تحقیق درباره اصول دین

اصول دین مقدس اسلام پنج تا است

1ـ توحيد (يكتا پرستى(

 توحيد كه زيربناى جهانبينى اسلامى است، همان شناخت خداوند، دور از هر پيرايه، افسانه و جداى از هر آلودگى و ناتوانى است، نظام شگرف جهان، گواهى راستين بر وجود آفريدگارى يكتا، دانا و تواناست... و خلاصه توحيد عبارت از اين است كه انسان بداند، جهان هستى را پديدآورنده‏اى است كه آن را از نيستى به هستى آورده و زمام تمام كارها: آفرينش، روزى، داد و دهش، زندگى، مرگ، تندرستى، بيمارى و .. در قبضه اختيار و اراده خلل ناپذير اوست.

... تمام اين پديده ها، از كوچكترين ذرّه تا بزرگترين سيّاره و نظمى كه بر آن حكمفرماست، به حكم عقل، دليل كافى و شاهد گويايى است بر وجود پديدآورنده‏اى حكيم، دانا و توانا كه در آيات زيادى از قرآن مجيد بر اين اصل مسلّم عقلى اشاره شده است.

آرى اينها همه شاهد عظمت و بزرگى پروردگارى مىباشد كه به پيروى از عقل و فطرت به او معتقديم، او را مىپرستيم، از او يارى مىطلبيم و بر او توكّل مىكنيم.

خداوند متعالى كه داراى صفات و ويژگيهاى بسيارى است، مانند:

(علم): بدين معنى كه خداوند بر همه چيز جهان آفرينش از كوچك و بزرگ و در هركجا حتى از آنچه در قلب انسانها مىگذرد، آگاه است.

(قدرت): بدين معنى كه بر همه چيز توانايى دارد: هستى بخشيدن، آفريدن، روزى دادن، ميراندن و از بين بردن و توانايى بىمانند او، همه را به وجود آورده است.(حيات): يا زندگى پايدار، بديهى است كه در جهان هستى حيات و زندگى وجود دارد و ممكن نيست، از چيزى كه خود فاقد حيات است، زندگى سرچشمه بگيرد. گذشته از آنكه علم و قدرت، ملازم حيات بوده و قدرت بدون زندگى و حيات، بى معنى و نامعقول است.

(اراده و خواست): هدف از اثبات خواستن و اراده براى خدا، رسيدن به اين نكته است كه خداوند در كارهاى خود، مجبور نبوده و مانند گُل نيست كه بدون اختيار و اراده، بوى خوش بدهد.

(ادراك): يعنى علم به مدركات، او همه چيز را مىبيند و همه چيز را مىشنود، هرچند آهسته باشد.

(قدمت): يا ازلى بودن، يعنى خداوند از قبل بوده و پيوسته خواهد بود، زيرا سراسر جهان هستى از آن پروردگار و آفريده اوست و هرچه وجودش از آن ديگرى باشد، از خود استقلالى نداشته و هميشه به او نيازمند است و ادامه وجود آن نيز، به خواست و اراده پديد آورنده بستگى دارد.

(تكلّم): يا ايجاد سخن در چيزى، او هرگاه بخواهد با هريك از بندگان پاك و خالص خود، پيامبران و يا فرشتگان، سخن مىگويد، يعنى: صوت را خلق مىكند.

(صدق): آنچه مىفرمايد راست بوده و وعده‏هاى او هيچگاه تخلّف ندارد.

و همچنين پروردگار متعال، آفريننده، روزى دهنده، هستى بخش، بخشنده، كريم، مهربان، با گذشت و آمرزنده ... مىباشد.

از سوى ديگر، خداى بزرگ از نقايص مبرّاست، انحطاط و آلودگى در خدا راه ندارد، او مانند ما موجودى مادّى نيست تا جسم داشته باشد، يا از اجزاى مختلف تشكيل شده، يا جايى را پر كند و يا به نحوى قابل لمس و احساس باشد، نه در دنيا و نه در آخرت.

او مادّه نيست تا قابل تغيير باشد، عوارض مادّى بر او راه ندارد، بنا بر اين بيمار نمىشود، گرسنه نمىگردد، پيرى و فرسودگى در او راه ندارد.

همتا و شريكى براى او نيست، بلكه او يگانه و يكتاست، صفات او عين ذات اوست و مانند ما و ساير مخلوقاتش نيست، خداى متعال از هر جهتى بىنياز است و هيچ گونه نياز و احتياجى به مشورت، ياور، وزير، لشكر، مال، ثروت و مانند آن ندارد.

2 ـ عدل

 پروردگار جهان عادل است، حقوق همه را مراعات مىكند، بين افراد بدون جهت فرق نمىگذارد.

به طور كلى بر جهان هستى عدالت حكم فرماست، نه مساوات، در عدل اولويتها شرط است، مثلاً در كلاس درس، عدالت اقتضا مىكند به هر دانش آموزى طبق معلومات و لياقت او نمره داده شود، نه آنكه تمام دانش آموزان از نمره‏هاى مساوى بهره‏مند شوند.

اصولاً بىعدالتى عبارت است از محروم كردن كسى از حق مسلم او، و موجودات جهانى حقى بر خداوند ندارند تا اختلاف در آفرينش، كيفيت آفريده‏ها و فراز و نشيب در زندگى بىعدالتى باشد و تفاوت بين آنها ستم محسوب گردد، زيرا ستم ره‏آورد نادانى، ناتوانى، جاه طلبى و مانند اينهاست كه ذات پاك خداوند ازاين نقص‏ها مبرّاست، او دانا و حكيم است، هيچ كارى را بدون مصلحت انجام نمىدهد، هرچه به آفريده‏هاى جهان هستى داده و يا از آنها گرفته بىحساب و بىمصلحت نبوده و اگر به نظر سطحى ما، بىفايده و بدون مصلحت جلوه كند، معلول كوتاهى و نارسايى فكر و انديشه ماست، چنانچه مىدانيم نسخه پزشك، حاوى دارويى است كه داراى مصلحت براى بيمار است، اگرچه خصوصيت و جهت مصلحت را ندانيم.

3 ـ نبوّت

 قبل از ورود به اين بحث، بيان اين نكته ضرورى است كه فلسفه آفرينش انسان چيست؟ آيا انسان پديده‏اى صرفاً مادى و براى لذّت ساخته شده و به طور كلّى هيچ گونه هدفى براى جهان هستى نيست؟ و يا انسان، گذشته از جنبه مادى، داراى بعد روحى و معنوى است كه اين جنبه نيز مانند بعد مادّى در مسير تكامل قرار دارد؟

در متون اسلامى، آيات و روايات، اهداف متعددى براى خلقت انسان بيان شده و نقطه مشترك تمام آنها، عبارت ازاين است كه هدف نهايى خلقت: تكامل وجـود انسـان در سايه تربيت ارزشـهاى انسانى است: (نيافريديم جن و انس را مگر براى پرستش)

در واقع، بندگى عبارت است از پرورش و تكامل انسان و هر عبادتى به نوعى در تربيت و ترقّى انسانيت انسان، دخالت دارد و آزمايش و امتحان الهى نيز بر همين اساس استوار است: (خدايى كه آفريد مرگ و زندگى را تا شما بندگان را بيازمايد كه كدام نيكو كارتر است)

و (او خدايى است كه شما را جانشين گذشتگان اهل زمين قرار داد و بعضى از شما را بر برخى ديگر برترى داد، تا شما را در آنچه عطا فرموده آزمايش كند)

اين نكته شايان توجه است كه آزمايش و امتحان الهى، ناشى از جهل و عدم اطلاع خداوند از نتيجه و عاقبت رفتار مردم نيست، بلكه چون امتحان، عامل مؤثرى جهت ظهور و تبلور استعدادهاى نهفته انسانى است، اين آزمايش به منظور بكارگيرى نيروهاى نهفته و بارآوردن استعدادهاى ذاتى انسان، مقرّر گرديده است.

خلاصه بحث: انسان در سير تكامل نهايى كه از راه بينش، آگاهى وعمل بدست مىآيد، قرار گرفته و تداوم اين راه مسلتزم تداوم راهنماست.

راهنما كيست؟

آيا انسان از طريق عقل و خرد مىتواند بينش خود را كامل نموده، همه درستيها و نادرستيها را شناخته و راه سود و زيان زندگى را به دست آورد؟ مسلماً پاسخ منفى است، زيرا خرد آن قدر كشش ندارد كه به تنهايى بتواند به طور كامل راهنما باشد، بلكه خرد خود نيز نيازمند تربيت و پرورش است و چه بسا در تحت تأثير محيط‏هاى فاسد، به انحراف كشيده شود، اميرالمؤمنين على(ع) يكى از اهداف بعثت انبيا را پرورش عقل شمرده و فرموده است: انديشه‏ها و خردهاى فراموش و پنهان شده را آشكار و بكار مىاندازند.

آيا قوانين و ايديولوژيهاى ساخت بشر، براى اصلاح فرد و جامعه كافى است؟ قرنهاست پيشنهادات گوناگونى براى اصلاح اجتماع از سوى دانشمندان عرضه شده و با توجه به اختلاف شديد بين آنها كه گاهى تا حد نقطه مقابل يكديگر رسيده، به محدوديت عقل بشر و عدم آگاهى او به راز سعادت همه جانبه انسان در همه ابعاد زندگى پى برده و به دست مىآوريم هيچ گونه اطمينانى به ساختارهاى انديشه بشرى و پرداخته‏هاى تصورات و فكر محدود تئوريسينها نيست، گذشته از اينكه هيچ گونه ضامن اجرايى، براى پياده شدن آن قوانين، در بين نمىباشد.

امّا برنامه‏هاى آسمانى و مكتب انبيا، از اين رو كه مبدأش دانشى بىآغاز و بىانتهاست و هرگونه نقطه ابهام، زوايا، ريزه كاريها و خصوصيات انسان را از هر مقام و فرد ديگرى بهتر مىداند، هيچ گونه احتمال خطا در آن راه ندارد، بنا بر اين ضرورت رسالت انبيا (ع) و اصالت مكتب آنها روشن مىگردد.

پيامبر كيست و راه شناخت او چيست؟

پيامبر انسانى است كه بدون دخالت انسان ديگرى، استعداد آن را دارد كه به توسط وحى و ارتباط با مبدأ هستى و علم بىپايان او، مأمور تبليغ و رساندن احكام الهى باشد.

راه شناخت پيامبران واقعى از مدعيان دروغين آن عبارت است از:

1ـ اعجاز و قدرت بر كارهايى كه از توانايى نوع بشر بيرون است.

2ـ جمع آورى قراين و شواهد، از قبيل مطالعه و بررسى سوابق زندگى آنها قبل از بعثت از نظر اخلاقى، روانى، رفتار اجتماعى و تحقيق در محتواى دعوت آنها از نظر انطباق با موازين عقلى، مبانى منطقى و بازدهى مثبت و زيبنده دستورات آنها در اجتماع و افرادى كه در تحت تعاليم آنها پرورش يافته‏اند و ...

3ـ بشارت و وعده پيامبر قبلى كه نبوّت او با دلايل قطعى ثابت شده است.

پيامبران بر دو دسته اند:

1ـ غير اولوالعزم: پيامبرانى كه محيط تبليغى آنها، محدود و داراى كتاب و دين جديد نيستند.

2ـ اولوالعزم: پيامبرانى كه داراى دين، آيين جديد و كتاب آسمانى بوده و حوزه تبليغى آنها گسترده است، اين دسته از پنج شخصيت عظيم الشأن تشكيل شده و هركدام در يك مقطع خاص تاريخى مأمور به هدايت جامعه بشرى و رسانيدن فرامين الهى به مردم، از شرق تا غرب جهان بوده اند. آن بزرگواران عبارتند از:

1ـ حضرت ابراهيم(ع(

2ـ حضرت نوح(ع(

3ـ حضرت موسى(ع(

4ـ حضرت عيسى(ع(

5ـ حضرت محمّد(ص) و رشته نبوّت با وجود مقدس پيامبر اسلام(ص) پايان يافته و او آخرين پيامبر الهى است.

تعليمات جامع اسلام از نظر بينش دينى و قوانين اجتماعى به طورى تنظيم شده كه قدرت رفع نيازهاى جامعه بشرى را در هر عصر و زمانى دارد و به عنوان قانون، شريعت نهايى و رسالت ابدى، اديان ديگر را نسخ و اجازه پيروى از آنها را نمىدهد: (هركس غير از اسلام دينى را بپذيرد، پذيرفته نيست و در آخرت از زيانكاران است)

در اينجا چه شايسته و بجاست كه شعاعى پرفروغ و روحانى به اين نوشته داده و گزارشى مختصر از زندگانى طلايه دار نيك بختى انسانيت را در اين بخش منعكس نماييم:

نام گراميش محمد(ص) به معنى ستوده و پسنديده است، پدر بزرگوار او عبدالله و مادر بافضيلتش آمنه بنت وهب است. زادروز با عظمت اين ممتازترين پديده آفرينش و چشمه فيض و رحمت، سحرگاهان روز جمعه هفدهم ربيع الأول سال عام الفيل در مكه معظمه است، در بيست و هفتم رجب سال 610 ميلادى در سن چهل سالگى از جانب خداى متعال به رسالت برانگيخته شد. جبرئيل اين فرشته وحى بر او نازل گشته و اولين پيام پروردگار را كه پنج آيه اول سوره علق بود، به حضرتش ابلاغ كرد: بسم الله الرحمن الرحيم، بخوان به نام پروردگارت كه آفريد انسان را از خون بسته. بخوان پروردگارت را كه كريم‏ترين است. آنكه آموخت نوشتن به قلم را. آموخت انسان را آنچه نمىدانست...

تبليغ و رساندن فرمان الهى به مردم، برحسب مقتضيات روز و شدت مخالفت دشمنان بت‏پرست و ناهنجار قريش، بدون شتاب زدگى آغاز و تا مدت سه سال به طور سـرى و مخفيانه صـورت مىگرفت، تا سرانجام دستور تبليغ به بستگان نزديك او رسيد

و بدين وسيله مرز دعوت مخفيانه شكسته شد، سپس فرمان دعوتى عمومى، تبليغ آشكار و همگانى صادر گرديد:... آنچه را دستور دارى ابلاغ كن و از مشركين روى گردان ما تو را از شر دشمنان استهزاءگر حفظ مىنماييم

پيامبر گرامى براى رساندن پيغام و فرمان الهى در خيابانها و مراكز عمومى شهر مكه آغاز به تبليغ نمود و با كلمات زيباى (قولوا لا اله الا الله تفلحوا) نداى توحيد سر داد و با مخالفت دشمنان و مشركان روبرو گرديد و مورد استهزاء و اذيّت فراوان آنان قرار گرفت تا جايى كه فرمود: هيچ پيامبرى به اندازه من آزار نديد.

اتفاق نظر و آراء مفسّران و تاريخ نويسان بر اين است كه نخستين رادمردى كه در اولين مرحله، دعوت پيامبر اكرم(ص) را پذيرفت حضرت على بن ابىطالب(ع) و از گروه زنان، همسر باوفا و عاليقدر پيامبر(ص) خديجه كبرى(عليهاالسلام) بود. سپس گروه كمى دعوت آسمانى او را به جان و دل پذيرفتند و با زجر، شكنجه، محاصره اقتصادى و فشار اجتماعى مشركين مكه مواجه گرديدند.

در سال سيزدهم بعث، مشركين مكه تصميم به از بين بردن پيامبر گرفته و فشار به حدّى رسيد كه حضرتش شبانه از مكه به مدينه هجرت فرمود، و اين شب تاريك سرآغاز تاريخ روشن مسلمانان گرديد، كه تمامى پيش آمدها را به همين سال هجرى تاريخ گذارى نمودند.

در مدينه اندك اندك شمار مسلمانان افزون گرديد، حكومت اسلامى تشكيل و قدرت، شوكت وعظمت اين مكتب روز به روز آشكارتر مىشد، تا اين كه تمام تمدنهاى جهان، تحت الشعاع تمدن و برنامه‏هاى عالى اسلام قرار گرفت.

در مدت اقامت پيامبر(ص) در مدينه، بر اثر تجاوزات مشركين، يهوديان و مسيحيان بر مسلمانان، همواره پيامبر گرامى و پيشواى دلير و خوشخوى مسلمانان درگير نبردهايى كوچك و بزرگ بود. آن حضرت در تمام درگيريها و جنگها، با آنكه براى از بين بردن ريشه شرك و بىدينى بيش از همه با دشمن قهّار برخورد داشت، چنانكه اميرالمؤمنين(ع) فرمود: در ميدان رزم و پيكار كسى از پيامبر به دشمن نزديكتر نبود، در عين حال آن حضرت هرگز جنگ افروز نبود، بلكه مردى صلح طلب و طرفدار رفتارى مسالمت آميز بود، از نرمى در عين صلابت، گذشت، بخشندگى و مهربانى... برخوردار بود، از اين روى به شهادت تاريخ تعداد تلفات و كشته‏هاى طرفين، در بيش از هشتاد برخورد مسلّحانه، از يكهزار و چهار صد نفر تجاوز ننمود.

قرآن مجيد كه حاوى دستورات الهى و كليات زندگى انسان است در طى بيست و سه سال تدريجاً نازل گشت كه حدود دوازده سال و نيم آن، از زمان بعثت تا هنگام هجرت، در مكّه و تمام آيات و سوره‏هايى كه در اين فاصله نازل گرديد (مكّى) نام دارد و از آغاز هجرت تا زمان ارتحال آن بزرگوار، در مدينه و اطراف آن بوده، اين بخش از آيات (مدنى) نام يافته است. آيات اين كتاب آسمانى اندك اندك و به مناسبتهايى مختلف برآن حضرت نازل و درمدت بيست و سه سال تكميل شد و به دستور پيامبر(ص) و با نظارت دقيق حضرتش به همين صورت امروزى، قرآن جمع آورى گرديد.

در ظرف اين مدت، پيامبر اكرم(ص) متصدّى كارهاى دينى و دنيوى مردم بوده و چگونگى برخورد بزرگ با كوچك، پدر با فرزند، فرزند با پدر، زن با شوهر، شوهر با زن، همسايه با همسايه، حاكم با مردم، مردم با حاكم، مسلمانان با ديگران، داد و ستد با يكديگر، كيفيّت اداره جامعه، سياست، اقتصاد، روش بندگى، عبادت و ... را تشريع و براى مردم بيان كرد. آن وجود مقدّس برنامه‏هاى مكتب آسمانى خويش را بيش از ديگران رعايت مىكرد، او منادى برادرى، درهم كوبنده امتيازات موهوم نژادى و طبقاتى بود و بهترين و بيشترين آزاديها را براى جهانيان به ارمغان آورد. او مظهر فتوّت، عفو و بخشندگى بود، اثرى از كينه و انتقام در وجودش نبود، او نمونه بارز بخشش، كرم و ايثار در عالم هستى است، به درجه‏اى كه ديگران را بر خود مقدّم مىداشت، لباسهاى درشت بافت و خشن را خود مىپوشيد و جامه‏هاى نرم و لطيف را در اختيار ديگران مىگذاشت، برخورد آن وجود مقدّس با همه يكسان بود، حتى در نشستهايش، نگاه نازنين خود را بين ياران تقسيم مىنمود.

پس از آنكه اسلام از نظر قوانين تكميل گشت و با تعيين جانشين كه همانا امير مؤمنان على(ع) بود، ادامه راه روشن گرديد، آيه مباركه نازل شد كه: امروز دين شما را كامل گردانيده و نعمت خود را بر شما تمام نمودم ودين اسلام را يگانه آيين قرار دادم.

زمانى بيش از اين واقعه بزرگ نگذشت كه آثار بيمارى در وجود مقدّس نبىّ اكرم(ص) نمودار شد و در بسر تب افتاد، اندك اندك بيمارى آن حضرت شدّت يافت و سرانجام روح پاك آخرين فرستاده خدا در روز دو شنبه بيست و هشتم صفر سال يازدهم هجرى به ملكوت اعلى پيوست و طبق وصيّت آن حضرت، امير مؤمنان(ع) جسد مطهّر پيامبراكرم(ص) را غسل داده، كفن كرد و بر او نماز گذارد، سپس ياران پيامبر دسته دسته بر پيكر پاك حضرتش نماز گذاردند و روز شنبه پيكر پاك آن حضرت، در همان حجره‏اى كه درگذشته بود(9) در مدينه به دست امير مؤمنان(ع) به خاك سپرده شد.

پيامبر گرامى(ص) درتمام زندگى، مظهر كامل و نمونه بارزى بود براى امانت دارى، اخلاص، درستى، خوش خلقى، دانش، بردبارى، گذشت و عفو، بخشش، شجاعت و دليرى، پرهيزكارى، فضيلت و رادمردى، عفّت و پاكدامنى، عدل و دادگسترى، فروتنى و تواضع، جهاد و انجام وظيفه و ... و از نظر ساختمان ظاهرى، آن حضرت از تناسب كامل اندام برخوردار و رخسار مباركش در زيبايى و جذّابيت مانند ماه شب چهارده درخشان بود، خلاصه آنكه: آن حضرت داراى همه خصوصيات پيامبرى بوده است، او محور دانش، دادگسترى، فضيلت و مدار دين و دنيا بود كه در گذشته همتايى نداشته و در آينده نيز مانندى نخواهد داشت.

4 ـ امامت

امام در لغت به معنى كسى است كه پيشاپيش پيروان خود در حركت بوده و عملاً پيشواست و رهبرى آنان را در يك مرام دينى، يا سياسى، يا مسير اجتماعى و يا مسلك علمى به عهده داشته و ديگران از او پيروى مىكنند.

با توجه به معنى وسيع كلمه (امام) ازنظر شيعه امامت منصبى است الهى وانتصابى نه انتخابى. و همچنان كه پيامبر(ص) را خداوند معرفى مىكند اين مقام نيز از جانب خدا به شايسته‏ترين، داناترين و وارسته‏ترين فرد داده مىشود. در اين بخش دو نكته مورد بحث قرار خواهد گرفت:

1ـ نياز به امام.

2ـ انتصابى بودن او از طرف خداوند.

امام چرا؟

دقّت و بررسى در لزوم فرستادن انبيا و نبوّت عامه ما را به واقعيت نياز به وجود امام معصوم آگاه مىسازد، زيرا روشن است كه هرگونه تحرّك، چه مادى و چه معنوى نياز به زمامدار و رهبرى دانا دارد، زيرا ممكن است براثر نداشتن زمامدار و رهبر كه نقش مهم وعمده در گرو اوست، انحراف در مسير پديد آيد، نيروها هدر و هدف از دست رفته و به مقصد نرسند، اگرچه خداوند انسان را با نيروى فكر و خرد مجهّز كرده، پيامبر و كتاب آسمانى براى او فرستاده، اما انحراف پذيرى انسان، تأثّر او در شرايط خاص زمانى و مكانى و تأثير فشار و جوّ حاكم بر محيط سبب مىشود كه در تعيين راه خود اشتباه كند و به جاى ترقّى و رسيدن به سر منزل سعادت و تكامل، مسير قهقرايى و شقاوت را بپيمايد، تنها امام معصوم است كه جامعه را از خطر گمراهى و انحراف مصون مىسازد، وجود امام معصوم مانند پيامبر مكمل هدف آفرينش است، كوتاه سخن آنكه: امام معصوم عبارت است از زعيم مسلمانان، رهبرى دينى، سياسى و اجتماعى و الگوى انسان براى رسيدن به قله والاى انسانيت، كه در پرتو وجود او تكامل مادى ومعنوى انجام مىپذيرد و سعادت دنيا و آخرت تضمين مىگردد، زيرا او واسطه فيض الهى است.

تعيين امام به عهده كيست؟

نوع برداشت و درك مسلمانان، از امامت رمز اختلاف عقيده و تقسيم آنان به شيعه و سنى است، عقيده شيعه بر اين است كه چون امامت ادامه راه رسالت و نبوّت است پيامبر به فرمان خدا رهبر و جانشين بعد از خود را تعيين و معرّفى نموده و زمام امور دينى و اجتماعى مردم را به او سپرده است و امام علاوه بر اداره امور اجتماعى مسلمانان نگهبان اصالت احكام الهى از انحراف و بيانگر نقاط پيچيده مسايل اسلامى مىباشد، بنا بر اين شيعه امامت را اصلى از اصول اعتقادى مىداند و همانطور كه تحقيق و بحث از مسايل نبوّت را در متن زندگى خود قرار مىدهد، در شناسايى امام و بحث از امامت نيز تقليد را روا نمىدارد، بلكه بر هر فرد واجب دانسته كه آن را با دليل منطقى درك كند.

آرى! نبوّت و امامت با يكديگر توأم و غير قابل انفكاكند و اين دو در بخشهاى مهمى از برنامه‏هاى دينى با يكديگر مشاركت دارند. با اين تفاوت كه پيامبر پايه گذار دين، مشرّع قوانين آسمانى و طرف ارتباط مستقيم با وحى است و امام معصوم روشنگر، مبيّن و مفسّر آن بخشهايى از آيين پيامبر است كه در اثر نامساعد بودن محيط و شرايط زمان كاملاً بيان نشده است، امام معصوم علاوه بر رهبرى حكومت اسلامى، اجراى قوانين و حفظ اصالت مكتب از كجىها، انحرافات و افكار آلوده التقاطى مغرضين و حافظ منافع باطنى و تكامل معنوى افراد جامعه است. اين خصوصيات اقتضا مىكند كه جانشين پيامبر كه مقام پر مسئوليت و خطير رهبرى جامعه در اختيار اوست، مانند شخص پيامبر داراى صفات عالى، خصوصيات برجسته و ويژگيهاى استثنايى همچون مقام عصمت و مصونيت از خطا و گناه، برخوردارى از علم و دانش سرشار در امور دين و دنيا و وارستگى از آلودگيها باشد، تا مقام رهبرى وى تحكيم گردد.

و با توجه به شرايط سنگين و مهمى كه براى امام معصوم ذكر شد، آيا مىتوان مسأله جانشينى پيامبر و زعامت امت را كه حسّاس‏ترين و حياتى‏ترين فراز عالم اسلامى است ناديده گرفت؟

هرگز، بنا بر اين تعيين امام معصوم مربوط به خداوند است و او اين مقام را به هركسى واگذار نمىكند.

از سوى ديگر، پيامبر اكرم(ص) كه زحمات فراوانى تحمّل نموده و مشقّات زيادى كشيده تا توانست آيين و مكتب خود را بنيان گذارد، آيا حكمت و اصول عقلى اقتضا مىكند كه امت خود را بدون تعيين جانشين رها كند؟ آيا عقل و خرد مىپذيرد كه پيامبر در اين مسأله حياتى، جانب سكوت و بىتفاوتى را بگيرد؟! آيا باوركردنى است پيامبرى كه اگر چند روزى براى غزوه‏اى از شهر مدينه خارج مىشد جانشين تعيين مىكرد، براى امّت اسلامى و محدوده وسيع و گسترده كشور اسلامى پس از خود جانشين تعيين ننمايد و مردم را در تحيّر و نابسامانى فكرى و عملى رها كند؟! آيا معقول است اسلام كه آيينى است جهانى و مخصوص به زمان و مكان معيّنى نيست، پيامبرش براى تداوم راه آن، هيچ گونه اقدامى ننموده و مسأله اساسى رهبرى را به دست فراموشى بسپارد؟!

با كمى انديشه روشن است كه از نظر عقل، تعيين امام و جانشين لازم است و با مراجعه به تاريخ و كتب حديث مطلب كاملاً واضح مىشود، زيرا پيامبر به صراحت بيان مىكند كه: هركس بميرد و امام معصوم زمان خويش را نشناسد در جاهليّت مرده است، در اين حديث شدّت مسئوليت و ضرورت شناخت رهبر معصوم به حدى است كه انسان را در مرز كفر و جاهليّت قرار داده است، با اين وصف چگونه پيامبر(ص) راضى خواهد شد كه امّت اسلامى به عصر جاهليت عقب گرد نمايد؟! آرى پيامبر اسلام(ص) در اولين مراسم دعوت علنى خود، در سال سوّم بعثت، هنگامى كه به فرمان خدا نزديكانش را به منزل عموى خود ابوطالب فرا خواند، فرمود:... خدا به من دستور داده است كه من شما را به سوى آيين او دعوت نمايم، كدام يك از شما با من همكارى مىنمايد تا برادر و وصى و جانشين من باشد؟ هيچ كس پاسخ نداد جز حضرت على(ع)، و پيامبر(ص) نيز او را به عنوان خليفه و امام بعد از خود تعيين فرمود.

و در سال دهم هجرت پس از شركت در آخرين مراسم حج هنگام بازگشت به شهر مدينه در سرزمينى به نام (غدير خم) كه از نظر جغرافيايى مرز جدايى راههاى مدينه، يمن، عراق و حبشه بود و در آنجا مردم از يكديگر جدا و هريك از راهى به سوى وطن خويش مىرفتند فرشته وحى فرود آمد و پيامبر را با آيه زير مورد خطاب قرار داد: ... هان‏اى پيامبر آنچه از سوى خدا بر تو فرستاده شده، به مردم ابلاغ كن وگرنه رسالت خود را تبليغ نكرده اى، خداوند تو را از شر مردم نگهدارى مىكند.

پيامبر(ص) دستور توقّف داد، كسانى كه جلو روانه شده بودند برگشته و آنها كه از دنبال مىآمدند به پيامبر پيوستند، پس از اداى نماز ظهر بر بلندى كه از جهاز شتر ساخته بودند قرار گرفت، خطبه غدير را با صداى بلند و رسا خواند:... هان‏اى مردم نزديك است دعوت حق را پاسخ بگويم... من در ميان شما دو امانت گرانقدر و عزيز مىگذارم، يكى كتاب خدا و ديگرى خاندانم اهل بيت من است، خداى به من خبر داده كه اين دو هرگز از يكديگر جدا نخواهند شد... سپس دست على(ع) را گرفت، بلند كرد و او را به مردم به عنوان جانشين و امام بعد از خود معرّفى نمود و سه بار فرمود: هركس را من مولايم على مولاى اوست... و فرمود: خداوند آن كه على را دوست دارد دوست بدار، آن كه على را دشمن دارد دشمن بدار، خدايا ياران على را يارى و دشمنان او را خوار و ذليل كن، او را محور حق قرار بده، سپس فرمود: الآن فرشته وحى نازل گشت و اين آيه را آورد: امروز دين شما را كامل نمودم و نعمت را بر شما تمام كردم و اسلام را يگانه آيين قرار دادم.

اين واقعه تاريخى در جلد اول كتاب شريف (الغدير) به تفصيل با ذكر مصادر شيعه و سنّى درج شده است.بنا بر اين پيامبر(ص) در اولين مراسم علنى دعوت و تبليغ اسلام جانشين خود را به حاضران در آن مجلس معرفى كرد و در آخرين مراسم علنى و حضور دسته‏جمعى مسلمانان در غدير خم نيز همان تعيين و انتصاب را بازگو نمود و با مهر تكميل دين از جانب خداوند آن را مزيّن و آشكار ساخت، در بين اين دو واقعه نيز مكرّر، در موارد مختلف و مناسبتهاى متعدّد، امامت و جانشينى اميرالمؤمنين(ع) را گوشزد كرد، به گونه‏اى كه جاى هيچگونه شبهه و ترديدى باقى نگذارد.

همچنين احاديث بسيار و متواترى از طريق اهل سنت از پيامبر(ص) در باره امامان معصوم كه هريك از آنها از جانب خداوند به مقام امامت منصوب شده‏اند رسيده است، گاهى از آنها به عنوان عترت و اهل بيتم ياد كرده، گاهى تعداد و شماره آنان را صريحاً بيان كرده و فرموده است: امامان بعد از من دوازده نفرند به تعداد نقباى بنى اسرائيل و حواريّون و اطرافيان خاص عيسى(ع). يا فرموده است: امامان بعد از من دوازده نفرند اوّلشان تو هستى يا على و آخرشان قائم است كه خدا توسط او شرق و غرب عالم را مىگشايد. از سلمان فارسى نقل شده كه بر پيامبر(ص) وارد شدم، حسين بن على(ع) بر روى پاهاى مباركش نشسته بود، پيامبر ديدگان و دهانش را مىبوسيد و مىفرمود: تو بزرگوار و آقايى و فرزند بزرگوار و آقا، تو امام، فرزند امام، برادر امام و پدر امامان هستى، تو حجّت خدا، فرزند حجّت خدا و پدر نُه حجت خدايى كه از نسلت پديد مىآيند و نهمينشان قائمشان مىباشد. امامان معصوم (عليهم السلام) به ترتيب عبارتند از:

1ـ حضرت امير مؤمنان على(ع(

2ـ امام حسن مجتبى(ع(

3ـ امام حسين(ع(

4ـ امام زين العابدين(ع(

5 ـ امام محمد باقر(ع).

6 ـ امام جعفر صادق(ع).

7 ـ امام موسى كاظم(ع).

8 ـ امام رضا(ع).

9 ـ امام جواد(ع).

10 ـ امام هادى(ع).

11 ـ امام حسن عسكرى(ع).

12 ـ امام زمان حضرت مهدى(ع).

mso-ascii-font-family: JALAL; mso-hansi-font-family: Times New Roman" size="3">نكته شايان توجه اين است كه كلمه (شيعه) اين عنوان افتخارآميز پيروان اهل بيت (ع) از لبان مبارك پيامبر(ص) نقل شده و جابر بن عبدالله مىگويد: خدمت پيامبر نشسته بوديم، على(ع) از دور نمايان شد، پيامبر فرمودند: برادرم آمد، سپس به خانه كعبه توجّه نمود، دست مباركش را بر آن گذاشت و فرمود: سوگند به آن كه جان محمد در دست اوست، على و شيعيانش در قيامت رستگارند. و اين عنوان و لقب با عظمت در زمان رسول خدا بر سلمان، ابوذر، مقداد و عمّار كه ياران وفادار امير مؤمنان(ع) بودند گفته مىشد.

5 ـ معاد (بازگشت جاودانه انسانها)

اعتقاد به اين حقيقت كه آدمى با مرگ فانى نمىشود، بلكه به سراى ديگرى منتقل گشته و در آنجا به سزاى كردار خوب يا بد خويش مىرسد، اعتقادى است كه تمام اديان آسمانى آن را بيان كرده‏اند و مىتوان گفت كه دعوت مذاهب، براى اعتقاد به مبدأ هم دوش اعتقاد به معاد بوده و پيامبران خدا با اصرار تمام اين نكته را تذكر داده‏اند كه عالم شگفت انگيز خلقت، بيهوده نبوده و پس از انتقال از اين جهان پرونده تمام كارهايى كه در اين جهان انجام گشته بررسى و به نيكان پاداش و به آلودگان كيفر داده خواهد شد، قرآن مىفرمايد: آيا پنداشتيد كه شما را بيهوده آفريديم و به سوى ما باز نمىگرديد(13)؟

اثبات معاد تنها از طريق تعبّد و پيروى كوركورانه نيست، بلكه از ديد عقل بر اساس پذيرش حكمت و عدالت خداوندى امرى روشن و قطعى است كه در كتب اعتقادى مفصّلاً بيان شده است. از طرفى يادآورى اين نكته بجاست كه ما مسأله معاد را پس از پذيرش خداوند حكيم، دانا، عادل و توانا بررسى مىكنيم.

عالم برزخ: قرآن مىفرمايد: و از پى آنان تا روزى كه برانگيخته شوند برزخ است(14).

برزخ عالم پس ازمرگ و عالم قبر است، در آنجا از هر انسانى بازجويى مختصرى نسبت به كردار دنيا و اعتقادش خواهد شد و پس از پرسش و سؤال، متناسب با رفتار نيك و يا بد او در دنيا، برخوردى موقّت با او خواهد شد. پيامبر(ص) در اين باره فرموده است: قبر يا بوستانى است از باغهاى بهشت و يا گودالى است از گودالهاى جهنّم. اما زندگان احساس نمىكنند مانند كسى كه خوابيده و خواب شيرين مىبيند و در كمال خوشى است و يا خوابهاى دلهره انگيز مىبيند و بىنهايت در فشار، اضطراب و ناراحتى است، امّا اطرافيان وى هيچ گونه درك و احساسى از افسردگى و يا خوشى او نمىكنند، همين مثال كاملاً روشن مىكند كه چگونه زندگان، جسم خشك و بىحركت مرده‏اى را مىبينند، امّا خوشى يا ناراحتى و عذاب او را حس نمىكنند.

قيامت: پس از بهم خوردن زمين و آسمان و دگرگونى كرات آسمانى، تمام انسانها از قبر بيرون آمده و زنده خواهند شد، همه مردم برانگيخته و احضار خواهند گرديد، در دشت پهناورى دادگاه عظيم الهى تشكيل مىشود، معيارهاى عدالت و قضات آن دادگاه‏ها كه پيامبران و نيكانند حاضر خواهند شد، پرونده‏هاى از پيش تشكيل شده به مردم داده مىشود، نامه اعمال به دست افراد خواهد رسيد، گواهان در آنجا شهادتهاى خود را خواهند داد و سرانجام گروهى كه در دنيا كار نيك كرده‏اند رستگار و آنهايى كه در دنيا مرتكب زشتى‏ها شده‏اند گرفتار خواهند شد... روشن است كه چه بايد كرد، بايد خود را آماده نمود و به مقدار توان كار نيك انجام داد تا دچار زيان كارى و شقاوت نگرديد. شقاوت ابدى كه راه نجات و گريزى ندارد و كيفر و عذابى است دايمى... (فمن يعمل مثقال ذرّة خيراً يره و من يعمل مثقال ذرّة شرّاً يره)(15).

يعنى: هركس به اندازه ذرّه‏اى خير انجام دهد پاداش آن را مىبيند و هركس ذرّه‏اى بدى كند كيفر آن را خواهد ديد.

تحقیق درباره اشکانیان

اشکانیان (۲۵۰ پ. م ۲۲۴ م.) که از تیره ایرانی پرنی و شاخه‌ای از طوایف وابسته به اتحادیه داهه از عشایر سکاهای حدود باختر بودند، از ایالت پارت که مشتمل بر خراسان فعلی بود برخاستند. نام سرزمین پارت در کتیبه‌های داریوش پَرثَوَه آمده است که به زبان پارتی پهلوی می‌شود. چون پارتیان از اهل ایالت پَهلَه بودند، از این جهت در نسبت به آن سرزمین ایشان را پهلوی نیز می‌توان خواند. ایالت پارتی ها از مغرب به دامغان و سواحل جنوب شرقی دریای مازندران و از شمال به ترکستان و از مشرق به رود تجن و از جنوب به کویر نمک و سیستان محدود می‌شد. قبایل پارتی در آغاز با قوم داهه که در مشرق دریای مازندران می‌زیستند در یک جا سکونت داشتند و سپس از آنان جدا شده در ناحیه خراسان مسکن گزیدند.

این امپراتوری در دوره اقتدارش از رود فرات تا هندوکش و از کوه‌های قفقاز تا خلیج فارس توسعه یافت. در عهد اشکانی جنگ های ایران و روم آغاز شد. سلسله اشکانی در اثر اختلافات داخلی و جنگ‌های خارجی به تدریج ضعیف شد تا سر انجام به دست اردشیر اول ساسانی منقرض گردید.

ساتراپی پارت

 سکه آندراگوراس, واپسین شهرب سلوکی پارت . اودر حدود 250 پیش از میلاد ادعای استقلال نمود.

پس از فتح ایران به دست اسکندر مقدونی و مرگ او، ایران به سلوکوس سردار مقدونی رسید؛ نخستین برخورد او با همسایگان ایران در مرزهای جنوب شرقی روی داد که نتیجه آن واگذاری بخش خاوری ایران به چاندراگوپتا پادشاه هند از سلسله ماوریا بود. در حدود ۲۸۱ پیش از میلاد اقوام بربر (به گفته منابع یونانی) به شمال شرقی ایران یورش بردند و شماری از شهرها از جمله چند مهاجرنشین یونانی را ویران ساختند. آنتیوخوس یکم پس از دفع این یورشها شمار مهاجرنشینان یونانی را افزایش داد و مرگیان را به صورت سنگر و بارویی درآورد، همچنین دو لشکر کشی به مرزهای شمال شرقی ایران انجام داد، یکی دریایی به فرماندهی پاتروکلس در امتداد کرانه های خاوری دریای مازندران و دیگری زمینی به فرماندهی دموداماس به آن سوی سیردریا (سیحون) که به تأسیس دو استان آنتیوکیس و سلوکیس انجامید. در ۲۵۰ پیش از میلاد آندراگوراس شَهرَب پارت و دیودوتوس شَهرَب (ساتراپی) باکتریا (بلخ) اعلام استقلال نمودند؛ دیودوتوس خود را شاه خواند و قلمرو یونانی - بلخی را تأسیس نمود.

پیدایش

که یاد و نام او [اشک یکم] در دستگاه پارت کوچک تر از کورش پارسی، اسکندر مقدونی و رومانیس رومولیس نبود. یوستینوس

به عقیده یوزف ولسکی، ارشک (اشک) در سالهای ۲۳۸/۲۳۹ پیش از میلاد و در زمان پادشاهی سلوکوس دوم کالینیکوس به پارت یورش برد و بر آندراگوراس پیروز شد، سپس بر هیرکانی (گرگان) تاخت و آنجا را تسخیر نمود و شالوده های دستگاه اشکانی و پادشاهی پارت ها را پی ریزی نمود.

وی در آساک واقع در استاونه(آستوئن) در بخش شمالی قلمرو پارت که نِسا هم در آن بود تاجگذاری کرد. سلوکوس دوم برای باز پس گيری سرزمینهای از دست رفته پادشاهی سلوکی دست به لشکر کشی به بخش‌های شمال شرقی ايران زد، در تلاش برای دست یافتن به این هدف با دیودوتوس یکم شاه یونانی - بلخی پیمان یگانگی بست اما با مرگ دیودوتوس یکم و تغییر سیاست جانشین او، دیودوتوس دوم، که با اشک یکم متحد شد، سلوکوس دوم تنها ماند. اشک یکم به روش استپ نشینان به درون استپها پس نشست تا شاید در دشتهای هموار آنجا از سواره نظامش بهتر بهره گیرد و سپس وارد نبرد شد. نتیجه نبرد پیروزی اشک یکم بود. از آن پس پارت ها این روز را به عنوان روز استقلال جشن گرفتند.[1] اشک دوم پس از پدر در سال۲۱۷ پيش از میلاد بر تخت پادشاهی نشست و روند گسترش قلمرو اشکانی را ادامه داد، وی اکباتان را نيز به قلمرو اشکانی افزود. در واکنش به این امر آنتیوخوس سوم پس از در هم شکستن شورش ساتراپهای باختر ایران رهسپار خاور شد؛ اشک دوم به ناچار اکباتان را رها نمود و همچون پدرش به استپ ها پس نشست. آنتیخوس پس از باز پس گیری شهرهای تامبراکس و سورینکس و چند پیروزی بر پارتهای در حال عقب نشینی از پیش روی در استپها خودداری نمود و بنا به دلایل نامعلوم (شاید پس از شکست از اوتیدم (جانشین دیودوتوس دوم شاه یونانی - بلخی) با اشک دوم صلح نمود. نکته جالب توجه در این عقب نشینی پارتها، کشتار همه یونانیان شهر سورینکس بود؛ این مساله در تضاد با جمله های حک شده بر پشت سکه های اشکانی در آن دوره (فیل هلن [یونان دوست]) است و این نشانه دهنده سیاست واقع بینانه شاهان اشکانی و آگاهی آنان از پیوندهای میان یونانیان و سلوکیان می باشد. پس از اشک دوم دقیقا مشخص نیست چه کسی جانشین او شده، نامهایی همچون وَردان، وُنون، بلاش، خسرو و پارتامازیس آمده اند، با این حال بر سر کار آمدن نماینده شاخه فرزند کوچک تر یعنی فریاپت (حدود ۱۹۱ تا ۱۷۵ پیش از میلاد) امری مسلم است. درباره پادشاهی او و جانشينش فرهاد یکم (حدود ۱۷۶-۱۷۵ پیش از میلاد) تقریباً چیزی نمی دانیم، تنها در دو سند درباره پادشاهی فرهاد یکم آورده شده که او پس از شکست دادن قبیله «مردها» در البرز آیشان را به خاراکس نزدیک دروازه های مازندران کوچاند.

جانشین او مهرداد یکم (حدود ۱۷۱ تا ۱۳۸ پيش از میلاد) نخستین شاه بزرگ اشکانی است که دولت پارت را به جایگاه يک امپراتوری خاوری رساند.

شاهنشاهی

 مهرداد یکم (۱۷۱ تا ۱۳۸/۱۳۷ پيش از ميلاد) با آگاهی از شرايط نابه سامان دولتهای بلخی و سلوکی نخست به خاور لشکر کشی نمود تا سرزمينهایی که اوتيدم در زمان پادشاهی اشک دوم و لشکر کشی آنتيوخوس سوم گرفته بود بازپس گيرد. در آن زمان در بلخ پس از مرگ اوتيدم، فرمانروایی دوپاره شده بود، دمتریوس پسر او دولتی در هند تشکیل داده و اوکراتیدس غاصب قدرت را در بلخ غصب کرده بود. اما مهرداد یورش اصلی خود را نه به خاور بلکه به باختر انجام داد. از مرگ آنتیوخوس چهارم اپیفان پس از یورش ناکامش به ایران که با پارتها تماسی پیدا نکرد، وضع سلوکیان بحرانی شد و شَهرَب ماد به نام تیمارخوس اعلام پادشاهی کرد. تيمارخوس پس از نبردهای طولانی از مهرداد شکست خورد و مهرداد ماد را نيز به فرمانروايي خود افزود و باکازیس نامی را به حکومت آن نشاند. با تسخير ماد راه ورود به بين النهرين باز شد و مهرداد با بهره جستن از پیکار میان دمتریوس دوم سلوکی و تریفون غاصب به میان رودان تاخت و بابل و سلوکیه را گرفت، وی در سلوکیه با عنوان «شاهنشاه» تاجگذاری کرد در حالی که منطقه نفوذش در ۱۴۱ پيش از میلاد تا شهر اوروک در جنوب بابل گسترش یافته بود.

دمتریوس پس از غلبه بر تریفون و دلگرمی از دعوت مادها و شهرهای یونانی خود را آماده جنگ با مهرداد نمود. از سوی دیگر خود پارت مورد تهدید سکاها قرار گرفته بود. مهرداد که با جنگی دو سویه روبرو شده بود، خود با بخشی از سپاه به هیرکانیه رفت و وظیفه رودررویی با دمتریوس را بر دوش فرماندهان خویش گذاشت.

دمتریوس پس از کامیابی های آغازین وارد ماد شد ولی شکست خورد و زندانی شد. او را در ۱۴۱/۱۴۰ پيش از میلاد به هیرکانیه نزد مهرداد فرستادند. مهرداد دختر خود رودوگون را به همسری او درآورد تا بعدها بتواند نقشی مناسب با اهداف شاه پارتها ایفا کند. سپس متوجه جنوب شد و سرزمینهای عیلام، شوش و پارس را در۱۳۹ پیش از میلاد فرمانبردار خویش کرد. بدين ترتیب مهرداد توانست ظرف ده سال از ۱۴۸ تا ۱۳۸ پیش از میلاد با پیکارهای سخت و به برکت سپاه و سیاست جلب همکاری دودمانهای بزرگ، پارت را به مقام يک قدرت بزرگ برساند، وی نه تنها دولتی بزرگ ساخت بلکه برنامه ای برای اشکانیان به ارث گذاشت. مهرداد یکم نخستین «شاهنشاه» اشکانی در ۱۳۹/۱۳۸ پیش از میلاد در گذشت و تاج و تخت را به جانشینش فرهاد دوم (از حدود ۱۳۸ تا ۱۲۹ پيش از ميلاد) سپرد.

در زمان او دولتش که هنوز به اندازه کافی استوار نشده بود دوباره از دو سو مورد تهديد قرار گرفت؛ خطر یورشی از آسيای ميانه و یورش آنتیوخوس هفتم سیدتس که کوشيد در سالهای ۱۳۰/۱۲۹ پيش از ميلاد سلوکیان را (برای آخرين بار) بر خاور چیره سازد، او توانست پارتها را در سه نبرد شکست دهد و بابل و ماد را تسخیر کند. فرهاد با آنتیوخوس وارد گفتگو شد اما شرایط شاه سلوکی را نپذيرفت و مترصد زمان مناسب شد. آنتیوخوس برای آسان نمودن تهيه آذوقه، سپاه خود را در پایگاه های زمستانی شهرهای گوناگون پراکند.

فرهاد به یاری تبلیغات ماهرانه ساکنان اين شهرها را به هواداری از خود برانگیخت، سپس نقشه ای را به اجرا گذاشت که در آن تهاجم هم‌زمانی به سپاهیان آنتیوخوس پیش بینی شده بود که کاملاً کامیاب از آب درآمد و آنتیوخوس در نبرد پس از آنکه سربازانش رهایش نمودند شکست خورد و کشته شد(یا خودکشی کرد)، در نتیجه فرهاد بابل و ماد را گرفت و به طرح نقشه ای برای تاختن به سوريه دست زد. فرهاد باقی مانده سپاه آنتیوخوس را به سپاه خود افزود (ولی با آنان رفتاری سخت گيرانه داشت) ، پیشتر نیز از مزدوران احتمالاً سکایی بهره جسته بود، فرهاد دستمزد این مزدوران سکايي را پس از پیروزی بر آنتیوخوس نپرداخت پس آنان شوریدند و بر ایران یورش برده حتی بر بین النهرین نیز دست انداختند، در جنگ میان فرهاد و سکاها زمانی که مزدوران یونانی سپاه پیشين آنتیوخوس در لحظه سرنوشت ساز نبرد (۱۲۸ پیش از میلاد) به ایشان پیوستند در میدان رزم کشته شد. اکنون ایران در وضع ناگواری قرار گرفته بود چرا که قبایل جنگجوی یو-تشی به دولت یونانی - باختری (بلخی) تاخته و در حدود ۱۳۵ تا ۱۳۰ پيش از میلاد باختر را اشغال نمودند.

اردوان یکم در چنين شرایطی جانشین فرهاد دوم شد. او نیز نتوانست خطر را دور نماید و سکاییان توانستند در خاور ایران یعنی زرنگ استقرار یابند؛ از آن پس نام درنگیانه به سيستان تغيير یافت. اردوان در نبردی در حدود ۱۲۴/۱۲۳ پیش از میلاد در نبردی جان باخت. خطر همچنان شاهنشاهی پارت را تهدید می نمود. نشانه های فروپاشی در بین النهرین دیده می شد، هوسپائوسینس امیر عرب در حدود ۱۲۷پیش از میلاد شهر انطاکیه در مصب دجله و فرات در کنار خلیج فارس را گرفت و آنجا را خاراکس هوسپائوسینس نامید. سپس بابل و احتمالاً سلوکیه را گرفت اما هیمروس سردار اشکانی او را پس راند و به نام خود در سلوکیه سکه زد.

 وظیفه نوسازی قدرت اشکانیان بر دوش پسر اردوان یکم یعنی مهرداد دوم (۱۲۳/۱۲۴ تا ۸۸/۸۷ پیش از میلاد) افتاد. او نخست در ۱۲۲/۱۲۱ پيش از میلاد بر هوسپائوسینس لشکر کشید و او را شکست داده تبدیل به امیری دست نشانده کرد. بدین سان بین النهرین تا رود فرات از جمله شهر مرزی مهم دورا-اروپوس در سال۱۱۳ پیش از میلاد به قلمرو شاهنشاهی اشکانی پیوست. سپس دولتهای کوچک شمال بین النهرین یعنی گوردی ین، آدیابن و اُسرائن فرمانبردار پارتیان شدند. آنگاه به خاور و سکاییان روی آورد و پس از لشکر کشی پیروزمندانه سکاییان زیر فرمان دودمان سورن را به دولتی دست نشانده تبدیل نمود. وی پا را از مهرداد یکم نیز فراتر نهاد و رهسپار ارمنستان شد، آرتاواز شاه ارمنستان را فرمانبردار خویش نمود و تیگران پسر آرتاواز را به عنوان گروگان به پارت فرستاد. رویدادهای بعدی باعث مداخله دوباره ایران شد و ارتش پارت، تیگران را به عنوان شاهی دست نشانده بر تخت پدر نشاند که او نیز ناچار «هفتاد دره» را در حدود ۱۰۰ پیش از میلاد به ایران واگذاشت.در سال ۹۶ پیش از میلاد نخستین دیدار میان اورباز فرستاده مهرداد دوم و کورنلیوس سولا فرمانده سپاه روم با موضوع ابراز دوستی مهرداد و در حقیقت آگاه شدن از اهداف رومیان روی داد. مهرداد دوم دوباره شکوه را به ایران بازگرداند و همچون نیای همنامش، خود را «شاهنشاه» نامید. او با ووتی فغفور چین از سلسله هان (۱۴۱ تا ۷۸ پیش از میلاد) روابط سیاسی و بازرگانی برقرار نمود و زبان ایرانی را در نوشتارهای پادشاهی باب نمود.

دگرگونی های درونی

درباره دوره مهم برپایی شاهنشاهی، منابع فراوان تر، کتیبه ها، اسناد خط میخی، خرده سفالها و سکه ها پایه گسترده تری برای شناخت شخصیت شاهان، و هدف های سیاست داخلی و خارجی ایشان نسبت به دوره پیدایش آنان در اختیار می گذارد.

فرهنگ

رشد ایران گرایی را می توان از دوره مهرداد یکم به روشنی دید. شکل و شمایل ایرانی تر شده چهره مهرداد یکم که با جامه ای باشکوه، گیسوانی بلند و ریشی انبوه و تاج بر سر در پشت سکه های آن دوره بی گمان نشان دهنده افزایش پیوندها با محیط ایرانی و جدا شدن از یونانی گرایی است؛ گزیدن نامواره «شاهنشاه» نیز نشانه ای دیگر از توجه به سنتهای هخامنشی است. ظاهراً شکی نیست که مدیریت دربار اشکانی برای اداره کشور از زبان آرامی بهره می جستند (مدارک یافته شده در نسا) و این دلیلی است از دید دشمنانه آنان نسبت به زبان یونانی، زیرا سرانجام نیز کاربرد زبان یونانی را منسوخ نمودند. گام بعدی آنان در این زمینه ایجاد زبان اداری ایرانی بود.

ارتش

تقریباً در همه منابع آمده که اشک در زمان یورش به سلوکیان هم از اسواران و هم از پیادگان بهره می جسته بود. سواره نظام آنان از دو گروه تشکیل شده بود، سواران سنگین که اسب و سوار پوشیده با برگستوان و زره بوده و سواران نیزه داشتند، و دیگری سواران کمان دار با پشتیبانانی مجهز به ترکش های فراوان که همیشه تیر در اختیار ایشان می نهادند. بنا به تاکتیکی سازگار با زمین هموار و دشت، کمانداران مامور بودند دشمن را با باران تیر به ستوه آورند، حال آنکه وظیفه سواران سنگین کوبیدن و ضربه زدن به دشمن ناتوان شده و به ستوه آمده برای تعيين تکلیف نبرد بوده است.

سیاست

آنچنان که از زنجیره رویدادها و حرکت اشکانیان (به ویژه مهرداد یکم) برمی آید، سیاست آنان زنده نمودن شکوه گذشته شاهنشاهی هخامنشی بوده است.

نبرد با روم

جنگ های ایران و روم

حادثه ای که خاور را تکان داد جنگ روم با مهرداد ششم، شاه پونت و همپیمانش تیگران، شاه ارمنستان، در زمان پادشاهی سينتروک، شاه اشکانی بود. پس از شکست قطعی این دو شاه از روم، قلمرو روم به طرز خطرناکی به مرز ايران نزديک شد اين شکست هم‌زمان با پادشاهی فرهاد سوم روی داد. سرانجام لیسینیوس کراسوس یکی از سه تریوم ویراتوس روم که در آن زمان فرماندار سوريه بود (همدوره پادشاهی اُرُد دوم) در سال 54 پيش از ميلاد همراه يک سپاه هفت لژیونی بدون اعلان جنگ با هدف اشغال ایران از فرات گذشت. اما نتيجه نبرد برای رومیان مصیبت بار بود چرا که سپاه روم در نبرد حرّان (کارهه) از سپاه ایران به فرماندهی سورنا سردار بزرگ ایرانی شکست خورد و خود و سپاهیانش از دم تیغ گذشتند. اين نخستين نبرد از رشته جنگ های ایران و روم بود که تا پایان دوره ساسانی به درازا کشید؛ بهانه آغاز بیشتر این جنگها زیر نفوذ درآوردن ارمنستان بود که سرانجام به یمن جنگ آوری و سیاست اشکانیان در زمان بلاش یکم (51 تا 79 میلادی) به منطقه نفوذ ایران تبدیل شد. اما از پس مرگ بلاش یکم بلایی خانمان سوز دامان اشکانیان را گرفت، این بلا همانا سرکشی و سودای تخت وتاج در میان شاهزادگان و امیرزادگان ایرانی بود. بلایی که موجب ناتوان نمودن نیروی رزمی ایران در برابر روم گردید و در نتیجه آن رومیان توانستند سه بار بین النهرین و تیسفون را در سالهای 116 میلادی (در زمان پادشاهی خسرو و ترایانوس، 165 میلادی (به فرماندهی آويدیوس کلسیوس و در زمان پادشاهی بلاش چهارم) و آخرين بار در سال 198 میلادی به دست سپتیموس سوروس و در زمان پادشاهی بلاش پنجم تسخیر نمايند. اما شاهان اشکانی با وجود ستیز پیوسته با گردنکشان داخلی هرگز به رومیان اجازه ندادند به سرزمین اصلی ايران نفوذ نمایند.

پایان کار اشکانیان

سرانجام کشمکش های داخلی و شکستهای خارجی حیثیت واپسین شاهان اشکانی را بر باد داد. آخرين جنبشی که به پايان کار اشکانيان انجامید از پارس و به رهبری اردشير بابکان آغاز شد. وی در سال 224 میلادی بر اردوان چهارم شورید؛ اردوان در نبرد از اردشیر به سختی شکست خورد و خود نیز هنگام نبرد کشته شد. اردشیر احتمالاً در سال 226 میلادی در تیسفون تاجگذاری نمود و خود را «شاهنشاه» خواند. بدین ترتیب دفتر دوره اشکانیان (از حدود 238 پیش از میلاد تا حدود 226 میلادی) بسته شد اما یاد شکوهشان چنان در جهان زنده بود که یکصد و پنجاه سال پس از سقوطشان امپراتور روم یولیانوس ترجیح داد به او لقب «فاتح پارت ها» دهند.

گاهشماری رویدادها

۳۳۴ تا ۳۲۳ پیش از میلاد : اسکندر مقدونی ایران را تصرف می کند , سقوط شاهنشاهی هخامنشی و آغاز یونانی سازی خاور .

۳۲۹ تا ۳۲۷ پیش از میلاد : شمال شرقی ایران در برابر تهاجم اسکندر با کمک قبایل مرزی می ایستد. اسپیتامن قهرمان پایداری است .

۳۱۲ تا ۳۲۷ پیش از میلاد : سلوکوس یکم سراسر ایران را می گیرد .

۳۰۴/۳۰۳ پیش از میلاد  : چاندراگوپتا پادشاه هند از سلسله ماوریا مورد تهدید امپریالیسم مقدونی قرار می گیرد ولی بر سلوکوس یکم چیره می شود و بخش خاوری ایران را جدا می سازد . آغاز عقب نشینی مقدونیان از خاور .

پیش از ۲۱۸ پیش از میلاد : تهاجم اقوام بربر به ایران . فعالیت آنتیوخوس یکم (سوتر) برای جلوگیری از این خطر .

۲۵۰ پیش از میلاد  : نخستین نشانه های تجزیه خواهی در شمال شرقی ایران. پدیدار شدن دو فرمانروای مستقل: آندراگوراس در پارت و دیودویوس در باکتریا ( باختر (.

حدود ۲۳۸ پیش از میلاد  : اعلام پادشاهی دیودوتوس و پیدایش قلمرو یونانی - باختری با کمک اهالی بومی .

حدود ۲۳۸ پیش از میلاد  : یورش اشک یکم سرکرده قبیله پارنی به پارت و آغاز فرمانروایی پارت اشکانی. آغاز فروپاشی چیرگی سلوکیان بر ایران. توقف یونانی کردن ایران.

حدود ۲۳۸ پیش از میلاد  : اشک یکم یورش سلوکوس دوم (کالینیکوس) را پس می راند. پارتیان لقب «اشک» را باب می نمایند.

حدود ۲۰۸ پیش از میلاد  : اشک دوم یورش آنتیوخوس سوم را پس می راند. پادشاهی از شاخه بردار بزرگ تر اشکانیان بیرون می شود.

۱۷۱ تا حدود ۱۳۸ پیش از میلاد: مهرداد یکم خالق نیروی بزرگ پارت. آغاز استبداد. نخستین نشانه های ایران گرایی. تهدید از دو جبهه, از سوی سلوکیان در باختر و اقوام آسیای میانه از شمال خاور.

۱۲۳ تا ۸۸/۸۷ پیش از میلاد: مهرداد دوم قدرت پارت را زنده می کند. ارمنستان زیر نفوذ پارتیان قرار میگیرد. سنتهای پارس باستان زنده می شود. مجموعه ساختمانهای شهر نسا ساخته می شود.

نیمه نخست سده یکم پیش ازمیلاد: پیدایش مدعیان و غاصبان در دولت پارت. خاورمیانه در برابر گسترش جویی روم. ایران اشکانی یگانه نیروی توانا برای پایداری در برابر روم.

۵۸/۵۷ تا ۳۹ پیش از میلاد: اُرُد دوم. پادشاهی پارت با روم وارد جنگ می شود. نبرد کرهه (حران) در سال ۵۳ پیش از میلاد و شکست و مرگ لیسینیوس کراسوس از سه امپراتور (حکومت سه نفره) روم. امپراتوری اشکانی نیرویی برابر با روم در جهان آن روزگار. فرات مرز میان دو امپراتوری.

۴۱ تا ۳۹ پیش از میلاد  : پارتیان اربابان خاورمیانه. شکست و مرگ پاکور شاهزاده پارت در گیندوراس در ۳۹ پیش از میلاد.

حدود ۳۹ تا ۲/۳ پیش از میلاد: فرهاد چهارم . حمله آنتونیوس یکی از سه فرمانروای روم به قلمرو پارت. شکست رومیان و پس نشستن آنها در ۳۶ پیش از میلاد.

حدود ۱۱-۳۷ میلادی : اردوان دوم. برنامه معروف «هخامنشی سازی» تایید شده در منابع کلاسیک. پیشرفت ایران گرایی. حماسه ایرانی و نقش دودمانهای بزرگ پارتی در ایجاد این حماسه. هنر پارت ادامه اهنده هنر هخامنشی.

۴۲ میلادی : پارتیان شهر سلوکیه را پس از شش سال محاصره تسخیر می کنند.

حدود ۵۱ تا ۸۰/۷۶ میلادی : بلاش یکم. پیکار قطعی بر سر ارمنستان. شکست رومیان در راندیا در سال ۶۳ میلادی. شکل گیری میراث اشکانیان: دولت پارت, مادآتروپاتن, ارمنستان. ادامه پیشرفت ایران گرایی. زبان ایرانی پهلوی جای زبان یونانی را روی سکه ها می گیرد. گردآوری و نشر (احتمالی) اوستا. تایید تیرداد از سوی نرون به عنوان شاه ارمنستان.

سده دوم میلادی : حالت دفاعی امپراتوری پارت.

۱۰۸/۱۰۹ - ۱۲۷/۱۲۸ میلادی : خسرو. حمله امپراتور ترایانوس از سال ۱۱۴ تا۱۱۷ میلادی به امپراتوری پارت. رومیان پس از موفقیتهای اولیه ناچار می شوند برابر ضد حمله های شدید پارتیان پس نشینی کنند. فرات دوباره مرز دو امپراتوری می شود.

۱۴۷/۱۴۸-۱۹۰ میلادی : بلاش چهارم. یورش ناکام پارت به ارمنستان و سوریه. ضد حمله رومیان و تسخیر تیسفون. شیوع بیماری طاعون و عقب نشینی رومیان. تسلط رومیان بر بخشی از بین النهرین.

۱۹۱-۲۰۶ میلادی : بلاش پنجم. یورش جدید رومیان به پارتیان. امپراتور سپتیموس سوروس تیسفون را می گیرد. شکست رومیان در هاترا. بخشی از بین النهرین ضمیمه امپراتوری روم می شود. ناتوانی تدریجی دولت پارت.

۲۰۷-۲۲۱ میلادی : بلاش ششم. پارتیان در برابر امپراتور کاراکالا. پیروزی پارتیان بر امپراتور ماکرینوس. روم خوار شده وادار می شود خراج سنگینی به ایران بپردازد. شورش های داخلی بر ضد اشکانیان.

حدود ۲۱۲ میلادی : اردوان چهارم برادر بلاش برضد او قیام می کند.

حدود ۲۲۰ تا ۲۲۶/۲۲۸ میلادی : اردشیر بابکان, نوه ساسان, آغاز به تصرف پارس می کند. نبرد بر سر قدرت در ایران. شکست اردوان چهارم, و احتمالاً در سال ۲۲۸ شکست بلاش ششم از اردشیر بابکان. سقوط دودمان اشکانی و پایان امپراتوری پارت. آغاز فروانروایی ساسانیان.

شاهان اشکانی

توضیح: ح علامت اختصاری حدود است.

•       ارشک (اشک یکم) (ح۲۵۰- ح۲۴۷ ق.م)

•       تیرداد یکم (اشک دوم) (ح۲۴۷- ح۲۱۱ ق.م)

•       اَردوان یکم (اشک سوم) (ح۲۱۱- ح۱۹۱ ق.م)

•       فریاپت (اشک چهارم) (ح۱۹۱- ح۱۷۶ ق.م)

•       فرهاد یکم (اشک پنجم) (ح۱۷۶- ح۱۷۱ ق.م)

•       مهرداد یکم (اشک ششم) (ح۱۷۱- ح۱۳۸ یا۱۳۷ ق.م)

•       فرهاد دوم (اشک هفتم) (ح۱۳۸ یا ۱۳۷- ح۱۲۸ ق.م)

•       اردوان دوم (اشک هشتم) (ح۱۲۸- ح۱۲۳ ق.م)

•       مهرداد دوم (اشک نهم) (ح۱۲۳- ۸۷ ق.م)

o      گودرز نخست (۹۱ - ۷۸؟)

o      اُرُد نخست (۷۸ - ؟)

•       سیناتروک (اشک دهم) (۷۶ یا ۷۵- ۷۰ یا ۶۹ ق.م)

•       فرهاد سوم (اشک یازدهم) (۷۰ یا ۶۹- ۵۸ یا ۵۷ ق.م)

•       مهرداد سوم (اشک دوازدهم) (۵۸ یا ۵۷- ۵۶ ق.م)

•       اُرد دوم (اشک سیزدهم) (ح۵۶- ۳۷ یا ۳۶ ق.م)

•       فرهاد چهارم (اشک چهاردهم) (ح۳۷- ۲ ق.م)

o      تیرداد دوم (۳۲ - ح۳۰ پ.م)

•       فرهاد پنجم یا (فرهادک) (اشک پانزدهم) (۲ ق.م- ۴ م)

o      ملكه موزا (۲ ق.م- ۴ م) همراه با پسرش فرهاد پنجم

•       اُرد سوم (اشک شانزدهم) (۴- ۶ یا ۷ م)

•       ونُن یکم (اشک هفدهم) (۷ یا ۸- ۱۲ م)

•       اردوان سوم (اشک هیجدهم) (۱۲- ۳۹ یا ۴۰ م)

o      تیرداد سوم (ح۳۶ م)

•       وردان (اشک نوزدهم) (۳۹ یا ۴۰- ۴۵ م)

•       گودرز دوم (اشک بیستم) (۴۱- ۵۱ م)

•       ونن دوم (اشک بیست و یکم) (۵۱ م)

•       بلاش یکم (اشک بیست و دوم) (۵۱- ۷۷ یا ۷۸ م)

•       پاکور (اشک بیست و سوم) (۷۸- ۱۰۸ یا ۱۱۰ م)

o      اردوان چهارم (۱۰۸- ۱۱۰ م)

•       خسرو (اشک بیست و چهارم) (ح۱۱۰- ۱۲۸ یا ۱۲۹ م)

•       بلاش دوم (اشک بیست و پنجم) (۱۲۸ یا ۱۲۹- ۱۴۷ م)

o      مهرداد چهارم (۱۲۸؟ یا ۱۲۹؟- ۱۴۷؟ م)

•       بلاش سوم (اشک بیست و ششم) (۱۴۷- ۱۹۱ م)

•       بلاش چهارم (اشک بیست و هفتم) (۱۹۱- ۲۰۸ م)

•       بلاش پنجم (اشک بیست و هشتم) (۲۰۸- ح۲۱۶ م)

•       اردوان پنجم (اشک بیست و نهم) (ح۲۱۶- ۲۲۶ م)

•       بلاش ششم

•       اردوازد

تفسیر سوره آل عمران

آل عمران،نام سومین سوره قرآن کریم.این سوره مدنی ودارای ٢٠٠ آیه است وبه مناسبت بیان سرگذشت خاندان عمران در آن به این نام خوانده شده است منظوراز عمران مذکور در این سوره،پدرحضرت مریم(ع) ومراد ازآل عمران،حضرت عیسی(ع) وحضرت مریم اند.مادر حضرت مریم نیز احتمالا مشمول این عنوان است(طباطبائی، ١٦٧/٣) آل عمران یکی از هفت سوره ی بلند قرآن وبنابرقول منسوب به امیرالمومنین علی(ع) ،ابن عباس وجابربن زید،هشتادوهفتمین سوره ی نازل شده ی قرآن است(رامیار، ٦٧٠ ) در این سوره ی مبارکه مومنین را به توحید کلمه و صبر و ثبات در دفاع از اسلام و تقویت آن دعوت می کند و آنان را به حساسیت موقعیت ایشان در برابر دشمنانی مانند یهودیان ومسیحیان  و مشرکان ، که آن زمان خود را بر مبارزه با اسلام جزم کرده بودند ، متوجه می سازد حقایق دین را به ایشان تذکر می دهد و شبهات و وسوسه های منکران را از دلهای آنان می زداید. همچنین درباره ی مریم (ع) وعیسی (ع) ، جریان مباهله ، انبیای بنی اسرائیل ، یهودیان ، دعوت اهل کتاب به اسلام و ضرورت صبرو تلاش واتحاد ، کعبه ، ربا و حرمت آن سخن گفته می شود. چنین می نماید که تمامی این سوره به یکباره نازل شده باشد زیرا آیات آن از آغاز تا پایان با یکدیگر هماهنگی دارد(طبا طبائی،٣/٦). اگر این نظر درست باشد،باید سوره آل عمران در ساله ٩ ق نازل شده باشد.

اشاره به آهنگ کلی سوره مبارکه آل عمران و زمان وموقعیت نزول آن

بیان آیات

سوره آل عمران ، این مقصود را دنبال می کند که مؤمنین را به توحید کلمه بخواند ، تشویشقان کند تا هرچه زودتر یک پارچه شوند ، وخود را برای مقابله با دشمنان یعنی یهود و نصارا و مشرکین آماده سازند ، باید در مقابل ناملایماتی که می بینند صبر کنند ، زیرا موقعیتی بس خطرناک دارند ، چون دشمنان مشغول جمع آوری نیرو هستند و در خاموش کردن نور خدا با دست و دهان خود یکدل و یک جهت شده اند.

این احتمال خیلی به ذهن نزدیک می رسد که سوره آل عمران همه اش یکباره نازل شده باشد ، برای اینکه آیاتش که دویست آیه است ظهوری روشن در به هم پیوستگی و انسجام دارد ، و از اول تا به آخر متناسب با هم است ، و پیداست که همه اغراض آنها به هم مربوط است.

و به همین جهت این احتمال از هر احتمالی دیگر به نظر قوی تر می آید ، که بگوئیم این سوره وقتی به رسول خدا (ص) نازل شده که تا حدودی دعوتش جا افتاده بود. و نیز مسلمانان را به صبر می خواند ، و دستور می دهد تا یکدیگر را به صبر سفارش کنند ، و دست به دست یکدیگر داده وحدتی تشکیل دهند.

و همه اینها موید این معنا است که سوره مورد بحث ، در روزگاری نازل شده که مسلمانان ، مبتلا به دفاع از حوزه  دین بودند ، دفاعی که برای آن ، همه قوا و ارکان خود را بسیج کرده بودند.

از یک طرف در اثر فتنه جوئیهای یهود و نصارا در داخل جمعیت خود ، با درگیریها و فتنه و آشوبها روبرو بودند ، فتنه هائی که تشکل آنان را سست می کرد ، باید برای خاموش کردن آشوبهای آنان قسمت عمده ای از وقت خود را صرف احتجاج و بگو مگوی با آنان کنند ، و از سوی دیگر با مشرکین درگیر بودند ، و باید با آنها بجنگد ، و همیشه در حال آماده باش بوده و لحظه ای امنیت نداشته باشند ، چون در آن ایام اسلام در حال انتشار بوده و آوازه اش همه جا را پر کرده بود ، و مردم دنیا چه یهودش و چه مسیحیش و چه مشرکش همه علیه اسلام قیام کرده بودند.

از پشت سر این سه طایفه دو امپراطوری بزرگ آنروز دنیا یعنی روم و ایران و غیره نیز چنگ و دندان نشان می دادند.

خدای سبحان در این سوره از حقایق و معارفی که بستر را به سوی آنها هدایت فرموده آن مقداری را که باعث دلگرمی مؤمنین است یاد آور می شود تا مؤمنین ، هم دلخوش شوند و هم آلودگی شبهات و وساوس شیطانی و تسویلات اهل کتاب از دلهاشان زایل شود، و هم برایشان روشن گردد که خدای تعالی هرگز از تدبیر ملک خود غافل نبوده ، و خلق او را عاجز نکرده اند ، و اگر دین خود را تشریع نموده و جمعی از بندگانش را به سوی آن دین هدایت نموده ، همه بر طبق طریقه و عادت جاریه و سنت دائمی خود بوده ، و آن سنت عبارت است از سنت علل و اسباب پس مؤمن و کافر هم طبق همین سنت علل و اسباب زندگی می کنند ، یک روز دنیا به کام کافر و روزی دیگر به کام مؤمن است چون دنیا میدان امتحان است ، و امروز روز عمل و فردا روز جزا است.

١- وجه تسمیه سوره های قرآن کریم

در سوره مورد بحث، از عمران طی دو آیه که در کنار هم قرار گرفته اند یاد شده است بدین صورت :

« ان الله اصطفی آدم و نوحا" و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین. دریة بعضها من بعض و الله سمیع علیم اذ قالت امراه عمران رب انی نذرت لک ما فی بطنی محررا" فتقبل منی انک انت السمیع العلیم.(عمران : ٣٣،٣٥)

خداوند،آدم ابوالبشرونوح وآل ابراهیم وآل عمران را بر جهانیان برتری داد، خاندان و دودمانی که برخی از برخی دیگر نشأت گرفته وباهم دارای  پیوند وارتباط بودند، و خداوند، شنوای دانا است. آنگاه که همسرعمران اظهار کرد : پروردگارا آنچه در شکم و رحم دارم نذر توکرده ام که به عنوان خدمتگزار خانه تو انجام وظیفه کند ، پس این نذر را از من بپذیر که تو شنوای دانائی.

عمران کیست؟

گروهی از مفسران برآنند : آل عمران که این سوره بدان نامبردار است عنوان " عمران " در آن عبارت از عمران ، پدر موسی می باشد؛ لکن بهتر آن است بگوییم : وی ، عمران ، پدر مریم (س) است؛ و طبق گفته روات و مورخین میان عمران ، فاصله زمانی دور و درازی وجود دارد.

وقتی نامهای سوره های قرآن کریم را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهیم ، می بینیم این نامها به مهمترین و جالبترین موضوعی که در آن سوره ها آمده است اشاره دارد :

سوره بقره به خاطر داستان جالبی که مربوط به " بقره " ( بقره ای که بنی اسرائیل به ذبح آن مأمور شدند ) به این عنوان نامبردار شده و قبلا" دیدیم : این بقره و ذبح آن به عنوان راهی برای تشخیص مجرم در حادثه قتلی که جانی و مجرم ناشناخته بود مورد استفاده حضرت موسی (ع) و بنی اسرائیل قرار گرفت.

سوره مائده از آن جهت بدین نام موسوم گردید؛ چون جریان " مائده ای " که حواریون نزول آنرا از آسمان در خواست کرده بودند در این سوره آمده است.

سوره نساء بدان جهت این عنوان را احراز کرد؛ چون مهمترین مطلبی که این سوره متعرض آن شده است عبارت از احکامی است که خداوند متعال از رهگذر آنها به اوضاع و احوال زنان ، سازمانی داده وحقوق آنها را صیانت کرده ، و از وارد کردن هر گونه ضرر و آسیب و آزار به آنها پیشگیری نموده است ، تا این شمار از انسانهای آسیب دیده در طول تاریخ از همه مزایا و مواهب در خورشان بهره مند گردند.

سوره انعام چون از "انعام" یعنی دامها و چهار پایان و انواع مهم آن از قبیل شتر و گاو و گوسفند و بز یاد کرده است این سمت را به دست آورد.

سوره اعراف- از آن جهت که در آن از " اعراف " سخن رفته است بدین عنوان موسوم شد . اعراف از نگاه بسیاری از مفسرین عبارت از موضعی است میان بهشت و دوزخ ، ومردمی در آن به سر می برند حسنات وسینات و اعمال نیک وبد آنها با هم برابر است.

سوره انفال- از آن رو که موضوع صحبت " انفال " یعنی غنائم و کیفیت توزیع آن است با این عنوان نامگذاری شده است.

سوره توبه- چون از قبول توبه مومنین و آن چند نفری که از شرکت غزوه "تبوک "

تخلف ورزیده بودند یاد کرده به همین نام موسوم گردید.

سوره یونس -  از آن جهت که ضمن آن از یونس و ایمان همگی مردم آن قریه و آبادی که یونس در آن به سر می برد سخن به میان آورده این عنوان را برای خود احراز کرده است.

سوره هود – از آنجا که از هود و رسالت و مأموریت او در رابطه با قومش گفتگو کرده است این عنوان را برای خود یافت ، خداوند متعال طی همین سوره می فرماید :

" و الی عاد اخاهم هودا قال یا قوم اعبدوالله ما لکم من اله غیره ان انتم الا مفترون (هود:٥٠)

و به سوی قوم "عاد" ، برادرشان هود را گسیل داشتیم . او می گفت : ای قوم من ! خدای را پرستش کنید که شما را جز او معبودی دگر شایسته پرستش نیست ؛ شما افتراجو و دروغ آورانی بیش نیستید.

در این سوره – به دنبال هم ، از رسالتها و مأموریتهای آسمانی صالح به سوی قوم ثمود و رسالت شعیب به سوی قوم مدین ، و رسالتهای ابراهیم و لوط و موسی به سوی اقوام و گروههایشان سخن رفته است.

سوره یوسف – تقریبا" سراسر آن به داستان یوسف – از آغاز تا انجامش – پیوند خورده و اکثر قریب به تمام آیات آن در ارتباط با داستان او است.

و بدینسان می بینیم اساس و ملاک عمده نامگذاری سوره ها عبارت از مهمترین موضوعی است که در آن سوره ها آمده ، و یا عبارت از جالبترین و نمودارترین مساله ای است که در آن سوره ها مطرح می باشد. 

آنگاه که به سوره سوم قرآن کریم ، یعنی سوره " آل عمران " مراجعه می کنیم ، و از آغاز تا پایان آنرا از نظر می گذرانیم مطلب جالب و یا مهمی که به ویژه مربوط به موسی و هارون (ع) باشد در آن نمی بینیم ؛ لکن نمودارترین و چشمگیرترین ابعاد و جهات این سوره عبارت از یک گزارش مبسوط و گسترده ای است که به عیسی (ع) و مادر او ارتباط دارد. همین نکته است که ما را بر آن می دارد موافقت خود را با رأی و نظریه پاره ای از مفسرین اعلام کنیم. مبنی بر اینکه " عمران " که ضمن این سوره از او یاد شده است عبارت از " عمران " ، پدر مریم است ، " عمران " پدر موسی و هارون (ع).

پس سوره آل عمران یاد آور طبقات و رده هائی از انسانها است که خداوند متعال آنها را از میان جامعه بشری گزینش و انتخاب کرده است ، و اینان عبارتند از : آدم ، نوح ، آل ابراهیم وآل عمران.

هدف این است که انتخاب و اصطفاء عیسی (ع) و مادرش به سان انتخاب دیگران نیست. خداوند متعال در اینجا هشدار می دهد : خوارق عادات و حوادث شگفت آور و معجزاتی که به دست عیسی (ع) ظهور کرده ، و مردم آنرا دلیل بر نبوت و یا الوهیت و یا حلول خداوند در او تصور کرده اند را نباید جز به عنوان اثری از آثار تکریم الهی به چیز دیگری تلقی کرد ، یعنی سنت الهی در جهان بر این اصل قرار گرفته است که این آثار و پدیده های خارق العاده به دست انبیاء و مرسلین ظاهر گردد.

مطلبی که این حقیقت را تأیید می کند این است که خداوند متعال انتخاب آل عمران را بدین صورت گزارش می فرماید: 

"والله سمیع علیم. اذ قالت امرأة عمران انی نذرت لک ما فی بطنی محررا."

و درباره انتخاب و اصطفاء مریم (سلام الله علیها) می فرماید :

" و اذ قالت الملائکة یا مریم إن الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی نساء العالمین ." (آل عمران "٤٢)

و آنگاه که فرشتگان گفتند : ای مریم ! خداوند بدون تردید ترا برگزیده و ترا پاکیزه ساخته ، و با گزینش تو از میان جامعه ، ترا بر تمام زنان جهان به ویژه سرافراز ساخته است.

و بدینصورت می بینیم مساله انتخاب آل عمران به گونه ای محمل و فشرده در آغاز این سوره – ضمن یاد کردن از کسانی که خداوند آنها را گزین کرده است – مطرح شده ، و آنگاه انتخاب و گزینش مریم از میان همه عالم ، ویژگی او مورد گفتگو قرار گرفته است.

سرانجام پس از گذر بر این مطالب نتیجه می گیریم ، عمران در سوره " آل عمران " عبارت از پدر مریم (سلام الله علیها) می باشد ، و پدر موسی و هارون که او هم " عمران" نام داشت در این سوره مورد نظر نیست.

٢- اهداف و مقاصد سوره آل عمران :

همانطور که اشاره شد ، سراسر آیات سوره " آل عمران " ، مدنی است ، اما نباید آنرا از سوره های نخستینی دانست که در مدینه نازل شدند ، چرا که این سوره پس از گذر مدتی طولانی – که مسلمین طی این مدت در مدینه به سر بردند – نازل گردید. ضمن همین مدت طولانی بود که رویدادهای مربوط به فتح و پیروزی و یا هزیمت و شکست مسلمین، دگرگونی مطلوبی در حالاتشان به ارمغان آورده ، و اوضاع را متحول ساخت.

مسلمین آشکار با اهل کتاب حشر و نشر داشتند و میان آنها در زمینه دعوت اسلامی و احکام و تعالیم اسلام منازعات و احتجاجاتی جریان یافت.

در سوره آل عمران- همانطور که در آغاز امر یادآوری شد- از غزوات "بدر" و "احد" و "حمراءالاسد " و "بدر اخیر" که در شعبان سال چهارم هجری روی داد ، سخن رفته است . سوره مزبور پس از سوره انفال نازل گردید ، و در سوره انفال از "بدر" نیز گفتگو شده است . پس از آن سوره احزاب نازل شد ، و می دانیم واقعه و غزوه احزاب به سال پنجم هجری می پیوندد. 

محتوای سوره

ایمان و اسلام و استقامت در راه حمایت و گسترش اسلام. مبارزه ی منطقی با یهود و مسیحیان و مشرکان. درسهای تربیتی فراوان برای مسلمانان در مورد پیشرفت اسلام. نفی عقاید باطل. مقاومت در برابر دشمنان.مردم شناسی. جنگ بدر و احد و حمراءالاسد. نوع زندگی مسلمانها در فراز و نشیب جنگ ها. مباهله. مقام شهید و فضیلت شهادت ، مقاومت و صبر. ولادت مریم و عیسی علیه السلام و یحیی علیه السلام. نصاری و مجادله با اهل کتاب. شیوه های عمل مخالفان و مخالفت های یهودیان. در مجموع بشارتی برای اصحاب پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم.

ترتیب سوره

به ترتیب جمع آوری ، سومین سوره و به ترتیب نزول ، هشتادوهشتمین سوره است که بعد از سوره ی « انفال » و قبل از سوره « احزاب » در مدینه نازل شده است.

داستانهای سوره

حضرت زکریا و زن عمران و حضرت مریم و عیسی : ٣٥تا ٦٢ ، بعثت پیامبر١٦٤ ، جنگ احد : ١٢٥ ، مباهله : ٦٠ .

فضیلت سوره

پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله وسلم فرمود : « هرکس سوره آل عمران را تلاوت کند ، در برابر هر آیه امانی از جهنم { به او } می دهند».

آغاز و پایان

آغاز : « الم الله لا اله الا هو الحی القیوم ».

پایان : « اصبروا و صابروا زابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون ».

سیمای سوره آل عمران

سوره آل عمران دارای دویست آیه است وآیات آن از یک نظام وهماهنگی خاصی بر خوردارند. این سوره در مدینه نازل شد ونزول آن زمانی بود که ندای دعوت اسلام در جهان آن روز بلند ودشمنان حساس و گوش به زنگ شده بودند.

چنانکه در تفسیر المیزان آمده است.عده ای از مسیحیان منطقه ی نجران یمن ، برای شنیدن سخنان پیامبر به مدینه آمدند که هشتاد وچند آیه این سوره برای توضیح معارف اسلام به آنان یکجا نازل گردید و با ماجرای مباهله به انجام رسید.همچنین ماجرای جنگ احد و دعوت مسلمانان به صبر و پایداری ، در این سوره مطرح شده است. نام این سوره بر اساس آیات ٣٣ و ٣٥ آن می باشد که ماجرای تولد مریم فرزند عمران را بیان می دارد. لذا مراد از آل عمران در این سوره ، حضرت مریم و حضرت عیسی علیه السلام می باشند ، گرچه نام پدر حضرت موسی نیز ، عمران بوده است.

پیام های این سوره :

توحید ، سرلوحه ی کتب آسمانی است.

شرط معبود شدن ، داشتن کمالات ذاتی است و تنها خداوند است که قائم به ذات خویش و بی نیاز مطلق است.

آمدن کتب آسمانی ، جلوه ای از قیومیت خداست.

نزول قرآن بر پیامبر ، مربوط به شخصیت او و تکریم خداوند ازاوست.

کتاب های آسمانی انبیاء مؤید یکدیگرند.

با آنکه مراحل تربیت الهی ، ابزار و دستورالعمل های آن در هر زمان و شرایط متفاوت بوده اند ، ولی از آهنگ های تکاملی و وحدت در هدف برخوردارند.

هدایت مردم ، یک سنت همیشگی الهی بوده است.

قرآن ، وسیله شناخت حق از باطل است.

کفر مردم در خداوند اثری ندارد.

بعد از نزول آن همه کتاب و اسباب هدایت ، جزای شخص لجوج عذاب شدید است.

خداوند بر همه چیز آگاه است. ما و همه ی هستی هر لحظه در محضر خدا هستیم ، در محضر او گناه نکنیم. با توجه به آیه قبل ، استفاده می شود که کفر و معصیت هیچ کس بر خدا پوشیده نیست.

صورت گری انسان در رحم مادر ، تنها بدست اوست.

گر چه خداوند به هر کاری قادر است ؛ ولی کاری بر خلاف حکمت نمی کند.

تفکر در آفرینش خود ، عامل ایمان به خداوند است.

هر چه را نمی فهمیم انکار نکنیم.

قلب های منحرف ، منشأ فساد و فتنه است.

در خط قرار گرفتن خیلی مهم نیست ، از خط خارج نشدن بسیار اهمیت دارد.

محور و هدایت و گمراهی ، قلب و افکار انسانی است.

راسخان در علم به قیامت یقین دارند ، چون به وفای خداوند یقین دارند.

عامل هلاکت امت ها ، گناهان آنان بوده است.

دلداری مؤمنان و تهدید کفار ، نشانه رهبری صحیح و ایمان به هدف است.

با شایعات و تبلیغات دشمن ، برخورد کنید.

هدف از بیان تاریخ باید عبرت و پند گیری باشد.

رزمندگان مسلمان دارای یک هدف هستند. ( ولی رزمندگان کافر هر کدام برای هدفی به جنگ آمده اند.)

مراقب باشیم که زینت ها وجلوه های دنیا ، مقدمه ی غفلت از آخرت است.

ایمان ، زمینه ی عفو الهی است.

ترس از قهر و عذاب خداوند ، از نشانه های تقوا است.

هم رسیدگی به خلق ، هم عبادت خالق.

دانشمندان ، در کنار فرشتگان قرار می گیرند.

حسد ، زمینه کفر است.

کتاب و علم ، به تنهایی سبب نجات نمی گردند.

پیروان واقعی پیامبر ، کسانی هستند که تسلیم خدا باشند.

انبیاء با تمام وجود و با عشق و نشاط به خدا دل بسته اند.

دشمنان برای حق پوشی ، دست به کشتن پیامبران می زنند.

برای گناهان همچون پیامبر کشی ، شفاعتی در کار نیست.

همه ی مردم در دادگاه الهی یکسان هستند.

یاد قیامت باشید و خرافات را کنار بگذارید.

کیفر و پاداش براساس عمل است ، نه آرزو و گمان.

مالک واقعی تمامی حکومت ها خداست. ملک برای غیر خدا ، موقتی و محدود است.

علاوه بر آفرینش ، هر گونه تغییر و تدبیر به دست اوست.

اگر مسلمانان جهان تنها به این آیه عمل می کردند الان وضع کشورهای اسلامی چنین نبود.

در جامعه اسلامی ، ایمان شرط اصلی مدیریت و سرپرستی است.

یاد معاد ، بهترین عامل تقواست.

سینه ی انسان ، صندوق اسرار اوست.

گنهکاران ، در قیامت از اعمال خود شرمنده اند ، اما چه سود؟

بسیاری از اعمال که در دنیا مورد علاقه انسان است ، در قیامت مورد تنفر او قرار خواهد گرفت.

اگر می خواهید خداوند شما را دوست بدارد ، باید از سنت رسول الله  پیروی کنید.

سرپیچی از فرمان پیامبر ، برابر با کفر است.

اولین انسان ، پیامبر خدا بوده تا بشر هیچ گاه بدون هدایت نماند.

خداوند حتی بر گفتار و رفتار برگزیدگان خود نظارت دارد.

خدمت فرزند به مادر ، حق طبیعی مادر و قابل گذشت است.

افراد دوراندیش ، قبل از تولد فرزند به فکر مسیر خدمات او نیز هستند.

خدمت در مسجد به قدری ارزشمند است که اولیای خدا عزیزان خود را قبل از تولد نذر آن می کنند.

مادر ، نوعی ولایت بر فرزند دارد .

از خود بگذریم و تنها در راه خدا صرف کنیم.

تمایلات انسان مهم نیست ، مصلحت و خواست خداوند مهم است.

گاهی دختر در پاکی و پاکدامنی ، به جایی می رسد که هرگز پسر به آن نمی رسد.

حضرت مریم مقام والایی دارد.

برای فرزندان خود ، نام نیکو انتخاب نمایید.

مادر ، حق نامگذاری فرزند خود را دارد.

قبل از هر چیز ، به فکر سلامتی فرزند از شر شیطانی باشید.

٥٥ برای تأمین سعادت فرزند ، تنها به تربیت خود متکی نباشیم ، او را به خدا بسپاریم که توانایی های ما محدود و عوامل انحراف زیاد است.

شیطان ، دشمن دیرینه نسل بشر است.

کسی که با اخلاص است ، خداوند کارش را به نیکی می پذیرد.

هر که تحت تکفل انبیاء در آید ، از شیطان دور می شود.

زن می تواند بدان مقام رسد که پیامبر خدا را به شگفتی وا دارد.

نعمت ها را از او بدانید ، نه از تلاش خود.

حالات انسان و ساعات دعا ، در استجابت آن مؤثر است.

دعای خالصانه از قلب پاک مستجاب می شود.

در نومیدی بسی امیدی است.

هر چه لطف الهی بیشتر می شود باید یاد او نیز بیشتر شود.

عبادت باید تنها برای پروردگار باشد.

حضرت مریم الگوی زنان است.

کسی که می تواند به مریم ، بدون داشتن همسر فرزند دهد ، می تواند در گهواره ، زبان کودک او را به سخن گفتن باز کند.

چند نکته از سوره ی آل عمران

آیه ی ٦ : او کسی است که شما را آنگونه که می خواهد در رحم ها صورت می دهد. جز او که مقتدر حکیم است ، معبودی نیست.

نکته ها : شکل گیری جنین در رحم ، نشانه ی دیگری از قیوم بودن خداوند است. موضوع صورت گیری انسان در رحم مادر ، در میان دو آیه ی نزول آمده است ، شاید رمز این باشد که خدایی که در رحم مادر به شما سروسامان می دهد ، با تشریع قوانین الهی و ارسال کتب آسمانی ، به رشد آینده و ابدی شما نیز سامان می بخشد.

تأثیر هر یک از عوامل وراثتی ، بهداشتی ، غذایی و یاورانی در شکل گیری صورت و جسم افراد نیز از سنت های الهی و در مدار قدرت و تدبیر و حکمت اوست.

آیه ی ١٧ : ( پرهیزگاران ، همان ) صابران و راستگویان و فرمان برداران فروتن و انفاق کنندگان و استغفار کنندگان در سحرها هستند.

نکته ها : افراد با تقوی دارای ویژگی های ذیل هستند :

صبر در برابر مشکلات ، صبر بر ترک گناهان و صبر بر انجام واجبات.

صداقت در گفتار و رفتار.

خضوع و فروتنی در انجام دستورات ، بدون غرور و خود بر تربینی.

انفاق از هر چه خداوند به آنان روزی کرده است.

مناجات های سحری و آمرزش خواهی از خداوند. آری! سحر مناسب ترین زمان برای دعاست.

آیه ٣٥ : ( بیاد آور ) هنگامی که همسر عمران گفت : پروردگارا! همانا من نذر کرده ام آنچه را در رحم دارم ، برای تو آزاد باشد ( و هیچ گونه مسئولیتی به او نسپارم تا تمام وقت خود را صرف خدمت در بیت المقدس کند ) پس از من قبول فرما ، که براستی تو شنوای دانایی .

نکته ها : چنانکه درتفاسیر و کتب روایی آمده است : دو خواهر به نام های « حنه » و

 « اشیاع » که اولی همسر « عمران » از شخصیت های بر جسته بنی اسرائیل ، و دومی همسر زکریای پیامبر بود، بچه دار نمی شوند.

روزی « حنه » زیر درختی نشسته بود ، پرنده ای را دید که به جوجه هایش غذا می دهد. محبت مادرانه ، آتش عشق به فرزند را در وجود او شعله ور ساخت ، در همان حال دعا کرد و مستجاب شد. از سوی دیگر به شوهرش الهام شد که فرزندش از اولیای خدا خواهد بود و بیماران را شفا و مردگان را زنده خواهد کرد.

وقتی « حنه » حامله شد ، پیش بینی کرد آن فرزندی که کارهای خارق العاده انجام دهد ، پسر خواهد بود ، لذا نذر کرد که فرزندش خدمتکار بیت المقدس شود. اما چون نوزاد به دنیا آمد ، دیدند دختر است. آنها فهمیدند که آن الهام الهی در مورد خود مریم نبوده است ، بلکه در باره فرزند او خواهد بود.

آیه ی ٣٦ : پس چون فرزند را به دنیا آورد گفت : پروردگارا! من دختر زاده ام در حالی که خداوند به آنچه او زاده داناتر است و پسر مانند دختر نیست و من نامش را مریم نامیدم و من او و فرزندانش را از ( شر ) شیطان رانده شده ، در پناه تو قرار می دهم.

نکته ها : مادر انتظار داشت فرزندش پسر باشد ، تا بتواند خدمتکار بیت المقدس شود ، لذا چون نوزاد دختر به دنیا آمد ، با حسرت گفت : پروردگارا! فرزند دختری زاده ام حال چگونه به نذرم عمل کنم ؟ اما خداوند برای تسلی خاطر این مادر می فرماید : آن پسری که انتظارش را داشتی به خوبی این دختر نیست ، زیرا این دختر دارای کمالاتی است و مادر پسری می شود که او نیز مایه ی برکت خواهد بود پس بهره تو از نسل مبارک چندین برابر خواهد شد .

« مریم » به معنای « عابده » و « خادمه » است و این نام ٣٤ مرتبه در قرآن آمده است.

آیه ی ٢٠٠ : امام صادق (ع) فرمود :

در برابر واجبات صبر کنید.

در برابر مشکلات صبر کنید.

از پیشوایان خود دفاع کنید.

منابع و مآخذ:

«تفسیر نور جلد دوم

آشنایی با سوره های قرآن »

تحقیق درباره آمار

آمار را باید علم و عمل استخراج، بسط، و توسعهء دانشهای تجربی انسانی با استفاده از روش‌های گردآوری، تنظیم، پرورش، و تحلیل داده‌های تجربی (حاصل از اندازه گیری و آزمایش) دانست. زمینه‌های محاسباتی و رایانه‌ای جدیدتری همچونیادگیری ماشینی (Machine learning)، و کاوش‌های ماشینی در داده‌ها، (Data mining) در واقع، امتداد و گسترش دانش گسترده و کهن آمار است به عهد محاسبات نو و دوران اعمال شیوه‌های ماشینی در همه‌جا.

در صورتی که شاخه‌ای علمی مد نظر نباشد، معنای آن، داده‌هایی به‌شکل ارقام و اعداد واقعی یا تقریبی است که با استفاده از علم آمار می‌توان با آن‌ها رفتار کرد و عملیات ذکر شده در بالا را بر آن‌ها انجام داد. بیشتر مردم با کلمة آمار به مفهومی که برای ثبت و نمایش اطلاعات عددی به کار میرود اشنا هستند . ولی این مفهوم منطبق با موضوع اصلی مورد بحث آمار نیست. آمار عمدتاً با وضعیتهابیی سر و کار دارد که در آنها وقوع یک پیشامد به طور حتمی قابل پیش بینی نیست. اسنتاجهای آماری غالباً غیر حتمی اند،زیرا مبتنی بر اطلاعات ناکاملی هستند. در طول چندین دهه آمار فقط با بیان اطلاعات و مقادیر عددی در باره اقتصاد،جمعیت شناسی و اوضاع سیاسی حاکم در یک کشور سر و کار داشت .حتی امروز بسیاری از نشریات و گزارشهای دولتی که توده ای از آمارو ارقم را در بردارند معنی اولیه کلمه آمار را در ذهن زنده می کنند .اکثر افراد معمولی هنوز این تصویر غلط را در باره آمار دارند که آن را منحصر به ستونهای عددی سرگیجه آور و گاهی یک سری شکلهای مبهوت کننده می دانند .بنابر این یادآوری این نکته ضروری است که نظریه و روشهای جدید آماری از حد ساختن جدولهای اعداد و نمودارها بسیار فراتر رفته اند. آمار به عنوان یک موضوع علمی،امروزه شامل مفاهیم و روشهایی است که در تمام پژوهشهایی که مستلزم جمع آوری داده ها به وسیله یک فرایند آزمایش و مشاهده و انجام استنباط و نتیجه گیری به وسیله تجزیه و تحلیل این داده ها هستند اهمیت بسیار دارند.

علم آمار

علم آمار، خود مبتنی است بر نظریه آمار که شاخه‌ای از ریاضیات کاربردی به حساب می‌آید. در نظریهٔ آمار، اتفاقات تصادفی و عدم قطعیت توسط نظریهء احتمالات مدل‌سازی می‌شوند. در این علم، مطالعه و قضاوت معقول در بارهٔ موضوع‌های گوناگون، بر مبنای یک جمع انجام می‌شود و قضاوت در مورد یک فرد خاص، اصلاً مطرح نیست.

از جملهٔ مهم‌ترین اهداف آمار، می‌توان تولید «بهترین» اطّلاعات از داده‌های موجود و سپس استخراج دانش از آن اطّلاعات را ذکر کرد. به همین سبب است که برخی از منابع، آمار را شاخه‌ای از نظریه تصمیم‌ها (Decision theory) به شمار می‌آورند.

این علم به بخش‌های آمار توصیفی و آمار استنباطی تقسیم می‌شود.

عمل آماری

شامل برنامه‌ریزی و جمع‌بندی و تفسیر مشاهدات غیر قطعی است به‌شکلی که:

اعداد نمایندهٔ واقعی مشاهدات بوده، غیر واقعی یا غلط نباشند.

به‌نحو مفیدی تهیه و تنظیم شوند.

به‌نحو صحیح تحلیل شوند.

قابل نتیجه‌گیری صحیح باشند.

روش‌های آماری

مطالعات تجربی و مشاهداتی هدف کلی برای یک پروژه تحقیقی آماری، بررسی حوادث اتفاقی بوده و به ویژه نتیجه گیری روی تأثیر تغییرات در ارزش شاخص‌ها یا متغیرهای غیر وابسته روی یک پاسخ یا متغیر وابسته است. دو شیوه اصلی از مطالعات آماری تصادفی وجود دارد: مطالعات تجربی و مطالعات مشاهداتی. در هر دو نوع از این مطالعات، اثر تغییرات در یک متغیر (یا متغیرهای) غیر وابسته روی رفتار متغیرهای وابسته مشاهده می‌شود. اختلاف بین این دو شیوه درچگونگی مطالعه‌ای است که عملاً هدایت می‌شود. یک مطالعه تجربی در بردارنده روش‌های اندازه گیری سیستم تحت مطالعه است که سیستم را تغییر می‌دهد و سپس با استفاده از روش مشابه اندازه گیری‌های اضافی انجام می‌دهد تا مشخص سازد که آیا تغییرات انجام شده، مقادیر شاخص‌ها را تغییر می‌دهد یا خیر. در مقابل یک مطالعه نظری، مداخلات تجربی را در بر نمی‌گیرد. در عوض داده‌ها جمع آوری می‌شوند و روابط بین پیش بینی‌ها و جواب بررسی می‌شوند.

یک نمونه از مطالعه تجربی، مطالعات Hawthorne مشهور است که تلاش کرد تا تغییرات در محیط کار را در کمپانی الکتریک غربی Howthorne بیازماید. محققان علاقه مند بودند که آیا افزایش نور می‌تواند کارایی را در کارگران خط تولید افزایش دهد. محققان ابتدا کارایی را در کارخانه اندازه گیری کردند و سپس میزان نور را در یک قسمت از کارخانه تغییر دادند تا مشاهده کنند که آیا تغییر در نور می‌تواند کارایی را تغییر دهد. به واسطه خطا در اقدامات تجربی، به ویژه فقدان یک گروه کنترل محققاتی در حالی که قادر نبودند آنچه را که طراحی کرده بودند، انجام دهند قادر شدند تا محیط را با شیوه

Hawthorne آماده سازند. یک نمونه از مطالعه مشاهداتی، مطالعه ایست که رابطه بین سیگار کشیدن و سرطان ریه را بررسی می‌کند. این نوع از مطالعه به طور اختصاصی از شیوه‌ای استفاده می‌کند تا مشاهدات مورد علاقه را جمع آوری کند و سپس تجزیه و تحلیل آماری انجام دهد. در این مورد، محققان مشاهدات افراد سیگاری و غیر سیگاری را جمع آوری می‌کنند و سپس به تعداد موارد سرطان ریه در هر دو گروه توجه می‌کنند.

احتمالات

در زبان محاوره، احتمال یکی از چندین واژه اي است که برای دانسته یا پیشامدهای غیر مطمئن به کار می‌رود و کم و بیش با واژه‌هایی مانند ریسک، خطرناک، نامطمئن، مشکوک و بسته به متن قابل معاوضه است. شانس، بخت، امتیاز و شرط بندی از لغات دیگری است که نشان دهنده برداشت‌های مشابهی است. همانگونه که نظریه مکانیک به تعاریف دقیق ریاضی از عبارات متداولی مثل کار و نیرو می‌پردازد، نظریه احتمالات نیز تلاش دارد تا مفاهیم و برداشت‌های مربوط بهاحتمالات را کمّی سازی کند.

 نرم‌افزارها

آمار مدرن برای انجام بعضی از محاسبات خیلی پیچیده و بزرگ به وسیله رایانه هااستفاده می‌شود. کل شاخه‌های آمار با استفاده از محاسبات کامپیوتری انجام‌پذیر شده اند، برای مثال شبکه‌های عصبی. انقلاب کامپیوتری با یک توجه نو به آمار «آزمایشی» و «شناختیک» رویکردهایی برای آینده آمار داشته است.

یکی از مهم‌ترین کاربردهای آمار و احتمال با استفاده از رایانه شبیه سازی است .

شبیه سازی نسخه‌ای از بعضی وسایل حقیقی یا موقعیت‌های کاری است. شبیه سازی تلاش دارد تا بعضی جنبه‌های رفتاری یک سیستم فیزیکی یا انتزاعی را به وسیله رفتار سیستم دیگری نمایش دهد. شبیه سازی در بسیاری از متون شامل مدل سازی سیستم‌های طبیعی و سیتم‌های انسانی استفاده می‌شود. برای به دست آوردن بینش نسبت به کارکرد این سیستم‌ها در تکنولوژی و مهندسی ایمنی که هدف، آزمونبعضی سناریوهای عملی در دنیای واقعی است از شبیه سازی استفاده می‌شود. در شبیه سازی با استفاده از یک شبیه ساز یا وسیله دیگری در یک موقعیت ساختگی می‌توان آثار واقعی بعضی شرایط احتمالی را بازسازی کرد.

شبیه سازی فیزیکی و متقابل (شبیه سازی فیزیکی، به شبیه سازی اطلاق می‌شود که در آن اشیای فیزیکی به جای شی واقعی جایگزین می‌شوند و این اجسام فیزیکی اغلب به این خاطر استفاده می‌شوند که کوچک‌تر و ارزان تر از شی یا سیستم حقیقی هستند. شبیه سازی متقابل (تعاملی) که شکل خاصی از شبیه سازی فیزیکی است و غالباً به انسان در شبیه سازی‌های حلقه‌ای اطلاق می‌شود یعنی شبیه سازی‌های فیزیکی که شامل انسان می‌شوند مثل مدل استفاده شده در شبیه ساز پرواز.)

شبیه سازی در آموزش (شبیه سازی اغلب در آموزش پرسنل شهری و نظامی استفاده می‌شود. معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که استفاده از تجهیزات در دنیای واقعی از لحاظ هزینه کمرشکن یا بسیار خطرناک است تا بتوان به کارآموزان اجازه استفاده از آن‌ها را داده. در چنین موقعیت‌هایی کارآموزان وقت خود را با آموزش دروس ارزشمند در یک محیط واقعی «ایمن» می‌گذرانند. غالباً این اطمینان وجود دارد تا اجازه خطا را به کارآموزان در طی آموزش داد تا ارزیابی سیستم ایمنی– بحران صورت گیرد.)

شبیه سازی‌های آموزشی به طور خاص در یکی از چهار گروه زیر قرار می‌گیرند :

شبیه سازی زنده (جایی که افراد واقعی از تجهیزات شبیه سازی شده (یا آدمک) در دنیای واقعی استفاده می‌کنند.)

شبیه سازی مجازی (جایی که افراد واقعی از تجهیزات شبیه سازی شده در دنیای شبیه سازی شده (یا محیط واقعی) استفاده می‌کنند.) یا

شبیه سازی ساختاری (جایی که افراد شبیه سازی شده از تجهیزات شبیه سازی شده در یک محیط شبیه سازی شده استفاده می‌کنند. اغلب به عنوان بازی جنگی نامیده می‌شود زیرا که شباهتهایی با بازی‌های جنگی رومیزی دارد که در آن‌ها بازیکنان، سربازان و تجهیزات را اطراف یک میز هدایت می‌کنند .)

شبیه سازی ایفای نقش (جایی که افراد واقعی نقش یک کار واقعی را بازی می‌کنند.)

شبیه سازی‌های پزشکی (شبیه سازهای پزشکی به طور فزاینده‌ای در حال توسعه و کاربرد هستند تا روشهای درمانی و تشخیص و همچنین اصول پزشکی و تصمیم گیری به پرسنل بهداشتی آموزش داده شود. طیف شبیه سازها برای آموزش روش‌ها از پایه مثل خونگیری تا جراحی لاپاراسکوپی و مراقبت از بیمار دچار ضربه، وسیع و گسترده است. بسیاری از شبیه سازهای پزشکی دارای یک رایانه هستند که به یک ماکت پلاستیکی با آناتومی مشابه واقعی متصل است. در بعضی از آنها، ترسیم‌های کامپیوتری تمام اجزای قابل رؤیت را به دست می‌دهد و با دستکاری دردستگاه می‌توان جنبه‌های شبیه سازی شده کار را تولید کرد. بعضی از این دستگاه‌هادارای شبیه سازهای گرافیکی رایانه‌ای برای تصویربرداری هستند مانند پرتو ایکس یا سایر تصاویر پزشکی. بعضی از شبیه سازهای بیمار، دارای یک مانکن انسان نما هستند که به داروهای تزریق شده واکنش می‌دهد و می‌توان آن را برای خلق صحنه‌های مشابه فوریت‌های پزشکی خطرناک برنامه ریزی کرد. بعضی از شبیه سازهای پزشکی از طریق شبکه اینترنت قابل گسترش هستند و با استفاده از جستجوگرهای استاندارد شبکه به تغییرات جواب می‌دهند. در حال حاضر، شبیه سازی‌ها به موارد غربال گری پایه محدود شده‌اند به نحوی که استفاده کنندگان از طریق وسایل امتیازدهی استاندارد با شبیه سازی در ارتباط هستند.)

شبیه سازهای پرواز (یک شبیه ساز پرواز برای آموزش خلبانان روی زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد. به خلبان اجازه داده می‌شود تا به هواپیمای شبیه سازی شده اش آسیب برساند بدون آن که خود دچار آسیب شود. شبیه سازهای پرواز اغلب برای آموزش خلبانان استفاه می‌شوند تا هواپیما را در موقعیت‌های بسیار خطرناک مثل زمین نشستن بدون داشتن موتور یا نقص کامل الکتریکی یا هیدرولیکی هدایت کنند. پیشرفته‌ترین شبیه سازها دارای سیستم بصری با کیفیت بالا و سیستم حرکت هیدرولیک هستند. کار با شبیه ساز به طور معمول نسبت به هواپیمای واقعی ارزان تر است.)

شبیه سازی و بازی ها(هم چنین بسیاری از بازی‌های ویدئویی شبیه ساز هستند که به طور ارزان تر آماده سازی شده اند. بعضی اوقات از این‌ها به عنوان بازیهای شبیه سازی (sim) نامبرده می‌شود. چنین بازیهایی جنبه‌های گوناگون واقعی را شبیه سازی می‌کنند از اقتصاد گرفته تا وسایل هوانوردی مثل شبیه سازهای پرواز.)

شبیه سازی مهندسی (شبیه سازی یک مشخصه مهم در سیستم‌های مهندسی است. برای مثال در مهندسی برق، از خطوط تأخیری استفاده می‌شود تا تأخیر تشدید شده و شیفت فاز ناشی از خط انتقال واقعی را شبیه سازی کنند. مشابهاً، از بارهای ظاهری می‌توان برای شبیه سازی مقاومت بدون شبیه سازی تشدید استفاده کرد و از این حالت در مواقعی استفاده می‌شود که تشدید ناخواسته باشد. یک شبیه ساز ممکن است تنها چند تا از کارکردهای واحد را شبیه سازی کند که در مقابل با عملی است که تقلید نامیده می‌شود. 7 - اغلب شبیه سازی‌های مهندسی مستلزم مدل سازیریاضی و بررسی‌های کامپیوتری هستند. به هر حال موارد زیادی وجود دارد که مدل سازی ریاضی قابل اعتماد نیست. شبیه سازی مشکلات مکانیک سیالات اغلب مستلزم شبیه سازی‌های ریاضی و فیزیکی است. در این موارد، مدل‌های فیزیکی نیاز به شبیه سازی دینامیک دارند.)

شبیه سازی کامپیوتری (شبیه سازی رایانه، جزو مفیدی برای بسیاری از سیستم‌های طبیعی در فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی و نیز برای سیستم‌های انسانی در اقتصادو علوم اجتماعی (جامعه‌شناسی کامپیوتری) و همچنین در مهندسی برای به دست آوردن بینش نسبت به عمل این سیستم‌ها شده است. یک نمونه خوب از سودمندی استفاده از رایانه‌ها در شبیه سازی را می‌توان در حیطه شبیه سازی ترافیک شبکه جستجو کرد. در چنین شبیه سازی‌هایی رفتار مدل هر شبیه سازی را مطابق با مجموعه پارامترهای اولیه منظور شده برای محیط تغییر خواهد داد.شبیه سازی‌های کامپیوتری] اغلب به این منظور به کار گرفته می‌شوند تا انسان از شبیه سازی‌های حلقه‌ای در امان باشد. به طور سنتی، مدل برداری رسمی سیستم‌ها از طریق یک مدل ریاضی بوده است به نحوی که تلاش در جهت یافتن راه حل تحلیلی برای مشکلات بوده است که پیش بینی رفتار سیستم را با استفاده از یک سری پارامترها و شرایط اولیه ممکن ساخته است. شبیه سازی کامپیوتری اغلب به عنوان یک ضمیمه یا جانشین برای سیستم‌های مدل سازی است که در آن‌ها راه حل‌های تحلیلی بسته ساده ممکن نیست. انواع مختلفی از شبیه سازی کامپیوتری وجود دارد که وجه مشترک همه آن‌ها در این است که تلاش می‌کند تا یک نمونه از برنامه‌ای برای یک مدل تولید کنند که در آن امکان محاسبه کامل تمام حالات ممکن مدل مشکل یا غیر ممکن است.)

به طور رو به افزونی معمول شده است که نام انواع مختلفی از شبیه سازی شنیده می‌شود که به عنوان «محیط‌های صناعی» اطلاق می‌شوند. این عنوان اتخاذ شده است تا تعریف شبیه سازی عملاً به تمام دستاوردهای حاصل از رایانه تعمیم داده شود.

شبیه سازی در علم رایانه (در برنامه نویسی کامپیوتری، یک شبیه ساز اغلب برای اجرای برنامه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد که انجام آن برای رایانه با مقداری دشواری همراه است. برای مثال، شبیه سازها معمولاً برای رفع عیب یک ریزبرنامه استفاده می‌شوند. از آن جایی که کار کامپیوتر شبیه سازی شده است، تمام اطلاعات در مورد کار رایانه مستقیماً در دسترس برنامه دهنده است و سرعت و اجرای شبیه سازی را می‌توان تغییر داد. همچنین شبیه سازها برای تفسیر درخت‌های عیب یا تست کردن طراحی‌های منطقی VLSI قبل از ساخت مورد استفاده قرار می‌گیرند. در علم رایانه نظریه، عبارت شبیه سازی نشان دهنده یک رابطه بین سیستم‌های انتقال وضعیت است که این در مطالعه مفاهیم اجرایی سودمند است.)

شبیه سازی در تعلیم و تربیت (شبیه سازی‌ها در تعلیم و تربیت گاهی مثل شبیه سازی‌های آموزشی هستند. آن‌ها روی وظایف خاص متمرکز می‌شوند. در گذشته از ویدئو برای معلمین و دانش آموزان استفاده می‌شود تا مشاهده کنند، مسائل را حل کنند و نقش بازی کنند؛ هرچند، یک استفاده جدید تر از شبیه سازی‌ها در تعلیم و تربیت شامل فیلم‌های انیمیشن است (ANV .(ANV‌ها نوعی فیلم ویدئویی کارتون مانند با داستان‌های تخیلی یا واقعی هستند که برای آموزش و یادگیری کلاس استفاده می‌شوند.ANV‌ها برای ارزیابی آگاهی، مهارت‌های حل مسئله و نظم بچه‌ها و معلمین قبل و حین اشتغال کارایی دارند.)

آمار رشته وسیعی از ریاضی است که راههای جمع آوری، خلاصه سازی و نتیجه گیری از داده‌ها را مطالعه می‌کند. این علم برای طیف وسیعی از علوم دانشگاهی ازفیزیک و علوم اجتماعی گرفته تا انسان‌شناسی و همچنین تجارت، حکومت داری وصنعت کاربرد دارد.

هنگامی که داده‌ها جمع آوری شدند چه از طریق یک روش نمونه برداری خاص یا به وسیله ثبت پاسخ‌ها در قبال رفتارها در یک مجموعه آزمایشی (طرح آزمایش) یا به وسیله مشاهده مکرر یک فرایند در طی زمان (سری‌های زمانی) خلاصه‌های گرافیکی یا عددی را می‌توان با استفاده از آمار توصیفی به دست آورد.

الگوهای موجه در داده‌ها سازمان بندی می‌شوند تا نتیجه گیری در مورد جمعیت‌های بزرگ‌تر به دست آید که این کار با استفاده از آمار استنباطی صورت می‌گیرد و تصادفی بودن و عدم قاطعیت در مشاهدات را شناسایی می‌کند. این استنباط‌ها ممکن است به شکل جوابهای بله یا خیر به سؤالات باشد (آزمون فرض)، خصوصیات عددی را برآورد کند(تخمین)، پیش گویی مشاهدات آتی باشد، توصیف ارتباط‌ها باشد (همبستگی) و یا مدل سازی روابط باشد (رگرسیون).

شبکه توصیف شده در بالا گاهی اوقات به عنوان آمار کاربردی اطلاق می‌شود. در مقابل، آمار ریاضی (یا ساده تر نظریه آماری) زیر رشته‌ای از ریاضی کاربردی است که از نظریه احتمال و آنالیز برای به کارگیری آمار برروی یک پایه نظریه محکم استفاده می‌کند.

مراحل پایه برای انجام یک تجربه عبارت‌اند از :

برنامه ریزی تحقیق شامل تعیین منابع اطلاعاتی، انتخاب موضوع تحقیق و ملاحظات اخلاقی برای تحقیق و روش پیشنهادی. طراحی آزمون شامل تمرکز روی مدل سیستم و تقابل متغیرهای مستقل و وابسته. خلاصه سازی از نتایج مشاهدات برای جامعیت بخشیدن به آنها با حذف نتایج (آمار توصیفی). رسیدن به اجماع در مورد آنچه مشاهدات درباره دنیایی که مشاهده می‌کنیم به ما می‌گویند (استنباط آماری). ثبت و ارائه نتایج مطالعه.

كاربردهاي فن آوري اطلاعات در تجارت الكترونيكي

جلوه IT در روابط ميان دولت ها، تجارت الكترونيك است. امروزه ميزان استفاده از فن آوري اطلاعات در روابط اقتصادي بين كشورها است كه سهم حضور در اقتصاد بين الملل را تعيين مي كند.

از اين رو كشور هاي مختلف و در حال توسعه در رقابت براي به كارگيري IT در فرايندهاي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي هستند.

نويسنده در اين جستار به نقش فن آوري اطلاعات در حضور و رشد پديده تجارت الترونيكي مي پردازد.

فن آوري اطلاعات عبارتند از گردآوري، سازماندهي، ذخيره و نشر اطلاعات اعم از متن، تصوير و يا عدد كه با استفاده از ابزار هاي رايانه اي و مخابراتي صورت پذيرد.

امروزه فن آوري اطلاعات به عنوان يكي از فن آوريهاي نوين بشري، نه تنها خود دستخوش تغييرات ژرفي شده، بلكه به سرعت در حال تاثير گذاري بر الگوي زندگي، روش تحقيق، آموزش، مديريت، تجارت، حمل و نقل، مقوله هاي ايمني و امنيتي و ديگر زمينه هاي زندگي انساني است.

فن آوري اطلاعات هم چنين مي تواند در شكوفايي تحقيقات بشري در عرصه هاي مخلف علوم و مهندسي نقش تعيين كننده اي ايفا نمايد.

پيشرفت هاي دو دهه اخير در رايانه ها، به ويژه ابر رايانه ها، نرم افزار هاي شبيه سازس و شبكه هاي ارتباطي افق جديدي را براي ورود به دنياي واقعي، فرآوري محققين قرار داده است.

دانشمندان با بهره جستن از رايانه هايي كه قابليت انجام تريليون ها محاسبه در ثانيه را دارا هستند، قادر خواهند بود تا آثار تغييرات جوي را براحتي پيش بيني كنند، سيستم هاي مكانيكي دقيق تر و كم آلاينده تري را طراحي نمايند و از منظر جديدي به مطالعه طبيعت و شناخت عناصر آن بپردازند.

با بررسي هاي به عمل آمده و مقايسه سياست هاي چهار منطقه پيشرو جهان (ايالت متحده، ژاپن، جامعه اروپاو كانادا) در زمينه فن آوري اطلاعات به نظر مي رسد سرميه گذاري اصلي اين كشورها در سه حوزه عمده زير هزينه مي گردد :

1.تحقيقات بنيادي و بلند مدت

هزينه اين نوع تحقيقات به پيشرفت هاي قابل توجه در علوم رايانه و ارتباطات منتهي خواهدشد.

دستاوردهايي هم چون شبكه جهاني اينترنت، هوش مصنوعي، گرافيك رايانه اي و فن آوري رايانه هاي مجتمع با كاربري آسان، عملا مديون سرمايه گذاري قبلي كشورمان فوق در اين حوزه است.

2.توسعه نرم افزارهاي پيشرفته

سرمايه گذاري در اين بخش به روند ابداعات و اختراعات شتاب مي بخشد و در بسياري از زمينه ا رفاه و تسهيلات جديد را وارد زندگي بشر مي كند.

3.تحقيقات در زمينه آثار اقتصادي و اجتماعي انقلاب اطلاعات

فن آوري اطلاعات و تجارت الكترونيكي

اقشار مختلف جامعه، به ويژه بخش خصوصي، منافع زيادي از سرمايه گذاري و تحقيقات در حوزه تجارت الكترونيكي برده اند.

بنا به ادعاي نشريه وال استريت ژورنال، از سال 1990 به بعد سرمايه گذاري در زمينه تجارت الكترونيكي در ايلات متحده ساليانه بيش از 300 درصد رشد و عملا بيش از 50 درصد سرمايه گذاري بخش خصوصي در حوزه تحقيقات و صنايع مرتبط با تجارت و بازرگاني الكترونيكي بوده است. بنگاههاي تجاري با بهره گيري از فن آوري اطلاعات موفق به ايجاد تحولات چشم گيري در فعاليت خود شده انداز جمله اين تغييرات مي توان به كاهش هزينه ها، افزايش بهره وري، كاهش زمان توسعه و توليد محصولات جديد، بهره گيري از مهارت گروهي كاركنان، گسترش حوزه فعاليت سازمان از طريق ايجاد ارتباط نزديك تر با مشتريان، توزيع كنندگان و شركا اشاره كرد.

در اين قسمت به پنج مورد از كاربردهاي فن آوري اطلاعات در تجارت الكترونيكي اشاره مي گردد.

1.بازار روز الكترونيكي

تعدادي از موسسات تجاري در حال ايجاد بازار روز الكترونيكي هستند، بازار هايي كه به خريداران و فروشندگان اين اجازه را مي دهد كه تا با يكديگر ملاقات نموده، به تبادل كالا و خدمات بپردازند.

اين موسسات خدمات قابل توجهي ارايه مي دهند كه جمله آنها از راهنماي خريداران و فروشندگان و توليد كنندگان، اطلاعات صنعتي بر اساس نياز و تقاضا، حراج كالا به صورت پيوسته، ارايه خدمات مالي براي كليه مراحل جابجايي نقدينگي مانند : تاييد حساب خريدار و قبول سفارشات و پرداخت مي توان نام برد.

تعدادي از موسسات در حال بررسي و ايجاد فن آوري هاي جديدي هستند كه اين فن آوري ها بازار روز الكترونيكي را موثر تر و پر رونق تر خواهند نمود.

به طوري كه خريداران عمده قادر خواهند بود تا اطلاعات توزيع كنندگان مختلف را تلفيق نمايند، سياست هاي نياز- محور را با سيستم هاي مالي و حسابداري خود يكپارچه كنند در فضاي تجاري جديد ابزارهاي رايانه اي هوشمندي وجود خواهند داشت كه به كمك آنها خريدار بتوانند ارزش واقعي كالا را مورد مقايسه و بررسي قرار دهد. در اين شرايط فروشندگان وارد يك رقابت جدي خواهند شد. رقابتي كه تناه بر اساس قيمت كالا نبوده، بلكه به عوامل ديگري همچون دوام و كاربرد كالا، ضمانت، شرايط حمل ونقل، تحويل و... بستگي دارد.

علي رغم اينكه روند تبادل كالا و خدمات به صورت الكترونيكي هنوز در ابتداي راه است، آمار به دست آمده نشان مي دهد كه به طور ميانگين هزينه توليدات 5 الي 15 درصد، هزينه هاي اداري 70 درصدو زمان سفارش تا تحويل كالا از 7 روز به 2 روز كاهش يافته است.

2.مديريت دانش

بسياري از بنگاههاي تجاري دريافته اند كه بزرگترين سرمايه، دانش كاركنان است. لذا همواره سعي مي كنند تا زمينه مناسب را به منظور توليد، شناسايي، گردآوري و سازماندهي دانش داخلي بنگاه فراهم نموده و نه تنها كاركنان ، بلكه مشتريان و توزيع كنندگان را نيز در بهره وري اين دانش سهيم نمايند. فن آوري اطلاعات مي تواند كمك شاياني به مديريت بهره برداري اين دانش بنمايد.

يكي از زمينه هاي تجربه شده عبارت است از « پايگاه بهترين پيشنهادات ». به عنوان مثال يكي از پايگاههاي جديدي كه اخيرا وارد بازار شده است، مي تواند به طور اتوماتيك كليه مراحل زير را هوشمندانه تعقيب نمايد.

3.داده كاوي

كمپاني هاي زيادي از ابزارهاي داده كاوي بهره گرفته اند تا بتوانند داده هاي حجيم و گسترده را مورد تجزيه و تحليل قرار داده، روند هاي موجود را بيابند.

به عنوان نمونه فروشگاه بزرگ وال- وارث يكي از بزرگترين فروشگاه هاي زنجيره اي اقدام به ايجاد پايگاه عظيمي از داده به حجم 24 ترابايت(تريليون بايت) نموده است.

با استفاده از اين پايگاه وال-مارث قادر است تا به طور همزمان اقدام به گرد آووري و تحليل روند فروش كالا در 2900 شعبه فروش نمايد.

شايد جالب توجه باشد كه به كمك ابزار هوشمند داده كاوي يا اكتشاف روند داده ها، فروشگاه فوق مي تواند اطلاعات كليه خريدها در سطوح هر بخش از فروشگاه، موجودي كالا در هر قفسه، موجودي انبار، پيش بيني فروش، كاهش و يا افزايش فيمت ها، كالاهاي موجود توسط مشتريان و غيره را گردآوري نموده و در اختيار مديران فروشگاه، توزيع كنندگان و مشتريان خود قرار دهد.

اين فن آوري نرم افزاري قدرت مانور بي نظيري براي وال-مارث ايجاد كرده استتا بتواند كالاهاي مناسب را در كوتاه ترين زمان به هر يك از فروشگاههاي متقاضي برساند.

4.آموزش فن آوري- محور

بازار آموزش هاي فن آوري – محور با سرعت در حال رشد است.

مديران دريافته اند كه اين روش آموزش به آموزش گيرنده اجازه مي دهد تا در هر ارگاني كه برايش مناسب باشد، هر كجا كه بتواند و با سرعت فراخور حال خود، به يادگيري بپردازد.

تجربه نشان داده است كه اين روش از آموزش كلاسيك و سنتي اقتصادي تر و اثر بخش تر بوده است.

ناگفته نماند كه هنوز برخي از محققين معتقدند كه بسياري از ابعاد و روشهاي يادگيري، در نرم افزار هاي آموزشي تحت وب لحاظ نشده اند.

5. تحول در نظام هاي تعميرات و نگهداري

امروزه به كمك فن آوري اطلاعات مي توان به طور مستمر شرايط محيطي و عملكرد سيستم ها را در نيروگاه، سد ها، موتورهاي هواپيما، وسايل نقليه و خطوط توليد پيشرفته، تحت نظارت كنترل قرار داد.

با بهره گيري از سنسور هاي پيشرفته عملكرد كليه سيستم ها به يك مركز تصميم گيرنده مخابره شده و عوامل تصميم گيرنده كوچك ترين مشكلات را شناخته و نسبت به رفع آن اقدام مي كنند.

پيشگيري هاي به موقع باعث مي شود تا نظام تعميرات و نگداري جديد با اطمينان و دقت بيشتر و صرف هزينه كمتر به پشتيباني سيستم هاي حساس بپردازد.

تحقيقات پيشرفته و كاربردهاي آينده

برخي از تحقيقات پيشرفته در آينده اي نه چندان دور، اثر قابل توجهي بر فعاليت تجارت الكترونيكي خواهد داشت. به عنوان مثال به 5 مورد زير اشاره مي گردد :

1.آثار اقتصادي، حقوقي و اجتماعي فن آوري اطلاعات

چند مسئله فراروي پديده تجارت الكترونيكي قرار دارد، به طوري كه اگر اين مسائل در سطح بين المللي حل و فصل نشوند، تجارت الكترونيكي در عمل با مشكل مواجه خواهد شد، برخي از اين مسائل عبارتند از :

2.مراقبت از اطلاعات شخصي كاربران، با توجه به اينكه در مواردي سوء استفاده از شماره رمز كارت هاي اعتباري گزارش شده است ( سرقت الكترونيكي ).

3. حقوق مالكيت معنوي

4. ماليات كالاهايي كه از طريق اينترنت خريداري مي شوند.

5.حمايت از حقوق مشتري در اقصي نقاط جهان

6. ارزش حقوقي امضاهاي الكترونيكي (امضاهايي كه اسكن شده و به همراه هر نامه چاپ مي شوند)

7. تناقص بين مرزهاي جغرافيايي كشور ها و دهكده جهاني كه در آن ارتباطات، مجازي و ديجيتالي هستند.

مباحث فوق و بسياري از مباحث مشابه، فهرست پروژه هايي را تشكيل مي دهند كه در حال حاضر به صورت ميان رشته اي توسط محققين علوم رايانه، مخابرات و علوم انساني در دست بررسي و پژوهش هستند. پيشبيني مي شود كه اجراي اين پروژه ها راهكار هاي جديدي را براي تعريف مشاغل، ساختار هاي سازماني موسسات و ساختار بازار هاي تجارتي معرفي نمايند.

2.اينترنت، نسل دوم

در فهرست پروژه هاي جاري ايالات متحده، پروژه اي تحت عنوان اينترنت، نسل دوم در دست پيگيري است.

هدف نهايي اين طرح دستيابي به شبكه اي است كه سرعت آن 100 الي 1000 برابر اينترنت كنوني است. اين پروژه ها عملا يك سرمايه گذاري بلند مدت در زمينه شبكه سازي است.

پهناي باند جديدي كه اينترنت، نسل دوم ارائه خواهد داد، منتهي به ارائه كاربردهاي جديد و پيشرفته در زمينه تجارت الكترونيكي خواهد شد.

3.نرم افزار هاي خودكار

يكي ديگر از زمينه هاي تحقيقات پيشرفته به صورت گويش (رسانه صوت) درك نموده و مثلا فرمان زير را انجام دهند.

تصور كنيد اگر چنين خدماتي آن هم به صورت سيار و حتي در حال تردد انجام پذيرد، چه تحول جديدي در خدمات تجاري و بازرگاني ايجاد خواهد نمود.

4. مديريت اطلاعات

انجام فعاليت هاي تجاري در عصر انفجار اطلاعات امري بس دشوار است، چرا كه عبور از ميان انبوهي از اطلاعات، يافتن مطالب مورد نياز ، پالايش آنها، تحليل مطالب، دسته بندي و ذخيرهمطالب منتخب براي عوامل تصميم گيرنده در محيط تجاري الكترونيكي بسيار تعيين كننده است.

به عبارت ديگر اگر قرار باشد كه فعاليت هاي بازرگاني و داد و ستد در فضاي ديجيتالي مورد پذيرش ملل مختلف واقع گردد، بايد متقاضيان بتوانند به راحتي به اطلاعات فروشندگان، محصولات، خدمات و خريداران دسترسي پيدا كنند. با حجم اطلاعات موجود روي شبكه وب و روند رو به رشد آن، ساز و كارهاي جستجوي كنوني پاسخگوي نياز هاي پيش گفته نخواهد بود، لذا مديريت اطلاعات پيشرفته نيز يكي ديگر از زمينه هاي تحقيقاتي كليدي به شمار مي رود.

5.مديريت اطلاعات چند زبانه و ترجمه مكالمات تلفني همزمان

در حال حاضر يكي از پروژه هاي مهم جامعه اروپا رفع مشكل زبان است.

بنابراين در طرح بلند مدت فن آوري اطلاعات در جامعه اروپا، پيش بيني شده است كه افراد از مليت هاي مختلف بتوانند به راحتي با يكديگر مكالمه تلفني يا از طريق اينترنت داشته باشند و هر يك به زبان ملي خود سخن بگويند.

با روند رو به گسترش اشتراك اينترنت در كشور هاي پهناوري همچون چين و هند، نياز به رفع مشكل زبان براي تسهيل در تجارت الكترونيكي بيشتر احساس مي گردد.

ايالت متحده نيز از جمله كشورهاي پيشرو در انجام اين پژوهش است.

موج اول تحولات در فن آوري اطلاعات، توسط صنايع مربوطه و پژوهشگران علوم رايانه و مخابرات آغاز شد، ولي بديهي است كه موج جديد تحولات رعد آساي فن آوري اطلاعات، بر تمامي فعاليت هاي اقتصادي اثرگذار خواهد بود. به عبارت ديگر، همان طور كه شبكه اينترنت اثر قابل توجهي بر ساختار داخلي سازمان ها و تعادل آنها با رقبا، توزيع كنندگان و مشتريان داشته است، پيشرفت هاي آتي در فن آوري اطلاعات نيز تحول قابل ملاحظه اي در روش هاي رقابت موسسات و بنگاههاي تجاري، در سطح ملي و بين المللي ايجاد خواهد خواهند كرد.