زندگينامه و آثار شيخ فضل بن الحسن طبرسي

معروف به علاّمه امين الاسلام طَبْرِسي

علاّمه بزرگوار امين الاسلام، ابوعلي فضل بن حسن طَبْرِسي از جمله انديشمندان نادرياست كه هر چند در دانشهاي رايج عصر خويش خبره بود، منزلت او در تفسير، تمام ابعاد وجوانب علمي‌اش را تحت شعاع قرار داده، وي را به مثابة مفسّري سترگ در دنياي دانش ومعرف معرفي كرد. در اين نوشتار برآنيم كه به گوشه‌هايي از زندگي هفتاد و نه (ياهشتاد) سالة اين مفسّر قرآن و پيشواي مفسران بپردازيم.

ولادت
او به سال 468 (يا 469 ق.)[1] ديده به جهان گشود وحسن بن فضل طبرسي پدر آن عزيز، او را «فضل» ناميد.[2] اصل و منشأ «فضل بن حسن» طبرسي «تفرش» بوده و به همين سبب به «طَبْرسي» معروف و مشهور گشته است؛[3]هر چند دليلي بر ولادت يا اقامت او در آن ديار علم خيز در دست نيست. در مقابل،گروهي از شرح حال نويسان، طبرسي را اهل طبرستان (مازندران امروز) دانسته‌اند،[4]ليكن وجود دلايلي روشن بر يكي بودنطبرس و تفرش آن ادعاها را مخدوش مي‌سازد؛[5]كه مي‌توان به برخي از آنها اشاره كرد:

بيهقي (معروف بهابن فندق) كه از معاصران طبرسي است[6]در بيان شرح حال او مي‌گويد «طبرس منزلي است ميان قاشان (كاشان) و اصفهان. اصلايشان از آن بقعت بوده است».[7] همچنين يعقوبي[8]و علامه مجلسي،[9]طبرسي را معرّب تفرشي و منسوب به تفرشاز توابع قم مي‌دانسته‌اند.

اين ناحيه نخست از توابع قم بوده و امروزه ازشهرهاي استان مركزي به شمار مي‌رود. اين شهر به دليل نزديكي‌اش به قم، در آغاز وروداسلام، مذهب تشيع را پذيرفت.[10]
تحصيل

فضل بن حسن دوران كودكي و تحصيل خود را در جوار بارگاه ملكوتي امامهشتم ـ عليه السّلام ـ گذراند و پس از چند سال حضور در مكتب، و فراگيري خواندن ونوشتن و يادگيري قرائت قرآن، خود را به منظور تحصيل علوم اسلامي و شركت در جلسه درسبزرگان دين آماده ساخت. او در فراگيري علومي چون ادبيات عرب، قرائت، تفسير، حديث،فقه، اصول و كلام فوق‌العاده تلاش كرد، بدان حد كه در هر يك از آن رشته‌ها صاحبنظرگرديد. با وجودي كه در مدارس آن عصر، علومي چون حساب، جبر و مقابله رايج نبود و كسيبراي فراگيري آن رغبت نمي‌ورزيد، او به سوي آن علوم شتافت و از صاحبنظران آن فن بهشمار مي‌آمد.[11]

اساتيدِ امينالدين[12]طبرسي كه نقش مهمي دربارور كردن شخصيت علمي و معنوي او داشتند از اين قرارند: ابوعلي طوسي (فرزند شيخطوسي)، جعفر بن محمد دوريستي، عبدالجبار مقري نيشابوري، امام موفق الدين حسين واعظبكرآبادي جرجاني، سيد محمد قصبي جرجاني، عبدالله قشيري، ابوالحسن عبيدالله محمدبيهقي، سيد مهدي حسيني قايني، شمس الاسلام حسن بن بابويه قمي رازي، موفق عارفنوقاني و تاج القراء كرماني.[13]

هجرتي پربار

امين الاسلام طبرسي حدود 54 سال در مشهد مقدس سكونت داشت و سپسبنابر دعوت بزرگان سبزوار، و با توجه به امكانات بسياري كه در آن شهر موجود بود وزمينه تدريس، تأليف و ترويج دين را براي او فراهم مي‌ساخت، در سال 523 ق. راهي آنديار گرديد. سادات آل زباره ـ كه طبرسي با آنان نسبت فاميلي داشت ـ ميزبان او بودندو از كمك و همكاري با آن عالم وارسته دريغ ننمودند.[14]

نخستين اقدام شيخ، پذيرش مسؤوليت «مدرسة دروازه عراق» بود[15]كه با سرپرستي و راهنمايياو، مدرسه به حوزه علميه وسيع و با اهميتي مبدّل گشت غناي فرهنگي و علمي اين مكان،سبب جذب محصلان بسياري از دور افتاده‌ترين نقاط ايران گرديد و طلبه‌هاي جوان به عشقرسيدن به كمال و خدمت به مكتب در آن مدرسه مشغول تحصيل شدند و علوم مختلفي چون فقهو تفسير را از محضر طبرسي فرا گرفتند. شاگردان دانشمند و بلند آوازه ذيل ثمره تلاشعلمي شيخ است: رضي الدين حسن طبرسي (فرزند طبرسي)، قطب الدين راوندي، محمد بن عليبن شهر آشوب، ضياء الدين فضل الله حسني راوندي، شيخ منتجب الدين قمي، شاذان بنجبرئيل قمي، عبدالله بن جعفر دوريستي، سيد شرف شاه حسيني افطسي نيشابوري و برهانالدين قزويني همداني.[16]

آثارسبز

 
مصنفات و آثار متعددي از امين الاسلام طبرسي به يادگار مانده است كه جملگياز فضل و دانش آن عالم كوشا و انديشمند توانا حكايت مي‌كند. گنجينه آثار او بدينشرح است: الآداب الدينيه للخزانه المعينيه، اسرار الامامة، اعلام الوري باعلامالهدي، تاج المواليد، جوامع الجامع، الجواهر (جواهر الجمل)، حقائق الامور، عدةالسفر و عمدة الحضر، العمده في اصول الدين و الفرائض النوافل، غنية العابد و منيةالزاهد، الفائق، الكافي الشافي، كنوز النجاح، مجمع البيان، مشكوة الانوار فيالاخبار، معارج السؤال، المؤتلف من المختلف بين ائمة السلف، نثراللآلي، النورالمبين و روايت صحيفة الرضا ـ عليه السّلام ـ.[17]

پيشواي مفسران

انديشه خدمت به قرآن از اوان جوانيدر ذهن علاّمه جاي داشت. زندگي‌اش آميخته با آن كتاب الهي بود احياي معارف آن معجزهبي‌بديل و يگانه و نوشتن تفسير از آرزوهاي اصلي او به شمار مي‌رفت. خالق هستي، آنبر آورنده آرزوها، توفيق عرضه آثار جاودان و ميراث ماندگار را به او ارزاني داشت ودر حالي كه سن علاّمه از شصت تجاوز كرده و موهاي سرش به سپيدي گراييده بود سه كتابتفسير قرآن را به سبك‌هاي مختلف به رشتة تحرير درآورد. او چنان ابتكاري را در تفسيرقرآن به كار بست كه تا قر حاضر، مفسّران ديگر بر آستان تفسير او اعتكاف كرده، ازخرمن بي‌‌پايانش ـ كه الهام گرفته از مكتب اهل بيت عصمت و طهارت ـ عليهم السّلام ـبود ـ استفاده كردند. مناسب است به اختصار به سبك و محتويات هر يك از تفاسير آندانشمند فرزانه اشاره نماييم.
الف. «مجمع البيان» سرآمد تفاسير

«آستين همتبالا زدم و نهايت جدّ و جهد را به كار بستم و ديدار بيدار داشتم و انديشه به زحمتافكندم و بسيار تفكر كردم و تفاسير گوناگون را در پيش رو نهادم و از خداوند سبحانتوفيق و تيسير طلبيدم و نگارش كتابي را آغاز كردم كه در نهايت فشردگي و پيراستگي وحسن نظم و ترتيب است و حاوي انواع و اقسام دانش تفسير است و درّ و گوهرهايي اعم ازعلم قرائت، اعراب و لغت، پيچيدگي و مشكلات، معاني و جوانب، نزول و اخبار، قصص وآثار، حدود و احكام و حلال و حرام در بردارد و از خدشه‌هايي كه مبطلان آن مطرحكرده‌اند سخن گفته و سخني را آورده‌ام كه تنها اصحاب ما ـ رضي الله عنهم ـ متعرض آنشده‌اند و استدلالات بسياري را در صحت اعتقادات خود اعم از اصول و فروع و معقول ومنقول به گونه‌اي معتدل و مختصر و بالاتر از ايجاز و پايين‌تر از تفصيل در بردارد؛زيرا انديشه‌هاي عصر حاضر تاب تحمل سنگيني فراوان ندارد و از تلاش در ميادينمسابقات بزرگ ناتوان است زيرا از علما تنها نامي مانده و از علوم تنها رمقي».[18]

گرايش روحي بر نوشتن تفسير باابتكار و سبكي منحصر به فرد كه از روزگار جواني در او جولان داشت و همچنين تشويقيار و دوست نزديكش، محمد بن يحيي (از سادات آل زباره و از شخصيتهاي برجسته سبزوار) دو عامل و انگيزه‌اي است كه مؤلف محترم خود در مقدمه بدان اشاره كرده است. برخي ازمورخان با بيان داستاني از طبرسي، انگيزة ديگري را در باب علت نوشتن تفسير دخيلمي‌دانند. آن حكايت از اين قرار است:
زماني سكته‌اي بر علامه عارض مي‌شود وخاندانش به اين گمان كه او به رحمت ايزدي پيوسته است وي را به خاك مي‌سپارند. او پساز مدتي به هوش آمده، خود را درون قبر مي‌بيند و هيچ راهي را براي خارج شدن ورهايياز آن نمي‌يابد. در آن حال نذر مي‌كند كه اگر خداوند او را از درون قبر نجات دهدكتابي را در تفسير قرآن بنويسد. در همان شب قبرش به دست فردي كفن دزد نبش مي‌شود وآن گوركن پس از شكافتن قبر شروع به باز كردن كفنهاي او مي‌كند. در آن هنگام علامهدست او را مي‌گيرد! كفن دزد از ترس، تمام بدنش به لرزه مي‌افتد، علامه با او سخنمي‌گويد، ليكن ترس و وحشت آن مرد بيشتر مي‌شود. علاوه طبرسي به منظور آرام ساختناو، ماجراي خود را شرح مي‌دهد و پس از آن مي‌ايستد. كفن دزد نيز آرام شده، بادرخواست علامه كه قادر به حركت نبود، او را بر پشت خود مي‌نهد و به منزلش مي‌رساند. طبرسي نيز به پاس زحمات آن گوركن، كفنهاي خود را به همراه مقدار بسياري پول به اوهديه مي‌كند. آن مرد نيز با مشاهده اين صحنه‌ها و با ياري و كمك علامه توبه كرده،از كردار گذشته‌اش از درگاه خداوند طلب آمرزش مي‌كند. طبرسي نيز پس از آن به نذرخود وفا كرده، كتاب مجمع البيان را مي‌نويسد.[19]

شيخ طبرسي تفسيرخود را در مدت هفت سال و با اقتباس ازتفسير«التبيان» اثر شيخ طوسي، تدوين كرد و هر يك از فنون مختلف قرآني را به صورتجدا از هم و در قالبي منظم و مرتب بيان نمود. اين نظم خاص سبب گرديد كه دانشمندانشيعه و سنّي، آن تفسير را بر بسياري از تفاسير ديگر برتري داده، آن را مورد ستايشقرار دهند.[20]
مجمع البيان درده جلد تدوين و در پنج مجلد چاپ شده است. اين كتاب با مقدمه‌اي مفيد آغاز شده وموضوعاتي در هفت فن به قرار ذيل در آن مطرح شده است: تعداد آيات قرآن و ثمره آشناييبا آن، ذكر اسامي قرّاء مشهور قرآن و نظرات آنان، تعريف تفسير، تأويل و معني،نامهاي قرآن و معاني آن، يادي از علوم قرآن و مسائل مربوط به آن و كتابهايي كه درمورد آن تأليف شده است، احاديث مشهور پيرامون فضيلت قرآن و اهل آن و بيان آنچه كهبراي قاري قرآن نيكوست (چون زيبا خواندن الفاظ قرآن.

پي نوشت :

[1] . طبرسي و مجمع البيان، حسينكريمان، ج 1، ص 207.
[2] . مجالسالمؤمنين، قاضي نور الله شوشتري، ص 202؛ امل الامل، حر عاملي، ج 2، ص 216.
[3] . تاريخ بيهق، ابوالحسن علي بن زيدبيهقي، ص 242.
[4] . رياضالعلماء، ميرزا عبدالله افندي، ج 4، ص 357؛ اعيان الشيعه، محسن امين عاملي، ج 8، ص 398.
[5] . رك: تاريخ بيهقي،تعليقات آقاي احمد بهمنيار، ص 353؛ طبرسي و مجمع البيان، ج 1، ص 172.
[6] . تاريخ بيهقي در سال 565 ق. تأليفشده است.
[7] . تاريخ بيهق، ص 242. (شايان ذكر آنكه در سال 565 ه‍ . ق تأليف شده است).
[8] . البلدان، احمد بن ابي يعقوب يعقوبي، ص 38.
[9] . روضات الجنات، ميرزا محمدباقر خوانساري، ج 1، ص 64، به نقل از ميرزا عبدالله افندي، شاگرد مرحوم مجلسي.
[10] . نزهة القلوب، حمداللهمستوفي، ص 68.
[11] . تاريخبيهق، ص 242.
[12] . امين الدينو امين الاسلام از القاب فضل بن حسن طبرسي است.
[13] . رياض العلماء، ج 4، ص 357؛ مستدرك الوسائل، ميرزا حسيننوري، ج 3، ص 487؛ طبرسي و مجمع البيان، ج 1، ص 300، مفاخر الاسلام، علي دواني، ج 3، ص 412.
[14] . تاريخ بيهق، ص 242.
[15] . همان.
[16] . رياض العلماء، ج 4، ص 341 و 342، مقابس الانوار، شيخ اسدالله تستري، ص 14؛ روضات الجنات، ج 5، ص 357؛ طبرسي ومجمع البيان، ج 1، ص 313.
[17] . معالم العلماء، ابن شهر آشوب، ص 315، امل الامل، ج 2، ص 216؛ بحار الانوار، علامهمجلسي، ج 1، ص 30؛ كشف الظنون، حاجي خليفه، ج 2، ص 1602؛ ايضاح المكنون، اسماعيباشابغدادي، ج 2، ص 433، الذريعة، آقا بزرگ تهراني، ج 2، ص 41؛ منتهي المقال،ابوعلي حائري، ص 241؛ معجم المؤلفين، عمر رضا كحاله، ج 8، ص 66؛ طبقات اعلام الشيعه (قرن سادس)، آقا بزرگ تهراني، ص 217؛ روضات الجنات، ج 5، ص 361.
[18] . مجمع البيان، امين الاسلام طبرسي، ج 1، ص 10.
[19] . رياض العلماء، ج 2،ص 358؛ روضات الجنات، ج 5، ص 362؛ مستدرك الوسائل، ج 3، ص 487، در ضمن نمونه همينماجرا به مولا فتح الله كاشاني نويسنده تفسير منهج الصادقين (متوفي 988 ق.) نيزنسبت داده شده است. ر. ك: روضات الجنات، همان.
[20] . طبرسي و مجمع البيان، ج 2، ص 42، نويسنده در اين كتابصفحاتي را به مقايسه اين دو تفسير اختصاص داده است.

زندگی نامه پهلوان تختی

غلام‌رضا تختی در محلهخانی‌آباددر جنوب تهران به دنيا آمد. از زندگی او جزئيات تاريخی زيادی در دست نيست. با تبديل شدن او به يک «قهرمان ملی»، گاها داستان‌هايی درباره او نقل می‌شود که لزوماً صحت تاريخی ندارند. در ايران از تختی به عنوان «جهان پهلوان» ياد می‌شود. کتاب‌های زيادی در وصف او تأليف شده است، فيلمی سینمایی در مورد وی ساخته شده، حتیتندیسیاز وی ساخته شده و درميدان تجريشدر شهرتهراننصب شده است. به افتخار او هر ساله به بهترين کشتی‌گيران ايران «جايزهغلام‌رضا تختی» اهدا می‌شود. تختی در طول زندگی خود به کارهای عامل المنفعهپرداخت و خدماتی را به محرومين کرد. وی احساس هم‌فکری با نهضت ملی وخصوصاًنهضت ملی‌شدن نفتدر ايران داشت.       

تبار

حاج قُلی،پدربزرگ غلامرضا تختی، در محلهٔ خانی‌آباد، فروشندهٔ خوارُبار بود. دردکانش بر روی تخت بلندی می‌نشست و به همین سبب در میان اهالی خانی‌آباد به «حاج قلی تختی» شهرت یافته بود. همین نام بعدها به نام خانوادگی آنها تبدیلشد. رجب خان، پدر غلامرضا تختی، تاجری ورشکسته بود که زود درگذشت و او را با تنگدستی یتیم گذاشت.        
سال‌های نخستین

غلامرضا تختی در۵شهریور۱۳۰۹در محلهٔخانی‌آباددر جنوبتهرانبه دنیا آمد. او دو برادر و دو خواهر داشت که همهٔ آنها از وی بزرگ‌تربودند. وی تحصیلات ابتدایی را در دبستان حکیم نظامی تهران گذراند و پس ازگذراندن اول متوسطه در دبیرستان منوچهری تهران ترک تحصیل کرد. تختی همراهکار، بهورزش زورخانه‌ایوکشتیمی‌پرداخت. او در سال۱۳۲۷بهخدمت سربازیرفت و در۲۵مهرهمان سال در ادارهراه‌آهناستخدام شد. وی سابقهٔ کار درشرکت نفتمسجد سلیمانرا هم داشت.         
جوانی

او در۳۰بهمن۱۳۴۵با شهلا توکلی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج پسری به نامبابکبود که در۱۱شهریور۱۳۴۶به‌ دنیا‌ آمد.       

مرگ و ابهام‌های آن   

تختی در۱۷دی۱۳۴۶در اتاقش درهتل آتلانتیک تهراندرگذشت. او دو روز قبل از مرگش یعنی ۱۶ دی،وصیت‌نامهاش را در دفترخانه اسناد رسمی شماره ۲۰۲ تحت شماره ۳۴۲۸ و با تعیین کاظم حسیبی به عنوان سرپرست فرزندشبابک (که تنها ۴ ماه داشت)؛ به ثبت رسانده بود. دربارهٔ دلایل مرگ او اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد.
براساس اخبار منتشره در روزنامه‌هایاطلاعاتوکیهان۱۸دی غلامرضا تختی بخاطر اختلافات خانوادگی با همسرششهلا توکلیو براثرخودکشیجان باخته‌است. برای دلایل خودکشی او مواردی چون شکست درازدواجو ناکامی‌هایش در مسابقات در پایان عمر ورزشی تختی نامبرده می‌شود. با اینحال عده‌ای از دانشوران مرگ وی را مشکوک می‌دانند. این عقيده کهساواکاو را به دليل محبوبيت زياد و عدم وفاداری به نظام وقت ایران به قتل رسانیده‌است، همواره در بين مردم شیوع داشته‌است.
جلال آل‌احمددربارهٔ مرگ او چنین نوشت: «از آن همه جماعت هیچ کس، حتا برای یک لحظه، به احتمال خودکشی فکر نمی­کرد.»
در پیانقلاب ۱۳۵۷که بسیاری از اسناد ساواک به دست نیروی‌های انقلابی افتاد، هیچ مدرکی دال بر دست‌داشتن ساواک و یا کشتن وی یافته‌نشد.
غلامرضا تختی، تا چند سال قبل ازمرگش مورد مهر و محبت محمدرضاشاه پهلوی قرار داشت که به ورزش و ورزشکارانعلاقه‌ی زیادی نشان می‌داد. اما نزدیکی او به شخصیت‌های وابسته به جبهه ملیو هواداران دکتر محمد مصدق و عضویت او در جبهه ملی، رفته رفته او را ازنظام حاکم بر ایران دور کرد و سرانجام شرکت او در یک میتینگ جبهه ملی درمیدان جلالیه تهران، او را مورد بی‌مهری کامل دستگاه قرار داد.
از این رو، پس ازمرگ تختی در اتاق هتلی به نام آتلانتیک - که علت آن خودکشی اعلام شد - اینشایعه بر سر زبان‌ها افتاد که او به دست رژیم و دستگاه امنیتی آن کشته شده.

رکوردها

• تختی اولین کشتی‌گیر ایرانیاست که موفق شد در سه وزن مختلف صاحب مدال‌های جهانی و المپیک بشود: جهانی۵۱و المپیک ۵۲ (در ۷۹ کیلوگرم)، المپیک ۵۶، ۶۰، جهانی تهران و یوکوهاما (در ۸۷ کیلو) وجهانی ۶۲ تولیدودر ۹۷ کیلو.
• تختی نخستین ورزشکار ایرانی بود که در سه المپیک مدال گرفت، دست‌آوردی‌ که پس از او تنهامحمد نصيریوهادی ساعیبه دست آورده‌اند.
• تختی با ۷ مدال در رقابت‌های المپیک و قهرمانی جهان رکورددار کسب بیشترین مدال جهانی در میان کشتی‌گیران ایرانی‌ است.
• تختی اولین ورزش‌کار ایرانی بود که در ۴ المپیک شرکت کرد. امیررضا خادم (از۱۹۸۸سئول) تا۲۰۰۰سیدنیتنها ورزشکار دیگر ایرانی‌ست که رکورد شرکت در ۴ المپیک را دارد.

گرایش‌های سیاسی و فعالیت‌های اجتماعی    

غلامرضا تختی در در تابستان ۱۳۴۰ خورشیدی از طرفدارانمحمد مصدقو «جبهه ملی ایران» شد.      
پس ازکودتای ۲۸ مرداد،مدتی دچار غم‌زدگی ناشی از تحولات سیاسی و کنار گذاشته شدن محمد مصدق ازمقام نخست وزیری شد و تلاش می‌کرد تا نامش در مجامع عمومی زیاد برده نشود.
در تاریخ۱۰شهریور۱۳۴۱زلزله مهیبی به قدرت ۷٫۲ ریشتر، به ویرانی کامل شهربوئین زهراو تمام روستاهای اطرافش انجامید. بر اثرزلزله بوئین زهرادر حدود بیست هزار نفر کشته و هزاران خانواده نیز بی‌خانمان شدند. به‌دنبال ناتوانی دولت وقت برای عملیات کمک و امداد، غلامرضا تختی یککامیون در اختیار گرفت و با آن به محلات پرجمعیتتهرانمی‌رفت و با بلندگو شخصا از مردم می‌خواست تا به زلزله‌زدگان کمک کنند. مردم نیز رخت، لباس و پول اهدایی خود را به تختی می‌سپردند. واکنش‌ها چنانباورنکردنی بود که بلافاصله موجی بزرگی از نیکوکاران به راه افتادند وده‌ها کامیون به وی سپرده شد.        
پس از وقایع۱۵خرداد۱۳۴۲، وی به عنوان عضوی از شورای مرکزی جبهه ملی ایران برگزیده شد. این واقعه باعث شد تا از سویساواکبه عنوان یک «ناراضی» شناخته شود. از این روی، دستگاه ورزشی بنا به تصمیمسازمان امنیت و اطلاعات کشور، از تمرین‌های تختی جلوگیری می‌کرد و به هر شکل می‌کوشید تا از حضور او در مجامع ورزشی بین‌المللی که با استقبالکنفدراسیون دانشجویان ایرانیروبرو می‌شد، جلوگیری کند.   
هنگام درگذشتمحمد مصدقدر تاریخ۱۴اسفند۱۳۴۵، غلامرضا تختی به تهدید مأموران نظامی و امنیتی مبنی بر خودداری از سفر بهاحمدآبادگوش فرا نداد و به افسران می‌گفت «دستگیرم کنید».

كسب 10 مدال جهاني و آسيايي گواه بر خستگي‌ناپذيري و پايمردي اين بزرگمرد كشتيايران و جهان است كه او را به يكي از نوابغ و نوادر كشتي جهان مبدل كردهاست.تختي علاوه بر موفقيت در عرصه كشتي داراي صفات عالي اخلاقي همچونمردمداري، ايمان به خدا و منش‌هاي پهلواني بود كه نام وي را براي هميشه درتاريخ و اذهان مردم ايران ثبت كرد.زندگي تختي روز شانزدهم دي ماه سال 1346در هتل آتلانتيك تهران به طرز مشكوكي پايان يافت و روز هفدهم دي ماه بر دوشمردم در خاك در ابن‌بابويه خفت تا نامش در شهر باستاني و مذهبي ري برايهميشه زنده بماند

جهان پهلوان تختي در روز پنجم شهريور ماه سال 1309 خورشيدي درخانواده اي متوسط در محله خاني آباد تهران متولد شد. پدرش به سبب اعتقاداتمذهبي و ارادت به امام هشتم، نام غلامرضا را براي وي برگزيد. دو پسر و دودختر ديگر از غلامرضا بزرگتر بودند.شادروان تختي به لحاظ مشکلات خانوادگيفقط 9 سال در دبستان و دبيرستان منوچهري خاني آباد درس خواند و در سال 1329به سبب علاقه به کشتي و ورزش باستاني به باشگاه پولاد رفت.تختي در دورانزندگي ورزشي اش رکورد دار شرکت در المپيک ها و کسب بيشترين مدال از اينآوردگاه بود. در چهار دوره المپيک حضور داشت و حاصل آن يک طلا، دو نقره ويک عنوان چهارم بود که در کشي ايران اين امر اتفاق نادري است. جهان پهلوانعلاوه بر قهرماني، به لحاظ منش و رفتار انساني و سجاياي اخلاقي پسنديده وجوانمردي و نوع دوستي شهره خاص و عام بوده است

زندگی نامه پهلوان تختی

او زندگي خود را وقف مردم کرده بود. شادروان تختي درورزش باستاني و کشتي پهلواني نيز داراي تبحر و مهارت بود، چنان که سه بارپهلوان ايران شد و هر بار کشتي گيران نامداري را مغلوب کرد.وي چهار ماه پساز بازگشت از آخرين سفر خود(توليدو،1966 ) در آبان ماه سال 1345 زندگيمشترک خود را با همسرش آغاز کرد؛ که حاصل آن تولد بابک در سال 1346 بود وسرانجام پس از گذشت چهار ماه از تولد فرزندش خبر درگذشت جهان پهلوان همه رادر اندوهي عظيم و بهتي شگفت انگيز فرو برد    

نظامي گنجوي

حكيم جمال الدين ابومحمد الياس بن يوسف بن زكي بن مؤيد نظامي گنجوي شاعر معروف ايراني در قرن ششم ه.ق در سال 530هجري در گنجه ديده به جهان گشود.مادر وي از نژاد كرد بود.
نظامي را بي شك بايد در شمار اران شعر فارسي و از استادان مسلم اين زبان دانست.اگر چه داستان سرايي در زبان فارسي به وسيله نظامي شروع نشده است، ليكن تنها شاعري است كه تا پايان قرن ششم هجري توانست شعر تمثيلي را در زبان فارسي به حد اعلاي تكامل برساند،نظامي است.      
وي در انتخاب الفاظ و كلمات مناسب و ايجاد تركيبات خاص تازه و ابداع و اختراع معاني و مضامين نو و دلپسند و توصيف طبيعت و اشخاص و احوال آن ها در شمار كساني است كه بعد از خود نظيري نيافته است.
مهارتي كه نظامي در تنظيم و ترتيب منظومه هاي خود به كار برده است باعث شد كه بزودي شاعران از آثار او تقليد كنند.تعداد كساني كه آثار او را تقليد كرده اند بسيار است.نخستين و بزرگترين شاعري كه به تقليد نظامي در نظم پنج گنج همت گماشت،امير خسرو دهلوي است و از ديگر مقلدان بزرگ وي مي توان به خواجوي كرمانيجامي، هاتفي، وحشي بافقي و آذر بيگدلي اشاره كرد .
نظامي علاوه بر پنج گنج ديوان قصايد و غزلياتي هم دارد.    
نظامي قصايد متعددي دارد كه به پيروي از سنايي در وعظ و حكمت سروده است.نظامي چنان كه از اشعارش بر مي آيد، در آغاز جواني به تحصيل ادب و تاريخ همت گماشت و بيشتر عمر خود را در گنجه گذرانيد و كمتر از موطن خود دوري گزيد، مگر سفر كوتاهي كه به دعوت قزل ارسلان به يكي از شهرهاي نزديك گنجه كرد و در مجلس قزل ارسلان با نهايت عزت و احترام پذيرفته شد.  
وي با اصول عرفان آشنا بود و عملا نيز به زهد و تصوف مي پرداخت و پادشاهان نيز رعايت مقام او را مي كردند و در حضور وي از مي و مطرب پرهيز مي كردند.  
نظامي از شاعران معاصر خود تنها با خاقاني ارتباط داشت و بعد از فوت آن استاد در مرثيه او گفت:
همي گفتم كه خاقاني دريغاگوي من باشد / دريغا من شدم آخر دريغاگوي خاقاني
نظامي غير از ديواني كه دولتشاه عدد ابيات آن را، بيست هزار بيت نوشته و اكنون مقداري از آن در دست است، پنج مثنوي مشهور به نام پنج گنج دارد كه آن ها را خمسه ي نظامي مي گويند.
مثنوي اول از پنج گنج، مخزن الاسرار است كه مشتمل بر حدود 2260 بيت است و شاعر آن را به نام فخرالدين بهرام شاه بن داوود، پادشاه ارزنگان ناميده است. فخرالدين بهرام شاه نيز در برابر اين تحفه پنج هزار دينار و پنج سر استر رهوار به نظامي جايزه داد.     
مثنوي دوم منظومه خسرو و شيرين است كه در 6500 بيت سروده شده است.
مثنوي سوم منظومه ليلي و مجنون است كه در 4700 بيت سروده شده است.
مثنوي چهارم بهرام نامه يا هفت پيكر يا هفت گنبد است كه در 5136 بيت ساخته شده است.
پنجمين مثنوي از پنج گنج اسكندر نامه است. اين كتاب مجموعا در10500 بيت سروده شده و شامل دو قسمت است كه نظامي نخستين را، شرفنامه و دومين را اقبالنامه ناميده است.
نظامي گنجوي در سال 591 ه.ق وفات يافت.

والدين و انساب : نظامي به سال 530 يا 540 هجري در گنجه متولد شد. پدر او، يوسف بوده و مادرش رئيسه نام داشت. برخي اصل او را از عراق، نواحي قم و تفرش مي دانند. هر چند كه او از زادگاه خود خشنود نبود، اما تمام عمر خود را در گنجه سپري كرده است.   
تحصيلات رسمي و حرفه اي : نظامي نيز مانند تمام بزرگان دانش و ادب در زمان جواني به دانش اندوزي و كسب هنر و كمال اشتغال داشت. او به دليل كوشش و رنج بسيار در راه فرا گرفتن دانش و ادب به آن مقام و مرتبه عالي در فرهنگ و سخنوري رسيده است.      
با مروري در آثار نظامي اهتمام بسيار او در كسب دانش هاي زمان را يم توان مشاهد ه نمود چنانكه آورده است: به بازي نبردم جهان را به سر- كه شغلي دگر بود جز خواب و خور نخفتم شبي شاد بر بستري- كه نگشادم آن شب ز دانش دري چون نظامي در فراگيري علوم رايج رنج مي برد و همروزگاران خود را از خود فروتر مي يابد. به خود ستايش مي پردازد: ز چندين سخنگو سخن ياد دار- سخن را منم در جهان يادگار سخن چون گرفت استقامت به من- قيامت كند تا قيامت به من منم سر و پير اي باغ سخن- به خدمت ميان بسته چون سرو من
استادان و مربيان : بنابر بعضي اقوال، نظامي در طريقت و سيرو سلوك از مريدان اخي فرج زنجاني شمرده مي شد
دوره اي ها و همكاران : نظامي در زمان حيات خود از دوستي و همارهي افراد زيادي برخوردار بود. وي با اكثر معاصران خود روابط حسنه اي داشت. از جمله شاعران معاصر او، خاقاني و عوفي مي باشند. گويند كه نظامي به آنها ارادت خاص داشته و حتي در مرگ خاقاني، مرثيه اي سروده است.        
همسر و فرزندان : نظامي با زني كه امير در بند او را تحفه فرستاده بود، ازدواج كرد، او را عاشقانه دوست مي داشت. مثنوي خسرو شيرين را متاثر از دوران خوش زندگي با همسرش مي داند كه آفاق نام داشت. كه در جواني چشم از جهان فرو بست . حاصل اين وصلت پسري بنام محمد است. نظامي پس از مرگ آفاق دوبار ازدواج نمود كه علت آن مرگ زود هنگام همسرانش بود.        
نظامي به همسران خود احساسات لطيف و علاقه و محبتي خاص داشت. اين امر را مي توان در مثنويهاي عاشقانه او و مضامين دقيق و خيالات باريك وي يافت. نظامي مرگ شيرين، قهرمان داستان و مظهر يك زن خوب را، كه در آغاز جواني و بهار زندگي با آنهمه زيبايي و دلبري رخت از جهان كشيد و در زير خاك پنهان شد، شبيه مرگ «‌آفاق» معشوق و محبوب جوانمرگ خود مي داند، و چنين مي آورد: در اين افسانه شرط است اشك راندن - گلابي تلخ بر شيرين فشاندن بحكم آنكه آن كم زندگاني- چو گل بر باد شد روز جواني سبكرو چون بت قبچاق من بود- گمان افتاد خود كآفاق من بود. همايون پيكري نغز و خردمند- فرستاده بمن داراي دربند
وقايع ميانسالي : در زمان نظامي خرافات و اعتقاد به سعد نحس بودن كواكب وجود داشت. چون نظامي خود داراي فكر بلند بوده و در علوم عقلي و نقلي تبحر داشت، برخلاف مردم آن زمان كه عموماً‌معتقد به تأثير نجوم و سعد و نحس كواكب و ايام هفته و ماه بودند با كمال صراحت و شجاعت عقيده علمي خود را كه مخالف عقايد عمومي آن زمان بود بيان مي كند، و مي گويد ستارگان نيز خود مخلوق واجب الوجود هستند و هيچگونه تأثيري در سرنوشت و آينده فرزندان آدم ندارند.    
همفكران فرد : نظامي به دليل سبك خاص ادبي كه داشت، مورد توجه بسياري قرار گرفته اتس. از جمله شاعراني كه از آثار نظامي تقليد كرده اند عبارتند از: امير خسرو دهلوي، جامي، هاتفي، قاسمي، وحشي، عرفي، مكتبي، فيضي فياضي، اشرف مراغي و آذر بيگدلي. خواجوي كرماني، هلالي جغتايي، مولانا هاشمي كرماني، مولانا نويدي شيرازي .          
آرا و گرايشهاي خاص : نظامي بغير از شاعري و سخنوري در علوم عقلي بويژه در فلسفه، منطق، رياضيات و نجوم سرآمد بود. او در علوم نقلي نيز هماننده اخبار، قرآن، فقه، احاديث تبحر و مهارت كامل داشته است. اشعار نظامي در توحيد و استدلال بر يگانگي خداوند و رد بر طبيعيون و اهريون مي باشد. كه در مثنويهاي پنجگانه او با استدلالهاي گوناگون و تعبيرات مختلف آمده است، قدرت بيان و برهان و وفور و كثرت اطلاع او در اين زمينه از شهرت بسياري برخوردار است. نظامي معتقد بود كه بدون فراگرفتن دانش و تنها با تكيه بر فكر و قريحه نمي توان به پايگاه بلندي رسيد. هرچند كه پيوند او با مكتبهاي صوفيان به درستي روشن نيست، اما از سخن و شعر او بر مي آيد كه انساني وارسته و به دور از وابستگي بوده است. وي بويژه از پيوستن به دربارها و ارباب دولت پرهيز داشته است. نظامي هيچگاه در مدح مبالغه ننمود و براي جلب نظر حكمرانان، شعر نساخت او بخصوص در اواخر عمر گوشه گير و آزاده زيست و گردن در پيشگاه امر فرود نياورد.نظامي آنچه از قول حكما و فلاسفه يونان، درباره چگونگي آفرينش و نخستين آفريده بيان مي كند موافق عقيده و مذهب فلاسفه است. ولي آنچه را بعنوان گفته و راي خود اظهار مي دارد، موافق عقيده حكما و دانشمندان اسلامي است كه نخستين آفريده را عقل مي دانند.

چگونگي عرضه آثار : مقام علمي نظامي در غرب و شرق زبان زد همگان مي باشد. بعنوان مثال، يان ريپكا، هفت پيكر نامي را به زبان فرانسوي ترجمه نموده است. و يلهلم باحز، خاورشناس آلماني نيز درباره نظامي بحث و تحقيق كرده، و همچنين ويلسون خاورشناس انگليسي، هفت پيكر نظامي را به انگليسي برگردانده است. در سال 1812 ميلادي دو نفر از فضلاي هند بنام هاي بدرالدين علي و مير حسين علي، اسكندر نامه را با نام منتخب شروح اسكندر نامه به چاپ رساندند. علاوه بر آن برتلس، دانشمند روسي نيز در مورد نظامي تحقيقاتي انجام داده است . يك خاور شناس روسي ديگر بنام فرانسوا اردمان منتخبي از اسكندر نامه نظامي را تحت عنوان جنگ روس و روم به چاپ رسانيده است. بعد از آن يك متشرق ديگر روسي بنام لوئي اسپيتز ناجل كتابي بنام لشكر كشي اسكندر كبير نوشت كه مطالب آنرا از اسكندرنامه نظامي اقتباس كرده بودم هربرت دودا، متشرق چكسلواكي نيز كتاب فرهاد و شرين را چاپ و منتشر كرده است. دكتر عبدالنعيم محمد حسن مصري هم كتابي بنام نظامي الگنجوي شاعر الفضيله در مصر به چاپ رسانيده است. در مورد ارزش يا اهميت آثار نظامي در جهان آمده است : رمضاني كاتب، قسمت اول اسكندر نامه نظامي را بنا به درخواست آقاي ريچارد جانسن استنساخ نمود، و قسمت دوم اسكندر نامه نيز توسط شخصي موسوم به ميرعليخان به همين شخص انگليسي تقديم گرديد. استعمار گران انگليسي هند و شخصيت . آثار حكيم نظامي گنجوي، نامه اقبال، ياد نامه اقبال يغمائي . انگليسي ها در قرون جديد از آثار نظامي به منظور آموزش زبان فارسي به كارمندان شركت هند شرقي استفاده مي كردند، همانند كليات نظامي، مخزن الاسرار، اسكندر نامه و خمسه نظامي بدان جهت چاپهاي متعددي از آن آثار به عمل آورده اند. 

آثار نظامی

پنج گنج

مهمترین اثر او «پنج گنج» یا «خمسه» است که تعداد ابیات آن را تا حدود 20 هزار بیت نوشته اند. وعبارتست از: مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر، اسکندرنامه، که تمامی مثنویها به سبک عراقی است.
1- قدیم ترین مثنوی نظامی مخزن الاسرار است. مخزن الاسرار شامل 2260 بیت است. این مثنوی در حدود سال 570 به نام فخرالدین بهر شاه بن داود (متوفی 622) به نظم درآمد و مشتمل بر 20 مقاله در مواعظ و حکم است 2260 بیت دارد و حاوی اندیشه های زاهدانه و عارفانه است. در هر مقاله پس از شرح عنوان مقاله، برای تأثیرگذاری بیشتر داستانی کوتاه اما پر محتوا و دلنشین روایت شده است.
2- مثنوی خسرو و شیرین شامل 6500 بیت است. این مثنوی داستان عشق خسرو پرویز پادشاه ساسانی به شیرین شاهدخت ارمنی می باشد و در سال 576 به پایان رسیده و از طرف شاعر به اتابک شمس الدین محمد جهان پهلوان بن ایلد گز (567-581) تقدیم شده است.  
3- مثنوی لیلی و مجنون شامل 4500 بیت است که به سال 584 به نام شروانشاه ابوالمظفر اخستان سروده شده است در این مثنوی داستان پر سوز و گداز عشق مجنون (قیس عامری) از قبیله بنی عامر و لیلی دختر سعد که از داستانهای مشهور تازی در دوره جاهلیت می باشد به رشته نظم درآمده است.
4- مثنوی هفت پیکر یا هفت گنبد یا بهرامنامه است که در 5136 بیت به سال 593 به نام علاء الدین کرپ ارسلان پادشاه مراغه سروده شده است. این داستان از جمله قصه های ایرانی مربوط به دوره ساسانی است و شرح روابط بهرام گور (420-348 میلادی) با هفت دختر از پادشاهان هفت اقلیم است که بهرام برای هر کدام گنبدی به رنگی خاص بر پا می کند و هر روز از هفته را میهمان یکی از آنان می شود و داستانی از هر کدام می شود.

5- مثنوی اسکندرنامه است که شامل 10500 بیت و در دو بخش به نامهای شرفنامه و اقبالنامه به نظم درآمده است. در بخش اول نظامی اسکندر را به صورت فاتحی بزرگ و در بخش دوم در لباس حکیم و پیامبری خردمند معرفی می کند. نظم این مثنوی در سال 599 به اتمام رسیده و به نام نصرت الدین ابوبکر محمد جهان پهلوان نامگذاری شده است.

سبک نظامی

نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم ابن زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستانسرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است.   
وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است.         
با وجود آنکه آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با لفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات ،قابل خرده گیری است، ولی «محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگترین شعرای ایران نامید و مخصوصاً در فن خود بی همتا و بی نظیر معرفی کرد.

از مخزن الاسرار:

در توحید

ای همه هستی زتو پیدا شده----- خاک ضعیف از تو توانا شده       
زیر نشین علمت کائنات ----- ما به تو قائم چو تو قائم به ذات        
هستی تو صورت و پیوند نه ----- تو به کس و کس به تو مانند نه   
آنچه تغیر نپذیرد توئی ----- آنچه نمرده است و نمیرد توئی
ما همه فانی و بقابس تر است----- ملک تعالی و تقدس تر است     
ساقی شب دستکش جام تست ----- مرغ سحر دستخوش نام تست          
پرده بر اندازد و برون آی فرد ----- گر منم آن پرده به هم در نورد
عجز فلک را به فلک وانمای ----- عقد جهان راز جهان واگشای     
ای به ازل بوده و نابوده ما ----- وی به ابد مانده و فرسوده ما        
دور جنبیت کش فرمان تست ----- سفت فلک غاشیه گردان تست
نظامی در بزم سرایی، بزرگترین شاعر ادبیات پارسی است. به جرأت می توان گفت که او در سرایش لحظه های شادکامی بی همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف، و گفتارش دلنشین. آن گونه که در بازگویی لحظه های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است.
شاعر بزرگ سده ششم، خود را به اخلاق پایبند می داند و برخلاف بسیاری از شاعران و سرایندگان، هرگز در سروده هایش بی پرده سخن نگفته است.     
نظامی گنجوی استاد مسلم شعر غنایی و داستانهای عاشقانه در ادب فارسی است.

برجستگیها و ویژگیهای شعر نظامی

1- تشبیهات و توضیحات او، زیبا و هنرمندانه و بسیار خیال انگیزند.  
2- در تصویر جزئیات طبیعت و حالات، بسیار تواناست.        
3- انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر اوست.         
4- ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند.      
5-تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند، علاوه بر اینها کثرت «لغات عربی» و «اصطلاحات علوم» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را دشوار و پیچیده کرده است.  
منابع :
نظامی http://daneshnameh.roshd.ir
زندگی نامه نظامی گنجوی    http://forum.hammihan.com
زندگی نامه نظامی گنجوی    http://leftleila.blogfa.com
نظامی گنجوی         http://fa.wikipedia.org
نظامی گنجوی         http://ketab.roshd.ir
زندگی نامه نظامی گنجوی     http://www.tarjome.org

امیدوارم جواب این سوال به خوبی رضایت شما را جلب کرده باشد :

زندگینامه غزالی

ابوحامد محمد بن محمد بن محمد غزالی به سال 450هجری در طابران توس زندگی پرنشیب و فراز خویش را آغاز کرد و یه روزگار کودکی از پدر یتیم شد.

پدرش مردی صوفی مسلک بود که برای گذران زندگی ریسمان فروشی (غزال) می کرد یعنی پشم و پنبه حلاجی شده را با دستمزدی رایج به زنان چرخ ریس می سپرد تا تبدیل به نخ یا ریسمان شود،آنگاه رشته های آماده شده را در دکان خویش،در شهر طوس می فروخت.

خداوند دو پسر را به این مرد داد که پسر اول را محمد نا مید و ابوحامد کینه داد و پسر دومش را احمد خواند و کینه اش را ابولفتح نهاد.

محمد غزال به تحصیل فرزندان اشتیاق فراوان داشت و چون در علم و عرفان دستی نداشت کودکان خود را به دوست صوفی خود ابوحامد احمد بن محمد رادکانی سپرد.

مرد صوفی درستکار به تعلیم و تربیت آن دو کودک پرداخت،تا میراث اندک پدرشان تمام شد و از اداره زندگی آنان فروماند،آنگاه به آنان برای ارائه تحصیل پیشنهاد تحصیل در مدارس دینی را داد تا به عنوان طلات جیره بگیر آن روزگار در آیند و آن دو پیشنهاد را پذیرفتند.

غزالی مدتی در توس طلبگی کرد و سپس به جرجان رفت و بعد از آن در درس امام الحرمین جوینی در نیشابور شرکت جست،او در نزد جوینی به اجتهاد رسید و حتی از استاد خود هم پیش افتاد.

چون چراغ زندگی امام الحرمین به سال 478 هجری خاموش شد غزالی به خدمت خواجه نظام الملک در آمد و از آنجا به بعد با مناظرات و انواع جدالهای علمی با دانشوران کهنسال به جایگاهی رفیع دست یافت و شهره آفاق گشت در این مرحله بود که خواجه او را لقب «زین الدین و شرف الائمه» داد و به استادی نظامیه بغداد منصوب شد.

استادی نظامیه بغداد 484 هـ/ 19091 م

به روایت ابن الحوزی در سال چهار صد و هشتاد و چهار از طوس به راه اصفهان،رهسپار بغداد گردید. او با تجمل وارد بغداد شد،مردم آنجا مقدمش را بگرمی پذیرا شدند و بزودی زبانزد خاص و عام گردید، در هر شهر و دیار،از نبوغ و هوش وی سخنها و حکایتهای فراوانی نقل می شد تا آنکه حشمت و شوکتش به پایه ای رسید که حتی در ایران و پادشاهان و وزیران اثر گذاشت و آنان را به ادای احترام و فروتنی واداشت.

غزالی در بغداد تنها تدریس نمی کرد، فتوا می داد و کتاب می نوشت و مناظره می کرد، بر امور نظامیه ناظر بود و به دربار می رفت و در حوادث جانب خلیفه نگه می داشت (المستظهر بالله- بیست و هشتمین خلیفه عباسی).

ابوحامد در اوج شهرت و تنعم بود، اما این چندان نپائید چرا که اندک اندک احساس غریبی در او جان گرفت، نوعی تردید، نوعی اسارت، رفته رفته چشم حقیقت بین وی بیدار و بینا شد.

انقلاب و تحول بزرگ و تغییر سیر زندگی غزالی

غزالی تا چهل سالگی دچار غوغای درونی و شک و حیرت بود او مدتی برگرداب سفسطه افتاد، سپس به تصوف روی آورد، او چون به صوفیان پیوست، دانست بنیاد کار بر تقواست ولی در خویش نشانی از آن نمی یافت، پس عزم استوار کرد و به چالش با خویش برخاست، ابوحامد در این مقطع ناگزیر مال و جاه و زن و فرزندش را رها کرد و تدریس نظامیه را به برادرش احمد وا گذاشت و بغداد را ترک کرد.

ابوحامد مدتی در دمشق و سپس به بیت المقدس عزلت گزیر و به تامل ایام گذشته پرداخت، کم کم درخت ریاضت و مجاهدتش باز گرفت و درهای معرفت بر او گشاده شد.

غزالی در پاسخ نامه نظام الدین احمد به این گوشه نشینی و عزلت چنین اشاره می کند: چون بر سر تربیت خلیل – علیه السلام- رسیدم در سنه تسع و تمانین و اربعمائه (489 هـ)- سه نذر کردم: یکی آنکه از هیچ سلطانی هیچ گونه مالی قبول نکنم؛ و دیگر آنکه به سلام هیچ سلطانی نروم؛ و سوم آنکه مناظره نکنم، اگر در این نذر نقض آورم، دل و وقت شوریده گردد ...

ابوحامد پس از این قصد سفر حج کرد و چون از زیارت فارغ شد، میل زن و فرزند کرد و به بغداد آمد این آخرین سفر جز سفر پیشین او به بغداد بود، نه کبکبه ای داشت و نه تن پوش و مرکب پانصد دیناری.

غزالی در سال 499 به نیشابور بازگشت و به هیچ دعوتی چه از سوی سلطان و چه از نظامیه بغداد پاسخ مثبت نداد و بر پیمان خود باقی ماند، تا اینکه در بامداد دوشنبه چهاردهم جمادی الاخر 505 وضو ساخت و نماز گزارد و کفن خواست و رو به قبله آرمید.

آثار غزالی

غزالی در عمر نه چندان طولانی خود آثار فراوانی از خود برجای گذاشت که بسیاری از آنها در جهان اسلام بی نظیر است،مثلاً هنوز نتوانسته اند کتابی همپایه ی «احیاء علوم الدین» یا «کیمیای سعادت» بنگارند.

در شمار آثار غزالی اختلاف نظر است او خود در نامه ای تصریح می کند که تا پنجاه و سه سالگی،نزدیک به هفتاد کتاب نوشته ام،بعضی حتی اغراق کرده و برای غزالی نزدیک به پانصد کتاب شمرده اند.

از دیرباز، تذکره نویسان و برخی دیگر از دانشمندان مسلمان به آثار غزالی اشارت کرده اند، مانند: عبدالغافر فارسی(451- 529 ق) در «اسیاق»، ابن عساکر «499-571» در «تاریخ دمشق»، ابوجوزی، (508-597 ق) در «المنتظم»، ابن خلکان (608- 681 هـ . ق) در «طبقات العلیه»،ملاصدرای شیرازی (979- 1050 ق) در «متشابهات القرآن» و مرحوم جلال الدین همایی در «غزالی نامه» و بسیار فراوان دانشمندان و محققین و کاوش گران علمی دیگری که از غزالی بهره ها برده اند.

محققان و دانشمندان خارجی نیز در آثار غزالی کاوشهایی کرده اند که بیشتر از قرن نوزدهم آغاز شد که دکتر عبدالرحمن بدوی در کتاب مولفات الغزالی چنین آورده است از گشه و مکد و نالدو گلد زیهر که بگذریم، نخستین خاور شناسی که در کتاب خویش از آثار غزالی به ترتیب تاریخی سخن گفته است لویی ماسینیوم را در چهار مرحله تنظیم کرده است.

از لوئی مانیسیون که بگذریم،اسیس پلاسیوس است که در کتاب خود به نام روحانیه الغزالی به تشخیص مولفات اصیل و مشکوک غزالی پرداخته است و پس از وی می توان از مونت گمری وات نام برد که درباره آثار غزالی مقاله ای تحقیقی تحت عنوان «صحت مولفات منسوب به غزالی» در سال 1952 منتشر نمود.

اما با وجود تمام تحقیقات علمی این دانشمند مصری یعنی دکتر عبدالرحمن بدوی است که مجموع پژوهشهای خاورشناسان یاری می گیرد و به نگارش کتاب تفسیر خود مولفات الغزالی می پردازد، بعدلارحمن بدوی در کتاب خود 457 کتاب را نام برده و یادآور می شود که 72 عنوان آن از غزالی است و ما بقی یا مشکوک و یا مولف آنها را ناشناخته می داند.

آثار غزالی در زمینه تعلیم و تربیت

ابوالفضل عزتی در کتاب آموزش و پرورش در ذکر متخصصین که در آموزش و پرورش اسلامی فعالیت کرده و آثاری از خود به جای گذاشته اند می پردازد در مورد آثار غزالی در زمینه تعلیم و تربیت بدین شرح بیان نموده است احیاء العلوم، فاتحه العلوم- منهاج المتعلم، میزان العقل، الرساله المدینه.

کتاب احیاء غزالی مهمترین کتاب وی در زمینه تعلیم و تربیت است که غزالی در این کتاب نخستین بحث خود را به کتاب علم اختصاص داده است و کتاب علم نخستین کتاب از ربع عبادات احیای علوم دین است و در آن هفت باب است که در هر یک از بابها درباره فضل علم و تعلیم، آداب معلم و متعلم و آفات مناظره و جدل و انواع عمهایه صور جامع و کامل به بحث پرداخته است.

در اهمیت این اثر غزالی همین را بس که نویسنده «الوافی بالوفیات» تالیف «صلاح الدین الصفری» گفته است:

«اگر کلیه علوم و آثار اسلامی احیاناً از بین برود، دائره المعارف احیائی علوم الدین اسلامیان را کافی است.»

زمانی که این کتاب توسط غزالی به نگارش در آمد، سرتاسر تمدن طلایی اسلام را زیر سلطه خویش در آورد، به همین جهت غزالی برای هم میهنان پارس زبان خویش ترجمه این دائره المعارف اسلامی احیاء علوم الدین با بنام کیمیای سعادت به فارسی به ارمغان نگاشت و بزرگترین اثر عرفانی را از خویش به یادگار گذاشت. از نکات قابل ذکر دیگر در نگارش این کتاب آنست که غزالی از کتاب قوت القلوب ابوطالب مکی (متوفی سال 386 هجری) صاحب کشف الضنون استفاده بسیار کرده است و یک قرن بعد از غزالی سید علی همدانی خلاطه احیا را به اسم خیره الملوک به پارسی نقل کرده است ولی تفاوت آن دو از زمین تا آسمان است.

غزال و تعلیم و تربیت

غزالی از میان مولفان پیشین یگانه دانشمندی است که بثسمت تعلیم و تربیت کاملا توجه داشته و یبش از همه در این باره تحقیق کرده است.

جلال همایی در این باره در کتاب مشهور خود غزالی نامه چنین نگاشته است غزالی طرز تعلیم و تعلمی را که در عصر او متداول را تغییر داد از علوم بی فائده که انگیخته و انگیزنده حس تعصب و خود خواهی است سخت انتقاد کرد فن مناظره و جدول و خلاف را که مهمترین معلومات آن زمان بود، اگر در راه خودنمائی و غلبه باشد زشت ترین و بدترین کارها دانست.

در ادامه جلال همایی هدف غزالی را از نگارش کتاب احیاء العلوم چنین می نویسد:

در کتاب احیاء العلوم (ج 1) جای مخصوص در باره علم و علما و آداب تعلیم و تعلم نوشته شده است و غرض اصلی غزالی از آن بر هم زدن اوضاع ناهنجار زمان خویش بود.

غزالی ثابت کرد که تنها علوم و معارف اکتسابی برای تکمیل انسان کافی نیست و همانطور که برای فراگرفتن این علوم معلم و راهنمایی لازم است برای اخلاق و معارف حقیقی و کمال معنوی نیز شیخ و مربی لازم است اما مخالفان غزالی معتقد بود که مقصود غزالی از طرح این سخنان بر هم زدن اساس دین و مذهب است.

غزالی در باب تعلیم و تربیت به نکات بسیار مهمی اشاره دارد که شهروندی آرمانی شدن را بسته به کیفیت تعلیم و تربیت می داند.

غزالی پدر و مادر را مسئول به حق مراقبت از کودکان می داند کودکان بی گناه با ضمیر پاک و روح تابناک خود که به دامن آنان سپرده می شوند. دل آنان همانند آیینه است آماده ی بازتاب هر چیزی که در برابرش بگذارند و آنچه را می بیند به دقت تقلید می کند او می تواند شهروندی آرمان باشد اگر به خوبی تعلیم و داده شود و می تواند فردی زیانمند بار آید اگر به ترتیب شود غزالی علاوه بر پدر و مادر ، بستگان، خویشان، آموزگاران را در نیکبختی شریک می داند.

یکی از نکات ممتاز غزالی در مسئله پرداختن به تعلین و تربیت آنست که به تمام مراحل و سطوح (از کودکی به بعد ) می پردازد و اهمیت آموزش و پرورش ابتدایی و نقش آن را در آموزشهای بعدی نادیده نمی گیرد.

غزالی در کتاب«ایها الولد» یا ای فرزند توجه همه جانبه ای به آموزش و پرورش در سنین و سطوح مختلف می کند.

دکتر عزتی در کتاب خود را درباره تعلیم و تربیت غزالی چنین آورده است(در ادبیات اسلامی در موردآموزش و پرورش اسلامی کسی را مانند غزالی نمی توان یافت که نظرات آموزشی وی به اندازه غزالی منظم و همه جانبه باشد به همین جهت بود که نظرات غزالی در مورد آموزش و پرورش برای قرنها بر آموزش و پرورش اسلامی حکومت نمود)

غزالی تحول بسیار وسیعی را در زمینه آموزش و پرورش موجب شد او از راه تلفین فلسفه با عرفان و تصویب بطور کلی موجبات تحول گردید عزتی در کتاب خود چنین آورده است :

(تلفن فلسفه با عرفان و تصویب از سوی غزالی و پیش از آن توسط اخوان الصفا موجبات تحول وسیعی در آموزش و پرورش اسلامی شد ،آنان در امر تعلیم و تربیت تجربه های خود را با تئوریهای فلسفی آزمایش نمودند و نظرات مفیدی در رسائل خود در باب آموزش و پرورش اسلامی بیان نمودند)

غزالی در وظیفه چهارم می گوید

فلسفه و عرفان غزالی طوری متعادلند که برای هر دو در آموزش و پرورش اسلامی محلی مناسب وجود دارد غزالی نه تنها بین فلسفه و عرفان در آموزش و پرورش تعادل برقرار می کند بلکه بین عقل و بدن نیز این تعادل را برای آموزش ضروری می داند.

«محصل بایستی پس از مدرسه اجازه داشته باشد تا به تفریح و ورزش بپردازد ولی نه تا سر حد خستگی و ناتوانی»

غزالی به نقش و ارزش عقل در آموزش و پرورش نیز پرداخته و به نقادی عقل می پردازد و یک باره نظریه یادآوری را در برابر یادگیری (تعلیم) قرار نمی دهد بلکه آن دو را به کمک و همکاری یکدیگر دعوت می کند.

وظایف معلم و متعلم

غزالی در باب پنجم از کتاب علم خود به آداب متعلم و علم می پردازد و برای هر یک وظایفی را مشخص می نماید در آداب متعلم ده وظیفه را بیان می کند که بدین ترتیب آورده است.

وظیفه اول :

تقدیم طهارت نفس است از خویهای بد وصفتهای نکوهیده چه علم آبادانی دل و نماز سیر و قربت باطن است به حق تعالی.

وظیفه دوم :

آنکه علایق خود از دنیا کم کند و از اهل و وطن دور شود غزالی معتقد است علایق دنیوی شاغل و صارف اند و انسان را از دریافت حقایق قاصر می گرداند.

وظیفه سوم :

آن است که بر علم تکبر نکند و معلم را فرمان ندهد بل زمام کار خویش به کلیت به دست وی دهد در همه تفضیلها، و نصیحت او را متقاد باشد.

وظیفه چهارم :

آن است که خایض علم در اول کار به اختلاف مردمان گوش ندارد خواه از عملهای دنیا باشد خواه از عملهای آخرت چه آن عقل را مدهوش کند و ذهن را حیران و رای راسست و از دریافتن و مطلع شدن برآن نومید گرداند.

وظیفه پنجم :

آن است که طالب علم هیچ فنی از علمای ستوده و هیچ نوعی از آن نگذارد.

وظیفه ششم :

آن است که عمر در غالب امر به کل علمها وفا نکند پس خرم آن باشد که از هر چیز خوبتر آن بگیرد.

وظیفه هفتم :

آن است که به علمی نپردازد تا علمی را که پیش از آن آغاز کرده است به کمال رساند

وظیفه هشتم :

آن است که سببی را که شرف علمها بدان توان دانست بشناسی و آن دو چیز است: شرف ثمره دوم استواری دلیل و قوت آن

وظیفه نهم :

آن است که قصد متعلم ، در حال، آراستن با حان و خوب گردانیدن آن بر فضیلت باشد و در مال قرب حق تعالی نه مهتری و حال و جاه

وظیفه دهم :

آن است که نسبت علمها به مقصد برای تا نزدیک را بر دور و مهم را بر غیر مهم اختیار کنی.

در ادامه غزالی به شرح وظایف مهم می پردازد و معتقد است که هر گاه به تعلیم مشغول شد کاری عظیم وخطاری جسیم تقبل نمود ، پس آداب و وظایف آن نگاه باید داشت .

وظیفه اول :

شفقت است بر متعلمان و ایشان را به مثابث پسران داشتن چه قصد او رهانیدن ایشان است از آتش آخرت و آن مهمتر است از رهانیدن مادر و پدر فرزند خود را از آتش دنیا بدین سبب حق استاد بزرگتر از حق پدر و مادر است.

وظیفه دوم :

آنکه اقتدا با صاحب شرع کند و بر آموختن علم اجری نطلبد و قاحیر جزای و شکری نباشد پس به جهت رضای خدا آموزد و طلب تقرب بد و خود را بر ایشان منتی نداند.

وظیفه سوم :

آنکه هیچ دقیقهاز نصیحت متعلم باقی نگذارد بدان باشد که وی را منع کند از آنچه قصد مرتبه ای کند که استحقاق آن ندارد.

وظیفه چهارم :

و آن از دقایق صناعت تعلیم است که متعلم را از بد خویی تا امکان دارد به طریق تعریض باز دارد نه بتصریح و از روی رحمت نه از راه سرزنش.

وظیفه پنجم :

آنکه متکفل بعضی از علمها نباید که علمهای را که ورای آن است در دل متعلمان زشت گرداند چون معلم گفت که عادت او تفییح فقه است و معلم فقه که عادت او تفییح تفسیر و حدیث است.

وظیفه ششم :

 آنکه بر مقدار فهم متعلم اقصار نماید و باوی چیزی نگوید که عقل او بدان نرسد و او را برماند (رام دهد)

وظیفه هفتم:

آنکه بر متعلم قاصر سخنی روشن،لایق فهم او القا کند و دل او را مشوش نگرداند.

وظیفه هشتم:

آنکه بر علم خود کار کند و تکذیب قول خود به فعل خود روا ندارد، چه علم به بصایر دانسته شود و عمل به ابصاره و چون عمل مخالف علم باشد، مانع رشد شود.

غزالی بعد شرح وظایف معلم و متعلم به بیان آفات علم و بیان علامات علمای آخرت و علمای بد می پردازد وی سخت ترین عذابهای روزقیامت را برای عالمی می داند که از علم وی،سودی نباشد و علمایی که به نزد امراء و سلاطین وارد می شوند را دزد معرفی می کند و حکم به احتراز از او می دهد غزالی علما را به دو دسته تقسیم می کند یکی علمای دنیا و یکی دیگر علمای آخرت. و علمای دنیا را متنغم به علم و دنیا و جاه و منزلت نزدیکتر می داند و متذکر می شود عقوبت عالمان مردن دل است و مردن دل جستن دنیاست و فرّ و بهای علم و حکمت نرود مگر چون بدان دنیا طلبی.

زندگینامه شهید مهندس جواد تندگویان

واد تندگويان درسپيده‌دم روز 26 خرداد سال 1329 هجري شمسي پا به عرصه هستي نهاد. قدومش مايه بركت و خير براي خانواده بود و وجودش روشني بخش جانشان.قبل از اينكه به مدرسه برود پدرش او را به مسجد برد و با قرآن آشنا كرد. پدرش از هواداران آيت الله كاشاني ـ روحاني مبارز، مشهور بود. جواد در محيط ساده خانواده آموخت كه معيار اصلي و هدف واقعي زندگي تجمل و رفاه نيست. بلكه غير از ماديات، ارزشهاي والاتر و برتر ديگري نيز وجود دارد. به همين دليل در طول زندگي خود هيچ‌گاه اجازه نداد وسيله براي او هدف شود.

جواد اكثر شبها، با قدم‌هاي كودكانه‌اش همراه پدر و پدربزرگ به مسجد «بينايي» و هيات «بني‌فاطمه» و فاطميون خاني‌آباد مي‌رفت. ساكت و آرام در گوشه‌اي مي‌نشست و به نماز خواندن مومنان نگاه مي‌كرد و گوش او به تدريج با دعا و گفتار عالمان دين آشنا شد. هنوز به دبستان نرفته بود كه در صف نماز جماعت در كنار پدر و پدربزرگ خود ايستاد و نماز خواند و درس خضوع و خشوع در برابر حق و ايستادگي در مقابل هرچه غيرخدايي، را آموخت. در كنار پدر و پدربزرگش در جلساتي كه بعد ازهيات به گونه‌اي خصوصي برگزار مي‌شد شركت داشت و با مبارزه مكتبي آشنا شد و تا آخرين دقايق حيات پرافتخارش از مبارزه دست نكشيد و مسجد و هيات را ترك نكرد.

مهندس تندگويان با وجود اينكه امتياز لازم را براي اعزام به خارج به عنوان سهميه بانك ملي به دست آورده بود. در مصاحبه به دليل اينكه مذهبي متعصب شناخته شد كنار گذاشته شد. ايشان با توجه به علاقه‌اي كه داشتند در سال 1354 به تحصيل در دانشكده نفت آبادان مشغول مي‌شوند و فعاليت‌هاي اسلامي و انقلابي خود را در انجمن اسلامي اين دانشكده دنبال مي‌كنند. پس از انقلاب با توجه به سوابق انقلابي مهندس تندگويان ايشان از سوي شهيد رجايي به عنوان وزير نفت به مجلس معرفي شدند. 40 روز بعد شهيد تندگويان كه به قصد تشويق و تقدير كاركنان شجاع تاسيسات نفتي از يك راه فرعي عازم آبادان بودند، مورد تهاجم مزدوران صدام قرار گرفته و به اسارت گرفته مي‌شوند كه پس از تحمل سالها اسارت به درجه رفيع شهادت نائل آمدند.

دوران ابتدايي

شوق آموختن و علاقه به اينكه جواد خودش بتواند كتاب بخواند و خط بنويسد، باعث شد كه پدر زودتر او را به دبستان بگذارد. دبستان اسلامي جواد از شهرت خاصي درخاني‌آباد برخوردار بود. مدير و معلمان مدرسه به اين طفل ضعيف و نحيف ابجدخوان كه مي‌توانست بيشتر آيات و سوره‌هاي كوچك قرآن را كه از پدرش آموخته بود، بخواند، علاقه شديدي داشتند و تا پايان دروه ابتدايي اجازه نداند، خانواده‌اش او را از آن مدرسه به مدرسه ديگري منتقل كنند.

جواد قبل از ورود به مدرسه، نام شهيد نواب صفوي را شنيده بود، نام غلامرضا را نيز در دبستان از ساير دانش‌آموزان شنيد. اين دو الكوي كودكي جواد بودند و اگرچه جواد نتوانست جسم خود را پرورش دهد اما از نظر روحي، روحيه‌اي مقاوم و نيرومند پيدا كرد.

يك شب جواد در مسجد محله شگفتي آفريد. ماجراي آن شب را، بعد از گذشت سالها، هنوز قديمي‌ترهاي خاني‌آباد به ياد دارند. در آن ايام، معمولا سرشب برق محلات تهران قطع مي‌شد و مومنين مجبور مي‌شدند قبل از وقت مسجد را ترك كنند. آن شب به محض اينكه برق قطع شد، جواد بلافاصله باصداي كودكانه خود شروع به خواندن دعاي كميل كرد و مانع ترك مسجد شد.

در دوره دانش‌آموزي جواد در دبستان، در فاصله بين سالهاي 1332تا 1336 اوضاع سياسي و اقتصادي كشور نيز دگرگون شد و حوادثي روي داد كه زمينه‌ساز قيام خونين 15خرداد 1342 در ايران بود .

ورود به وزارت نفت

تندگویان پس از پیروزی انقلاب به وزارت نفت دعوت شد. به دلیل مشکلات فراوان در جنوب و به ویژه در آبادان، وی به عنوان نمایندهٔ وزیر نفت در مناطق جنوب به آبادان اعزام شد. چندی بعد به سمت مدیر شرکت ملی مناطق نفتخيز جنوب منصوب شد. فعالیت در این سمت تا زمان نخست وزیری محمدعلی رجایی ادامه داشت.

اقدامات او در ارتباط با ایجاد آرامش در مراکز صنعتی جنوب، مدیریت فعالیتهای صنعتی، و راه‌اندازی پروژه‌های نفتی باعث شد محمدعلی رجایی، نخست وزیر وقت، در ۱۰ مهر ۱۳۵۹ او را به عنوان وزیر نفت به مجلس معرفی کند.

ناگفته‌هایی درباره شهید تندگویان

شهید مهندس محمدجواد تندگویان، بیش از چهل روز وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران نبود، اما در همین مدت کوتاه، گام‌های بلندی برای اعتلای صنعت نفت کشور برداشت.

25 آذرماه سالروز شهادت محمدجواد تندگویان، وزیر نفت کابینه شهید رجایی، در زندان‌های عراق است. درباره زندگی و خصوصیات اخلاقی و کاری شهید تندگویان، گفت‌وگویی را با همکار و هم‌رزم او، مهندس سیدمحسن یحیوی انجام داده‌ایم که می‌خوانید. یحیوی سال‌ها در مجموعه وزارت نفت سابقه خدمت دارد و به همراه شهید تندگویان دوره اسارت را گذرانده است. او حالا نماینده مجلس شورای اسلامی است و در کمیسیون انرژی مجلس فعالیت می‌کند. شخصیت شهید تندگویان و فعالیت‌های قبل از پیروزی انقلاب سیدمحسن یحیوی در خصوص نقش شهید تندگویان در جریان انقلاب اسلامی می‌گوید: می‌توان از شهید تندگویان به عنوان یک الگوی متعهد و متخصص در مجموعه وزارت نفت نام برد. کسی که در دوران دانشکده، در عین داشتن ریاست جامعه اسلامی مهندسین دانشکده و فعالیت‌های وسیع فوق برنامه، به عنوان دانشجوی رتبه اول شناخته می‌شد. از نظر فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی علی‌رغم اختناق دوران ستم‌شاهی، ایشان با جرات و جسارت به همراه دیگر هم‌رزمانش فعالیت‌های وسیعی را در سطح آبادان داشتند. بعد از فارغ‌التحصیلی به عنوان کارشناس نفت به استخدام پالایشگاه نفت تهران درآمد و با وجود داشتن زن و فرزند و نیاز به داشتن فعالیت تمام وقت در پالایشگاه، ارتباط خود را با دانشکده نفت آبادان و به‌ویژه انجمن اسلامی دانشکده نفت حفظ کرد. همین هم بود که باعث شد دکتر کرمی، رئیس وقت دانشکده، گزارشی را برای ساواک درباره او بفرستد چون اقدامات شهید تندگویان باعث حفظ روحیه دانشجویان فعال دانشکده می‌شد. تندگویان پس از این گزارش دستگیر شد و مدت یک سال را در زندان ساواک به سر برد. آن هم در شرایطی که در تمام این یک سال مورد شکنجه‌های سخت ساواک قرار می‌گرفت. پس از آزادی از زندان ساواک، ممنوع‌الاستخدام شده بود در نتیجه از پالایشگاه اخراج شد و چون هرجا که برای کار رجوع می‌کرد، از او کارت عدم سوء پیشینه می‌خواستند، مجبور شد که مدتی به صورت متفرقه کار کند. در این دوره حتی برای مدتی هم به کار مسافرکشی پرداخت. بعد از مدتی توسط مهندس بهروز بوشهری که در آن زمان مدیر کارخانه پارس توشیبا بود و به واسطه وجود ایشان وجود کارت عدم سوء پیشینه قابل چشم‌پوشی بود، دعوت به کار شد و شهید تندگویان راهی رشت شد تا در پارس توشیبا مشغول به کار شود. در مجموعه پارس توشیبا هم از فعالیت‌های سیاسی دست بر نمی‌داشت تا این که بعد از انقلاب در شرایطی که بیشتر مدیران کارخانجات را اخراج می‌کردند، با اصرار از شهید تندگویان خواستند که مدیریت کارخانه را بر عهده بگیرد. بعد از مدتی تندگویان به نفت برگشت و به عنوان مدیر مناطق نفت‌خیز جنوب مشغول به کار شد. با توجه به شرایط سخت آن وقت در مناطق جنوب، عملکرد شهید تندگویان از سوی کارشناسان بسیار چشمگیر بوده است. تندگویان، وزیر بسیجی دولت شهید رجایی سیدمحسن یحیوی در ادامه سخنانش در خصوص به وزارت رسیدن شهید تندگویان می‌گوید: با روی کار آمدن دولت شهید رجایی از او دعوت شد که به عنوان وزیر نفت قبول مسئولیت کند. در طول مدت کوتاه وزارت شهید تندگویان که بیش از چهل روز دوام نداشت، او بیشتر ایام را در مناطق جنگی حضور می‌یافت و ضمن هدایت کارکنان، باعث ایجاد روحیه و دادن قوت قلب به آنان می‌شد. این حضور، تحمل شرایط سخت تاسیسات نفتی مورد حمله دشمن را برای کارکنان این بخش‌ها هموار می‌کرد. در نهایت در آخرین بازدید از منطقه، به همراه مهندس بوشهری، بنده و چند نفر دیگر از معاونان و همکاران خود به اسارت رژیم بعثی عراق درآمد و در زندان عراق هم شربت شهادت را نوشید. مدیریت بسیجی شهید تندگویان در وزارت نفت مهندس یحیوی با اشاره به فعالیت شبانه‌روزی شهید تندگویان در زمان جنگ تحمیلی در خصوص مدیریت وی یادآور می‌شود: در زمان جنگ تحمیلی و در شرایطی که برنامه‌های روزمره هر روز، با روز قبل تفاوت می‌کرد، برنامه‌های کوتاه مدت، بلندمدت و نگاه دراز مدت برای آینده صنعت نفت بعد از جنگ تحمیلی قاعدتا فراروی هر مدیری در مجموعه نفت و به ویژه شخص وزیر بود. شهید تندگویان در این شرایط به خوبی از عهده برنامه‌ریزی برای تنظیم تولید، توزیع و صادرات نفت بر می‌آمد به گونه‌ای که ما در این زمینه مشکلی نداشتیم. از دیگر برنامه‌هایی که مد نظر ایشان بود، برنامه‌ریزی برای توسعه شبکه گازرسانی در کشور بود که در این زمینه اقدامات خوبی را هم انجام دادند. به جرات می‌توان گفت، آن چه تندگویان در عمر کوتاهش انجام داد، در زمان حیاتش بسیار مفید و پس از اسارت و شهادتش زیربنایی برای کار دیگر وزرا قرار گرفت. بی تعلقی شهید تندگویان با وجود صدارت بر دومین شرکت بزرگ نفت دنیا مهندس یحیوی در مورد نگاه شهید تندگویان به کار و زندگی می‌گوید: طول همکاری ما در وزارت نفت مربوط به همان ۴۰ روز وزارت ایشان در وزارت نفت بود. تندگویان در پاسخ به نصیحت کنندگانی که از ایشان می‌خواستند به جای حضور در مناطق جنگی، وقت خود را برای پیگیری امور، در داخل مرکز بگذرانند، اعتقاد داشت، "در شرایط سخت کنونی که ما از کارکنان نفت می‌خواهیم در منطقه حضور داشته باشند،‌ نمی‌توان در میان آنها نبود." به همین دلیل هم وقتی کارکنان می‌دیدند که خود وزیر نفت با حضورش در مناطق خطرناک انجام وظیفه می‌کند با عشق و امید و انگیزه بیشتری کار می‌کردند. بعد از چندین سال که به عنوان مهندس فعالیت می‌کرد و مدیریت کارخانه پارس توشیبای آن زمان را بر عهده داشت و بعدها هم به عنوان مدیر مناطق نفت‌خیز جنوب فعالیت می‌کرد، موقعی که به ساختمانی که ما هم در آن سکونت داشتیم نقل مکان کردند، وسایل زندگی‌اش حتی یک وانت بار پیکان را هم پر نمی‌کرد. اسارت و آزادگی و پایمردی شهید تندگویان بعد از این که توسط نیروهای عراقی به اسارت گرفته شدیم و نیروهای بعثی متوجه شدند که در میان ما وزیر نفت جمهوری اسلامی هم هست، ما را به زندان سازمان امنیت عراق منتقل کردند. در تمام مدت اسارت در سلول‌های انفرادی نگهداری می‌شدیم و تنها راهی که می‌توانستیم مطمئن باشیم که تندگویان هنوز زنده است و در میان ما حضور دارد صدای قرآن و مناجات او بود که در راهروی زندان می‌پیچید. او با شهامت با ماموران بازجوی عراقی برخورد می‌کرد و زندان سازمان امنیت عراق را همانند سنگری برای مقابله با دشمن در خانه خود دشمن قرار داده بود. شهدا چراغ راه همه ... و سالهاست که از رفتن محمدجواد تندگویان، رادمردی از خاک پاک ایران زمین که در مکتب حسین (ع) عشق آموخته بود می‌گذرد و اکنون خاطره‌ای از وزیری بر جا مانده که خود مرد میدان و عمل بود. حال ماییم و شهید تندگویان، ماییم و شهدای بزرگوار دیگری که هریک ستاره‌ای و چراغی در راهمان هستند، آری امروز اعتلای کشور و صنعت نفت مدیون خون شهد تندگویان است و اکنون باید بذری را که او در مدت 40 روز وزارتش با نگاهی عمیق و بلندمدت در صنعت نفت افشاند را مراقبت کنیم تا آن را به درختی ستبر و سایه گستر بر تمام میهن تبدیل کنیم.

روزشمار تاریخ؛ ربوده شدن مهندس تندگویان به دست رژیم بعث عراق

آبان۱۳۸۶جری شمسی برابر است با ۱۹ شوال۱۴۲۸هجری قمری مصادف است با سالروز ربوده شدن تندگویان به دست رژیم بعثی عراق در سال ۱۳۵۹ هجری شمسی.

۹ آبان۱۳۸۶جری شمسی برابر است با ۱۹ شوال۱۴۲۸هجری قمری مصادف است با سالروز ربوده شدن تندگویان به دست رژیم بعثی عراق در سال ۱۳۵۹ هجری شمسی.

▪ در چنین روزی - ۹ آبان سال ۱۳۰۴ هجری شمسی: با تصویب مجلس شورای ملی سلسله قاجاریه منقرض شد. در این روز مجلس شورای ملی طرحی را به صورت ماده واحده تصویب كرد كه بخشی از آن چنین نوشته شده بود: مجلس شورای ملی به نام سعادت ملت ایران انقراض سلسله قاجاریه را اعلام كرده و حكومت موقتی را در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملكتی به رضاخان واگذار می‎ كند. قابل توجه است كه شماری از نمایندگان مجلس شورای ملی همچون آیت الله مدرس و دكتر مصدق با حكومت رضاخان مخالف بودند و اعتقاد داشتند سلطنت رضا شاه به صلاح ملت ایران نیست.

▪ در چنین روزی - ۹ آبان سال ۱۳۵۹ هجری شمسی: مهندس محمد جواد تندگویان وزیر نفت دولت وقت جمهوری اسلامی ایران به دست نیروهای رژیم بعثی عراق ربوده شد. او فارغ التحصیل رشته مهندسی نفت بود و مبارزه با رژیم پهلوی را از زمان تحصیل در دانشگاه آغاز كرده بود و مدتها در زندان های رژیم در اسارت به سر برده بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ابتدا مدیریت مناطق نفتی جنوب و سپس وزارت نفت دولت شهید رجایی را عهده‎دار شد. مهندس تندگویان در ۹ آبان سال ۱۳۵۹ هجری شمسی در نزدیكی شهر آبادان به اسارت نیروهای متجاوز عراقی درآمد و عاقبت در سیاه چال های زندان های بعثیون شهید شد.

▪ در چنین روزی - ۱۹ شوال سال ۲۶۵ هجری قمری: "یعقوب لیث صفّاری" بنیانگذار سلسله صفاریان درگذشت. پدر یعقوب حرفه رویگری داشت ازاین رو خود به صفارو اولادش به صفاریان معروف شدند. یعقوب با مردانگی های خود مردم را شیفته خوی و خصلت خود ساخت از این رو اهل سیستان او را به امیری برگزیدند. وی پس از تسخیر هرات، كرمان، فارس و كابل نخستین بار بعد از ورود اسلام به ایران دولتی یكپارچه و منسجم ایجاد كرد و دست خلیفه عباسی و عمال او را از جنوب، شمال و شرق ایران كوتاه كرد. یعقوب در سال۲۶۱ هجری قمری با سپاهی عظیم عازم بغداد و جنگ با خلیفه شد ولی در حوالی قصر شیرین از قوای خلیفه شكست خورد و عقب نشینی كرد. وی در حال تجهیز قوای دیگری بود كه به مرض قولنج گرفتار شد و در جندی شاپور درگذشت همانجا مدفون شد.

▪ در چنین روزی - ۱۹ شوال سال ۴۰۶ هجری قمری: "فَضل بن اَحمَد اِسفَراینی" فقیه و خطیب عهد غزنوی درگذشت. وی از عالمان صاحب نام روزگار خود بود كه بیش از۳۰۰تن از فُضلا در مجلس درس او حاضر می‎شدند. اسفراینی در خدمت سردار ترك سبكتگین بود و در زمان سلطان محمود غزنوی به سبب سعایت دشمنان از كار معزول شد. پس از آنكه محمود به جانب هندوستان عزیمت كرد در زمان غیبت سلطان برخی از دشمنان فضل بن احمد او را در زندان محبوس ساختند و به سختی شكنجه دادند.

▪۹۹۴ سال پیش درچنین روزی - ۱۹ شوال سال ۴۳۴ هجری قمری: "ابوزكریا یحیی بن محمّد" مشهور به "اِبن مَندِه"، محدث، فقیه، واعظ و مورخ ایرانی تبار به دنیا آمد. وی آخرین فرد از خاندان ابن منده بود كه پس از فراگیری حدیث به شهرهای مختلف سفر كرد. او نخست به نیشابور رفت و سپس به منظور كسب علوم فقهی عازم همدان، بصره و بغداد شد. ابن حَزَری ضمن اینكه نام ابن مَنده را در شمار مُقریان آورده، او را در قرائت استاد دانسته است. از آثار این محدث و مورخ برجسته "زندگینامه طَبرانی، اَلاَمالی و تاریخ اصبهان" را می‎توان نام برد.

اسارت و شهادت

مهندس تندگویان در نهم آبان ۱۳۵۹ - درحالیکه حدوداً یک ماه از دوره وزارتش گذشته بود - برای بازدید از پالایشگاه نفت آبادان عازم منطقه بود که در جادهٔ ماهشهر-آبادان به همراه معاون و دیگر همراهانش به اسارت نیروهای ارتش رژیم بعث عراق درآمد و به زندان‌های اسیران ایرانی در عراق منتقل شد. به نقل از برخی اسیران، وی تا مدتها زنده بوده و حتی از شکست حصر آبادان (مهر ۱۳۶۰) و آزادسازی خرمشهر (خرداد ۱۳۶۱) آگاهی یافته بود. اما از چگونگی وضعیت اسارت و نحوه درگذشت او در اردوگاه‌های اسرا اطلاعات دقیقی در دست نیست.

سرانجام پس از پایان گرفتن جنگ و تبادل اسرا و شهدا میان دو طرف، پیکر محمدجواد تندگویان که در اثر شکنجه‌های عوامل بعثی عراق جان سپرده بود، به کشور بازگردانده و در آذر سال ۱۳۷۰ در ایران به خاک سپرده شد.

منابع :

سایت اطلاع رسانی آفتاب

www.aftab.ir

موتور جستجو گر گوگل

www.google.com