مولکول

مولکول ، دسته‌ای از اتمهاست که با پیوندهای شیمیایی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. مولکول‌های یک عنصر ، یکسان و فقط حاوی اتمهای از یک نوع هستند. مثلا مولکول‌های گاز اکسیژن‌ از دو اتم اکسیژن تشکیل شده‌اند. مولکولهای یک ترکیب نیز یکسانند. اما در این مورد ، هر مولکول حاوی بیش از یک اتم است. مثلا در آب ، هر مولکول از دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن تشکیل شده است.

همه گازها ، اکثر مایعات و بسیاری از جامدات غیر فلزی از مولکول تشکیل شده است.

اندازه هر مولکول

اندازه مولکول‌ها از حدود یک ده میلیونیم میلیمتر تا یک هزارم میلیمتر متغیر است. ساده‌ترین انواع مولکول‌ها فقط دو یا سه اتم دارند. مثلا گاز هیدروژن از مولکولهایی تشکیل شده است که فقط دو اتم هیدروژن دارند. مولکولهای بزرگتر از انواع مختلفی از اتمها تشکیل می‌شوند که به صورت ساختار پیچیده‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند. مثلا یک مولکول گلوکز در مجموع ، 24 اتم کربن ، هیدروژن و اکسیژن است.

اما بزرگترین مولکول‌ها در واقع از تعداد زیادی مولکول‌های کوچکتر تشکیل می‌شوند که به صورت الگویی تکرار شونده در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. این مولکول‌ها ، درشت مولکول خوانده می‌شوند. به عنوان مثال ، درشت مولکول پلی اتیلن از درشت مولکولهایی تشکیل می‌شود که هر یک از آنها می‌تواند تا 50000 اتم داشته باشد.

مولکول آب

قطره ای آب اختیار کنید و قطر آن را اندازه بگیرید. این فاصله را بر صد و بعد بر هزار و باز هم بر هزار تقسیم کنید. آنچه بدست می‌آید، طول تقریبی یک مولکول آب است. همانطور که برای ساختن خانه ، باید تعداد بسیاری زیادی آجر فراهم آوریم، برای تشکیل یک قطره آب نیز به چیزی در حدود یک میلیون میلیون میلیون مولکول آب نیاز داریم.

ساختمان مولکول آب

شکل مولکول آب

مولکول آب ، به ظاهر مانند هلویی است که دو زرد آلو در دو کنار قرار گرفته باشند و هلو که در وسط جای دارد، اتم اکسیژن است و زرد آلوهایی در دو طرف آن ، اتم هیدروژن هستند. رابطه ظریفی به نام پیوند ، اکسیژن را به هر دو اتم هیدروژن متصل می‌کند. اگر اتمها را با دایره نشلان دهیم، پیوند بین آنها را به وسیله خطهایی مشخص می‌کنیم که مراکز این دایره‌ها را بهم وصل می‌کند.

گاهی ، شکل تقریبی اتم‌ها ، یعنی دایره‌ها را رسم نمی‌کنند و فقط مراکز آنها را با خط به یکدیگر مربوط می‌سازند. دو یا سه خط موازی بین مراکز ، نشان دهنده وجود دو یا سه پیوند است. شیمیدانان به این طریق مولکولها را رسم می‌کنند.

رقص مولکول‌ها

مولکولی را از قطره آب جدا کنید، شاید یکی را که به هوا بخار می‌شود، به چنگ بیاورید. مولکول ، مانند فرفره با سرعت خیره کننده ای به دور خود می‌چرخد. سرعت دوران آن به حدی است که تنها در یک ثانیه ، یک میلیون میلیارد بار می‌چرخد. فرفره مولکول برخلاف فرفره معمولی ، در سه جهت مختلف دوران می‌کند. در حالی که مولکول با سرعت می‌چرخد، اتمهای آن بی‌قرار می‌رقصند.

اگر چه رقص اتمها هزار بار از گردش مولکولها آهسته‌تر است، ولی باز هم خیلی سریع است. همین که کمی بین این اتمها فاصله بیافتد، دوباره به سوی هم می‌آیند، احوال پرسی مختصری می‌کنند و باز از هم جدا می‌شوند. پیوندهای بین اکسیژن و اتمهای هیدروژن مانند فنر باز و بسته می‌شود و زاویه بین آنها مدام تنگ و گشاد می‌گردد. به این ترتیب ، مولکول همواره در پیچ و خم است، پیچ خمهایی که موزون‌اند. سه اتم به هم متصل‌اند و حرکات آنها به طرز شگفت انگیزی هماهنگ است.

رقص اتمها سه حرکت مختلف دارد: در یکی ، دو پیوند هماهنگ با هم کشیده می‌شود، در حرکت دو خم ، یک پیوند کشیده و پیوند دیگر جمع می‌شود و در سومین حرکت ، مولکول به حالت پاباز در می‌آید.

پازل مولکولی

اتم کربن ، یکی از سودمندترین اتم‌ها برای ساختن مولکول است. این اتم ، با ایجاد چهار پیوند محکم می‌تواند به چهار اتم دیگر ملحق شود. به این ترتیب ، طبیعت ، این امکان را به ما می‌دهد که با مولکولهای ساختمانی کربن ، ساختاری سه‌بعدی بسازیم. مولکولهای اجسام آلی ، مانند مولکول‌های اعضای بدن ما ، گیاهان سبز و نفت خام ، همگی از چارچوبهای محتوی اتم‌های کربن بوجود آمده‌اند.

ساده‌ترین عضو این خانواده از مولکول‌های آلی ، دارای یک اتم کربن است که چهار اتم هیدروژن به آن متصل شده است. این مولکول به شکل زنجیر و یا ساختارهای پیچیده تری از قبیل هرم و مکعب باشند. اتم بور ، بیش از کربن می‌تواند دور و بر خود را شلوغ کند. به این دلیل ، کارآیی بیشتری دارد. این اتم می تواند ساختارهایی با پیچیدگی حیرت آور تشکیل دهد. مثلا مولکول پاراکربوران ، ده اتم بور و دو اتم کربن دارد و به شکل بیست وجهی است. بیست وجهی ، شکل فضایی است با دوازده گوشه.

بوی مولکولها

مولکول بنزن ، شش ضلعی کاملی از اتم‌های کربن است. هر اتم کربن ، با یک اتم هیدروژن و از دو طرف با اتمهای کربن پیوند دارد. با استفاده از این واحدهای شش ضلعی می‌توان خانواده کاملی از مولکول‌ها به نام آروماتیک ساخت. این ترکیبات ، علاوه بر خواص جالبی از قبیل پایداری زیاد ، بوهای تند و مشخصی نیز دارند که از عطر رازیانه گرفته تا بوی تند نفتالین و قیر تغییر می‌کنند.

خیلی از مولکولها بوی مخصوصی دارند. تنها تبدیل یک اتم در مولکول ممکن است موجب تغییر کامل بوی آن شود. مثلا مولکول سولفید هیدروژن گویی با مولکول آب ، دوقلو است، ولی بوی بد تخم مرغ گندیده از آن به مشام می‌رسد. خوشبختانه ، اکثر مواد ، بوی خوش دارند. به عنوان مثال ، مولکول استات آمین ، همچنان که می‌توان از برخی از لاکهای ناخن تشخیص داد، بوی گلابی دارد. علت وجود بوی مشخص مولکول‌ها ، هنوز کشف نشده است. ولی این بو ، به چگونگی تماس مولکول با سلولهای بینی ارتباط دارد.

موشهايي كه خودكشي مي كنند :

آيا “ موش قطبي “ را مي شناسيد ؟ اين موش كه در “ سوئد “ و “ نروژ “ زندگي مي كند ، به موش خانگي شباهت دارد . موش قطبي ، مانند موش معمولي خانگي ، از جويدن و بريدن لذت مي برد . از هر چه دستش مي آيد ، مقدار كمي را مي خورد و بقيه را نيز جويده و ريز ريز مي كند و غيرقابل استفاده مي سازد . موش قطبي در زير زمين لانه مي سازد و به سرعت زاد و ولد مي كند . اين موش به مزارع غلات و حبوبات آسيب زيادي وارد مي كند .

اما آنچه كه انسان را به شگفتي وا مي دارد، خودكشي دسته جمعي اين موشها هر چند سال يك بار است ! آري تقريبا هر 11 سال يك بار ، وقتي كه شمار اين موشها از حد معيني زيادتر شد ، ناگهان موشهاي قطبي همه جا از لانه هاي خود بيرون مي آيند و به سمت غرب شروع به حركت مي كنند . در مبدا حركت ، تعداد آنها خيلي قابل توجه نيست ، ولي چند كيلومتر آن طرف تر به سيل خروشاني تبديل مي شوند كه عرضش به كيلومترها مي رسد . آنها سطح زمين را در اين مسير كلا مي پوشانند و مانند يك فرش خرمايي رنگ متحرك ، همه جا را فرا مي گيرند . آنها هنگام عبور از مزارع و جنگلها و باغها و شهرها همه چيز را مي خورند و همه جا را به ويرانه اي تبديل مي كنند . هر چند كه تعدادي از آنها توسط پرندگان و جانوران مختلف شكار مي شوند ، و يا زير چرخ اتومبيل ها له مي شوند ، ولي تعدادشان به قدري زياد است كه اين تلفات به حساب نمي آيند .

سرانجام ، اين همه موش با عبور از هرگونه موانع سرراه ، خود را به اقيانوس مي رسانند . شگفت آورتر اين است كه پس از رسيدن به دريا ، بي مهابا خود را به آب مي زنند و در آن پيش مي روند ، تا آنجا كه غرق شوند ويا طعمه ي جانوران دريايي گردند ، تا كره ي زمين از وجود آنها و لطمه هايي كه به طبيعت وارد مي سازند ، آسوده شود . ولي اين را نيز يادآور مي شويم كه تعداد كمي نيز از اين موشها در مبداء باقي مي مانند ، تا نسل آنها منقرض نشود !

كسي نمي داند دليل اين خودكشي دسته جمعي موشهاي قطبي چيست ؟ برخي از زيست شناسان ، دليل خودكشي آنها را اين گونه بيان مي كنند كه وقتي آنها پي مي برند كه بيش از اندازه زياد شده اند ، و مواد غذايي به اندازه كافي در دسترس ندارند ، به طور غريزي خود را به كشتن مي دهند ، تا براي بقيه امكان زندگي باشد ! شايد دلايل ديگري نيز وجود داشته باشد كه بشر هنوز قادربه كشف آنها نشده است ، ولي آنچه مسلم است ، اگر موشهاي قطبي اين فداكاري را نمي كردند ، در مدت يك قرن ، آنها همه جاي خشكيهاي زمين را فرا مي گرفتند و حتي يك وجب جاي خالي براي انسان باقي نمي گذاشتند .

منبع : هزار و يك دانستني علمي ، تاليف مارتين رولكس ، ترجمه كاظم فائقي

توضيح : نهنگ ها هم به صورت دسته جمعي خود را به ساحل كم عمق مي رسانند و اقدام به خودكشي مي كنند . اين پديده ي عجيب در استراليا بيشتر مشاهده شده است

مورچه

نگاه اجمالی

حشرات اجتماعیشامل گونه‌های بی‌شماری اززنبورهایعسل ، زنبورهای معمولی و تمام گونه‌های مورچه‌ها وموریانه‌ها می‌شود. حشرات اجتماعی در گروههای فامیلی زندگی می‌کنند و یا به صورت قبیله‌ایزندگی کرده و لانه‌های بسیار بزرگ می‌سازند. در هر قبیله فقط یک حشره ، یعنیملکه، تولید مثل می‌کند. بیشتر حشرات دیگرکارگرهستند که بهجمع‌آوری غذا و حفاظت از لانه و نوزادان مشغول هستند.

مورچه (formica) حشره‌ای است ازراسته نازک بالانکه تیره خاصی را به نامتیره مورچگاندر این راسته بوجود می‌آورد. مورچه جانوری است اجتماعی و آندارای گونه‌های بسیاری می‌باشد و مخصوصا برخی گونه‌های نواحی حاره مورچه‌های خطرناکو گوشتخوار هستند. در حدود 8000 گونه مختلف از مورچه‌ها شناخته شده است، مورچه‌هاحشراتی هستند که از نظر هوش و غریزه طبیعی کامل می‌باشند. این حشره در مقایسه باحشرات دیگر ، لانه ساده‌تری دارد، بیشتر آنها در زیر زمین تونلهایی حفر می‌کنند، یابا استفاده از مواد خاکریز درست می‌کنند.

نمل به معنی مورچه در قرآن

آیات 16 و 18 و 19سوره نملبه مورچهاشاره فرموده است. از آیات این سوره به خوبی استفاده می‌شود که داستان حکومتحضرت سلیمانجنبه عادی نداشت، بلکه توام باخارق عادات و معجزات مختلفی بود. در حقیقت خداوند قدرت خود را در ظاهر ساختن اینحکومت عظیم و قوایی که مسخر آن بود، نشان داد. خداوند در آیه 16 این سوره می‌فرماید :

« لشگریان سلیمان از جن و انس و پرندگاننزد او جمع شدند. آنقدر زیاد بودند که باید توقف می‌کردند تا به هم ملحقشوند. »
سپس در آیه 18 می‌فرماید :
« به هر حال سلیمان با این لشکر عظیم حرکت کرد تا به سرزمینمورچگان رسیدند. در این حال مورچه‌ای از مورچگان همنوعان خود را مخاطب ساخت و گفت : ای مورچگان! داخل لانه‌های خود شوید تا سلیمان و لشگریانش شما را پایمال نکنند، درحالی که نمی‌فهمند. »

در آیه 19 : « سلیمان از شنیدن سخن این مورچه تبسم کرد وخندید. »
در اینجا سلیمان رو به درگاه خدا کرد و چند تقاضا نمود :
« پروردگارا! راه و رسم شکر نعمتهایی را کهبر من و پدر و مادرم ارزانی داشتی به من الهام فرما. دیگر اینکه مرا موفق بدار تاعمل صالحی به جای آورم که تو از آن خشنود می‌شوی و بالاخره مرا به رحمتت در زمرهبندگان صالحت داخل گردان. »
یعنی هدف نهایی بدست آوردن قدرتانجام عمل صالح است و عمل صالح نیز مقدمه‌ای است برای جلب خشنودی و رضای خدا که هدفنهایی است.

تنوع مورچه‌ها در هر دسته

همه مورچه‌ها دارای زندگی اجتماعی هستند، یعنیمورچه‌ها در دسته‌های جدا از هم زندگی می‌کنند. در هر دسته سه نوع مورچه وجود دارد: ملکهکه وظیفه آن تخم گذاری و به دنیا آوردن نوزادان است. عده‌ایمورچه‌های کارگرهستند که فاقد بال می‌باشند و کار آنها جمع‌آوری دانه‌ها ومواد غذایی و حفر لانه و نگهداری تخمها و نوزادان می‌باشد. تعداد کمی از افراد یکلانه ،مورچه‌های نر مادههستند که دارای چهار بال نازک می‌باشند. اندازهگروههای مورچه‌ها بسیار متنوع است. برخی از این گروهها یا دسته‌ها فقط شامل چنددوجین مورچه هستند، در حالی که در دسته‌های دیگر صدها هزار مورچه فعال زندگیمی‌کنند.

ساختمان مورفولوژیکی مورچه

مورچه‌ها گر چه از نظر اندازه ظاهری با یکدیگرفرقهای زیادی دارند، ولی از جهت شکل ظاهری کم و بیش شبیه یکدیگر هستند. بر روی سرمورچه یک جفتشاخکیاآنتنوجود دارد. این شاخکها مدام حرکت می‌کنند،زیرا اینها شاخکهای معمولی نیستند، بلکه اندامهای بویایی جانور به شمار می‌روند. بنابراین مورچه در عین حال که فاقد بینی است، ولیحسبویایی دارد. شاخکها همچنین به مورچه کمک می‌کنند تا مورچه‌های دیگر را بشناسندو با آنها ارتباط برقرار کنند.

سر مورچه شاملمغز، یک جفتچشم مرکبو آرواره‌هایقوی و دهان است. علاوه بر چشم مرکب ، بیشتر مورچه‌ها دارای اندام بینایی دیگری بهنامچشم سادههستند. بین شکم و تنه این حشرات پایه‌ای وجود دارد که بوسیلهآن شکم می‌تواند حرکات زیادی در جهات مختلف انجام دهد. مورچه‌های کارگر دارای سرکوچکی هستند، در صورتی که نر ماده‌ها دارای سری بزرگ می‌باشند. آرواره‌های این حشرهنسبتا قوی است و پاهایش به چنگال ختم می‌شوند.

بالهای جنس ماده حشره مذکورپس از جفت گیری می‌افتند. عمر مورچه‌های کارگر 8 تا 10 ماه ، مورچه ملکه یک سال ومورچه‌های نر ماده فقط دو هفته است، یعنی پس از جفتگیری با ماده می‌میرند.

غذای مورچه‌ها

هزاران نوع مورچه در جهان زندگی می‌کنند که هر نوعی زندگی وغذای مخصوص به خود را دارند.

• مورچه خرمن چین :مورچه‌ای است که از گیاهان اطراف خود دانه می‌چیند وبه لانه خود می‌برد و از آنها استفاده می‌کند.
• مورچه شیر دوش یا گله‌دار : این مورچه‌ها به شکارشته‌ها می‌روند،آنها را گله گله در لانه جای می‌دهند و با نواختن ضربه‌های محکمی بر پهلویشان ،مایع شیرین مزه‌ای از اندامشان برایخود می‌دوشند.
• مورچه‌های باغبان :دسته دیگر از مورچه‌ها باغبانی می‌کنند، یعنیقارچهای بسیار ریزی را می‌پرورند و خوراکشان را فقط از آنها تهیه می‌کنند. برای کشتقارچها نیاز بهباغچه‌ای هم دارند که برای این کار خمیری فراهم می‌کنند و قارچهای مورد نظر خود رابر روی آن می‌کارند.
• مورچه‌های آسیابان :این نوع مورچه‌ها با کله بزرگ و فکهای نیرومندشاندانه‌ها را آسیاب می‌کنند.

انواع مورچه‌ها

• مورچه‌های تپه ساز، همچون مورچه‌های چوب‌زی در انگلستان فراوان هستند. این مورچه‌ها چنان بلند خانه سازی می‌کنند که گاهی ارتفاع ساختمان‌هایشان به یک مترو پهنای آن به 30 سانتی متر می‌رسد.
• برخی از مورچه‌ها ،برده‌دارهستند، یعنی دسته دسته همچون گروههایی کهعازم ماموریت نظامی هستند، به سراغ مورچه‌های کوچکتر می‌روند. تخمها ، کرمها وشفیره‌های آنها را غارت می‌کنند و از آنها نگهداری می‌کنند تا بالغ شوند و در اینهنگام آنها را به بیگاری وامی‌دارند.
• در آفریقای مرکزی ، آمریکای جنوبی و نیز آسیای جنوبی ، پاره‌ای از انواعمورچه‌ها ، گوشتخوار هستند. گاهی آنها رامورچه‌های قزاقگویند. چون بسیاربی‌رحم هستند و در ستونهای طولانی مانند نظامیان جنگجو در جستجوی جانداری به راهمی‌افتند تا از گوشت بدن او تغذیه کنند.

زندگی اجتماعی مورچه‌ها

در حدود 8000 گونه مختلف مورچه وجود دارد و همهآنها در گروههای فامیلی زندگی می کنند این حشره درمقایسه با حشرات دیگر لانهساده‌تری می‌سازد بیشتر آنها در زیر زمین تونلهایی حفر می‌کنند یا با استفاده ازموادی خاکریز (پرچین) درست می‌کنند در طول تابستان مورچه‌های بالدار از لانه بیرونآمده و بطور دسته جمعی حرکت می‌کنند آنها جفت گیری می‌کنند و برای تشکیل اجتماعجدیدی پرواز کرده و می‌روند.

مورچه‌های صحرا نشین اجتماعی در طول شب یک تودهمخروطی موقت درست می‌کنند آنها برای این کار از بدنشان استفاده می‌کنند مورچه‌ها بههمدیگر می‌چسبند و از یک شاخه درخت آویزان می‌شوند آنها بوسیله پنجه‌هایشان بهیکدیگر می‌چسبند و این مخروط را می‌سازند. یک لانه مورچه از چندین اطاقچه که بوسیلهتونلهایی به هم مرتبط می‌شوند، تشکیل شده است.

چرخه زندگی مورچه

چرخه حیات مورچه بسیار جالب است. ماده‌های یک کلنی یعنیملکه تا ارتفاع زیادی در آسمان به پرواز در می‌آیند و نرها نیز به دنبالشانمی‌روند. پس از این پرواز جفت گیری ، نرها فورا می‌میرند و ملکه پایین می‌رود و بهتنهایی آغازگر یک گروه یا دسته جدید می‌شود. او آشیانه‌ای حفر می‌کند و تخممی‌گذارد. پس از آن که کرمهایی که فاقد پا هستند، از تخم بیرون می‌آیند، ملکه مادربه آنها کمک می‌کند تا پیله‌ای به دور خود بتنند. هنگامی که مورچه جوان به اندازهکافی رشد کرد، ملکه یک سر پیله را سوراخ می‌کند و مورچه را از داخل محفظه خود خارجمی‌سازد. این کارگران تازه نفس ، تقریبا به فوریت زندگی پر کار و فعال خود را آغازمی‌کنند که وقف ملکه و بقیه اعضای گروه است.

چطورمورچه ها راه لانه شان را پیدا میکنند؟

دانشمندان درباره انواع مختلف مورچه ها مطالعه کرده و باین نتیجه رسیده اند که هرنوع مورچه ای طریقه مخصوصی در پیدا کردن راه لانه اش دارد مثلا" بعضی از مورچه هااز طریقه نشانه گذاری در روی زمین استفاده میکنند ، یعنی وقتی لانه شان را ترکمیکنند علائم روی زمین را نشانه میگذارند تا در موقع برگشت بتوانند از روی آن نشانهها راه لانه خود را پیدا کنند درست شبیه علائم ساختمانها و یا خیابانها که ما برایپیدا کردن خانه خود از آنها استفاده میکنیم
دسته دیگر از مورچه ها با نگاه کردنبه ارتفاع خورشید و در بالای افق راه خود را می یابند که بشر جز با استفاده ازابزار و وسایل مخصوص قادر به استفاده از این طریق نیست
بعضی دیگر از مورچه هاهم از نشانه های روی زمین و هم از خورشید کمک میگیرند دانشمندان این را با تجربههائی ثابت کرده اند آنها ابتدا روی یک مورچه نشانه گذاری کردند و سپس آن را بحالخود گذاشتند و شروع به تعقیب آن نمودند و بعد از آنکه مورچه تکه خوراکی پیدا کرد وخواست که به لانه اش برگردد ، آنها آن را بلند کرده و نقطه دیگری که درست مخالفلانه اش بوده قرار دادند یعنی اگر قبلا" رو به مشرق بوده حالا رو بطرف مغرب گذاشتهشد در این حالت مورچه نمی توانسته از آفتاب کمک بگیرد چونکه بنظر آن ظاهرا" آفتابدر یک جای دیگر بود. بنابراین ابتدا مورچه مدتی سرگردان شده و شروع به اینطرف وآنطرف رفتن نمود. ولی بالاخره با یافتن یک نشانه زمینی بخانه خود رسید دانشمندان باتعیین و حساب وقت این آزمایشها به این نتیجه رسیده اند که بعضی اوقات یک مورچه ممکناست چندین ساعت برای پیدا کردن نشانه زمینی که راهنمای او در رسیدن به لانه اشمیباشد ، به جستجو بپردازد و در آخر مورچه هائی وجود دارند که با بو کشیدن لانه خودرا میابند

موریانه

موریانه‌ها حشراتی هستند که بدنی نرم دارند و به کندی حرکت می‌کنند به حکم طبیعت تاپایان عمر در تاریکی که محل اجتماع آنهاست به سر می‌برند. زیرا در روشنایی آفتاب وفضای باز یارای ایستادگی در برابر دشمنان بی‌شمار خود را ندارند از نظر ساختمانبدنی و چگونگی رشد (دگر دیسی) به سوسکهای حمام شباهت دارند.

چطورمورچه ها راه لانه شان را پیدا میکنند؟

« دابه الارض » به معنای موریانه در قرآن

خداوند در آیه 14سوره سبا، از مرگ عجیب و عبرت انگیزحضرت سلیمانپیامبر بزرگ سخن می‌گوید و اینواقعیت را روشن می‌سازد که پیامبر با آن عظمت و حکمرانی با آن قدرت و ابهت چگونه بهآسانی جان به جان آفرین سپرد. می‌فرماید: هنگامی کهمرگ را برای سلیمان مقرر کردیم، کسی مردم را از مرگ او آگاه نساخت. مگر جنبنده‌ایاز زمین (موریانه) که عصای او را خورد، تا عصا شکست و پیکر سلیمان فروافتاد. (لازم به ذکر است که سلیمان در موقع مرگ به عصای خود تکیه دادهبود و کسی از مرگ او آگاه نبود.)

نگاه اجمالی

موریانه (Termit) حشره‌ای است از راسته آرکیپترها (Archipteres) که نزدیک بهراسته رگ بالاناست. موریانه‌ها حشراتیهستند اجتماعی که دو نوع از آنها دیده می‌شود: یک نوع در داخل چوبهای منازل زندگیمی‌کنند و نوع دیگر مخصوص نواحی استوایی بوده و در بیابانها برای خود مسکن می‌سازندو طول خانه‌هایشان گاهی به 5 متر و قطرش به 8 متر می‌رسد و بسیار هم سخت است، بطوریکه با کلنگ هم شکسته نمی‌شود.

در حالت کلی موریانه‌ها ، شاه ، ملکه ،شاهزاده ، کارگر و سرباز دارند و اگر تپه آنها را بشکافید همه اینها را از هم تشخیصخواهید داد. تعداد زیادی از موریانه‌ها با استفاده از چوبهای جویده شده و یا گللانه‌های بزرگی درست می‌کنند. این لانه‌ها بسیار اصولی ساخته شده و برای ساخت آن هرموریانه وظیفه مشخصی دارد. معمولا موریانه‌ها در درون لانه‌هایشان پنهان می‌شوند،ولی در صورتی که کسی مزاحم آنها شود یا برای تشکیل اجتماع جدید قصد پرواز داشتهباشند، از لانه‌هایشان بیرون می‌آیند.

تنوع موریانه‌ها در هر دسته

امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیامی‌شناسیم که در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فراوانند یکی از نمونه‌‌های بزرگ ومعروف آن موریانه تپه سیاه است که در دماغه امید (جنوب آفریقا) به سر می‌برند و نامعلمی آنآمی ترمز آتلانتیکوساست. گونه دیگری کهخیلی نزدیک به این نوع و دارای عادات مشابه است درآفریقا وهمچنین دراسترالیا و بعضی نواحیآمریکاوهندوستانومالایاو سواحل مدیترانه یافت می‌شود. البتهبطور عمده در سراسر ایالات متحده آمریکا و نیز در قسمت جنوبی کانادا یافت می‌شود. در اروپا تا مناطق شمالی این قاره مثلا تا پاریس و وین جای زیست موریانه است، اماپرشمارترین موریانه‌ها در مناطق باران خیز مدارگانی یافت می‌شوند.

درموریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها چند شکلی در هر دسته دیده می‌شود. یعنی در هر اجتماعموریانه تعداد زیادی موریانه‌های کارگر و و موریانه‌های مدافع یا سرباز موجودهستند. وظیفه کارگران تهیه غذا برای مجتمع است، یعنی چوب را می‌خورند و سپس هضم شدهآن را در اخیتار دیگر موریانه‌ها قرار می‌دهند. سربازان بال ندارند، کور هم هستند،ولی با این وصف جنگجویان دلیری به شمار می‌روند. موریانه ملکه می‌تواند تا سی هزارتخم در یک روز بگذارد. او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملا بهموریانه‌های کارگر متکی است. بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا 50 سال زندگیکنند.

ساختمان مورفولوژیکی موریانه‌ها

بسیاری از مردم موریانه را بامورچه سفید اشتباه می‌گیرند. اگر چه موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها جانورانی اجتماعی هستند،ولی به کلی با آنها تفاوت دارند. موریانه کمدیکلفت ، رنگی روشن و شاخکهاییکنواخت و خمیده دارد. شکل هر موریانه به نوع وظیفه‌اش در اجتماع موریانه‌ها ،بستگی دارد. برای مثال کارگرانی که وظیفه غذا دادن و تمیز کردن ملکه را به عهدهدارند، معمولا کور بوده و بدون بال هستند و دستگاه تناسلی هم ندارند. فقط موریانهنر دارای 4 بال است و بیش از چند روزی زندگی نمی‌کند، یعنی پس از جفت گیری با نرتنها فرد ماده (ملکه) است که در اجتماع موریانه‌ها زندگی می‌کند و دارای شکمی بزرگاست و کارش فقط تخم‌گذاری است.

در دستگاه گوارش موریانه‌ها که از چوباستفاده می‌کنند، عده‌ای ازتک یاختگاناز دسته فلاژله‌ها به نام «پلیماستیژین» زندگی می‌کنند که با موریانه‌ها زندگی اشتراکی دارند، بدین نحو که این تکسلولی‌ها دیاستازی به نام سلولاز ترشح می‌کنند که موجب هضم و نرم شدن چوبها می‌شودو در این حالت موریانه‌ها چوبهای نرم شده را می‌خورند.

تپه‌های موریانه‌ای و زندگی اجتماعی موریانه‌ها

تپه‌های موریانه‌ای کهبوسیله موریانه‌های تپه سیاه ساخته می‌شوند ممکن است به شکل لکه‌های نمایانی درتمام نقاط دامنه‌های کوهستانی جنوب غربی دماغه امید دیده شوند. سطح هر تپه درستمانند سطح خارجی مغز دارای برجستگیها و شیارهای مخصوصی است. بزرگترین آنها در حدود 60 سانتیمتر بلندی دارد و پهنای قاعده آن نیز به 60 سانتیمتر می‌رسد اگر یکی ازآنها را بشکافیم دیده می‌شود که داخل آن ماننداسفنج است و از تعداد زیادی اطاقک تشکیل شده که عرض هر کدام از آنها 2.5 سانتیمتر است وبا دریچه‌های کوچک راه دارد.

گرچه در یک تپه موریانه‌ای بزرگ ممکن است بیشاز 50000 موریانه زندگی کنند ولی داخل آن همیشه تمیز است. این تمیزی به این دلیلاست که موریانه‌ها مدفوعات خود را به منزله سیمان در ساختن دیواره‌های تپه واطاقکها بکار می‌برند و لاشه‌ها را نیز می‌خورند و مصرف می‌کنند. بیشتر ساکنین تپهحشرات کوچکی بهطول 5 میلیمتر هستند که سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره دارند. اینهاکارگرها را تشکیل می‌دهند کارگرها ممکن است نر یا ماده باشند اندام تناسلی آنها رشدنمی‌کند و فعالیتی ندارد و فقط اثری از آن باقی است موریانه‌های کارگر کاملا‌ کورندو کارشان جمع آوری غذا و رسیدگی به بچه‌ها و پرستاری از شاه و ملکه و شاهزادههاست.

موریانه ملکه می‌تواند تا 30000 تخم در یکروز بگذارد او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملا به موریانه‌های کارگرمتکی است بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا 50 سال زندگی کنند که از طول همهحشرات دیگر بیشتر است. افراد دیگری که در حدود یک دهم کلیه ساکنین تپه را تشکیلمی‌دهند و با کارگران تفاوت دارند سربازها هستند که رنگشان زرد و سرشان بیضی شکلاست و یک جفت آرواره بلند و نوک تیز دارند که سلاح آنها را تشکیل می‌دهد کار آنهادفاع در برابر هجوم دشمنان خارجی است. سربازها در کار کارگرها شرکت ندارند ولیهمیشه برای حمله به دشمنانی که می‌خواهند به زور وارد جایگاه آنها شوند آماده‌اند. بزرگترین دشمن موریانه‌ها ،مورچه‌ها هستندکه اگر آنها را بگیرند فورا می‌کشند و لاشه‌شان را برای تغذیه به لانه خود می‌برند.

لانه سازی در موریانه‌ها

در مناطق مدارگانی ، بسیاری از موریانه‌ها لانهسازی می‌کنند. لانه‌هایی به صورت تپه‌ها و گنبدها که حدود 20 متر وسعت و ارتفاعیشاید بیشتر از 10 متر از سطح زمین دارند. برخی دیگر از موریانه‌هادرختآشیانهستند، یعنی آشیانه‌هایی به اندازه‌های گوناگون معمولا به بزرگی یک توپبستکبال ، بر فراز درختان می‌سازند. موریانه‌ها در داخل چنین آشیانه‌هایی خود را ازخطر حملهپرندگان،سوسمارها ،عنکبوتها ومورچه‌ها مصونمی‌دارند.

آشیانه برخی از موریانه‌های آفریقایی مانند چتر است، طوری که آبباران به اطراف آن سرازیر می‌شود. دسته‌ای دیگر از موریانه‌ها ، لانه خود را بهگونه‌ای می‌سازند که دمای درون آن هماهنگ‌پذیر گردد. لانه و آشیانه سازی موریانه‌هانمونه شگرفی از کار غریزی است. این کار بر عهده کارگران نوزاد نهاده شده است. چراکه کارگران تازه تولد یافته هیچگاه در لانه پدر و مادر خود زیست نمی‌کنند و درنتیجه راهی برای آموختن لانه سازی ندارند.

منابع آلودگي هوا و کاربرد پرتو فرا بنفش و ازون

استفاده از پرتو فرابنفش چند سالي است که بصورت صنعتي کاربرد دارد .

در سالهاي 1980 ميلادي انواع زيادي از محصولات U.V. به بازار عرضه شد ولي کم کم در اثر افزايش توقعات مشتريها در ارتباط با کيفيت و سلامت فقط چند کشوري در سطح جهاني به توليد اين کالا مبادرت مي ورزند . امروزه استفاده از اشعه ماورا بنفش براي ضد عفوني ، پاستوريزه کردن و استريليزاسيون آب و هوا بکار رفته و به عنوان يکي از بي خطرترين و نزديکترين روشها به طبيعت به شمار مي رود.

استفاده از گاز ازون بعنوان يک اکسيد کننده قوي و عاملي براي تصفيه شيميايي هوا و از يبن بردن بوهاي نامطبوع نيز به تازگي مورد توجه قرار گرفته است و علي رغم برداشتهاي غلط بتدريج مورد قبول واقع شده و کاربرد آن گسترده مي شود . دستگاههاي استفاده کننده از اشعه ماورا بنفش کم خرجترين ،‌ساده ترين  و در عين حال کارآمد ترين دستگاههاي ضد عفوني کننده به شمار مي روند و مي توانند به ميزان 99/99 درصد ميکروب ها ، ويروس ها ، قارچها و... را نابود کنند . از پرتو فرابنفش در ايران تنها در بيمارستان ها و آن هم بصورتي بسيار ناقص در اطاقهاي عمل استفاده مي شود . اين شرکت براي اولين بار اقدام به استفاده از روش پرتودهي ماورابنفش و ازون دهي در جهت سلامت محيط زيست نموده است و مفتخر است که تاکنون در اين راه گامهاي بلندي در کشور عزيزمان برداشته و اميدمان آن است که اين ره پر رهرو باد.

تمام موجودات زنده براي پيدايش و حفظ بقاي خود به سه دسته ترکيبات اصلي نياز دارند که عبارتند از آب ، اکسيژن و مواد غذايي . اهميت  آب و اکسيژن که از هواي موجود در جو پيرامون کره زمين به دست مي آيد بيشتر است بطوري که بسياري از موجودات پست مانند موجودات تک سلولي در صورت در دسترس نبودن مواد غذايي تا مدتهاي مديدي به زندگي بصورت غير فعال ادامه مي دهند و يا گياهان در طول روز تنها با دريافت آب ، دي اکسيد کربن و انرژي نورخورشيد به حيات خود ادامه داده و توليد اکسيژن مي کنند و فقط در شب به اکسيژن نياز دارند . خود انسان نيز در صورتي که آب به اندازه کافي در دسترس داشته باشد 3-2 ماه بدون غذا زنده مي ماند .

متاسفانه فعاليت هاي روزافزون بشر بويژه پس از انقلاب صنعتي روزبروز بر آلودگي منابع آب افزوده و در مقياسهاي بزرگ سبب آلودگي هوا مي شود . بنابراين حفظ اين منابع از انواع آلودگيها يا رفع آلودگيها بروشهاي گوناگون به يکي از دل مشغوليهاي اصلي بشر تبديل شده و گاه بصورت يک معضل در آمده است .

از جمله اين آلودگيها ، آلودگيهاي شيميايي و ميکروبيولوژيکي است . در اين نوشتار ابتدا مروري مختصر بر منشا آلودگي هوا شده است وسپس به سازوکارهايي که طبيعت براي مقابله با اين آلودگيها برگزيده است اشاره شده است . در ادامه از روشهاي متداول و رايج مقابله با اين آلودگيها سخن به ميان آمده است و در نهايت روشهاي جديدي که الهام گرفته از طبيعت بوده و سالهاست در کشورهاي پيشرفته از آنها استفاده مي شود معرفي شده است .

2- منشا آلودگي هوا :

براي اينکه بدانيم منشا آلودگي منابع هوا از کجاست ابتدا بايد بدانيم اين آلودگي ها چه هستند .

هواي سالم هوايي است که ميزان ذرات معلق آن از يک حد خاصي تجاوز نکرده و يک سري ترکيبات شيميايي آن مانند دي اکسيد کربن در يک محدوده خاص باقي مانده و يک سري آلاينده هاي شيميايي مانند مونوکسيد کربن و اکسيدهاي نيتروژن و گوگرد ترجيحا در آن ظاهر نشده و يا در حداقل مقدار مجاز قرار گيرد . همچنين وجود برخي از ميکروارگانيسم ها در هوا خطرناک بوده و افزايش برخي ديگر از يک حدي معين خطرناک است . بنابراين آلودگي هاي هوا به صورت زير دسته بندي ميشوند .

1- آلاينده هاي شيميايي

2- آلاينده هاي ميکرو بيولوژيکي

3- ذرات معلق

منشا آلودگي هوا را مي توان به سه دسته تقسيم کرد :

1- طبيعت

2- حيوانات

3- انسانها

برخي از فعل و انفعالات طبيعي مانند سيلابها ، آتشفشانها ، تغيير و تحولات لايه هاي پوسته زمين گاه در مقياسهاي بسيار بزرگي سبب آلودگي هوا مي شود . بروز آتشفشانها در چند سال اخير در برخي از کشورهاي آسيايي شرقي و کاهش ديد ناشي از آن براي پروازهاي مسافربري که از طريق جرايد به اطلاع عموم رسيده است ، خود شاهد اين مدعاست.

بروز آتشفشانها سبب بيرون ريختن مواد معلق و گازهاي شيميايي در تناژهاي بسيار بالايي مي شود .

حيوانات در مقياسهاي کوچک بيشتر در حد آلودگي هاي ميکروبيولوژيکي در آلوده کردن هوا موثرند . اما انسان در مقياس وسيع ، بويژه پس از انقلاب صنعتي و با راه اندازي صنايع مختلف و استفاده از سوخت فسيلي ، بشدت باعث آلودگي هوا شده و روزبروز بر دامن اين آلودگي ها مي افزايد ، بطوريکه امروزه در مورد هوا بارها شاهد بحرانهايي در داخل کشور و خارج از آن بوده ايم .

1-2- طبيعت چه سازگاروکارهايي براي مقبله با آلودگي ها دارد ؟

دست تواناي طبيعت به ياري پروردگار در طي ساليان متمادي چنان شرايط متعادلي را در کره خاکي ما حکم فرما نموده است که امکان زيستن براي انواع موجودات زنده با تنوع بسيار زياد امکان پذير شده است .

تمام پديده هاي موجود در طبيعت نيز به ياري حفظ اين شرايط پرذاخته و هر کجا که تعادل نظامها بر هم خورده با قدرت و در عين حال ظرافت خاصي تعادل دوباره برقرار مي شود .

طبيعت براي پاک نگهداشتن هوا سازوکارهاي متعدد و جالبي دارد . نور خورشيد دامنه وسيعي از طيف الکترومغناطيس را از خود ساطع مي کند . هر قسمت از اين طيف خاصيتي داشته و کار ويژه اي انجام مي دهد . اگر از طول موجهاي بلند شروع کرده و به طرف طول موجهاي کوتاه پيش برويم به ترتيب ابتدا امواج مادون قرمز را خواهيم داشت که انرژي گرمايي را فراهم مي کند . سپس به محدوده کوچک امواج نوراني ميرسيم که توسط چشم ما قابل رويت است . پس از آن امواج ماورا بنفش را داريم . اين امواج براي حيات موجود بر روي کره خاکي تهديد آميز است اما لايه اي از اکسيژن رقيق در سطوح بالاي جو بخش عمده اي از اين امواج با طول موجهاي بسيار خطرناک را جذب و تبديل به ازون و امواج مادون قرمز مي نمايد که هيچ نوع ضرري براي موجود زنده ندارد . باين ترتيب اين لايه که به لايه ازون معروف است مانند فيلتري طبيعي عمل کرده و و تنها به بخش اندکي از امواج ماورا بنفش اجازه رسيدن به سطح زمين مي دهد . اين بخش اندک عمدتا وظيفه نگهداشتن تعادل ميکروارگانيسمي موجود در سطح زمين و هواي اطراف آن را به عهده دارد .

پس از امواج ماورا بنفش ، امواج يونيزه کننده ، اشعه X و اشعه کيهاني را داريم که بسيار پرقدرت بوده و کار اصلي آن يونيزه کردن اتم گازهاي موجود در لايه هاي فوقاني جو است .

اين لايه هاي يونيزه شده چندين وظيفه به عهده دارند . اول از همه از نفوذ بيشتر امواج يونيزه کننده ، اشعه X و اشعه کيهاني جلوگويري مي کنند . ثانيا با باردار کردن ذرات معلق موجود در جو تحتاني و نزديک به زمين باعث تجمع اين ذرات و گرد آمدن آنها پيرامون يکديگر و ساخت ذرات درشت تر و در نهايت ته نشين شدن آنها مي شود . به اين ترتيب ذرات معلق نيز از هوا گرفته مي شود . البته لايه هاي يونيزه شده خواص ديگري هم دارند که توضيح آنها در اين بحث نمي گنجد.

در نهايت مقدار کمي ازون نيز در جو تحتاني و نزديک به سطح زمين بر اثر تابش اندک پرتو ماورا بنفش خورشيد و نيز بر اثر رعد و برق بوجود مي آيد که باعث طراوت و تازگي هوا و ازبين رفتن بسياري از آلاينده هاي شيميايي و کمک به از بين بردن ميکروارگانيسمهاي مضر مي شود . بوي هواي پاک کوهستان و همچنين هواي پاکي که پس از هر رعد و برق استنشاق مي شود مربوط به همين مقدار اندک ازون در سطح زمين است .

 2-2- روشهاي متداول و رايج براي مقابله با آلودگي هوا :

انسان در طول زندگي خود متوجه ضرر و زيانهاي ناشي از آلوده شدن هوايي که استنشاق مي کند شده است و روشهايي را براي مقابله با آنها ابداع و بکار برده است . برخي از اين روشها الهام گرفته از طبيعت است . اما برخي را نيز طي پيشرفت تکنولوژي ابداع کرده است که گاهي ضرر و زيانهاي ناشي از آنها بيشتر از منافع آنها است.

در تصفيه و ضد عفوني هوا روشهاي فيزيکي و شيميايي متفاوتي بطور مجزا يا توام بکار مي روند .

از روشهاي فيزيکي مي توان فيلتراسيون ، ته نشين کردن ذرات و پرتو دهي فرابنفش را نام برد .

با فيلتراسيون بسته به نوع فيلتر بکار رفته ذراتي به درشتي گردوغبار تا ذراتي به اندازه ويروسها از هوا جدا مي شوند . فيلترهايي که مي توانند باکتريها و ويروسها را از هوا جدا کنند بسيار گران هستند.

ته نشين کردن ذرات روش ديگري براي جدا کردن ذرات معلق از هوا ميباشد.

اينکار با استفاده از نيروي جانب مرکز ( گريز از مرکز ) دز سيکلونهاي گوناگون و يا باردار کردن ذرات و سپس جذب آنها  روي صفحات داراي بار الکتريکي انجام مي شود .

اخيرا تلفيقي از روش فيلتراسيون و ته نشيني به وسيله باردار شدن ذرات به منظور جداسازي ذرات معلق بکار گرفته شده است .

با پرتو دهي فرابنفش به راحت ترين شکل ممکن بشرط طراحي مناسب تمام ميکروارگانيسمهاي مضر در هوا از بين مي روند.

روشهاي شيميايي در تصفيه هوا کمتر کاربرد دارند اما مي توان به روشهايي چون شستشوي شيميايي هوا و ازون دهي اشاره کرد .

شستشوي هوا با آب و يا يک سري مواد شيميايي به منظور انحلال و جدا کردن تعدادي از آلاينده هاي شيميايي و مضر از هوا مي باشد . کاربرد اين روش بويژه در سيستمهاي هواساز اماکني که در شهرهاي بزرگ قراردارند بسيار مهم است .

ازون دهي در حد استانداردهاي مجاز به منظور ضد عفوني کردن هوا و از بين بردن تعدادي از آلاينده هاي شيميايي و بوهاي نامطبوع بکار مي رود.

3-2- استفاده از روشهاي جديد در امر تصفيه هوا

امروزه در کشورهاي پيشرفته براي تصفيه و ضد عفوني منابع آب و هوا استفاده از روشهايي که با طبيعت سازگار باشند بطور روز افزون مورد توجه قرار مي گيرد . کاربرد پرتو فرابنفش و ازون از اين جمله بوده و هر دو بر گرفته از روشهايي است که طبيعت براي تصفيه و ضد عفوني منابع آب و هوا اختيار کرده است .

3 - تعريف

1-3- پرتو فرابنفش : پرتو فرابنفش طول موج بين 190تا 350 نانومتر طيف الکترو مغناطيس مي باشد و انرژي آن تا حدي است که مي تواند روي پيوندهاي ملکولي اثر گذاشته و آنها را شکسته و پيوندهاي جديدي را پديد آورد . طول موجي که براي از بين بردن ميکروارگانيسمها مورد نظرات است 254 نانومتر مي باشد. در اين طول موج رشته هاي وراثتي اين موجودات شامل انواع باکتريها ، ويروسها ، قارچها ، مخمرها و جلبکها به هم جوش خورده و قدرت تکثير از اين موجودات گرفته مي شود .

اين طول موج خاص به طور مصنوعي با تخليه الکتريکي درون بخار جيوه در لامپهاي مخصوص مولد پرتوفرابنفش  توليد مي شود . در واقع اين لامپها عصاره ميکروب کش نور خورشيد را تهيه مي کنند.

2-3- ازون : ازون شکل سه اتمي اکسيژن است . گازي است با بوي نافذ با قدرت اکسيد کنندگي بسيار بالا . در طبيعت با تابش پرتو فرابنفش نور خورشيد و همچنين بر اثر تخليه الکتريکي هنگام رعدو برق پديد مي آيد . بطور مصنوعي بوسيله طول موج 189-185 نانومتر لامپهاي فرابنفش مخصوص توليد ازون ، تخليه الکتريکي و روشهاي الکتروشيميايي توليد مي شود .

خاصيت اکسيد کنندگي زياد اين گاز سازوکار اصلي آن در مراحل مختلف تصفيه هوا مي باشد .4 - کاربردها

1-4) کاربرد پرتوفرابنفش در تصفيه هوا

هواي يکي از عناصر اصلي براي بقاي موجودات از جمله انسان است . بنابراين حفظ آن از انواع آلودگي هايي که ناشي از فعل و انفعالات طبيعت يا فعاليتهاي بشري مي باشد از مهمترين موضوعاتي است که مورد توجه مي باشد . از جمله اين آلودگي ها ، آلودگي به انواع ميکروارگانيسم هاي مختلف مي باشد.

ماهيت هوا طوري است که مي تواند ميکروارگانيسم هاي گوناگوني رادر خود ذخيره سازد و انتقال دهد. پالايش هوا از اين ميکروگانيسم ها از نظر حفظ يک سطح بهداشتي و استاندارد و نيز از بين بردن کامل آنها در مکانهايي خاص از اهميت بسزايي برخوردار است.

در هوا ميزان دوز لازم پرتوفرابنفش که براي از بين بردن ميکروارگانيسم هاي موجود در هوا لازم است مشخص است . کاربرد مولدهاي پرتو فرابنفش در مکانهايي مانند بيمارستانها ، صنايعي که پروسه توليد در آنها بايد بدون حضور ميکروارگانيسمها باشد مانند صنايع الکترونيک ، غذايي ، دارويي، ‌سرم سازيها و... سابقه اي ديرينه دارد .

شواهد علمي 

2-4- منابع آلوده کننده هوا به ميکروارگانيسم هاي مختلف :

منابع ميکروارگانيسم هايي که هوا را آلوده مي کنند بسيار متنوعند اما بطور کلي خاک ، آب ،‌انسانها و حاصل فعاليتهاي آنها ( از جمله زباله و فاضلاب ) و حيوانات و فعاليت آنها از جمله مهمترين منابع آلودگي هوا محسوب مي شوند .

3-4- روشهاي از بين بردن ميکروارگانيسم هاي هوازي :

براي از بين بردن ميکروارگانيسم هاي هوا عمدتا روشهاي فيزيکي بکار برده مي شوند.

اين روشها عبارتند از فيلتراسيون و پرتودهي فرابنفش . کاربرد روشهاي شيميايي رايج نيست با اين حال مي توان به کاربرد ازون اشاره که کرد با عث طراوت و تازگي هوا مي شود .

پرتو دهي فرابنفش يکي از رايج ترين روشهاي از بين بردن ميکروارگانيسم هاي هوازي است .

در اين روش از لامپهاي مولد اشعه فرابنفش با حداکثر پرتو دهي در طول موج 7/253 نانومتر استفاده مي شود .

هر چه تعداد دفعات تهويه هوا در يک زمان مشخص بيشتر باشد غلظت ميکروارگانيسم هاي موجود در آن سريعتر پايين مي آيد . با يکبار گردش هوا از سيستم تهويه به دليل رقيق شدن هواي ورودي توسط هواي خروجي ، 8/36 درصد از هواي آلوده قبلي در آن باقي مي ماند.

بنابراين هر چه تعداد دفعات تعويض هوا و ورود هواي پاک فيلتر شده بيشتر باشد آلودگي کمتر مي شود . از طرفي افزايش تعداد دفعات گردش هوا در سيستم هاي تهويه ، مشکل کوران و جريان نامطلوب هوا و سرو صداي زياد حاصل از دستگاه تهويه را به دنبال خواهد داشت .

بنابراين با استفاده منطقي از پرتو فرابنفش مي توان اين مشکل را برطرف کرد . در واقع اين روش مي تواند مکمل روش فيلتراسيون باشد با توجه به اينکه فيلتراسيون براي گرفتن ذرات بزرگ ضروري است زيرا ميکروارگانيسم هاي موجود بر روي ذرات بزرگ بدليل پنهان شدن از پرتو فرابنفش از بين نمي روند.

براي ضد عفوني هوا دو روش مستقيم و غير مستقيم وجود دارد . در روش مستقيم مولدهاي پرتو فرابنفش به صورت مستقيم در محيط نصب مي شوند که کسي در محيط مورد نظر حضور نداشته باشد . روش غير مستقيم به دو صورت انجام مي شود . يا مولدها طوري در محل نصب مي شوند که نور آنها مستقيم ديده نمي شود بلکه با انعکاس بر روي سقف و ديوارها نور آنها منتشر مي شود . در اين صورت افراد مي توانند با لباسهاي پوشيده وارد محوطه مذکور شوند . روش ديگر محصور کردن مولدها درون يک محفظه و بگردش در آوردن هواي محفظه بوسيله يک فن است . روش اخير بهترين و منطقي ترين روش ضد عفوني هوا است که در آن افراد مي توانند در محل نصب دستگاه و در حين روشن بودن آن در محيط حضور داشته و از هواي ضد عفوني شده بهره مند شوند.

چگونگي طراحي در هر دو روش بر کارايي نهايي بسيار موثر است اما عمدتا روش مستقيم موثرتر از روش غير مستقيم است . اما در روش مستقيم در صورت تردد يا اقامت افراد در محيطي که پرتو فرابنفش در آن منتشر مي شود بايد به نکات ايمني توجه شود . در اين خصو ص لازم به تذکر است که سريعترين عارضه پرتو فرابنفش قرمزي پوست است که بيشترين قرمزي مربوط به طول موج 6/298 نانومتر مي باشد ، اما خوشبختانه ميزان قرمزي پوست حاصل از موج 7/253 نانومتر لامپهاي تجارتي تقريبانصف ميزان اين اثر در طول موج 6/298 نانومتر مي باشد .

فاکتورهاي گوناگوني روي کارآيي اين روش اثر مي گذارند . اگر چه هنوز از نظر علمي توافق کلي روي اين فاکتورها صورت نگرفته است اما چهار عامل زير در عدم کارآيي موثر اين روش شناخته شده اند :

1- طراحي نامناسب

2- دوز ناکافي اشعه

3- نقص در کنترل رطوبت

4- کثيف بودن لامپها

5- شواهد علمي :

سازوکار اثر پرتو فرابنفش روي ميکروارگانيسم هاي هوازي اثر روي رشته هاي وراثتي آنها و از کار انداختن قدرت تکثير سلولي مي باشد .

تحقيقات و بررسيهاي زيادي  روي اين روش انجام شده است . نتيجه اين بررسيها نشان مي دهد که با دوز متعارف پرتو دهي 40-18 ميکرووات بر سانتي متر مربع به شرط رعايت اصول طراحي و ايجاد شرايط مناسب محيطي کاهش به ميزان 99 درصد در جمعيت گونه هاي مختلف پزودوموناس ( Pseudomonas spp ) با سيلوس سوبتيليس ( Bacillus subtilis ) استافيلوکوکوس اورئوس ( Staphylococcus aureus ) و همچنين کاهشي به ميزان بيش از 99 در صد در جمعيت ويروسهايي چون آدنوويروسهاي تايپ 2 ( Adenovirus type 2 ) کوکساکي ويروس ب ( Coxsackievirus- B ) ويروس آنفلوآنزا  ( Influenza virus - A ) , و ويروس واکسينيا ( Vaccinia virus ) ديده شده است .

در يک نمونه از اين بررسيها در اتاق عمل بيمارستاني در آمريکا در طول 29 سال پس از نصب سيستم فرابنفش نشان داده شده است که مرگ و ميرهاي ناشي از عفونت پس از جراحي از 06/1 درصد ( 19 مورد از 1782 جراحي ) به صفر مورد و بطور همزمان عفونت محل جراحي از 6/11 درصد به 25/0 در صد کاهش يافت .

6- مکانهاي مورد استفاده :

کاربرد پرتو فرابنفش در کاهش شمار ميکروارگانيسم هاي هوازي به منظور نگهداري وضعيت بهداشت هواي تنفسي و يا از بين بردن کامل آنها و ايجاد فضاي عاري از ميکروارگانيسم ( آسپتيک ) در پروسه هاي توليد ، مرحله نگهداري فرآورده هاي استريل و يا جلو گيري از نشر آلودگي هنگام کار ونگهداري ميکروارگانيسم هاي خطرناک و گوناگون مي باشد .

مکانهايي که به چنين شرايطي نياز دارند عبارتند از :

الف : بيمارستانها و بخشهاي مختلف آن مانند بخشهاي جراحي ، دياليز ، زايمان ، پرستاري ، فوريتهاي پزشکي ، مراقبتهاي ويژه ،‌راهروها و رختشويخانه ها .

ب- مطب پزشکان و متخصصين .

پ- محل تجمع افراد ماننند مدارس ، سربازخانه ها ،‌خوابگاهها ، سالن هاي غذاخوري ، سالنهاي ورزش و سالنهاي سينما‌، تاتر و کنسرت .

ت- صنايع گوناگون مانند صنايع غذايي ، دارويي ، الکترونيک و...

ث- آزمايشگاههاي تحقيقاتي

ج - محل نگهداري و زاد و ولد انواع حيوانات مانند ، گاو ، گوسفند ، ماکيان و...

7 - کاربرد ازون در تصفيه هوا

ازون در امر تصفيه هوا به چند منظور مي تواند به کار رود که عبارتند از :

1- ضد عفوني کردن هوا

2- از بين بردن بوهاي نامطبوع

3- تبديل سريع منواکسيد کربن به دي اکسيد کربن

4- اکسيداسيون آلايندههاي شيميايي و شکستن آنها به ترکيبات اوليه و بدون ضرر آنها از قبيل آب ، دي اکسيد کربن و نيتروژن .

در هوايي که ما آن را هر روز استنشاق ميکنيم ازون به ميزان ppm 1/0 - 5/0 وجود دارد .

سازمان بهداشت جهاني حداکثر ميزان مجاز تماس با ازون را ppm 05/0 - 03/0 ذکر کرده است .

ثابت شده که ازون توليد شده بوسيله مولدهاي پرتو فرابفش مخصوص توليد ازون به دليل اينکه حداکثر توان توليد آنها از حدود مجاز دانسته شده بيشتر نبوده و از تخليه الکتريکي بطور مستقيم استفاده نمي شود بسيار مطمئن تر است . در صورت توليد گاز ازون بوسيله تخليه الکتريکي مستقيم ، گازهاي مضري مانند انواع اکسيدهاي نيتروژن نيز به عنوان ناخالصي توليد مي شوند .

کاربرد گاز ازون در تصفيه هوا در زمينه هاي زير مي باشد :

1- منازل ، مطب پزشکان ، متخصصان و ادارات .

2- آسايشگاهها ،‌سراي سالمندان و مبتلايان به امراض آسم و ريوي .

3- بيمارستانها و بخشهاي مختلف آن مانند بخش جراحي ، دياليز ، زايمان ، پرستاري ، فوريتهاي پزشکي و مراقبتهي ويژه .

4- مساجد ، مدارس ، خوابگاهها ،‌سالن هاي غذا خوري ، ورزشي ،‌تاتر و سينما .

5- صنايع گوناگون مانند صنايع غذايي ، دارويي ،‌الکترونيک و...

6- آزمايشگاهها و مراکز تحقيقاتي ...

7- محل نگهداري و زادو ولد انواع حيوانات مانند گاو ، گوسفند ، ماکيان ...

8- مقايسه بين پرتو فرابنفش و ازون دهي در تصفيه هوا :

پرتو دهي فرابنفش روشي است ساده و موثر و بدون نياز به استفاده از تجهيزات متعدد و پيچيده . در صورت رعايت يکسري اصول در طراحي ها و توجه به نکات ايمني مي توان بيشترين بهره را از اين روش در تصفيه و ضد عفوني هوا برد . از آنجا که يک روش فيزيکي است هيچگونه اثري پس از اتمام مرحله پرتو دهي از خود به جاي نمي گذارد و ترکيب آب يا هواي عبور کرده از مجاورت خودرا تغيير نمي دهد .

ازون گازي است ناپايدار که قابل حمل و نقل نيست پس بايد در محل استفاده توليد شود.

بنابراين ازون دهي در منابع آب و فاضلاب نياز به ژنراتورهاي توليد ازون و اتاقکهاي تماس دارد ،‌اما چون در محل توليد مي شود هيچگونه خطري پرسنلي که در محل مشغول کار هستند از نظر نشت گاز و يا مشکلات حمل و نقل توليد نمي کند . با آموزش صحيح اپراتورهاي مربوطه مي توان با اطمينان کامل از فوايد اين روش بهره جست .

بدليل قدرت بالاي اکسيد کنندگي و ضد عفوني کردن گاز ازون و نفوذ  آن در محيط ، ثابت شده است که آزاد شدن اين گاز در محيط در مقادير مجاز سبب ضد عفوني سطوح در فواصل نسبتا دور از دستگاه نيز مي گردد.

براي درک، بهتر مقايسه اي بين پرتو دهي فرابنفش و استفاده از گاز ازون از نظر موارد مصرف و ملاحظات اقتصادي ،‌راه بري و زيست محيطي در جدول ذيل ارائه شده است

شواهد علمي 

9- دستگاههاي ضدعفوني هوا و محيط

شرکت آردا در راستاي طراحي و ساخت دستگاههاي ضدعفوني هوا و محيط در مکانهايي که احتياج به فضاي عاري از ميکروارگانيسم دارد مانند صنايع داروسازي ،‌بيمارستانها ،‌صنايع بسته بندي و توليد مواد غذايي ، مکانهاي نگهداري ميوه و سبزيجات دو سيستم شناخته شده به بازار عرضه مي کند .

1-9- سيستم ضدعفوني مستقيم هوا ومحيط

استفاده متداول اين سيستم در کانالهاي تهويه بعد از فيلترها مي باشد . ولي مي توان از اين سيستم در مکانهايي که محل تجمع مردم بوده و يا کساني رفت و آمد مي کنند و لباسهاي حفاظتي به تن دارند استفاده کرد . کساني که بدون لباس ايمني از آنجا عبور مي کنند بايد اول لامپهاي مولد را خاموش نموده و بعد از اين مکان عبور نمايند.

براي استفاده بهينه از اين سيستم بهتر است که ديوار و سقف کابينت يا اتاقي که اين لامپها در آن استفاده مي شود با رنگي پوشيده شود که انعکاس خوبي نسبت به اشعه ماورا بنفش از خود نشان مي دهد. کارمنداني که در چنين محيطي کا ر مي کنند و در معرض اشعه دهي مستقيم قرار دارند بايد لباسهاي حفاظتي که سر و گردن را بپوشاند و عينک و دستکش استفاده کنند . لباسهاي ساخته شده نايلوني حفاظت کافي ندارد .

توجه : در صورتي که پوست بدون حفاظت در مقابل اين اشعه قرار گيرد باعث تورم و آفتاب سوختگي مي شود.

2-9- سيستم ضد عفوني غير مستقيم هوا و محيط

اين سيستم در مکانهايي استفاده مي شود که محل تجمع مردم بدون لباس

 حفاظتي مي باشد. از بين بردن ميکروارگانيسم ها در اين مکانها با عبور هوا از روي مولد اشعه فرابنفش با استفاده از گردش طبيعي هوا ( Convection ) در محيط يا استفاده از پنکه ( FAN ) مي باشد و به اين ترتيب هوا را ضد عفوني مي نمايد .

در اين سيستم قاب حفاظتي در زير مولد اشعه نصب گرديده که اشعه توليدي را بطرف سقف انعکاس ميدهد . گرچه رنگهاي معمولي نورهاي با طول موج قابل ديد را خوب انعکاس مي دهد ولي انعکاس آنها براي اشعه ماورا بنفش ضعيف است ولي در هر صورت بهتر است که سقف با رنگي حفاظت شود ، که اشعه ماورا بنفش را جذب مي نمايند.

توجه: در محيطي که از سيستم غير مستقيم ضد عفوني هوا استفاده ميشود احتياج به استفاده از لباسهاي مخصوص حفاظتي نمي باشد.

مگس ميوه شرقي Oriental fruit fly

Diptera:Tephritidae

اهميت اقتصادي:

اين مگس از آفات مهم بسياري از انواع ميوه مي باشد كه بندرت روي كدوئيان نيز مشاهده مي شود. Waterhouse در سال 1993 اين آفت را يكي از پنج گونه آفت مهم كشاورزي درآسياي جنوب شرقي دانسته است. اطلاعاتي در مورد اهميت اين گونه در تمام آسيا حتي مناطقي كه آفت هنوز گزارش نشده است وجود دارد. بر همين اساس از ميان اين كمپلكس گونه هاي carambolae و B. papayae كه داراي انتشار وسيع تر هستند ، خسارتزا نيز مي باشند. I.M.White گزارش نمود كه اين دو گونه و B. occipitalis، B.philippinensis و B.kandiensis همانند B.dorsalis خسارتزا هستند درحالي كه B.caryeae ممكن است خسارتزا باشد و گونه B.pyrifoliae تنها در مناطق محدودي آفت محسوب مي شود.

اهميت قرنطينه اي:

اين مگس علاوه بر حضور در ليست آفات و بيماريهاي قرنطينه خارجي ايران در ليست آفات و بيماريهاي قرنطينه خارجي EPPO به عنوان يك مگس ميوه غير اروپايي وجود دارد.و همچنين در ليست هاي APPPC، COSAVE، CPPC، IAPSC، JUNAC و OIRSA به عنوان آفت قرنطينه اي محسوب مي شود. اين آفت بومي آسيا بوده و مانند ساير مگسهاي ميوه قادر به استقرار در كليه مناطق گرمسيري مي باشد. حضور مگس تنها در هاوايي و نه در محدوده كشور امريكا اين آفت را از نظر سيماي بين المللي به عنوان آفت قرنطينه اي مهم جلوه داده است. با توجه به انتشار آفت در شمال هند ودر قسمتهاي مركزي چين، B.dorsalis از ساير گونه هاي ديگر كمپلكس كمتر در مناطق حاره ديده شده است. خطر مستقيم استقرار اين آفت در مناطق سرد بسيار كم است. خطر اصلي و مهمتر آفت براي كشورهاي اروپايي در صورت وجود اين مگس بخاطر وضع قوانين سختگيرانه قرنطينه اي در مورد صادرات ميوه است .

سايرگونه هاي اين كمپلكس بيشتر گرمسيري بوده و كمترحالت آفت پيدا نموده اند. در مورد بعضي از آنها مانند. B.caryeae ، B. kandiensis و B.pyrifoliae اطلاعات زيادي وجود ندارد و به صورت فراوان و با انتشار وسيع روي محصولات كشاورزي ظاهر نشده اند.

ميزبانها:

مگس ميوه شرقي روي دامنه وسيعي از انواع درختان ميوه ظاهر مي شود به عنوان مثال در چين و ژاپن روي Annona squamosa،سيب، كارامبولا، موز ، Capsicum, Clausena lansium, ، گواوا، انبه ، پرتغال ، پاپايا ، هلو ، گلابي ، آلو، و گوجه فرنگي يافت مي شود. دامنه ميزباني گونه هاي تازه شرح داده شده كامل نمي باشد. ساير گونه ها بيشتر روي انبه ، گواوا و پاپايا پيدا شده و ظاهرا مانند B.dorsalis پلي فاژ هستند.

در امريكاي جنوبي B. carambolae تنها روي كارامبولا و گياه Syzygium samarangense مشاهده مي شوند. ميزبانهاي وحشي هنوز مستدل نيست. در ناحيه EPPO انواع زيادي از ميوه ها ميزبان بالقوه محسوب مي شوند.

ليست ميزبانها:

Citrus, Prunus armeniaca (apricot), Malus domestica (apple), Pyrus communis (pear), Carica papaya (pawpaw), Mangifera indica (mango), Musa paradisiaca (plantain), Persea americana (avocado), Psidium guajava (guava), Malus domestica (apple), Coffea (coffee), Musa (banana), Blighia sapida (akee apple), Muntingia calabura (calabur), Physalis peruviana (cape gooseberry), Averrhoa carambola (carambola), Capsicum annuum (chilli pepper), Annona reticulata (custard apple), Diospyros lotus (date plum tree), Feijoa sellowiana (horn of plenty), Ficus, Malpighia glabra (acerola), Citrus limon (lemon), Eriobotrya japonica (loquat), Syzygium malaccense (malay-apple), Citrus sinensis (orange (sweet)), Prunus persica (peach), Prunus domestica (plum), Citrus grandis (pummelo), Spondias purpurea, Syzygium jambos (rose apple), Solanum seaforthianum, Annona muricata (soursop), Psidium littorale (strawberry guava), Annona squamosa (sweetsop), Eugenia uniflora (surinam cherry), Citrus reticulata (mandarin), Lycopersicon esculentum (tomato), Terminalia catappa (tropical almond), Citrullus lanatus (watermelon), Syzygium aqueum (watery rose-apple), Syzygium samarangense (water apple), Clausena lansium (wampi).

مناطق انتشار:

- B.dordalis

اين گونه امروزه در قسمتهاي شمالي مناطق انتشار B.dorsalis complex در آسيا و منحصرا در نيمكره شمالي وجود دارد. گونه هاي ديگر درجنوب شبه قاره هند و جنوب شرقي آسيا يافت مي شوند. اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: بنگلادش، بوتان، كامبوج، چين،هند، ژاپن، لائوس، ميانمار، نپال، پاكستان ، سري لانكا، تايوان، تايلند و امارات متحده عربي

آمريكاي شمالي: اين آفت در سالهاي گذشته داراي طغيانهايي بوده است ولي طبق گزارش سال 1987 فائو ريشه كن شده ولي دوباره در سال 1989 در كاليفرنيا مشاهده گرديد وجود آفت از سال 1945 در هاوايي گزارش شده است.

اقيانوسيه: گوام ( از سال 1947) و جزاير مارياناي شمالي

-B.carambolae

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: برونئي، هند، اندونزي، مالزي، سنگاپور و تايلند

آمريكاي جنوبي: گينه فرانسه، گويان و سورينام

-B.caryeae

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: هند، عمان و سريلانكا

- B.kandiensis

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: سريلانكا

-B.occipitalis

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: برونئي، مالزي و فيليپين

-B.papayae

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: برونئي، اندونزي و مالزي

اقيانوسيه:استراليا، گينه جديد پاپوآ

-B.Philippinensis

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: فيليپين

-B.pyrifoliae

اين آفت از ناحيه EPPO و اروپا گزارش نشده است.

آسيا: تايلند

مناطق انتشار B.dorsalis

علائم خسارت:

محل تخمگذاري به صورت نقاطي روي ميوه هاي مورد حمله مشاهده مي شود. ميوه هاي با شيريني زياد مانند هلو مايعي شيرين تراوش مي نمايند كه در محل تخمگذاري سفت مي شود.

شكل شناسي:

تخم:

تخم اين آفت به طول 8/0 ميلي متر، عرض 2/0 ميلي متر و داراي ميكروپيل در انتهاي جلويي به صورت برآمدگي ديده مي شود. پوسته (كوريون) آن مشبك مي باشد. رنگ تخم از سفيد تا سفيد مايل به زرد متغير است.

لارو:

لارو اين آفت از گونه هاي مشابه به سختي قابل تشخيص است. لذا براي تشخيص قطعي مي بايستي لاروها پرورش داده شوند.

شفيره:

بشكه اي شكل و داراي بيشتر خصوصيات لاروي است ولي اندكي محل سوراخ هاي تنفسي جلويي و عقبي تغيير كرده است. رنگ آن سفيد تا قهوه اي مايل به زرد متغير و طول آن معمولا 80-60 درصد لارو است.

 لاروهاي درحال تغذيه مگس ميوه شرقي

حشرات بالغ

رنگ: صورت با وجود لكه هاي تيره در محل شيارهاي شاخك مشخص است. سپر غالبا سياه ( به جز نقوش زرد حاشيه اي) و لبهاي پشت گرده اول(Postpronotal lobe) وقسمت حاشيه گرده (Notopleurae ) زرد رنگ، سپرچه كاملا كمرنگ ولي بعضي مواقع داراي خطي عرضي و باريك قاعده اي سياهرنگ دارد. حاشيه Costal بال داراي نواري رنگي از انتهاي رگبال Sc تا درست زير انتهاي رگبال R4+5 ، رگبال عرضي r-m و dm-cu بدون لكه و نقش است. سطح زيرين بندهاي سوم تا پنجم شكم داراي لكه هاي T شكل سياه و لبهاي پشت گرده اول (Postpronotal lobes )بدون مو مي باشد.

سر: كتوتاكسي (مو) كاهش يافته و بدون موهاي ocellar و postocellar مي باشد. طول اولين بند تاژك شاخك حداقل سه برابر قاعده شاخك است.

سينه: موها كم، بدون موهاي dorsocentral و katepisternal، سپر داراي موهاي anterior supra-alar و prescutellarاست. سپرچه به صورت دو لبي (bilobed) نبوده و داراي دو موي حاشيه اي مي باشد.

بالها: رگبال Sc با زاويه اي 90 درجه به سمت بالا خم شده و قبل از رسيدن به حاشيه بال ضعيف مي شود. رگبال R1 داراي موي پشتي، cell cup بسيار باريك و حدود نصف عمق cell bm، cup extention بسيار كشيده و برابر يا بلندتر از طول A1+ CuA2، سلول bc و نيمه قاعده اي سلول c بدون پوششي از موهاي ريزاست.

شكم: تمام بندهاي شكمي قابل مشاهده و مجزاي از هم است. سطح پشتي بند پنجم داراي يك جفت ناحيه فشرده شده (ceromata) مي باشد. نر ها داراي يك رديف مو روي هر حاشيه بند سوم هستند.

حشره بالغ مگس ميوه شرقي

زيست شناسي:

تخمهاي B.dorsalis زير پوست ميوه گذاشته مي شود. اين تخمها پس از 3-1 روز تفريخ شده و لاروهاي خارج شده به مدت 35-9 روز تغذيه مي كنند. اين آفت در دماهاي زير 13 درجه سانتيگراد قادر به رشد و نمو نمي باشد. شفيره در خاك در زير ميزبان ايجاد شده و حشرات بالغ در تمام طول سال ظاهر مي شوند. اين گونه يك حشره گرمسيري بوده و قادر به زنده ماندن در زمستانهاي ناحيه Eppo (به جز در جنوب) نمي باشد. بالغين در دماهاي پايين بهتر مي توانند باقي بمانند. آستانه بي تحركي هفت درجه سانتيگراد كه در زمستان تا دو درجه سانتيگراد پايين مي آيد.

روشهاي بازرسي جهت كشف آفت:

رديابي اين گونه و ساير گونه هاي وابسته توسط تله هاي طعمه اي مقدور مي باشد. متيل اوژنول در غلظت كم جلب كننده اين گونه ها است و تا يك كيلومتر مي تواند شعاع عمل داشته باشد. طعمه ها در يك فتيله پنبه اي در ميانه تله پلاستيكي كه در دو طرف آن سوراخ است آويزان مي شوند. . اين طعمه ها مي توانند با حشره كشها مخلوط شوند و يا تكه اي كاغذ آغشته به دي كلروفوس داخل تله گذاشته شود. تله ها روي درختان ميوه در ارتفاع حدود دو متري زمين قرار داده شده و اين تله ها بعد از چند روز بايد تميز گردند زيرا ممكن است اين تله ها هركدام صدها مگس را درچند روز صيد كنند. ولي خود اين طعمه ها حداقل براي دو هفته كارآيي دارند.

روش انتشار آفت:

مگسهاي پرواز كننده و انتقال ميوه آلوده مهمترين راههاي ورود آفت به مناطق غير آلوده هستند. بسياري از مگسهاي ميوه تا شعاع 100-50 كيلومتري پرواز مي كنند. بسياري از ميزبانهاي اين مگس تنها هنگام رسيدن ميوه ها آلوده مي شوند و اين مسئله داراي اهميت قرنطينه اي است.

مبارزه:

هنگامي كه وجود حشره ثابت گرديد، ميوه هاي آلوده و به زمين ريخته بايد جمع آوري و از بين بروند. تله هاي حاوي طعمه جلب كننده نرها براي رديابي و تخمين جمعيت و سطح پراكندگي استفاده مي شود. استفاده از سموم شيميايي اگر مقدور باشد به صورت اسپري پوششي يا پاشيدن طعمه مسموم توصيه مي شود. سم مالاتيون براي كنترل مگسهاي ميوه معمول بوده كه معمولا با هيدروليزات پروتئين تركيب مي شود و بصورت طعمه مسموم استفاده مي شود. هر دو جنس نر و ماده اين مگسها توسط امونياك متصاعد شده از هيدروليزات پروتئين جلب مي شوند. اين طعمه هاي مسموم كه بصورت لكه اي پاشيده مي شوند داراي نتايجي بهتر نسبت به اسپري پوششي سم دارد زيرا كمتر به دشمنان طبيعي آسيب مي رساند دشمنان طبيعي نيز در كنترل اين مگس مورد استفاده قرار گرفته اند ولي داراي كارآيي كمي هستند.روش نابود سازي حشرا ت نر كه توسط متيل اوژنول بدام مي افتند، براي ريشه كني آفت در ژاپن بكار مي رود. روش نر عقيمي احتياج به رها سازي ميليونها مگس عقيم دارد تا شانس جفتگيري آنها با حشرات ماده افزايش يابد. كه اين روش براي ريشه كني مگس ميوه شرقي در جزاير Ogasawara ژاپن استفاده شده است.

دشمنان طبيعي:

Parasitoids:

- Diachasmimorpha kraussii,

- Diachasmimorpha longicaudata,

- Dirhinus anthracina,

- Psyttalia incisi,

- Spalangia endius,

- Tetrastichus dacicida,

- Tetrastichus giffardianus,

- Trybliographa daci,

اقدامات قرنطينه اي:

محموله هاي ميوه بخصوص موز، كارامبولا، مركبات، نارنگي، سيب، انبه، هلو، آلو، گواوا و گلابي وارده از كشورهاي داراي مگس ميوه شرقي مورد بازرسي دقيق جهت بررسي علائم خسارت و آلودگي قرار گرفته و ميوه ها بايد بريده شده و براي پيدا نمودن لاروها بازديد شوند. طبق نظر EPPO بهتر است كه اين قبيل ميوه ها از كشورهاي عاري از آفت و يا از مناطقي كه هنوز آفت گزارش نشده است و اين مسئله با بازديد سه ماه قبل از برداشت محصول تائيد گرديده باشد وارد شوند. ضدعفوني ميوه ها نيز توصيه مي شود سرد كردن (11، 12 و يا 14 روز در دماي 5/0، 1 و 5/1 درجه سانتيگراد و يا 19،25 و 25 روز در دماي 5 ، 6 و 7 درجه سانتيگراد) براي ميوه هاي مقاوم به سرما و بخار (43 درجه سانتيگراد براي مدت 4 تا 6 ساعت) ، آب گرم (46 درجه سانتيگراد براي مدت 65 تا 90 دقيقه بسته به اندازه و شكل ميوه ها) و فشار هواي گرم مناسب است. اتيلن دي برمايد قبلا براي ضد عفوني استفاده مي شد ولي امروزه مصرف آن بخاطر اثرات سرطان زايي ممنوع شده است. متيل برومايد به بسياري از ميوه ها صدمه زده و عمر نگهداري آنها را كاهش مي دهد ولي براي كدوئيان مي توان از مقدار 32 گرم بر مترمكعب گاز متيل برومايد براي دو ساعت در دماي 26-21 درجه استفاده نمود و تا هنگامي كه اين آفات مستقر نشده اند اعمال قرنطينه اي در مورد ميوه هاي وارده از مناطق آلوده بايد انجام شود.

گياهان ميزبان ريشه دار از كشورهاي آلوده به مگس ميوه شرقي بايد كاملا عاري از خاك بوده و يا خاك همراه جهت مبارزه با شفيره هاي احتمالي ضدعفوني شود و اين گياهان بايد بدون ميوه باشند. بهتر است از ورود اين گونه گياهان كلا جلوگيري شود.