيد، که اين زمان از عمر فعلي جهان بيشتر است!
چرا حل مسائل NP-Complete مشکل است؟
به خاطر اينکه مسائل بسيار مهمي در اين کلاس وجود دارد، تلاشهاي بسيار زيادي صورت گرفته است تا الگوريتمهايي براي حل مسائل NP که زمان آن به صورت Polynomial از اندازه ورودي باشد، پيدا شود. باوجود اين، مسائل خيلي بيشتري در اين رده وجود دارد که زمان لازم براي حل آنها به صورت Super-Polynomial ميباشد. اين مساله که آيا اين مسائل در زمان Polynomial قابل حل شدن ميباشند، يکي از مهمترين چالشهاي علوم کامپيوتري ميباشد.
روشهايي براي حل مسائل NP-Complete
به خاطر اينکه تعداد مسائل NP-Complete بسيار زياد ميباشد، شناختن اينگونه مسائل به ما کمک ميکند تا دست از پيدا کردن يک الگوريتم سريع و جامع برداريم و يکي از روشهاي زير را امتحان کنيم:
·به کار بردن يک روش حدسي: يک الگوريتم که تا حد قابل قبولي در بيشتر موارد درست کار ميکند، ولي تضميني وجود ندارد که در همه موارد با سرعت قابل قبول نتيجه درستي توليد کند.
·حل کردن تقريبي مساله به جاي حل کردن دقيق آن: اغلب موارد اين روش قابل قبول ميباشد که با يک الگوريتم نسبتا سريع يک مساله را به طور تقريبي حل کنيم که ميتوان ثابت کرد جواب بدست آمده تقرييا نزديک به جواب کاملا صحيح ميباشد.
·الگوريتمهاي زمان تواني را به کار ببريم: اگر واقعا مجبور به حل کردن مساله به طور کامل هستيم، ميتوان يک الگوريتم با زمان تواني نوشت و ديگر نگران پيدا کردن جواب بهتر نباشيم.
·از خلاصه کردن استفاده کنيم: خلاصه کردن به اين مفهوم ميباشد که از برخي اطلاعات غيرضروري ميتوان صرف نظر کرد. اغلب اين اطلاعات براي پيادهسازي مساله پيچيده در دنياي واقعي مورد نياز ميباشد، ولي در شرايطي که بخواهيم به نحوي مساله را حل کنيم (حداقل به صورت تئوري و نه در عمل) ميتوان از برخي اطلاعات غيرضروري صرف نظر کرد.
نمونه مساله
يک مسير ساده در يک گراف به مسيري اطلاق ميشود که هيچ راس يا يال تکراري در آن وجودنداشتهباشد. براي پياده سازي مساله ما به اين احتياج داريم که بتوانيم يک سوال بلي/خير طراحي کنيم. با داشتن گراف G، رئوس s و t و عدد k آيا يک مسير ساده از s به t با حداقل k يال وجوددارد؟ راهحل اين مساله جواب سوال خواهد بود. چرا اين مساله NP ميباشد؟ چون اگر مسيري به شما داده شود، به راحتي ميتوان طول مسير را مشخص نمود و آن را با k مقايسه کرد. همه اين کارها در زمان خطي و صد البته در زمان Polynomial قابل انجام ميباشد. اگر چه مي نميدانيم که اين مساله آيا در کلاس P ميباشد يا نه، با اين حال روش خاصي براي پيدا کردن مسيري با ويژگيهاي ذکر شده نيز وجود بيان نشده است. و در حقيقت اين مساله جز NP-Completeها ميباشد، پس ميتوان به اين نتيجه نيز رسيد که الگوريتمي کارآمد با چنان عمليات وجود ندارد. الگوريتمهايي وجود دارند که اين مساله را حل ميکنند، به عنوان مثال همه مسيرهاي موجود و ممکن را بررسي نموده و نتايج مقايسه شوند که آيا اين مسير مساله را حل ميکند يا نه. اما تا آنجايي که ميدانيم، الگوريتمي با زمان Polynomial براي حل اين مساله وجود ندارد.
طراحی و تحلیل الگوریتمها و ساختار دادهها
الگوریتم
الگوریتم، مجموعهای متناهی از دستورالعملهاست که به صورت دقیق و بدون ابهام بیان شدهاند و اگر به ترتیب خاصی اجرا شوند، مسئله حل میشود. به عبارت دیگر، الگوریتم روشی گام به گام است که برای حل مسئله به کار میرود.
نام
واژه الگوریتم از نام محمد ابن موسی خوارزمی گرفته شده است. کتاب معروف الجبر و المقابله خوارزمی که حاوی دستورالعملهای مختلف برای حل مسائل محاسباتی است از راه ترجمه اسپانیایی آن در اروپا شناخته شد و نام عربی او، الخوارزمی، (از طریق آوانگاری آن در زبان اسپانیایی و سپس ورود آن به دیگر زبانهای اروپائی) مترادف شد با "دستورهای حل مسائل".
طراحی الگوریتم در کانون فعالیت برنامهسازی رایانه قرار دارد. هر برنامه رایانهای در حقیقت دستوراتی است که برای انجام کاری بر اساس یک الگوریتم به کامپیوتر داده میشود.
مفهوم الگوریتم
مفهوم الگوریتم را معمولاً با تشبیه به دستور آشپزی توضیح میدهند، مثلاً اگر بخواهیم آبگوشت درست کنیم (عمل مورد نظر) با فرض اینکه مواد خام را داریم (حالت اولیه) مراحل مشخصی را باید طبق دستور آشپزی طی کنیم (دستورالعمل ها) تا به آبگوشت آماده (حالت پایانی) برسیم. البته الگوریتمها معمولاً پیچیدهتر از این هستند.
الگوریتم گاه دارای مراحلی است که تکرار میشود (در مثال آبگوشت مثلاً چند بار باید نمک زد یا آب اضافه کرد) و یا در مرحلهای نیازمند تصمیمگیری است (اگر نمک کافی است دیگر نمک نمیزنیم، اگر نیست میزنیم).
اگر الگوریتم برای عمل مورد نظر مناسب نباشد و با غلط باشد به نتیجه مورد نظر نمیرسیم. مثلاً اگر الگوریتم آبگوشت را با مواد اولیه کباب انجام دهیم یا اگر در الگوریتم ما ذکری از گوشت نباشد واضح است که به آبگوشت نمیرسیم.
تحلیل الگوریتم
هر الگوریتم ممکن است عمل مورد نظر را با دستورات مختلف در مدت زمان، و میزان حافظه و کار کمتر یا بیشتری نسبت به الگوریتم دیگر انجام دهد. به همین دلیل انتخاب الگوریتم مناسب و کارآ اهمیت زیادی در موفق بودن و کارآئی برنامه رایانهای دارد.
تحلیل الگوریتمها رشتهای است که به بررسی کارآئی الگوریتمها میپردازد. موضوع تحلیل الگوریتمها در مورد تعیین میزان منابعی است که برای اجرای هر الگوریتم لازم است. این منابع معمولاً زمان و حافظه در نظر گرفته میشوند. کارآئی یا پیچیدگی هر الگوریتم را با تابعی نشان میدهند که تعداد مراحل لازم برای اجرای الگوریتم را برحسب طول داده ورودی، یا میزان محلهای لازم حافظه را بر حسب طول داده ورودی نشان میدهد.
جنبه حقوقی
در بعضی کشورها، مثل امریکا اگر تعبیه فیزیکی الگوریتمی ممکن باشد (برای مثال، یک الگوریتم ضرب که میشود آن را در واحد محاسبهٔ یک ریز پردازنده تعبیه کرد) میشود آن الگوریتم را به ثبت رساند.
الگوریتم مرتبسازی
الگوریتم مرتبسازی، در علوم کامپیوتر و ریاضی، الگوریتمی است که لیستی از دادهها را به ترتیبی مشخص میچیند.
پر استفادهترین ترتیبها، ترتیبهای عددی و لغتنامهای هستند. مرتبسازی کارا در بهینه سازی الگوریمهایی که به لیستهای مرتب شده نیاز دارند (مثل جستجو و ترکیب) اهمیت زیادی دارد.
از ابتدای علم کامپیوتر مسائل مرتبسازی تحقیقات فراوانی را متوجه خود ساختند، شاید به این علت که در عین ساده بودن، حل آن به صورت کارا پیچیدهاست. برای مثال مرتبسازی حبابی در سال ۱۹۵۶ به وجود آمد. در حالی که بسیاری این را یک مسئلهٔ حل شده میپندارند، الگوریتم کارآمد جدیدی همچنان ابداع میشوند (مثلاً مرتبسازی کتاب خانهای در سال ۲۰۰۴ مطرح شد).
مبحث مرتبسازی در کلاسهای معرفی علم کامپیوتر بسیار پر کاربرد است، مبحثی که در آن وجود الگوریتمهای فراوان به آشنایی با ایدههای کلی و مراحل طراحی الگوریتمهای مختلف کمک میکند؛ مانند تحلیل الگوریتم، دادهساختارها، الگوریتمهای تصادفی، تحلیل بدترین و بهترین حالت و حالت میانگین، هزینهٔ زمان و حافظه، و حد پایین.
طبقهبندی
در علم کامپیوتر معمولاً الگوریتمهای مرتبسازی بر اساس این معیارها طبقهبندی میشوند:
·پیچیدگی (بدترین و بهترین عملکرد و عملکرد میانگین): با توجه به اندازهٔ لیست (n). در مرتبسازیهای معمولی عملکرد خوب (O(n log n و عملکرد بد (O(n۲ است. بهترین عملکرد برای مرتبسازی (O(n است. الگوریتمهایی که فقط از مقایسهٔ کلیدها استفاده میکنند در حالت میانگین حداقل (O(n log n مقایسه نیاز دارند.
·حافظه (و سایر منابع کامپیوتر) : بعضی از الگوریتمهای مرتبسازی «در جا[1]» هستند. یعنی به جز دادههایی که باید مرتب شوند، حافظهٔ کمی ((O(۱) مورد نیاز است؛ در حالی که سایر الگوریتمها به ایجاد مکانهای کمکی در حافظه برای نگهداری اطلاعات موقت نیاز دارند.
·پایداری[2] : الگوریتمهای مرتبسازی پایدار ترتیب را بین دادههای دارای کلیدهای برابر حفظ میکنند. فرض کنید میخواهیم چند نفر را بر اساس سن با یک الگوریتم پایدار مرتب کنیم. اگر دو نفر با نامهای الف و ب همسن باشند و در لیست اولیه الف جلوتر از ب آمده باشد، در لیست مرتب شده هم الف جلوتر از ب است.
·مقایسهای بودن یا نبودن. در یک مرتبسازی مقایسهای دادهها فقط با مقایسه به وسیلهٔ یک عملگر مقایسه مرتب میشوند.
·روش کلی : درجی، جابجایی، گزینشی، ترکیبی و غیره. جابجایی مانند مرتبسازی حبابی و مرتبسازی سریع و گزینشی مانند مرتبسازی پشتهای.
فرض کنید n داده داریم که میخواهیم به صورت صعودی مرتب شوند. عنصر اول رو با دومی مقایسه ، و در صورتی که اولی بزرگتر باشد جاهاشون رو عوض میکنیم. همین کار رو با عناصر دوم و سوم انجام میدهید و همینطور عناصر سوم و چهارم ، الی آخر. وقتی این کار تموم شد بزرگترین عنصر بین دادهها به آخر لیست میرسد . حالا یک بار دیگه از اول این کار رو انجام میدهیم اما این بار تا عنصر (n -۱)ام ادامه میدهیم (عنصر nام مرحله اول جای خودش رو پیدا کرده). باز هم این کار رو تا عنصر (n - ۲)ام تکرار میکنیم ، و بازهم .... تا اینکه بالاخره دادهها مرتب میشوند. مثلا:
۰ - ۰)۵۶۴۲
۱ - ۱)۵۶۴۲
۱ - ۲)۵۴۶۲
۱ - ۳)۵۴۲۶
۲ - ۱)۴۵۲۶
۲ - ۲)۴۲۵۶
۳ - ۱)۲۴۵۶
مرحله اول سه مقایسه ، مرحله دوم دو مقایسه و مرحله سوم یک مقایسه داره ، که روی هم میشوند شش مقایسه. در کل این روش n (n - ۱) / ۲ مقایسه لازم داره. اما نه همیشه. به مثال زیر توجه کنید:
۰ - ۰)۰۷۱۳۵۴
۱ - ۱)۰۱۷۳۵۴
۱ - ۲)۰۱۷۳۵۴
۱ - ۳)۰۱۳۷۵۴
۱ - ۴)۰۱۳۵۷۴
۱ - ۵)۰۱۳۵۴۷
۲ - ۱)۰۱۳۵۴۷
۲ - ۲)۰۱۳۵۴۷
۲ - ۳)۰۱۳۵۴۷
۲ - ۴)۰۱۳۴۵۷
۳ - ۱)۰۱۳۴۵۷
۳ - ۲)۰۱۳۴۵۷
۳ - ۳)۰۱۳۴۵۷
۴ - ۱)۰۱۳۴۵۷
۴ - ۲)۰۱۳۴۵۷
۵ - ۱)۰۱۳۴۵۷
همونطور که میبینید انتهای مرحله ۲ دادهها مرتب هستن. تشخیص این مساله هم کار سختی نیست: اگه به مرحلهای رسیدیم که هیچ جابجایی در اون رخ نداد نتیجه میشه که دادهها مرتب هستن (مرحله سوم). پس بعد از مرحله ۳ مطمئن میشیم که داده هامون مرتب شدن و نیازی به مراحل ۴ و ۵ نیست. پیاده سازی (مرتب سازی حبابی) در c++
معمولا اطلاعات و دادههای خامی که در اختیار برنامه نویس قرار داره بصورت نامرتب هستن. مواقعی پیش مییاد که لازمه این دادهها بر حسب فیلد خاصی مرتب بشن؛ مثل لیست دانش آموزان بر حسب معدل ، لیست کارمندان بر حسب شماره پرسنلی ، لیست دفترچه تلفن بر حسب نام خانوادگی و ... روشهای متعددی برای مرتب سازی وجود داره که من قصد دارم تا حد امکان شما رو با این روشها آشنا کنم. برای شروع روش مرتب سازی انتخابی (Selection Sort) رو توضیح میدم.
روش انتخابی اولین روشیه که به ذهن میرسه: بزرگترین رکورد بین رکوردهای لیست رو پیدا میکنیم و به انتهای لیست انتقال میدیم. از بقیه رکوردها بزرگترین رو انتخاب میکنیم و انتهای لیست - کنار رکورد قبلی - قرار میدیم و ... مثلا:
۰:۹۱۶۴۷۳۵
۱:۵۱۶۴۷۳۹
۲:۵۱۶۴۳۷۹
۳:۵۱۳۴۶۷۹
۴:۴۱۳۵۶۷۹
۵:۳۱۴۵۶۷۹
۶:۱۳۴۵۶۷۹
پیاده سازی (مرتب سازی انتخابی) در c++
void selection_sort (int arr[] , int n)
{
register int i , j;
int max , temp;
(--for (i = n - ۱ ; i > ۰ ; i
}
max = ۰;
for (j = ۱ ; j <= i ; j++)
if (arr[ max ] < arr[ j])
max = j;
; ] temp = arr[ i
arr[ i ] = arr[ max];
arr[ max ] = temp;
}
}
۳ - مرتب سازی (Shell Sort)
نام این الگوریتم از نام مخترع آن گرفته شدهاست. در این الگوریتم از روش درج استفاده میشود .
به عنوان مثال رشته f d a c b e را تحت این الگوریتم مرتب میکنیم.
Fdacbe: شروع
Cdafde: مرحله اول
Abcdef: مرحله دوم
Abcdef: نتیجه
در مرحله اول : دادههای با فاصله ۳ از یکدیگر ، مقایسه و مرتب شده ، در مرحله دوم دادههای با فاصله ۲ از یکدیگر ، مقایسه و مرتب میشوندو در مرحله دوم دادهها با فاصله یک از یکدیگر مقایسه و مرتب میشوند .
منظور از فاصله سه این است که عنصر اول با عنصر چهارم(۳+۱) ، عنصر دوم با عنصر پنجم(۵=۳+۲) و عنصر سوم با عنصر ششم(۶=۳+۳) مقایسه شده در جای مناسب خود قرار میگیرد .
برای انتخاب فاصله در اولین مرحله ، تعداد عناصر لیست بر ۲ تقسیم میشود(n/۲) وفاصله بعدی نیز با تقسیم فاصله فعلی بر ۲ حاصل میگردد و الگریتم تا زمانی ادامه پیدا میکند که این فاصله به صفر برسد.
برای نمونه اگر تعداد عناصر برابر با ۱۰ باشد ، فاصله در مرحله اول برابر با ۵ ، در مرحله دوم برابر با ۲ ور در مرحله سوم برابر با ۱ و در نهایت برابر با صفر خواهد بود .
زمان مرتب سازی shellاز رابطه nپیروی میکند که نسبت بهn^۲بهبود خوبی پیدا کردهاست لذاسرعت عمل روش مرتب سازی shellاز روشهایانتخابی ، در جی و حبابیبیشتر است.
مرتب سازی سریع (Quick Sort) از جمله روشهای محبوب و با سرعت بالا برای مرتب کردن دادهها محسوب میشه. این روش هم مثل روش ادغام از تقسیم و حل (Divide andConqure) برای مرتب کردن دادهها استفاده میکنه. به این ترتیب که دادهها رو به دو قسمت مجزا تقسیم، و با مرتب کردن اونها کل دادهها رو مرتب میکنه. برای اینکار یکی از دادهها (مثلا داده اول) به عنوان محور انتخاب میشه. دادهها بر اساس محور طوری چینش میشن که همه دادههای کوچکتر از محور سمت چپ و دادههای بزرگتر یا مساوی اون سمت راستش قرار میگیرن. با مرتب کردن دو قسمت به دست اومده کل دادهها مرتب میشن. در این حالت مثل روش ادغام نیازی به ادغام کردن دادهها نیست. چرا که قسمت سمت راست همگی از قسمت سمت چپ کوچکتر هستن و بالعکس. مثلا اعداد صحیح زیر رو در نظر بگیرید:
۵۶۱۹-۲۴۵۱۵۳۱۴۱۰
عدد ۵ رو به عنوان محور در نظر میگیریم. دادهها به این صورت بازچینی میشن:
۱-۲۴۳۱۴۵۶۹۵۱۵۱۰
همونطور که مشاهده میکنید اعداد سمت چپ عدد ۵ زیر خط دار همگی از ۵ کوچیکتر و اعداد سمت راست بزرگتر یا مساوی اون هستن.
پیاده سازی مرتب سازی Quick sort)) در c++
تابع partitionبا دریافت آرایه و حد بالا و پایین تکهای که باید تقسیم بشه عملیات لازم رو انجام میده، و اندیس محل تفکیک رو (محل عدد ۵ در مثال بالا) به عنوان نتیجه بر میگردونه.
int partition (int arr[ ] , int low , int high)
{
int lb = low + ۱ , rb = high , temp , pivot = arr[ low ] , p;
while (lb <= rb)
{
while (arr[ lb ] <= pivot && lb <= rb)
lb++;
while (arr[ rb ] > pivot && lb <= rb)
rb--;
if (lb < rb)
{
temp = arr[ lb];
arr[ lb ] = arr[ rb];
arr[ rb ] = temp;
}
}
(if (rb == high
p = high;
else if(rb == low)
p = low;
else
p = lb – ۱;
arr[ low ] = arr[ p];
arr[ p ] = pivot;
return p;
}
اگه این تابع رو برای مثال بالا استفاده کنیم مقدار ۶ (اندیس ۵ زیرخط دار) برگشت داده میشه. با تکرار کردن این عملیات برای دو قسمت به دست اومده (در مثال بالا از اندیس صفر تا ۵ و از اندیس ۷ تا ۱۱) دادهها به صورت کامل مرتب میشن.
بر اساس گفتههای بالا تابع مرتب سازی به این صورت خواهد بود:
void quick_sort (int arr[ ] , int low , int high)
{
if (low < high)
{
int p = partition(arr , low , high);
quick_sort(arr , low , p – ۱);
quick_sort(arr , p + ۱ , high);
}
}
همونطور که مشاهده میکنید این تابع بصورت بازگشتی نوشته شده. در صورتی که بخواید به صورت غیر بازگشتی بنویسید باید از پشته به صورت زیر استفاده کنید:
void quick_sort (int arr[ ] ,int n)
{
stack st;
st.push(۰);
st.push(n – ۱);
int low , p , high;
while(! st.isempty())
{
high = st.pop();
low = st.pop();
p = partition(arr , low , high);
if (p > low)
{
st.push(low);
st.push(p – ۱);
}
if (p < high)
{
st.push(p + ۱);
st.push(high);
}
}
}
۵ - مرتب سازی ادغامSort) Merge)
روش مرتب سازی ادغام از الگوریتم تقسیم و حل (divide-and-conqure) برای مرتب کردن دادهها استفاده میکنه. در این الگوریتم مساله به چند جزء کوچکتر تقسیم میشه. هر کدوم از این قسمتها رو به طور مجزا حل کرده ، و با ترکیب اونها به مساله اصلی میرسیم. و اما طرح کلی مرتب سازی ادغام:
در این روش دادهها به دو قسمت مساوی تقسیم میشن. و هر کدوم از این قسمتها - به صورت بازگشتی - مرتب ، و با ادغامشون دادها بصورت کامل مرتب میشن.
پیاده سازی مرتب سازی Merge sort)) در c++
void merge_sort (int arr[ ] , int low , int high)
{
if (low >= high)
return;
int mid = (low + high) / ۲;
merge_sort (arr , low , mid);
merge_sort (arr , mid + ۱ , high);
merge_array (arr , low , mid , high);
}
procedure merge_sort (var arr : array of integer ; l : integer ; h : integer);
var
m : integer;
begin
if l >= h then
exit;
m := (l + h) div ۲;
merge_sort (arr , l , m);
merge_sort (arr , m + ۱ , h);
merge_array (arr , l , m , h);
end;
این توابع اونقدر ساده هستن که نیاز به هیچ توضیحی ندارن. فقط میمونه تابع merge_array که دو زیر آرایه رو با هم ادغام میکنه.
void merge (int arr[ ] , int low , int mid , int high)
{
register int i , j , k , t;
j = low;
for (i = mid + ۱ ; i <= high ; i++)
{
while (arr[ j ] <= arr[ i ] && j < i)
j++;
if (j == i)
break;
t = arr[ i];
for (k = i ; k > j ; k--)
arr[ k ] = arr[ k – ۱];
arr[ j ] = t;
}
}
procedure merge_array (var arr : array of integer ; l : integer ; m : integer ; h : integer);
var
i , j , k , t : integer;
begin
j := l;
for i := m + ۱ to h do
begin
while (arr[ j ] <= arr[ i ]) and (j < i) do
inc (j);
if j = i then
break;
t := arr[ i];
for k := i downto j + ۱ do
arr[ k ] := arr[ k – ۱];
arr[ j ] := t;
end;
End;
تابع merge_array خود آرایه و اندیسهای بالا ، پایین و جداکننده زیر آرایهای رو که باید ادغام بشه دریافت میکنه ، و به صورت درجا (بدون استفاده از آرایه کمکی) دو قمست مرتب شده زیر آرایه رو ادغام میکنه.
۶ - مرتب سازی درجی (Insertion Sort)
مرتب سازی درجی (Insertion Sort) یکی از روشهای مرتب سازی رایج و البته نه چندان کارا محسوب میشه. این روش در مقایسه با مرتب سازی حبابی و انتخابی سرعت بهتری داره و برای مرتب کردن تعداد کمی از عناصر مناسبه. به همین خاطر مراخل انتهایی روش مرتب سازی سریع (Quick Sort) با کمک گرفتن از این روش انجام میگیره.
الگوریتم مرتب سازی درجی بر اساس مرتب سازیهایی که معمولا خود ما بصورت دستی انجام میدیم طراحی شده. فرض کنید دسته کارتی با شمارههای ۱ تا ۱۰ بصورت نامرتب و کنار هم روی زمین چیده شدن:
۵ ۲ ۹ ۳ ۱ ۱۰ ۴ ۶ ۸ ۷
کارت دوم رو نسبت به کارت اول در جای مناسب خودش قرار میدیم:
۲ ۵ ۹ ۳ ۱ ۱۰ ۴ ۶ ۸ ۷
حالا نوبت به کارت سوم میرسه. این کارت رو نسبت به دو کارت قبلی در جای مناسب قرار میدیم. چون ۹ در مقایسه با ۲ و ۵ جای درستی داره بدون هیچ جابجایی به کارت چهارم میرسیم. جای این کارت رو نسبت به سه کارت قبلی مشخص میکنیم:
۲ ۳ ۵ ۹ ۱ ۱۰ ۴ ۶ ۸ ۷
و به همین ترتیب تا آخر ادامه میدیم.
اگه n تعداد عناصر رو مشخص کنه ، این روش n - ۱ مرحله رو برای مرتب کردن طی میکنه. بعد از اتمام مرحله i ام مطمئنا i + ۱ عنصر اول به صورت مرتب شده هستن (قسمتی که زیرشون خط کشیده شده). این مساله یکی از حسنهای مرتب سازی درجی محسوب میشه: در هر مرحله حتما قطعهای از عناصر مرتب شذه هستن. مرتب سازی حبابی این ویژگی رو نداره.
پیاده سازی(مرتب سازی درجی) در c++
void insertion_sort (int arr[ ] , int n)
{
register int i , j , t;
(++ for (i = ۱ ; i < n ; i
}
]; t = arr[ i
(-- for (j = i ; j > ۰ && arr[ j - ۱ ] >= t ; j
; arr[ j ] = arr[ j - ۱]
arr[ i ] = t;
}
}
۷ - مرتب سازی Heep Sort))
یک الگوریتم مرتب سازی در حافظه (RAM) میباشد. Heap یک درخت دودویی کامل است با ارتفاع Height = ëlog nû هر گره (node) یک کلید بیشتر ندارد که بزرگتر یا برابر کلید گره پدر (parent) میباشد. بصورت یک آرایه (Array) ذخیره میشود. برای هر گره (i) فرزندان آن در گرههای (۲i) و (۲i+۱) ذخیره شدهاند. پدر هر گره (j) در گره (j/۲) میباشد.
الگوریتم Insert در Heap Sort چگونه است؟
۱) رکورد جدید در آخر Heap اضافه میشود.
۱) کلید آن با کلید گره پدر مقایسه میشود و اگر مقدار آن کوچکتر بود محل آن با محل گره پدر تعویض میشود.
۱) در صورت لزوم عمل (۲) تا ریشه درخت (Root) ادامه مییابد.
الگوریتم Remove در Heap Sort چگونه است؟ ۱) کوچکترین کلید که در گره Root میباشد خارج میشود. ۲) بزرگترین کلید (آخرین گره) به گره Root منتقل میگردد. ۳) کلید آن با کوچکترین کلید فرزند مقایسه میشود و اگر بیشتر بود جای آن دو تعویض میشود. ۴) در صورت لزوم عمل (۳) تا آخر Heap تکرار میگردد.
فهرست الگوریتمهای مرتبسازی
در این جدول، n تعداد دادهها و k تعداد دادهها با کلیدهای متفاوت است. ستونهای بهترین، میانگین و بدترین، پیچیدگی در هر حالت را نشان میدهد و حافظه بیانگر مقدار حافظهٔ کمکی (علاوه بر خود دادهها) است.
نام
بهترین
میانگین
بدترین
حافظه
پایدار
مقایسهای
روش
توضیحات
مرتب سازی حبابی (Bubble sort)
(O(n
—
(O(n۲
(O(۱
بله
بله
جابجایی
Times are for best variant
Cocktail sort
(O(n
—
(O(n۲
(O(۱
بله
بله
جابجایی
Comb sort
(O(n log n
—
(O(n log n
(O(۱
خیر
بله
جابجایی
Gnome sort
(O(n
—
(O(n۲
(O(۱
بله
بله
جابجایی
Selection sort
(O(n۲
(O(n۲
(O(n۲
(O(۱
خیر
بله
گزینشی
Insertion sort
(O(n
—
(O(n۲
(O(۱
بله
بله
درجی
Shell sort
(O(n log n
—
(O(n log۲n
(O(۱
خیر
بله
درجی
Times are for best variant
Binary tree sort
(O(n log n
—
(O(n log n
(O(۱
بله
بله
درجی
Library sort
(O(n
(O(n log n
(O(n۲
ε+۱)n)
بله
بله
درجی
Merge sort
(O(n log n
—
(O(n log n
(O(n
بله
بله
Merging
In-place merge sort
(O(n log n
—
(O(n log n
(O(۱
بله
بله
Merging
Times are for best variant
Heapsort
(O(n log n
—
(O(n log n
(O(۱
خیر
بله
گزینشی
Smoothsort
(O(n
—
(O(n log n
(O(۱
خیر
بله
گزینشی
Quicksort
(O(n log n
(O(n log n
(O(n۲
(O(n
خیر
بله
Partitioning
Naive variants use (O(n space
Introsort
(O(n log n
(O(n log n
(O(n log n
(O(n
خیر
بله
Hybrid
Pigeonhole sort
(O(n+k
—
(O(n+k
(O(k
بله
خیر
Indexing
Bucket sort
(O(n
(O(n
(O(n۲
(O(k
بله
خیر
Indexing
Counting sort
(O(n+k
—
(O(n+k
(O(n+k
بله
خیر
Indexing
Radix sort
(O(nk
—
(O(nk
(O(n
بله
خیر
Indexing
Patience sorting
(O(n
—
(O(n log n
(O(n
خیر
بله
درجی
تمام زیر دنبالههای صعودی را با (O(n log (log(n پیدا میکند.
این جدول الگوریتمهایی را توضیح میدهد که به علت اجرای بسیار ضعیف و یا نیاز به سختافزار خاص، کاربرد زیادی ندارند.
نام
بهترین
میانگین
بدترین
حافظه
پایدار
مقایسهای
توضیحات
Bogosort
(O(n
O(n × n!)
بدون حد
(O(۱
خیر
بله
Stooge sort
(O(n۲٫۷۱
—
(O(n۲٫۷۱
(O(۱
خیر
بله
Bead sort
(O(n
—
(O(n
—
N/A
خیر
به سختافزار مخصوص نیاز دارد.
Pancake sorting
(O(n
—
(O(n
—
خیر
بله
به سختافزار مخصوص نیاز دارد.
Sorting networks
(O(log n
—
(O(log n
—
بله
بله
Requires a custom circuit of size (O(log n
زبانهای برنامهنویسی و کامپایلرها
زبانهای برنامهنویسی
زبانهای برنامهنویسی ساختارهای زبانی دستورمداری در رایانهها هستند که بهوسیلهٔ آنها میتوان یک الگوریتم را بهوسیلهٔ ساختارهای دستوری متفاوت برای اجرای رایانه توصیف کرد و با این روش امکان نوشتن برنامه جهت تولید نرمافزارهای جدید بوجود میآید. معمولاً هر زبان برنامهنویسی دارای یک محیط نرمافزاری برای وارد کردن متن برنامه، اجرا، همگردانی و رفع اشکال آن هستند.
تعداد زبانهای برنامهنویسی رایانهای بسیار زیاد است، اما از میان معروفترین و اصلیترین آنها میتوان به این موارد اشاره کرد :
كامپایلر در اصل برنامه یا مجموعه ای از برنامه های كامپیوتری است كه متن تایپ شده در زبان برنامه نویسی را (زبان مبدا) به زبان ماشین دیگری تبدیل می كند(زبان مقصد). معمولا ورودی اصلی را كد مبدا و خروجی را كد شی گوییم. خروجی این برنامه ممكن است برای پردازش شدن توسط برنامه دیگری مثل Linker مناسب باشد یا فایل متنی باشد كه انسان نیز بتواند آنرا بخواند. مهمترین علت استفاده از ترجمه كد مبدا، ایجاد برنامه اجرایی می باشد. اصطلاح همگردان (compiler) اصولا برای برنامه هایی به كار میرود كه كد مبدا را از یك زبان سطح بالا به زبانی سطح پایین تری مثل اسمبلی یا زبان سطح ماشین ترجمه می كند. برعكس برنامه ای كه زبان سطح پایین را به بالاتر تبدیل می كند را decompiler گوییم.
به طور خلاصه می توان گفت:
·هر برنامهای که با استفاده از قوانین دستوری و معنایی، مجموعهای از نمادها را ترجمه میکند.
·برنامهای که تمامی دستورات ترجمه نشدهٔ یک برنامهٔ نوشته شده با یک زبان سطح بالا را پیش از اجرا به زبان ماشین ترجمه میکند.
تاریخچه
كامپیوتر های اولیه از كامپایلر ها استفاده نمی كردند، چرا كه این كامپیوتر ها حافظه كوچكی داشتند و با برنامه های كوتاه سر و كار داشتیم. كاربران مجبور بودند كد باینری یا دسیمال برنامه ها را به طور مستقیم و با كمك نوار های مغناطیسی به سیستم وارد كنند. اما برنامه نویس ها زیاد این وضعیت را تحمل نكردند و به فكر تولید برنامه ای افتادند كه كاراكتر های الفبایی(واژه های اختصاری) را به تعدادی دستور كه قابل اجرا توسط ماشین باشد تبدیل كند. در این وضعیت بود كه زبان های اسمبلی و كامپایلر های اولیه با نام اسمبلر به وجود آمد. در اواخر دهه 90 بود كه ماشین های وابسطه به زبانهای زبانهای برنامه نویسی رونق گرفتند. متعاقبا كامپایلرهای آزمایشی ایجاد شدند. FORTRAN به سرپرستی John Backus در شركت IBM به عنوان اولین كامپایلر كامل را در سال 1957 تولید شد. كوبول اولین زبان كامپایلی با معماری چندگانه در سال 1960 تولید شد. در طی دهه 60 كامپایلر های زیادی تولید شد اما بر روی كیفیت كامپایلر ها كمتر فكر می شد. همزمان با تكامل زبان های برنامه سازی و افزایش قدرت كامپیوتر ها، كامپایلرها هرچه بیشتر پیچیده می شدند. یك كامپایلر خود برنامه ای است كه توسط زبان پیاده ساز تولید شده است. اولین كامپایلر خود محور كه می توانست كد خود را كامپایل كند برای زبان Lisp و توسط Hart و Levin در سال 1962 و در دانشگاه MIT ایجاد شد. در دهه 70 از زبانهای سطح بالایی مثل Pascal و C جهت نوشتن كامپایلر ها استفاده شد. ساخت كامپایلر های خود محور دارای مشكل راه اندازی است، چونكه هر كامپایلری باید توسط كامپایلر نوشته شده ای به زبان دیگر كامپایل شود یا برای این مشكل دست به دامن مفسری بشود. ساختار كامپایلر ها و كامپایلر بهینه ساز امروزه بخشی از برنامه درسی دانشجویان كامپیوتر است. برخی كامپایلر ها به منظور آموزشی برای زبان های برنامه نویسی تولید می گردد. مثلا كامپایلر PL/0 توسط Niklaus Wirth برای آموزش در دهه 1970 به كار رفت. به علت سادگی و دلایل زیر هنوز برای آموزش مورد استفاده قرار می گیرد:
·توسعه گام به گام برنامه
·به كار گیری پارسر های بازگشتی
·استفاده از EBNF جهت تعریف نحو زبان
·استفاده از P-Code در جریان تولید كد خروجی قابل حمل
·نمایش T-diagram جهت تعارف رسمی
کامپایلر تاریخچه کامپایلر
در تاریخچه کامپایلر سه دوره میتوان در نظر گرفت:
از 1945تا1960:تولید کد
در این دوره ,زبانها به تدریج به وجود آمدند و ماشینها چندان متعارف نبودند . مسئله این بود که چگونه باید کدی را برای یک ماشین تولید کرد . با توجه به اینکه برنامه نویسی به زبان اسمبلی رواج داشت , این مسئله وخیمتر شد. استفاده از کامپایلر , برنامه نویسی خودکار نامیده شد . طرفداران زبانهای سطح بالا میترسیدند که کد تولید شده نسبت به زبان اسمبلی کارایی چندان نداشته باشد. اولین کامپایلر فرترن(شریدان 1959) به خوبی بهینه سازی شد
از 1960تا1975 :تجزیه کردن
در دهههای 1960و1970 زبانهای برنامهسازی جدید به وجود آمدند و طراحان زبان معتقد بودند که طراحی سریع کامپایلر برای زبان جدید , مهمتر از وجود کامپایلری با کد کارآمد است .بدین ترتیب , در ساخت کامپایلر به پردازشگر جلویی تاکید شده است . در همین زمان , مطالعه زبانهای رسمی , تکنیکهای قدرتمندی را برای ساخت پردازشگر جلوی , بخصوص تولید تجزیه کننده به وجود آورد
از 1975 تاکنون :تولید کد و بهینه سازی کد
از 1975 تاکنون , تعداد زبانهای جدید و انواع ماشین مختلف کاهش یافت در نتیجه نیاز به کامپایلرهای سریع و ساده یا سریع و ناقص برای زبانها یا ماشینهای جدید , کاهش یافت . بزرگترین آشفتگی در طراحی زبان و ماشین خاتمه یافت و افراد خواستار کامپایلرهای قابل اعتماد , کارآمد و با واسط کاربر مناسب شدند . بدین ترتیب , توجه کیفی به کد بیشتر شد زیرا با تغیر اندکی که در ساختار ماشینها ایجاد میشود , طول عمر کدها افزایش مییابد.در همین دوره , مدلهایی در برنامه نویسی به وجود آمدند که برنامه نویسی تابعی , منطقی و توزیعی نمونههای از این مدلها هستند, خواستههای زمان اجرای این زبانها نسبت به زبانهای دستور, افزایش یافت .
انواع كامپایلر ها
راه های مختلفی جهت دسته بندی كامپایلر ها وجود دارد مثلا می توان آنها را با توجه به ورودی، خروجی، ساختار داخلی و یا رفتار زمان اجرای آن تقسیم بندی كرد.
كامپایلرهای Native و cross
اكثر كامپایلرها به دو دسته Native و Cross تقسیم می شوند. كامپایلرهایی كه به منظور اجرای برنامه ها كدهای باینری را تولید می كنند، كامپایلر هایی با كد محلی یا Native گوییم چرا كه تنها در كامپیوترهای یك نوع با سیستم عامل های یكسان قابل به كارگیری است. از طرف دیگر ممكن است كامپایلرها كدهای باینری را تولید كنند كه در سیستم های مختلف قابل اجرا باشد. به این دسته از كامپایلر ها كه وابستگی به سخت افزار ندارند، كامپایلر های عبوری یا Cross گوییم. برای این نوع كاپایلر ها تنها كافی است برای بار اول سخت افزار را به آن معرفی نمود. بنابراین می توان نتیجه گرفت كه كامپایلرهای عبوری مفیدتر هستند. این تقسیم بندی برای مفسرها به كار نمی رود جونكه آنها از نمایش دودویی برای اجرای كد خود استفاده نمی كنند. ماشین های مجازی در هیچ یك از این دسته بندی ها نمی گنجد. هر گاه در ماشین های مجازی یكسان قابل اجرا باشد می توان آنرا Native و هرگاه كامپایلر قادر به تولید خروجی برای پلت فورم های مختلف باشد آنرا Cross گوییم.
كامپایلرهای تك فاز و چند فاز
فاز بندی كامپایلر ها كه در پشت زمینه به محدودیت های منابع سخت افزاری وابسته است. در نتیجه كامپایلر ها به مجموعه برنامه های كوچكتر تقسیم می شوند هر یك بخشی از عمل ترجمه یا آنالیز را برعهده می گیرند. كامپایل تك فازی به نظر مفید می آید، چراكه سریعتر است. زبان پاسكال از این امكان استفاده می كند. اما مشكل اینجا است كه اگر اعلان جلوتر از دستور به كارگیری باشد، چه كار باید كرد؟ برای حل این مشكل میتوان در فاز اول اعلان ها را مشخص كرد و در فاز بعد عمل ترجمه را انجام داد. عیب دیگر كامپایلر تك فازی دشواری بهینه سازی كدهای زبان سطح بالا می باشد. همگردان یکگذره (One-PassCompiler) کامپایلری است که برای تولید کد ماشین، تنها یک مرتبه متن برنامه را میخواند. دستور برخی زبانها به گونهای است که تولید همگردان یکگذره برای آنها غیر ممکن است. مجموعه همگردان های گنو یا Gnu compliercolection یا به صورت مخفف GCC مجموعه ای از همگردان های آزاد برای زبان های برنامه نویسی است. تقسم بندی كامپایلر ها به برنامه های كوچكتر تكنیكی است كه همچنان مورد بحث محققان است. در این نوع دسته بندی كامپایلر ها، انواع دیگری نیز وجود دارد:
·كامپایلر مبدا به مبدا كه كدی با زبان سطح بالا را دریافت می كند و خروجی آن نیز زبان سطح بالا می باشد. مثلا موازی سازی خودكار كامپایلر در مواردی كه به طور تكراری در برنامه ورودی وجود دارد و سپس تغییر شكل دادن كد و نوشتن كد یا ساختار زبانی موازی(برابر)با آن.(همچون دستور DOALL در فورترن) .
·كامپایلر Stage كه به زبان اسمبلی برای ماشین نظری ترجمه می كند. مثلا در Prolog
oماشین پرولوگ معمولا ماشین انتزائی (WAM) خوانده می شود. بایت كدهای جاوا و Python زیر مجموعه ای از این دسته اند.
·كامپایلر زمان اجرا، برای سیستم های Smalltalk ، Java و زبان های میانه(CIL) در محصولات NET. استفاده می شود.
زبانهای تفسیری و كامپایلی
بسیاری از افراد زبانهای سطح بالا را به دو دسته تفسیری و كامپایلی تقسیم می كنند. كامپایلر ها و مفسر ها روی زبان ها عمل می كنند نه زبانها روی آنها! مثلا این تصور وجود دارد كه الزاما BASIC تفسیر می شود و C كامپایل. اما ممكن است نمونه هایی از BASIC یا C ارائه شود كه به ترتیب كامپایلری و تفسیری باشد. البته استثنا هایی نیز وجود دارد، مثلا برخی زبانها در خصوصیات خود این تقسیم بندی را مشخص كرده اند(C كامپایلری است یا SNOBOL4 و اكثر زبانهای اسكریپتی كه كد منبع زمان اجرا دارند تفسیری می باشد).
طراحی كامپایلر ها
تقسیم بندی پروسه های كامپایل به مجموعه ای از فاز ها مورد حمایت پروژه كامپایلری (( تولید كامپایلرهای باكیفیت ))(PQCC) از دانشگاه Carnegie Mellon قرار گرفت. در این پروژه اصطلاحات جلو بندی، میان بندی(امروزه به ندرت به كار میرود) و عقب بندی معرفی شد. اكثر كامپایلرهای امروزی بیش از دو فاز دارند. جلوبندی معمولا با پردازش املایی و معنایی شرح داده می شود. عقب بندی شامل تبدیل نوع و بهینه سازی های مختلف می باشد. سپس كد برای آن كامپیوتر خاص تولید می شود. استفاده از جلوبندی و عقب بندی این را ممكن می كند كه جلوبندی های مختلفی برای زبانهای مختلف وجود داشته باشد و عقب بندی های مختلفی نیز برای CPU های مختلف.
جلو بندی
جلوبندی به منظور تولید كد میانی یا IR از كد مبدا استفاده می شود. جلوبندی معمولا جدول نماد ها را مدیریت نموده و یك نگاشتگر ساختمان داده ای، هر نماد را از درون كد مبدا به اطلاعات مربوط به آن مثل نوع و دامنه تعریف آن نگاشت می شود. این امر در چند فاز انجام میگردد:
1.خط نوسازی. زبانهایی كه اجازه تعیین فضای اختیاری برای شناسه ها را می دهند قبل از عمل تجزیه نیاز به فاز اضافی دارند كه كد ورودی را به صورت متعارفی برای تجزیه گر آماده كند. Algol، Coral66، Atlas Autocode وImp نمونه هایی از این زبانه هستند كه به خط نوسازی (Line Reconstruction) نیازمند است.
2.پیش پردازش. برخی زبانها همچون C احتیاج به فاز پیش پردازش برای جایگزینی شروط كامپایل و ماكرو ها دارند.در زبان C فاز پیش پردازش شامل مرحله تحلیل لغوی می شود.
3.تحلیل لغوی كد متنی مبدا را به اجزای كوچكی كه نشانه(token) نامیده می شود می شكند. هر نشانه واحد ساده ای از زبان است مثل كلمات كلیدی و نام نمادها. نحو نشانه ها نوعا یك زبان باقاعده است، بنابراین یك ماشین حالت متناهی كه برپایه یك عبارت باقاعده بنا می شود می تواند جهت شناخت آن استفاده شود.
4.تحلیل نحوی شامل تجزیه كردن نشانه های مرتب جهت شناخت ساختار نحوی زبان می باشد.
5.تحلیل معنایی فازی است كه معنای برنامه را جهت رعایت قوانین زبان بررسی می كند. یك مثال برای این فاز كنترل نوع است.
عقب بندی
گاهی مرحله عقب بندی با مرحله تولید كد اشتباه گرفته می شود. اما می توان گفت كه عقب بندی به مراحل چند گانه زیر تقسیم می شود:
1.تحلیل كامپایلر: این پروسه برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر از نمایش میانی فایل های ورودی می باشد. تحلیلگر نوعی تعاریف مختلفی دارد همچون تحلیلگر حلقوی، تحلیلگر وابسطه، تحلیلگر مستعار، تحلیلگر اشاره ای یا غیره می باشد. تحلیل دقیق زیر بنای هر كامپایلرهای بهینه است. گراف فراخوانی و نمودار جریان كنترل معمولا در فاز تجزیه تولید می گردد.
2.بهینه سازی: نمایش میانی زبان به معادل های پر سرعت تر با شكل های كوتاه تری تبدیل می گردد. از بهینه ساز های محبوبتر می توان به موارد زیر اشاره نمود: توسعه درون خطی، حذف كد های مرده، انتشار ثوابت، تبدیل حلقه ها، تخصیص های ثباتی و موازی سازی خودكار.
3.تولید كننده كد: زبان میانی تغییر كرده به زبان خروجی مثل زبان ماشین ترجمه می شود. این شامل تخصیص منابع و تصمیمات ذخیره سازی است، مثلا اینكه كدام متغیر به رجستر ها یا حافظه اختصاص یابد و گزینش و زمانبندی دستورات مناسب ماشین .
" البته در ابتدای امر که در مورد زبانهای تفسیری و کامپایلری گفته بودند باید خاطر نشان کرد که زبانهای تفسیری خط به خط خوانده شده و اجرا میگردد در حالیکه در کامپایلری ابتدا تمام برنامه ترجمه شده و سپس اجرا میگردد پس در زمان اجرا سرعت اجرا شدن زبانهای کامپایلری بیشتر است. اما کشف و تصحیح خطا در تفسیری بهتر و راحت تر است ."
همگردان های نمونه
مجموعه همگردان گنو
gcc از ابتدا مخفف Gnu C Compiler بود ولی از زمانی که توانست زبانهای دیگری غیر از C از قبیل C++,Ada,Java,Objective C و Fortran را کامپایل کند بهGnu CompilerColection تغییر نام داد. پدید آورنده اصلی GCC ریچارد استالمن است کسی که بنیانگذار پروژهGnu محسوب می شود. نخستین نسخه GCC در سال 1987 انتشار یافت که یک پیشرفت مهم محسوب می شد زیرا محصول جدید اولین کامپایلر بهینه سازی شده قابل حمل ANSI C به عنوان یک نرم افزار آزاد محسوب می شد. در سال 1992 نسخه 2.0 کامپایلر GCC عرضه شد. نسخه جدید قابلیت کامپایل کدهای ++C را نیز داشت. در سال 1997 یک انشعاب آزمایشی در GCC به نام EGCC به منظور بهینه سازی کامپیایلر و پشتیبانی کامل تر از ++C ایجاد شد. در ادامه EGCC به عنوان نسل بعدی کامپایلر GCC پذیرفته شد و تکامل آن باعث انتشار نسخه سوم GCC در سال 2004 گردید. چهارمین نسخه از کامپایلر GCC در سال 2005 عرضه شد.
هدف تربيت كارشناسي است كه با تكيه بر معلومات و تجاربي كه مياندوزند بتوانند سمتهايي چون مجري، برنامهريز، تحليلگر برنامههاي كشاورزي و اقتصاد كشاورزي را عهدهدار شوند. داوطلب بايد از روحيه كاركردن در محيطهاي روستايي و قطبهاي توليد كشاورزي و دانش قوي رياضي دبيرستان برخوردار و به فعاليتهاي پژوهشي ، ارشادي و مشورتي در زمينههاي علوم اقتصادي و اجتماعي روستايي و كشاورزي است علاقمند باشد. طول دوره 4 سال است و دورس شامل 20 واحد دروس عمومي، 23 واحد دروس علوم پايه، 49 واحد دروس اصلي كشاورزي است كه پس از آنها اختصاصا اصول مربوط به اقتصاد خرد و كلان دانشجويان، نظامها و انديشههاي اقتصادي اسلامي، اصول اقتصادي و كاربرد آن در كشاورزي و منابع طبيعي رياضيات و آمار كاربردي در اقتصاد، مديريت ، بازاريابي ،حسابداري و تعاون ، مباني علوم اجتماعي و تحليل سيستمها در 43 واحد تخصصي تعليم داده ميشود. فارغالتحصيلان عنوان مهندس كشاورزي در رشته اقتصاد را دارا ميشوند. بعضي مراكز جذب فارغالتحصيلان عبارت است از : واحدهاي اجرايي ، تحقيقاتي ، آموزشي و خدماتي كشاورزي در بخشهاي دولتي تعاوني و خصوصي . امكان ادامه تحصيل تا سطح كارشناسي ارشد و دكتري در داخل كشور و تا سطوح بالاتر در خارج از كشور وجود دارد.
مهندسي كشاورزي – آبياري
هدف دوره تربيت كارشناسان كارآموزي است كه بتوانند علاوه بر عهدهدار شدن مسووليت در رشتههاي آبياري و امور آب كشور در برنامهريزي و آموزش علوم آبياري و زهكشي منشاء خدمات شايسته باشند.
طول اين دوره 4 سال است كه طي آن دانشجويان با فراگرفتن 20 واحد دروس عمومي، 31 واحد دروس علوم پايه ، 30 واحد دروس اصلي كشاورزي و 54 واحد دروس تخصصي نظري، عملي و كارهاي صحرايي مهارتهاي لازم براي انجام دادن امور فوق را كسب ميكنند.
داوطلبان بايد در علوم پايه رياضي و تجربي قوي، در رابطه با آب، خاك و مصرف بهينه آب علاقهمند و براي اشتغال در كارهاي صحرايي داراي توان جسمي كافي و روحيه لازم باشند. فارغالتحصيلان ميتوانند تا سطح كارشناسي ارشد و بالاتر ادامه تحصيل دهند و يا در وزارت كشاورزي و امور آب سازمانهاي آب منطقهاي وزارت نيرو ، واحد آب وزارت جهاد سازندگي و مهندسان مشاور رشته آب كشور به كار اشتغال ورزند.
مهندسي كشاورزي – ماشينهاي كشاورزي
هدف تربيت كارشناساني است كه بتوانند در زمينههاي مربوط به كاربرد، نگهداري، تعمير و ترويج ماشينهاي كشاورزي ، برنامهريزي منطقهاي ، مكانيزاسيون كشاورزي، مجري و ارزياب پروژههاي عملياتي و برنامههاي آموزش و تحقيقات عمل كنند. نيز با زمينههاي طراحي ادوات آشنا باشند. دروس اين رشته تشكيل شده است از : 20 واحد دروس عمومي، 27 واحد دروس علوم پايه ، 54 واحد دروس اصلي كشاورزي ، 53 واحد دروس تخصصي شامل دروس پايه، دروس مهندسي ، مكانيزمهاي مربوط به ادوات و ماشينهاي كشاورزي ، كاربرد،نگهداري و تعمير و زمينههاي طراحي آنها. طول دوره 4 سال است . دروس دوره به صورتهاي نظري ، عملي و كارهاي صحرايي است. فارغالتحصيلان داراي عنوان مهندسي كشاورزي در رشته ماشينهاي كشاورزي خواهند شد و در صورت دارابودن شرايط ميتوانند در سطح كارشناسي ارشد (در داخل كشور) و دكترا ادامه تحصيل دهند. از مراكز عمده جذب فارغالتحصيلان اين رشته: سازمانهاي آموزشي ، تحقيقاتي ،برنامهريزي و اجرايي مانند وزارت جهاد سازندگي ، شركتهاي كشت و صنعت ،واحدهاي توليدي بخش خصوصي و ... است . آمادگي جسمي و روحي براي كارهاي عملي و برخورداري از دقت كافي براي محاسبات فني از ويژگيهاي مطلوب داوطلبان اين دوره است و بايد در دروس رياضي، فيزيك و آمار قوي باشند.
دكتر صدرالاشرفي استاد مهندسي اقتصاد كشاورزي دانشگاه تهران در معرفي اين علم ميگويد:
«مهندسي اقتصاد كشاورزيقوانين كلان اقتصاد را در بخش كشاورزي پياده ميكند تا بتوان از امكانات و منابع موجود بهترين استفاده را كرد و بيشترين سود را به دست آورد. به عبارت ديگر در اين علم مسائل اقتصادي در بخش كشاورزي اعمال ميشود تا با استفاده از منابع موجود اعم از زمين ، آب ، كود ، بذر نيروي انساني و سرمايه حداكثر محصول و حداكثر سود به دست آيد.»
اين استاد دانشگاه در مورد تفاوت رشته اقتصاد گرايش اقتصاد كشاورزي با رشته مهندسي كشاورزي – اقتصاد كشاورزي ميگويد:
«دروس اختصاصي هر دو رشته يكي است اما دانشجويان رشته اقتصاد گرايش اقتصاد كشاورزي پايه رشته تحصيليشان بر علم اقتصاد استوار است و دانشجويان رشته مهندسي اقتصاد كشاورزي پايه دروسشان بر دانش كشاورزي استوار شده است و بدون شك يك دانشجوي اقتصاد كشاورزي به دليل عدم آشنايي با دانش كشاورزي و عوامل طبيعي از قبيل آب، خاك و هوا نميتواند در اين رشته كارايي لازم را داشته باشد. »
يكي ديگر از استادان دانشگاه نيز درباره ارائه اقتصاد كشاورزي به عنوان يك رشته مجزا – حدفاصل رشته كشاورزي و اقتصاد – ميگويد:
«بازار محصولات كشاورزي به دليل اين كه در بسياري از موارد پيوستگي توليد را ندارد و متغيرهايي مثل آب و هوا و خاك بر آن اثر ميگذارد، به مطالعه تخصصي ويژهاي نيازمند است يعني كارشناس و متخصص اين بخش بايد علاوه بر آشنايي با مسائل كشاورزي از قبيل اصول زراعت و بازارهاي محصولات كشاورزي بايد با اصول و مباني علم اقتصاد مثل اقتصاد خرد و كلان نيز آشنا باشد»
رضا مصطفايي فارغالتحصيل اين رشته نيز ميگويد:
«مهندسي اقتصاد كشاورزي رشتهاي است كه تلاش ميكند از يك سو فعاليت كشاورزان و مديران واحدهاي كشاورزي را بهينه كند و از سوي ديگر در بهبود برنامهريزي سياستمداران و مديران دولتي در بخش كشاورزي نقش داشته باشد.»
دكتر محمد حسين اميد استاد مهندسي آبياري دانشگاه تهران در معرفي اين رشته ميگويد:
«دانشجويان رشته آبياري بخشي از دروس رشته مهندسي عمران آب و بخشي از دروس رشته كشاورزي را مطالعه ميكنند. چرا كه هدف اين رشته استفاده از آب در كشاورزي است. بنابراين يك مهندس آبياري بايد با آب و ويژگيهاي آن ، طريقه استحصال آب، طريقه انتقال آب به محل مصرف و طريقه مصرف آب آشنا باشد و براي تسلط به موارد فوق لازم است كه از دانشهاي ديگري از قبيل زمينشناسي ، هواشناسي ، خاكشناسي، گياهشناسي، طراحي و ساخت تاسيسات آبي و مكانيزم مصرف آب توسط خاك و گياه اطلاع داشته باشد.
براي مثال بايد بداند كه يك باغ به چقدر آب نياز دارد و گياه باغي چه فرقي با گياه علوفهاي دارد؟ يا اين كه بداند در كشت سنتي، كشت مكانيزه و كشت آبياري تحت فشار چقدر آب مصرف ميشود و همچنين بايد بداند كه يك سد چه ارتفاع، عرض ، حجم و بيرونريزي آب بايد داشته باشد.
البته همانطور كه پيش از اين گفته شد عمده درسهاي اين رشته، آبياري است و دانشجويان آبياري دروسي در زمينه شناخت منابع آب زيرزميني و سطحي و نحوه بهرهبرداري بهينه از اين منابع و آبياري و زهكشي (شيوههاي آبياري زمينهاي مختلف و نحوه دفع آبهاي مازاد و هدايت آن به سوي رودخانه) مطالعه ميكنند.»
دكتر اميد همچنين در مورد تفاوت تخصصي مهندس كشاورزي – آبياري با مهندس عمران – آب ميگويد: «مهندس عمران آبسازههاي آبي را طراحي ميكند اما مهندس آبياري طراحيهاي هيدروليكي تاسيسات آبي را انجام ميدهد. براي مثال مهندس آبياري حجم،ارتفاع و عرض سد را تعيين ميكند و مهندس عمران مشخص ميكند كه سد مورد نظر بايد با چه آماتور و سيماني ساخته شود و مقاومت آن چقدر بايد باشد.»
يكي ديگر از استادان اين رشته ميگويد:
«علم آبياري ، علم آب و خاك است و دانشجويان اين رشته درباره نحوه رساندن آب تا مزرعه توسط كانالها يا لولههاي انتقال آب و شبكههاي توزيع آب در زمين زراعي ، تامين نياز محصولات زراعتي و باغي با روشهاي مختلف آبياري ، خارج ساختن آبهاي اضافي از پيرامون ريشه به منظور تنفس ريشه گياه توسط شبكههاي زهكشي و احداث سدهاي انحرافي و خاكي براي آبياري كشاورزي آموزش ميبينند.
دكتر تيموري استاد مهندسي ماشينهاي كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس در معرفي اين رشته دانشگاهي ميگويد:
«دانشجوي رشته ماشينهاي كشاورزي در مقطع كارشناسي درباره كاربرد ماشينها در مزرعه و مديريت و اجراي طرحهاي مكانيزاسيون آموزش ميبيند. كه از جمله اين ماشينها ميتوان به ماشينهاي تسطيح اراضي ، ماشينهاي خاكورزي، ماشينهاي كاشت، ماشينهاي داشت، ماشينهاي برداشت و ماشينهاي پس برداشت اشاره كرد.»
«ماشينهاي تسطيح اراضي براي هموار كردن پستي و بلنديهاي زمين به كار ميرود تا زمين شيب مورد نياز را براي كشت مورد نظر به دست بياورد. در اين زمينه مهندسي ماشينهاي كشاورزي به نقشهبرداري و محاسبه مقداري خاكي كه بايد برداشه شده و يا در جاهاي گود ريخته شود، ميپردازد.
كار ماشينهاي خاكورزي نيز آماده كردن زمين براي كشت و كار ميباشد. در اين زمينه يك مهندس ماشينهاي كشاورزي مقدار شخمي كه زمين بايد بخورد و همچنين جهت شخم را با توجه به نوع كشت و نوع آبياري زمين مورد نظر تعيين ميكند.
در مورد ماشينهاي كاشت نيز ميتوان به بذر كارها اشاره كرد كه براي زيرخاك كردن انواع بذر به كار ميرود و ماشينهاي داشت نيز شامل ماشينهاي پخش كود ، سمپاشها، ماشينهاي آبياري و هر ماشين ديگري ميشود كه در مزرعه از مرحله سبز شدن گياه تا برداشت مورد استفاده قرار ميگيرد. ماشينهاي برداشت نيز شامل دروگرها و كمباينها ميشود كه با توجه به نوع كشت مورد استفاده قرار ميگيرد.
در كل محاسبه ماشينهاي مورد نياز براي يك مزرعه، نگهداري و رسيدگي به تعميرات و برنامهريزي براي زمان و نحوه كار ماشينهاي موردنظر بوسيله فارغالتحصيل اين رشته انجام ميگيرد. البته در مقطع كارشناسي ارشد و دكترا دانشجويان اين رشته به طراحي ماشينهاي كشاورزي ميپردازند.»
رضا نصرتي فارغالتحصيل مهندسي ماشينهاي كشاورزي نيز در معرفي اين رشته ميگويد:
«مهندسي ماشينهاي كشاورزي، كاربرد مهندسي مكانيك در كشاورزي است و هدف آن تربيت كارشناساني است كه بتوانند در زمينههاي كاربرد، نگهداري ، تعمير و ترويج ماشينهاي كشاورزي، برنامهريزي منطقهاي ، مكانيزاسيون كشاورزي و مجري و ارزياب پروژههاي عملياتي فعاليت نمايند.»
گرايشهاي مقطع ليسانس:
مهندسي كشاورزي در مقطع ليسانس داراي سه گرايش « اقتصاد كشاورزي ، آبياري ، ماشينهاي كشاورزي» در گروه علوم رياضي ميباشد كه تفصيل آنها در قسمت «هدف» آورده شده است.
آينده شغلي ، بازار كار ، درآمد:
فرصتهاي شغلي موجود براي فارغالتحصيل مهندسي اقتصاد كشاورزي (در مقطع كارشناسي)
هرساله از طريق رسانههاي گروهي مطلع ميشويم كه در بعضي از نقاط كشور، در ديماه يا فروردين ماه سيل ميآيد و در تيرماه و مردادماه در همان منطقه خشكسالي ميشود. حوادثي كه آثار و تبعات آن از يك سو به صورت فقر، مهاجرت بيرويه روستائيان به شهرها، ناامني، فساد و ناهنجاريهاي اجتماعي جلوهگر ميشود و از سوي ديگر باعث وابستگي كشور ما به قدرتهاي بزرگ دنيا ميگردد. قدرتهايي كه امروزه محصولات مهم كشاورزي از قبيل گندم و برنج را نه به عنوان كالاي مصرفي بلكه به عنوان ابزارهاي سياسي ميدانند.
حال در مقابل اين مشكل چه بايد كرد؟ بايد گفت كه اين بر عهده برنامهريزان اقتصاد كشاورزي است كه الگوهاي متداول اقتصادي را با شرايط عيني كشور و با استفاده از تجربيات ديگران و پيششرطهاي اجتماعي، سياسي و فرهنگي تعيين و طراحي كرده و ساز و كاري متناسب با شرايط موجود كشور ارائه دهند تا بتوان از بروز حوادث فوق و پيامدهاي منفي آن تا حدودي جلوگيري كرد.
اما متاسفانه در كشور ما جايگاه فارغالتحصيلان مهندسي كشاورزي و از جمله مهندس اقتصاد كشاورزي به درستي مشخص نيست و در حال حاضر 40 هزار مهندس كشاورزي بيكار در كشور داريم كه از دانشگاههاي دولتي و آزاد فارغالتحصيل شدهاند. البته اين به آن معنا نيست كه فارغالتحصيلان اين رشته هيچ موقعيت كاري ندارند بلكه به گفته دكتر صدرالاشرفي فارغالتحصيل اين رشته در صورت توانمندي ميتواند در شركتهاي خصوصي طرحهاي اقتصادي و كشاورزي ارائه دهد يا در جهاد كشاورزي به برنامهريزي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت براي واحدهاي كشاورزي مثل مزارع ، مرغداريها و كارخانههاي صنايع غذايي بپردازد يا در مورد علل موفقيت و عدم موفقيت واحدهاي مختلف كشاورزي و نحوه سرمايهگذاري در زمينه محصولات كشاورزي تحقيق كند.
فرصتهاي شغلي موجود براي فارغالتحصيل مهندسي ماشينهاي كشاورزي (در مقطع كارشناسي)
آيا حضور مهندسين ماشينهاي كشاورزي در كارخانجات ساخت ماشينهاي كشاورزي امري ضروري است؟
شايد به نظر شما پاسخ اين سوال واضح و روشن است و اصلا نيازي به طرح چنين سوالي نيست. اما حقيقت اين است كه عدهاي معتقدند يك مهندس مكانيك نيز ميتواند مسووليت مهندس ماشينهاي كشاورزي را بر عهده گرفته و ماشينهاي كشاورزي را طراحي كند. در حالي كه اگر يك مهندس طراح از خواص مكانيكي محصولات كشاورزي اطلاع نداشته باشد، نتيجه كار كيفيت خوبي نخواهد داشت. براي مثال اگر قرار است در يك كارخانه تراكتورسازي، تراكتوري براي درو كردن خوشههاي گندم طراحي شود، بايد تيغه كمباين براي بريدن اين محصول حساب شده باشد و زاويه برش مشخص گردد و البته اين كار در حيطه تخصص مهندس ماشينهاي كشاورزي است. خوشبختانه در حال حاضر مديران كارخانجات ساخت ماشينهاي كشاورزي نيز به همين نتيجه رسيدهاند و فارغالتحصيلان اين رشته بطور نسبي از فرصتهاي شغلي خوبي برخوردارند.
دكتر تيموري در همين زمينه ميگويد:
«تا سال 79 كه من از وضعيت فارغالتحصيلان اين رشته خبر داشتم، ما مهندس ماشينهاي كشاورزي بيكار در كشور نداشتيم و فارغالتحصيلان در وزارت جهاد كشاورزي و كارخانجات ساخت ماشينهاي كشاورزي مثل تراكتورسازي تبريز يا تراكتورسازي اراك مشغول به فعاليت بودند. »
فرصتهاي شغلي موجود براي فارغالتحصيل مهندسي كشاورزي – آبياري (در مقطع كارشناسي)
آيا ميدانيد كه در كشور ما هر ساله بيش از 75 درصد از آب استحصالي به هدر ميرود؟ و در حالي كه ميزان كشت آبي كشور و همچنين نياز واقعي آبي زمينهاي زراعي و باغات، نبايد از 20 ميليارد متر مكعب آب افزونتر باشد، هرساله 82 ميليارد متر مكعب آب در بخش كشاورزي مصرف ميشود؟ تصور ميكنيد كه به چه دليل هر ساله بخش اعظم اين منبع بزرگ حياتي در كشور ما تلف ميشود؟
كارشناسان و متخصصان آبياري معتقدند كه مشكل اصلي، آبياري سنتي است . زيرا در آبياري سنتي به علت روان بودن آب و قرار گرفتن در معرض خورشيد و مجاورت با بادهاي موسمي و غيرموسمي ، تبخير آب بسيار زياد است. از سوي ديگر در آبياري سنتي با استفاده از رودخانهها و ريزشهاي جوي ، صرف نظر از فرو رفتن آب در زير زمين كه منجر به اتلاف بخش بزرگي از آب ميشود، موجبات رويش علف هرز و پراكندگي بذر در باغ يا مزرعه را فراهم ميسازد و بالاخره در اين روش بسياري از كشاورزان بيش از حد نياز، گياهان را آبياري ميكنند و حتي به ميزان 3 برابر نياز واقعي گياه به مزرعه آب هدايت ميشود و چون آب يكي از عمده اقلام هزينه ميباشد، قيمت تمام شده توليدات كشاورزي نيز با مصرف آب اضافي، به ميزان چشمگيري افزايش مييابد.
از همينجا ميتوان به نقش مهم فارغالتحصيلان مهندسي آبياري و نياز جامعه ما به اين دسته از متخصصان پيبرد افرادي كه باطراحي روشهاي آبياري نوين نه تنها از تلفات آب جلوگيري ميكنند بلكه با به حداقل رساندن تنش گياهي در جذب آب و كمك به گسترش ريشههاي مرئي در اعماق پايينتر خاك، ميزان محصول در واحد سطح را در مواردي به ميزان 2 تا 3 برابر افزايش ميدهند و باعث بالا بردن كيفيت توليد نيز ميشوند. براي مثال امروزه مهندسين آبياري ايراني با ابداع شيوه آبياري قطرهثقلي توانستهاند به اهداف باارزشي از جمله صرفهجويي 70 درصدي ، ازدياد محصول در واحد سطح ، عدم نياز به پمپ و نيروي الكتريسيته ، عدم نياز به مديريت متبحر و گران قيمت، عدم گرفتگي قطرهچكانها ، لازم نبودن سرمايه اوليه زياد ،آموزش سريع و چند روزه به زارعان و در نهايت افزايش درآمد كشاورزان و سرمايهگذران در اين بخش اشاره كرد كه همه اين موارد ، در دراز مدت در صورت عموميت يافتن آن در سطح مزارع كشور، سبب خواهد شد تا بتدريج از واردات مواد غذايي بينياز شده و از مهاجرت روستائيان به شهرها به طرز مطلوبي جلوگيري شود.
دكتر اميد در همين زمينه ميگويد : «ما در منطقهاي زندگي ميكنيم كه آب معدود و زمين محدود داريم. پس لازم است در كشاورزي بهترين روش را بكار ببريم تا بالاترين راندمان را داشته باشيم اما متاسفانه در ايران راندمان آبياري 30 يا 25 درصد است يعني از هر 100 ليتر آب ، 70 تا 75 ليتر آن از بين ميرود و ما فقط 30 ليتر آن را مصرف ميكنيم در حالي كه در دنيا اين راندمان 70 درصد است و حتي در تعدادي از كشورهاي پيشرفته دنيا اين راندمان به 90 درصد هم رسيده است. حال اگر ما راندمان آبياريمان را دو برابر كنيم بدون شك توليدات كشاورزي ما رشد بسياري خواهد داشت.
دكتر اميد در ادامه ميگويد:
«در حال حاضر فارغالتحصيلان اين رشته در بخش خصوصي، وزارت نيرو ، وزارت جهاد كشاورزي ، مهندسين مشاور آب و خاك ، پيمانكاريهاي مختلف و شيلات زمينه كاري دارند. براي مثال در بخش شيلات، طراحي استخر براي پرورش ماهي در حيطه كار مهندسين آبياري حضوري فعال دارند.
در يك كلام بايد گفت كه فرصتهاي شغلي اين رشته بسيار زياد و حتي بيشتر از مهندسي عمران است چون از يك سو تعداد فارغالتحصيلان اين رشته كمتر از مهندسين عمران است و از سوي ديگر بازار كار بسيار متنوع و در عين حال تخصصي براي اين دسته از فارغالتحصيلان وجود دارد.»
علي دهمردان فارغالتحصيل اين رشته ميگويد:
«يك مهندس آبياري علاوه بر كار در زمينه تخصصي خود ميتواند در زمينههاي ديگر مثل نقشهبرداري، محاسبه آبهاي روان وسايل ناشي از بارندگي ، طراحي و احداث سيلبندها ، حفاظت آب و خاك در مقابل فرسايش ، طراحي سيستم فاضلاب شهري و استفاده از زمينههاي شور و قليايي و آبهاي شور در كشاورزي فعاليت كند.
توانمنديها و ويژگيهاي لازم براي موفقيت در مهندسي اقتصاد كشاورزي
رشته مهندسي اقتصاد كشاورزي نيز مثل دو رشته مهندسي كشاورزي – آبياري و مهندسي ماشينهاي كشاورزي تنها از بين داوطلبان گروه آزمايشي علوم رياضي و فني دانشجو ميپذيرد چرا كه دانشجوي اين رشته بايد بتواند به خوبي محاسبه كرده و اطلاعات به دست آمده را تجزيه و تحليل كند. يعني بعد از اين كه اطلاعات فني مورد نياز خود را از متخصصان كشاورزي در بخشهاي مختلف اعم از آبياري ، زراعت ، خاكشناسي، علوم دامي و ساير متخصصان دريافت كرد، يك برنامه عملي مناسب در زمينه مقدار نيروي كار دائمي يا فصلي ، نوع ماشينآلات مصرفي و الگوي بهينه تقاضا و مصرف بخشهاي مختلف كشاورزي تعيين نمايد و البته چنين كاري نياز به رياضي و آمار قوي و آشنايي با اصول كشاورزي دارد.
دكتر صدرالاشرفي در همين زمينه ميگويد:
«به تجربه ثابت شده است كه داوطلبان گروه رياضي و فيزيك به دليل اينكه پايه رياضي آنها قوي است . در اين رشته موفقتر هستند.
در ضمن دانشجويي كه به كشاورزي علاقه دارد و از كار و فعاليت در مزارع و دامداريها لذت ميبرد، ميتواند در اين رشته پيشرفت كند چون يك فارغالتحصيل مهندسي اقتصاد كشاورزي نميتواند از محيطهاي روستايي و قطبهاي توليد كشاورزي فاصله بگيرد و در پشت ميز محاسبات اقتصادي خود را انجام دهد. »
توانمنديها و ويژگيهاي لازم براي موفقيت در رشته مهندسي كشاورزي – آبياري
مهندسي كشاورزي داراي 10 رشته است كه در اين ميان سه رشته مهندسي آبياري، مهندسي اقتصاد كشاورزي و مهندسي ماشينهاي كشاورزي از بين داوطلبان گروه آزمايشي علوم رياضي و فني دانشجو ميپذيرند به عبارت ديگر در اين سه رشته دانشجويان بايد بر دروس رياضي و فيزيك مسلط بوده و بتوانند بخوبي تجزيه و تحليل كرده و محاسبه كنند و از عهده دروس مهم اين رشته از قبيل نقشهبرداري يا استاتيك برآيند.
توانمنديها و ويژگيهاي لازم براي موفقيت در رشته مهندسي ماشينهاي كشاورزي
بسياري از داوطلبان آزمون سراسري تصور ميكنند كه مهندسي ماشينهاي كشاورزي همان مهندسي مكانيك است در حالي كه اين رشته در مقطع كارشناسي حدفاصل مهندسي كشاورزي و مهندسي مكانيك ميباشد و دانشجويان اين رشته بايد از هر دو علم اطلاعات كافي داشته باشند.
«اگر دانشجوي ماشينهاي كشاورزي شرايط محصولات زراعي و باغي را نداند، طراحي او در عمل موفق نخواهد بود. به عنوان مثال اگر بخواهد يك ماشين دروگر گندم را طراحي كند بايد بداند كه گندم در زمان برداشت چه خصوصياتي دارد؟ تراكم كاشت آن چگونه است و چه انتظاراتي از ماشين دروگر ميرود و بعد از برداشت چه عملياتي بايد بر روي گندم انجام گيرد؟ جنس خاك چيست؟ شيب زمين چند درصد است؟ مزرعه وسيع است يا اين كه قطعه كوچكي است؟ و سوالاتي از اين دست كه پاسخ به همه آنها نياز به يك ديد كلي از كشاورزي دارد و اين ديد كلي را دانشجو با خواندن دروس پايه و اصلي كشاورزي كسب ميكند. »
دكتر تيموري نيز در همين زمينه مي گويد:
«يك مهندس ماشينهاي كشاورزي علاوه بر طراحي ماشين بايد كاربرد ماشين را نيز بياموزد. به همين دليل دانشجويان در مقطع كارشنايس بيشتر با كاربرد ماشينهاي كشاورزي آشنا ميشوند و در مقطع كارشناسي ارشد و دكترا به طراحي ماشينهاي كشاورزي ميپردازند. همچنين دانشجوي اين رشته بايد در دو درس رياضي و فيزيك قوي و توانمند باشد چون دروس اين رشته ارتباط زيادي با اين دو درس دارد. براي مثال دانشجوي ماشينهاي كشاورزي بايد از مقاومت قطعات ماشينهاي كشاورزي اطلاع داشته باشد. در نتيجه لازم است دروسي از قبيل مقاومت مصالح و استاتيك بخواند. و باز به همين دليل دانشجويان اين رشته از بين داوطلبان گروه رياضي و فيزيك انتخاب مي شوند.»
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر :
فاغالتحصيلان مقطع كارشناسي مهندسي اقتصاد كشاورزي ميتوانند در مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا ادامه تحصيل دهند. گرايشهاي دوره كارشناسي ارشد در رشته آبياري شامل : كارشناسي ارشد آبياري و زهكشي و كارشناسي ارشد تاسيسات آبياري است. گرايشهايي مانند هيدرولوژي و هيدروليك نيز قبلا وجود داشته كه فعلا در اين دو رشته دانشجو پذيرفته نميشود. گرايشهاي دوره دكتراي آبياري نيز همان آبياري زهكشي و تاسيسات آبياري است.
فارغالتحصيلان مقطع كارشناسي ماشينهاي كشاورزي ميتوانند در مقطع كارشناسي ارشد در گرايشهاي مكانيك ماشينهاي كشاورزي، ترويج ماشينهاي كشاورزي و مكانيزاسيون كشاورزي به تحصيل ادامه دهند. در مقطع كارشناسي ارشد امكان ادامه تحصيل در داخل كشور در هر سه گرايش ياد شده وجود دارد، اما در مقطع دكتري دانشجويان ميتوانند فقط گرايش مكانيك ماشينهاي كشاورزي را داخل كشور دنبال كنند. ادامه تحصيلات مقطع دكتري در گرايشهاي مكانيزاسيون كشاورزي و ترويج ماشينهاي كشاورزي در حال حاضر فقط در خارج از كشور ميسر است.
رشتههاي مشابه و نزديك به اين رشته :
مهندسي اقتصاد كشاورزي داراي دروس اختصاصي مشترك با رشته اقتصاد گرايش اقتصاد است.
مهندسي آبياري داراي اشتراكات با مهندسي عمران – آب ميباشد.
مهندسي ماشينهاي كشاورزي كاربرد مهندسي مكانيك در كشاورزي است و داراي واحدهاي مشابه اين رشته ميباشد.
مسایل ایمنی برای شروع کار کشاورزی
در ابتدالازم است بدانید که بر طبق آمار اداره ملی ایمنی (National safety council) که برحسب آمار مرگ و میر کارگران به دست آمده استکشاورزییکی از خطرناک ترین صنایع دنیا درایالات متحده شناخته شده است.افرادی که در مزارعکار می کنند شامل صاحبان مزارع اپراتور ها خانواده های کارگران و کارگران اجاره ایپنج برابر بیشتر ازسایر نیرو های کار حتی کارگران معدن در معرض خطرات جانیهستند.علاوه بر 1200 حادثه مهلک که در سال 1992 برکارگران کشاورزی وارد شده و درآمار ثبت شده است تخمین زده میشود که تعداد واقعی این حوادث به بیش از 140000 حادثهمیرسد.اگر شما عملیات زراعی را با دقت و به طور حرفه ای انجام دهید می توانیدبراحتی از وقوع حادثه در مزرعه تان جلوگیری کنید.اولویت اول در ممانعت از بروزتصادفاتی است که در تمام مزارع اتفاق می افتد.از آنجایی که کارهای کشاورزی به صورتیاست که محیط کار و زندگی کشاورز در کنار هم است آگاهی ازمسایل ایمنیهم برای کشاورزان و هم برایخانواده های آنها ضرورت دارد.
در این مقاله سعی بر این است که نکاتی گفته شودکه شما را از خطرات آگاه کند و اساسی ترین راه های حذف و اجتناب از آنها ذکر شود.هرچند ممکن است خطراتی در کار کشاورزی وجود داشته باشد که در اینجا ذکر نشده باشد ولیشما باید از اطلاعات وجزئیات بیشتری در مورد خطرات موجود در تمام مزارع و مزرعه خودآگاه باشید.این اطلاعات را می توانید از دفترچه راهنمای ماشین آلات به دست آورید ویا از کارشناسان ادارات کشاورزی و متخصصان ذانشگاهی کمک بگیرید.
تراکتورها
تراکتور هاپر مصرف ترین ماشین ها در تماممزارع هستند و بیشتر از هر عامل دیگری باعث صدمات کشنده در مزارع می شوند . گردشتراکتور و حرکت محور آن باعث بیشترین حوادث کشنده در کشاورزی می گردد. دلایلایجاد چنین تصادفاتی عبارتند از: شاخه ها- مجراهای آب- سوراخ ها یا کنده هایدرخت هدایت تراکتور در سطوح لغزنده- حمل بارهای سنگین- دور زدن با سرعت بالا- تکان های نا مناسب از دست دادن کنترل در اثر کشیدن بار به دنبال تراکتور یا تصادفات در خیابان. مهمترین راه برای پیشگیری از ایجاد تصادفات با تراکتور این استکه هر تراکتور یک ساختار حفاظتی داشته باشد(ROPS) و کمربند ایمنی محفظه بسته شود. سقوط از روی تراکتور ها دومین دلیل ایجاد تصادفات است. بسیاری از مصدومینکودکان هستند.ناظرینی که دیدن آنها برای اپراتور مشکل است نیز در خطر هستند.به همیندلیل نباید به هیچ شخصی جز اپراتور اجازه سوار شدن روی تراکتور را داد. آگاهیاز موقعیت تمامی ناظرین و دور نگه داشتن کودکان از محل های کار نیز باید رعایت شود. تراکتور ها و سایر ماشین آلات کاربردی در کشاورزی همیشه باید مجهز به چراغ هاوابزار روشنایی مناسب باشند.
حیوانات
حیواناتبزرگ مزرعه مسئول ایجاد بسیاری از صدمات درمزارع پرورش حیواناتوتولید لبنیات میشوند.گاوهای نر می توانند ناگهان به یک شخص حمله کنند و باعث جراحات کشنده ایشوند.بنابراین هرگز نباید به آنها اعتماد کرد.حیواناتی که تازه وضع حمل کرده اندنیز قویا از کودک جوان خود دفاع می کنند چنین حیواناتی حتی اگر بسته شده باشند نیزمی توانند به راحتی خود را رها کنند.محل نگه داری حیوانات باید طوری طراحی شده باشدکه کمترین فرصت را برای صدمه زدن به آنان بدهد.
انبارها
ساختمانانبار هایی مثل انبار دانه واگن های حمل دانه سیلو ها ومخازن کود هانیز می توانند باعث ایجادحادثه شوند.هیچ شخصی نباید در حین تخلیه بار در انبار دانه وارد شود.خروج دانه هابه سمت پایین ممکن است باعث کشیده شدن شخص به سمت پایین شود.حرکت دانه ها به سمتپایین می تواند باعث اغفال و خفه شدن کودکان شود.خطر اصلی سیلو ها به دلیلگاز سیلواست که از دی اکسید نیتروژن ساختهشده است.گاز سیلو به شدت شش و ریه را می سوزاند و باعث انباشته شدن سیال مرگباری درسیلوها می گردد. گاز سیلو سنگینتر از هوا می باشد بنابراین می تواند جایگزین اکسیژنشده و به جای آن تنفس شود.
حداقل دو تا سه هفته بعد از پر شدن سیلو ها نبایداجازه ورود به آن داده شود. این زمان مصادف است با تشکیل حداکثر مقدار گازسیلو.سیلو ها باید قبل از ورود تهویه گردند.بسیاری از سیلو ها بدون منفذ طراحی شدهاند به همین دلیل اکسیژن در آنها بسیار کم است. در یک چنین سیلو هایی نباید بدونذخیره هوا یا تهویه کامل سیلو وارد شد.
انبار کودها نیز در اثر تجزیه کودهاگازهایی ایجاد می کنند.سولفید هیدروژن دی اکسید کربن آمونیاک و گاز متان از ترکیباتاولیه تشکیل دهنده این گازها هستند.سولفید هیدروژن گازی با سمیت بالا است . دیاکسید کربن خفه کننده و آمونیاک نیز تحریک کننده و سوزش آور می باشد.متان می تواندباعث انفجار گردد.سولفید هیدروژن و دیاکسید کربن سنگین تر از هوا هستند و در انبارذخیره کود در قسمت پایین قرار می گیرند. بدون ماسک های تنفسی نباید هرگز وارد انبارذخیره کود شد. بهم زدن کودها نیز باعث جایگزینی گازها شده و برای انسان و حیوان بهشدت خطرناک است.انبار کودها باید در مقابل ورود تصادفی یا غیر مجاز افراد کاملاایمن و حفاظت شده باشد.
مواد شیمیایی
موادشیمیایی زیادی ممکن است در مزرعه استفاده شود.بسته به نوع عملیات اجرایی آنها اینمهم است که دستورالعمل استفاده از آنها( MSDS(Material safety data sheetرا مطالعهکنید.این برگه خطرات احتمالی ناشی از مصرف این مواد و سایر اطلاعات مهم مثل نحوهحمل ونقل و دفع آنها را درخود دارد.از قرار گرفتن در معرض موادشیمیایی به شکلحاد(شدید- یکبار) و مزمن (مداوم-مدت زمان زیاد) باید اجتناب شود.قرار گرفتن در معرضآفت کش هابه شکل حاد می تواند منجر بهمسمومیت های کشنده و شدید گردد. بلعیدن تصادفی تمیز کننده های خط لوله ها و کانالها توسط بچه ها منجر به سوختگی و مسمومیت می گردد.جریان هوای حاویانیدراز آمونیاکمی تواند باعث کوریگردد.تماس با مواد شیمیایی و آفتکش ها ریسک سرطان را بالا می برد.تماس با موادشیمیایی از طریق بلعیدن(خوردن توسط دست آلوده) تنفس تماس پوستی و تماس از طریق چشماست.وجود ابزارهای محافظتی شخصی شامل دستکش ماسک لباس مناسب و....در موقع تماس بامواد شیمیایی مهم است.انبار مناسب برای ذخیره مواد شیمیایی و مراحل دفع آنها بایدبا دقت کافی صورت بگیرد تا ازصدمه به کودکان و افراد غیر مجاز ومحیط زیست جلوگیریشود.
صدمات تنفسی
علاوه برخطرات تنفسیوابسته به مواد شیمیایی گازهایحاصل از کود و سیلو خطرات تنفسی دیگری نیز ممکن است در یک مزرعه وجود داشتهباشد.قرار گرفتن در معرضکپکهادر سیلو یا غبار دانه ها می تواندمنجر به بیماری های تنفسی کوتاه مدت مثلOrganic Dust Toxic Syndrome شود. گرد وغبار حاصل از دانه ها در انبار غله باعثبرونشیتیا مشکلات تنفسی می شود.گرد وغبار ویا سایر ذرات ریزی که در ساختمان مخصوص حیوانات مزرعه وجود دارد باعث ایجاد بیماریهای تنفسی متعددی می شود.تهویه مناسب و داشتن ابزارهای حفاظتی مناسب جزو حداقلکارها ی لازم برای جلوگیری از این گونه صدمات است.
سر وصدا
قرار گرفتن در معرض صداهای بلند و دنباله دار به مدت طولانیباعث از دست دادنشنوایی در کشاورزانمی شود.
از صداهایبلند تر از 85 دسی بلdb باید دوری کنید. تراکتورهای بدون محفظه کاهش دهنده صدا اغلبنزدیک 100 دسی بل صدا ایجاد میکنند.این در حالی است که محفظه های قدیمی تراکتورهابدون حفاظت کننده های مناسب در مقابل صدا بوده و معمولا سطح صدا و لرزش را افزایشمی دهند.سر وصدا حتی اگر قابل تشخیص هم نباشد می تواند منجر به کاهش شنواییگردد.آزمایشات نشان داده که کودکانی که در معرض این صداها هستند دچار کم شنوایی پیشرس می گردند.
خطوط فشار قوی و الکتریسیته
خطوط فشار قوی خطر جدی برای اپراتور هاییاست که با ماشین های بلند کار میکنند.حرکت مته های دستی اطراف خطوط فشار قوی نیزخطر ساز است.بهترین راه برای جلوگیری از مشکل این است که خطوط فشار قوی را دور ازمحیط کار نصب یا دفن کنید.محیط های مرطوب اطراف مزارع به این معنا است که سیم هاجعبه تقسیم برق و صفحه های کلید نیز باید برای این شرایط مناسب باشند.
ایمنی بچه ها در مزارع
بچه ها در مزارعبه شدت آسیب پذیر هستند. وقتی خانه و محل کار در کنار هم باشند بچه ها اغلب به محل کار وارد میشوند.حدودا 175 تا 300 کودک هر ساله در ایالات متحده در اثر حوادث مرتبط با محیط کار کشاورزیمی میرند
بچه ها در حال بازی کردن یا قدم زدن داخل مزارع در حالی که والدینشانسرگرم هستند دچار حادثه می شوند. 0 همچنین در موقع هدایت ماشین آلات یا انجام سایرکارهای مزرعه در خطر هستند.
خیلی مهم است که والدین کار ی را به کودکان محولکنند که با فیزیک آنها و همچنین احساسات و هیجانات آنها سازگار باشد.بچه ها بایدآموزش لازم را برای کاری که به آنها محول می شود داشته باشند.نبایدبه محل های پرخطر وارد شوند.سوار شدن روی تراکتور در حالی که اپراتور با آن کار می کند بازی کردندر محلهای کار به نحوی که قابل رویت برای اپراتور نباشند می تواند حادثه ساز باشد.
سر خوردن و افتادن
بسیاری از کشاورزان در اثر افتادن از نرذبان ها سقفها درو کن های علوفه یاسایر مکان های بلنددچار حادثه می شوند.
باید نردبان هادر سیلو هائ انبار دانه دور از دسترس اطفال قرار داده شوند تا از استفاده غیر مجازممانعت گردد.ساختار یا بقای سقف ها باید با ابزارهای مناسب و ایمن ساخته شود.پله هاراه پله ها و محل های عبور در اطراف مزارع شامل پله ها و سطوح روی ماشین آلات بایدپاک وتمیز نگه داشته شوند تا باعث سر خوردن یا افتادن نشوند.
تعمیرات نگه داری و ساخت
یککشاورز ممکن است در اثر استفاده نادرست ونگه داری نامناسب ابزارها یا در حین تعمیرآنها دچار حادثه شود.
استفاده از جک ها و سایر ابزارهای بلند کننده بدون محکمکردن یا تثبیت آنها می تواند با عث سقوط کشاورز شود.ابزارهای محافظتی برای چشم ها وسایر اجزای بدن ضروری است.گودال ها نیز در صورت عدم تسطیح می توانند خطر سازباشند.باید درحین کار بر روی ساختمان های داخل مزارع از داربست و کمر بند ایمنیاستفاده کرد.
خلاصه
بر طبق آمار کشاورزی خطرناک ترین صنعت در ایالات متحده است.ممکناست شما روی مقدار زیادی از پول و وقت خود سرمایه گذاری کنید ویقینا نمی خواهید بادرگیر شدن با حوادث جدی سرمایه خود را ازبین ببرید تحقیق و مطالعه روی حوادثی کهممکن است در مزارع اتفاق بیافتد و حذف یا کاهش آنها مهمترین چیزی است که شما نیازدارید.آموزش درست تمام کسانی که در مزارع کار می کنند حتی اعضای خانواده نیز ضروریاست.این مقاله تنها برای شروع است شما باید دستورالعمل ماشین آلات کشاورزی رامطالعه کنید و راهنمایی های کافی از کارشناسان دریافت نمایید.
مهندسیکشاورزی
فارغ التحصیلان این رشته می توانند در موارد زیر نقش و توانایی خودرا ایفاء نمایند. - به عنوان مدیر یا مجری واحدهای تولیدی دولتی و خصوصیکشاورزی - به صورت کارشناس متخصص و برنامه ریز در زمینه های مختلف زراعت درواحدهای اجرائی نظیر وزارت کشاورزی و غیره.
- به عنوان مربی در دبیرستانهایکشاورزی و مجری امور تحقیقات در واحدهای تحقیقات کشاورزیمراکز عمده جذب فارغالتحصیلان این رشته موسسات تحقیقاتی از قبیل موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر، موسسهخاک شناسی و مراکز آموزشی کشاورزی و وزارت جهاد کشاورزی، موسسات اجرایی مانندسازمان ترویج، شرکتهای تعاونی روستایی، شرکتهای کشت و صنعت، مرکز خدمات کشاورزیوزارت جهاد کشاورزی، بنیاد جانبازان
تعريف: رشته مهندسي كشاورزي در حال حاضر در مقطع كارشناسيداراي 10 گرايش مختلف است كه 3 گرايش مهندسي آبياري و آباداني، مهندسياقتصاد كشاورزي و مهندسي ماشين آلات كشاورزي مربوط به داوطلبان گروه علومرياضي و فني ميباشد. 7 گرايش ديگر يعني باغباني، زراعت و اصلاح نباتات،خاكشناسي، گياهپزشكي، علوم و صنايع غذايي، علوم دامي و ترويج و آموزشكشاورزي مربوط به داوطلبان گروه تجربي ميشود.در اين بخش 7 گرايش مربوط به گروه علوم تجربي به طورمجزا معرفي ميگردد.
مهندسي كشاورزي ـباغباني
تعريف : هدف از تأسيساين رشته ترويج علوم باغباني در جهت بالا بردن سطح كيفي محصولات كشاورزيميوه، گياهان دارويي، درختچهها و ... ميباشد. هدف اين گرايش تربيتكارشناساني است كه بتوانند در جهت افزايش توليد در واحد سطح، توسعه محصولاتباغباني موردنياز و بالا بردن كيفيت اين محصولات در زمينههاي مختلف پرورشو توليد محصولات باغي و سبزي و صيفي، گلهاي تزئيني، طراحي فضاهاي سبز و ... به فعاليت بپردازند.يك مهندس كشاورزي باغباني در زمينههاي مختلف توليدميوه و گياهان مختلف دارويي، توليد نهال، اصلاح و تهيه بذر، فنون جديدتوليد و نگهداري گياهان، و پرورش گلها و درختان تزييني، روشهاي جديد كاشت وبرداشت ميوهها و گياهان آموزش ميبيند. مقاطع تحصيلي گرايشباغباني : اين گرايش در حال حاضر در مقاطع كارشناسيپيوسته، كارشناسي ارشد ناپيوسته در داخل كشور ارائه ميگردد. دكتري اينرشته در خارج از كشور وجود دارد. و داراي گرايش خاصي نميباشد. وليدانشجويان ميتوانند در زمينههاي مختلف گلكاري، طراحي باغ و پارك وميوهكاري تحقيق كنند. فرصتهاي شغلي براي فارغالتحصيلان گرايش باغباني : فارغ التحصيلاناين رشته ميتوانند در مراكز دولتي و خصوصي مانند وزارتخانههاي كشاورزي وسازمانهاي وابسته، جهاد سازندگي، مراكز كشت و صنعت، وزارت كشور، شهرداريها،آموزش و پرورش (هنرستانها)، بانكها (بانك كشاورزي)، فرهنگ و آموزش عالي و ... جهت كارهاي اجرايي و تحقيق فعاليت كنندباغباني از نظر اقتصادي يكرشته پر درآمد براي توليدكنندگان است چون فارغ التحصيلان اين رشته درصورت داشتن سرمايه ميتوانند به توليد گلها، گياهان زينتي و دارويي،سبزيجات يا ميوههاي گلخانهاي ايجاد نهالستان و توليد نهال بپردازند. يكمهندس باغباني ميتواند به عنوان مشاور و مجري طرحهاي گلخانههاي توليد گلو سبزي، شاسيهاي گرم و سرد، خزانههاي توليد نشا و ساير ادوات ثابت باغبانيطراحي پاركها و فضاهاي سبز شهري، نقشهبرداري و طراحي باغها و كاشت ميوه وسبزي در حد وسيع و گسترده فعاليت كند
تواناييهاي لازم براي موفقيتدر اين رشته : داوطلبان گرايش باغباني بايد از دانش بالاييدر زمينههاي علوم پايه، شيمي، فيزيك و... برخوردار باشند. از آنجا كه اكثركارها و فعاليتهاي اين رشته در خارج از محيط شهري و باغهاست، داوطلبانلازم است از توان جسمي و قدرت تجزيه و تحليل و دقت كافي برخوردارباشند
مهندسي كشاورزي ـ مهندسيخاكشناسي تعريف : هدف از تأسيس اين رشته تربيتكارشناساني است كه با كسب دانش در زمينههاي مختلفخاك از جمله شناخت عوامل اقليمي آب و خاك، شناسايي و ردهبندي انواع خاكدر مناطق مختلف از جهت مراحل پيدايش، خصوصيات فيزيكي و شيميايي، عللفرسايش. بتوانند راهكارها و طرحهاي سازنده در زمينه جلوگيري از فرسايش خاكو حفظ و نگهداري و احياي خاكهاي زراعي ارائه دهند. هدف از ايجاد دورهكارشناسي در رشته خاكشناسي تربيت كارشناساني است كه بتوانند علاوه برعهدهدار شدن مسئوليتهاي مختلف در رشته خاكشناسي و طبقهبندي اراضي دربرنامهريزي و آموزش علوم خاك و تحقيقات در زمينههاي خاكشناسي و ايجادبرنامههاي مناسب بهرهوري از زمين، خدمات مفيدي را ارائهنمايند.
مقاطع تحصيلي و گرايشهاي رشته مهندسيخاكشناسي : اين رشته در حال حاضر در مقاطع كارشناسي، كارشناسيارشد و دكتري در كشور ارائه ميگردد. اين رشته داراي گرايش مصوب نميباشد. اما دانشجويان در مقطع كارشناسي ارشد ميتوانند در موضوعاتي مثل بيولوژيخاك، فيزيك خاك، پيدايش و رده بندي، تناسب اراضي، شيمي خاك، فرسايش وحفاظت خاك، حاصلخيزي خاك تحقيق و پژوهش كنند.
فرصتهاي شغلي گرايش خاكشناسي : فارغ التحصيلاناين گرايش ميتوانند به عنوان مهندس خاكشناسي وزارتخانههاي كشاورزي، جهادسازندگي، سازمان حفاظت محيط زيست، آموزش و پرورش، فرهنگ و آموزش عالي وهمچنين شركتهاي مشاورهاي و تحقيقاتي بخش خصوصي مرتبط با خاك و آب جذب وبه فعاليت مشغول شوند. توانايي يك كارشناس خاكشناسي، ارائه طرحها وبرنامههاي جديد در زمينه بهرهبرداري از خاك و زمينهاي زراعي و روشهايحفظ و نگهداري و احياء اراضي ميباشد. علاقهمندي به طبيعت و علوم وابستهبه آن. داشتن دانش بالا در زمينههاي شيمي و رياضي و قدرت تجزيه و تحليلبالا.
مهندسي كشاورزي ـ علومدامي
رشته علوم دامي يكي از گرايشهاي رشته مهندسيكشاورزي است. هدف از اين گرايش، تربيت كارشناساني است كه بتوانند با كسبدانش بخشهاي مختلف علوم دامي مثل پرورش دام اصلاح نژاد و غيره باعثبالا رفتن سطح كيفي محصولات دامي شوند. دانشجويان رشته علوم دامي بهمطالعه و بررسي بر روي پنج عامل اساسي در پرورش علمي دامها ميپردازند. اين عوامل عبارتند از:
1 ـ پرورش دام به نحو صحيح و منطقي
2 ـبهداشت دام در جهت كاهش تلفات و ضايعات و افزايش توان توليد و چگونگيتغذيه دامها.
3 ـ اصلاح نژاد دامها
4 ـ مديريت نيرويانساني
5 ـ توليدات و بازاريابي كه بر اساس اين عامل بايد بررسي كردكه به چه نحوي توليدات به بازار عرضه شود تا در سطح توليدات، افتي ايجادنگردد.
مقاطع تحصيلي گرايش علوم دامي : اين گرايش در حال حاضر در مقاطع كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترينيز در كشور ارائه ميگردد. داراي گرايش مصوب نميباشد، ولي در مقطعكارشناسي ارشد دانشجويان ميتوانند در گرايشهاي اصلاح دام، فيزيولوژي دام وتغذيه دام مطالعه و تحقيق كنند.
فرصتهاي شغليو محلهاي كار: فارغ التحصيلان اين گرايش ميتوانند در موارد زيرفعاليت كنند: مراكز علمي مانند وزارت جهادكشاورزي ـمراكز خدمات كشاورزي روستايي و عشايري، مراكز تحقيقاتي و آموزشي، شركتهايكشت و صنعت در بخش خصوصي و دولتي از مراكز جذب فارغالتحصيلان اين رشتهميباشند. كارشناس اين رشته ميتواند به عنوان مهندس علوم دامي خدماتمديريتي، برنامهريزي و اجراي طرحهاي تحقيقاتي را در سازمانها و شركتهايتابعه انجام دهد. همچنين ميتوانند در آزمايشگاههاي تغذيه براي خوراك ياآناليز خوراك، آزمايشگاههاي اصلاح نژاد دام و مراكز تحقيقاتي امور دام وآبزيان فعاليت كنند. يا اينكه خود يك دامداري يا مرغداري راهاندازي كنند. هر داوطلب بايد بداند كه بخش قابل توجهي از دروس اين رشته جنبه عملي داردو دانشجو بايد در دامداريها و زمينهاي زراعي با نحوه پرورش و تغذيه دامآشنا گردد. از لحاظ درسي نيز دانشجوي اين رشته لازم است كه به دروسيمانند آمار و زيستشناسي مسلط باشد.
مهندسي كشاورزي ـ ترويج و آموزشكشاورزي
تعريف : در حال حاضر گروه آموزشي دردانشكدههاي كشاورزي به توليد دانش فني كشاورزي و آموزش آن ميپردازند. ولي براي اين كه دانش و يافتههاي تحقيقاتي به مخاطبين جامعه منتقل شودلازم است كارشناساني تربيت شوند كه بتوانند فاصله بين متخصصان وبهرهبرداران را از لحاظ انتقال دانش پر كنند. به عبارت ديگر بتوانند دانشتخصصي را براي بهرهبرداري عامه مردم تهيه و تنظيم و آماده ارائه نمايند. چنين افرادي بايد به دانش و مهارت مديريت آموزشي، برنامهريزي آموزشي وترويجي، تكنولوژي آموزشي، جامعهشناسي و همچنين مباني و اصول دانش كشاورزيبه طور تئوري و عملي مسلط باشند تا بتوانند از يك سو بعنوان كارشناس آموزشيتوانايي آموزش برنامه ريزي آموزشي و مديريت هنرستانها و دبيرستانهايكشاورزي را به دست بياورند و از سوي ديگر به عنوان كارشناس ترويج قدرتانتقال يافتههاي نوين را به روستائيان داشته باشند و بر كار آنها نظارتكرده، باعث افزايش كميت و كيفيت توليد گردند و يا به طور غيرمستقيم برايانتقال يافتههاي نوين برنامه ريزي كنند.
فرصتهاي شغلي موجود براي فارغ التحصيلان مهندسي ترويج وآموزش كشاورزي (در مقطع كارشناسي) : فارغ التحصيلان رشته مهندسيترويج و آموزش كشاورزي ميتوانند بعنوان رئيس سازمان كشاورزي استان، مجريطرحهاي تحقيقاتي ترويجي، كارشناس ترويج و آموزش در وزارت تعاون، صندوقبيمه و سازمان مديريت و برنامهريزي مشغول به فعاليت شوند و باعث ارتقايسطح زندگي روستائيان گردند يا به عنوان كارشناس گروهي از مروجين را برايانتقال يافتههاي نوين به روستائيان آماده كرده بر كار آنها نظارتكنند. در ضمن مهندسان ترويج و آموزش كشاورزي ميتوانند به عنوان مديربرنامهريز آموزشي يا تكنولوژيست آموزشي در هنرستانها و دبيرستانهاي كشاورزيفعاليت داشته باشند. همچنين ميتوانند در سمينارها و كنگرههاي علمي مسئولوسايل ديداري و شنيداري شوند يا به عنوان سردبير روزنامهها و نشرياتكشاورزي در جامعه خدمت كنند.
شرايط احراز شغلكارشناس ترويج كشاورزي : داشتن ليسانس يا فوق ليسانس يا دكتريدر يكي از رشتههاي كشاورزي يا جنگل و مرتع و يا گواهينامه فوق ديپلم دريكي از رشتههاي كشاورزي يا جنگل و مرتع و كسب تجارب لازماست.
مقاطع و گرايشهاي رشته مهندسي ترويج وآموزش كشاورزي : اين رشته در مقطع كارشناسي ـ كارشناسي ارشد ودكترا در دانشگاههاي ايران ارائه ميشود.
مجموعه مهندسی عمران یا رشته عمران یكی از رشتههای پر اهمیت و جذاب در مجموعه رشتههای آزمون سراسری است كه داوطلب در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی میتواند آن را انتخاب كند. پیشرفت سریع جوامع ونیازهای روز افزون آنها به انجام طرحهای مختلف عمرانی از یك طرف و رشد و توسعه علوم مختلف از طرف دیگر، ایجاب مینماید تا با یك برنامه ریزی صحیح و همه جانبه و پرورش استعدادهای جوان و نیز استفاده بهینه از ابزار و امكانات موجود در جامعه ، گامی بلند در جهت ترقی و تعالی جامعه برداشته شود.
2-اهمیت و ضرورت:
سرپناه از نیازهای اساسی و اولیه نوع بشر است که در دورههای مختلف زندگی او بصورتهای مختلفی به این نیاز پاسخ داده شده است. انسانهای اولیه از غارها که بصورت طبیعی ساخته پدیدههای زمین شناسی بودند استفاده میکردند. ولی آیا انسان بلند پرواز که همواره سعی در بدست آوردن و رام کردن طبیعت دارد، میتوانست به این مکانهای محدود و بی روح بسنده کند؟
انسانها با بکارگیری ابزارهای دست ساز خود و استفاده از منابعی که طبیعت در اختیار آنها قرار میداد، اقدام به ساخت محلی برای زندگی خود کردند. با پیدایش اولین سرپناه دست ساز بشر پایه و اساس مهندسی عمران بوجود آمد. با بزرگتر شدن جوامع و نیاز آنها به سرپناههای بزرگتر، و تلاش بشر در جهت مهار و رام کردن طبیعت در جهت رفع نیازهای خود همانند ساختن سدها و پلها و ... رفته رفته نقش مهندسی عمران در زندگی بشر پررنگ و پررنگتر شد.
پیشرفتهای بزرگی که امروزه شاهد آن هستیم در سایه آرامش و ایمنی ایجاد شده توسط مهندسی عمران حاصل گردیدهاست. مهار قهر طبیعت همانند سیل و زلزله و طوفانهای وحشتناک، هدیههایی هستند که مهندسی عمران به جامعه امروزی عطا کرده است. از طرف دیگر راههای ارتباطی که همچون شریانهای حیاتی جامعه هستند، سدهای عظیمی که برق را به ارمغان میآورند، تونلهایی که دل کوهها را میشکافند و ... همگی شواهدی بر اهمیت این رشته مهندسی دارند.
در زبان انگلیسی به مهندسی عمران Civil Engineering اطلاق میشود که Civil به معنی تمدن و از همان ریشه کلمه Civilization است. پس میتوان نتیجه گرفت همانطور که از اسم این رشته پیداست، مهندسی عمران یعنی مهندسی تمدن! و تقریبا بیش از سایر رشتههای مهندسی به جامعه نزدیکتر است.
3-تفاوت مدرک و شغل مهندس عمران:
ذکر این نکته ضروری است که مهندسی عمران، یک مدرک تحصیلی است که به فرد پس از تحصیل در دانشگاه اعطا میشود، ولی به عنوان شغل به حساب نمیآید. بلکه بدلیل گسترده بودن حوضه فعالیت دانش آموختگان این رشته، شغلهایی که یک مهندسی عمران میتواند داشته باشد بصورتهای مختلفی طبقهبندی میشوند. یک مهندس عمران میتواند در حوضه پیمانکاری، مشاوره، نظارت و یا اگر دقیقتر به موضوع بنگریم در قسمتهای ساختمان سازی، سدسازی، راه سازی، پالایشگاه و سازههای صنعتی، مدیریت ساخت، سازههای دریایی و ... فعالیت داشته باشد که سعی خواهم کرد در ادامه مطلب توضیحات بیشتری را در این مورد ارائه نمایم.
رشته عمران در کشور ایران در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا تدریس میشود و امکان گرفتن مدرک در هرکدام از مقاطع برای دانشجویان ایرانی وجود دارد. با بالارفتن سطح تحصیلی، بدلیل گسترده بودن زیر مجموعهها، زمینه فعالیت محدود و بصورت تخصصی درمیآید، برای مثال یک دانشجو در دوره کارشناسی عمران، بصورت ضمنی تمام دروس زیر مجموعههای مختلف را مطالعه میکند و تقریبا با تمام زیر مجموعهها بصورت محدودی آشنا میشود ولی در دورههای بالاتر فقط یکی از زمینهها مورد مطالعه دقیقتر قرار میگیرد. برای مثال درس "اصول مهندسی زلزله" یکی از دروس دوره کارشناسی است که طی آن دانشجویان با اساس زلزله و طراحی در برابر زلزله آشنا میشوند. اما در دوره کارشناسی ارشد مهندسی زلزله، دانشجویان فقط بصورت تخصصی به مطالعه دقیق زلزله میپردازند.
در این مطلب بیشتر به معرفی رشته مهندسی عمران یعنی دوره کارشناسی عمران پرداخته میشود و گرایشهای مختلف آن توضیح داده میشود.
نمایی از سد کارون 3 در حال ساخت
4-معرفی اختصاری گرایشهای مختلف مهندسی عمران
4-1-مهندسی عمران – عمران
این رشته قبلا به مهندسی راه و ساختمان موسوم بوده و به منظور تربیت مهندسان طراح ، محاسبه و اجرای پروژههای ساختمانی، صنعتی ، راهسازی و تاسیسات آبی و نظارت بر حسن اجرای طرحهای عمرانی در زمینههای فوق و همچنین همكاری با مهندسان مشاور یا محاسبه در زمینههای یاد شده ، به وجود آمده است. قسمت عمده دروس این رشته را مجموعه متنوعی از دروس نظری و پروژههای طراحی تشكیل میدهد و كنار آنها تعدادی دروس آزمایشگاهی و كارگاهی و نیز دو دوره كارآموزی در طی دو تابستان پیشبینی شده است. با توجه به سیاستهای عمرانی و سرمایهگذاریهای دولت برای ایجاد ساختمانها، راهها، پلها، سدها، نیروگاههای هستهای و حرارتی ، رفع نیازهای عمرانی در زمینه مسكن و تاسیسات آبی جهت تامین آب آشامیدنی شهرها و روستاها همچنین بازسازی مناطق جنگزده اهمیت این رشته مشخص میشود. فارغالتحصیلان این رشته میتوانند در وزارتخانهها (نظیر وزارتخانههای راه و ترابری مسكن و شهرسازی و نیرو) و شركتهای دولتی و شركتهای خصوصی و مهندسان مشاور به كارهای طراحی ، محاسبه و اجرا بپردازند. در شرایط حاضر فارغالتحصیلان این رشته میتوانند در دورههای مختلف كارشناسی ارشد سازه (آنالیز و طرح سازهها) ، خاك و پی (مطالعه مسائل مربوط به رفتار خاكها و محاسبات پیها) ، راه و ترابری (طرح راهها و شبكه ترابری) ، سازههای آبی (طراحی سازههای هیدرولیكی و مسائل آبی دیگر در ارتباط با سدها) در داخل كشور ادامه تحصیل دهند.
امكان ادامه تحصیل در دوره دكتری در داخل و در خارج از كشور وجود دارد. دارا بودن دانش قوی ریاضی و فیزیك و توانایی جسمانی از ضروریات این رشته است. حدود 10 درصد از دروس این دوره عملی است و از دروس تخصصی آن میتوان طراحی سازههای فولاد و بتن ، پیسازی، مكانیك خاك، مكانیك سیالات، هیدرولیك و تحلیل سازهها را نام برد.
4-2-مهندسی عمران – نقشهبرداری
طرح و اجرای برنامههای عمران و مطالعات مربوط به زمین مستلزم وجود اطلاع دقیق مهندسی (مسطحاتی، ارتفاعی، چگونگی) به هنگام به صورت نقشههای گوناگون (ترسیمی ، رقمی، تصویری) از منطقه مورد نظر است. مجموعه نقشهبرداری پاسخگوی این نیازها به گونهای هماهنگ با دیگر رشتههای عمران است و هدفش تربیت افرادی است كه آگاهی علمی كافی و مهارت فنی لازم را در زمینه نقشهبرداری داشته باشند. داوطلبان ورود به این رشته باید در ریاضیات (هندسه، مثلثات) و فیزیك دوره دبیرستان قوی بوده علاقهمندی و آمادگی جسمی (برای كارهای صحرایی و ...) لازم را دارا باشند. بعضی دروس تخصصی این رشته عبارتند از : راه سازی ، تئوری خطاها، جغرافیای ایران ، نقشهبرداری، ژئودزی (جهت تعیین شكل زمین) فتوگرامتری زمینی و هوایی (عكسهای هوایی) كارتوگرافی، هیدروگرافی (نقشهبرداری از بستر دریا) ، پروژه و كارآموزی از جمله دروس این دوره است. بعضی تواناییهای فارغالتصیلان این رشته عبارتند از:
مدیریت گروههای اجرایی در عملیات نقشهبرداری ، طرح و برنامههای سیستم نقشه، محاسبات و برنامهریزی در زمینههای مختلف فنی نقشهبرداری، تدریس و آموزش در دوره كاردانی (پس از طی دوره مربوط به تعلیم و تربیت).
امكان ادامه تحصیل در این رشته تا حد كارشناسی ارشد در داخل و در سطوح بالاتر در خارج از كشور موجود است. سازمان نقشهبرداری وزارت برنامه و بودجه ، وزارت راه و ترابری ، وزارت نفت ، سازمان آب ، سازمان بنادر و كشتیرانی، اداره جغرافیایی ارتش و سپاه و بخش خصوصی و ... از جمله محلهای جذب فارغالتحصیلان این رشته است.
نظر دانشجویان: این رشته از لحاظ آموزشی با نارساییهایی نظیر كمبود استاد و لوازم كار مواجه است. زیربنای كلیه كارهای عمرانی نقشه برداری است و با توجه به لزوم انجام دادن كارهای عمرانی، فارغالتحصیلان آن سریعا جذب بازار كار میشوند. داوطلبان باید به سختی كار در بیابان و كوهستان و شرایط سخت نقشهبرداری توجه داشته باشند.
4-3-مهندسی عمران – آب
این دوره به منظور تربیت متخصصانی تدوین شده است كه بتوانند در زمینههای شناخت منابع آب و كنترل و بهسازی كیفیت منابع آب اطلاعات لازم را به دست آورند تا بتوانند در مراحل مختلف طراحی ، نظارت و مدیریت پروژههای آب كار كنند. با توجه به اینكه توسعه كشور در زمینههای كشاورزی، صنعتی ، عمران و ... بستگی به میزان آب قابل استفاده دارد میتوان صنعت آب را در ایران در زمره صنایع مادر به حساب آورد. داوطلبان ورود به این دوره باید در دروس ریاضی، فیزیك و شیمی دبیرستان قوی بوده، علاقهمندی و استعداد لازم (خصوصا در زمینه طراحی ) را داشته باشند. دروس این دوره به صورت عمومی، پایه ، اصلی ، تخصصی، انتخابی و كارآموزی (كارآموزی صحرایی پروژه تخصصی و كارآموزی تخصصی) است. بعضی دروس اصلی و تخصصی این رشته عبارتند از : مكانیك خاك ، هواشناسی ، هیدرولیك ، آبهای زیرزمینی ، سدهای كوتاه ، پیسازی و ...
فارغالتحصیلان این دوره تواناییهای لازم را در زمینههای مربوط به كارشناسی مطالعه منابع آب ، تاسیسات آبی و سازههای هیدرولیكی، كارشناسی آب و فاضلاب و نظارت بر حسن اجرای طرحهای آبی را خواهند داشت. امكان ادامه تحصیل در این رشته تا حد كارشناسی ارشد و بالاتر در داخل و خارج از كشور وجود دارد. سازمان آب، وزارت جهاد كشاورزی ، وزارت نیرو و بخش خصوصی و ... از جمله مراكز جذب فارغالتحصیلان این دوره است.
نظر دانشجویان : یكی از امتیازات این گرایش آن است كه علاوه بر محاسبات سازهای، وارد محاسبات هیدرولوژی و هیدرولیك نیز شده و بر وسعت كار میافزاید.
بدلیل اهمیت گرایش مهندسی عمران – عمران و اینکه امروزه اطلاق مهندسی عمران بیشتر تداعی کننده این گرایش است، به توضیح جزئیات بیشتری از این گرایش میپردازیم:
5-توضیح کامل گرایش مهندسی عمران – عمران
5-1-تعریف و هدف
عمران یكی از گرایشهای مجموعه مهندسی عمران است كه در مقطع كارشناسی در بسیاری از دانشگاههای معتبر كشور ارائه می گردد.
هدف از این رشته تربیت نیروهای متخصصی است كه بتوانند در پروژه های مختلف عمرانی در زمینه های ساختمانی ، راه سازی،پل سازی، سازه ها و بناهای آبی ، جمع آوری و دفع فاضلاب و … مسوولیت طرح، محاسبه اجرا و نظارت بر اجرا را بر عهده گیرند.
5-2-اهمیت و جایگاه در جامعه
كمتر جایی از یك جامعه و كمتر محلی از یك منطقه است كه فعالیتهای عمرانی به عنوان اولین واساسی ترین نیازهای آن طرح نشود. حتی تمام فعالیتهای صنعتی، كشاورزی، و … نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم به این رشته و ابسته اند و از آن سود می برند.
علاوه بر رشد و توسعه جوامع، پیشرفت علم و فن آوری نیز ضرورت پرداختن و توجه دقیق و علمی به كارهای عمرانی و تغییر شیوه های گذشته را آشكار می سازد. فعالیتهای مختلف عمرانی در جهت ایجاد ساختمانها، راهها- پلها، سدها، شبكه های آب رسانی شهرها و روستاها، ساختمانهای خاص نظیر نیرو گاههای هسته ای و حرارتی و .. بخش بزرگی از مجموعه فعالیتهای اقتصادی و تولیدی كشور را به خود اختصاص می دهد به گونه ای كه سهم عظیمی از سرمایه گذاری های ملی در طرحهای ساختمانی و صنایع وابسته به آن به كار گرفته می شود.
مجموعه مطالب بیان شده و نیز جذب سریع فارغ التحصیلان این مجموعه در وزارت خانه ها و نهادها و سازمانهای دولتی و همچنین بخشهای خصوصی نظیر :شركتهای مهندسان مشاور و شركتهای ساختمانی و راه سازی و … اهمیت قابل ملاحظه و نیاز خاص به متخصص در این رشته را، حتی در مقایسه با سایر رشته های فنی و مهندسی، به وضوح نشان می دهد .
5-3-تواناییهای لازم برای داوطلبان این رشته و ادامه تحصیل در آن
برای ادامه تحصیل در این رشته – با توجه به كمیت و كیفیت درسهایی كه در این دوره تدریس می گردد – داوطلب باید از توان و دانش برتر در زمینه های ریاضی . فیزیك برخوردار باشد، همچنین توان جسمی، قدرت تجزیه و تحلیل، قدرت تجسم و دقت كافی در مسائل را داشته باشد. شایان ذكر است كه بسیاری از كارها و طرحهای عمرانی در خارج از محیطهای شهری بوده و فعالیت نسبتا" زیادی را می طلبد.
5-4-تواناییهای فارغ التحصیلان
همان گونه كه اشاره شد، فارغ التحصیلان این رشته می توانند پس از پایان تحصیلات، مسوولیتهای متفاوتی نظیر طراحی، محاسبه ، اجرا و نظارت بر اجرای طرحهای مختلف عمرانی را به عهده گیرند. از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود :
1-محاسبه، ساخت و اجرا و تا حدودی طراحی ساختمانهای مختلف مسكونی ، اداری و صنعتی اعم از آجری، بتنی وفولادی، نظیر ساختمانهای مسكونی ویلایی ، چند طبقه، آپارتمانها و برجهای بلند و همچنین كارهای ساختمانی اداره ها، مدرسه ها، بیمارستانها، كارخانه ها و مراكز صنعتی، ساختمانها و مراكز ورزشی، تالارهای اجتماعات و …
2 - طراحی، محاسبه و اجرای راهها و جاده های مختلف ارتباطی داخل و خارج شهرها و و روستاها اعم از : راههای شوسه، راههای آسفالته، بزرگ راهها و نیز راه آهن ( شامل مسیریابی، پیاده كردن مسیر، زیر سازی و روسازی).
3- ساخت و اجرا و در مواردی طراحی و محاسبه انواع پلهای بتنی وفلزی و با دهانه ها و ابعاد و شكلهای متفاوت نظیر :پلهای داخل شهری و روگذرها، پلهای خارج شهری و جاده ها.
4- اجرای سدهای مختلف خاكی و بتنی و نیز بندهای انحرافی و سایر تاسیسات وایسته نظیر تونل یا كانال انحراف آب رودخانه ( جهت اجرای عملیات كارگاهی در ضمن ساخت سد) ، تاسیسات آبگیری از سد و كنترل ارتفاع آب در پشت سد و ... )
5 - اجرای كارهای مربوط به ساماندهی رودخانه ها.
6- طراحی، محاسبه و ساخت خطوط انتقال آب اعم از انواع كانالهای تحت فشار و یا كانالهای با سطح آزاد آب كه به منظور انتقال آب از سدها و دریاچه ها و .. . برای مصارف كشاورزی، شرب و صنعتی به منطقه های مورد نیاز و نیز جهت انتقال آب از تصفیه خانه های آب به مخازن آب و از آن جا به مناطق مصرف، ساخته می شوند.
7-ساخت تصفیه خانه های آب و فاضلاب شامل : ساختمانها تاسیسات مربوط ، محوطه سازی و ...
8- طراحی، محاسبه وساخت شبكه های آب رسانی به منطقه های شهری و روستایی جهت تامین آب شرب مورد نیاز افراد و تاسیسات مربوط نظیر : مخازن آب،لوله كشی، انشعابات، و ...
9- طراحی ، محاسبه ساخت شبكه های جمع آوریو دفع آبهای سطحی ناشی از نزولات جوی در خیابانها وسایر منطقه های شهرها و شهر كها و همچنین شبكه های جمع آوری و دفع فاضلابهای خانگی و صنعتی و انتقال آنها به خارج از شهر و تصفیه خانه ها.
10- انجام بسیار از كارهای نقشه برداری كه برای كارهای ساختمانی مختلف نظیر:سراه سازی، سد سازی، و كهبه خصوص برای پیاده نمودن و اجرای دقیق نقشه ها مورد نیاز است، و همچنین تا حدودی كارهای نقشه كشی طراحی و معماری .
نمایی از برج مخابراتی میلاد در حال ساخت
5-5-موقعیتهای شغلی و محلهای كار
مراكز مختلفی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در فعالتیهای عمرانی نقش دارند كه هر یك به تناسب نوع فعالیت خود، اقدام به جذب فارغ التحصیلان این رشته می كنند.
وزارت خانه های مسكن و شهر سازی، راه و ترابری ، جهاد سازندگی و نیرو بهصورت گسترده تر و سایر وزارت خانه ها ، اداره ها ، سازمانها، مراكز دولتی و خصوصی نظیر : وزارت خانه های آموزش وپرورش ، كشاورزی، فرهنگ و آموزش عالی،بانكها و ... به صورت غیر مستقیم برای كارهای عمرانی خود مثل طرح محاسبه ، اجرا و نظارت بر اجرا، نیاز به استخدام مهندسان عمران دارند. علاوه بر آن، شركتهای مختلف مهندسان مشاور كه در كشور به صورت گسترده وظیفه طراحی ، محاسبه و نظارت براجرای پروژه های ساختمانی را برعهده دارند، همچنین شركتهای ساختمانی و را ه سازی دولتی و خصوصی كه در اجرای این طرحها فعالیت دارند ،تعداد كثیری از فارغ التحصیلان رشته عمران را استخدام می كنند.
5-6-واحدهای درسی
بر اساس مصوبه های شورای عالی برنامه ریزی، دانشجو باید در دوره كارشناسی عمران 14 واحد درسی رابگذراند كه 20 واحد آن درسهای عمومی ، 25 واحد درسهای پایه، 8 واحد درسهای اصلی و تخصصی الزامی و 15 واحد درسهای اختیاری است.
1-درسهای عمومی ،درسهایی است كه در تمام رشته های تحصیلی دانشگاهی و در دوره های كارشناسی و كارشناسی ارشد پیوسته ب صورت مشترك ارائه می گردد و دانشجو موظف به گذراندن آنهاست، نظیر معارف اسلامی، فارسی و زبان خارجی .
درسهای پایه به درسهای گفته می شود كه در غالب رشته های هم گروه ( نظیر گروه فنی و مهندسی ) و بخصوص در گرایشهای مختلف یك رشته، بهصورت مشترك تدریس شده، اساس و پایه درسهای اصلی و تخصصی را تشكیل می دهد نظیر ریاضی عمومی ،معادلات دیفرانسیل وفیزیك.
درسهای اصلی و تخصصی الزامی عبارت از درسهایی است كه دانشجو را در زمینه تخصصی مربوط آموزش داده،او را برای انجام وظایف خاص در زمینه كارهای خویش در جامعه آماده میسازد ، نظیر " رسم فنی و نقشه كشی ساختمان " ، " سازه های بتن آرامه " و " سازه های فولاد " . گذراندن این درسهای تخصصی الزامی است.
درسهای اختیاری ، عبارت است از : مجموعه درسهایی كه اگر چه تخصصی است، اما دانشجو می تواند با توجه به علاقه شخصی و برنامه ای كه برای اینده خود دارد و همچنین نظر استاد راهنما در گروه و با هماهنگی شورای آموزشی گروه، تعدادی از آنها را انتخاب نماید : نظیر : " ماشین الات ساختمان " ، اصول مهندسی ترافیك " و بناهای آبی " .
الف ) درسهای پایه
13 واحد از درسهای پایه در زمینه ریاضی است، شامل " ریاضی عمومی " ، " معادلات دیفرانسیل " ، " محاسبات عددی و آمار " و " احتمال مهندسی " كه پایه درسهای تخصصی در مهندسی عمران را تشكیل می دهد ومكمل ریاضیاتی است كه در دوران دبیرستان و در رشته ریاضی – فیزیك خوانده می شود. برای موفقیت در این درسها، دانشجو باید تلاشهای فكری و علمی قابل ملاحظه ای انجام دهد.
همچنین درسهای " فیزیك در زمینه های حرارت " ، " مكانیك " و الكتریسته " و " مغناطیس " و یز درس " برنامه نویسی رایانه" – كه در آن دانشجو با رایانه و زبانهای برنامه نویسی رایانه آشنا می شود وبه برنامه نویسی به زبان فرترن تسلط پیدا می كند – از جمله درسهای پایه هستند.
ب ) درسهای اصلی و تخصصی الزامی
این درسها كه بسیاری از آنها به یك دیگر وابسته اند و بعضی پیش نیاز درس دیگر است، دانشجو در طول نیم سالهای مختلف تحصیلی آنها را انتخاب ومی گذراند. دراین جا خلاصه ای از مطالب مطرح شده در بعضی از درسهای تخصصی الزامی را ارائه می كنیم .
رسم فنی و نقشه كشی ساختمان : در درس " رسم فنی و نقشه كشی ساختمان " ، دانشجو با اصول كلی رسم فنی و نمایش قطعه ها به صورت تصویری آشنا شده، پس از شناخت علائم قرار دادی در نقشه های ساختمان و نقشه های تاسیسات برقی و مكانیكی، چگونگی رسم نقشه های مختلف و خواندن نقشه های ساختمانی را فرامی گیرد.
اصول مبانی معماری و شهر سازی : در این درس كه پس از درس فنی و نقشه كشی گذراندنه می شود، دانشجویان با نظریه های معماری ونقش مهندسان معماری در جامعه آشنا شده، چگونگی ارتباط بین فضاهای مختلف در انواع ساختمانها نظیر ساختمانهای مسكونی ، كودكستان، مدرسه ، كتابخانه ، بناهای صنعتی و درمانگاه وبیمارستان را فرا می گیرند. همچنین مطالبیدر مورد مفاهیم اولیه شهر سازی و جوامع روستایی و شناخت طرحهای هادی و تفصیلی و منطقه ای در مورد فعالیتهای عمرانی شهری، در این درس ارائه می گردد.
استاتیك، مقاومت مصالح ،تحلیل سازه ها : در این درسها كه به ترتیب در نیم سالهای مختلف ارائه می گردد، تعادل سازه های مختلف دراثر بارها ونیروهای وارده بر آنها مورد مطالعه قرار گرفته، چگونگی محاسبه سازه هایی همچون خرپاها بیان می شود. سپس به بررسی نیروهای داخلی به وجود آمده دراثر بارهای خارجی وروشهای تعیین آنها در قسمتهای مختلف سازه پرداخته ، ضمن تعیین مشخصه های هندسی قطعه های مختلف، مقاومت آنها را در مقابل نیروهای محوری و برشی همچنین خمش و پیچش مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار می دهد.
همچنین در درس" تحلیل سازه ها "، روشهای محاسبه تغییر مكان سازه ها و تحلیل سازه های پیچیده تر نظیر : " تیرهای سراسری " " قابهای" وساختمانهای بلند ( برج)، به دانشجو آموزش داده می شود.
اصول مهندسی زلزله : شناخت علتهای وقوع زلزله ، چگونگی سنجش قدرت زلزله، چگونگی تخریب و راههای كاهش پیامدهای آن، و روشهای تحلیل سازه های مختلف در برابر زلزله جهت مقاوم سازی آنها به خصوص برای منطقه های زلزله خیز ایران از اهمیت خاصی برخوردار است كهدر درس " اصول مهندسی زلزله " مورد بحث قرار می گیرد.
سازه های بتن آرمه و پروژه : بسیاری از ساختمانها وسازه ها نظیر ساختمانهای چند طبقه ،پلها و .. با بتن و بتن مسلح ساخته می شود و در موارد دیگر نیز حداقل برای ساخت قسمتهایی از سازه نظیر پی و فوندانسیون ( شالوده ) و.. از بتن استفاده می گردد. در درس " سازه های بتن آرامه " با استفاده ازاصول فراگرفته شده در تحلیل سازه ها، واكنش قطعات بتنی نظیر تیرها، ستونها، قابها، و صفحات ساخته شده از بتن مسلح تحت تاثیر انواع مختلف بارگذاری وتركیبات آنها مورد بررسی قرار گرفته ، با توجه به خواص مكانیكی بتن و فولاد و ایین نامههای مختلف ،ابعاد قطعه ومیزان فولاد لازم در هر قسمت ، معین و طراحی می گردد.
در نهایت ،دانشجو از طریق انجام طرح، كلیه مرحاه های بارگذاری، آنالیز، و طراحی یك سازه بتنی را به پایان رسانیده، گزارش كاملی از طی مراحل و نحوه محاسبات ونتیجه آنها ارائه می كند.
سازه های فولادی وپروژه : دراین درسها،دانشجو ضمن آشنا شدن با انواع فولادهای ساختمانی ، واكنش و مقاومت آنها، به چگ.نگی عملكرد اعضای مختلف یك سازه فولادی تحت اثر بارهای مختلف تسلط یافته، نحوه محاسبه قطعه های مختلف نظیر تیرها، ستونها، قابها، بادبندها واتصالهای مختلف آنها را فرا می گیرد، همچنین برای طراحی و تعیین مشخصه ها و ابعاد این قطعه ها، حداقل با یك ایین نامه معتبر بین المللی و نیز با ایین نامه ساختمانهای فولادی ایران آشنایی كامل پیدا می كند.
در پایان درس نظری ، دانشجو طرح كامل یك سازه فولادی را از ابتدا تا انتها به همراه گزارش مبسوط آن – به عنوان پروژه – ارائه می كند.
مكانیك خاك و پی سازی : بارهای وارد شده بر سازه ها از طریق پی یا فوندانسیون ( شالوده ) به خاك منتقل می شود. بدین جهت، شناخت چگونگی واكنش انواع خاكها و پی ها از ضروریات است. با این تعبیر ، هدف از این دو درس ، اشنایی دانشجو با مبانی و مفاهیم مقدماتی واكنش خاكها با تكیه بر خواص فیزیكی – مكانیكی آنها و با توجه به زمینه های كاربردی در مسائل مهندسی نظیر تنشها ومقاومت خاك و بررسی پایداری در خاكها و اصول و قانونهای حاكم بر آنها وهمچنین شناسایی انواع پی ها، ظرفیت باربری و محاسبه آنهاست .
مكانیك سیالات ، هیدرولیك و هیدرولوژی مهندسی : بررسی خواص فیزیكی سیالات و از جمله آب، قانونهای حاكم بر آنها در حالت سكون و حركت، نیروهای وارد ده بر اجسام و ساختمانها تاسیسات مختلف ناشی از وجود سیال، تجزیه وتحلیل ومحاسبه جریان درمسیرهای تحت فشار و نیز بررسی حركت وواكنش آب در شرایط و حالتهای مختلف در كانالهای با سطح آزاد و قانونهای هیدرولیكی حاكم بر آنها، از جمله هدفهای درسهای مكانیك سیالات و هیدرولیك است. همچنین در درس هیدرولوژی مهندسی، دانشجو با انواع بارندگیها، تبخیر و تعرق ، نفوذ آب در خاك، آبها سطحی ، آبهای زیر زمینی و روشهای تخمین و مطالعه آنها آشنا می شود.
مهندسی آب وفاضلاب و پروژه : برای تامین آب مورد نیاز جوامع روستایی ،شهری ومراكز صنعتی لازم است تا با انواع و میزان مصرف آب،چگونگی تامین آب، خطوط انتقال و نحوه محاسبه آنها، تصفیه خانه ها، مخزنهای ذخیره، شبكه توزیع آب و محدودیتهای فنی مربوط، آشنایی كامل وجود داشته باشد، همچنین چگونگی جمع آوری ، دفع و تصفیه فاضلابهای سطحی ، خانگی وصنعتی و آشنایی با مجموعه تاسیسات مرتبط از مسائلی است كه یك مهندس عمران باید با آنها آشنایی داشته باشد. این موارد از جمله هدفهای درس " مهندسی آب و فاضلاب و پروژه " است كه در نهایت به انجام یك پروژه برای محاسبه و طراحی كامل شبكه توزیع آب، جمع آوری و دفع فاضلاب و آبهای سطحی یك شهر یا شهرك منجر می شود.
بناهای آبی : در این درس ، دانشجو با طراحی و محاسبه برخی از شیوه های انتقال آب و سازه های آب نظیر : كانالهای خاكی و پوشش دار، كانالهای تحت فشار ، ایستگاههای پمپاژ، آبشارها یا شیب شكنها، زیر گذرها، حوضچه های آرامش و چگونگی آبگیری از سدها، دریاچه ها، كانالها و رودخانه ها و تاسیسات مربوطه آشنا می شود.
نقشه برداری و عملیات : كاردان با دوربینهای مختلف نقشه برداری از طریق اندازه گیری مستقیم و موقعیت نقاط زمینی شناخت انواع و استاندارد نقشه و كاربرد آنها در مهندسی عمران، روشهای اندازگیری طول، زاویه تعیین امتداد وترازیابی و ... از نیازهای ضروری مهندسی عمران است كه در درسهای یاد شده به عنوان یكی از درسهای جذاب بیان می گردد.
راه سازی، روسازی راه و مهندسی ترابری : از جمله تخصصهای مهم یك مهندس عمران، شناخت طرح و محاسبه زیر سازی و روسازی راههاست. بدین منظور درسهای یاد شده جهت فراگیری مطلبی نظیر : طراحی و اجرای راها شامل : مسیریابی، عملیات خاكی، مشخصه ها و طرح هندسی راها در مسیرهای افقی و قائم، مشخصه های فنی انواع مصالح راه و لایه های مختلف روسازی آن ، همچنین روشهای طرح و اجرای روسازیهای شنی و آسفالتی و نیز شبكه هاب حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی و برنامه ریزیها و مدیریتهای حمل و نقل ارائه می گردند.
در درس پروژه راه سازی كه پس از درسهای راه سازی و مهندسی ترابری ارائه می شود، كاربرد اصول را هسازی در طرح كامل یك راه، از ابتدا تا انتها به همراه رسم نقشه ها و محاسبه های مربوط مورد توجه قرار می گیرد .
ج ) سایر درسها
علاوه بر موارد یاد شده كه اهم درسهای دانشگاهی در رشته مهندسی عمران – عمران می باشد، درسهای دیگری نظیر :" مصالح ساختمانی و آزمایشگاه " ، " تكنولوژی بتن و آزمایشگاه " ، " آزمایشگاه مكانیك خاك " ، " آزمایشگاه هیدرولیك " و " آزمایشگاه مقاومت مصالح " ارائه می گردد كه در درسهای آزمایشگاهی، دانشجو بعضی مطالب خوانده شده در درسهای نظری را در عمل آزمایشگاهی آزمایش می كند.
درسهای نظیر " راه آهن " ، و " اصول مهندسی ترافیك " هم كه از جمله درسهای مهم این دوره هستند در بسیاری از دانشگاههای معتبر به عنوان درسهای اجباری تدریس می شوند.
درسهای دیگری به عنوان درسهای اختیاری در دانشگاههای مختلف باعنوانهای متفاوت ارائه می گردند. از جمله مهمترین آنها می توان به درسهای : " بارگذاری " ، " اصول مهندسیسد" ، " طراحی ومعماری " و " اصول مهندسی پل " اشاره كرد.
5-7-ادامه تحصیلات
ادامه تحصیلات در دوره بعد از كارشناسی را تحصیلات تكمیلی می نامند كه شامل : كارشناسی ارشد ( فوق لیسانس یا دكترای حرفه ای ) و دكترای تخصصی است. در دوره كارشناسی ارشد ناپیوسته ، دانشجو حدود 32 واحد آموزشی تخصصی را كه به تناسب رشته ، تعدادی از واحدهای آن را پایان نامه ( یا رساله ) تشكیل می دهد، می گذراند و معلومات خود را در یك زمینه خاص از رشته، گسترده تر از مقطع كارشناسی افزایش می دهد .
در دوره كارشناس تخصصی كه پس از پایان تحصیلات در مقطع كارشناسی ارشد شروع می شود، بسته به رشته تحصیلی ، حدود 45 واحد درس اختصاصی ارائه می گردد كه اغلب در حدود نصف این تعداد واحد به پایان نامه دكتری اختصاص می یابد. دانشجو با تدوین این رساله ، كار تحقیقاتی نسبتا" گسترده ای را در یك زمینه تخصصی خاص به انجام می رساند و سعی می كند در گسترش مرزهای دانش سهیم باشد.
5-8-گرایشهای مختلف كارشناسی ارشد و دكتری در رشته عمران
فارغالتحصیلان مقطع كارشناسی عمران- عمران، می تواند در مقطع كارشناسی ارشد در گرایشهای مختلف : سازه، سازه های هیدرولیكی ،مهندسی زلزله ، راه وترابری، مكانیك خاك وپی ، مهندسی آب، سازه های دریایی ،مهندسی مدیریت ساخت، مهندسی برنامه ریزی حمل و نقل ،مهندسی نقشه برداری ( ژئودزی)، فتوگرامتری و مهندسی محیط زیست به تحصیل ادامه دهد و در هر یك از گرایشهای یاد شده زیر شاخه های تخصصی تری وجود دارد كه در مقطع دكترای تخصصی و به خصوص در ضمن انجام رساله دكتری به آن پرداخته می شود.
امكان ادامه تحصیل در تمام گرایشهای یاد شده درمقطع كارشناسی ارشد و در بعضی از زمینه های یاد شده در مقطع دكتری در داخل كشور وجود دارد، ولی ادامه تحصیل در پاره ای از گرایشهای دیگر، در حال حاضر فقط در خارج از كشور میسر است.
5-9-تواناییهای فارغ التحصیلان مقطعهای كارشناسی ارشد و دكتری
در دوره های تحصیلات تكمیلی ( كارشناسی ارشد و دكتری ) بیشتر به جنبه های نظری و پژوهشی پرداخته می شود. بدین جهت فارغ التحصیلان این دوره ها در هر یك از گرایشهای یاد شده، بیشتر تواناییهای علمی و محاسباتی و به طور كلی نظری خود را افزایش می دهد، اگر چه این افزایش توانایی ، در كارهای اجرایی علمی نیز از نظر صحت اجرا می تواند نقش مهمی داشته باشد.
در مقطع دكتری دانشجو ضمن اففزایش مراتب علمی خود، در یك زمینه تخصصی تر ، قدرت و توان خود را برای انجام كارهای تحقیقاتی و توسعه مرزهای دانش و رفع معضلات علمی و اجرایی از طریق پژوهش بالا برده، تحقیقاتی را در یك مورد خاص، انجام می دهد.
5-10-جذب فارغ التحصیلان تحصیلات تكمیلی در محیطهای كار
از آن جا كه این فارغ التحصیلان علاوه بر تواناییهای یك كارشناس عمران، از نظر علمی و نظری وپژوهشی در یك زمینه خاص، معلومات بیشتری دارند، بدین جهت كارایی بیشتری نیز دارند واز مطالب فراگرفته شده می توانند در زمینه های طراحی و محاسباتی دقیق و تخصصی تر و همچنین پژوهشی ، استفاده نمایند. این گونه فارغ التحصیلان ضمن آن كه می توانند در تمام محلیهای جذب فارغ التحصیلان كارشناسی مشغول به كار گردند، مسوولیتهای بالاتر و سنگین تر علمی،پژهشی و اجرایی را به عهده می گیرند. پس از پپایان دوره دكترای تخصصی ، امكان همكاری در دانشگاهها و سایر مراكز علمی و پژوهشی به عنوان عضو هیات علمی برایشان میسر می گردد.
6-اینده شغلی ، بازاركار، درآمد:
مراكز مختلفی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در فعالیتهای عمرانی نقش دارند كه هر یك به تناسب نوع فعالیت خود، اقدام به جذب فارغالتحصیلان این رشته میكنند.
وزارتخانههای مسكن و شهرسازی، راه و ترابری، جهاد سازندگی و نیرو به صورت گستردهتر و سایر وزارتخانهها، ادارهها ، سازمانها ، مراكز دولتی و خصوصی نظیر : وزارتخانههای آموزش و پرورش ، كشاورزی ، فرهنگ و آموزش عالی، بانكها و ... به صورت مستقیم برای كارهای عمرانی خود مثل طرح و محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا، نیاز به استخدام مهندسان عمران دارند. علاوه بر آن ، شركتهای مختلف مهندسان مشاور كه در كشور به صورت گسترده وظیفه طراحی ، محاسبه و نظارت بر اجرای پروژههای ساختمانی را بر عهده دارند؛ همچنین شركتهای ساختمانی و راهسازی دولتی و خصوصی كه در اجرای این طرحها فعالیت دارند، تعداد كثیری از فارغالتحصیلان رشته عمران را استخدام میكنند.
«اصولا مهندس عمران شانس كاری زیادی دارد چون در طراحی و ساخت بسیاری از كارهای عمرانی مانند راهها ، پلها ، سدها ، سازههای دریایی برای سكوهای نفتی، آشیانههای هواپیما و خانههای مسكونی مقاوم در مقابل زلزله، مهندسین عمران حضوری فعال دارند. متخصصانی كه یا در دفترهای مشاوره به طراحی پروژههای فوق میپردازند و یا مجری كارهای عمرانی مذكور بوده و به كیفیت اجرای آنها نظارت دارند.»
«البته باید توجه داشت كه هر دانشجوی مهندسی عمران نمیتواند فرصتهای شغلی خوبی داشته باشد. بلكه باید در دوران تحصیل به دنبال پژوهش ، تحقیق و یادگرفتن باشد نه این كه تنها واحدهای دانشگاهی را پاس كند و یا حتی به فكر یك معدل خوب دانشگاهی باشد. چون شركتهای عمرانی خصوصی و دولتی به دنبال یك نیروی كارآمد هستند نه یك شاگر اول دانشگاه »
7-تواناییهای مورد نیاز و قابل توصیه :
یك مهندس عمران باید بسیار اجتماعی و دارای توان ایجاد ارتباط با جمله سایرین باشد چون رشته مهندسی عمران یك رشته گروهی است. یعنی متخصص عمران در محیط كار خود با اقشار مختلف جامعه از جامعه كارگران، تكنسینها و مهندسان رشتههای دیگر سروكار دارد و باید با همه این افراد ارتباط خوبی برقرار كند تا بتواند شاهد پیشرفت و موفقیت كارش باشد.
با توجه به كمیت و كیفیت درسهایی كه در این رشته ارایه میگردد، داوطلب باید از توان و دانش برتر در زمینههای ریاضی و فیزیك برخوردار باشد. همچنین توان جسمی ، قدرت تجزیه و تحلیل ، قدرت تجسم و دقت كافی در بسیاری از مسایل را داشته باشد.
«رشته مهندسی عمران دارای دو بعد اجرایی و نظری و آزمایشگاهی است. در این میان عدهای از مهندسین جذب كارهای اجرایی میشوند كه در این صورت باید آمادگی كار در كارگاههای داخل و خارج شهر را داشته باشند یعنی برای برنامهریزی و سروكار داشتن با اقشار مختلف مردم آماده باشند و عدهای نیز جذب بعد نظری و آزمایشگاهی مهندسی میشوند كه این عده نیز باید آمادگی كارهای محاسباتی ، دفتری و آزمایشگاهی را داشته باشند. كارهایی كه به ریاضیات قوی و صبر و حوصله بسیار نیاز دارد.»
شایان ذكر است كه بسیاری از كارها و طرحهای عمرانی در خارج از محیطهای شهری بوده و فعالیت نسبتا زیادی را میطلبد لذا داوطلب این رشته باید علاقمند به كارهای عمرانی بوده و توانایی كار در محیطهای پرجمعیت را داشته باشد.
8-وضعیت نیاز كشور به این رشته در حال حاضر :
وقتی كسی صحبت از سازندگی میكند اولین چیزی كه به ذهن هر كس میرسد پل، سد، كارخانه و كارگاه است كه ساخت بنای همه اینها بر عهده مهندسین عمران است و به همین دلیل فرصتهای شغلی این رشته در همه جای دنیا بسیار زیاد است. در همه كشور ما نیز كه فعالیتهای عمرانی 30 تا 40 درصد كل بودجه كشور را به خود اختصاص میدهد، بازار كار یك مهندس عمران از مهندسین رشتههای دیگر بیشتر است. بویژه این كه كشور ما بعد از انقلاب در زمینه مهندسی عمران رشد زیادی داشته است.»
با توجه به روند رو به رشد ساخت و ساز بناهای شهری در ایران و احتیاج به مسكن و ساختمان به نظر میرسد بازار كار این رشته همچنان پویا و پرتحرك باشد.
9-پیشبینی وضعیت اینده رشته در ایران :
«چندسال پیش كه برای مترو كارشناسان ژاپنی آمده بودند، یكی از آنها گفته بود تهران ده بزرگی است چرا كه خیلی از سیستمهای شهری را ندارد. این نشان میدهد كه برای پیشرفت و توسعه، ما به كارهای زیربنایی مثل راه، مترو و تاسیسات شهری بسیار نیازمندیم. برای مثال امكان ندارد كه كشوری پیشرفت كند اما سیستم ترابری و حمل و نقل آن به طور كامل درست نشده باشد؛ كاری كه بخش اصلی آن بر عهده مهندسین عمران است.»
سامانه خرید و امن این
سایت از همهلحاظ مطمئن می باشد . یکی از
مزیت های این سایت دیدن بیشتر فایل های پی دی اف قبل از خرید می باشد که شما می
توانید در صورت پسندیدن فایل را خریداری نمائید .تمامی فایل ها بعد از خرید مستقیما دانلود می شوند و همچنین به ایمیل شما نیز فرستاده می شود . و شما با هرکارت
بانکی که رمز دوم داشته باشید می توانید از سامانه بانک سامان یا ملت خرید نمائید . و بازهم
اگر بعد از خرید موفق به هردلیلی نتوانستیدفایل را دریافت کنید نام فایل را به شماره همراه 09159886819 در تلگرام ، شاد ، ایتا و یا واتساپ ارسال نمائید، در سریعترین زمان فایل برای شما فرستاده می شود .
آدرس خراسان شمالی - اسفراین - سایت علمی و پژوهشی آسمان -کافی نت آسمان - هدف از راه اندازی این سایت ارائه خدمات مناسب علمی و پژوهشی و با قیمت های مناسب به فرهنگیان و دانشجویان و دانش آموزان گرامی می باشد .این سایت دارای بیشتر از 12000 تحقیق رایگان نیز می باشد .که براحتی مورد استفاده قرار می گیرد .پشتیبانی سایت : 09159886819-09338737025 - صارمی
سایت علمی و پژوهشی آسمان , اقدام پژوهی, گزارش تخصصی درس پژوهی , تحقیق تجربیات دبیران , پروژه آماری و spss , طرح درس
مطالب پربازديد
متن شعار برای تبلیغات شورای دانش اموزی تحقیق درباره اهن زنگ نزن انشا در مورد 22 بهمن