دانشمندي بنام توماس اديسون

 

توماس آلوا اديسون در روز يازدهم فوريه سال 1847 در شهر ميلان در ايالت اوهايوىآمريكا به دنيا آمد. بحق مى توان گفت كه اديسون يكى از آن افرادى بود كه از اقشارپائين اجتماع منشاء گرفت و بعدها به شهرت و ثروت فراوان رسيد (توماس اديسون درآمريكا تحت عنوان «از ظرف شويى به ميليونرى رسيدن» ناميده مى شود). توماس اديسونبدون شك امروزه يكى از قهرمانان ملى آمريكا به شمار مى آيد.

در مورد اديسوننقل قول ها و داستان هاى بسيارى وجود دارد كه نمى توان به دقت گفت كداميك واقعيتدارند. به همين دليل هنوز هم در صحت برخى از موارد شك و ترديد وجود دارد. براى مثالهنوز هم مشخص نيست كه آيا علت سنگينى گوش اديسون سانحه اى در حين انجام آزمايش هايشبا مواد شيميائى بوده يا بر اثر يك بيمارى بروز كرده است. مسلم اين است كه اديسوناين نقص شنوايى خويش را با ميل تمام و اغلب به سود خود به كار مى گرفت.

اديسون در كل زندگى خود تنها چند ماهى به مدرسه رفت. اسناد موجود مويد آناست كه او در خانه و توسط والدينش آموزش ديد. زمانى كه اديسون 7 ساله بود خانوادهاش به ميشيگان نقل مكان كرد. 4 سال بعد، توماس به عنوان پسر بچه فروشنده روزنامه وشيرينى، در قطار بين «پورت هورون» و «ديترويت» مشغول به كار شد. از قرار معلوم اينشغل وقت چندانى از وى نمى گرفت و او مى توانست به اندازه كافى به كارهاى ديگر مشغولشود. او در سال 1862 هفته نامه خود به نام «هرالد هفتگى» را منتشر ساخت. علاوهبراين، اديسون يك دوره كارآموزى به عنوان تلگرافيست را گذراند و طى سال هاى 1863 تا 1868 در همين رشته به كار خود ادامه داد.

اديسون نخستين اختراع خود را كهيك دستگاه شمارش برگه هاى راى بود، در سال 1868 به ثبت رساند. اما اين دستگاه، دركنگره آمريكا مورد استفاده قرار نگرفت چرا كه اين هراس وجود داشت كه بتوان در كارآن تقلب كرد. يك سال بعد، او در نيويورك مدير كمپانى «استاك اند گولد» شد، شركتى رابه اسم خود تاسيس كرد و از اين زمان به سرعت در كارهايش ترقى كرد.

توماساديسون در سال 1871 با خانم «مرى استيل ول» (M .Stillwell) ازدواج كرد و در همينسال هم نخستين ماشين تحرير قابل استفاده را اختراع كرد. در اين دوره او در يكآزمايشگاه در نيوجرسى كار مى كرد. در تاريخ هجدهم ژوئيه سال 1877 اديسون فونوگرافيا دستگاه ثبت صدا را اختراع كرد و نخستين انسانى بود كه صداى ثبت شده خود را شنيد

در سال 1879 لامپ اختراعى او كه از يك رشته ذغالين ساخته شده بود بيش از 40ساعت درخشيد. علاوه بر اين اديسون كار دستگاه تلفن را به وسيله يك ميكروفون حاوىذرات ذغال بهبود بخشيد. در سال 1880 در «منلوپارك»، نخستين كارخانه لامپ سازى، شروعبه كار كرده و در كنار اين كار به اختراعات ديگر خود از جمله، فيوز الكتريكى،دستگاه هاى اندازه گيرى، تكامل ديناموهاى ماشين هاى بخار پرداخت. در سال،1883 اثراديسون كه بعدها به اختراع رشته هاى درخشان و لامپ هاى الكتريكى منجر شد، رسماً بهنام او ثبت شد.تا سال 1890 اديسون كار فونوگراف را بهبود بخشيد و شركت اديسون جنرالالكتريك را تاسيس كرد. برخلاف شايعات موجود اديسون مخترع صندلى الكتريكى نبود. اينصندلى توسط يكى از همكاران او به نام «هارولد پى براون» اختراع شد

در سال 1891 اديسون دستگاه «سينماتوگراف» يكى از مراحل ابتدايى تكامل دوربين فيلمبردارى رااختراع كرد. بايد متذكر شويم كه اختراعات اديسون كه فهرست آن پايانى ندارد، از جملهتلفن، تلگراف، ميكروفون و لامپ الكتريكى در واقع تنها بهبود و تكامل كار دستگاه هاىاختراع شده پيشين بودند

اما در وصف شخصيت اديسون نيز بايد اذعان كرد كه اوانسانى بسيار سخت كوش بود. اديسون نه تنها يك پژوهشگر توانا بود، بلكه هنر او بيشتردر حيطه عرضه و فروش زيركانه توليدات جلوه گر مى شدند و متاسفانه در رقابت با ديگرشركت هاى توليد و فروش اجناس مشابه، از هيچ تلاشى فروگذار نمى كرد. دعواهاى قضايىاو در برابر شركت هاى ديگر رقمى اعجاب برانگيز دارند.

 

علائم بيماري اديسون

دكتر روزنفلد در پاسخ به اين پرسش كه علائم بيماري اديسون چيست گفته است: «اديسونز ديزيز» كه بر اثر تنبلي غدد آدرنال پديد مي آيد عبارتند از: احساس ضعف و خستگي، دل درد و حالت تهوع و اسهال، كاهش اشتهاء و وزن، كاهش فشار خون تا وضعيت از حال رفتگي، به قهوه اي گراييدن پوست بدن (شبيه حمام آفتاب گرفتن)، پيدايش لكه هاي سفيد روي پوست، به سياهي گراييدن جاي خراش ها و زخم هاي سابق در سطح بدن، ريزش مو، احساس سردي بدن در تمام ساعات، تغيير رفتار و خلق و خوي (گاهي افسرده و زماني پرخاشگر شدن) و.... اين بيماران نبايد آسپرين و داروهاي رقيق سازي خون و ضد لخته مصرف كنند. دكتر پس از تشخيص بيماري و اطمينان از كاهش ترشحات غدد آدرنال، با تجويز كورتيزون ويژه كار درمان را آغاز مي كند.

 

پرسش:

1- « ال » در چند سالگي به مدرسه رفت؟

هفت سالگي

 2– چرا مادر « ال » در خانه به تعليم او پرداخت؟

زيرا پي برد که در خانه بهتر مي تواند فرزندش را تعليم دهد.

 3– چگونه « ال » پول کتاب و وسايل آزمايش تهيه مي کرد؟

با فروش سبزيهايي که در باغچه خانه خودشان آنها را کاشته بود.

 4– واقعه آتش سوزي در کجا و چگونه اتفاق افتاد؟

در واگن قطار چون راننده تأخير داشت و با سرعت بيشتري قطار را به حرکت در مي آورد.

 5– مهمترين اختراعات اديسون کدام است؟

فونوگراف يا گرامافون و لامپ برق.

 6– به نظر شما کداميک از اختراعات اديسون مهمتر است؟ چرا؟

لامپ برق چون اين اختراع توانست شبهاي تاريک را مانند روز روشن کند.

 7– چرا مردم جهان نام اديسون را فراموش نخواهند کرد؟

چون اديسون فردي بود که توانست با اختراعات خود، خدمت بزرگي به بشريت بکند و ديگر اينکه چون مردم هميشه از برق استفاده مي کنند نام اين شخصيت بزرگ هميشه بر لبها جاري است.

 8– اديسون چه صفتهايي داشت؟

کوششگر، استوار، محکم، خستگي ناتپذير، با پشتکار

توماس اديسون

 ظرف شويى كه ميليونر شد

 

توماس آلوا اديسون در روز يازدهم فوريه سال۱۸۴۷در شهر ميلان در ايالت اوهايوى آمريكا به دنيا آمد. بحق مى توان گفت كه اديسونيكى از آن افرادى بود كه از اقشار پائين اجتماع منشاء گرفت و بعدها به شهرت و ثروتفراوان رسيد (توماس اديسون در آمريكا تحت عنوان «از ظرف شويى به ميليونرى رسيدن» ناميده مى شود). توماس اديسون بدون شك امروزه يكى از قهرمانان ملى آمريكا به شمارمى آيد.

در مورد اديسون نقل قول ها و داستان هاى بسيارى وجود دارد كه نمى توانبه دقت گفت كداميك واقعيت دارند. به همين دليل هنوز هم در صحت برخى از موارد شك وترديد وجود دارد. براى مثال هنوز هم مشخص نيست كه آيا علت سنگينى گوش اديسونسانحه اى در حين انجام آزمايش هايش با مواد شيميائى بوده يا بر اثر يك بيمارى بروزكرده است. مسلم اين است كه اديسون اين نقص شنوايى خويش را با ميل تمام و اغلب بهسود خود به كار مى گرفت.

اديسون در كل زندگى خود تنها چند ماهى به مدرسه رفت. اسناد موجود مويد آن است كه او در خانه و توسط والدينش آموزش ديد. زمانى كه اديسون۷ساله بود خانواده اش به ميشيگان نقل مكان كرد. ۴ سال بعد، توماس به عنوان پسر بچهفروشنده روزنامه و شيرينى، در قطار بين «پورت هورون» و «ديترويت» مشغول به كار شد. از قرار معلوم اين شغل وقت چندانى از وى نمى گرفت و او مى توانست به اندازه كافى بهكارهاى ديگر مشغول شود. او در سال ۱۸۶۲ هفته نامه خود به نام «هرالد هفتگى» رامنتشر ساخت. علاوه براين، اديسون يك دوره كارآموزى به عنوان تلگرافيست را گذراند وطى سال هاى ۱۸۶۳ تا ۱۸۶۸ در همين رشته به كار خود ادامه داد.

اديسون نخستيناختراع خود را كه يك دستگاه شمارش برگه هاى راى بود، در سال ۱۸۶۸ به ثبت رساند. امااين دستگاه، در كنگره آمريكا مورد استفاده قرار نگرفت چرا كه اين هراس وجود داشت كهبتوان در كار آن تقلب كرد. يك سال بعد، او در نيويورك مدير كمپانى «استاك اند گولد» شد، شركتى را به اسم خود تاسيس كرد و از اين زمان به سرعت در كارهايش ترقىكرد

توماس اديسون در سال ۱۸۷۱ با خانم «مرى استيل ولازدواج كرد و در همين سال هم نخستين ماشينتحرير قابل استفاده را اختراع كرد. در اين دوره او در يك آزمايشگاه در نيوجرسى كارمى كرد. در تاريخ هجدهم ژوئيه سال ۱۸۷۷ اديسون فونوگراف يا دستگاه ثبت صدا رااختراع كرد و نخستين انسانى بود كه صداى ثبت شده خود را شنيد.

در سال ۱۸۷۹ لامپاختراعى او كه از يك رشته ذغالين ساخته شده بود بيش از ۴۰ ساعت درخشيد. علاوه براين اديسون كار دستگاه تلفن را به وسيله يك ميكروفون حاوى ذرات ذغال بهبود بخشيد. در سال ۱۸۸۰ در «منلوپارك»، نخستين كارخانه لامپ سازى، شروع به كار كرده و در كناراين كار به اختراعات ديگر خود از جمله، فيوز الكتريكى، دستگاه هاى اندازه گيرى،تكامل ديناموهاى ماشين هاى بخار پرداخت. در سال،۱۸۸۳ اثر اديسون كه بعدها به اختراعرشته هاى درخشان و لامپ هاى الكتريكى منجر شد، رسماً به نام او ثبت شد.تا سال ۱۸۹۰اديسون كار فونوگراف را بهبود بخشيد و شركت اديسون جنرال الكتريك را تاسيس كرد. برخلاف شايعات موجود اديسون مخترع صندلى الكتريكى نبود. اين صندلى توسط يكى ازهمكاران او به نام «هارولد پى براون» اختراع شد

در سال ۱۸۹۱ اديسون دستگاه «سينماتوگراف» يكى از مراحل ابتدايى تكامل دوربين فيلمبردارى را اختراع كرد. بايدمتذكر شويم كه اختراعات اديسون كه فهرست آن پايانى ندارد، از جمله تلفن، تلگراف،ميكروفون و لامپ الكتريكى در واقع تنها بهبود و تكامل كار دستگاه هاى اختراع شدهپيشين بودند.

اما در وصف شخصيت اديسون نيز بايد اذعان كرد كه او انسانى بسيارسخت كوش بود. اديسون نه تنها يك پژوهشگر توانا بود، بلكه هنر او بيشتر در حيطه عرضهو فروش زيركانه توليدات جلوه گر مى شدند و متاسفانه در رقابت با ديگر شركت هاىتوليد و فروش اجناس مشابه، از هيچ تلاشى فروگذار نمى كرد. دعواهاى قضايى او دربرابر شركت هاى ديگر رقمى اعجاب برانگيز دارند.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 01 شهریور 1393 ساعت: 17:51 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره زندگی نامه توماس اديسون,

 

زندگينامه آيت ا... خامنه اي

رهبر عاليقدر حضرت آيت الله سيد على خامنه اى فرزند مرحوم حجت الاسلام والمسلمين حاج سيد جواد حسينى خامنه‌اى، در روز 24 تيرماه 1318 برابر با 28 صفر 1358 قمرى در مشهد مقدس چشم به دنيا گشود. ايشان دومين پسر خانواده هستند. زندگى سيد جواد خامنه اى مانند بيشتر روحانيون و مدرسّان علوم دينى، بسيار ساده بود. همسر و فرزندانش نيز معناى عميق قناعت و ساده زيستى را از او ياد گرفته بودند و با آن خو داشتند.

رهبر بزرگوار در ضمن بيان نخستين خاطره هاى زندگى خود از وضع و حال زندگى خانواده شان چنين مى گويند:

«پدرم روحانى معروفى بود، امّا خيلى پارسا و گوشه گير... زندگى ما به سختى مى گذشت. من يادم هست شب هايى اتفاق مى افتاد که در منزل ما شام نبود! مادرم با زحمت براى ما شام تهيّه مى کرد و... آن شام هم نان و کشمش بود.»
امّا خانه اى را که خانواده سيّد جواد در آن زندگى مى کردند، رهبر انقلاب چنين توصيف مى کنند:

«منزل پدرى من که در آن متولد شده ام، تا چهارـ پنج سالگى من، يک خانه 60 ـ 70 مترى در محّله فقير نشين مشهد بود که فقط يک اتاق داشت و يک زير زمين تاريک و خفه اى! هنگامى که براى پدرم ميهمان مى آمد (و معمولاً پدر بنا بر اين که روحانى و محل مراجعه مردم بود، ميهمان داشت) همه ما بايد به زير زمين مى رفتيم تا مهمان برود. بعد عدّه اى که به پدر ارادتى داشتند، زمين کوچکى را کنار اين منزل خريده به آن اضافه کردند و ما داراى سه اتاق شديم.»

رهبرانقلاب از دوران کودکى در خانواده اى فقير امّا روحانى و روحانى پرور و پاک و صميمي، اينگونه پرورش يافت و از چهار سالگى به همراه برادر بزرگش سيد محمد به مکتب سپرده شد تا الفبا و قرآن را ياد بگيرند. سپس، دو برادر را در مدرسه تازه تأسيس اسلامى «دارالتعّليم ديانتى» ثبت نام کردند و اين دو دوران تحصيل ابتدايى را در آن مدرسه گذراندند.

  در حوزه علميه

ايشان از دوره دبيرستان، خواندن «جامع المقدمات» و صرف و نحو را آغاز کرده بود. سپس از مدرسه جديد وارد حوزه علميه شد و نزد پدر و ديگر اساتيد وقت ادبيات و مقدمات را خواند.

درباره انگيزه ورود به حوزه علميه و انتخاب راه روحانيت مى گويند: «عامل و موجب اصلى در انتخاب اين راه نورانى روحانيت پدرم بودند و مادرم نيز علاقه مند و مشوّق بودند».

ايشان کتب ادبى ار قبيل «جامع المقدمات»، «سيوطى»، «مغنى» را نزد مدرّسان مدرسه «سليمان خان» و «نوّاب» خواند و پدرش نيز بر درس فرزندانش نظارت مى کرد. کتاب «معالم» را نيز در همان دوره خواند. سپس «شرايع الاسلام» و «شرح لمعه» را در محضر پدرش و مقدارى را نزد مرحوم «آقا ميرزا مدرس يزدى» و رسائل و مکاسب را در حضور مرحوم حاج شيخ هاشم قزوينى و بقيه دروس سطح فقه و اصول را نزد پدرش خواند و دوره مقدمات و سطح را بطور کم سابقه و شگفت انگيزى در پنچ سال و نيم به اتمام رساند. پدرش مرحوم سيد جواد در تمام اين مراحل نقش مهّمى در پيشرفت اين فرزند برومند داشت. رهبر بزرگوار انقلاب، در زمينه منطق و فلسفه، کتاب منظومه سبزوار را ابتدا از «مرحوم آيت الله ميرزا جواد آقا تهرانى» و بعدها نزد مرحوم «شيخ رضا ايسى» خواندند.

 

 در حوزه علميه نجف اشرف

آيت الله خامنه اى که از هيجده سالگى در مشهد درس خارج فقه و اصول را نزد مرجع بزرگ مرحوم آيت الله العظمى ميلانى شروع کرده بودند. در سال 1336 به قصد زيارت عتبات عاليات، عازم نجف اشرف شدند و با مشاهده و شرکت در درسهاى خارج مجتهدان بزرگ حوزه نجف از جمله مرحوم سيد محسن حکيم، سيد محمود شاهرودى، ميرزا باقر زنجانى، سيد يحيى يزدى، و ميرزا حسن بجنوردى، اوضاع درس و تدريس و تحقيق آن حوزه علميه را پسنديدند و ايشان را از قصد خود آگاه ساختند. ولى پدر موافقت نکرد. پس از مدّ تى ايشان به مشهد باز گشتند.

 در حوزه علميه قم

آيت الله خامنه اى از سال 1337 تا 1343 در حوزه علميه قم به تحصيلات عالى در فقه و اصول و فلسفه، مشغول شدند و از محضر بزرگان چون مرحوم آيت الله العظمى بروجردى، امام خمينى، شيخ مرتضى حائرى يزدى وعلـّامه طباطبائى استفاده کردند. در سال 1343، از مکاتباتى که رهبر انقلاب با پدرشان داشتند، متوجّه شدند که يک چشم پدر به علت «آب مرواريد» نابينا شده است، بسيار غمگين شدند و بين ماندن در قم و ادامه تحصيل در حوزه عظيم آن و رفتن به مشهد و مواظبت از پدر در ترديد ماندند. آيت الله خامنه اى به اين نتيجـه رسيدند که به خاطر خدا از قــم به مشهد هجرت کنند واز پدرشان مواظبت نمايند. ايشان در اين مـورد مى گويند:
«به مشهد رفتم و خداى متعال توفيقات زيادى به ما داد. به هر حال به دنبال کار و وظيفه خود رفتم. اگر بنده در زندگى توفيقى داشتم، اعتقادم اين است که ناشى از همان بّرى «نيکى» است که به پدر، بلکه به پدر و مادر انجام داده ام». آيت الله خامنه اى بر سر اين دو راهى، راه درست را انتخاب کردند. بعضى از اساتيد و آشنايان افسوس مى خوردند که چرا ايشان به اين زودى حوزه علميه قم را ترک کردند، اگر مى ماندند در آينده چنين و چنان مى شدند!... امّا آينده نشان داد که انتخاب ايشان درست بوده و دست تقدير الهى براى ايشان سر نوشتى ديگر و بهتر و والاتر از محاسبات آنان، رقم زده بود. آيا کسى تصّور مى کرد که در آن روز جوان عالم پراستعداد 25 ساله، که براى رضاى خداوند و خدمت به پدر و مادرش از قم به مشهد مى رفت، 25 سال بعد، به مقام والاى ولايت امر مسلمين خواهد رسيد؟! ايشان در مشهد از ادامه درس دست برنداشتند و جز ايام تعطيل يا مبازره و زندان و مسافرت، به طور رسمى تحصيلات فقهى و اصول خود را تا سال 1347 در محضر اساتيد بزرگ حوزه مشهد بويژه آيت الله ميلانى ادامه دادند. همچنين ازسال 1343 که در مشهد ماندگار شدند در کنار تحصيل و مراقبت از پدر پير و بيمار، به تدريس کتب فقه و اصول و معارف دينى به طلـّاب جوان و دانشجويان نيز مى پرداختند.

 مبارزات سياسى

آيت الله خامنه اى به گفته خويش «از شاگردان فقهى، اصولى، سياسى و انقلابى امام خمينى (ره) هستند» امـّا نخستين جرقـّه هاى سياسى و مبارزاتى و دشمنى با طاغوت را مجاهد بزرگ و شهيد راه اسلام شهيد «سيد مجتبى نوّاب صفوى» در ذهن ايشان زده است، هنگاميکه نوّاب صفوى با عدّه اى از فدائيان اسلام در سال 31 به مشهد رفته در مدرسه سليمان خان، سخنرانى پر هيجان و بيدار کننده اى در موضوع احياى اسلام و حاکميت احکام الهى، و فريب و نيرنگ شاه و انگليسى و دروغگويى آنان به ملـّت ايران، ايراد کردند. آيت الله خامنه اى آن روز از طـّلاب جوان مدرسه سليمان خان بودند، به شدّت تحت تأثير سخنان آتشين نوّاب واقع شدند. ايشان مى گويند: «همان وقت جرقه هاى انگيزش انقلاب اسلامى به وسيله نوّاب صفوى در من به وجود آمده و هيچ شکى ندارم که اولين آتش را مرحوم نوّاب در دل ما روشن کرد».

 

 

 همراه با نهضت امام خمينى (قدس سره)

آيت الله خامنه اى از سال 1341 که در قم حضورداشتند و حرکت انقلابى واعتراض آميز امام خمينى عليه سياستهاى ضد اسلامى و آمريکا پسند محمد رضا شاه پهلوى، آغاز شد، وارد ميدان مبارزات سياسى شدند و شانزده سال تمام با وجود فراز و نشيب هاى فراوان و شکنجه ها و تعبيدها و زندان ها مبارزه کردند و در اين مسير ازهيچ خطرى نترسيدند. نخستين بار در محرّم سال 1383 از سوى امام خمينى (قدس سره) مأموريت يافتند که پيام ايشان را به آيت الله ميلانى و علماى خراسان در خصوص چگونگى برنامه هاى تبليغاتى روحانيون در ماه محرّم و افشاگرى عليه سياست هاى آمريکايى شاه و اوضاع ايران و حوادث قم، برسانند. ايشان اين مأموريت را انجام دادند و خود نيز براى تبليغ، عازم شهر بيرجند شدند و در راستاى پيام امام خمينى، به تبليغ و افشاگرى عليه رژيم پهلوى و آمريکا پرداختند. بدين خاطر در 9 محرّم «12 خرداد 1342» دستگير و يک شب بازداشت شدند و فرداى آن به شرط اينکه منبر نروند و تحت نظر باشند آزاد شدند. با پيش آمدن حادثه خونين 15خرداد، باز هم ايشان را از بيرجند به مشهد آورده، تحويل بازداشتگاه نظامى دادند و ده روز در آنجا با سخت ترين شرايط و شکنجه و آزارها زندانى شدند.

 دوّمين بازداشت

در بهمن 1342 - رمضان 1383- آيت الله خامنه اى با عدّه اى از دوستانشان براساس برنامه حساب شده اى به مقصد کرمان حرکت کردند. پس از دو ـ سه روز توقف در کرمان و سخنرانى و منبر و ديدار با علما و طلـّاب آن شهر، عازم زاهدان شدند. سخنرانى ها و افشاگرى هاى پرشور ايشان بويژه درايـّام ششم بهمن ـ سالگرد انتخابات و رفراندوم قلـّابى شاه ـ مورد استقبال مردم قرار گرفت. در روزپانزدهم رمضان که مصادف با ميلاد امام حسن (ع) بود، صراحت و شجاعت و شور انقلابى ايشان در افشاگرى سياستهاى شيطانى و آمريکايى رژيم پهلوى، به اوج رسيد و ساواک شبانه ايشان را دستگير و با هواپيما روانه تهران کرد. رهبر بزرگوار، حدود دو ماه ـ به صورت انفرادى ـ در زندان قزل قلعه زندانى شدند و انواع اهانت ها و شکنجه ها را تحمّل کردند.

 سوّمين و چهارمين بازداشت

کلاسهاى تفسير و حديث و انديشه اسلامى ايشان در مشهد و تهران با استقبال کم نظير جوانان پرشور و انقلابى مواجه شد. همين فعاليت ها سبب عصبانيت ساواک شد و ايشان را مورد تعقيب قرار دادند. بدين خاطر در سال 1345 در تهران مخفيانه زندگى مى کردند و يک سال بعد ـ 1346ـ دستگير و محبوس شدند. همين فعاليّت هاى علمى و برگزارى جلسات و تدريس و روشنگرى عالمانه و مصلحانه بود که موجب شد آن بزرگوار بار ديگر توسط ساواک جهنّمى پهلوى در سال 1349 نيز دستگير و زندانى گردند.

 پنجمين بازداشت

حضرت آيت الله خامنه اى «مد ظله» درباره پنجمين بازداشت خويش توسط ساواک مى نويسد:

«از سال 48 زمينه حرکت مسلحانه در ايران محسوس بود. حساسيّت و شدّت عمل دستگاههاى جارى رژيم پيشين نيز نسبت به من، که به قرائن دريافته بودند چنين جريانى نمى تواند با افرادى از قبيل من در ارتباط نباشد، افزايش يافت. سال 50 مجدّداً و براى پنجمين بار به زندان افتادم. برخوردهاى خشونت آميز ساواک در زندان آشکارا نشان مى داد که دستگاه از پيوستن جريان هاى مبارزه مسلـّحانه به کانون هاى تفـّکر اسلامى به شدّت بيمناک است و نمى تواند بپذيرد که فعاليّـت هاى فکرى و تبليغاتى من در مشهد و تهران از آن جريان ها بيگانه و به کنار است. پس از آزادى، دايره درسهاى عمومى تفسير و کلاسهاى مخفى ايدئولوژى و... گسترش بيشترى پيدا کرد».

 بازداشت ششم

در بين سالهاى 1350ـ1353 درسهاى تفسير و ايدئولوژى آيت الله خامنه اى در سه مسجد «کرامت» ، «امام حسن» و «ميرزا جعفر» مشهد مقدس تشکيل مىشد و هزاران نفر ازمردم مشتاق بويژه جوانان آگاه و روشنفکر و طلـّاب انقلابى و معتقد را به اين سه مرکز مى کشاند و با تفکّرات اصيل اسلامى آشنا مى ساخت. درس نهج البلاغـه ايشان از شور و حال ديگـرى برخوردار بود و در جزوه هاى پلى کپى شده تحت عنوان: «پرتوى از نهج البلاغه» تکثير و دست به دست مى گشت. طلـّاب جوان و انقلابى که درس حقيقت و مبارزه را از محضر ايشان مى آموختند، با عزيمت به شهرهاى دور و نزديکِ ايران، افکار مردم را با آن حقايق نورانى آشنا و زمينه را براى انقلاب بزرگ اسلامى آماده مى ساختند. اين فعاليـّت ها موجب شد که در دى ماه 1353 ساواک بى رحمانه به خانه آيت الله خامنه اى در مشهد هجوم برده، ايشان را دستگير و بسيارى از يادداشت ها و نوشته هايشان را ضبط کنند. اين ششمين و سخت ترين بازداشت ايشان بود و تا پاييز 1354 در زندان کميته مشترک شهربانى زندان بودند. در اين مدت در سلولى با سخت ترين شرايط نگه داشته شدند. سختى هايى که ايشان در اين بازداشت تحمّل کردند، به تعبير خودشان «فقط براى آنانکه آن شرايط را ديده اند، قابل فهم است». پس از آزادى از زندان، به مشهد مقدس برگشتند و باز هم همان برنامه و تلاش هاى علمى و تحقيقى و انقلابى ادامه داشت. البته ديگر امکان تشکيل کلاسهاى سابق را به ايشان ندادند.

 در تبعيد

رژيم جنايتکار پهلوى در اواخر سال 1356، آيت الله خامنه اى را دستگير و براى مدّت سه سال به ايرانشهر تبعيد کرد. در اواسط سال 1357 با اوجگيرى مبارزات عموم مردم مسلمان و انقلابى ايران، ايشان از تبعيدگاه آزاد شده به مشهد مقدس بازگشتند و در صفوف مقدم مبارزات مردمى عليه رژيم سفـّاک پهلوى قرار گرفتند و پس از پانزده سال مبارزه مردانه و مجاهدت و مقاومت در راه خدا و تحمّل آن همه سختى و تلخى، ثمره شيرين قيام و مقاومت و مبارزه؛ يعنى پيروزى انقلاب کبير اسلامى ايران و سقوط خفـّت بار حکومتِ سراسر ننگ و ظالمانه پهلوى، و برقرارى حاکميت اسلام در اين سرزمين را ديدند.

 در آستانه پيروزى

درآستانه پيروزى انقلاب اسلامى، پيش از بازگشت امام خمينى از پاريس به تهران، «شوراى انقلاب اسلامى» با شرکت افراد و شخصيت هاى مبارزى همچون شهيد مطهرى، شهيد بهشتى، هاشمى رفسنجانى و... از سوى امام خمينى در ايران تشکيل گرديد، آيت الله خامنه اى نيز به فرمان امام بزرگوار به عضويت اين شورا درآمد. پيام امام توسط شهيد مطهرى «ره» به ايشان ابلاغ گرديد و با دريافت پيام رهبر کبير انقلاب، از مشهد به تهران آمدند.

 

 پس از پيروزى

آيت الله خامنه اى پس از پيروزى انقلاب اسلامى نيز همچنان پرشور و پرتلاش به فعاليّت هاى ارزشمند اسلامى و در جهت نزديکتر شدن به اهداف انقلاب اسلامى پرداختند که همه در نوع خود و در زمان خود بى نظير و بسيار مهّم بودند که در اين مختصر فقط به ذکر رؤوس آنها مى پردازيم:

٭ پايه گذارى «حزب جمهورى اسلامى» با همکارى و همفکرى علماى مبارز و هم رزم خود: شهيد بهشتى، شهيد باهنر، هاشمى رفسنجانى و... دراسفند 1357.
٭ معاونت وزارت دفاع در سال 1358.

٭ سرپرستى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، 1358.

٭ امام جمعه تهران، 1358.

٭ نماينده امام خميني«قدّس سرّه» در شوراى عالى دفاع ، 1359.

٭ نماينده مردم تهران در مجلس شوراى اسلامى، 1358.

٭ حضور فعّال و مخلصانه در لباس رزم در جبهه هاى دفاع مقدس، در سال 1359 با شروع جنگ تحميلى عراق عليه ايران و تجاوز ارتش متجاوز صّدام به مرزهاى ايران؛ با تجهيزات و تحريکات قدرت هاى شيطانى و بزرگ ازجمله آمريکا و شوروى سابق.
٭ ترور نافرجام ايشان توسط منافقين در ششم تيرماه 1360 در مسجد ابوذر تهران.
٭ رياست جمهورى؛ به دنبال شهادت محمد على رجايى دومّين رئيس جمهور ايران، آيت الله خامنه اى در مهر ماه 1360 با کسب بيش از شانزده ميليون رأى مردمى و حکم تنفيذ امام خمينى (قدس سره) به مقام رياست جمهورى ايران اسلامى برگزيده شدند. همچنين از سال 1364 تا 1368 براى دوّمين بار به اين مقام و مسؤوليت انتخاب شدند.
٭ رياست شوراى انقلاب فرهنگ، 1360.

٭ رياست مجمع تشخيص مصلحت نظام، 1366.

٭ رياست شوراى بازنگرى قانون اساسى، 1368.

٭ رهبرى و ولايت امّت، که از سال 1368، روز چهاردهم خرداد پس از رحلت رهبر کبيرانقلاب امام خمينى (قدس سره) توسط مجلس خبرگان رهبرى به اين مقام والا و مسؤوليت عظيم انتخاب شدند، و چه انتخاب مبارک و درستى بود که پس از رحلت امام راحل، با شايستگى تمام توانستند امّت مسلمان ايران، بلکه مسلمانان جهان را رهبرى نمايند.

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 01 شهریور 1393 ساعت: 17:50 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره زندگينامه آيت ا... خامنه اي,

 

        تحقیق درباره بابک خرمدین       

مقــــدمــــه :

در ميان مردان بزرگ و برجسته اي كه با جنبشها و مبارزات سخت و دامنه دار خود نمودار روشني از امواج نهضتهاي ضد استبدادي و ضد استعماري در ايران بوده اند ،نام بابك خرمدين جايگاه رفيعي را به خود اختصاص داده است.

اگر دلاوريها و پايداريهاي سر سختانه وي  همچنين تفصيل مثله شد نش در برابر معتصم – خليفه عباسي – را به ياد آوريم واينكه چگونه در برابر خليفه گردن افراشت كسي را ياراي برابري با وي نمي يابيم .مولانا ‘ محمد فضولي’ در كتاب ‘حد يقه السعداي’ خود بر عجين شد ن انسان با

رنج و تعب ، از زمان خلقت تاكيد دارد. اما ميزان اين درد و سختي در مورد

بسياري ، از ديگران بيشتر بوده است به طوري كه گاهي احساس آن نيز ملال- آور و غير قابل تحمل است . زنده در آتش سوزاندن حضرت ابراهيم (ع) ، به صليب كشيده شدن حضرت عيسي (ع) ، ضربت خوردن اسوه عدالت و فاجعه

خونبار كربلا از چنين واقعيت هاي تلخ و درد ناكي هستند كه دوازده قرن پيش  در مورد بابك – قهرمان آ زاد گي – نيز به وقوع پيوست .

اگر رويدادهاي شاهنامه فردوسي از مرز تاريخ باستان گذشته و به قرن سوم هجري مي رسيد رستم ديگري را در تاريخ ايران شاهد بوديم . اما رستمي راستين ، حما سه اي واقعي در بطن تاريخ ، نه در جهان تخيل، ‘‘ بابك ’’،!

‘ بابك خرمدين ’ .

تحقيق در باره بابك كا ري بسيار دشوار است زيرا در هر سند تاريخي كه از او نامي هست ، حقايق زند گيش در پس پرده تعصب و چاپلوسي مورخان وابسته به دربار خلفاي عباسي پنهان گشته است اما اين خشمهاي سوزان كه بر عليه بابك بر اوراق تاريخ جاري شده ، از يك سو نشانه وسعت و عظمت كار او و از سوي ديگر گواهي بر نا كار امدي د شمنانش مي باشد .

 

                   “ كـــودكي تـــا جــــوانـــي بـــابـك”

بابك به سال 180 ه. ق (795 م) در دهكده ميمد از روستا هاي شهرستان

مشكين شهر در آذر بايجان چشم به جهان گشود . پدرش عبد ا له روغن فروش و يكي از مبارزان نامي “ جـــاويدان” عليه سلطه اعـراب بر آذربايجان بود و مادرش تنها د ختر كد خداي روستاي ميمد . بابك در آغوش طبيعت بي نظير آذربايجان و دامنه هاي سر سبز سبلان پرورش يافت . در ده سا لگي ، نوجواني نيرومند و سخت كوش بود كه پدرش در جنگ با سپاهيان خليفه عباسي در مرز-هاي جنوب شرقي آذربايجان كشته شد . بنابراين بابك براي امرار معاش خود ،مادر و برادرش به چوپاني مشغول شد .

وقتي به مرحله جواني رسيد طولي نكشيد كه د ليري ،سرسختي و امانت داري اوبه آنسوي كوهستان سبلان راه يا فت و حشم دا ران و توانگران منطقه ارسباران براي سپردن اموال خود به د ست بابك با همديگر به رقابت مي پرداختند.

بنابراين در هفده سالگي به ناحيه ارسباران عزيمت كرده و در شهرستان اهـــرمسكن گزيد . بابك بيست سا له بود كه به طور اتفاقي با “جاويدان” – فرمانده سپاه خرميان – ملاقات كرد و بدين ترتيب دست سرنوشت جواني را از دور افتاده- ترين نقطه آذربايجان برانگيخت تا كا ري سترگ را آغاز كــند .

بنابراين بابك پس از كسب رضايت مادر به گروه مبارزان آزادي پيوست تـا جاي خالي پدر را پر كرده باشد .اولين پيكار بابك با سپاه خليفه عباسي در بيست و يك سالگي اش روي داد .

در اين جنگ سخت و خونين (201 ه. ق -816  م) تعـداد سپاهيان اعراب بيش از صد هزار نفر جنگجوي مسلح و كار آزموده بودند، اما به د ليل نا آشنا بودناعراب به جنگهاي كوهستاني، در برابر بيست و پنج هزار نفر از مبا رزان آذري شكست خفت با ري را متحمل شد ند . جاويدان در اين جنگ پيروزمندانه در اثراصابت شمشير به شدت زخمي شد و پس از سه روز جان به جان آفرين تسليم كرد . اينك خرميان كسي جز بابك را لايق فرمانروايي نمي د يدند . بنا بر اين طي مراسمي از سوي خرميان بابك به عنوان جانشين جاويدان  معرفي شد .

 

  محيط اجتماعي ايران در دوران خلفاي عباسي و علل قيام بابك :

وقتي بابك به فرماندهي خرميان بر گزيده شد بانگ نوشا نوش خلفاي عباسي در بغداد و خراسان طنين ا فكنده بود . عباسيان با سوء استفاده از نام اسلام  بــرتمام ايران ( به غير از آذر بايجان ) تسلط يافته بودند .در قلمرو ا مپراطوري عباسيان ، فرود آمدن تازيانه ما موران و تن كبود و بي رمق دهقانان بود كه ضجه گرسنگان را به خود مي آ ميخت. شمشير ما مون به برقراري نظم مي پرداخت و امرا ، حكام و بازرگانان، شهر ها را غا رت و ا راضي زراعي را مصادره مي كرد ند . ولخرجي هاو عيا شي هاي حكومت پاياني نداشت . خلفاي عباسي مخا لفان را نه در ميدان جنگ و مردانه كه در خلوت و نا جوانمردانه با سم جانكاه از ميان بر ميداشتند .ظلم بني عباس به جايي رسيده بود كه مرد م آرزو مي كردند اي كاش بيداد امويان باز مي گشت و عـدل عبا سيان به دوزخ مي رفت . د يكتاتوري وحشتنا كي كه از سوي حاكمان خلفاي عباسي بر طبقه محروم جا معه اعمال مي شد دل هـــر انسان آ زا ده اي را مي گداخت . تغييرات سياسي و اجتماعي در ايران به گــونه اي بود كه حتي انسا نييت نيز رنگ خود را از دست داده بود . ايران نيازمند مصلحي بود تا فرياد خلق را به گوش حاكمان جبـار برساند .تمام پناهگاه هاي مرد م ويران شده بود و چون در روحيات ملت

آذربايجان نسبت به قهرمانان و دلاوران خود علا قه وافري وجود دارد ، بنابراين مرد م از ا قصي نقاط ايران آذربايجان را به رهبـري قيام خود بر گزيدند.

كاسه صبر بابك نيز لبريز شده بود.  سكوت وبي تفاوتي نه تضميني داشت ونه مفهومي . بنابراين وي مؤسس و راه انداز قيامي گرديد كه در برابر قدرت مطلقه خلفاي عباسي 22 سال  مقـاومت كرده و علاوه بر آذربايجان، ساير نقاط ايران رانيز عـليه ديكتاتوري عبا سيان به قيام      وا دا شت .

 

                                       جنگهــــاي بــابك

 

ما مون ، هر چند روز يكبار از آذربايجان خبر هاي هراس انگيزي دريافت ميكردو قدرت ونفوذ بابك هر روز بيشتر مي شد . خليفه، مد تي پيش ، شكست خفت با ري را از مبارزان آذربايجان چشيده بود . وحشت و اضطراب او به منتهاي خود رسيد. بنابراين به طور قاطع و جدي به چاره جويي پرداخت .

سرانجام مامون به بهانه بسط اسلام و مجازات كافران پيش دستي نموده و به آذربايجان لشكر كشيد.  تنها آذربايجان  بود كه بــه  زير سلطه اعراب در نيامده بود. در سال 204 ه. ق  يكي از سخت ترين جنگهاي بابك با اعراب به وقوع پيوست . مامون ، يكي از سرداران خود به نام “ يحيي ابن معاذ ” را با سپاهي تابن د ندان مسلح ما مور تصرف آذربايجان نمود. مدافعان آذربايجان در مقايسه با سپاه دشمن بسيار اندك بود ند اما دلاورانه مقاومت كردند و در نهايت يحيي از بابك شكست خفت با ري را متحمل شد و سپاه او نيز تباه گرديد.

 

در سال 205 ه. ق “ محمد ابي خالد ” كه به طمع حكمراني آذربايجان فرماندهي سپاه مامون را پذيرفته بود به آذربايجان لشكر كشيد ا ما او نيز شكست خورد.

در سال 209 ه. ق “ احمد ابن جنيد ا سكاني ” با لشكري انبوه به جنگ بابك

آمد. پس از پيكا ري بسيار شديد بابك بر دشمن پيروز شده و احمد ابن جنيد نيز به اسا رت مدا فعان آذ ربايجان در آمد.

در سال 212 ه. ق “ محمد ابن حميد طوسي ” از سوي ما مون به آذربايجان

فرستاده شد. اين جنگ به مدت يك سال و اندي به طول انجاميد. مبارزات

چريكي خرميان به ثمر نشست ودر نهايت پيروزي از آن بابك بود. محمد ابن حميد نيز در يك نبرد تن به تن به دست بابك كشته شد.

سال 218 ه. ق سال خروج و طغيان خرم دينان از سرتاسر ايران بود كه طي اين جنبش عظيم بيش از سي هزار نفر از آنان به صف مبارزان آ‎ذربايجان پيوستند.

در همين سال مامون – خليفه عباسي – درگذشت و عوا قب درد ناك شكست هاي سنگين و پي در پي  وي، تماما به معتصم- خليفه جديد عباسي – انتقال يافت . اومردي بسيار شقي ، ستمگر و بي رحم بود. تنها يك سال از حكومت معتصم گذشته بود كه بار ديگر شعـله هاي جنگ ميان بابك و سپاهيان در هم شكسته اعراب بالا گرفت .

به سال 219 ه. ق  سپاه معتصم، تحت فرماندهي“ اسحق ابن ابراهيم” با سپاهي بسيار مجهز و بزرگ به آذربايجان لشكر كشيد. وي ابتدا پيروزيهاي خوبي به د ست آورد و تا مركز آذربايجان – ساحل جنوبي ارس  پيش رفت. در اين جنگ ،خونين ترين پيكارها، در دروازه هاي شهر “ اهـــر” روي داد و علاوه بر قتل  عام مردم اهر، توسط سپاه خليقه ، بيش از ده هزار نفر از مدافعان آذربايجان نيزدر اين شهر كشته شدند . اما سپاه اعراب نيز بسيار بسيار تقليل يافته بود و ديگر رمقي براي پيشروي نداشت. بنابراين عقب نشيني كرده و در خارج از مرزهاي آذربايجان ، در جنوب همدان اردو زد.

در اين اثنا بابك فرصتي يافته بود تا با ساير مخالفان خليفه در ايران ، مذاكراتي جهت بر اندازي حكومت انجام دهد. بنا براين بابك از آذربايجان ، مازيار از طبرستان و افشين سردار ايراني معتصم، هم پيمان شدند تا ضربه نهايي را بر خليفه وارد سا زند ا ما معتصم از اين راز بزرگ آ گاهي يافت.به د نبال آ شكار شد ن اين راز، افشين كه براي رسيد ن به آرزوي حكومت بر خرا سان ، حتي از خيانت به دوستان خود واهمه اي نداشت ، براي رفع شبهه وتبرئه خود ، داوطـلب جنگ با بابك شد .

 

            افشيـــن سپهســــالار ايرانـــي معتصـــم و جنـــگ با بــابك

معتصم كه ميدانست افشين در ميان امرا و حكمرانان نفوذ و سلطه بسيار دارد و نمي تواند او را به آساني به قتل برساند ترجيح داد طي نقشه مكا رانه اي كار او را يكسره كند. بنا براين به افشين دستور داد تا خود را آماده جنگ با بابك نمايد.

افشين كه چا ره اي جز اجراي دستور نداشت پس از تجهيز سپاهي بزرگ عازم جنگ با هم پيمان خود شد.

جنگ سخت و خونين بابك و افشين در سال 221 ه. ق آغاز شد. مركز عمليات بابك در ناحيه ا رسباران بر فراز رفيع ترين قـله كوهستان هشتاد سر و از درونقلعه اي بود كه هم اكنون نيز به نام خود او – قلعه بابك –  معـروف است .

مدافعان آذربايجان از زن و كودك وبزرگ هـمگي به د فاع از سرزمين خود

پرداخته بودند.سپاه اعراب كه به جنگ در دشتهاي باز عادت داشت وچيزي

از نبرد كوهستاني نمي دانست تلفات سنگيني را متحمل شد.

بيش از يك سال از آغاز جنگ سپري شده بود. معتصم هر روز خبرهاي خفتبا ري را از شكستهاي افشين مي شنيد . بنابراين هـمين كه فصل سرما به پايان

رسيد يكي از زبده ترين سرداران خود به نام “جعــفر ابن د ينار ” را با ده هزار مرد جنگي و مبلغ قابل توجهي وجه نقد به همراه سپاه كــوفه عازم آذربايجان نمود .اما افشين علارغم آن همه سپاه روز افزون ضايعات بسياري را از دلاوران آذربايجان متحمل مي شد.

 

                   آغـــاز نـــــــاكـــامي هــــاي بـــــــــــابك

 

 

 هــد ف بابك از مبارزات خود بسيار مقدس بود .آرمان او د فاع از مرز و بوم و حفظ زاد گــاهش آذربايجان و غرب ايران از تسلط اعراب و در صورت موفقيت در هم شكستن حكومت پر از نيرنگ بغـداد بود. قدرت نظامي و اقتصادي معتصم بسيار بيشتربود اما حاميان بابك  ، آذربايجانيهاي آزاده و غيرتمندي بودند كه جان و مال خود را در د فاع از سرزمين و زاد گاهشان فدا كرده بودند.

افشين كه ميدانست حتي با چنان سپاه قدرتمندي هم نميتواند بر آذربايجان چيره شود ، حيله زيركانه اي را ترتيب داد. او ابتدا به همدان –  كه يكي از مهمترين شهرهاي آذربايجان بود – حمله كرد. مردم همدان از بابك ياري طلبيدند . بابك به ناچار يك سوم از نيروهاي اندك خود را به همدان اعزام كرد .

اما افشين سردار ديگري را به فرماندهي جنگ در همدان منصوب كرده و خود با سپاهي تازه نفس به سمت كوههاي ارسباران حركت نمود. جنگ سرنوشت ساز آغاز شد. تعـداد رزمند گان بابك بسيار تقليل يافته بود . افشين با سپاه گران خود بر رزمندگان آذربايجان برتري يافت و بابك به همراه اندك رزمنده اي كه باقي مانده بودند در درون قلعه ( بابك ) مستقر شدند. موقعيت جغرافيايي قلعه طوري بود كه نفوذ به درون آن امكان پذير نبود. بنابراين افشين از سه جهت ،قلعه را به محاصره خود در آورد.

هنوز دژ استوار و پا بر جا بود. رزمند گان، شجاعانه د فاع ميكرد ند. بيست سال بود كه بابك و يارانش در پناه كوههاي سر به فـلك كشيده آذربايجان سرافرازجنگيده و چندين فرمانده بزرگ اعراب را به زانو در آورده بودند و اينك افشين بيش از يك سال بود كه با صد هزار نيروي جنگي خواب پيـروزي مي ديد . ساز و برگ جنگي و آذوقه رزمند گان  قـلعه ، ته كشيده بود. بيماري كشنده اي  هر روز تعـدادي از مبا رزان را به كام مرگ مي فرستاد. سقوط دژ حتمي بود.

بابك با رزمندگان خود به مذا كره پرداخت. خرميان به اتفاق، تصميم گرفتند تا جهت تجد يد قوا به طرف “ روم” حركت كنند. دلاوران از تنها مسير ممكن از فراز صخره ها ي قـلعه به درون دره فـرود آمدند.

بابك چشم در دژ خالي گرداند و چشمه كين و حسرت از ژرفاي  وجودش

 

جوشيد ن گرفت: “ بدرود اي آرزوگاه آزاد گان ، اي بلند آشيان عقابهاي سرافراز

 

اي قلب تپنده آذربايجان ، اي قبله گاه رنج د يد گان ، اي سترگ ترين دژها ، اي

 

مزارپاك ترين دلاوران . بدرود ، اي سرزمين مادري ، اي جولانگاه شيران. ”

 

همه دلاوران كشته شده بودند ، تنها بابك مانده بود وبرادرش عبداله با هفت نفر

 

از فدائيان كــرد ستان . همه آذربايجان به سوگ نشسته بود . بابك و همراهانش

 

به دشوا ري از ا رس گذ شته و وارد ارمنستان شد ند .

 

دربار خليفه غرق در شادي بود . اما معـتصم هنوز از جانب بابك آسوده خاطر

 

نبود و به افشين تا كيد ميكرد كه هر چه زود تر بابك را به نزد او بياورد  .

 

افشين در آشفتگي و نگراني دست و پا مي زد. نا گهان به فكر استفاده از حيله-

 

گري “ سهل ابن سنباط ” وا لي ارمنستان افتاد . سهل ، مد يون بابك بود چراكه

 

بابك او را در بيرون راند ن اشغا لگران خليفه از ا رمنستان يا ري كرده بود. اما

 

سهل خواب شاهي ميديد . پس در فكر اين بود كه بابك را به ا فشين بفروشد .

 

 سربا زان سهل، رد پاي بابك را پيدا كردند . سهل وقتي بابك را د يد او را در

 

آغوش كشيد و به صليبي كه از گردن آويخته بود سوگند خورد كه نسبت به بابك

 

وفادار باشد. رفتار سهل چنان بود كه بابك به دروغگويي او پي برد اما خاموش

 

ماند . بابك به همراه برادر و دوستانش راه ميپيمود ند.  اند يشيد كه اگر مكري

 

براي د ستگيري آنها وجود داشته باشد بهتر است يكي از آنها زنده بماند تا

 

نهضت را دوباره احيا نمايد. بنا براين به عبداله وهمراهانش دستور داد تا از او

 

جدا شوند. زمان جدايي فرا رسيده بود . نگاه دو برادر در هم گره خورد . سالهاي

 

سال در كنار هم شمشير زده بودند ، روزهاي تلخ و شيرين را به جان خريده

 

بودند و اينك هركدام بايد  راه خود را مي پيمود . بابك در چشم عبداله بيش از

 

اميد ، حسرت ديد. به او گفت :

 

ـ دلاور ! به شرف زيستيم ، به شرف خواهيم مرد اما پرچم آرما نمان به زمين

 

نخواهد افتاد .

  

بابك درست حد س زده بود. سهل ، با رذا لت و حقارت تمام بابك را به دست

 

افشين سپرد .

 

 “  ســــواران ،

 

كـــــا كـــل اسبــــا نشـــان در مشـــت ،

 

ســــواران ،

 

بيــــــرق آزاد گــــــــــي بر دوش ،

 

ز نيرنــــگ و خيــــــــانت ،

 

بـــار ديـــــــــگر مي شـــــــوند در بنــــــد .”

 

 

 

 

 

 

مثـــله كـــردن بــابـك در ســامـره  و صـلابت بــي نظيــر او در بــرابــر مر گ

 

 

 

همه پيش بيني هاي لازم به عمل آمده بود و راهها از هر جهت براي عبور افشين

 

و اسيراني كه خواب و آرام از ســامره گرفته بودند مهيا شده بود . تمام مردم

 

شهر چشم به راه بودند تا مردي را كه بيست و دو سال در برابر خليفه قد علم

 

كرده بود ببينند . سراسر شهر را آذ ين بسته بودند . مرد م در ميادين شهر جشن

 

گرفته بودند و مداحان اين فتح بزرگ را به خليفه تبريك مي گفتند .

 

بابك را وارد دارا لخلا فه كردند . معتصم ، د ستمال امان در د ست دا شت اما

 

چهره اش از شدت اضطراب متشنج بود . همه نگاهها به بابك بود . تنهاد صداي

 

زنجيرهاي دلاور آذربايجان بود كه سكوت را مي شكست .

 

پس از مد تي معتصم حركتي به خود داده به بابك نزد يك شد .با لحني مضطرب

 

پرسيد : “ بابك ؟ ”

 

بابك خا موش ماند .

 

افشين هرا سان پيش شتا فت و با لحني ترس آ لود گفت : “ واي بر تو .

 

ا ميرا لمومنين با تو سخن مي گويد و تو خا موشي ؟ ”

 

صداي آرام و سنگين بابك درآ مد :

 

 ـ“ منم بابك .” وديگر هيچ نگفت .

 

معتصم بي اختيار به سجده ا فتاد و دست به دعا گشود :

 

ـ “ خدايا از اين پـيروزي كه نصيبم كردي ترا سپاس مي گويم .”

 

 سپس رو به بابك كرد و پرسيد :

 

ـ “ شنيده ام كه تو حرام هاي خدا را حلا ل كرده اي و بر آن بوده اي كه سرزمين

 

خلا فت را غـصب كني ؟ ”

 

بابك پاسخ داد :

 

“ هر كس را مادرش هر جا به د نيا آورد آنجا مال اوست ، سرزمين اوست، وطن

 

اوست . غاصب كسي است كه فرسخها راه را بپيمايد و با سلاح بر سر مرد م بي-

 

د فاع يورش آورد و د سترنج مرد م زحمت كش را غا رت كند. . .”

 

طـنين صداي بابك تالار را مسخر كرده بود . بهت و حقارت سراپاي وجود خليفه

 

را فرا گرفته بود .

 

خليفه با سردارن و وزيران خود به مشورت پرداخت . پس از مد تي رو به بابك

 

كرد و گفت :

 

ـ“ عـفوت ميكنم ، به شرطي كه توبه كني و از زير شمشير مقد س ما بگذ ري.”

 

چشمان بلوطي بابك فـراخ گشت و صداي خشما گيني از گلويش كنده شد :

 

ـ“ توبه را گناهكا ران كنند . توبه از گناه . من تنها به وظيفه خود عمل كرده ام و

 

به غير از پرورد گار خويش از كسي طـلب بخشش ندارم . اكنون تنها جسم من در

 

د ست شماست . اما روح  وآرمانم  تسخير ناپذ ير. اي معتصم ! مپندار كه شاهين

 

ترازوي حيات هموا ره به سود تو خواهد بود .آيا ترك را در د يوا رهاي كاختان

 

نمي بينيد ؟ آيا نمي بينيد كه ستون حكومتتان به لرزه در آمده است ؟”

 

سخنان بابك همچون پتكي بر سر حاضران فرود مي آ مد و كسي را ياراي

 

جنبيد ن نبود .

 

معـتصم شمشير برهـنه بابك را برداشت وبا صـداي لرزاني گفت :

 

ـ“ با اين شمشير چند نفر را به قتل رسانده اي ؟”

 

 بابك پاسخ داد :

 

ـ “ بسيار و هـمه در خور مرگ .”

 

چشمان خليفه از حد قه در آمد واز ته گلو غريد :

 

ـ جلا د !

 

در اين هنگام پرده سياه كنار رفت و جلا د وا رد تالار شد . بابك صدايي شنيد :

 

ـ “ مرحبا برادر ، تو كاري كردي كه كس نكرده بود . اينك تابي بياور كه كس

 

نياورده است .” صداي عبد اله بود. او نيز ا سير شده بود .

 

معتصم فرياد زد : “ مثله اش كنيد ”

 

جلاد از اينكه فرصت هنر نمايي يافته بود خرسند شد . نخست با يك ضربه دست

 

راست بابك قطع شد . خون از بازويــش  فواره زد اما بابك خم به ابرو نياورد.

 

با ضربه دوم د ست چپ بابك نيز قطع شد  ليكن حركتي كرد كه هرگز كسي

 

نكرده بود .

 

بابك زانو زده وتمام صورتش را با خون گرمش گلگون كرد . اين حركت چه

 

معني داشت ؟

 

معتصم زهر خندي زد و پرسيد :

 

ـ“ اي كافر ! چرا صورت خود را به خون آغــشته كردي ؟”

 

بابك پا سخ داد :

 

ـ “ در برابر د شمن نامرد ، مردانه بايد مرد . د ستانم كه بريده شد ، خون از تنم

 

رفت و رنگ چهره ام زرد شد. اند يشيد م كه مبادا د شمن چنان گمان كند كه

 

زردي رخسارم ، از ترس مرگ است . خلق من نمي پسند د كه بابك در برابر

 

د شمن ترسي به دل راه دهد . پس صورتم را به خون سرخ كردم .” و آنگاه سر

 

بابك ، سري كه هرگز به هيچ ستمگري فـرود نيامده بود ، از تن جدا شد .

 

“ بــــه خـــون رنگيــــن كنـــم رخســـار خـــود در پيـــش نامردان

 

                              كه فــرزند ارسبـــاران بــه زردي جــــــان نخــــواهـــد داد

 

شــرافــتــمنــد خــواهم مــرد و ننگيــــنم نخـــواهـــي د يـــــد

 

                            پلنـــگ د شـــت آزادي شـــرف آســـــــان نخــــواهـــد داد ”

 

 

 

                         

 

                            ســــــرانجـــــام خـــــائـــــن

 

 

افشين آرزوهاي بزرگي در سر داشت . او مي خواست بر مسند خليفه تكيه زند

 

و براي رسيد ن به هد ف خود ، طرح كشتن خليفه را برنامه ريزي كرد . اما

 

“ عبدا له طاهر ” از كار گزا ران خليفه در خراسان از اين راز بزرگ آگاهي يافته

 

و سريعا آن را به اطلاع معتصم رسانيد .

 

افشين كه عمري دست بر سينه در برابر خليفه خدمت كرده  و دوست وهموطن

 

خود را فداي خوابهاي باطل خود كرده بود ، به دستور خليفه به قتل رسيد .

 

ريا كاري و د وگانگي او به فاجعه اي دو گانه انجا ميد . هم نام او به سبب خيانت

 

به بابك در تاريخ ثبت شد و هم اينكه  نتوانست به آرزوهاي بزرگ خود نايل

 

شود . د ست قضا، افشين را به سزاي اعمالش رسانيد و به سال 226 ه. ق

 

طومار زند گي ناشريفش براي هميشه در هم پيچيده شد .

 

 

 

 

 

 

                    عـــــــلل شكســــــــت بــــــــــابـــك

 

 

1 - بابك ، با ا مپراطوري بزرگ و بسيار قدرتمندي به مبارزه برخوا سته بود .

 

 نيروي نظامي و اقتصادي د شمن بسيار برتر بود .اما با اين وجود بابك توانست

 

با تكيه بر نيروهاي محلي به مد ت 22 سال ضربات مهلكي بر پيكر حكومت

 

خلفاي عباسي وارد ساخته و نام خود را به عنوان يكي از قدرتمند ترين سرداران

 

تاريخ به ثبت برساند .

 

2 – طي 22 سال جنگ بابك با اعراب به غير از اند ك كمكي كه از سوي كردها

 

و طبريها به آذربايجان فرستاده شد ، هيچ همد لي قابل توجهي از سوي ايرانيان

 

به بار ننشست و در نتيجه قدرت نظامي و اقتصادي آذربايجان به حداقل خود

 

رسيد .

 

3 – سرداران ايراني سخت پرا كنده دل بوده و هر كدام سودايي د يگر داشتند .

 

همچنين خيانت افشين كه در بد ترين شرايط اقتصادي و نظامي بابك به وقوع

 

پيوست شكاف عميقي بين آذربايجان و ساير مخا لفان ايراني ايجاد نمود .

 

4 – شايد بتوان گفت ساسانيان چنان مرد م ايران را از تاريخ اجتماعي خود دور

 

كردند و با كشتن افرادي چون ماني و مزد ك چنان خلا ئي در قلمرو اند يشه و

 

فرهنگ به وجود آوردند كه پس از به قدرت رسيدن ا مويان و عباسيان ، مرد م

 

ايران پنداشتند كه نور اند يشه تنها از كشور بيگانه مي تابد و در نتيجه اشتياقي

 

در كمك به آذربايجان و نهضت بابك از خود نشان نميدادند .

 

 

 

 

 

      تــاثيــر نهضــــت خـــرمد يـــنـــان آذربـــايجــــان بـــر فرهنــــگ ايـــران

 

 

1 - نهضت بابك كه  به د ليل طولا ني بودن مبارزاتش بي شك در راس همه

 

 نهضتهاي انقلابي منطقه قرار دارد ، مقد مه اي براي ساير نهضتهاي مردمي

 

ايران گرديد .

 

2 – بابك، با نفوذ بيگانگان بر فرهنگ دروني به مبارزه برخواسته بود و قيام

 

او، راهنمائي براي ايرانيان گرد يد تا با توسل به مذهب تشيع به مبارزه برخيزند

 

ودر نهايت اين ايده نيز از آذربايجان و توسط شاه اسماعيل اول پايه گذاري شد.

 

3 – مبارزه فيزيكي بابك با اعراب حسي را در درون ايرانيان پد يد آورد كه با

 

تكيه بر اد بيات و عرفان مبارزات غير فيزيكي خود را آغاز كنند و بد ين ترتيب

 

انگيزه لازم براي پيدايش شاعران و عارفان مبارز ايراني به وجود آمد . فردوسي

 

اولين شاعري بود كه مبارزه غير فيزيكي خود را آغاز كرد .

 

 

 

 

                  قيام  بــــابـــك از د يـــــد گــــاه محــــــــقق                    

 

 

بابك در د لهاي مرد م جايگاه  بزرگي داشت . او آ زاده اي جوانمرد و بسيار

 

باهوش ، سرداري شجاع ، فرماندهي پر صلابت و آتشفشاني از عشق و غرور

 

بود . او دلاوري عا شق بود . عا شق زاد گاه و سرزمين مادري خود.

 

نهضت بابك ، فرياد اعتراض مرد م زجر كشيده اي بود كه حكومت سلطه گران

 

را ننگ بزرگي بر خود مي شمرد ند. اعتراضي كه هر لحظه وسيعتر گرديده  و

 

سرانجام به مبارزه اي شرافتمندانه بد ل گشت .

 

نهضت بابك ، نهضتي ملي و مرد مي بود و همين عامل ، موجب گرد يد تا

 

مبارزان خرمي كه تعداد آنها در برابر اعراب بسيار اند ك بود ، به مد ت 22

 

سال با ا مپراطوري قد رتمند عبا سيان به ستيز برخواسته و پايه هاي حكومت

 

 آنان را به لرزه در آورند . اوضاع ا سف بار اقتصادي مرد م ، توقيف و تصرف

 

اراضي كشاورزان ، به مخاطره افتادن فرهنگ آذربايجان و ايران ، و از ميان

 

رفتن حقوق ابتدايي مرد م  از مسائلي بود كه بابك را براي قيام تحريك نمود .

 

سپاه اعراب فرسنگها راه پيموده بود تا تنها نقطه اي را كه نتوانسته بود تحت

 

سلطه خود در آورد ، اسير خود سازد اما دلاوران آذربايجان با تكيه بر ايمان و

 

استقامت توانستند به مدت 22 سال  در برابر سلطه گران بيگانه به مبارزه

 

بر خواسته و با نثار جان ومال خود درس عزت و آزاد گي را به نمايش بگذارند.

 

نهضت بابك نخستين جنبشي بود كه پس از شكست ايران از تازيان ، عليه

 

نيروهاي اشغالگر برخواست و مقد مه اي براي طغيان ديگر نهضت هاي رهايي-

 

بخش در ايران گرديد. بابك با مرگ بي همتاي خود نداي آزاد گي و جوانمردي را

 

در تمامي جهان طنين انداز كرده و نام خود وآذربايجان را براي هميشه جاويد

 

ساخت . و اينك پس از گذشت 12 قرن از جنبش آذربايجان ،  هر سا له در روز 

 

 تولد بابك دهها هزار نفر از مرد م ايران و ا قصي نقاط جهان در قلعه بابك گرد

 

هم آمده و ياد جانفشاني ها و ظلم ستيزيهاي دلاوران آذربايجان را گرامي ميدارند.

 

 

 

اوركـــــد ن  آجيــيـب ، آ ليشــــب  يــانمـــا،

                         

بـــابــكه بــاش يـــولوب ، ائـــل لـــر  آغــــلا دي

 

گــوي لــردن  ســاو آلــان  بــوم بــوش  قـــالا دا

 

بــولاخــلا ر  قــورود و،  گـــول لـــر  آغـــــــلا دي

 

                                                                               پـــا يـــان

منابع :

 

1 – قيام بابك ( پــروفســـور محـــمد تقــــي زهتــــابي )

 

2 – بـــابك ســـردار جـــاويدان ( سعـــيد نفيســــــي )

 

3 – بــــابك حما ســــه اي در تـــا ريـــخ ( جـــلا ل بـــرگشـــاد )

 

4 - بــابك پلنـــگ آذربـــايـــجـــان ( ابــو الــفضــل جــعـفر لـي )

    

 

 

 

 

 

   

 

 

 

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بسم الله الرحمن الرحيم

 

 

 

موضوع :

 

بابك خرم دين

 

 

 

 

استاد:

جناب آقاي اماني

 

 

 

 

تهيه كننده گان :

ليلا پوري  ـ كامله فرهمند

 

 

 

زمستان 82

بسمه تعالي

 

 

 

تحقيق تاريخ :

 

بابك خرم دين

 

 

 

دبير مربوطه :

  استاد ميلاني زاده

 

 

تهيه و تنظيم :

امير طيرانيان

 

 

 

دبيرستان فرهنگيان (ثار ا. . . )

 

ارديبهشت 84

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 01 شهریور 1393 ساعت: 17:49 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره بابک خرمدین,محيط اجتماعي ايران در دوران خلفاي عباسي و علل قيام بابك :,علل قیام بابک خرمدین,جنگهــــاي بــابك خرمدین,

 

تحقیق درباره زندگی نامه درویش خان

در ميان موسيقيدانان سنتي صد سال اخير، غلامحسين درويش معروف به درويش خان، از جهاتي خاص، يكتاست و منحصر به فرد. مهمترين ويژگي او، پيش درآمدها و رنگ هاي ساختة اوست به طرزي كه اولاً بر پايه سنت قديم ايران است و ثانياً بدون تحريف، موجبات پيشرفت موسيقي ايران را فراهم مي آورد، سرگذشت درويش خان سابقاً چندين بار توسط روح اله خالقي و حسينعلي ملاح نوشته شده است و هرمز فرهت، موسيقيدان معاصر نيز آهنگهاي وي را از لحاظ وزن و ضرب تجزيه و تحليل كرده است. نظر به حجم محدود صفات از تكرار مكررات بپرهيز و جنبه هاي تازه يي از زندگي و آثار او را در اينجا مي آورم.

غلامحسين فرزند حاج شير بشير طالقاني به سال 1251 در تهران متولد شد. به سبب علاقه به موسيقي از كودكي در دسته موزيكچي هاي مليجك و كامران ميرزا، نوازندة طبل كوچك بود و به قولي در همانجا با مقدمات موسيقي آشنا گرديد. پس از يك دورة كوتاه آموزش سه تار نزد پدر، به مجلس درس بزرگترين نوازندة تار در آن زمان «آقا ميرزا حسنقلي» راه يافت و بهترين شاگرد او شد. در آن زمان هنرمندان براي حفظ موقيعت اجتماعي و تامين معيشت خويش، دربار سلاطين و امرا را پايگاه خود قرارداده بودند. درويش نيز چنين كرد و در همانجا با رجال معروف و موسيقيدانان و هنر دوستان آن زمان آشنا شد. سپس به دربار شعاع السلطنه (پسر مظفر الدينشاه) راه يافت و جزو نوازندگان مخصوص وي شد، عايدات وي در آنجا كفاف مخارج او را نمي داد و مجبور شد دعوت ديگر بزرگان را نيز براي نوازندگي بپذيرد. بعد از يك برخورد كوتاه با دستگاه جبار شعاع السلطنه كه با وساطت كمال السلطنه (پدر صبا) به خير گذشت، درويش خان از ارباب خود خواست كه كناره گيري اش را از ان دستگاه بپذيرد. او در خواست را با عكس العملي تند مواجه شد و درويش خان از ترس جان، در مملكتي كه هر كس به اتكاي زور و قدرت خود هر كاري مي خواست مي گرد. به سفارش انگليس پناه برد. شخصيت متين و هنر قابل توجه درويش، سفير انگليس را كه در آن زمان سلطان بي تاج و تخت ايران بود بر آن داشت كه با نوشتن نامه اي بي شاهزادة مستبد، سند آزادي درويش خان را بگيرد. از اين پس، او با اشتياق و علاقة بيشتري به كار تدريس پرداخت و به لحاظ روحية، خاص خويش، به گروه انجمن اخوت و مريدان صفاعلي ظهير الدوله درآمد. در كنسرت هاي انجمن اخوت، هميشه رياست گروه را داشت و با تكنولوژي خود، مجلس را به شور مي آورد. بزودي به عنوان مشهورترين نوازنده پس از ميرزا حسنقلي و ميرزا عبداله در بين هنر دوستان شهرت يافت اخلاق بسيار پسنديده و روح پاك و پر از عاطفه وي (كه هنوز هم ضرب المثل است) نيز در اين حسن شهرت موثر بود. درويش خان به همراه هنرمنداني چون سيد حسين طاهرزاده (خواننده)، ابوالحسن خان اقبال السطان قزويني معروف به اقبال آذر (خواننده)، عبداله خان دوامي (نوازندة ضرب و تصنيف خوان)، باقر خان (نوازندة كمانچه)، رضا قلي خان تجريشي (نوازندة ضرب و تصنيف خان)، و مشير همايون شهردار (نوازندة نوازندة پيانو)، اكبرخان رشتي (نوازندة فلوت)، ميرزا اسداله خان (نوازندة سنتور) وحسين هنگ آفرين (نوازندة ويولون و سه تار) در دو نوبت براي ضبط صفحه به خارج سفر كرد. صفحات معدودي كه از آن به يادگار مانده است از بهترين نمونه هاي موسيقي سنتي و صحيح ايران است كه عالمي از زيبايي و كمال هنري در آن ها شنيده مي شود. از ميان صفحاتي كه درويش خان در آنها به تنهايي تار نواخته است «بيداد همايون» معروف است. درويش خان در بين نوازندگان عصر خود از خصوصيات اخلاقي بسيار بالاتر برخودار بود. شخصيت خود و همكاران و هنرش را بسيار گرامي مي داشت و با رفتار خود، آبروي از دست رفته موسيقي را در آن دوران احيا مي كرد. درويش خان اولين كلاس موسيقي را براي خانم ها داير كرد و خواهرش در آنجا تار مي زد. عايدات كنسرت هايش بيشتر وقف مردم بلاديه و مصيبت زدة روزگار خود بود. از جمله كنسترت براي جمع آوري اعانه به منفعت قحطي زدگان روسيه، كنسرت به نفع ايتام بي بضاعت مدارس، و كنسرت به نفع بازماندگان حريق بازار تهران، با اين وجود خود نيز زندگي مرتبي نداشت و حتي به خاطر عسرت و تنگدستي كه در اواخر عمر، خانه مسكوني خود را نيز به فروش برساند. در اوخر عمر، كنسرت هاي وي در گراند هتل با كسان ديگري نيز همراه شد: عارف قزويني (تصنيف ساز، شاعر، و خواننده)، حاجي خان ضرب گير معروف به عين الدوله يي (مشهورترين نوازندة ضرب و خوانندة تصنيف در آن دوران) حسين خان اسماعيل زاده (استاد كمانچه) ابراهيم منصوري و رضا محجوبي (نوازندگان ويولون) و مرتضي محجوبي (نوازندة جوان پيانو درآن سالها) و ركن الدين مختاري در اين كنسرت ها اكثرا ساخته هاي درويش عراف و ركن الدين خان اجرا مي شد. از شاگردان خوب او مي توان: مرتضي ني داوود، موسي معروفي، ابوالحسن صبا، ارسلان درگاهي و عبداله دادور (قوام السلطان) را نام برد. درويش خان در شب چهارشنبه دوم آذر ماه 1305، در سن 54 سالگي در اثر تصادف درشگه با اتومبيل و ضربه سر جان سپرد. در محافل موسيقي و مطبوعات مترقي آن زمان از او تجليل شايسته بعمل آمد و كلنل علينقي وزيري، در مدرسه عالي موسيقي با همكاري اركستر مدرسه خود و با ياري ابوالحسن صبا دكتر حسين گل گلاب مجلس يادبودي به خاطر او تشكيل داد و خدمات وي را تجليل كرد، از درويش خان فرزندي به نام قمر الملوك درويشي باقي ماند (حاصل ازدواج او در شيراز بود) كه در سال 1352 فوت كرد. مقبرة وي در گورستان ظهيرالدوله است.

اين استاد بي نظير آخرين بازمانده از نسل قديم موسيقي سنتي از ايران است. درويش خان از غريزة قوي و درك عميقي برخوردار بود او مي توانست با شناخت ويژه گي هاي موسيقي سنتي از يك طرف و لزوم تحولات زمان از طرف ديگر، موسيقي ايران را حياتي تازه بدهد. مهمترين ويژگي هاي او عبارتند از: مردمي بودن او بود، هنر ايران به لحاظ مقتضيات اجتماعي، درچارچوب دربار و درگاه امرا و سلاطين بود و بهره برداري از موسيقي خوب نيز در انحصار آنها. اساتيد بزرگ قبل از درويش خان مثل: آقا ميرزا حسينقلي، آقا عبداله و سماع حضور نيز اجباراً زاده و پرورده همين دستگاه ها بودند و دربارهاي قاجار با اين استادان و نظايرشان با وجود كمال هنري والايي كه دارا بودند، اجازه نمي دادند كه با مردم ارتباطي در جهت ارائه موسيقي داشته باشند ولي درويش خان با كمك دوستانش موسيقي را ميان توده هاي مردم بود، كنسرت هاي دسته جمعمي ترتيب داد، در كلاس خصوصي خود به احوال شاگردان مستمند و با استعداد خود رسيدگي مي كرد و حتي به آنها پول هم مي داد براي زنان كلاس موسيقي ترتيب داد و چون فساد حاكم بر دستگاههاي حكومتي آن روز را مي شناخت، با آزادي خواهان آن زمان همراه شد و با ساختن آهنگ براي اشعار انقلابي آن زمان با آزادي خواهان همكاري كرد.

در مورد تحول موسيقي سنتي ايران بايد در انيجا توضيحي داد و اين كه هنر تغييري را نمي توان تحول ناميد. منظور از تحول نوعي دگرگوني در شكل مثبت است و بيشتر تغييرات در موسيقي ما در 70 سال اخير نوعي تحريف بوده است، شرط لازم بريا تحول در هنر و موسيقي سه چيز است: همه جانبه و عميق نظري و عملي از پشتوانه هاي گذشته پاي بندي به اصول صحيح و درست هنري و پرهيز از تقليد و تحريف داشتن قوة ابتكار و قريحة طبيعي كه گاه به نبوغ نيز ناميده مي شود درويش خان هر سه اين ها در خود به حد اكمل داشت و حال پس از گذر 80 سال كه آثار او را بررسي مي كنيم، مي بينيم كه چنين بوده است. مهمترين تحولات انجام شده به وسيله درويش خان چنين است:

در اينجا خلاصه كردن رديف به معني دروغين بعضي از آنها و  نگهداري بعضي ديگر (به منظور تجددطلبي) نيست. بلكه مقتضيات زمان چنين ايجاب كرده است. در زمان درويش خان رديف موسيقي ايران و گوشه هاي آن در هنگام اجرا بسيار مطول و وسيع بود. مثلاً هنگام نواختن شور، پانزده مرتبه «نغمه» مي نواختندو اين شيوه در آن زمان بسيار مورد پسند نوازندگان پر قدرت و شنوندگان موسيقي شناس و پرحوصلة آن دوران بود. درويش خان بدون تغيير در چهارچوب رديف و به هم ريختن آن، نوعي فرم و فشردگي را باب كرد كه مطلوب زمان خود شد. درويش خان به تقليد از سه تار كه داراي سيم چهارم (مشتاق) بود، يك سيم ديگر به تار اضافه كرد. در آن زمان تار پنج سيم داشت و اين سيم ششم، به وسعت صدا و ايجاد امكانات ديگر در تار كمك زيادي كرد. كما اين كه هنوز هم رايج است. بسياري از تارهاي بعد از درويش خان كه به تام تارهاي سپرانو و باريتون و باس و ... ساخته شدند و در اركستر هاي به كار رفتند، اكنون عملاً منسوخ شده اند.

 در موسيقي سنتي ايران اساس كار، رديف آوازها است كه هنرجوي مشتاق بايد آنها را به دقت فرا گيرد و طي ساليان دراز هنر آموزي، نكات لطيف و دقيق اجراي هنري آن را از استاد فرا گيرد. در قديم آوازها اهيمت بيشتري به نسبت فرم هاي ديگر موسيقي مثل: چهار مضراب و تصنيف و رنگ داشت. درويش خان هنگام پرور انقلاب مشروطيت و رواج تصانيف عارف، متوجه اهميت بخشيدن به فرم هاي ديگر موسيقي ايران شد. خلاصه كارهاي او در اين زمينه از اين قرار است «پيش درآمد» كه وي را مبتكر پيش درآمد مي دانند و در تاريخ موسيقي ايران نيز نام او را با اين فرم موسيقي همراه است. در هنر اصيل هيچ نابغه ي نمي تواند همينطور خودسرانه و بدون نگاه به ا پاهاي گذشته، بدعتي بگذارد. درويش خان در حقيقت با نبوغ طبيعي خود، پرورش دهندة نهالهاي كوچك كاشته شده قبل از خود است كه به وسيله اساتيد قديم به عرصه آورده شده بود. پيش درآمدهايي قبل از درويش خان به نام هاي «پيش درآمد محمد صادق خاني در همايون» و «پيش درآمد جناب ميرزا (حسينقلي) در ماهور» بوده ولي اين ها قطعات بسيار كوچكي بوده است كه قابليت استقلال و مطرح شدن به عنوان يك قطعه كامل را نداشته است و گاه از درآمد تجاوز نمي كرده است درويش خان پيش درآمد را توسعه داد و آن را در تمام گوشه هاي آواز پرورانيد و آن را قطعه مستقلي ساخت. اين فرم در موسيقي ايران رواج بسيار يافت و هنوز هم رايج است. غير از نمونه هاي بسيار معدودي از آهنگسازان بيشتر قطعات ساخته شده در اين فرم بعد از او به پاي آثار او نمي رسد و ساخته هاي درويش در اين ميان ممتاز است. درويش خان در صفحاتش از پيش درآمدهايش صحفه يي ضبظ نكرد ولي به وسطه ي اجراي آن در كنسرت هايش اشتهار بسيار يافت و بعد به خط موسيقي درآمد و ساليان بعد، توسطط موسيقيدانان ديگر اجرا شد. و اما «تصنيف» همانطور كه گفته شد در زمان قديم، بيشتر توجه به آوازه ها معطوف بود و به فرم هاي ديگر توجهي نداشتند. تصانيف آن زمان نيز معدود بودند و با وجود زيبايي و صالتشان اهميت در خور خود را نداشند و حتي گاه داراي كلماتي عاميانه و پست و ركيك بودند. در حقيقت رشد و اعتلاي تصنيف اصيل ايراني مديون «شيدا» و بيشتر «عارف» است درويش به تصنيف توجه بيشتري مبذول كرد، آن را گسترش داد و با ساختن نغمات زيبا و دلنشين براي آن (چنانچه هنوز هم بي رقيب است) و معاشرت با سخن سرايان بزرگي چون ملك شعراي بهار، اعتباري تازه به آن بخشيد تصانيف او از آن زمان تا به حال با شيوه هاي گوناگون اجرايي وسيلة موسيقي دانان نواخته شده است. و اما رنگهاي درويش نيز از آثار موسيقي سنتي ماست كه با گذشت حدود هفتاد سال از آن زمان هنوز توسط هنرمندان و شيفتگان موسيقي ايران نواخته و شنيده مي شود. رنگ هاي درويش خان نسبت به قدما از بسط بيشتري برخودار است و از لحاظ ابتكاري نيز در حيطة موسيقي سنتي جالب توجه است، نمونة آن رنگ افشاري است كه ابتدا بر وزن سنگين، سپس متوسط و در آخر تند مي شود. بايد توجه داشت كه مهمترين خصوصيت هنري درويش خان هنور خويش را به خوبي درك كرده بود و ضمن پرهيز از تعصب كور كورانه، از تحريف و مخلوط ساختن آن به شدت پرهيز داشت. غير از پيش درآمدها تصانيف و رنگ هاي او، آثاري از نوازندگي وي در صفحات قديم موجود است.

كه با شنيدن آن ها مي توان موقعيت والاي درويش خان را به عنوان يك نوازنده بسيار چيره دست و پر احساس و مبتكر در موسيقي سنتي ايران ارزيابي كرد. درويش خان با موسيقي اروپايي نيز آشنايي داشت و قطعات اروپايي را به سهولت مي نواخت و و حتي چند قطعه فانتزي و متفرقه نيز در اين زمينه ساخته است كه به نام هاي سرود درويش خان (در صحفه ضبط شده) و «پولكا» درويش معروف هستند (پولكا فرمي از موسيق روس است). با اين همه در ساز درويش خان بعد از او، هيچگونه اثري از التفاط موسيقي ايراني با اروپايي به چشم نمي خورد.

از آثار درويش خان در سال هاي قبل، توسط روح اله خالقي و حسينعلي ملاح به روي كاغذ آورده شده است كه از روي آنها خلاصه شدة آن درج مي گردد:

پيش درآمد ماهور، دو پيش درآمد در ابوعطا پيش درآمد سه گاه، پيش درآمد شوستري، پيش درآمد افشاري و پيش درآمد راك. از تصانيف: تصنيف ماهور با شعر «دام مه من بر من دلريش ناز» تصنيف افشاري: با شعر «باد خزان وزان شد»، تصنيف ابوعطا با شعر «بهار دلكش رسيد و دل بجا نباشد» «باد خزان وزان شد» تصنيف من نگارم خبر ندارد» تصنيف اول سه گاه با شعر «صبحدم زمشرق طلوعي در جهان كن» تصنيف حرم سه گاه با شعر «عروس گل از باد صبا» دو قطعه رنگ در ماهور رنگ ابوعطا رنگ سه گاه رنگ شوشتري رنگ همايون، رنگ افشاري دو قطعه رنگ در اصفهان گزيدة آثار وي نيز به خط نت در سال ها قبل توسط ارشد طهماسبي نوازندة تار به چاپ رسيده است.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 01 شهریور 1393 ساعت: 17:47 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره زندگی نامه درویش خان,

 

مقدمه:

مصدق در سال 1261 در خانواده اي متمكمن و با نفوذ وديواني به دنيا آمد. پدرش ميرزا هدايت الله وزير دفتر بود پسر عموي ميرزا يوسف مستوفي الممالك كه زماني صدراعظم ايران بود. وزير دفتر از اخلاف بلافاصل آقامحسن آشتياني بزرگ ”خاندان“ آشتياني بود, كه در دو قرن اخير خاستگاه مرداني بوده است با استعدادي چشمگير در عرصه سياست و امور اجرايي و علمي.

مادر مصدق ملك تاج خانم نجم السلطنه بود,‌ از  طرف پدر نتيجه فتحعلي شاه, خواهر عبدالحسين ميرزافرمانفرما, و دختر عموي ناصرالدين شاه قاجار, پادشاه وقت در زمان تولد و جواني مصدق. برادرش عبدالحسين ميرزا فرمانفرما-بزرگ خاندان فرمانفرمائيان وفيروز- چه قبل وچه پس از انقلاب مشروطه درسال 1284, در جاي خود سياستمداري متمول و متنفذ بود. سالها بعد مصدق  درنطقي در مجلس در مخالفت با درالاشرف,‌نخست وزير وقت و معلم سابق سالارالسلطنه,پسر تاصرالدين شاه, ذكر مي كند كه سالار السلطنه همبازي كودكيش بوده است.

مصدق همواره از پدرش كه در ده سالگي اورا از دست داده بود, با عطوفت و احترام ياد مي كرد. اما تأثير مادرش در زندگي او ژرف وپايدار بود. او زني بود با اراده ي قوي و علاقه مند به كارهاي عام المنفعه, مصدق دربسياري از اوقات- حتي در نطقها و مذاكرات رسمي خود- پند واندرزهاي او را نقل مي كرد. درسال 1293, زماني كه مصدق از نشر شايعه اي كذب درباره خود سخت افسرده و نوميد شده بود,‌ مادرش به او پند داد كه ”وزن اشخاص در جامعه به قدر شدائدي است كه در راه مردم تحمل مي كنند“- واين پند در تمام طول زندگي او‏, هرگاه كه زمانه با او سر ناسازگاي داشت, به ياريش مي آمد. مادر مصدق تا زمان مرگش به سال 1312درتمام تصميم گيريهاي مهم مصدق بر سر مسائل سياسي و شخصي دخالت داشت.  پس از مرگ وزير دفتر, دوبار ديگر ازدواج كرد, و فرزندان ديگري آورد كه هر يك در زمينه اي نام آور شدند.

مصدق در سن نوزده سالگي با خانم ضياءالسلطنه ازدواج كرد. او دختر سيد زين العابدين و خواهر سيدابوالقاسم و سيد محمد وعمه سير حسن(دكتر امامي) بود كه همگي از اواخر قرن پيش تا سال 1357 امام جمعه تهران بودند. اوزني بود زيباروي و با وقار و همسري بغايت فداكار.

مصدق در رثاي مرگ او, تقريباً دوسال قبل از مر گ خودش, نوشت كه پس از مادر, همسرش مهمترين فرد زندگيش بوده؛ دوستي وفادار كه”با همه چيز من ساخت“ (ن.ك:فصل17) .

اين زوج صاحب شش فرزند شدند, ضياء اشرف, احمد(در قيد حيات نيست), دكتر غلامحسين, منصوره(در قيد حيات نيست) و خديجه(دختر كوچكتر كه از بيست سالگي تا كنون در آسايشگاههاي مختلف رواني سوئيس به سربرده است). يكي از پسرانشان, يحيي, نيز در كودكي از دست رفت.

نماينده ناكام

قيام تنباكو-رژي عليه اعطاي انحصار تنباكو به شركتي خارجي نقطه اجماعي براي همه نيروهايي شد كه بالفعل و بالقوه مخالف حكومت استبدادي ريشه دار وخطر روزافزون سلطه قدرتهاي اروپايي بر كشور بودند. موفقيت اين قيام دستاوردي بي سابقه در تاريخ ايران بود. در تاريخ اين كشور دسيسه هاي درباريان وترور و كودتاها ونيز تغييرات خونين از سريق شورشهاي قبيله اي ونظامي فراوان بود. اما اين نخستين باري بود  كه يك جنبش ملي سازمان يافته(ومنظم) موفق شده بود دولت خودكامه رابرسر مسئله اي مهم به زانو در آورد.

توفيق اين نهضت راه را براي نهضتهاي فراگير با هدف محو حكومت استبدادي و ايجاد حكومت مشروطه قانوني باز كرد. اين نهضتها آغاز نهضت ملي ايران بودند. نزديك به بيست سال طول كشيد تا نهضت توانست اهداف خود را مشخص كند و خواستار حكومت دمكراتيك مدرن به سبك كشورهاي اروپاي غربي شود, اما از همان ابتدا معلوم بود كه با حكومت استبدادي يا حكومت زور مخالف است و به دنبال نظامي است مبتني بر حكومت قانون(ن.ك:فصل18) ترور ناصرالدين شاه در سال 1275 به دست يكي از مريدان سيد جمال الدين اسدآبادي(افغاني) يكي از اقدامات تعيين كننده در دوره بين قيام تنباكو- رژي و انقلاب مشروطه بود.درسال 1284, به دنبال شلاق زدن خودسرانه يكي از تجار معتبر قند وشكر به اتهام گران فروختن قند, نهضتي براي تأسيس عدالتخانه به راه افتاد. سردمداران گروههاي هوادار استبداد وهوادار حكومت قانون در شهرها در برابر هم صف آرايي كردند. حكومت براي خاتمه دادن به تحصن طلاب در مسجد جمعه در بازار تهران به خشونت متوسل شد. همين سبب شد كه اين نهضت, چون همه نهضتهاي ملي ايران,‌”شعار“ي و”شهيد“ي پيدا كند. مردم بلافاصله جسد طلبه مقتول را-كه سيد عبدالحميد نامي بود- به دوش گرفتند ودر حالي كه شعار زير را يكصدا فرياد مي زدند, آن را دور تا دور بازار چرخاندند:

               از نو حسين كشته زجوريزيدشد

                                                               عبدالحميد كشته عبدالمجيد شد

برخي از اقوام نزديك مصدق- مهمترينشان فرمانفرما,‌ دايي او, و برادرزنش,‌سيد ابوالقاسم امام جمعه- از جمله سردمداران جنبش بودند؛ البته برادر زنش كمي بعد, پس از”سازش“ با عين الدوله, صدراعظم وقت, به جناح مخالف پيوست.

پس از پذيرش حكومت مشروطه از جانب مظفرالدين شاه به سال 1285, مجمعي از اين رهبران وجيه المله, مقررات انتخابات مجلس شوراي ملي, مجلس اول, را تودين كرد.

اين مقررات(كه از مجلس دوم به بعد به حق رأي عموم افراد ذكور تغيير يافت) بر اساس نعلق به اجتماعات اجتماعي(وبه اصطلاح”صنفي“) بود. مصدق به نمايندگي”طبقه“ اعيان و اشراف انتخاب شد اما نتوانسشت در مجلس شركت كند چون سنش به حد تصاب لازم(سي سال) براي نمايدگي مجلس نرسيده بود.

نخستين دكتر حقوق

در اواخر سال 1326ه‍..ق,‍نزديك به يك سال پس از كودتاي ضد مشروطه محمدعليشاه, مصدق تصميم گرفت تابراي ادامه تحصيلات به فرانسه برود. مصدق در سرتاسر زندگيش هر زمان كه لازم بود به استقبال خطر مي رفت و هر زمان كه مي ديد خطر كردن حاصلي به بار نمي آورد,‌كاملا عقب نشيني مي كرد. شاه كه از ارتباط مصدق با مشروطه خواهان با خبر بود,‌ روزي از او خواست كاري كند كه ميانه بهبهاني با شاه خوب شود. مصدق هم به صراحت تمام-كه باز از ويژگيهاي برجسته اي بود كه تا پايان عمر از دست نداد- پاسخ داد كه بازار گرم بهبهاني از آنجاست كه متاعي مي فروشد كه نامش مشروطيت است. اگر خود شاه هم چنين دكاني باز كند ديگر احتياجي به حمايت بهبهاني نمي ماند. شاه هم پاسخ داده بود:« حالا فهميدم كه سر شمت هم بوي قرمه سبزي مي دهد,» بعد هم خود بهبهاني تصديق كرد كه مطلب هماني است كه مصدق گفته است. به همين دليل هم به وقت عظيمت به فرانسه به شدت نگران بود كه به او تذكره داده نشود, اما سرانجام همه چيز به خوبي پيش رفت.

چگونه بايد دزد نگرفت

مصدق در سال 1296, در زماني كه هنوز عضويت كميسيون تطبيق ر ابر عهده داشت, در بيمارستاني در بادكوبه(باكو) به علت آپانديسيت تحت عمل جراحي قرار گرفت.

زماني كه در تفليس دوران نقاهت را مي گذراند تلگرافي از تهران به دستش رسيد به اين مضمون كه هر چه زودتر برگردد و معاونت قوام السلطنه را در وزارت ماليه در كابينة وثوق ، برادر قوام ، بر عهده بگيرد . او به اصرار مادرش و خود قوام كه از خويشاوندان پدري او بود و زماني هم با هم دوست بودند اين مقام را پذيرفت . در اين زمان بود كه دريافت قوام در انجام وظايفش تنبل و راحت طلب و اهمال كار است .

درشت ترين پندي كه مصدق از دوران تصدي معاونت وزير ماليه گرفت زماني بود كه تلاش كرد در اين وزارتخانه « دزدها را بگيرد » ، او بر حسب اتفاق شبكه اي از كلاهبرداران را كشف كرد كه از كارمندان بلند پايه وزارتخانه بودند و توانست مستوفي را كه باز رئيس الوزرا شده بود علي رغم ميلش قانع كند تا به او اجازة ادامة تحقيقات رسمي را بدهد . قضيه ماهها به طول انجاميد و مخالفان انواع ترفندهاي بي شرمانه – از جمله « تكفير » - را براي بازداشتن او از تعقيب بي امان متخلفان به كار گرفتند . اما او حاضر به مصالحه نبود و سرانجام كميسيون تحقيقي كه از سوي دولت تعيين شده بود دو نفر از مديران و دو نفر از روساي ادارات را محكوم كرد. اما خود مصدق هم بي نصيب نماند. متهمان به مصدق اتهام تخطي از مقررات تشكيلاتي زدندواو نيز به جريمه نقدي محكوم شد. وقتي از يكي از اعضاي كميسيون سؤال شده بود كه چرا خود مصدق هم جريمه شد, در جواب گفته بود:«ازاين جهت كه دزد گرفته بود». اين ماجرا براي تاريخنگاران حائز اهميتي ديگر هم هست: اين واقعه نخستين گواه مهم و صريح سازش ناپذيري مصدق در مسائل اصولي است. سرانجام هم بر سر همين ماجرا مقامش را از دست داد.

كودتاي 1299 و پس از آن

واقعه اي كه در بالا گفتيم در فروردين 1300, چند هفته پس از كودتاي اسفند1299 به سر دمداري سيد ضياء و رضاخان رخ داد. هويت طراحان كودتاي 1299 معمايي است كه هنوز به طور قطع حل نشده است. شكي نيست كه افسران ارتش انگليس-بويژه اسمايث و آيرونسايد-در تدارك آن نقش داشته اند. در ضمن اين وسوسه هم وجود دارد  كه كودتا را تاوان شكست كرزن در قرارداد 1919 تلقي كنيم,‌ بويژه آنكه كولچاك و دنيكين نيز در اين زمان در جنگ داخلي روسيه از لنين و تروتسكي شكست خورده بودند. اما در اسناد موجود دولت بريتانيا مدركي در تأييد اين گمان وجود ندارد. از سوي ديگر, درايران اسناد كافي دال بر دخالت اسمارت و هاوارد, اعضاي هيئت نمايندگي انگليس در تهران, در سازماندهي كودتا وجود دارد, گرچه از نورمن, وزير مختار انگليس, در اين اسناد نامي برده نشده است. نامه اي كه ژنرال ديكسون(عضو هيئت نمايندگي نظامي انگليس) براي يكي از اعضاي سفارت آمريكا در تهران نوشته شده است(مورخ 6ژوئن1921)اين را تأييد مي كند. او نوشته است كه كلنل اسمايث نزد او «اذعان كرده» كه مسئول تدارك نظامي كودتا بوده است:«در ضمن برايم گفت كه اين كار را با هيئت نمايندگي انگلستان در تهران انجام داده است. حرفي از دخالت آقاي نورمن نزد اما گفت كه اسمارت در اين ماجرا دست داشته است. بنده بشخصه فكر مي كنم كه اسمارت, هيگ و شركا بدون اينكه نورمن را در جريان بگذارند, دست به اين كار زده اند». فرماندهي كودتا را رضاخان فرمانده هنگ قزاق برعهده داشت كه هنگ را از قزوين به طرف تهران حركت داد. روز قبل از ورود به تهران,‌سيد ضياء 2هزار تومان به رضا خان داده بود و 20 هزار تومان هم بين افراد تحت فرماندهي او كه بالغ بر 20 هزار نفر بودند پخش كرد. هيچ ايراني نمي توانست در آن زمان چنين مبلغ گزافي را در مدتي موتاه تهيه كند.

اپوزيسيون وانزوا1320-1303

مصدق در اين وقت براي اولين بار وارد مجلس شد. گذشت زمان نشان داد كه موقعيت بيش از هر موقعيت ديگري با خلق و خوي او هماهنگي دارد چرا كه سخنوري چيره دست بود كه تعهد نسبت به اهداف رابا صراحتي غير معمول در هم مي آميخت, ودر شيوه كلامش بيان رسمي محترمانه با طنز و ظرافتي خاص همراه بود.

زمانه پرآشوبي بود, سلطنت قاجار محبوبيتي نداشت. بابت عقب ماندگي فعلي كشور واشتباهات و حماقتهاي شاهان پيشين قاجار حكام فعلي را سرزنش مي كردند.شاه ضعيف بود وترجيح مي داد دست كم براي فرار از مشكلات در جنوب فرانسه, به سر برد. وليعهد بيش از شاه به كار سياست توجه داشت, اما اهل اصلاح طلبي نبود و روز به روز منزوي تر مي شد. دستگاه كهنه فاسد وچندپاره بود ودر آن از نوآوري وافكار تازه خبري نبود. ارتش, كارمندان ارشد دولت, نويسندگان,شعرا وروشنفكران, همگي با تعصبي انقلابي درپي تغيير وتجدد بودند؛ اين ميهن پرستان رمانتيك به طيفهاي مختلف جناح راست يا چپ تعلق داشتند. هيئت حاكمه مذهبي از هر نوع نوآوري هراس داشت زيرا مي انديشيد كه به اين ترتيب اسلام به خطر مي افتد وپايه قدرت آنان تضعيف مي شود. بين اين دو سر طيف گروهي از آزاديخواهان هوادار قانون اساسي هم بودند كه باز به دو دسته تقسيم مي شدند.

دسته اول پيروان سيد حسن مدرس در مجلس بودند‏, از قبيل بهار, آشتياني , كازروني, فيروزآبادي, حائري زاده وغيره. آنها در شهرها پايگاههاي قابل توجه داشتندو از سال 1301 سياسيت رو در رويي با رضا خان را اتخاذ كرده بودند. مدرس ناطقي بودزبردست و از علماي بادانش و فقهاي معتبر بود؛‌سياستمداري بود بي باك, مطمئن به نقس و در نتيجه با صراحت لهجه و اغلب بي ملاحظه كه چون اغلب سياستمداران در انتخاب وسيله رسيدن به اهدافش چندان سختگير نبود, گرچه هرگز حاضر نبود برسر اهدافش با كسي مصالحه كند. در نتيجه از هيئت حاكمه مذهبي نيز جدا بود, با مقداري تجدد و تغيير اجتماعي مخالفتي نداشت و دفاع از آزاديهاي  اساسي و نيز حكومت مشروطه را بي اهميت تر ازحفظ ايمان مذهبي نمي دانست.

درگروه دوم سياستمداران دمكرات و محبوب وفسادناپذير و بسيار پايبند به اصول (ودر نتيجه نسبتا ناتوان) وآدب دان با ذهنيت مدرن (گرچه نه ضد سنت) جاي داشتند, مثل مستوفي, مشير, مؤتمن الملك, دولت آبادي, تقي زاده, مصدق و امثالهم. آنها هم هوش و توان ولياقت ملي گرايي ظاهري رضاخان را-در دوره كوتاه اما حساس4-1301- قدر مي نهادند و هم نگران او جگيري روشهاي مستبدانه او بودند. اين دسته حاضر بودند بيشترين قدرت ممكن از لحاظ قانون اساسي را به او تفويض كنند به شرط آن كه روشهاي مطلقه و خودرأيي اش را كنار بگذارد. خود مصدق-محترمترين دكتر حقوق جديد آن زمان-به مجلس ونيز وليعهد اظهار داشت كه رضا خان, در مقام رئيس الئوزا, حق دارد كه عملا(ونه به صورت تشريفاتي)فرماندهي كل قوا را بر عهده بگيرد. به اين ترتيب در مجلس به اين گروه عنوان منفردين داده شد.

سقوط رضا شاه

ريشه هاي سقوط رضا شاه را بايد در موفقيتش در تثبيت خود به عنوان حاكمي مستبد و مطلق العنان پيدا كرد . چرا كه او با اين كار توانست تمام طبقات و گروههاي اجتماعي ، مالكان ، تجار ، علما و جامعة مذهبي ، سنت گرايان و نيز افراد متجدد و تحصيلكرده و غيره را به دشمن شخصي خود بدل كند و راه دستيابي خود را به اطلاعات و توصيه هاي افراد مستقل مسدود سازد . وضع او با وضعيت پسرش محمدرضا شباهت بسيار دارد ، چرا كه شكست او هم ، به رغم افسانه هاي موجود ، منشا خارجي نداشت .

رضا خان نخستين اوجگيري قدرت خود را مديون كودتاي 1299 بود كه پاره اي از نمايندگان انگليس در ايران در تكوين آن دخالت داشتند . اما از همان آغاز ، چنانچه آرميتاژ اسميت صراحتاً در گزارش خود به وزارت خارجه در همان سال 1302 نوشته است ، از « دولت اعليحضرت پادشاه بريتانيا » نفرت داشت . در واقع خود رضاخان در سال 1303 براي مصدق ، دولت آبادي و ساير نمايندگان منفرد لاف زده بود كه مرا انگليسيان سر كار آورده اند نه فقط احساسات ملي گرايانة او سبب مي شد كه از نفوذ غير عادي انگليس در كشور ناخشنود باشد ، بلكه اين با روحية او نيز كه مي خواست در حوزة قدرتش حاكمي بلامنازع باشد سازگار نبود . علاوه بر اين ، مسئلة افزايش حق امتياز نفت ايران هم بود كه رضاه شاه هم به خاطر منافع شخصي و هم براي جامة عمل پوشاندن به آرزوهاي دور و درازش برا كشور بيش از پيش به آن محتاج بود .

اشغال كشور به دست نيروهاي بيگانه

رضا شاه تقريباً يك ماه پس از ورود قواي متفقين به ايران كشور را ترك كرد . در خاطرات ارزشمند عباسقلي گلشائيان ، كه به تازگي در دسترس قرار گرفته است ، مي توان گزارش روز به روز از جلسات كابينه در حضور شاه و رخدادهاي مهم ديگر را مطالعه كرد . در ابتدا شاه و هيئت دولت كوشيدند متفقين را از بابت ايران مطمئن كنند به اين اميد كه جلو هجوم آنان را به كشور بگيرند . بعد تلاش كردند تا راه حلي بيابند كه مستلزم كناره گيري شاه از سلطنت نباشد  . سپس وقتي گزارش رسيد كه نيروهاي شوروي به نزديكي كرج ( چهل و دو كيلومتري غرب تهران ) رسيده اند ، شاه به فكر افتاد كه به طرف جنوب و به اصفهان برود ، اما فروغي و مشاوران ديگر او را از اين كار بازداشتند . به مجلس گفته شده بود كه از كلية اختيارات قانوني خود استفاده كند ، اما به محض آنكه چنين كرد ، شاه در ملاء عام به شدت رئيس مجلس را مورد حمله قرار داد . ابتدا مردم بهتزده شدند ، سپس به خشم آمدند و طغيان كردند . بعد خبر رسيد كه قواي شوروي به طرف تهران پيشروي مي كنند . شاه از فروغي ( كه در اين ميان رياست دولت را بر عهده گرفته بود ) پرسيد كه چه بايد كرد و فروغي هم به او گفت كه به نفع وليعهد از سلطنت كناره بگيرد . به نقل از فروغي او اين كار را با شهامت و وقار تمام انجام داد .

هدف اصلي متفقين از اشغال ايران پيشگيري از افتادن كشور ( و منطقه ) به دست نيروهاي طرفدار آلمان در داخل و يا خارج بود . اما با اين كار در عين حال مطمئن مي شدند كه جريان نفت از خليج فارس به انگلستان قطع نمي شود و ملزومات مورد نياز هم ، عمدتاً از طريق راه آهن سراسري ايران ، به اتحاد شوروي مي رسد .

حزب توده

حزب توده كمي پس از كناره گيري رضا شاه از سلطنت ، با تاييد ضمني نيروهاي اشغالگر تشكيل شد . اما ادعاي برخي ، از جمله شاه ، مبني بر ينكه تشكيل اين حزب نتيجة توطئه مشترك روس و انگليس بوده است صحت ندارد . شكي نيست كه در نخستين سالهاي اشغال ، هيچ حزب سياسي مهمي نمي توانست بر خلاف خواستة صريح يكي از دو نيروي اشغالگر دوام بياورد ، اما نيروهاي سياسي تشكيل دهندة حزب توده در آن زمان موجود بود و اتحاد انگلستان و شوروي تضمين مي كرد كه اين نيروها پا را از محدودة معيني بيرون نگذارند . علاوه بر اين ، مقامات شوروي به عناصر ماركسيست حزب مي گفتند كه تشكيلاتي كمونيستي ، حتي ماركسيستي ، مورد حمايت آنان قرار نخواهد گرفت . اين موضوع بخشي از ديدگاه بسيا رمحتاطانة استالين نسبت به اتحاد جديد شوروي با ايالات متحد و انگلستان بود كه حتي به انحلال كمينترن انجاميد و سبب شد كه شوروي به احزاب كمونيست نيرومندي چون احزاب كمونيست فرانسه ، ايتاليا و يوگسلاوي رهنمود دهد كه در همه موارد با نيروهاي دمكراتيك و يا ضد نازي صميمانه همكاري كنند .

به اين ترتيب حزب توده ، در زمان تشكيل ، جبهه اي ملي يا دمكراتيك بود . بنيانگذار و رهبر تشريفاتي آن ، سليمان ميرزا اسكندري را – دمكرات كهنه كاري كه بعداً سوسياليست شده بود . – نمي شد كمونيستي از نسل جديد دانست . رهبري حزب تا سال 1326 مختلط بود ، هر چند عناصر ماركسيست و كمونيست در آن سلطة كامل داشتند ، و يكي از دلايل اين امر خاطرة قهرماني اعضاي پنجاه و سه نفر در ذهن جوانان و روشنفكران بود . كادرهاي اوليه آن را تعداد زيادي از مردان ( و معدودي زنان ) تحصيلكرده و روشنفكر تشكيل مي دادند كه تقريباً همگي كمتر از چهل سال سن داشتند و بسياري از آنان تا سال 1328 حزب را ترك كردند در برنامة سياسي آن چارچوب دمكراتيك وسيعي ترسيم شده بود كه در آن ضمن ابراز وفاداري به قانون اساسي و سلطنت مشروطه ، تاكيد شده بود كه اين حزب ائتلافي است جامع از طبقات مختلف اجتماعي ، و خواستار اصلاحات اداري و سياسي و نيز اجتماعي است .

قرارداد الحاقي و جبهة ملي

دولت قوام در آذر ماه 1326 سقوط كردم ، و مجلس در « راي تمايل » خود براي انتخاب نخست وزير جديد ، ابراهيم حكيمي ( حكيم الملك ) را با 54 رأي در برابر 53 رأي كه به دكتر مصدق داده شده بود به نخست وزيري برگزيد ، هر چند كه مصدق هنوز در احمد آباد بود و براي احراز  نامزدي اين مقام هيچ فعاليتي نكره بود . حكيمي چندان محبوبيتي نداشت ، اما تعداد دشمنان واقعيش در ميان مردم اندك بود ، و آرايي كه به نفع او داده شد ( و نيز آرايي كه به مصدق دادند ) نشان مي داد كه مجلس پس از قوام و واقعة آذربايجان به طور كلي روحية آشتي جويانه اي دارد . اما شرايط چنان بود كه حكيمي ميانه رو اما ناتوان نتوانست براي مدتي طولاني دوام بياورد ؛ به خصوص شاه چندان علاقه اي نداشت كه او نخست وزير بشود ، و خواهرش – شاهزاده اشرف 28 ساله سخت مايل بود كه عبدالحسين هژير را به اين مقام برساند .

ارزيابي دكتر قاسم غني از وضعيت سياسي كشور و بويژه وضع اسفبار شاه و دربار و دستگاه سياسي در آن زمان بسيار خواندني و جذاب است . اين ارزيابي را در يادداشتهاي روزانة او در فاصلة آذر تا دي ماه 1327 مي خوانيم . او نوشته است كه دور شاه را افرادي گرفته اند كه همگيشان بدنيستند اما بيشترشان براي او يا كشور دل نمي سوزانند . ارتباط شاه با آنها و پشتيباني از منافعشان سبب كاهش محبوبيت او در ميان مردم شده است . « در كسان خانواده سلطنت ، اشرف پهلوي همه كاره است . او نفوذ غريبي در برادر تاجدار خود دارد . » و در اصل فشارهاي او سبب انتصاب هژير به مقام نخست وزيري شد .

غني در ادامه مي گويد كه هژير هر چه در توان داشت انجام دارد تا كابينة حكيمي را ( خود از وزرايش بود ) در خرداد 1327 ساقط كند و به رياست دولت برسد . تسليم خواسته هاي هر نمايندة فاسدي در مجلس شده بود و به آنها وعده هايي داده بود كه قادر به وفا كردنشان نبود . « با همة اهتمامي كه { كه توسط شاهزاده اشرف ؟ } به عمل آمد ، با همان وكلاي فاسد ( اكثريت عظيم آنها ) هم نتوانست كار كند و استعفا داد . »

ايرانيها به طور كلي مردم خوبي هستند ولي طبقة حاكمة آن ، مخصوصاً آنهايي كه از نظر شغل رسمي نوكر دولت اند ، مردماني نوعا فاسد و دزد و حقه باز و شيادند . از وزير و معاون و مدير بگيريم تا وكيل و روزنامه نويس و آنهايي كه در حاشية آنها هستند . و اين جماعت معدود ، ملت ايران را بد نام و رسوا ساخته اند .

قرار بود كه كابينة عبدالحسين هژير مدتي بر سر كار باشد ، اما او در ميان افراد با نفوذ دشمنان بسيار داشت و دخالت اشرف در انتصاب او هم كمكي به تثبيت كابينه اش نكرد در واقع متوسل شدن اشرف به هر وسيلة ممكن براي نگه داشتن او بر مسند قدرت به ضرر او تمام شد نه به سودش .

در آبان سال 27 هژير ناگهان استعفا داد ، با آنكه تازه مجلس با اكثريتي چشمگير در پايان يك استيضاح ، به او رأي اعتماد داده بود . كم و بيش با اطمينان مي توان گفت كه علت استعفاي هژير رسيدن به تفاهمي جديد با شركت نفت انگليس و ايران بود قدرتهاي داخلي و خارجي آن روز ترجيح مي دادند كه محمد ساعد عهده دار اين مسئله حساس شود چرا كه هم بسيار زيرك بود و هم در دستگاه سياسي و مذهبي آن روز موافقان بيشتري داشت . اين دولتمرد سالخورده و نخست وزير سابق ، محافظه كاري ميانه رو و ديپلماتي قابل بود كه او را متمايل به سياست انگليس مي دانستند ، اما البته نه به اندازة هژير ، عباسقلي گلشائيان ( يكي از بركشيدگان با هوش علي اكبر داور ) وزير دارايي شد و مذاكره براي تجديد نظر در قرار داد نفت 1933 بر عهده اش قرار گرفت . حاصل اين مذاكرات قرار داد الحاقي مشهور گس – گلشائيان بود كه هرگز از تصويب مجلس نگذشت .

مصدق و جبهة ملي سوم

در بهمن ماه 41 ، اندكي پس از رفراندوم شاه ، بسياري از سران جبهة ملي ( و نيز تعداد زيادي از دانشجويان و ساير عناصر فعال ) به زندان افتادند . در اسفند ماه ، ملكي نامة‌مشهورش را به مصدق نوشت . در بعدالتحريري كه به نامه اضافه كرده بود نوشته بود كه پنج ماه پيشتر شروع به نوشتن آن كرده ، يعني درست همان وقت كه تقاضاي گذرنامه براي سفر استعلاجي كرده بود . اما كار گرفتن گذرنامه ماهها به طول انجاميد و در اين فاصله سران جبهة ملي به زندان افتادند . او ابراز ناراحتي كرده بود كه نامه را ( كه از جمله حاوي انتقاداتي از رهبري جبهه بود ) زماني مي فرستد كه آنان در زندان به سر مي برند ، اما مسئله برايش از لحاظ سياسي چنان اهميتي دارد كه نمي تواند به دلايل عاطفي از آن صرف نظر كند .

در آغاز نامه مي گويد كه حال كه كشور را براي چند ماه ترك مي كند ، « سخت اين احتياج عميق قلبي را احساس مي كنم كه شمه اي از آنچه بر نهضت ملي ايران پس از كودتاي 28 مرداد 1332 گذشته است ... گزارش دهم » . بخش زيادي از نامه به تشريح فعاليتهاي نيروي سوم ( پس از كودتا ) و جامعة سوسياليستها اختصاص يافته ، اما حاوي نقد كارنامة جبهة ملي دوم نيز هست :

نتيجة تمام اين ندانم كاريها و اشتباهات حيرت انگيز سران جبهة ملي به آنجا انجاميد كه همه از چند و چون آن آگاه اند . بدين معنا كه جبهة ملي اين دور مبارزه را باخت ، و هيئت حاكمه موفق شد كه در شرايط كنوني دهقانان را ( دست كم براي مدتي ) بفريبد ، روابط خود را با دولت شوروي بهبود بخشد و پرزيدنت كندي را سر انجام متقاعد سازد كه موقعيت رژيم حاكم را تبريك بگويد و رهبري بلامنازع شاه را تصديق كند .

در سال 39 « كه رژيم حاكم ضعيف بود و در مقابل اوضاع و احوال بين المللي و محلي خود را ضعيف حس مي كرد » ، شاه اسدالله علم را سه بار به سراغ ملكي فرستاده بود و طي ساعتها گفتگو سعي كرد او را متقاعد سازد كه با شاه به طور خصوصي ملاقات كند . ملاقات « پس از تصويب هيئت اجرائية سازمانمان و مشورت مستقيم با آقايان صديقي و سنجابي » صورت گرفت . شاه گفته بود كه حاضر است صالح يا يكي ديگر از سران جبهه نخست وزير شود ، به شرطي كه جبهه موضع خود را نسبت به قانون اساسي و حزب توه روشن كند . ملكي موضوع را به اطلاع آنان رسانده بود . اما آنها از هر گونه اقدام يخودداري كردند .

مرگ مصدق

يك ماه پيش از يورش رژيم به جبهة ملي سوم ، خانم ضياء السلطنه همسر مصدق درگذشت و فقدان همدم همة عمر در دورة افول زندگي خود او برايش اندوهي تحمل ناپذير به بار آورد . او در پاسخ كوتاهش به نامة تسليت يكي از دوستداران نوشت كه اين ضايعه براي او بويژه از اين رود دردناك است كه همسرش بيش از 64 سال « با همه چيز من ساخت » ، و پس از مادرش تنها اميد زندگاني او بود . او اميد داشت كه زودتر از همسرش از اين جهان رخت بركشد ، و اكنون نيز دعا مي كند كه خداوند هر چه زودتر او را نيز ببرد و از اين « زندگي رقتبار » خلاص كند .

برخي از نزديكترين ياران پيشينش به او پشت كرده بودند ، نهضت بار ديگر شكست خورده بود ، رهبران و فعالانش پشت ميله هاي زندان يا دادگاهها بودند ، ارتباط سياسيش قطع شده بود ، فشارها و تضييقات رژيم افزايش يافته بود و اميدي هم به آينده نمي رفت . در روز 4 فروردين 45 در پاسخ تبريك عيد يكي از دوستدارانش چنين نوشت :

به طور اختصار عرض مي كنم كه زندگي متجاوز از 12 سال در دو زندان يعني در لشكر 2 زرهي و اكنون در احمد آباد حالي برايم باقي نگذاشته و از خداوند درخواست مرگ مي كنم كه از اين زندگي رقتبار خلاص و آسوده شوم .

« شرح مختصري از زندگي و خاطرات مصدق »

تحصيلات من در ايران :

ارتباط بي اثرم با بعضي از مخالفين امين السلطان اتابك اعظم سبب شده بود كه نسبت به من متغير و بي لطف شود و شكايات يكي از ارباب رجوع كه حقوقي در حقش برقرار شده بود و از تاديه رسوم معمول خودداري مي كرد سبب شود آنچه در دل داشت اظهار كند و بخواهد مرا از كار بر كنار كند . ولي نكرد از آن به بعد از معاشرت با اشخاص خودداري كردم و در خانه منزوي شدم و چون از بيكاري به من بد مي گذشت و مدرسه سياسي هم در آن ايام تازه داير شده بود مي خواستم تحصيل كنم ولي چون مشغول بكار بودم نمي توانستم برنامه خود را با مدرسه تنظيم كنم .

ايامي را كه با استادان گرامي محمد علي كاشاني – بغايدي – رهنما – ميرزا خان قريب در مدرسة آلماني گذراندم خود را مرهون الطافشان مي دانم .

در مارس 1909 وارد پاريس شدم چون اولين مسافرتم به اروپا بود با دكتر معتمد كه طبيب خانوادة ما بود و چند سال در پاريس اقامت داشت ملاقات كردم و در يكي از مدرسة پاريس ثبت نام نمودم در اين وقت با يكي از دانشجويان قسمت علوم مالي آشنا شدم او مرا در اي امر تشويق مي كرد صبحها مرتباً به مدرسه مي رفتم و عصرها هم در خانه با او كار مي كردم ديدم او شخصي بسيار باهوش است و مي تواند از عهدة كارها بر آيد دولت بيش از 2 سال به من مخارج تحصيل نمي داد . و بعد از آن به تهران بازگشتم . و بعد از آن به من به عنوان يك استاد در مدرسه اي دعوت شد اولين روز ورودم به مدرسه مدير كيف مرا ديد و پرسيد محتويات آن چيست كه آنقدر ضخيم شده گفتم كاريست كه براي تدريس يكسال تهيه نموده ام و در هفته بيش از 2 ساعت درس نداشتم ام در اين فكر بودم كه باز براي مطالعه موضوعي را انتخاب كنم كه خبر القاي « كاپيتولاسيون » در تركيه منتشر گرديد و اين واژه خارجي تازه به گوش مردم مي رسد سبب شده بود هر كسي سئوال كند موضوع چيست و چرا تركيه آن را القاء كرده است و براي همين رساله اي تحت عنوان « كاپيتولاسيون و ايران » متنشر كردم . و بعد از آن رساله اي به نام « شركت سهامي در اروپا » منتشر نمودند .

عضويت من در حزب اعتدال :

مجلس سوم مرا به عضويت يكي از انجمن هاي فرعي كه در مسجد سراج الملك واقع در خيابان برق تشكيل ميشد انتخاب نمود در اين انجمن با علامه دهخدا آشنا شدم و همكاري صميمانه اي كه بين ما پديد آمده بود يكي روزها از من دعوت كرد كه به خانة حاج ميرزا علي محمد دولت آبادي بروم و از من خواست كه عضويت حزب اعتدال را بپذيرم و چون سكوت كردم قرآن آوردند و سوگند ياد نمودند .

عضويت من در كميسيون تطبيق حوالجات :

اين كميسيون يكي از تشكيلات مركزي آن وزارت و مركب از 5 عضو بود و مجلس شوراي ملي مي بايست انتخاب كند و تشكيل گردد و من با عضويت آن انتخاب شدم و يكي از وظايفش اين بود به درخواست پولي كه هر وزارتخانه مي فرستاد رسيدگي كند و آن را تصديق نمايد و وزير ماليه امضاء نموده و خزانه وجه آن را بپردازد . چهارده ماه در معاونت وزارت ماليه بودم و بعد از آن به عضويت دموكرات ضد تشكيل در آمدم و براي بار سوم به اروپا رفتم و از طريق بوشهر به ايران بازگشتم .

انتصابم به ايالت فارس :

ورودم به شيراز تصادف نمود با نا امني هايي كه در بعضي از نقاط فارس مخصوصاً خط آباده – شيراز بروز كرده ، فرمانفرما هم استعفا داده بود و دولت اين مأموريت را به هر شخص تكليف مي نمود چون براي برقراري امنيت پول و استعداد مي خواست والي فارس هنوز تعيين نشده بود .

نه مردم مي خواستند كسي به فارس برود كه از رويه ولات سابق پيروي كند نه سياست خارجي مي خواست در آن وقت كه تبليغات كمونيستي رو به شدت مي گذاشت مردم ناراضي شوند . منتقدين هم كه مي دانستند هر كس از تهران اعزام شود به ضرر عموم تمام خواهد شد از تمام طبقات و احزاب و دستجات به تلگرافخانه رفتند و انتصاب مرا با آن ايالت از نخست وزير پيرنيا مشير الدوله در خواست كردند او به من تلگراف نمود شرايط خود را براي تصدي اين خدمت پيشنهاد كنم . سپس به خانه مؤيد الملك آمدند و با من وارد مذاكره شوند .

وقايعي كه سبب شد من كار كنم :

در روز ششم ارديبهشت كه به خانة من آمده بودند و مي خواستند موضوعي را با من مشورت كنند چون قبل از اين ملاقت من در كميسيون تحت مجلس شوراي ملي بودم كه طرح نه ماده اي جمعي از نمايندگان كه براي ملي شدن صنعت نفت تنظيم شده بود و به تصويب رسيد نظر اتخاذ رأي بدين طريق بر خلاف سابقه بود طبق پيشنهاد خود من جلسه رسمي مجلس و بدون تماشاچي تشكيل گرديد و نمايندگان رأي خود را به طور مخفي دادند عده اي ورقة سفيد دادند ولي من اكثريت رأي را داشتم و من به تحت وزيري انتخاب شدم .

روزي كه من متصدي وزارت خارجه شدم آبادان از دست رفته بود و نفوذ ما در خاورميانه رو به تنزل گذاشته بود قبل از هر چيز بايد خود را متوجه كار نفت نمايم كه منشاء اين اختلاف بود .

براي پيشرفت با وزير خارجه آمريكا وارد مذاكره شدم و پنج جلسه در آنجا تشكيل گرديد موضوع مذاكرات اين بود كه مصدق را كمك بكنند و يك دولت شايسته اي در ايران برقرار نمايند يا كمك نكنند و او را به حال خود گذارند عقيدة دولت آمريكا اين بود اگر به او كمك نكنند وضعيت ايران متزلزل خواهد شد و من مخالف اين نظريه بودم .

روز نه اسفند آقاي حسين علاء وزير دربار به خانة من آمد و راجب حركت شاه كه سري بود با من مذاكره كرد و قرار شد ساعت 2 بعد از ظهر به حضور شاه بروم و اهميت موضوع در اين بود اگر 2 بعد از ظهر مي رفتم جمعيت براي از بين بردن من مقابل كاخ جمع شده بودند از خانه خارج نشوم تا آنها متفرق شدند موقع تشرف علياء حضرت ملكه ثريا حضور داشتند كه پيشخدمت پاكتي آورد به من داد توي آن نوشته بودند كه من بايد فوري با سفير آمريكا ملاقات كنم وقتي از كاخ بيرون آمدم صداي فرياد جمعيت در خيابان مرا متوجه نمود كه از در ديگر خارج شوم .

روز شنبه نه اسفند 1331 مصدق به شاه توصيه كرد كه موقتاً از كشور خارج شود تا حدي از حيله و دسايس دور باشد شاه موافقت كرد .

هنوز من سفير آمريكا براي ترسيم نقشه هاي گوناگون و سقوط دولت من به خارج رفته بود و عصر روز 27 مرداد در تهران با مصدق ديدار نمود مي خواست بگويد داخل اين توطئه نيست و ضمن مذاكرات گفت روز قبل كه وارد تهران شدم به مجسمة شاه فقيد توهين شده است و من با اين كار مخالفم اكنون كه هشت سال از آن موضوع مي گذرد من در اين قلعة بي جهت و بي دليل محبوسم كه سه سال در زندان لشكر دو زرهي به سر برده ام و بعد به احمد آباد تبعيد شدم .

در آخرين جلسه دادگاه نظامي از وزارت دربار شاهنشاهي نامه اي خطاب به رياست دادگاه رسيد به اين شرح بود : به فرمودة اعليحضرت همايوني شاهنشاه بپاس خواست آقاي دكتر محمد مصدق در سال اول نخست وزيري خود در امر ملي شدن صنعت نفت كه خواسته عموم ملّت ايران و مورد تاييد ذات ملوكانه بوده و ميباشد آنچه نسبت بمعظم له گذشته است صرف نظر فرمودند .

1ـ ملي شدن صنعت نفت كه در 29 اسفند 1329 صورت گرفت تصويب اين قانون از مجلس گذشت .

2ـ و ملي شدن صنعت نفت قطعي شد .

3ـ خلع يد از شركت سابق نفت كه در 29 خرداد 30 به عمل آمد .

4ـ خروج كارشناسان انگليس از معادن نفت جنوب

5ـ پيشرفت دولت ايران در شوراي امنيت

6ـ آزادي انتخابات كه اون هم نصيب ملّت شود كه سياست خارجي دخالت ننمايد

7ـ بستن قونسلگريهاي انگليس

8ـ نظر به اينكه شكايت دولت انگليس در شوراي امنيت به نتيجه نرسيد به ديوان بين المللي دادگستري مراجعه نمود

9ـ قطع روابط سياسي بود كه در 30 مهر ماه صورت گرفت

اكنون لازم است نتيجه مبارزه و فداكاري ملّت ايران را در اين قسمت از لايحه ي خود تجزيه و تحليل كنم يكي از روزهاي دوره ديكتاتوري مشير الدوله به ديدنم آمده بود و صحبت ما به كار نفت كشيد گفتند قرار داد (داري) را يكي از همكارانمان در مجلس پنجم القاء نمود و امتياز نفت براي مدت سي دو سال تمديد گرديد از نظر سياسي تمديد مدت سبب شد كه باز تا شصت سال ديگر ايران نتواند قدمي در راه آزادي و استقلال خود بردارد از نظر اقتصادي سال 1960 كه قرار داد منقضي مي شود تأسيسات نفت به دولت ايران تعلق مي گرفت و سپس تمام فوايد نفت متعلق به ايران بود و عايدات ما براي مدت سي و دو سال به جيب خارجي رفته است.

از آن به بعد من هميشه در اين صدد بودم كه مضرات تمديد را گوشزد كنم ولي اوضاع و احوال اجازه نمي داد و بدون هيچ دليلي روز پنجم تيرماه 1319 دستگير شدم و به بيرجند تبعيد گرديدم به خواهش پسرم از شاهنشاه فعلي مرا به احمد آباد آوردند وزير قطر شهرباني تهران بودم تا مستقيم به ايران آمدند و آزاد شدند و در انتخابات دوره چهارم انتخاب شدم و در مجلس انجام وظيفه نمودم و بلاخره روزي كه من و همفكرانم وارد مجلس شانزدهم شديم تا روزي كه ما را دستگير و تسليم دادگاه نظامي كردند غير از ملي شدن صنعت نفت كه موجب آزادي و استقلال ايران مي شد هيچ نظري نداشتيم.

مفهوم ملي كردن و اصول حقوقي مربوط به آن

در سال 1330 دولت ايران صنعت نفت را در سراسر كشور ملي اعلام نمود. اين عمل چون با القاي امتياز شركت نفت انگليس و ايران شروع شد مخالفت شديد شركت مزبور و دولت انگلستان و به طور كلي كارتل بين المللي نفت را برانگيخت و بحراني ايجاد نمود كه سه سال و نيم به طول انجاميد و بالاخره با عقد قرارداد كنسرسيوم پايان يافت.

تفاوت بين ملي كردن و مصادره اموال

اين تفاوت واضح است و احتياج به شرح و بسط ندارد. مصادره در مواقع ضرورت ملي از قبيل جنگ صورت مي گيرد. و عبارت است از گرفتن اموال منقول اشخاص معمولا مواد غذايي و وسايل حمل و نقل و نظاير آن يا اشغال اماكن به منظور تأمين احتياجات فوري دولت . اين اقدامات غالباً توام با پرداخت غرامت مي باشد ولي ممكن است پرداخت غرامت موكول به آينده شود.

از اعطاي امتياز داري تا القاي قرارداد شركت نفت انگليس و ايران

در سال 1280 شمسي (1901 ميلادي) مظفرالدين شاه قاجار امتياز تفحص و استخراج و حمل و نقل و فروش نفت و مواد مشتقه از آن را با اجازه انجام كليه عمليات مربوطه در سراسر كشور بجز پنج ايالت شمالي ( كه به علت مجاورت با روسيه مستثني شده بود) براي مدت شصت سال به ويليام دايسي (Wiliam Daycy) تبعه انگلستان واگذار نمود و امتياز گيرنده در مقابل متعهد گرديد كه در ظرف دو سال شركت يا شركتهايي براي بهره برداري از امتياز تأسيس كند.

شروع اجراي قانون ملي شدن صنعت نفت

پس از درگذشت سپهبد رزم آرا حسين علا در تاريخ 21 اسفند 1329 به نخست وزيري منصوب شد دولت علاطي يك ماه و نيم تصدي خود اقدام موثري در مسئله نفت نموده در تاريخ 23 اسفند سفير انگليس طي نامه اي خطاب به علا در رجوع اختلاف به داوري نمود ولي علا در جواب نامه مزبور ( به تاريخ 18 فروردين 1330) اظهار داشت كه چون مجلسين به اتفاق آراء تصميم به ملي نمودن صنعت نفت گرفته اند و كميسيون نفت مشغول تنظيم طرح اجرائي است دولت بايد منتظر نتيجه مطالعات كميسيون باشد در اين هنگام دولت انگلستان به منظور ايجاد هماهنگي بين روش خود و روش دولت آمريكا در مسئله نفت ايران تصميم گرفت هيئتي به واشنگتن بفرستد وزير خارجه انگلستان روز چهارده فروردين ضمن اعلام قصد خود در پارلمان اظهار نمود كه دولت كوشش خواهد كرد.

روش دولت آمريكا درباره ملي شدن صنعت نفت ايران

در تمام مدت بحران ملي شدن نفت ايران دولت آمريكا در جريان اختلاف بين ايران و انگلستان وارد بود و اول با وساطت و بعد با مداخله مستقيم در مذاكرات كوششهاي فراوان به منظور حل اختلاف به عمل آورد و كمكهاي مالي مختصري در حق ايران و مساعدتهاي بسيار مهمتر و مؤثرتري در حق شركت سابق مبذول داشت شرح اقدامات دولت آمريكا در تهيه مقدمات اعزام ميسيونهاي استوكس و بانك جهاني به ايران و تسليم دو پيشنهاد مشترك از طرف رئيس جمهور آمريكا و تحت وزير انگلستان به دولت ايران در فصلهاي بعد گفته خواهد شد آنچه در اين فصل مورد نظر است توضيح روش كلي و هدف اساسي سياست آمريكا دو مسئله نفت ايران مي باشد.

تطبيق پيشنهاد ها با اصول ملي شدن صنعت نفت

درباره مقررات قوانين ملي شدن صنعت نفت توضيحات كافي در فصل پنجم داده شد اينك چون مي خواهيم پيشنهادهاي پنجگانه اي را كه در دوره زمامداري دكتر مصدق مطرح گرديد خلاصه كنيم و مفاد آنها را با اصول ملي شدن مقايسه نماييم مقررات قوانين مزبور را اجمال به شرح زير يادآوري مي كنيم :

1ـ حاكم بودن اصل ملي شدن به كليه شئون صنعت نفت ايران

2ـ قرار گرفتن همه عمليات صنعت نفت در دست دولت ايران

3ـ مجاز بودن استفاده از كارشناسان خارجي به شرط قبول استخدام از طرف شركت ملي نفت

4ـ فروش نفت از طرف شركت ملي به مشتريهاي سابق و هر خريدار ديگر به نرخ عادلانه بين المللي

5ـ تعلق كليه درآمد فروش نفت و فرآورده هاي نفتي به دولت ايران

6ـ رسيدگي به مطالبات و دعاوي حقه شركت سابق و دعاوي و مطالبات متقابل دولت ايران توزيع 25 درصد از درآمد جاري فروش بعد از وضع هزينه ها به منظور پرداخت غرامت

وضع دوره دوم زمامداري دكتر مصدق

دوره دوم زمامداري دكتر مصدق بين دو جنبش عمومي يكي قيام عليه حكومت قوام و ديگري قيام عليه حكومت خود او به مدت سيزده ماه از دو مرداد 1331 تا 28 مرداد 1332 ادامه يافت در اين مدت چون اثري از اخذ نتيجه مثبت در كار نفت و به طور كلي در امور اقتصادي مشهود نگرديد و روابط خارجي ايران دچار تيرگي شده و روش دولت با محدود نمودن آزاديها و اصرار در تحصيل اختيار قانونگذاري موجب نگرانيهايي گرديد دولت دكتر مصدق رو به ضعف گذاشت رفته رفته علايم مخالفت با دولت دكتر مصدق چه در داخل مجلس شوراي ملي چه در خارج ظاهر شد.

معاملات نفت ايران در سالهاي بحراني ملي شدن نفت

شركت ملي نفت از روزي كه تأسيس شد درصدد برآمد كه معاملاتي براي صدور نفت به خارج انجام دهد هر چند قسمت اعظم تأسيسات نفت جنوب تعطيل شده بود ولي شركت ملي مي توانست با استفاده از وسايل خود و بدون كمك خارجي در حدود سالي هفت الي ده ميليون تن نفت استخراج و تصفيه كند و بنابراين براي پيدا كردن خريدار كوششهاي فراواني مي نمود البته شركت درانجام اين منظور از ابتدا با اشكالات زيادي رو به رو شد كه مهمترين آنها اقداماتي بود كه دولت انگلستان و شركت سابق براي جلوگيري از فروش نفت ايران در همه كشورها به عمل مي آوردند.

مذاكرات با كنسرسيوم

مذاكرات هيئت نمايندگي ايران يا نمايندگان كنسرسيوم در دو مرحله انجام يافت سخنگوي كنسرسيوم در مرحله اول (شانزده جلسه از 25 فروردين تا 28 ارديبهشت 1333) اورويل هاردن (orrille Harden) و در مرحله دوم (بيست و هفت جلسه از اول تير تا 11 مرداد 1333) هاوارد پيچ (Howard page) بودند كه هر دو از مديران شركت استاندارد نيوجرسي بودند. در تمام مدت مذاكره سخنگوي هيئت نمايندگي ايران دكتر علي اميني بود كه به موجب تصويب نامه مورخ 21 فروردين رياست هيئت را به عهده داشت. در فاصله بين جلسات مذاكره دو هيئت نمايندگي كميسيون فني مشترك هم كه اعضاي ايراني آن قبلاً معرفي شدند و نمايندگان كنسرسيون در آن اديسن (Addison) و موناهان (Monohan) و براور (Broawer) بودند تشكيل مي شد.

قرارداد فروش نفت و گاز

قانون اجازه مبادله قرارداد فروش نفت و گاز و طرز اداره عمليات آن روز 21 مهرماه 1333 در مجلس شوراي ملي با 113 رأي از 120 رأي و روز 6 آبان درمجلس سنا با 41 رأي از 49 رأي تصويب شد و فرمان همايوني راجع به اجراي آن روز 7 آبان صادر گرديد آنچه مربوط به مقدمات تنظيم مواد قرارداد و بحث درباره بعضي از مقررات آن بود در فصل قبل گفته شد در اين فصل فقط به توضيح مفاد قرارداد مي پردازيم متنهايي كه متضمن شرايط معامله ايران و كنسرسيوم مي باشد به شرح زير است :

الف) قرارداد كنسرسيوم يا قانون فروش نفت و گاز در دو قسمت يكي راجع به حقوق و وظايف طرفين معامله و ديگري راجع به غرامت شركت سابق

ب) بيست فقره نامه ضميمه قرارداد مربوط به موضوعهاي مختلف در توضيح مقررات قرارداد

ج) اساسنامه شركتهاي عامل

د) موافقت نامه هايي كه بين شركتهاي تشكيل دهند كنسرسيوم منعقد گرديد ولي منتشر نشده است ظاهراً اينها عبارتند از : موافقت نامه شركا، شركت نامه و اساسنامه شرك صاحبان سهام ، و سند قرارداد. وزير خارجه آمريكا از افشاي مفاد اين اسناد به كميته پارلماني آمريكا خودداري نمود و اظهار كرد كه به عقيده او اين كار در روابط خارجي آمريكا تأثير نامساعد خواهد داشت اساس قرارداد كنسرسيوم به طوري كه در مقدمه آن گفته شده است تقسيم عادلانه منافع حاصله از فروش نفت ايران است بين دولت ايران و شركتهاي امضاء كننده و فلسفه سهيم نمودن شركتها در منافع مزبور به شرحي كه در مقدمه قرارداد ذكر شده اين است كه شركتهاي عضو كنسرسيوم با وسايلي كه در اختيار دارند (تأسيسات مربوط به حمل و نقل و پالايش و فروش) و بازارهايي كه در سراسر جهان بر آن تسلط يافته اند مي توانند و تعهد مي كنند كه نفت ايران را به مقادير عمده براي مدت طولاني در بازارهاي جهان به فروش رسانيده و از اين راه نفع مشترك ملّت ايران و خود را تأمين كنند ضمناً به موجب همين مقدمه توافق شده است در اينكه به منظور تأمين توليد نفت و فرآورده ها به مقادير كافي اداره تأسيسات موضوع قرارداد از جمله پالايشگاه آبادان بر عهده شركتها خواهد بود.

تعيين و پرداخت غرامت شركت نفت انگليس و ايران

موضوع غرامت شركت نفت انگليس و ايران در صورتي كه ترتيب قابل قبولي بين دولت ايران و كنسرسيوم مقرر گردد. شركت مزبور غرامتي از بابت اموالي كه مورد استفاده كنسرسيوم قرار خواهد گرفت مطالبه نخواهد كرد و از بابت آينده هم يعني از بابت مدت بعد از تاريخ اجراي موافقت عمومي مطالبه اي نخواهد داشت وليكن موضوع ضرر و زيان وارده تا تاريخ اجراي توافق كنسرسيوم و همچنين بهاي منصفانه پالايشگاه كرمانشاه و معادن نفت نفت شاه و دستگاه پخش داخلي باقي خواهد ماند همچنين است موضوع دعاوي متقابل ايران دولت انگليس به دولت ايران اطمينان مي دهد كه آنچه مورد مطالبه قرار خواهد گرفت چه از حيث مهلت پرداخت چه از حيث مبلغ منصفانه خواهد بود تا از اين راه بار گراني بر اقتصاد ايران تحميل نشود. اصل پرداخت غرامت عادله مورد پشتيباني دولت انگلستان و دولت آمريكا و كليه اعضاي كنسرسيوم و ظاهراً مورد قبول خود دولت ايران نيز مي باشد دولت انگلستان و دولت آمريكا هر دو عقيده دارند كه بايد منتهاي كوشش به عمل آيد تا در اسرع اوقات راه حل صحيح و دوام پذيري پيدا شود بنابراين هر چند ممكن است چندين شق مختلف براي حصول توافق انتخاب نموده معذلك پيشنهاد مي شود كه طريق معمولي كه به وسيله آن مي توان از مطالعه تفصيلي در اطراف مطالبات و دعاوي متقابل احتراز نمود و مشاجرات طولاني را از بين برد اين است كه دولت انگلستان و دولت ايران روي يك مبلغ غرامت خالص توافق نمود. و يكبار براي هميشه به موضوع مورد اختلاف خاتمه دهند.

تأسيس شركت ملي نفت ايران و فعاليت آن در دوره بحراني ملي شدن نفت

شركت ملي نفت ايران عملاً با تصويب قانون نهم ارديبهشت 1330 به وجود آمد و تحت نظارت هيئت مختلط و هيئت مديره موقت شروع به كار نمود ولي قانونا تأسيس آن با تصويب اساسنامه مورخ 5آذر 1331 و برقراري اركان دايمي مقدر اساسنامه صورت پذيرفت. بي شك بزرگترين فايده ملي نمودن صنعت نفت بوجود آمدن شركت ملي نفت ايران و مجهز شدن آن براي تصدي كليه عمليات صنعت نفت بود و بديهي است كه ركن عمده اين تجهيز عبارت از تجربه به آموختن و كار كشته شدن كاركنان ايراني بود در دوره عمل شركت سابق هر چند اين كاركنان ناچار تجربه هايي حاصل مي كردند ولي سازمان واحدهاي فني طوري ترتيب داده شده كه ايرانيان هميشه تحت نظر و به دستور روساي خارجي كار مي كردند و كمتر مسئوليت مستقيم داشتند و مي توان گفت كه شركت مزبور حتي الامكان از گماشتنم ايرانيان به مشاغل عمده فني اجتناب مي كرد و منتهي سياست را به كار مي برد كه سررشته امور فني هميشه در دست خارجيها باشد حتي در امور غير صنعتي مانند تشكيلات طبي و حسابداري و بازرگاني و اداري نيز وضع از همين قرار بود بديهي است كه در اين وضع استعدادها چنانكه بايد به روي كار نمي آمدند و نمي توانستند ثمر كامل به بار آورند. ترديدي نيست كه بسياري از كاركنان ايراني كه در دستگاه خود شركت آموزش يافته و تجربه حاصل كرده بودند اگر راه ترقي موجب استحقاق برايشان باز بود مي توانستند از حيث معلومات و توانايي اداره امور صنعت نفت به درجاتي به مراتب بالاتر از آنكه عملاً نصيبشان گرديد برسند با ملي شدن صنعت نفت وضع  كاركنان ايراني بكلي تغيير كرد و فرصت احراز مسئوليت براي آنها به دست آمد البته نمي توان گفت كه وضع جديد بعد از تهي شدن تأسيسات از كارمندان خارجي بكلي خالي از عيب و نقص بود بر عكس به طوري كه ناچار در مواقع بحراني رخ مي دهد بين كاركنان ايراني يك سلسله اصطلاكها رقابتها شتابزدگي ها در رسيدن به مقامات بالا و زود رنجيها پيدا شد كه مشككلاتي به وجود آورد ولي قدر مسلم اين است كه با ملي شدن صنعت نفت ديگر سد و مانع مصنوعي در جلو كاربر ايرانيان وجود نداشت و اين خود قدمي بي اندازه مهم در راه تجهيز و تكامل سازمان شركت ملي نفت ايران بود در نتيجه باز شدن راه كسب تجربيات براي كاركنان ايراني و تفويض مسئوليت مستقيم در اجراي امور اعم از فني و اداري به آنها در مدتي نسبتاً كوتاه شركت ملي نفت ايران داراي كادري كاملاً مجهز و مجرب گرديد كه در هيچيك از كشورهاي نفت خيز در حال رشد وجود نداشت و شايد به استثناي ونزوئلا هنوز هم وجود نداشته باشد حتي ونزوئلا هم در ده سال پيش موقعي كه نسبتاً كارشناسان نفتي زيادي داشت براي تنظيم سازمان شركت ملي نفت خود از متخصصين شركت ملي نفت ايران كمك گرفت .

منابع

 

خاطرات و تالمات دكتر محمد مصدق با مقدمه دكتر غلامحسين مصدق به كوشش ايرج افشار

تاريخ جنبش ملي شدن صنعت نفت درايران ـ چاپ اول 1352 ، چاپ دوم 1353 ، شركت سهامي كتابهاي جيبي نوشته فؤاد روحاني

مصدق و مبارزه براي قدرت در ايران ـ دكتر محمد علي همايون كاتوزيان ـ ترجمه فرزانه طاهري ـ چاپ اول اسفند 1372 ،

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 01 شهریور 1393 ساعت: 17:46 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق کامل درباره مصدق,