اوقات فراغت :  

ماده یک قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، یک سوم از اوقات فراغت هر فرد ایرانی را پس از فراغت از کار و خوابیدن به گذران اوقات فراغت و تفکر و اندیشیدن (عبادت) تخصیص داده است.

در متون، فراغت به معنای آسودگی و آسایش و آزاد بودن که تلویحا آزادی از کار و هرگونه عمل جبری در آن  نهفته شده، آمده است اوقات فراغت از زمانی که بعنوان یک مقوله جامعه شناسی مورد نظر قرار گرفته از نظر گاههای گوناگون تعاریف متفاوتی برای آن قائل شده‌ اند در فرهنگ لیتره (littre) فرصت و زمانی که پس از انجام رساندن کار و شغل روزانه باقی می‌ماند آمده و لغتدان دیگری چون اوژ (Ause) برای فراغت یا لیژور (leisure) مفهومی جدید و محدودتری قائل شده و آنرا سرگرمی تفریحاتو فعالیتهای دانسته که هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت به آنها روی می‌کنند. امروز مفهوم فراغت اوقاتی که کار نمی‌کنیم می‌باشد.

دو مازیه جامعه شناسی فرانسوی ،‌ فراغت را چنین بیان می‌کند مجموعه فعالیتهایی که شخص پس از رهایی از تعهدات و تکالیف شغلی خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آنها می‌پردازد و غرضش استراحت ، تفریح یا توسعه دانش خود یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور آوردن استعدادهای خلاقیت و یا بالاخره بسط مشارکت آزادانه در اجتماع » است این تعاریف در عین داشتن نکات عمومی و مشترک برای کلیه گروههای اجتماعی و فرهنگی مصداق دارد.

از بیان مطالب فوق چنین نتیجه می‌شود که اوقات فراغت 2 وجه دارد.

اول: وجه عملکرد و کیفی که لزوما با نوعی رضامندی و خلاقیت همراه است .

دوم: وجه ساختاری که از نظر فرم و شکل بایستی با ساختار انسانی و خانواده برای رفع نیازها تکیه نماید.

نظریه پردازانی که بر جنبه‌های ساختاری و فضایی (Spatial) اوقات فراغت تکیه داده‌اند، تاکید بر انطباق نوعی فرم با عملکرد (فانکشن)‌ دارند. فرمی و شکلی که ناشی از رفتار و احتیاجات انسانی، خانواده و جامعه باشد. خصلت‌ها  و ویژگیهای ساختار این فضاها برای گذران اوقات فراغت را بشرح زیر می‌توان خلاصه کرد:

1-       ایجاد شرایطی برای خصوصی بودن و تنهایی برای فرد و خانواده‌اش (محرمیت)

2-       ایجاد ارتباط با طبیعت یا پدیده‌های طبیعی که انسان را بر هستی و گذران مرتبط سازد.

3-       برخورداری و ارائه موقعیت مکانی و زمانی که در اختیار قرار می‌دهد و نوعی آزادی در تملک زمان، وقت و مکان برای فرد و خانواده بوجود می اورد.

4-       فراهم آوردن زمینه‌های تجمع و همگرایی اجتماعی با مردم و کسانی که بی‌واسطه و تصادفی جمع شده‌اند و نوعی برخوردهای رو در رو اجتماعی برای فرد ایجاد می‌کند.

5-       ایجاد انگیزه‌های مسرت و شادمانی و هر انگیزه‌ای که برای مدتی تفکر و اندیشه او را به مسائلی غیر از آنچه که در مسیر فعالیتهای زندگی روزمره و شغلی داشته است خارج می‌سازد.

6-       ارائه امکانات قابل دسترسی و مورد قبول از نظر اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی باشد.

7-       تنوع در فضاها و تفاوت در اندازه‌ها می‌تواند فضاها را برای گروههای مختلف قابل شناسایی و وضوح نماید.

8-       زمینه خلاقیت و کنجکاوی را فراهم آورده و جنبه‌های فرهنگی و آموزشی آن پیام آورباشد.

9-       ضمن ایجاد نوآوری و ابهام انگیزی در فضاسازی ، نوعی ارتباط ارگانیک با سلایق داشته باشد.

ایده‌های طراحی پروژه    

پروژه مجموعه فرهنگی ورزشی و اقامتی مخابرات خراسان رضوی به مساحت حدود 32 هکتار در کیلومتر 18 جاده مشهد شاندیز (سایت ویرانی) واقع شده است.

در طرح این مجموعه چند عامل مهم مد نظر قرار گرفته.

1-     پاسخگویی به مسایل فضایی و کالبدی در مقیاس شهر مشهد

2-     پاسخگویی به مسایل عملکردی و زیبایی شناختی در مقیاس معماری مجموعه

3-     ایجاد هویت و فرم‌های نمادین و طراحی فراگیر در مجموعه با توجه به موقعیت مناسب و پتانسیل‌های پروژه

در مرحله اول طراحی پس از بررسی ها و مطالعات اولیه سایت به استقرار و مکانیابی عناصر درون سایت با توجه به ویژگیها و پتانسیل‌های موجود پرداخته شد و سعی بر ایجاد فضاهایی پویا گردید.

در ادامه پیشبرد طرح ، نقطه ورودی اصلی به مجموعه پس از گذر از دروازه‌ اصلی میدان تعبیه شده که حرکت و پخشایش بار از آنجا صورت گیرد. مکانیابی این بخش به گونه‌ای انجام شد که استفاده کنندگان از مجموعه قدرت انتخاب و آزادی در فضا داشته باشند و در ادامه با طراحی مسیرهای دسترسی سواره و پیاده لازم علاوه بر ایجاد سیرکولاسیون سیال و روان در مجموعه به ایجاد هیجان و انگیزه لازم در کل مجموعه کمک نمودیم چرا که انسان در مسیرهای منحنی‌ و دوار زاویه دیدها و نماهای مختلفی را مشاهده می‌کند و این عمل باعث می‌شود که بسیاری از پرسپکتیوهای زیبا را در حال حرکت مشاهده نماییم همچنین در حاشیه سایت، مسیر امنیتی برای کنترل و حفظ امنیت تعبیه شد.

در ادامه در پی مطالعه ارزشها و نقاط قوت و ضعف سایت و برنامه ریزی فیزیکی به طراحی و استقرار عناصر اصلی طرح در محل‌های مورد نظر پرداخته شد.

در طراحی هندسه کلی سایت هدف این بوده که مجموعه فاز به فاز اجرا گردد منتها بدلیل اینکه ممکن است در مدت زمانی طولانی کل سایت ساخته شود طراحی به گونه‌ای انجام شده که بخش‌های مختلف مجموعه دردرون خود نوعی تکامل داشته باشند و باالحاق سایر بخشها این تکامل و تعامل ادامه داشته باشد لذا طرح به گونه‌ای است که در زمان اجرای مرحله به مرحله هر کدام از مراحل،  هندسه استوار و پایداری برای خود داشته باشند. و در نهایت در طرح کلی ما شاهد یک انسجام طراحی شده در کل عناصر سایت با هم خواهیم بود.

در طراحی این مجموعه سعی شده با توجه به رسالت شرکت مخابرات مجموعه‌ای عام المنفعه با تاکید بر ساختار تکنولوژیک و امروزی ایجاد شود. همچنین سعی شده مجموعه‌ای خاص و متمایز از دیگر پروژه‌های مشابه با تاثیرپذیری در فرم و تشکیل خط آسمان مناسب مطرح شود.

از دیگر نکات قابل ذکر در ایده‌های طراحی مجموعه ،‌توجه به نوعی طراحی فراگیر به نحوی که تمامی سایت از طرحی زیبا ، سیال و روان ضمن جوابگو بودن به کلیه عملکردهای لازم برخوردار باشد. همچنین به امکان سنجی بستر طرح و ایجاد این امکان از طریق بکارگیری طبیعت و معماری خطوط و سطوح و احجام (به شکل معماری حقیقی یا مجازی) در راستای تقویت بخشی به پروژه اقدام شده است.

در برخورد با فضای میانی سایت یعنی مجموعه مایکروویو سعی بر این شده که بتوانیم مسیرهای دسترسی اصلی سواره  به این مجموعه در وضع موجود را تغییر دهیم و سعی کنیم از توپوگرافی موجود در این بخش استفاده لازم را در جهت فضا سازی بنماییم همچنین ساختمانهای آن بخش را با بکارگیری فضای سبز و درختچه‌هایی با ارتفاع مناسب کمرنگ نماییم.

توپوگرافی موجود در این بخش امکان استفاده از معماری تفریق را در دل این تپه ایجاد می‌کند.

ورودی اصلی مجموعه با سر در طراحی شده به شکلی قرار گرفته که به رینگ میانی مجموعه به راحتی اتصال پیدا می‌کند و در این بخش میدان و فضای پارکینگ عمومی تعبیه شده است. استفاده کنندگان به دو جهت اصلی می‌توانند هدایت شوند مسیر اول از میدان ورودی به سمت شرق زمین هدایت می‌شوند که فضاهایی مثل ورزش صبحگاهی ، دریاچه ، بوفه روی دریاچه ،‌آلاچیق و در ادامه به زمینهای ورزشی متنوع مثل تنیس ، والیبال ، بسکتبال ، فوتبال و همچنین در ادامه به سمت شرق سایت سالن ورزشی چند منظوره پیش بینی شده است. از دریاچه این بخش چندین استفاده به عمل آمده است علاوه بر طراوت و زیبایی که آب به مجموعه می‌بخشد امکان استفاده از آن در جهت ورزشهای آبی چنانچه مورد نظر کارفرما باشد مقدور است . استادیوم ورزشی به شکل یک مجموعه ورزشی دیده شده است که  امکان ورزش دو میدانی در آن فراهم باشد. و برای مرحله اول کار ، جایگاه تماشاچیان در جهت غرب استادیوم (پشت به نور غرب) تعبیه شد.

جمعیتی در حدود 1500 تا 2000 نفر برای تماشاگران در این مرحله پیش‌بینی نمودیم و چنانچه این جمعیت رو به فزونی باشد توسعه در جهات لازم برای مجموعه استادیوم قابل پیش‌بینی است پیست دوچرخه سواری هم در درون مسیر حاشیه‌ای سایت (رینگ امنیتی) تعبیه شده که امکان استفاده از یک مسیر گسترده و طولانی برای ورزشکاران فراهم باشد.

برای جلوگیری از عدم تداخل در دسترسیها و عملکردهای چندگانه مجموعه، از خیابان کنار گذر سایت مسیر و دروازه‌ای به داخل سایت گشوده شد که این مسیر باعث دسترسی مناسب به مجموعه مایکروویو و استادیوم ورزشی و سایر قسمتهای لازم را می‌شود برای این بخش نیز پارکینگی با سطح مناسب حدودا برای 200 دستگاه خودرود پیش بینی شده است.

تفکیک ورودی این بخش چندین خاصیت دارد. اول که باعث می‌شود که هیاهو و شلوغی مربوط به ورود و خروج استفاده کنندگان از فضا به داخل سایر بخش‌ها کشیده نشود دوم فاصله مناسب استادیوم با جاده اصلی باعث ایجاد فضای امن و راحتی برای ورزشکاران گردد که حضور ورودی مجزا و پارکینگ مجزا به این آرامش کمک می‌کند سوم این ورودی به مجموعه مایکروویو هم سرویس دهی می‌کند و چنانچه لازم باشد خودروهای سنگین وارد مجموعه مایکروویو شوند آرامش مجموعه و خانواده‌ها تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.

حراست و حفاظت از مجموعه تاسیسات درون سایت (مایکروویو) هم به شکلی در نظر گرفته شده که دیوارهای ارگانیک با ارتفاع کوتاه در پیرامون این مجموعه شکل گرفته شده و با حصارهای مشبک مانند در بالای دیوار (فنس) حراست صورت میگرد.

پس از گذر از ورودی اصلی در جهت غرب سایت با فضاسازی‌های لازم ، مجموعه فرهنگی مجموعه تعبیه شده است که این مجموعه فرهنگی در امتداد محور پیاده بسیار قوی که به شکل خطی طراحی شده قرار گرفته است. فرم و حرکت آزاد این مجموعه به شکلی قرار گرفته که خود یک المان و نماد خاص در مجموعه باشد در روبروی آن هم آمفی‌تئاتر روباز قرار گرفته که امکان اجرای برنامه‌های لازم بخصوص در شبها را برای خانواده‌ها داشته باشد. در اطراف مجموعه فرهنگی سعی شده که فضاسازی‌های لازم با طراحی کفسازی‌ها و المانها و باغ مجسمه صورت گیرد تا به مقوله فرهنگ در این بخش اهمیت و ارزش خاص داده شده باشد.

در جداره جنوب غربی سایت هم ورود و خروج وسایط نقلیه برای استفاده کنندگان از بخش‌های غربی مجموعه پیش‌بینی و طراحی شده است. همچنین در این بخش نیز با ایجاد پارکینگ‌ها و فضاسازی با درختان و آب روان و سطوح سبز رفاه و زیبایی و آرامش به این جبهه سایت داده شده که افراد می‌توانند به سمت رستوران و در ادامه مجموعه باغ تابستانی و تالار گردهمایی در فضای باز و آلاچیق‌ها راه یابند.

در ادامه طراحی جبهه غربی سایت به سمت شمال غرب فضاهای اقامتی خانواده‌ها به شکل ویلا یا آلاچیق و ... ایجاد شده است که در قالب یک هندسه خطی و ارگانیک به نحوی که با هندسه زمین درگیر باشد طراحی شده‌اند هتل آپارتمانهایی در لایه بعدی این فضاها قرار گرفتند که کشیدگی شرقی غربی دارند و می‌توانند از نور مناسب بهره‌مند گردند. همچنین فضاهای لازم برای بازی خردسالان نیز در دل این مجموعه تعبیه شده است که به خانواده‌ها امکان تفرج و گردشگری بهتر را بدهد. در ابتدا شروع حد فاصل فضاهای اقامتی و رفاهی نیز هتلی به شکل برج مانند تعبیه شده است که هدف از جانمایی این هتل در این بخش علاوه بر عملکرد اصلی آن دیدبه آن از جاده اصلی بوده است همچنین طرح توسعه و گسترش برای آن در سایت در نظر گرفته شده است قرارگیری فضاهای اقامتی و مکانیابی این فضاها بر اساس استفاده مناسبی از دید و منظر، مناظر اطراف و رودخانه و سایر امکانات مجموعه در نظر گرفته شد و در ادامه سایت به سمت شمال طرح توسعه و گسترش این فضاها پیش‌بینی شده است.

برای ایجاد تنوع و زیبایی بیشتر در وسط سایت از فضاسازی‌ها با طرح‌های ارگانیک به شکل مسیرهای حرکتی پلکانی ، سطوح شکسته و استراحتگاههایی آلاچیق‌ها مانند و محل عرضه نوشیدنی و غیره استفاده شده است.

مسیرهای حرکتی درون مجموعه به شکل کاملا سیال و روان قرار گرفته‌اند و این مسیرها به وسیله پوشش‌های سبز احاطه شده‌اند که هم در هندسه کلی فضا با ترکیبی مناسب‌تر قرار گیرند و هم اینکه لطافت و طراوت حاصله از گیاهان باعث ایجاد احساس مناسب و شعف در استفاده کنندگان شود.

در طول طراحی پروژه سعی بر این بوده که تمامی بخش‌های سایت از معماری مناسب و طراحی شاخص بهره‌مند باشد. و حتی در بعضی بخش‌ها سایت سعی شده به نوعی از معماری سبک high-tech که به نوعی ساختار تکنولوژیک دارد استفاده شود و از پتانسیل‌های موجود مثل نور ، دید و منظر، راه‌ها ، پوشش گیاهی و سایر بخش‌ها بهره لازم برده شود.

برای تمامی بخش‌های طراحی شده با توجه به محدوده‌ها و مکانیابی‌ها سعی شده طرح توسعه و گسترش پذیری در آینده پیش بینی شود فضاهای خالی که بعضا در بعضی فضاهای سایت پیش بینی شده است (مثل شمال سایت) برای توسعه بخش‌های لازم (ورزش و یا اقامتی) پیش بینی شده است برای رستوران و باغ تالار گسترش پذیری از جهت جنوب و شمال امکان پذیر است و همچنین سایر فضاها

با توجه به اینکه گسترش سطحی شهر مشهد در سمت جاده شاندیز با سرعت صورت می‌گیرد این پروژه به صورت پروژه تاثیرگذار شهری در مقیاس شهر مشهد و استان خراسان رضوی و به نوعی پروژه ملی مبدل خواهد شد.

در بخش توجه به ضوابط،  سعی شده که با توجه به حفظ حریم سبز جاده که از آکس جاده شاندیز به عمق 70 متر داخل سایت کشیده میشود این کمربند سبز حفظ شده با توجه به ضوابط مستحدثاتی ، در این حریم وجود ندارد و فقط به فضاسازی با پوشش سبز و ایجاد رینگ امنیتی پرداخته شده است.

وجود قطار شهری نیز می‌تواند در رونق و توسعه و گسترش مجموعه در آینده نزدیک به شدت تاثیر گذار باشد . همچنین وجود ورزشگاه ثامن که جمعیت قابل توجهی را به سمت پروژه هدایت می‌کند در این راستا بی‌تاثیر نخواهد بود.

برای فاز به فاز اجرا شدن پروژه سعی شده علاوه بر آنکه هر بخش در فاز خودش اجرا شود طرح کامل باشد و در نهایت از تجمیع بخش‌ها به یک طرح هماهنگ و یکپارچه و پیوند خورده برسیم برای این منظور ، مراحل زیر به ترتیب پیشنهاد داده می شوند:

1-     کاشت پوشش گیاهی و احداث زیر ساختمانهای فضای سبز

2-     احداث زیرساختهای وزرشی و آماده‌سازی

3-     احداث زمینهای ورزشی و ابنیه ورزش

4-     شبکه بندی معابر

5-     احداث رستوران و تجهیز فضای باز اطراف و محدوده پذیرایی

6-     احداث دریاچه و تکمیل تاسیسات فضای باز و پارک

7-     احداث بخش فرهنگی

8-     احداث فضای سبز مجموعه ویلایی، ویلاها ع هتل‌ آپارتمانها و اقامت موقت

9-     احداث هتل و سایر بخش‌های مرتبط با اقامت

10- توسعه بخش‌های لازم در صورت صلاحدید کارفرمای محترم

پروژه مجموعه فرهنگی ورزشی و اقامتی مخابرات بدلیل استقرار در موقعیت مناسب منطقه گردشگری مشهد ، پروژه‌ای عام المنفعه و سودآور خواهد بود چرا که به دلیل جاذبه‌های خاص که در آن می‌توان تعبیه کرد عده‌ زیادی از همشهریان و مسافران و زائران را در قلب خود پذیرا خواهد بود ضمن اینکه بسیاری از فضاهای آن مثل رستوران و باغ تالار برای مواقع زیادی از سال در اختیار عموم مردم خواهد بود و صرفه اقتصادی و توجیه اقتصادی را برای این پروژه عظیم می‌توان پیش‌بینی نمود.

امید به آنکه مورد توجه و عنایت قرار گیرد.

             مطالعات تطبیقی

     داخلی

   خارجی

5-1 نمایشگاه بین المللی تهران

5-1-1 .وضعیت کاربری اراضی براساس مالکیت وموازین حقوقی

مالکیت اراضی نمایشگاه بین المللی تهران متعلق به شرکت سهامی نمایشگاه های بین المللی جمهوری اسلامی ایران می باشد.ازجمله اهداف و وظایف اساسی مقرر دراساسنامه این شرکت از فعالیت درزمینه برگزاری نمایشگاه های تخصصی ،اختصاصی و بین اللملی بازرگانی به منظور توسعه صادرات ،تشکیل مجامع و اتحادیه های نمایشگاه‌های جهانی ،سمینارها وکنفرانس های آنها درایران ،نمایش ومعرفی دستاوردها وتولیدات صنعتی ،معدنی ،کشاورزی و خدمات بازرگانی ،فنی ومهندسی کشورازطریق برپایی واداره مراکز و غرفه های نمایشگاهی ،مشارکت با اشخاص حقیقی وحقوقی درتاسیس نمایشگاههای دائمی، موقت و .....،یاد شده است و با توجه به مراتب فوق کاربری عمومی اراضی سایت پروژه همچنان کاربری نمایشگاهی خواهد بود.

5-1-2 .سابقه کاربری پروژه

ازهنگامی که نخستین کلنگ اجرائی و ساختمانی دراراضی زراعی این منطقه برزمین خورد تا به امروز،فعالیت اصلی ومحوری این مجموعه ،فعالیت نمایشگاهی بوده است.این فعالیت درسال 1348 با برگزاری اولین نمایشگاه آسیایی تهران دراین سایت نمود عملی یافت و درسال 1351 با برگزاری اولین نمایشگاه بین المللی تهران توسعه یافت و ازآن هنگام ،این مجموعه با برگزاری سالانه نمایشگاه های بین المللی بازرگانی ،به نام "محل دائمی نمایشگاه های بین المللی تهران" موسوم گشت.

رخدادهای مختلف سیاسی ،اجتماعی ،برنامه ریزی ،سازمانی وکالبدی طی سال های بعد با فراز وفرودهایی درنحوه برگزاری نمایشگاه ها همراه بوده است ،اما محوریت بهره برداری از این سایت همواره با کاربری نمایشگاهی بوده است.

5-1-3 .کابری مجموعه درشرایط حاضر

هم اکنون با تغییر سیاست گذاری شرکت سهامی نمایشگا هها،بنا به ملاحظات و برنامه های اجرایی وهمچنین با عطف توجه به نقصانهای زیرساختی شبکه شهری محیط پیرامون برای جوابگویی به بارترافیکی منطقه،نمایشگا های برپا شده درمجموعه طی سالهای اخیر،ازنمایشگاههای بین المللی جامع و متمرکزبازرگانی ،به نمایشگاههای بین المللی تخصصی و موضوعی تفکیک شده با توزیع زمان برگزاری درماههای مختلف سال تغییر یافته اند.بدین ترتیب مجموعه درطی ایام سال میزبان نمایشگاههای تخصصی مختلف درزمینه های صنایع،مکانیک ،برق ،الکترونیک ،کامپیوتر،ساختمان،دکوراسیون،نفت وپتروشیمی ،نساجی ،کشاورزی ،دامپروری ،صنایع غذایی ،بهداشت ،گردشگری،تبلیغات ،معرفی و عرضه محصولات اختصاصی دیگرکشورها وبسیاری از دیگرزمینه‌ها بوده و این نمایشگاهها درقالب برنامه های چند روزه و بطورهمزمان چند نمایشگاه ،برپا می گردند.

براساس برنامه اعلام شده ازسوی شرکت سهامی نمایشگاهها،برنامه سال 1382 این شرکت شامل برگزاری 72 نمایشگاه دراین مجموعه است.

5-1-4.فعالیت های جنبی مجموعه

مجموعه نمایشگاه بین المللی تهران طی سالهای مختلف تعمیق وتوسعه یافته وبه تاسیسات و امکانات خدماتی ورفاهی مکمل مختلفی مجهز گردیده است.بخشی ازاین تاسیسات و امکانات فضایی و عملکردی دردیگرایام سال نیز به صورتهای مختلف مورد بهره بردای قرارمی گیرند.

علاوه بر برگزاری نمایشگاههای بین المللی تخصصی که درحیطه وظایف شرکت سهامی نمایشگاههای بین المللی جمهوری اسلامی ،تحت پوشش وزارت بازرگانی برپا می گردند.باید ازدیگرنمایشگاههای همگانی که خارج از شرح وظایف شرکت مذکور،اما به علت فقدان امکانات فضایی مناسب درشهر تهران ،دراین مکان برگزار می شوند نیز یا دکرد. نمایشگاه بین المللی تحت پوشش وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی (با عرضه کتب خارجی وایرانی ) دراردیبهشت ماه هر سال ونمایشگاه پوشاک بهاره درآستانه نوروزهرسال ،ازجمله پرببینده ترین نمایشگاههای سالانه این مجموعه می باشند.تا حدی که فارغ ازشور وسرزندگی خاص که درمحیط شهر و نمایشگاه ایجادمی کنند،اثرات منفی ترافیکی درسطح منطقه اطراف نمایشگاه نیز از خود  برجا می گذارند.

همچنین از جمله دیگر فعالیت های جنبی این سایت درطول سال باید ازاجرای همایش ها،جشنواره میلاد فجر،سمینارهای مختلف ،برنامه های فرهنگی ،کنسرتهای موسیقی و ....یاد کردکه اغلب آنها درسالنهای میلاد،44، کنفرانس و تالارمیلاد اصفهان (درطبقه زیرزمین ساختمان رفاهی )برگزار می گردند.

5-1-5 .کاربری اجزاء مجموعه درمقیاس معماری

درمیان مستحدثات موجود درسایت نمایشگاه،ساختمان ها،سالنها وفضاهای سرپوشیده با کاربری نمایشگاهی ،عمده ترین سهم را دارند،با این حال ابنیه و تاسیسات خدماتی دیگری که برای تامین نیازهای این سایت وسیع پیش بینی یا احداث گردیده اند نیزاز شمارقابل توجهی برخوردارند.

ساختمانهای اداری ،رستورانها و بوفه ها،کیوسکها،فضاهای فرهنگی (سالنهای سخنرانی ،سینماو .....) ،فضاهای ورزشی وتفرحی ،فضاهای بهداشتی (توالتها)،انبارهای سرپوشیده ساختمانهای خدماتی (کارگاهها؛نقلیه ،آتش نشانی ،بانکهاو ...) ،فضاهای انتظامی ،فضاهای تاسیساتی وپست های برق و .... ازجمله کاربریهای مکمل مستقر دراین سایت می باشند.

همچنین فضاهای باز سایت پروژه به اجزایی نظیرمعابر سواره و پیاده روها،فضاهای سبز،فضاهای باز نمایشگاهی ،پارکینگها ،استخرنما و آب نما،جایگاه مدعوین و تریبون سخنرانی اختصاص یافته است.

عکس

5-1-6 اثرات و تبعات کاربری نمایشگاهی

استقرارکاربری نمایشگاهی درسایت حاضردرمقیاس کلان درطی سالهای گذشته ،اثرات مختلف محیطی و شهری از خود بجای گذاشته است .بارزترین تاثیرتمرکز این کاربری درسایت حاضر،اثرات ترافیکی آن است

برگزاری نمایشگاههای پربیننده دراین سایت ،غالباً با تعریف مسیرهای جدیدی درخدمات حمل ونقل شهری درارتباط با سایت نمایشگاه ،بکارگیری بخش عمده ای نیروهای فعال درشهردراین رابطه ،ونیزبا سنگینی بار ترافیکی منطقه استقرار نمایشگاه،محورهای چمران ،سئول و ولی عصر همراه است .به نحوی که تاثیرات منفی خودرا برتردد شهروندانی که قصد بازدید ازنمایشگاه را ندارند نیز می گذارد.

استقراراین کاربری درسایت حاضر،تاثیر مستقیمی بر فعالیت انتظامی هتلهای نزدیک آن دارد.بسیاری از بازرگانان ومیهمانانی که درهنگام برگزاری نمایشگاه ازخارج از کشور ونیز ازسراسرایران به تهران می آیند در این هتلها استقراریافته و ازخدمات شهری محیط همجوار بهره مند می گردند.

استقرار این کاربری درسایت حاضر همچنین درهنگام برگزاری نمایشگاه های پربیننده ،چهره انسانی و اجتماعی محیط را تغییر می دهد.این تغییر چهره علاوه برتاثیرحضورجمعیت بازدید کننده،تحت اثرمشاغل کاذبی که درهنگام برگزاری نمایشگاه درمسیرهای پیاده منتهی بدان و درسطح آن به وجود می آیند نیزمی باشد.

حضور جمعیت بازدید کننده شرایط مساعدی را برای ارائه انواع خدمات مکمل فراهم می کند وجنب وجوش و سرزندگی ایجاد شده را دوچندان می سازد.

5-1-6. محدوده سایت وویژگی های مورفولوژیک

محدوده اراضی مجموعه نمایشگاه بین المللی تهران درحال حاضر دربرگیرنده یک قطعه اصلی وچندین قطعه الحاقی است .قطعه اصلی این محدوده که عموماً به عنوان محل نمایشگاه بین المللی تهران شناخته می شود،بخشی است که بین حریم بزرگراه چمران شمالی ،برخیابان سئول از غرب ،و آکس خیابان اختصاصی مشترک با باشگاه انقلاب صدا وسیما از جنوب و شرق (بدون شمول بر محدوده شهربازی )محصور گشته است .

حریم سبز (ممنوعیت ساخت وساز) مقرر در طرح تفضیلی به میزان صد مترازهرسوی بزرگراه چمران ،دیگرعامل محدودکننده سایت نمایشگاه بین المللی تهران است.

این حریم بخشهای عمده ای ازاراضی حاشیه های غربی وشمالی قطعه اصلی ،بخشهایی از لبه جنوبی قطعه پارکینگ شمالی ،وهمچنین محدوده های پمپ بنزین ،تعمیرگاه ،کارواش را دربرمی گیرد وبا الزام کاربری فضای سبزدراین محدوده ها،هرگونه ساخت وسازپس ا ز برچیده شدن مستحدثات موجود را ممنوع می سازد.

قطعه اصلی محدوده نمایشگاه ازنقطه نظر مورفورلوژیک ،محدوده ای است که درامتداد شرقی –غربی گسترش یافته و علی رغم محاط شدن دریک مستطیل طویل فازشکلی نامنظم برخورداراست.عرض سایت دربخش شرقی آن بیشتربوده ودرفاصله ربع شرقی به حداکثرمی رسد و گوشه های سایت با توجه به عبوربزرگراه و شبکه های دسترسی شهری به تبعیت ازخطوط ترافیکی انحناء یافته اند.

5-1-7.خصوصیات کمی ،وسعت،ابعاد وتناسبات

مجموعه اراضی نمایشگاه که روزگاری منطقه ای بالغ بر200 هکتاررا شامل می شد،اکنون منطقه ای تنها با قریب 2/74 هکتارمساحت را تحت مالکیت محرزخود دارد.

مشخصات کمی قطعات تشکیل دهنده محدوده کنونی نمایشگاه به شرح زیراست:

*قطعه اصلی محدوده نمایشگاه با دربرداشتن مساحتی حدود 5/67 هکتاربه دو حوزه دایره ای شرقی وخطی غربی قابل تقسیم است.

درحال حاضرمساحت اراضی فاصل بین این قطعه وبزرگراه چمران ،که به عنوان حریم سبز(یا مالکیت های خصوصی ) خارج ازحصارمحوطه نمایشگاه قرارگرفته اند معادل 2/5 هکتاراست اما حریم پیشنهادی درحوزه این قطعه مساحتی معادل 1/12 هکتاررا شامل می شود مساحت این قطعه را به حدود6/60 هکتارتقلیل می دهد.

طول این قطعه درمجاورت بزرگراه چمران درناحیه تقاطع سئول تا آکس پل شمالی حدود 997 مترو از آکس پل شمالی تا تقاطع خیابان اختصاصی شرقی حدود 513 مترمی باشد.

طول این قطعه مجاورت خیابان سئول حدود 414 متراست ودرمجاورت خیابان اختصاصی جنوبی ،حد فاصل خیابان سئول و آکس ورودی جنوبی حدود 819 مترو حد فاصل آکس ورودی جنوبی تاخیابان اختصاصی شرقی حدود 301 متر است و درمجاورت خیابان اختصاصی شرقی حدود 389 می باشد.

بیشترین طول شرقی – غربی این قطعه 1280 متروعرض شمالی –جنوبی آن از ورودی تا نقطه متناظر درضلع جنوب ،معادل 560 متراست .همچنین شعاع حوزه دایره ای این قطعه درناحیه ورودی شمالی 210 متر بوده ودرناحیه ورودی جنوبی به 311 متر افزایش می یابدوطول بخش غربی قطعه معادل 711 متراست .

5-2. نمایشگاه بین المللی تبریز

5-2-1 مقدمه

نمایشگاه بین المللی تبریزدرسال 1369 با تلاش بی وقفه بازرگانان و تولید کنندگان تاسیس یافت تا به عنوان نقطه عطفی درتوسعه تولیدات ،تجارت و صادرات منطقه آذربایجان شرقی باهدف برگزاری نمایشگاههای ملی و بین المللی عمل نماید.هدف از تاسیس این نمایشگاه معرفی آخرین دستاوردهای فنی وصنعتی و توسعه صادرات غیرنفتی با سرمایه گذاری عموم مردم بود.درمدت زمان بسیارکمی این شرکت توانست نخستین نمایشگاه بین المللی را درسال 1372 دراطراف استخربزرگ ائل گلی و به دنبال آن دومین نمایشگاه بین المللی بزرگ را درمحل دائمی نمایشگاه های بین المللی ،اهمیت موقعیت جغرافیایی تبریز،غنای تاریخی تبادلات تجاری و گذرجاده ابریشم از این منطقه به دلیل قابلیتهای تجاری وصنعتی بالا وبهره وری از رشد صادرات غیرنفتی دارای اهمیت فوق العاده ای است.نمایشگاه بین المللی تبریزدرشهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی واقع شده است ازاین منطقه همواره به عنوان یک مرکزتجاری و منطقه مهم صنعتی درایران یاد شد ه است.

5-2-2 .چشم اندازی برتبریز

استان آذربایجان شرقی که مرکز آن تبریز می باشد با کشورهای ترکیه ،جمهوری آذربایجان ،جمهوری ارمنستان و جمهوری خودمختارنخجوان همجواراست ودارای مقام نخست درصادرات غیرنفتی کشورمی باشد.

تبریزدومین شهربزرگ ایران است که 619 کیلومترباتهران و 159 کیلومتربا جنوب جلفا منطقه آزاد تجاری و جمهوری آذربایجان فاصله دارد.این استان به عنوان یک قطب مهم صنعتی و مرکز تجاری با جاذبه های توریستی بسیار،دارابودن موقعیت ویژه جغرافیایی که دستیابی به بازارهای داخلی و اروپا را میسر می سازد، نیروی کارجوان و متخصص ،دارای پتانسیل های بسیاربرای ایجاد با کشورهای خارجی می باشد.

5-2-2 شرح سالنها

سالن امیرکبیر

متراژ:مترمربع 9144 =72×127 متر

ارتفاع تا سقف 5 مترمربع که درکناره ها 15 مترمربع دروسط به صورت قوسی به صورت سازه فضائی

کف : موزائیک گرانیتی

سیستم غرفه بندی :سیما جدید

کافی شاپ دردوطبقه مشرف به ترازاول سالن

سالن دو تراز که تراز مشرف به سالن ترازاول می باشد ارتباط دوترازبا پله برقی و پله معمولی نورگیری سقف درکناره ها دو پاویون مستقل جهت ملاقات و مذاکره مقامات 5 درب تخلیه و بارگیری و 5 درب وروردی و خروجی (یک درب درزمان نمایشگاه مورد استفاده قرارمی گیرد)

عکس

سالن پروین اعتصامی

متراژ:مترمربع 6480 =متر72×90 ،ارتفاع 6 متر

سیستم غرفه بندی :سیما جدید

کافی شاپ

پاویون جهت ملاقات و مذاکره مقامات

سه درب جهت تخلیه وبارگیری و یک درب ورودی وخروجی و فیلتر به سالن آذربایجان

سالن شهریار

متراژ:مترمربع  3120 =متر 30×104 و مترمربع 280 = متر 28×10 ،ارتفاع سقف 9 متر

سیستم غرفه بندی :سیما جدید

کف گرانیت به صورت سازه های فضائی

دودرب جهت تخلیه وبارگیری و دو درب ورودی و خروجی

سالن آذربایجان

متراژ: مترمربع 1080 = متر 18×60 متر،ارتفاع سقف 6 متر

کف سرامیک

سیستم غرفه بندی :سیما

یک درب جهت تخلیه وبارگیری و یک درب ورودی وخروجی و فیلتر به سالن پروین اعتصامی وسالن ستارخان

سالن تبریز

متراژ:مترمربع  2016 =متر 42×48 متر ،ارتفاع سقف 5 متر

کف موکت

سیستم غرفه بندی :سیما

دو درب جهت تخلیه وبارگیری ویک درب ورودی و خروجی

سالن سهند

متراژ: مترمربع 1360 = متر 68×20 متر،ارتفاع سقف 8 متر

کف موکت

سیستم غرفه بندی :سیما

دودرب جهت تخلیه و بارگیری و یک درب ورودی وخروجی

سالن ستارخان

متراژ: 50 مترمربع به صورت دایره ای

سیستم غرفه بندی :سیما جدید

کف سرامیک

یک درب جهت تخلیه وبارگیری و درب ورودی و خروجی

5-3 نمایشگاه اصفهان

نمایشگاه اصفهان درمحلی واقع درشرق شهر،درامتداد خیابان آبشارسوم درکنارپل قدیمی وتاریخی شهرستان می‌باشد.

محدوده موردنظر درشرق شهر ودرمحل توسعه و ساخت و سازهای جدید شهر واقع می باشد بهمین دلیل شهرداری اصفهان درنظر دارد محل نمایشگاه اصفهان رابه نقطه ای درخارج شهر بافضای کافی جهت توسعه فضاهای نمایشگاهی انتقال داده و محل فعلی فاقد کاربری نمایشگاه شود.

از کاربریهای مهم اطراف سایت نمایشگاه اصفهان می توان به پل تاریخی و قدیمی دوران صفویه شهرستان اشاره کردکه بمثابه دروازه وردی نمایشگاه عمل می کند.ازدیگرکاربریهای مهم اطراف سایت می توان به شهربازی اصفهان ،رودخانه زاینده رود، پارک مشتاق و ... اشاره کرد.

از نظر تنوع و سازماندهی فضایی ،نمایشگاه اصفهان بسیارفقیرمی باشد.سالن اصلی و فعلی موجود درگذشته فضایی برای نمایش سیرکهای خارجی بوده و درحال حاضر به عنوان سالن اصلی ایفای نقش می نماید وکاربریهای اداری ومدیریت نمایشگاه درآن قراردارد.سالن دیگرکه تازه احداث به نظرمی رسد درکناراین سالن قراردارد و یک سالن دیگر نیز درمرحله اسکلت می باشد که با توجه به انتقال مکان نمایشگاه احداث آن منطقی به نظرنمی رسد.

عکس

5-4 .نمایشگاه ملی سوئیس

نمایشگاه ملی سوئیس پدیده ای شاخص درآغاز هزاره جدید بود .این نمایشگاه درشمال غرب سوئیس ،میان سه دریاچه وقع شده استو ازجلگه های مرتفع تا منطقه Jura کشیده شده است.

درسال 1998 طی یک مسابقه بین المللی حدود 56/1 میلیارد فرانک سوئیس جهت ایجاد نمایشگاهی به مساحت 475،000 متر مربع سرمایه گذاری گردید.این نمایشگاه میان چهارشهرBienne,Morat,Neuchatel,Bains,Yverdon-les واقع شده است ودرمدت برگزاری 38 نمایشگاه و 1500 شو و تقریباً چهارمیلیون و پانصد هزاربازدید کننده درفواصل 15 می تا ماه آگوست ازآن بازدید کرده اند وانتظار می رود این رقم تا پایان زمان برگزاری نمایشگاه به 11 میلیون بازدید کننده برسد. این ارقام ،تنها جلوه ای از ابعاد این پدیده آشکارمی سازد.

دراین نمایشگاه اتفاقات علمی و سرگرم کننده درقالب موضوعات مختلف رخ می دهد.

«قدرت و آزادی »درشهر« Bienne زمان وبی زمانی » درشهر«Morat طبیعت و مصنوع » در«Neuchatelجهان ومن» در Yverdon و «معنا و حرکت » بعنوان تم پنجم در Jura عامل تغییر و رسیدن به چهارتای دیگر است وبالاتراز همه این حرفها،تجربیات طراحی ،معماری است که مجموعه ای از تعابیرشاعرانه ،فنی ،شاخصهای برجسته و علائم اطمینان بخش راباهم ترکیب می کند.

پنج گروه کاری ،جهت پیشبرد این موضوعات فراخوانده شدند که هریک ازآنها فلسفه خاص خود را در طراحی داشتند واژه هایی مانند مصالح ،فن آوری ،محیط زیست ،سیستم های ساخت و ساز جایگزین و استراتژیهای نظام بخش فضا و زمین بیانگرگسترش فرهنگ مدرن امروزی و جامعه است.

سه برج با شکوه توسط کوپ هیملبا و  Bienneau(I)Himmelbبرروی یک صفحه شناورطراحی شده که توسط اتصالی به طول 450 متر می باشد .برجها بتدریج با ریتمی موجی برروی دریاچه سربرآورند و هریک از این برجها حداقل 120تن وزن دارند.

هریک ازبخش های تشکیل دهنده سازه دارای چارچوبی ازجنس PVC فشرده است که باغشایی سبک که جنس آن نیز از PVC فشرده است ،پوشانده شده و به شکل یک بلوک درآمده که این بلوک های پیش ساخته به سکو حمل می شود و درمحل رویهم سوارمی شوند واین برجها که نورپردازی آنها توسط Yann kersale طراحی گردیده همگی نمادهایی خالص و حقیقی ازقدرتند.

عکس

ژان نول Jean Nouvel شاید مهیج ترین طرح را با موضوع «زمان و بی زمانی »ارائه کرده ،ادبیات وی بسیاری ازمرزهای سادگی را دربرمی گیرد و به صورت صحنه ای اوهامی درمی آید: یک مکعب بی حرکت و صامت که به نحوی اعجاب انگیزبر روی دریاچه شهر Morat نمایان است و استحکام مصالح با نیروی نامرئی وناملموس آب درتعادل قرارمی گیرند.سوای وزن 400 تنی آن سادگی و خلوص این بلوک برخی ازاستادانه ترین مهارت های مهنسی را پنهان می کند :

یک سازه فلزی توسط صفحات فلزی زنگ زده (فرسوده )پوشانده می شود هریک ازاین صفحات 24 مترمی باشد که برروی یک بارکش 2800 تنی دارای 100 ستون بتنی که درکانال Broye برروی هم سوارشده پس در200 متری ازساحل دریاچۀ Morat انتقال داده شده است ودارای دیدی پانورامیک به اطراف شهرسوئیسی است.

«طبیعت و مصنوع » موضوع قابل توجهی است که درپروژه Neuchatel توسط تیم Multipack طرح گردید.این یک غشای پلی استرپوشیده شده با PVC است که تکنولوژی آن یک Joint-Venture درمقیاس بین المللی است .هرغشاءتوسط یک حلقه فلزی درجای خود ثابت می شود وتوسط متغیرهای فلزی به ته دریاچه متصل می گردد و درعین حال یک غشاء غوطه ورتوسط کانال کوچک به صورت فیلتری بین جزیره و بخش خشکی عمل می کند و به نحوی تغییر می کند که دنیای مصنوع وطبیعی درهم تداخل می کنند.

ابرطراحی شده توسط Elisabeth Diller,Scodifo Ricardo ازدیگرصحنه های قابل توجه است.ابری متشکل ازبخارمصنوعی که ظاهری ظریف وحباب مانند به موضوع «جهان هستی ومن» می باشد.بدیهی است ایدۀ این معماران برگفته ازکاری است که درنیویورک انجام شده است.

5-5.طرح جامع اکسپو70 (کنزوتانگه)

ایده های اصلی طرح جامع حول محورزیرشکل گرفته اند:

5-5-1.بسط یک موضوع درزمین –دروازه اصلی

به منظور بیان چگونگی بسط موضوع درزمین ابتدا باید به ایده پایه برای موضوعی خاصی پرداخت.این مفهوم گسترۀ وسیعی را تحت پوشش قرارمی دهد و می تواند بصورت زیربیان شود:

پیشرفتهای تکنولوژیک و عملی مدرن تغییرات اساسی درکلیه زمینه های زندگی انسان ایجاد نموده است و هنوز مشکلات فراوانی که ناشی از این تحول می باشد، به صورت لاینحل باقی مانده است،ما معتقدیم انسان دارای قوۀ عقل است و به کمک نورعقل کلیه جوانب زندگی اش را روشن می‌سازد.

بشربه کمک خرد جمعی می تواند زندگی بهتری داشته باشد.

نمایشگاه اکسپو 70 نمایش خرد جمعی ازسراسردنیاست که امکان ارتباط میان افراد را فراهم می سازد.

هدف این بود تا نمایشگاه اکسپو70 بیش ازیک نمایشگاه سنتی قدیم و به صورت یک تکنولوژیکی باعث پیشرفت مردم دنیا شود .

یک آزاد راه زمین را به دوبخش شمالی وجنوبی تقسیم می کند:

عکس

بخش اول شامل فضائی برای ساختمانهاست.بخش دیگرامکانات اداری وتفریحی را دربرمی گیرد.منطقۀ نمونه (Symple Zone) ناحیه ای به عرض 150 و طول 100 مترمی باشد .نقاط تلاقی آزادراه و یادروازه اصلی درابتدای ورودی وخروجی توده مردم به سایت قراردارد.4 دروازه فرعی درشمال ،جنوب و شرق وغرب توسط آزادراه موجود در"ناحیۀ نمونه" بهم مرتبط شده وبوسیله پیاده گذرهایی مناسب ومطبوع مردم به سوی ساختمانهای متعدد جابجا می شوند.این ناحیه نمونه و شبکه پیاده گذرها دسترسیهای اصلی زمین محسوب می شوند.ساختمانهای مجاوردسترسیها به طرق مختلف می توانند بیانگرموضوع درسایت باشند.

عکس

5-5-2.موضوع اصلی سایت –تنوع و هماهنگی

کریستال پالاس شیشه ای وعظیم نمایشگاه لندن 1851 بواسطۀ آنکه خود نوعی بنای یادبود محسوب می شود و اکثرساختمان تنها زیریک سقف قرارگرفته است که این خود حس قوی وحدت درسراسر سایت را القاء می کند .درنمایشگاه های بعدی ازآنجا که ملل مختلف هریک ساخت وسازهای خاص خورد را اعمال می نمودند،فرم های متنوع و متعددی بوجود می آمد.

به منظور کنترل تنوع درسایت های نمایشگاه یک دریاچه مصنوعی درمرکززمین کاسه شکل ایجاد گردید .به منظور تاکید برتوپوگرافی سایت وممانعت ازتمرکزبیش ازحد بازدید کنندگان دربخش پائینی کاسه،ساختمانهای نسبتاً کوچک دراطراف و با فاصله نزدیک ازدریاچه ایجاد شدند وچند ساختمان بزرگ با فاصله بیشتری ازدریاچه و خارج ازبخش نمایشگاهی استقراریافتند یا حمایت دولت ژاپن دربخش شمالی دریاچه ،باغهایی متعددایجاد شد.

اگرکل زمین به یک درخت تشبیه شود ساختمانها درحکم گل های زیبا ومیوه های آن درخت خواهند بود.با این توصیف یک تنه و تعداد متعددی شاخه وجود دارد.با توجه به جنبه های کاربردی ،بصری و زیبایی شناختی "ناحیه نمونه"(بعنوان تنه) و پیاده گذرها و میدانگاهها (بعنوان شاخه) با نظمی ارگانیک ودرهماهنگی با یکدیگرشکل گرفتند.

عکس

اعتقاد براین بود که تنه وشاخه ها به لحاظ فرم ورنگ خنثی عمل می کنند.سایراجزاء به شکل فرم های ساده ئ رنگی بودند که به صورت منفرد و موثر(به عنوان گلها)برروی شاخه ها جای گرفتند(ساختمانها).

5-6.نمایشگاه اکسپو 2010شانگهای

«شهربهتر،زندگی بهتر» این موضوع نمایشگاه جهانی 2010 درشانگهای است که پس ازنمایشگاه 2005 ژاپن طرح گردید.این رویدادکه مشتاقانه منتظرآنند،بخشی ازبرنامۀ توسعه شهرشانگهای می باشد که دارای مشکلات عدیده ای مانند تراکم شهری ،مشکل ترافیک،سرریزجمعیت وآلودگی می باشد.

این توصیف شهردریک نگاه است.یک سیستم جدید ازجریانهای مختلف مانند آبراهه ها،پلها،کانالهاومنظرسازیها،مواردی هستند که درپروژه برنده «آتلیه معماری» لحاظ گردیده است.این پروژه عالی و استواربه نظرمی رسد.تاحدی که برای ایجاد این رویداد انقلابی نیروهای جدید پویا به کارگرفته شده است.همۀ اینها بدون انکارچیزی ازتاریخ وفرهنگ این شهر شرقی است.

پروژه «آتلیه معماری » برپایۀ تمایل شدید منظر شهری مبتنی برفرایند رشد پایداراست که درآن مردم و جنبه های طبیعت با هم سازگارند.طراحی شهری متمایل به قیودجدیدی است به نحوی که طبیعت جهت ایفای نقشش به عنوان یک جزء اصلی شکل منظرشهری دربلند مدت باید ترمیم گردد.

عکس

مساحت پروژه نمایشگاه 310 هکتارمی باشد که درست درقلب شانگهای واقع شده است و رودخانۀ Huangpu آنرا احاطه می کند.این پروژه آغازی برای نوسازی شهراست که پس ازنمایشگاه جهانی نیزادامه خواهد داشت.

پروژه توسط معماران فرانسوی طراحی شده که درآن با ایجاد سه عنصراصلی ،شرایط ایجاد«زیربنای زیست محیطی » فراهم می گرددوبه وسیلۀ آن طبیعت داخل فضای شهری به شکل دائمی تثبیت می شود.

عکس

درزمان برپائی نمایشگاه شبکه ای ازکانالها مرزهای فضای نمایشگاه را مشخص می سازدند یک کانال اصلی به شکل بیضی ازیک سوبه سوی دیگررودخانه Huangpu کشیده شده و قالبی را جهت همسو نمودن سایرکانالها بوجود می آورد.این کانال به عنوان فیلتری بین شهر ورودخانه عمل می کند وبازدیدکنندگان رابین فضاهای مختلف رهنمون می گردد.شکل زیربنایی دوم توسط کریدورهای آبیاری محوطه شکل می گیرد.درقلب شهرالگویی نامنظم از نوارها پویایی سبزایجاد می کند که به مناطقی با تنوع زیستی و انواع جوامع گیاهی و جانوری گشوده می شود.مؤلفۀ سوم منظر شهری «پل گلها» است که مانند میدانی وسیع طراحی شده و بواسطۀ الحاق سواحل دو طرف رودخانه ،جابجایی میان نقاط همسایۀ Pudong درساحل سمت راست وسایرنقاط شهر تسهیل می گردد،بدون آنکه مزاحمتی درسیستم حمل ونقل سنتی پیاده ،دوچرخه یا اسکیت پیش آید.

این نمایشگاه جهانی شکل بارزسمبلیکی دارد.پل یک فضای شهری را ایجادمی کند.این پل تردد درمرکزتجارت شهرشانگهای مانند روبان گلهایی به هوا پرت شده اندفضای جدیدی را درمحل تلاقی دوسوی شهر ایجاد می کند.همانطورکه فرهنگهای متفاوت چین بواسطۀ نمایشگا ها جهانی همسو(همساز)می گردند.

عکس

5-7 . نمایشگاه لایپزیگ

مکان مجموعۀ نمایشگاهای لایپزیگ درشمال این شهردرنظرگرفته شده است .معماران هامبورگی Marg partner,vongerkan ،مسابقه 3/1 میلیاردمارکی سال 1993 برنده شدند.این طرح با سایرطرحهای مربوط به نمایشگاههای تجاری متفاوت بود.سرپرست پروژه marg حساسیت خاصی درانتخاب عناصرکارش داشت.لایپزیگ دارای پیشینه ای بالغ بر8 قرن دربرگزاری نمایشگاههای تجاری دارد وی این نمایشگاه را بعنوان عرصه ای جهت ارائه یادمانهایی ازملل مختلف، ایجاد نمود.

طرح وی شامل ایستگاه بزرگ مرکزی وسالنی با 6 دهنه ورودی آرکدارمی باشد.این نمایشگاه برروی سایت فرودگاه قدیمی Mockau بنا شد که درسال 1913 بدلیل سنگینی برف فروریخت.محورهای میانی بزرگ دریک جهت غربی –شرقی به صورت متقاطع شکل گرفته اند و سالنها دارای چیدمانی متقارن و محوری هستند.

برجستگی ممتاز معماری این نمایشگاه تجاری ملهم ازاندازه های لایپزیگ است البته فرم های شهر کپی نشده است اما رعایت مقیاس برگرفته ازآن است.

بخش عمدۀ حجم ساختمان درمدت دوسال ونیم ساخته شد.کریستال پالاس و 4 سالن به ابعاد500×20 مترمربع با ارتفاعی حدود 8 متردرزمینی به مساحت 272،000 مترمربع بناشدند.سالن چند منظوره درمساحتی به همین میزان و البته با ارتفاع 16متر(سالن مرتفع hochhalle )شامل یک مرکزکنفرانس و کنسرت با 9 سالن سخنرانی ،اتاقهای کنفرانس و رستورانها،یک ساختمان اداری ویک مرکزهنرمندان ایجاد گردید.

استفاده از تکنولوژی دریک معماری کلاسیک نمایشگاه تجاری سبب ایجاد حس زیبایی شناختی شده است.

عکس

تغییرازسالن با شیشه های بزرگ،تمامی جوانب ساختمان راردیف هایی از ستونهای استیل دربرگرفته که قطر هریک ازآنها 40 سانتیمترمی باشد.شبکه های سایدار(آفتابگیر)مانند کتیبه عمل می کنند،درسالن همایش دیوارهای (کلاسیک )بوسیلۀ سطوح پوشاننده متفاوت،تفکیک می شوند.دریچه های تهویه هوا به صورت موقیف های گچبری شده نمایش داده شده اند.پلکان عریض با جداره ای شیشه ای دربرگیرندۀ موقیف های باروک می باشند.

35 سال قبل Adolf Arndt درسخنرانی مشهورش با عنوان «دموکراسی مشتری ساخت وساز» محوراصلی جهت اغوای مردم شد که مردم را درحال عدم تعادل نگاه می داشت اما Marg بالعکس ،دستورالعملی ماندگاردارد با این عنوان که اشیاء را برای مردم کوچک بسازید خودشان ازحق خود دفاع کنند.ما عامل ایجاد محرک دائمی هستیم تنها قرینه محوری درایجاد یک جهت واضح به ما کمک می کند .این با نظر Marg درمورد شاَن و شوکت انسان مطابقت دارد.این هدف به نحوی محقق گردیده که بازدید کننده دراین راه هیچ جایی رانادیده ازدست نمی دهد.شاخصهایی مانند مناروسالن بزرگ و تقارن محوری ساختمان درمجموع ترکیب پلکانی توده های ساختمانی با همان مصالح،مدولها واصول ساختمان سازی ودرقسمت پایین وجود کانتینرهایی دراطراف مجموعه همه و همه ظاهرکلی مجموعه راشکل می دهند و هرساختمان فضای مجزا وجهت خود دارد .عنصرنظام دهندۀ دوم منظراست ،باغی که سایت نمایشگاه به صورت چمنزارهایی مسطح و احاطه کننده نمی باشند.درامتداد محورمرکزی فضاهای خالی از چمن به عرض 5 متروطول 150 مترایجاد گردیده که به باغ ،برکه درختان بید،بلوطهای هرمی شکل وسرخدارو بسترگلها تبدیل می شود.

عکس

معماران باغ:   Wehberg .Eppinger+schmidtke.Hamlourg

طرح کلی سایت تقریباً دارای پیچیدگی های سبک باروک است.(انتهای شرقی آن یک باغ ژاپنی به شگل تصویری کاشته شده است)، اهداف کاربری باغ کمتردرنظر گرفته شده است.

جریان بازدید کنندگان درطول محورشرقی –غربی صورت می گیردکه به عنوان کریدورتوزیع نمایشگاه عمل می کند ودارای دو عنصرارزشمند درمرکزپارک نمایشگاه می باشد.گنبد مرتفع کریستال پالاس درغرب و در مقیاس کوچکترودرراستای آن سالن معبد درشرق آن واقع شده است.درمقایسۀ سایرنمایشگاه تجاری مهم آلمان این نمایشگاه جلوۀخاصی داردومتفاوت با نمایشگاه هانورو فرانکفورت است.درنمایشگاه دوسولدورف گویا توزیعی تصادفی درمنظرصورت گرفته است.نمایشگاه لایپزیگ دارای طرحی است که از نظر هندسه وقابل درک بودن ساختارروشن و صریحی دارد.این نمایشگاه دارای یک ساختمان اصلی غالب است که بواسطۀ اشکال و برجهای ان از دورقابل دیدن است.

سالن معبد درشرق با نمای شیشه ای اش ودیوارهای Muschelkalk تجربه ای معمول ازفضا ارائه می دهد.عنصر شاخص آن گنبد 30 متری که درمیانۀ سالن جریان نورراامکان پذیرمی سازد.طول آن 243 متروعرض آن 80 متر است وگنجایش 30،000 نفررا داردواین فضا بزرگترین سازۀ شیشه و فلزدراروپاست.مضافاً اینکه بزرگترین پوستۀ شیشه ای معلق قاب درجهان است.

نمایشگاه اکسپو 2000 هانور

سازمان بین المللی نمایشگاهها درسال 1994 شهر هانور درایالت ساکسن سفلی آلمان را به عنوان محل برگزاری نمایشگاه اکسپو 2000 انتخاب کرد .درآغازشهروندان محلی وحزب سبزها نگرانی ازآلودگی و پیامدهای ترافیک سنگین نمایشگاه افزایش هزینه های مسکن وزندگی درشهرمشکلات دیگری درارتباط با مسائل شهری با این انتخاب مخالفت کردند.شعارنمایشگاه Expo2000 «انسان ،طبیعت و تکنولوژِی » بود ونگرانی شهروندان هانورکه چندان بی اساس نبود درتناقض با شعاروهدف نمایشگاه قرارمی گرفت .

برای تمرکزو هدایت بهترهمه فعالیتهای اقتصادی و سیاسی و عمرانی مرتبط با اکسپو 2000 شرکتی با نام «اکسپو» تاسیس شد.

دولت ایالتی نسبت به برگزاری این نمایشگاه نظرمثبت داشت زیرا معتقد بود که نمایشگاه می تواند عاملی برای تحرک اقتصادی شهر وایالت باشد،مشاغل جدید به وجود بیاوردو بیکاری را کاهش دهد.سود آوری قابل توجه نمایشگاه برای اقتصاد محلی به دلیل جذب توریست و مطرح شدن ایالت ساکسن سفلی درمقیاس جهانی وایجاد وجهه برای این ایالت ازدیگرامتیازات اکسپو 2000 بود.اما  تمامی این حمایتها نتوانست مانع ازدرخواست رفراندوم درباره برگزاری اکسپو2000 درهانورازطرف حزب سبزها شود.دررفراندوم 5/51 درصد مردم موافق برگزاری اکسپو2000بودند که عملاً نتواست نتیجۀدرستی بدست دهد.سرانجام دولت فدرال با پافشاری صدراعظم کهل با برگزاری نمایشگاه درهانورموافقت کرد.درپی قطعی شدن برگزاری نمایشگاه اکسپو2000 درهانور،شرکت اکسپوبرای جلب نظر مردم برنامه کلانی درزمینه های گوناگون تهیه کرد.

نمایشگاه درتقاطع خیابان کرانسبرگ و کارلسروهه قراردارد.مخالفت عمومی با تعریض مسیرهای منتهی به سایت اکسپو،ازجمله افزایش عبوری بززگراه (برلین –هانور-روهه) به سه خط درهرسو،شرکت اکسپو را برآن داشت تا طرحی برای محدود کردن پارکینگهای نواحی اطراف نمایشگاه به میزان 50 درصد ارائه کند.این طرح برای ایجاد محدودیت دسترسی خودروهای شخصی به منطقه اطراف نمایشگاه بود.تخمین زده شد که حدود 60 درصد ازسیصد هزاربازدید کننده روزانه نمایشگاه با خودروی شخصی با آنجا خواهند آمد وهرخودروبه طورمتوسط 3 سرنشین خواهد داشت فراهم ساختن پارکینگ برای 6 هزارخودروعملاً غیرممکن بود .بدین ترتیب پیشنهاد شد ایستگاهی برای قطارهای مسیرهانور-لاترن درکنارنمایشگاه اکسپو2000 ساخته شود که یکی ازاقدامات زیربنایی طرح نسپورت اکسپوبود.

به دسترسی مستقیم به شبکه خط آهن به فاصله زمانی مونیخ تا محل نمایشگاه 4 ساعت شدواما احداث شبکه گسترده راه اهن سریع السیردرایالت برای شهروندان هانورهیجان انگیزبودوایالت ساکسن سفلی ایالت آلمان بود که ازدسترسی به شبکه قطارسریع السیرمحروم مانده بود.زمان دسترسی ازفرودگاه به مرکزنمایشگاهی اکسپو2000 نیزبسیارکوتاه شد.بسیاری ازاین طرحها طبق برنامه باید سالها پیش اجرایی شد .برپایی نمایشگاه اکسپو2000 عاملی شد برای جلوگیری ازتاخیربیشتردراجرای این پروژه ها که درمجموع حدود 5/2 میلیارد مارک آبمان هزینه داشت.

شرکت اکسپوبا توجه ویژه به کارکردهای تاسیسات ،ساختمانها وتجهیزات مربوط به نمایشگاه ،پس ازپایان اکسپو2000 نگذاشت این سایت مانند منطقه نمایشگاه سویل اسپانیایک منطقه نیمه متروک شود.

مساحت 400 مجموعه ساختمان مسکونی با 2500 آپارتمان با تکنولوژی مصرف بسیارپاین انرژی دردستورکارقرارگرفت.درادامه همچنین مساحت فضاها وسالنهای نمایشگاهی به عنوان رکن اصلی برنامه پیگیری شد.

معماران مشهورگمنام طرحهای بسیارزیادی تهیه کردند که ربخی پذیرفته و برخی دیگربه آرشیوسپرده شدند.به دلیل موضوعی بودن نمایشگاه ساختمان ها شخصیت خود ویژه داشتندووطراحی این پارک موضوعی به گونه ای بودکه پس ازنمایشگاه اکسپو2000 ،محل آکادمی بین المللی برای آینده شود.

در1995 پاییر،مدیریت شهری هانوربرنامه ای با عنوان «برنامه هانور200 تصویب کرد»این برنامه درواقع تعریف چارچوبی برای برپایی بهترنمایشگاه اکسپو 2000 و هدف اصلی آن بهره مند شدن شهرهانورازپیامدهای تثبیت نمایشگاه اکسپو بود.این برنامه هشت سرفصل محلی داشت.

موقعیت شهر،حمل ونقل ،مسائل اجتماعی ،محیط زیست ،تعامل اجتاعی ،ترمیم و بهینه سازی سایتها گزینه هشتم سایت نمایشگاهی که

تجربه اکسپو2000 برای بهره گیری همه جانبه ازپدیده نمایشگاه درهانور،ارتباط تنگاتنگ شهرونمایشگاه را کاملاً آشکارمی سازد.تعریف ازآنچه اکسپوبه شهرهانورعرضه کردوآنچه هانوربرای اکسپو تدارک دید وجود دارد.

فصل سوم

مطالعات تکمیلی

3-1 .بررسی های عمومی و تاریخ ی

3-1-1.تاریخچه وسیرتکاملی نمایشگاه های بین المللی

تولید کالا با فروش کالا وابستگی دارد،یعنی صنعت دردست بازرگان وبازرگان هم نیازمند نمایش و بازاریابی یا به عبارت بهتر،برپایی وبرگزاری نمایشگاه است.بشراین نیازرا ازنخستین لحظه هیا تمدن احساس کرده ،درنتیجه تاریخ اولین نمایشگاه به 35 قرن پیش بازمی گردد.

درشمال اروپا،برای نخستین بارایجاد بازارهی مکاره روی آوردند تا بتوانندن نفوذسیاسی خود را گسترش تجارت با سرزمین های تحت تسلطشان تقویت کنند.دراواخرقرن پنجم میلادی ،امپراطوری روم به دو بخش شرقی وغربی تقسیم شدو همین امررونق تجارت رومی ها با سرزمین های شمال اروپا را متوقف ساخت،رومی ها برای گسترش تجارت خود با اهالی شمال اروپا،سعی کردند که با برپایی بازارهای مکاره به این هدف خود دست یابند.درآن زمان بازارهای مکاره درجریان برگزاری جشن ها ،به ویژه دراوایل فصل برداشت محصولات کشاورزی برپا می شد وروستانشینان به مبادله محصولات خود با کالاهای دیگرمی پرداختند.

البته مسیرکاروان اهنیزبازارهای مکاره تشکیل می شد تا مشکلات توزیع را ازبین ببرد .ازسوی دیگردرزمان حکومت شارلمانی درفرانسه،مبادلات تجارت خارجی با سرزمین های دیگر اهمیت ویژه ای پیدا کرد.اما ازآنجا که مراکزتجاری از غارت راهزنان به کاروانهای تجاری ایمن نبود،بازارهای مراسم مذهبی می پرداختند تشکیل می شد .معمولاً دراین بازارهای مکاره ،بازرگانان کشورهای همسایه نیزحضورپیدا می کردند و به عرضه وداد وستد کالا می پرداختند.

بازارهای مکاره دراین دوران تشکیل می شد مفهوم امروزی نمایشگاه را نداشت ،اما ازآن جهت که محل نمایش و عرضه کالا وسپس مبادله آن بود ،کارکردی نظیرنمایشگاههای امروزی داشت.به دیگرسخن می توان گفت بازارهای مکاره مادرنمایشگاههای تجاری امروزمحسوب می شود.

درتاریخ بازارهای مکاره آتن ،سخن بسیاررفته است .این بازارها مراکزجنب وجوش تجاربزرگ ممالک مختلف وعرصه خرید وفروش های کلان آنها بود.تشکیل چنین نمایشگاهها وبازارهای مکاره ای تا دوره رنسانس صنعتی اروپا کم وبیش درسرزمین تجاری آن زمان ادامه داشت .رنسانس و تحولات سریع ودگرگون کننده صنعتی دراروپا که همزمان با اختراعات متعدد صنعتی رخ داد،اهمیت تشکیل نمایشگاهها را بیش ازهمیشه فراروی مردم جها قرارداد.

اززمانی که استاندارد وضوابط یکنواخت برای مقادیروزنی ،ارزش گذاری ،توزیع و ...... تدوین شد رویه های بازرگانی که ملاک عمل نمایشگاهها می باشد شکل گرفت و به تدریج گسترش پیدا کرد.

ازمیان نمایشگاه های بزرگ که درگوشه وکنارجها تشکیل شده و شهرت جهانی پیدا کرده است ،می توان به نمایشگاه سنت دنیس ST.Denis اشاره کرد که درسال 629 میلادی درنزدیکی پاریس برپاشد.

درقرن یازدهم میلادی درآلمان نمایشگاهی درشهرکلن برگزای شد که آن نیزازاهمیت وشهرت جهانی برخوردارگردید.

نمایشکاه سنت دیمتریوس درامپراطوری بیزانس درشهرسالونیکا برگزار می شد که تازمان سقوط قسطنطنیه به دست سلطان محمد فاتح ازاهمیت و اعتبار برخورداربود.البته امروزه نیزنمایشگاه سالونیکا درردیف نمایشگاه های بزرگ و مشهوراروپا قراردارد.

درنیمه دوم قرن هفدهم ،آکادمی سلطنتی فرانسه به برپایی نمایشگاه نقاشی هنرمندان بزرگ مبادرت ورزید.درسال 1669 میلادی نیز نمایشگاهی ازاشیاء عتیقه درکنار محصولات صنعتی جدید درموزه لوورفرانسه برپا شد.

درانگلیس نیزانجمن سلطنتی تشویق آثارهنری ،صنعتی و بازرگانی درسال 1761 میلادی نمایشگاهی درلندن برگزارکرد پس ازاین نمایشگاه دردیگرشهرهای انگلستان ازجمله منچستر،یبرمنگام ولیدز،درآلمان درشهر برلین و دراتریش (دروین) نمایشگاههایی برپا شد.

نمایشگاه فرانسویان درسال 1789 ازقدیمی ترین نمایشگاهها بین اللملی مهم تاریخ است که با استقبال چشمگیربازدید کنندگان مواجه شد.

بازرگانان وصنعتگران انگلیسی نیزدرسال 1850 درهاید پارک لندن نمایشگاهی برگزارکردند هک 14 هزار تولید کننده خارجی درآن شرکت داشت وبیش از6 میلیون نفرازآن دیدن کردند.انگلیسی ها برای نشان دادن قدرت صنعتی خود دراین نمایشگاه قصربلورینی بنا کردند که سمبل (نشانه) نمایشگاه بود.اگرچه این قصردرسال 1936 براثرآتش سوزی ازبین رفت اما درعمر86 ساله خود مورد بازدید بیش از31 میلیون نفرقرارگرفت .

برج ایفل درپاریس نیزسمبل و یادگارنمایشگاهیا است که درسال 1855 درفرانسه برگزارشد.ازاین نمایشگاه نیز39 میلیون نفرازسکنه جهان دیدن کردند.

نخستین نمایشگاه جهانی به شکل کنونی درسال 1851 میلادی درشهرلندن ،باشرکت دهها کشوراروپائی و آمریکایی وآسیائی ازجمله ایران برگزارشدو پس ازآن چنین نمایشگاههای جزدرموارد اضطراری ،ازقبیل جنگهای جهانی ،تقریباً هرساله برگزارشده است.گذشته ازاین با مراجعه به دوره مطبوعات انگلیس ازجمله "ایلوستریتدلندن نیوز" و"تایمز"(که از1775 منتشرمی شود)و حتی خاطرات و سفرنامه های ایرانیایی که درنیمه دوم قرن نوزدهم میلادی به انگلستان سفرکرده اند می توان دید که سال و ماهی نبوده که درلندن به عنوان "مادرشهر" چندین نمایشگاهای مختلف جهانی ازجمله ژاپن هرسال نمایشگاه ویژه ای درلندن برگزارمی گردند و تولیدات وصنایع خودرا درکناردستاوردهای هنری وصنعتی عرضه نمودند.

3-1-2 .نمایشگاه های بزرگ جهان

درنیمه دوم قرن نوزدهم،به هنگام رونق و شکوفائی صنعت ،نمایشگاههی صنعتی که خود زاده این شکوفائی بودند،امکانات فراوان برای پیشرفت معماری بوجود آوردندونزدیک قرن وقتی صنعت رونق را ازدست داد و جزء امورمسلم شد این نمایشگاه ها نیزنیروی محرکه خود را ازدست دادند .دراین بین مسائل جدیدی بوجود آمد که برای آنها راه حلهای جدید لازم بود.نمایشگاههای جهانی تقریباً با صنعت جدید به طورهمزمان زاده شدند.این نمایشگاه ها درزمانی بوجود آمدند که تولیدات دستی جای خود را به تولیدات ماشینی می دادند.دراین زمان مردم بسیاری ازکشورها با پشتکاربی سابقه درپی اختراع ماشینهای جدید وروشهای تازه برای تولید بودند.

هدف اصلی ازتشکیل نمایشگاههای تخستین این بود که اختراعات مردم کشورهای مختلف گرد هم آیند واکتشافات جدید درکناریکدیگرقرارگیرند تا مقایسه واستفاده آنها آسان شود.با این نمایشگاهها بسط صنعت درتمام شاخه ها وشعب خود سرعت بیشتری یافت.دراین نمایشگاه ها نتایج تمام فعالیت های انسانی ازفرآورده های کارخانه ای گرفته تا محصولات معادن ومزارع و بالاخره کارهای هنری و دستی تماشا گذاشته می شد.

این نمایشگاه ها مجموعه ای بودند ازهدف های قرن نوزدهم که آنگاه هنوزبه دقت شناخته شده نبودندوتغییری را که زندگی بشر،درصنعت دراحساس آدمی ودرمحیط زندگی وی صورت می گرفت نوید می دادند این نمایشگاه ها جزئی ازپیشرفت صنعتی بودند و به سرنوشت صنعت وابسته بودند.

تاریخ نمایشگاه به دوره تقسیم می شود :دوره نخستین که آغزان به کشورفرانسه اختصاص دارد.

این دوره با نخستین نمایشگاه صنعتی به سال 1798 شروع می شود و با نمایشگاه 1849 پایان می یابد.

دومین دوره نمایشگاه ها که درنیمه دوم قرن نوزدهم آغازشد،نیروی محرکه خود را دراصل تجارت آزاد داشت.

نمایشگاههای صنعتی ملی درنیمه نخستین قرن نوزدهم به دلیل لغو انحصارات اتحادیه های پیشه وران و اصناف بوجودآمد ،اما برای بوجود آمدن نمایشگاههای جهانی ،دلیلی دیگرنیزلازم بود.

اگرفروش محصولات صنعتی یک کشوردرکشورهای دیگرآزاد نباشد،دلیلی برای برگزاری نمایشگاهی که درآن این محصولات گردهم آیند وجود ندارد.

تاسیس نمایشگاه جهانی دردنیایی می تواند مفید باشد که درآن هرنوع محدودیتی به حداقل رسیده باشد .این نمایشگاهها ی جهانی حاصل اقتصاد آزاد که معنایش آزادی تجارت وارتباطات است،بودند و پیشرفت درمحصولات صنعتی و روشهای تولید با رقابت آزاد بوجود آمد.

این نمایشگاهها روح رقابت ونیروی محرکه برای پیشرفت را بوجود آوردندوهرکشوربا تولید کننده معتبرکوشید با رقیب خود برابری کند یا درنمایشگاه بعدی ازاوپیشی بگیرد.به این ترتیب درهررشته تحرکی عظیم بوجودآمد و معماری به هیچ روی ازاین قاعده مستثنی نبود این روحیه رقابت وسرعت درساختن و تولید درنمایشگاه جهانی "قصربلورین"که به سال 1851 درلندن برپا شد بخوبی مشهود است.

تاریخ نمایشگاهها درنیمه قرن نوزدهم باتاریخ ساختمان آهنی مرتبط است زیرا این نمایشگاهها باید به سرعت بنا می گشتند وبه آسانی برچیده می شدند وساختمان آهنی هردوشرط رادارا بود.ازاین گذشته لازم نبود ساختمان آهنی را ازآغازتا انجام درخود محوطه نمایشگاه ها ساخت بلکه ممکن بود اجزاء آن را درکارگاههایی حتی با مسافتی دورازیکدیگرساخت و آنها را درمحوطه کاربه اصطالح سوارکرد.نکته دیگراین که دراین زمان به آهن درهمه جا به عنوان بهترین و مناسب ترین ماده برای رفع حوایج ساختمانی عصرنگریسته می شد.

ساختمان نمایشگاهها نه تنها استفاده ازآهن را ایجاب می کرد بلکه چون نمایشگاه درفاصله زمانی کوتاه بوجود آمدند وعمری قلیل داشتند زمینه ای برای تجربه وپژوهش امکانات ساختمانی آهن را فراهم می آورند.

درتمام نمایشگاههای جهانی –نخستین نمایشگاه درقصربلورین لندن به سال 1851 تا آخرین آنها درپایان این قرن –مهندسان مسائلی را درروشهای ساختانی آزمایش کردند که قبل از آن هرگزکسی رایارای مقابله با آنها نبود.ئقتی که حاصل این آزمایشات موفقیت آمیزبود،استفاده ازآن متدواول می گشت وبدین ترتیب بود که برج ایفل به سال 1889 علیرغم پیش گوئیهای بدبینانه و مخالفت آمیزساخته شد.

تاریخ نمایشگاهها نه تنها بسط ساختمان آهنی را دراین زمان نشان می دهد بلکه نموداری است تغییراتی مهم درمفهوم و معنای زیبایی.دراین زمان تنها به جنبه فنی روشهای تازه ای که برای تحمل با بنا بوجود آمده بود ،قناعت نشد بلکه نیازی برای ایجاد زیبایی درساختمان پدید آمد.درگذشته رابطه بارساختمان وعواملی که متحمل این باربودند،یا به عبارت دیگردرایجاد تعادل بنا سهمی داشتندمحسوس بود.

بدین معنی که با دیدن نیروها و ستونها دریک ساختمان شخص به آسانی می توانست تمیزدهد که تیره بارسقف را تحمل می کنند وستونها متحمل بارتیرها هستند اما با استفاده ازروشهای جدید،ساختمان آهنی هرعامل ،درخود تعادلی یافت وساختن عاملی دیگربرای ایجاد این تعادل غیرضروری شد به طورمثال خرپاهایی ساختهشد که چون تمام اجزاء آن درحال تعادل بود ساختن دیوارهایی ضخیم برای تحمل آنها لازم نبود.این مطلب مفهومی تازه ازساختمان بوجود آورد خوش بینی قرن نوزدهم و اعتقاد این قرن به امکانات صنعتی درنمایشگاههای بزرگ است.

صنعت "بشریت را متحد می کند"این وحدت را پرنس آلبرت همسرملکه ویکتوریا ،به سال 1850 به رویا دیدآنچه ازصنعت برمی آید را حدی متصورنبود و مردم به انتظاربودند که صنعت به حل تمام سمائل جهانی فائق آید.

نمایشگاههای بزرگ از علاقه بسیاربرای دست یافتن به تمام ذخائرمعدنی و استفاده ازتمام ثروت کره زمین سرچشمه می گرفت و نموداری ازاین علاقه بود.به قسمی بی سابقه حاصل تمام فعالیت های انسای ،دراین نمایشگاه تمرکزمی یافت،البته تاکید بیشترهمیشه برصنعت و آخرین اختراعات بود.به تعبیری دیگر،می توان گفت که نمایشگاه های جهانی برای تقویم پیشرفتهای قرن نوزدهم ،برای بررسی شتاب بی سابقه این قرن درتولید هرچه بیشتربوجود می آمدند.باآغاز قرن نوزدهم آسودگی و تفریح اززندگی رخت بربست .درنیمه دوم قرن نوزدهم نمایشگاهها بصورت محلهائی برای ربپائی جشنهای بزرگ جهانی درامد.

درسال 1876 میلادی به مناسبت یکصدمین سالگرداستقلال آمریکا ،نمایشگاه بزرگی درفیلادلفیا برپا شد و درجریان برپائی این نمایشگاه مردم جهان با اختراع تلفن (اختراع گراهام بل)آشناشدند.

درسال 1958 نیزنمایشگاهی درپارک هایزل بروکسل برپاشد و کشورهای سوسیالیستی درآن زمان درآن شرکت کردند.

نمایشگاه جهانی سویل درسال 1992 آخرین نمایشگاه ین المللی بود که یادگارهایی همچون کریستال پالاس لندن ،برج ایفل پاریس ،پلازادواسپانیای بسوپل،اتومیوم بروکسل را به عنوان میراث خود با خود همراه داشت.هریک ازآنها آثاری بودن که الهام بخش انسانهای زمان خود بوده وبعنوان شاهدی بر ذکاوت ،خلاقیت و جرات انسانها باقی مانده اند.درواقع نمایشگاه بزرگ ،هنرمندان و صنعتگران کوشیدند بازدید کنندگان را بافضائی کاملاً متفاوت با آنچه که تا امروزدیده شده بودند آشنا سازند بکارگیری سه عامل :تکنیک ،زیبایی ومدیریت دراین نمایشگاه آن چنان مشهودبود که می توان آنرا نمایشگاه قرن نامید.

3-1-3 .نمونه های نمایشگاه انگلستان درقرن نوزده

برپائی نمایشگاه درفرانسه سنتی قدیم است .ماکویس داورزدرسال 1789 نمایشگاه بزرگی را درخانه ای مجلل (dorsay Rue de varennes )برگزارکرد.پس ازاین نمایشگاه ،نمایشگاههای دیگری برگزارشد که اولین آن درChamp de mars ویازدهمین آن درسال 1849 بود.همگی این نمایشگاه ها به افتخارهنرو صنعت فرانسه برپاشد وروزبه روزوسیع ترو موفقت شدند.

امادرانگلستان نمایشگاههای هنری –صنعتی که علاوه بر محصولات داخلی،کالاهای خارجی را نیزبه معرض نمایش می گذاشتند،انگشت شماربودند.نخستین ساختمانی که آن را منحصراً به نمایش کالاهای تولیدی اختصاص دادند درسال 1849 به عنوان نمایشگاه "انجمن ایتالیا" بیرمنگام ساخته شد.

نمایشگاه تولید کنندگان بریتانیا که بیشتراختصاص به نمایش کارهای فلزی گرانبها داشت برگزارشد.

پرنس آلبرت همسرملکه ویکتوریا درصدد این بود که نمایشگاههایی باشرکت "همه ملل"برپا کند نمایشگاههای بین المللی که به لحاظ مالی مستقل باشند.با وجودی که استقلال نمایشگاهها به این معنا بود که هینچ پولی نباید ازکیسه وزارت دارائی خرج شود اما پارلمان استقبال چندانی ازاین مسئله نکرد .هدف آلبرت ازنمایش مجموعه ای عظیمی ازکارهای هنری وصنعتی وطرحی "بربپایی نمایشگاه"ایجاد رقابت و تشویق تولید کنندگان بود.این نمایشگاه بعدها درسال 1851 درلندن برگزارشد.ازنظرآلبرت برپایی این نمایشگاه آزمونی بود برای توسعه ی نمایشگاهها ،نمایشگاهی که گنجایش تمامی مردمرا،ازهرنقطه داشته باشد.ازنظراو این نمایشگاه نقطه آغازی استبرای همه ملتها ،برای کسانی که مایلند دراین زمینه تلاش کنند.

3-1-4 .پیشینه تجارت ونمایشگاه درایران

3-1-4-1 مقدمه

تاریخ تشکیل با تاریخ تجارت بشرپیوند دارد ازهمان زمان ک داد وستدکالا درجهان آغازشد مکانهایی که کالاها درآن به صورت عمده مبادله می شدند درواقع نمایشگاههایی بودند که درابعای کوچک تشکیل می گردیند.فنیقیها که تاجران بزرگ عصرخود بودند بی شک نخستین نمایشگاه بین المللی را درجهان بوجود آوردنداین قوم کالاهای مختلف کشتی به سرزمین های دیگرمی بردند و درانجا به نمایش گذاشتنددرطول برپایی نمایشگاه به داد وستد مشغول می شدند و ازآنجا نیزکالاهی دیگری را می خریدند تا درسرزمین های دیگربفروشند .این قوم درگسترش بازرگانی بین المللی نقش عمده ای داشتند و پس ازمهاجرت ازشهربابل به سواحل دریای مدیترانه ،شهرهای صوروصیدا را ساختند و به تجارت روی آوردند.

3-1-4-2 .پیشینه تشکیل نمایشگاه درایران

تجدد درایاران ازعصرقاجاریه به همت و اندیشه میرزا تقی خان امیرکبیرآغازشد واین مان مصادف بو دبا اوائل دوم قرن نوزدهم و اوج انقلاب ایران شروع به پویش و نشو نما کرده بود.امیرکبیرمجدانه سعی می کرد ایران را درزمرۀ کشورهایی که دارای تولیدات صنعتی بودند درآورد و نیازمندهای ایرنیان به موارد مهم وپرمصرفی چون پارچه وشروچینی آلات و کاغذ را ربطرف سازد.

مترجمان ايراني دربارقاجاري براي نام نمايشگاه بين المللي اصطلاح "نمونه خانه امتعه ممالك"رابرگزيدند.

دولت انگليس درنامه اي كهبه وسيله وزيرمختارخود به صدراعظم تسيلم كرد اطلاع داد كه ازهمه دولتهاي روي زمين دعوت كرده است ،دراين نمايشگاه شركت كنند.ازدولت عليه ايران نيزدعوت مي كند كه اگردولت يا اهالي ايران ميل داشته باشندامتعه مملكت ايران را به آن "نمونه خانه "بفرستند.فضائي كه براي غرفه ايران اختصاص داده شده بود هزارپاي مربع يعني حدود 92 مترمربع بود.

اميركبيردردستورمورخ 12 رجب 1366 ،خرداد ه .ش برابر 24 مه 1850 موافقت خودرا با شركت ايران دراكسپوزيسيون لندن اعلام كرد.كالاهائي كه براي ارسال به نمايشگاه ازولايات مختلف گرد آورده شد،عبارت بود از:قالي،شال كرماني ،طرح كشمير،شال باب روم،ترمه ،ترمه نما،پوست قلمكار،زري ،حرير،مخمل،اطلس ،ابريشم ،گلدوزي ،كتان ،چيت ،قاب آيينه ،خاتم كاري قلمدان ،اسباب خرازي ،عباسي وزيري ،كليجه ،مرواريد،اسلحه وادوات جنگي و ....ايران درآن سال ودرسالهاي بعد،مگربه استثنا درنمونه خانه امتعه ممالك كه درشهرهاي بزرگ اروپا برگزارمي شد شركت كرد.

سابقه تشكيل بازارهاي مكاره درايران به قدمت پيشينه بازرگاني دراين كشوراست.مدارك يوناني ازبازرگاني شكوفان و گسترده اي درايران عصرهخامنشي خبرمي دهند.تشكيل بازارهاي مكاره اززماني بسياردوردرايران و ديگركشورهاي آسيا نزديك متداول بوده است.

اولين نمايشگاه صنعتي درايران دراوايل قرن چهاردهم شمسي تشكيل شد.يك نمايشگاه بزرگ صنعتي نيزدرسال 1337 برگزارگرديد.اين نمايشگاه درواقع درانحصارصنايع پيشرفته ايتاليا بود ودولت كليه توليدات صنعتي خودرا درايران به معرض نمايش گذاشت.

هزينه برپايي اين نمايشگاه حدود 6 ميليون ريال بود كه توسط دولت وصاحبان صنايع ايتاليا تامين گرديد.درسال 1348 نمايشگاه بين المللي آسيا درتهران تشكيل شد.اين نمايشگاه ازديدگاه كشورهاي شركت كننده بازتاب خيره كننده اي درجهان داشت وتهران را به عنوان يك بازاربالقوه بين المللي به جهانيان معرفي كرد.ازهمين زمان به بعدبود كه مقدمات سياست درهاي بازفراهم گرديد وواردات همه چيزازخارج آغازشد.بدنبال برگزاري اولين نمايشگاه بين المللي بازرگاني تهران درتاريخ 20 شهريور1352 با شركت 22 كشورجهان و 1500 شركت ايراني وخارجي به مدت 13روزدرتهران برگزارشد فضاي نمايشگاه عرصه اي بود به وسعت23 هزارمترمربع فضاي سرپوشيده و24هزارمترمربع فضاي باز.

نمايشگاه درمحل دائمي نمايشگاههاي بين المللي ايران برگزارشد.ارتيش ،بلغارستان،بلژيك ،جمهوري فدرال آلمان ؤفرانسه ،مجارستان ،ايران ،ايتاليا،ژاپن ،مراكش ،هلند،كره جنوبي ،عربستان سعودي ،روماني ،شوروي ،سوئد،آمريكا،انگلستان ،يوگوسلاوي ،جمهوري خلق چين ،پاكستان ،و لهستان دراين نمايشگاه شركت كرده بودند .ازشركت هاوموسسات داخلي 129 موسسه و سازمان دولتي وخصوصي دراين نمايشگاه حضورداشتندمنابع دولتي عده بازديد كنندگان ايراني وخارجي نمايشگاه را به بيش از400،000 تن تخمين زدند.

دومين نمايشگاه بين المللي بازرگاني درسال 1353 با حضور28كشوربرگزارشد.درسومين نمايشگاه بين المللي 40 كشورحضورداشتند.درچهارمين نمايشگاههاي بين المللي بازرگاني تهران كه درسال 1355 با شركت بيش از43كشورجهان برگزارگرديد،گذشته ازحالت يك نمايشگاه بين المللي بيشترجنبه عقد قراردادهاي بازرگاني جهان را داشت.البته مقدمات ماضاي قراردادهاي مذكورقبل ازتشكيل نمايشگاه موردموافقت قرارگرفته بود و دولت به خاطربزرگ جلوه دادن چهارمين نمايشگاه بين المللي بازرگاني تهران وانعكاس اخباراين نمايشگاه درروزنامه هاي جهان ،اقدام به امضاي اين قرارداد درمحل نمايشگاه نمود.دراين نمايشگاه بيش ازميلياردها ريال كالا به فروش رفت،ضمن آنكه با برگزاري اين نمايشگاه مجموعه كاملتري ازمواد لوكس ومصرفي به سوي ايران سرازيرگرديد.

پنجمين وششمين نمايشگاه بين المللي بازرگاني تهران نيزهريك با هدف هرچه بازتركردن دروازه وارداتي كشوردرسال بعد برگزارگرديدند.درطول سالهاي قبل ازانقلاب ،گذشته ازنمايشگاه هاي بين المللي چندين نمايشگاه بين المللي تخصصي درزمينه مصالح ساختماني ،انرژي ،پتروشيمي ،داروئي ،هنري وهمچنين نمايشگاه هاي ملي واستاني درتهران و شهرستانها برگزارگرديد.

درحال حاضركشورهاي توسعه يافته عمدتاً برگزاري نمايشگاههاي تخصصي را دربرنامه كاري خود دارند واحتمالاً يك نمايشگاه بزرگ جهاني (EXPO) جهت ارائه توانمندي اقتصادي فرهنگي وسياسي به منظور توسعه صنعت توريسم و آشنائي با فرهنگ ملتها،نيزقابليت اجرا پيدا مي نمايد،اما دركشورما بدليل عدم پيوستگي تصميم گيري درمديريت كلان ونبود سيستم كامل به طورشايسته ازبرگزاري نمايشگاههاي بين المللي تخصصي بهره برداري نمي شودو عملاً برگزاري نمايشگاههاي جهاني با توجه به معيارهاي جمهوري اسلامي ايران قابل برگزاري نمي باشد،ولي مي توان بازاربزرگ كشورهاي اسلامي را با برگزاري نمايشگاههاي تجارت اسلامي تحت الشعاع قرارداد.

3-4 .تاريخچه فعاليت نمايشگاهي ايران

اولين نمايشگاه صنعتي درايران دراوايل قرن چهاردهم تشكيل شد.پس ازآن ،بايد ازيك نمايشگاه بزرگ صنعتي نيزكه درسال 1337 برگزارگرديد ياد كردواين نمايشگاه درواقع درانحصارصنايع پيشرفته ايتاليا بود و دولت ايتاليا

كليه توليدات صنعتي خود را درايران درمعرض نمايش قرارداد.هزينه برپائي اين نمايشگاه حدود 6ميليون ريال بود كه توسط دولت ايتاليا و صاحبان صنايع آن كشورتامين گرديد.

نخستين نمايشگاه بين المللي آسيايي درتهران درسال 1348 وهمزمان با نمايشگاه جهاني اوزاكا(ژاپن -1970)درجهت همان خصوصيات وبه صورت موقت تشكيل شد.اين نمايشگاه ازديد كشورهاي شركت كننده بازتاب خيره كننده اي داشت وتهران را به عنوان يك بازاربالقوه بين المللي به جهانيان معرفي كرد.

تقارن اين سالها با اتخاذ سياست درهاي بازدرمناسبات اقتصادي ايران با دنياي خارجدرتوسعه بعدي فعاليتهاي نمايشگاهي بي تاثيرنبود.

به دنبال برگزاري دومين نمايشگاه آسيايي تهران ،مقدمات تشكيل منظم نمايشگاه هاي بين المللي تهران فراهم گرديد ودرتاريخ 20 شهريور1353 نخستين نمايشگاه بين المللي بازرگاني تهران با شركت 22 كشورجهان و 1500 موسسه ايراني وخارجي به مدت 13 روزدرهمين مجموعه درتهران برگزار گرديدواين مجموعه با نام محل دائمي نمايشگاههاي بين المللي تهران شناخته شد.فضاي نمايشگاه عرصه اي بود به وسعت 23000مترمربع فضاي سرپوشيده و24000مترمربع فضاي باز.علاوه برعرضه توليدات ومحصولات صنايع ايران دراين نمايشگاه ،اتريش ،بلغارستان،جمهوري فدرال آلمان ،فرانسه ،مجارستان ،ايتاليا،ژاپن ،مراكش ،هلند،كره جنوبي ،عربستان سعودي ،روماني ،شوروي ،سوئد،آمريكا ،انگلستان ،يوگوسلاوي ،جمهوري خلق چين،پاكستان ولهستان دراين نمايشگاه حضورداشتندومنابع دولتي عده بازديد كنندگان ايران وخارجي نمايشگاه را بيش از400،000 نفرتخمين زدند.

سومين نمايشگاه بين المللي تهران درسال 1353 با حضور28 كشوربرگزارشد.دردومين نمايشگاه (1353) بيش از 30كشورو درسومين نمايشگاه(1354)بيش از40كشورصنعتي حضورداشتند.بيشترين تعداد بازديدكننده دريك روزدرنمايشگاه اخير300،000 نفرگزارش گرديد.چهارمين نمايشگاه بين المللي بازرگاني تهران كه درسال 1355 با شركت بيش از43كشوربرگزارشد،گذشته ازحالت يك نمايشگاه بين المللي بازرگاني عمدتاًجنبه انعقاد قراردادهاي بازرگاني بين المللي راينزيافته بود.تهران درسالهاي بعدشاهدبرگزاري پنجمين (1356)و ششمين(1357)نمايشگاه بين المللي بازرگاني نيزبود.ارزش ريالي معاملات انجام شده درششمين نمايشگاه بالغ بريكصدميليارددلاربرآوردشد است.

درطول سالهاي قبل ازانقلاب،علاوه برنمايشگاههاي بين المللي ،چندين نمايشگاه تخصصي درزمينه هاي مصالح ساختماني ،انرژي ،1تروشيمي ،دارويي وهنري و همچنين نمايشگاه ملي واستاني نيزدرتهران و شهرستانها برگزارگرديدوبرگزاري اين گونه نمايشگاهها ازسال 1354موردتوجه قرارگرفت.

وقوع انقلاب دربهمن 1357وشرايط سياسي ،اقتصادي ،اداري واجتماعي جديد،عامل مهمي بود كه موجب عدم برگزاري نمايشگاه درسال 1358شد.اما برپايي نمايشگاههاي بين المللي ازسال 1359مجدداً ازسرگرفته شد.

هفتمين نمايشگاه بين المللي درسال 1359با حضور16كشورو 115موسسه ايراني انجام گرفت.پس ازآن ،به استثناءوقفه اي كه درسال 1360به وجودآمد،برگزاري نمايشگاههاي بين المللي بازرگاني همه ساله ادامه داشت.

با اتمام جنگ ايران وعراقدرپي پذيرش قطعنامه 598سازمان ملل متحدايران در27تيرماه 137،چهاردهمين نمايشگاه بين المللي تهران درشهريورماه همين سال با حضور36كشورجهان ،500موسسه مستقل خارجي و159موسسه ايراني شركت كننده تشكيل شد.دراين دورهمساحت فضاي سرپوشيده نمايشگاهي شركت كنندگان خارجي بالغ بر12000مترمربع ومساحت فضاي بازنمايشگاهي اختصاص يافته به آنها 2000مترمربع بود.همچنين موسسات داخلي دراين نمايشگاه به ترتيب 27000مترمربع فضاي سرپوشيده و30000مترمربع فضاي بازنمايشگاهي برخوردارگشتند.دراين دوره آلمان با 4000مترمربع فضاي بسته وباز،بزرگترين غرفه را به خود اختصاص داد.

ازسال بعد (-1368پانزدهمين نمايشگاه) ضمن حذف بازارفروش مكاره،برگزاري نمايشگاه هاي بين المللي تخصصي درزمينه هاي مختلف نظير،نفت ،گاز،پتروشيمي ،و.....نيزآغازشد.

برگزاري نمايشگاههاي بين المللي بازرگاني به شكل عمومي درنمايشگاه بين المللي تهران تا بيست وششمين نمايشگاه بين المللي بازرگاني (2000-1379 ميلادي )ادامه داشت.اما پس ازآن نمايشگاههاي بين المللي تخصصي به عنوان عرصه رقابتي جديد ومشابه ابديگركشورهاي جهان براي توليدكنندگان و تجاردردستوركارقرارگرفته وبرگزارشد.شركت سهامي نمايشگاهها ،برگزاري 72 نمايشگاه تخصصي صادراتي وبين المللي رادربرنامه سال 1382خوداعلام نموده است.

3-1-4-3.نمايشگاهها

هدف اصلي نمايشگاههاي بين المللي اين است كه پيشرفت صنعتي واكتشافات واختراعات كشورهاي مختلف دركناريكديگردرنمايشگاه عرضهه گردد تا مورد تماشا ومقايسه بازديد كنندگان قرارگيرد واستفاده هاي بهينه ازآنهابعمل آيد.

تاريخ نمايشگاهها به دودوره مشخص و متمايزازهم تشكيل مي شود:دوره اول كه آغازو 1ايان آن منخصربه كشورفرانسه است .اين دوره با اولين نمايشگاه صنعتي ازاوايل قرن 18 آغازو با نمايشگاهي كه دراواسط قرن هجدهم (1849 م)تشكيل گرديده پايان مي گيرد.

دوره دوم نمايشگاه هاي بين المللي درنيمه دون قرن نوزدهم آغازمي شود،كه نيرووپتانسيل خود را براساس تجارت آزاد جهاني پايه گذاري مي نمايد.

اين نمايشگاه بسترلازم را براي رقبابت درجهت پيشرفت صنعت فراهم كردوهركدام ازكشورهاي شركت كننده و توليد كننده سعي براين داشتند كه ازقباي خود پيشي بگيرند.

اين نمايشگاه ها دردوره اي شكل گرفتندكه توليدات دستي خودرا به توليدات ماشيني تبديل مي كردند.

دراين دوره اغلب كشورها با پشتكاروجديت فراوان به دنبال اختراع دستگاههاي جديد وبهبود روشهاي توليد وارتقاء سطح مديريت خودبودند.

دردوره انقلاب صنعتي ،كشورفرانسه درسال 1789م وكشورانگلستان درسال 1850مدرهايد پارك لندن نمايشگاهي برگزاركردند كه بااستقبال 14هزارنفرصاحبان صنايعو6ميليون نفربازديدكننده معمولي روبروگرديد.

نكته قابل توجه اين است كه فعاليت هاي نمايشگاههاي بين المللي براي دستيابي به تمام ذخائرمعدي و استفاده ازثروت كره زمين سرچشمه مي گيردوبه گونه اي بي سابقه محصول تمام فعاليتهاي انساني به ويژه صنعت وآخرين اختراعات بشري دراين نمايشگاه ها تمركزپيدا مي كند.

درنمايشگاه جهاني اسپانياكه درقرن بيستم برگزارگرديدسه عامل تكنيك،زيبائي ومديريت بسيازچشمگيربود ومي توان آن را نمايشگاه قرن بيستم به شمارآورد.

3-1-4-4. پيشينه تجارت ونمايشگاه درايران

دركشورمان ايران نمايشگاه صنعتي درايران دراوايل قرن چهاردهم شمسي برگزارگرديد.

درسال 1348نمايشگاه بين المللي آسيايي درتهران تشكيل شد كه انعكاس جهاني درپي داشته وتهران به عنوان يك بازاربالقوه براي اين كشورهاشناخته شد.

اولين نمايشگاه بمعناي امروزين خوددرسال 1372با شركت 22كشورو1500توليدكننده ايراني وخارجي به مدت 13روزدرفضاي 23هزارمترمربع درتهران تشكيل گرديد وبيش از 400هزارنفرازآن بازديدبعمل آوردند.

درقبل ازانقلاب،افزون برنمايشگاه هاي بين االمللي ،چندين نمايشگاه تخصصي شامل مصالح ساختماني ،انرژي ،پتروشيمي ،داروئي وهنري درتهران وشهرستانها برگزارگرديد.

دروضع كنوني دبه دلايل عدم تصميم گيري درسطح مديريت كلان ازبرگزاري نمايشگاه جهاني اسلامي ،بازارهاي كشورهاي اسلامي را تحت تاثيرقرارداد.

6-2-انواع نمايشگاههاي بين الملل

چون مراكزتجارت بين الملل زائيده نمايشگاههاي بين المللي است و دربطن خود مراكزتجارت بين الملل نيزنمايشگاههاي مختلفي دايرمي شودلذا به بررسي انواع نمايشگاههاي بين المللي مي پردازيم .

انواع نمايشگاههاي بين المللي را مي توان ازطريق دو راه متفاوت مورد بحث قراردادونخست اينكه دونوع نمايشگاه بطورعام وجوددارد.

نمايشگاه افقي كه شامل انواع صنايع وطبقات توليدمي شود،پس به اين ترتيب گروهي متباين ازنمايشگاههاي عمومي معروف است،يك صنعت واحد يا يك نوع واحد ازتوليد درجهت هدف انتخاب شده اي عرضه مي شود.

نمايشگاهها به چهارعنوان ذيل تقسيم مي شود:

1-نمايشگاههاي عمومي عمده،جايي هستند كه انواع كالاهاي صنعتي ومصرف كننده درآنها به نمايش گذارده مي شوند. اين نمايشگاه ها به روي عموم بازاست ولي ازبازرگانان نيزبراي بازديد دعوت به عمل مي آيد دريك چنين نمايشگاههاي بازديدكنندگان ممكن است بين المللي –داخلي يا منطقه اي باشند.

2-نمايشگاه هاي تخصصي عمده كه دروجه اول براي بازرگانان ترتيب داده مي شوند،اگرچه دربرخي ازآنها طي بخشي ازنمايش ،مردم عادي نيزازآن ديداردارند .اين نمايشگاه هابه بخش تجارت وصنعت اختصاص مي يابد.درجه تخصص ازنمايشگاهي به نمايشگاه ديگرتفاوت مي كند.بازديد كنندگان معمولاً"بين المللي هستندويا داخلي وتمايل براين است كه اشخاصي ازسطوح مختلف تجارت يا صنعت خاصي باشند.

3-نمايشگاههاي درجه دوم كه عمده نمايشگاههاي تجاري را تشكيل مي دهند با وجود اينكه اين نوع ازنمايشگاهها را نمي توان درزمهره نمايشگاههاي تجاري عمده قرارداد،درزمينه هاي خود مي توانند بسياربااهميت باشد.اغلب اين نوع ازنمايشگاهها شامل نمايشگاههاي بسيارتخصصي مي شوند كه بين المللي يا داخلي هستند.

4-نمايشگاه مصرفي كه ددردجه اول بازديدكنندگان عمومي دارند بيشتراين نمايشگاهها درنحوه نمايش توليدات درجلب نظرمردم يكسان هستندولي نمايشگاه اتومبيل توع تخصصي ومهم اين قبيل نمايشگاههاست.

اهداف مراكزتجارتي بين المللي

ايجاد هدفهاي بازاريابي يكي ازمهمترين تلاشهايي است كه باي يك كمپاني آنرا مقدم برشركت و حضوردراينگونه مراكزبداند اهميت اين قضيه دراين است كه اهداف قابل تعقيب دريك مركزتجارت ازهمان ابتدا مشخص باشد.ازنظرعامل يا توزيع كننده اهميت دارد.يكي ازكمترين فوائد عمده شركت درمراكزتجارت بين الملل يافتن فرصت براي انتخاب يك عامل يا توزيع كننده است.

دركشورهايي كه در"آنها به تازگي نمايندگي بازشده است ،شركت دراين گونه مراكزفرصتي است تا فوراً به او كمك شود وهمچنين عملكرد آن موردارزيابي قراربگيرد.فروش يكي ازاهداف تمامي شركت هاي توليد كننده است كه 70%فروش خود را دراين مكانها انجام مي دهند وازاهداف گسترده ترمي توان ازبالابردن وجهه شركت ،جمع آوري اطلاعات رقابتي و بهبوداخلاق صنعتي است.ايجاد امكانات لازم براي مصرف كنندگان كه محصولات را از نزديك لمس كنند وببينند و امتحان كنند،ازديگراهداف افزوده است و داشتن تماس رودرروبا مشتري بالقوه جمع آوري اطلاعات درباره آنچه درانواع بازارخارجي مانند تحقيق وتوسعه توليد پديدارمي شود وساختارقيمت گذاري وامكانات وفرصتهاي توزيع ازديگراهداف است.

نقش مراكزو نمايشگاههاي تجارت بين المللي دربازاريابي

اين گونه مراكزجزء حدايي ناپذيربازرگاني وبازاريابي بين المللي دردنياي كنوني شده اند ودرصورتيكه بطورصحيح ازاينگونه مراكزبهره برداري شود،مهمرتين راه توسعه صادرات محسوب مي شوند.حال به مزاياي اينگونه مراكزدراقتصاد وكشور مي پردازيم .

الف-تمركز:موثرترين طريقه فروش ،توسعه صدوريك كالا و روبرو شدن مستقيم خريداران با فروشنده است ،اما احتمال دارد كه خريداران يك كالا دريك نقطه وسيع يا حتي درچند كشورپراكنده باشند.بنابراين ملاقات فروشنده باآنها پرهزينه است.ازطريق تبليغات مي توان تعداد فراواني ازافراد را تحت تاثيرقرارداد .اما اين روش هرگزكارائي مواجهه مستقيم با خريداران رانداردويك مركزتجارت خوب ،امتيازهاي فروش مستقيم خريداران را دريك محل مشخص گردآورده وپاسخ سئوالات خود را بطور مستقيم دريافت ميكند.

ب –عرضه كالا:

برگزاري نمايشگاههاي عرضه كننده كالا اين فرصت را مي دهد كه بلافاصله عكس العمل خريداررامشاهده كند.عرضه كننده كالافوراً مي تواند دريابد كه آيا كالاي ارائه شده با نيازهاي بازارمورد نظر مطابقت دارد يا خير؟درصورت عدم تطابق مي توان به نحوه منطبق كردن با احتياجهاي كشوريا كشورها پي برد.

ج-دست يابي به مشتريان ناشناس:

يكي ازمشكلات بازاريابي بويژه بازاريابي صادراتي ،شناسائي خريداران بالقوه اعم وارد كنندگان ،مصرف كنندگتن يا افرادديگري است كه بتوانند به امرفروش كمك كنند .مهمترين مزيت مراكزتجارت آنست كه عرضه كنندگان وتوليد كنندگان كالا را قادرمي سازدبا افرادي ملاقات كنند كه درسايرموارد دست يابي به آنها مشكل است.

ه- سنجش ميزان رقابت :

باتوجه به اين موضوع كه معمولاً مهمترين موسسات و مراكزبازرگاني صنعتي درمراكزتجارت بين الملل حضوردارند .براحتي ممكن است رقابت كالاهاي مشابه و روشهاي بازاريابي موسساتي را كه قبالً دربازاربه كسب موفقيت دست يافته اند موردسنجش قرارداد

مطالعات تطبیقی (مجتمع‌های مسکونی در ایران)

در این قسمت به بررسی‌4 مجتمع مسکونی در سطح شهر مشهد می پردازیم که انتخاب این مجتمع‌ها به علت شباهت در فرم بافت بلوکها و تعداد واحدها می‌باشد.

1- مجتمع مسکونی 512 دستگاه:

علت انتخاب : این مجموعه به سه دلیل مورد بررسی قرار می‌گیرد.

به لحاظ تعداد طبقات و تعداد واحدها در هر طبقه و افراد بلوکها می‌تواند کمک خوبی برای پروژه‌ طراحی باشد.

یکی از محدود مجتمعهایی است که مشارکت ساکنین در بهبود شرایط زیست محیطی بصورتی قوی و مثبت تاثیر گذار بوده است

همچنین در این مجتمع میزان تغییرات ایجاد شده در واحد مسکونی و محیط اطراف در جهت انطباق با شرایط زیستی خانوار ، نمود چشمگیری می‌یابد و از این جهت نیز می‌تواند مورد بررسی و تحلیل واقع شود.

1-     بررسی ویژگیهای کالبدی – فضایی مجموعه:

ساخت مجتمع‌ 512 دستگاه در سال 1356 شروع شد که وقوع انقلاب اسلامی موجب ایجاد وقفه‌ای در عملیات احداث آن گشت تا اینکه بالاخره در سال 1363 به بهره‌برداری رسید. زمین مجموعه متعلق به آستان قدس می‌باشد ساکنان آن در ابتدا خانواده‌های کارمندان بوده‌اند که در طی زمان و با نقل مکان عده‌ای از آنان، بافت جمعیتی مجتمع دستخوش تغییراتی گشته است. اما همچنان بافت غالب مجتمع از طبقه کارمندان دولت و فرهنگیان هستند.

مجتمع در منطقه‌ای با تراکم زیاد واقع است. همجواریهای بافت بلافصل مجتمع اغلب مجموعه‌های مسکونی هستند. چنانکه در شرق آن مجتمع مسکونی 600 دستگاه در شمال آن مجتمع آپارتمانی خیام قرار دارند. همچنین درغرب مجتمع بافت اداری حاشیه خیام شامل اداراتی نظیر جهاد کشاورزی مدیریت شهری شهردایر مشهد و ... وجود دارند.

ورودی اصلی مجموعه از بلوار وحدت در جنوب سایت می‌باشد و از محورهای شریانی در بافت پیرامونی آن می توان به بلوار فردوسی ، بلوار خیام و نیز بلوار فردوسی ،‌بلوار خیام و نیز بلوار شهید صادقی (بلوار سازمان آب)‌ اشاره کرد.

مساحت سایت آن در حدود 5/10 هکتار (105960 متر مربع) می‌باشد که سطح اشغال مسکونی در همکف 14592 متر بوده و 90000 متر مربع به فضای باز مجتمع تعلق دارد . مراکز عمومی و خدمات شهری آن بسیار ناقص است و با آنکه زمین مدرسه و پارک و بخش ورزشی در طرح مجموعه پیش بینی شده است. لیکن هنوز احداث نشده‌اند. فضای تجاری برای مجموعه در طرح اولیه در حاشیه بلوار وحدت و ابتدای سایت در نظر گرفته شده بود که در طرح نهایی حذف گشته است فضایی نیز تحت عنوان فضای اداری در مرکز مجموعه وجود دارد فضای باز سامان یافته و نیز فضای سبز عمومی در مقیاس مجتمع وجود ندارد و ساکنان مجموعه در زمینه امکانات تفریحی و پر کردن اوقات فراغت از فضای تفریحی مجتمع 600 دستگاه همانند سایر مناطق مجاور این مجتمع استفاده می‌کنند.

(این مطلب در ابتدای احداث مجموعه 512 دستگاه تقریبا 100٪ بوده که اکنون بعلت افزایش فضای سبز مجتمع 512 دستگاه از میزان آن کاسته شده است.

همچنین در زمینه مراکز آموزشی و خدمات تجاری نیز ساکنان 512 دستگاه سربار مجتمع 600 دستگاه بود. و از امکانات این مجتمع استفاده می‌کنند فضای بازی کودکان که بطور مناسبی تجهیز و تدارک شده باشد وجود ندارد و در بعضی از موارد پارکینگ اتومبیلها بعنوان فضای باز ورزشی (عموما فوتبال) مورد استفاده قرار می‌گیرند در رابطه با مراکز درمانی نیز اکثر ساکنین به درمانگاه المنتظر واقع در بلوار سازمان اب مراجعه می‌کنند.

مشکل ترافیک و رفت و آمد به جهت آنکه مجموعه به داخل شهر ایجاد شده است وجود ندارد.

بررسی پلان طبقات.

مجتمع دارای 512 واحد مسکونی در 64 بلوک 4 طبقه می‌باشد پلان واحدها بصورت تیپ بوده و در هر طبقه 2 واحد 2 خوابه هر کدام به مساحت 114 متر مربع قرار دارد و در کل مجتمع‌ همین یک تیپ پلان تکرار می‌شود بلوکها فاقد پیلوت بوده و از فضای باز  بلوک بعنوان پارکینگ اتومبیلها استفاده می‌شود همچنین در راستای شرقی – غربی شکل گرفته و نور شمال و جنوب می‌گیرند.

تنظیم حرارت واحدهای مسکونی در تابستان بوسیله کولر و در زمستان بتوسط بخاری صورت می‌گیرد. فقدان کانال کولر در واحدها موجب استفاده از کولرها در تراس خصوصا در طبقات همکف و اول گشته است سازه آن نیز از آجر  تیرچه بلوک می‌باشد.

از نکات مثبت واحدها می‌توان به نورگیری مناسب فضاها (نور شمال و جنوب) و همچنین تدارک فضاهای خدماتی و مرطوب (حمام – سرویس  بهداشتی – انباری و آشپزخانه) در یک قسمت از پلان اشاره کرد.

در مقابل از موارد منفی پلان ، می‌توان نکات زیر را برشمرد.

عدم جداسازی فضای عمومی – خصوصی ، عدم ارتباط مناسب تراس با خوابها و آشپزخانه دوری آشپزخانه نسبت به ورودی عدم وجود رختکن و کفشکن در ابتدای ورود به خانه فقدان فضایی مناسب در ارتباط خوابها و پذیرایی ،‌دوری سرویسها بهداشتی و حمام از اتاقهای خواب نداشتن فیلتر ورودی (پیش ورودی)

این مجتمع‌یکی زا محدود مجتمعهایی است که در زمینه مشارکت و ارتباط اجتماعی ساکنین به لحاظ بافت همگن  ان خصوصا در ابتدای شکل‌گیری می‌تواند مورد بحث قرار گیرد . چرا که در آغاز سکونت افراد در این مجموعه فضاهای باز فاقد درختان سبز و بافت گیاهی بود. (دلیل این امر عدم قبول مسئولیت از سوی سازمان پارکها و فضای سبز در جهت ایجاد حفظ و نگهداری فضای سبز مجتمع 512 دستگاه می‌باشد درحالیکه همین سازمان در زمان مسئولیت فضای سبز مجتمع 600دستگاه را که در مجاورت این مجموعه قرار داردعهده‌دار بوده و بخوبی از عهده انجام این امر بر می‌آید.

به همین جهت به همت ساکنین و با برنامه ریزی صورت گرفته درختان و بافت گیاهی در فضای باز مجتمع کاشته شده و مسئولیت آبیاری و نگهداری فضای سبز هر بلوک به صورت نوبتی به سرپرستان دو واحد مسکونی در هر شب محول گردید. بدین صورت فضاهای باز مجموعه بتدریج دارای فضای سبز گردیده و اکنون بطور نسبی از بافت گیاهی مناسبی برخوردار است.

این امر می‌تواند نمونه موفقی از مشارکت اجتماعی ساکنین، در بهبود فضای زیستی محیط مسکونی تلقی گردد.

بتدریج و با نقل مکان عده‌ای از ساکنین اولیه بافت اجتماعی مجموعه و میزان همکاری افراد، دستخوش تغییراتی گردید که البته هنوز در سطح مناسبی قرار دارد.

عدم وجود فضای جمعی سامان یافته در مقیاس مجتمع ، از دیگر مشکلات مجموعه است.

همچنین فضای بازی کودکان بطور مناسب وجود ندارد و اغلب از پارکینگ اتومبیلها در فضای باز استفاده می‌شود.

فقدان امنیت در مجموعه یکی دیگری از مواردی است که توسط ساکنان به آن اشاره شده است.

موارد ناراحت کننده محیطی از سوی ساکنان، بصورت زیر عنوان شده است.

عموما از سرو صدای رفت و آمد مشترک بودن در تسهیلات و نداشتن استقلال فضایی شکایت داشتند البته به موارد دیگری نظیر نداشتن فضای تفریح ، مشکلات نظافت، مزاحمت همسایگان ، فقدان امنیت و سرو صدای ناشی از بازی کودکان نیز اشاره شده است.

3- مجتمع مسکونی غدیر:

علت انتخاب ویژگی مشترک این مجتمع با سایت مورد نظر موارد زیر می‌باشد.

- بلوکها 4 طبقه و هر طبقه دو واحد می‌باشد و استفاده از نور شمال و جنوب برای هر واحد که می‌تواند کمک مفیدی در روند طراحی در سایت مورد نظر داشته باشد.

- وجود فضاهای باز بین بلوکها

بررسی ویژگیهای کالبدی – فضای مجموعه:

این مجتمع در منطقه شمال بلوار وکیل ابد و در منطقه قاسم آباد و در حاشیه دو خیابان اصلی 35 متری شریعتی و 35 متری فلاحی ، واقع شده و دارای دسترسی‌های سریع و مناسب به مرکز شهر می‌باشد دسترسی آن به بلوار وکیل‌آباد از طریق سه راهی زندان و بلوار فلاحی صورت می‌گیرد.

کاربری عمده داخل سایت، مسکونی بوده و مجموعه فاقد فضاهای جمعی و نیز فضاهای تجاری تفریحی و یا فرهنگی – مذهبی می‌باشد.

نظم توده بلوکها بصورت خطی و ردیف است و هر دو بلوک مقابل هم دارای یک فضای سبز در مقیاس دو بلوک می‌باشند دسترسی سواره برای دو بلوک هم در سمت دیگر از طریق یک خیابان 5/10 متری که به هر دو بلوک سرویس می‌دهد صورت می‌گیرد (در یک سمت هر بلوک، محور سواره و در سمت دیگر فضای سبز در مقیاس دو بلوک قرار دارد.)

برای سیستم سرمایشی مجموعه پیش بینی کولر ابی شده و سیستم گرمایشی در زون غربی سیستم حرارت مرکزی و در زون شرقی بخاری و آبگرمکن می‌باشد. نما نیز تلفیقی از آجر پلاک 3 سانتی‌متری و سیمان است.

از لحاظ سیستم سازه‌ای دیوارها و سقف از بتن مسلح بوده که به روش جدید قالب تونلی بتن‌ریزی شده و در هر حرکت قالب بندی بتن‌ریزی کامل یک طبقه به انجام می‌رسد.

بعبارت دیگر سقف و دیوارها بصورت یکپارچه و همزمان ایجاد شده و عملا تیر و ستون وجود ندارد و اعضاء سازه‌ای حالت یکپارچه دارند. همچنین در ساخت آن از دیوار برشی نیز استفاده شده است.

بررسی پلان طبقات

عملیات اجرایی این مجتمع در سال 1376 توسط شرکت سرمایه‌گذاری مسکن بانک مسکن در زمینی به مساحت 66568 متر مربع و زیربنایی معادل 110000 متر مربع آغاز گشته است. که همچنان ادامه دارد.

مجموعه به دو فاز 1 و 2 تقسیم می‌شود. فاز 1 تحت عنوان زون غربی دارای 619 واحد می‌باشد.

واگذاری واحدها نیز از طریق ثبت نام دارندگان حساب سرمایه‌گذاری بانک مسکن بر حسب امتیاز و نیز پرداخت مبلغ واحد مورد نظر صورت می‌گیرد.

فاز 2 مجموعه تحت عنوان زون شرقی دارای 360 واحد بوده و عملیات اجرایی آن تاکنون ادامه دارد کل مجموعه (فاز 1 و 2 ) دارای 979 واحد در 157 بلوک می‌باشد تعداد طبقات بلوکها 4 طبقه بوده و تعداد واحد در هر بلوک 4 تا 8 واحد می‌باشد جهت قرارگیری بلوکها بصورت شرقی- غربی بوده که موجب تامین نور شمال و جنوب برای واحدهای مسکونی می‌شود.

در پیلوت بلوکها ،‌ پارکینگ 6 وسیله نقلیه و انبار به تعداد واحدها قرار گرفته است. در طبقه همکف نیز یک واحد مسکونی به مساحت 77 متر مربع قرار می‌گیرد.

پلان واحدها در 6 تیپ طراحی شده است بدین صورت که دارای یک تیپ یک خوابه به مساحت8/75 متر مربع، چهار تیپ دو خوابه به مساحتهای 8/75 ، 77 ، 96 ، 112 متر مربع و دو تیپ سه خوابه به مساحتهای 112 و 129 متر مربع می‌باشد البته علیرغم گونه گونی که در متراژ واحدها دیده می‌شود در فضاهای داخلی و نحوه ارتباط فضاها، تنوع چندانی مشاهده نمی‌شود.

این مطلب می‌تواند ناشی از نوع سیستم ساخت مجموعه و ضوابط سازه‌ای دست و پاگیر آن باشد بهمین جهت بین یک واحد دو خوابه و سه خوابه به لحاظ سازمان فضایی ، تفاوت چندانی مشاهده نمی‌شود و تنها تفاوت آن اضافه شدن یک خواب (با جابجایی یک دیوار که حدفاصل دو واحد قرار دارد.) می‌باشد.

سهم فضایی قسمتهای مختلف نظر آشپزخانه سرویس بهداشتی و .... در تیپهای مختلف به یک نسبت رعایت نشده است. چنانکه آشپزخانه در بعضی از واحدها بزرگ یا بسیار کوچک و یا بلند و طولانی می‌باشد همچنین حمام که در دو تیپ دوخوابه و نیز تیپ یک خوابه با سرویس بهداشتی ادغام شده و در یک فضا قرار رگفته است که مطلوب نمی‌باشد.

نکته دیگر وجود کریدورهای طولانی (دالان) می‌باشد که نقش ارتباطی بین قسمتهای مختلف واحد مسکونی را بر عهده دارد و اغلب واحدها میزان زیادی از فضا را به شکل نامطلوب به هدر داده است.

جمع‌بندی:

در مجموع می‌توان به مطالب زیر در مورد سایت مجموعه و پلان طبقات اشاره کرد:

پلان طبقات علیرغم گوناگونی در متراژ و تعداد خوابها تنوع چندانی ندارد و کیفیتهای فضایی در واحد مسکونی در حد پایینی می‌باشد که این مطلب می‌تواند ناشی از غلبه سیستم سازه‌ای بر ترجیحات معماری باشد تنها نکته مثبت ، نورگیری مناسب شمال-جنوب واحدها است.

طراحی سایت مجموه و نیز نحوه قرار گیری توده و فضا بصورتی یکنواخت صورت پذیرفته و فاقد هرگونه تنوعی می‌باشد همچنین مجموعه از دارا بودن مراکز تجاری ، تفریحی و فرهنگی – مذهبی محروم بوده فضاهای جمعی در مقیاس مجتمع وجود ندارد.

تنها فضاهای باز جمعی که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد فضاهای ما بین دو بلوک روبرو می‌باشد که در صورت ساماندهی مناسب می‌تواند مورد استفاده مطلوب قرار گیرد.

دسترسی سواره نیز توسط خیابانهای 5/10 متری صورت می‌گیرد که بعلت پیوستگی خیابانها بافت مسکونی را به قطعات کوچک تقسیم نموده و باعث تداخل شدید حرکت سواره و پیاده می‌شود همچنین طولانی بودن محورهای سواره و عرض آنها موجب تشویق رانندگان اتومبیلها به سرعت زیاد شده و منجر به تصادفات شدید در بافت مسکونی خواهد شد.

در نهایت می‌توان به این نکته اشاره کرد که به علت فقدان یک فضای باز جمعی که موجب ساماندهی مجموعه حول آن فضا شود. و نیز قطع مکرر بافت مسکونی توسط محورهای دسترسی سواره با عرض زیاد ، روح یک مجتمع واحد در بلوکهای مجموعه دیده نمی‌شود و می‌توان جزیره بوجود آمده بین محورهای دسترسی سواره را در هر بخش خود بعنوان یک مجموعه در نظر گرفت. تنها عنصری که می‌تواند القا کننده وجود یک مجموعه 1000 واحدی باشد تشابه نمای بلوکها و نیز پیروی همه بلوکها از نظم ردیفی و خطی در جهت شرقی – غربی می‌باشد و نه چیزی دیگری

مجتمع مسکونی 624 واحدی گلبهار

علت انتخاب : از نظر تعداد طبقات و فرم بلوکها و تعداد خوابها در هر واحد مشابه طراحی سایت مورد نظر است.

-       قرارگیری سایت مجتمع در یک شهر جدید

بررسی ویژگیهای کالبدی – فضای مجموعه:

این مجتمع در فاصله سالهای 81 که آغاز طراحی آن بود تا 85 که مراحل پایانی ساخت آن انجام شده است در یک سایت دایره شکل قرار دارد.

این مجتمع شامل 624 واحد مسکونی که قالب 42 بلوک که هر کدام شامل 8 واحد است می‌باشد.

از لحاظ سیستم سازه‌ای ، دیوارها و سقفها بصورت پیش ساخته می‌باشد که توسط کارخانه خانه سازی طراحی واحدها انجام گرفته و مراحل ساخت آن با سرعت بالا انجام شده است و فقط مونتاژ قطعات ساختمان در محیط سایت مجتمع انجام شده است.

جمع بندی

در مجموع می‌توان به مطالب زیر در مورد سایت مجموعه و پلان طبقات اشاره کرد.

پلان طبقات تنوع چندانی ندارد و کیفیتهای فضایی دو واحد مسکونی در حد پایینی است که این مطلب می‌تواند ناشی در غلبه سیستم سازه‌ای بر ترجیحات معماری باشد .

تنها نکته مثبت ، نورگیری مناسب شما ل- جنوب واحدهاست.

طراحی سایت مجموعه و نیز نحوه قرارگیری توده و فضا، بصورتی یکنواخت صورت پذیرفته و فاقد هرگونه تنوعی می‌باشد غیر از این واحدها قسمت میانی که حول حیاط مرکزی آن تجمع کرده‌اند.

جدا کردن مسیرهای سواره در پیاده فیزیکی ویژگی‌های این مجتمع می‌باشد.

4- مجتمع مسکونی ولی عصر

علت انتخاب : از نظر طبقات و فرم بلوکها و تعداد خوابها در هر واحد مشابه طراحی سایت مورد نظر می‌باشد.

بررسی ویژگیهای کالبدی – فضایی مجموعه:

این مجتمع در فاصله سالهای 73-69 توسط شرکت سرمایه‌گذاری مسکن با مشارکت بانک ملی ایران در زمینی به شکل مثلث واقع در بلوار آب و برق – انتهای کوی تجریش به مساحت 76483 مترمربع با زیربنایی حدود 52000 متر مربع ساخته شده و از اواسط سال 73 به صاحبان سپرده سرمایه‌گذاری بانک مسکن بر حسب امتیاز واگذار گردیده است.

مجموعه ولیعصر شامل 312 واحد مسکونی است که در قالب 52 بلوک 6 واحدی شکل گرفته‌اند. و هر دو بلوک در مجاورت یکدیگر استقرار یافته‌اند. بعبارت بهتر می‌توان گفت که این مجتمع شامل 26 بلوک است که هر بلوک از 2 ژوئن 6 واحدی تشکیل شده است. این واحدها در ارتفاع 3 طبقه روی پیلوت ساخته شده آند کاربریهای واقع در بافت پیرامونی مجموعه عبارتند از :

1- مسکونی            2- تجاری                                    3-آموزشی

4- اداری                  5- فرهنگی – مذهبی                   6- فضای سبز

بررسی پلان طبقات

پلان تمام واحدها،‌ در دو تیپ، دو خوابه با مساحت 100 متر مربع و سه خوابه با متراژ 130 متر مربع طراحی شده‌اند هر طبقه دارای 2 واحد شامل یک واحد دو خوابه و یک واحد سه خوابه می‌باشد که در تمامی بلوکها تکرار شده و بدین جهت تنوعی در مجموعه دیده نمی‌شود همه بلوکها در نقاط مختلف سایت در یک جهت استقرار یافته‌اند و در این زمینه نیز تغییر به چشم نمی‌خورد.

اغلب فضاهای داخلی از نورگیری مناسبی برخوردارند بطوریکه آشپزخانه و یک خواب نور شمال و پذیرایی و خواب دیگر،‌ نور جنوب می‌گیرند. همچنین در طراحی واحدها به جداسازی فضای عمومی از خصوصی توجه خاصی مبذول گشته است.

از نقاط ضعف پلان نیز می‌توان به موارد زیر اشاره نمود. قرار گیری تراس (که عمدتا برای خشک کردن لباس استفاده می‌شود. در مجاورت پذیرایی عدم ارتباط تراس با آشپزخانه دور بودن سرویس بهداشتی از اتاقهای خواب ،‌مبلمان نامناسب آشپزخانه طولانی بودن راهرو ارتباطی ورودی به اتاقهای خواب و عدم نور مناسب آن خصوصا در واحدهای سه خوابه و در پلان پیلوت نیز به مجاورت تاسیسات با انبارها اشاره کرد که بخاطر وجود تاسیسات در مجاورت انبارها، فضای انبارها مرطوب شده و از آن نمی‌توان جهت نگهداری طولانی مدت مواد غذایی استفاده کرد.

بررسی سایت مجتمع

دید و منظر بلوکها یکسان نیست بطوریکه واحدهای مشرف به بلوار 8 شهریور دید به مناظر طبیعی (ارتفاعات اطراف) دارند ولی واحدهایی که در مرکز مجموعه واقع شده‌اند در مقابل خود شاهد فضاهای داخلی مجموعه و بلوکهای مقابل خود هستند با صرفنظر از این مساله در مجموع می‌توان گفت که تمامی واحدها از دید و منظر مناسبی برخوردارند.

در مورد سایت مجموعه می‌توان به نکات زیر اشاره کرد.

نکات مثبت

1- مسیر نیمه خصوصی پیاده از بین فضای سبز و با سنگفرش متفاوت و عرض کم که به آن جنبه‌ای خصوصی می‌بخشد.

2- کاشت درختان همیشه سبز در مقابل پیلوتها برای جلوگیری از دید نامطلوب از واحدهای مقابل به محدوده پارکینگها

3- وجود دو ورودی برای مجموعه و کنترل آن توسط نگهبانی

4- وجود مدیریت مجتمع و سالن چند منظوره در فضای باز مرکزی مجتمع

5- کاشت درختان سبز و نیز توده فشرده گیاهان برای جداسازی حریم سواره و پیاده از فضای نیمه خصوصی مقابل بلوکها

6- جهت قرارگیری بلوکها بر اساس شمال و جنوب که استفاده از بهترین نورها (نور جنوب و شمال) را ممکن می‌سازد. همچنین فاصله بلوکها به لحاظ سایه اندازی بر هم رعایت شده است چنانکه سایه بلوکها بر مسیر سواره و فضای باز بلوک می‌افتد.

7- شکل‌گیری مسیر سواره و نیز مسیر دسترسی به پارکینگ بلوکها در ضلع شمالی بلوک و اختصاص ضلع جنوبی (که از نور خورشید بهره می‌برد) به فضای سبز و مسیر دسترسی پیاده به واحدهای مسکونی همچنین دسترسی مستقیم سواره به هر بلوک ممکن می‌باشد.

نکات منفی:

1- در مرکز مجتمع مسکونی که فضای باز وسیعی وجود دارد دو مسیر اصلی دسترسی سواره به هم متصل می‌شوند عدم وجود فضای سبز وسیع و قابل استفاده برای ساکنین و نیز نبود مسیرهای حرکتی پیاده تعریف و تفکیک شده در سایت (تداخل حرکت سواره و پیاده) و حاکمیت مطلق اتومبیل و مسیرهای سواره در کل مجموعه، از دلایل نارضایتی ساکنین از فضای باز مجموعه است.

2- تراسها رو به فضای باز عمومی گشوده می‌شوند که باعث ایجاد اشراف به آن (دید به تراس از فضای عمومی) می‌شوند.

3- فضای باز در میان بلوکها هم بعنوان فضای پارکینگ مهمانان و هم فضای بازی کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی فضای سبز و پوشش گیاهی مناسبی برای تفریح و نشستن و... وجود ندارد.

4- فضای باز نیمه عمومی مجموعه که به بازی و سرگرمی اختصاص داده شده و دارای میز شطرنج زمین بسکتبال و ... می‌باشد اکثرا در عصرها قابل استفاده است و بعلت تابش شدید افتاب در طول روز و عدم وجود سایه مطلوب درختان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد

بعبارت دیگر در این مجموعه عدم وجود فضاهای سامان یافته جمعی چه در مقیاس بلوک و چه در مقیاس مجتمع موجب کاهش ارتباطات اجتماعی ساکنین و نیز عدم مشارکت افراد در بهبود کیفیت محیط زیست مجموعه گشته است. همچنین شاخص نبودن ورودی بلوک ،‌تداخل فضای باز بلوکها و نبودن حریم کافی در بین آنها و نیز عدم وجود فضای بازی مناسب کودکان از دیگر مشکلات مجموعه است.

جمع بندی

1- ساکنین از پلان طبقات در مجموع راضی هستند.

2- به لحاظ سطح درآمدی، ساکنین در جایگاه متوسط قرار دارند. نوع مالکیت ملکی اغلب خانوارها 4 و 5 نفره و سطح تحصیلات سرپرست خانوار بالا می‌باشد مدت مالکیت اغلب بیش از 3 سال بوده و نصب ساکنین دارای وسیله نقلیه شخصی می‌باشند.

3- مجموعه با بافت اطراف خود همگن نمی‌باشد.

4- مجتمع از داشتن یک مرکز تجاری کارا و با کیفیت برای تامین مایحتاج روزانه افراد محروم است به همین جهت اغلب ساکنین از سطح شهر و بلوار آب و برق مواد مصرفی خود را تهیه می‌کنند.

5- نوع ارتباط ساکنین با یکدیگر عموما در حد احوالپرسی است  ولی ارتباط اجتماعی افراد در یک بلوک و دو بلوک مجاور خوب ارزیابی می‌شود به همین جهت لزوم ایجاد فضاهای جمعی سامان یافته و در مقیاس بلوک احساس می‌شود.

6- همچنین مکان شکل‌گیری ارتباطات اجتماعی افراد ، ایجاد 2 تیپ فضا را ضروری می‌سازد: فضاهایی در سرویس پله و نزدیک درب ورودی واحدها با عملکردی چندگونه که ارتباط اجتماعی همسایگان را تقویت و میسر می‌سازد.

دیگر فضاهای باز مناسب و تدارک و تجهیز شده که امکان تقویت روحیه جمعی ساکنین در مقیاس مجتمع و نیز بلوک را ممکن ساخته و در جهت افزایش اجتماعی افراد و نیز احساس همبستگی اجتماعی ، مفید واقع شود. همچنین محل گذران اوقات فراغت ساکنین بر این مطلب تاکید می‌کند یعنی ایجاد فضاهایی در جهت برقراری ارتباط اجتماعی افراد در 4 سطح لازم می‌نماید.

الف- واحد مسکونی

ب- چند واحد مسکونی که حول یک سرویس پله سازمان یافته‌اند (یک ژوئن یا یک بلوک)

ج- در مقیاس چند بلوک همجوار

د- در مقیاس کل مجموعه

7- همچنین تاکید بر نقش راهها و مسیرهای عابر پیاده و تلاش در جهت تنوع بخشی و ساماندهی آنها (که موجب ایجاد امکان رویارویی مستقیم افراد و افزایش رابطه اجتماعی می‌شود.) در این راستا می‌توانند مورد توجه واقع شود.

نکته :

نتایج حاصل از بررسی وضعیت این مجتمع در مطالعات زمینه در طراحی سایت پروژه استفاده خواهد شد. چرا که تعداد طبقات و فرم قرارگیری توده‌ها و تعداد واحدها در هر بلوک و پلان واحدها (تعداد خوابها) از ترکیب مشابهی برخوردار است.

4- مجتمع پردیس

علت انتخاب: تعداد واحدها در هر طبقه تعداد طبقات و فرم قرارگیری توده‌ها و همچنین احداث مجموعه توسط یک شرکت تعاونی علت مناسبی برای انتخاب این سایت می‌باشد.

بررسی ویژگیهای کالبدی – فضایی مجموعه:

عملیات ساخت این مجتمع از سال 76 آغاز شده احداث این مجموعه توسط تعاونی مسکن بازنشستگان نیروهای مسلح خراسان و با همکاری مهندسین مشاور پردیس شرق صورت گرفته است. زمین پروژه به شکل مستطیلی بوده و در انتهای بلوار وکیل اباد و در حاشیه آن (سمت جنوبی بلوار) واقع شده است. مساحت آن 70350 متر مربع بوده که یک خیابان بیست متری محلی نیز از آن عبور می‌کند با کسر مساحت خیابان سطح واقعی زمین 66150 متر مربع می‌گردد.

این مجموعه شامل 1008 واحد مسکونی در قالب 63 بلوک 16 واحدی می‌باشد ارتفاع طبقات نیز 4 طبقه بر روی پیلوت است کاربریهای داخل سایت در طرح مجموعه شامل فضاهای تجاری، ورزشی، خدماتی، درمانی و آموزشی بوده که در زمان اجرا از ساخت آنها ، صرفنظر شده است. فضاهایی نیز در میان بلوکها تحت عنوان پارک خطی فضای سبز و بازی کودکان در نظر گرفته شده است.

کاربریهای اطراف بدین صورت است که در شمال مجموعه بلوار وکیل‌اباد در شرق پادگان شهید برونسی در جنوب ارتفاعات و کوههای اطراف و در غرب زمینی با کاربری مسکونی قرار دارد. در بافت پیرامونی و در غرب مجموعه بر روی ارتفاعات کوهستان پارک شادی قرار گرفته است.

مهمترین دسترسی‌های اطراف مجموعه بلوار وکیل اباد در شمال و خیابان 35 متری در شرق (حدفاصل مجتمع و پادگان بروسی) می‌باشد.

کل مجتمع به دو فاز تقسیم شده است فاز یک قسمت مربعی شکل حاشیه بلوار وکیل اباد می‌باشد فاز دو نیز قسمت جنوبی زمین است که توسط یک خیابان 20 متری از فاز یک جدا می‌گردد.

بررسی نظام توده و فضا:

نظام توده بلوکها بصورت ردیفی و خطی می‌باشد که حول محور تحت عنوان پارک خطی ساماندهی شده‌اند فاصله بلوکها در اکثر موارد بسیار کم بوده و به مساله اشراف واحدها و همچنین سایه‌اندازی بلوکها بر هم و نیز مساله چشم انداز واحدهای مسکونی، توجهی نشده است.

توجه مجتمع به محیط پیرامونی در نحوه استقرار آن و جهت گیری توده و فضا بسیار ضعیف می‌باشد چنانکه یکی از عناصر قوی طبیعی موجود در بافت اطراف کوهستان(ارتفاعات) می‌باشد که کوچکترین توجهی در نظم توده و فضا و جهت‌گیری مجتمع نسبت به آن صورت نگرفته است.

بدین معنی که این مجتمع می‌توانست در هر مکان دیگری ساخته شود و وجه تمایزی به لحاظ وجود توپوگرافی زمین و مناظر زیبا در دور دست برای مجتمع ایجاد نشده است.

نحوه هم پیوندی مجتمع با بافت اطراف بدلایل فوق،‌ بسیار ضعیف ارزیابی می‌شود.

استفاده از مصالح یکنواخت و عدم وجود شکستگیها در نما نیز یکی از دلایل دیگری است که به بی‌روح بودن مجتمع دامن می‌زند.

مجموعه در تدارک بدنه شهری بلوار وکیل ‌آباد نیز بی‌توجه بوده و اولین ردیف مسکونی بافاصله‌ای 20 متری از حاشیه ایجاد گشته‌اند.

مجتمع در تعامل با بافت اطراف ناموفق بوده و حالتی بسته به خود گرفته است چنانکه هیچگونه روزنه‌ای در رخنه فضای خارج به داخل یا داخل به خارج وجود ندارد. ارتفاع طبقات نیز در کل مجتمع 4 طبقه بر روی پیلوت بوده و تنوعی در ارتفاع طبقات دیده نمی‌شود.

بطور کلی چند عامل موجب ایجاد یکنواختی در سازمان کالبدی – فضایی مجتمع گشته است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

نظم ردیفی و خطی یکنواخت بلوکها و عدم تنوع در ان ارتفاع یکسان تمامی بلوکها عدم وجود شکستگی‌ها در ارتفاع استفاده از مصالح بطور کلی چند عامل موجب ایجاد یکنواختی در سازمان کالبدی – فضایی مجتمع گشته است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد

نظم ردیفی و خطی یکنواخت بلوکها و عدم تنوع در آن ارتفاع یکسان تمامی بلوکها عدم وجود شکستگی‌ها در ارتفاع استفاده از مصالح یکنواخت و ایجاد نمایی دوبعدی و بدون عمق سایه و برجستگی و فرورفتگی فاصله کم بلوکها عدم توجه به محیط اطراف و بارگذاری زیاد در زمین مسکونی

بررسی نظام دسترسی‌ها و الگوی حرکت سواره و پیاده

دسترسی سواره به بلوکها از طریق یک ورودی در لبه غربی مجموعه و انتقال حرکت به دو محور اصلی در دو لبه سایت صورت می‌گیرد هر دو بلوک مقابل هم از یک محور مشترک سواره استفاده می‌کنند و دو بلوک مقابل در سمت دیگر دارای یک فضای باز در مقیاس دو بلوک هستند بعبارت دیگر در یک سمت بلوک (جنوب یا شمال)‌ محور دسترسی سواره و در سمت دیگر (شمال یا جنوب) فضای باز در مقیاس دو بلوک قرا ردارد با توجه به عدم قطع مکرر سایت بصورت عرضی توسط محور سواره و وجود یک فضای باز خطی که حرکت پیاده را هدایت می‌کند تداخل چندانی بین حرکت پیاده و سوار دیده نمی‌شود و بدین جهت نظام دسترسی‌ها مثبت ارزیابی می‌شود پیلوت ساختمانها نیز به پارکینگ‌ اتومبیل و انبارها اختصاص یافته و دسترسی مستقیم سواره به هر بلوک را میسر ساخته است.

سیستم سازه ساختمانی از نوع اسکلت فلزی و سقف تیرچه بلوک بوده و سیستم سرمایشی –گرمایشی نیز در تابستان کولر و در زمستان بخاری گازی می‌باشد.

در تفکیک حوزه‌های عام و خاص می‌توان گفت که برای هر دو بلوک فضایی اختصاصی وجود دارد که البته به علت فاصله کم بلوکها و اختصاص آن به دو بلوک در دو جهت مختلف (شمال و جنوب) نحوه استفاده از آن و مالکیت فضایی واحدها را با مشکل مواجه می‌کند که در صورت ایجاد فاصله‌ای مناسب می‌توانست بسیار بهتر مورد استفاده واقع شود.

در حوزه عام و در مقیاس کل مجتمع فضای باز خطی در محور مرکزی مجتمع قرار دارد که نقش ساماندهی کالبدی – فضایی و همچنین هدایت دسترسی پیاده را بر عهده دارد که این فضا نیز در مقیاس کل مجتمع کافی به نظر نمی‌رسد بطور کلی میزان توده و فضای با یکدیگر تعادل ندارد و توده بر فضا غلبه یافته است و تعداد واحدهای مسکونی با میزان فضای باز موجود چه در مقیاس بلوک و چه در مقیاس کل مجتمع هماهنگ نمی‌باشد.

بررسی پلان معماری

پلان تمام واحدها (1008 واحد)‌در یک تیپ بصورت دو خوابه با متراژ 75 متر و در چهار طبقه روی پیلوت طراحی شده‌اند در هر طبقه نیز 4 واحد قرار دارند که دو واحد آن نور شمال و دو واحد نور جنوب می‌گیرند و بدین جهت دو واحد از دسترسی به نور مستقیم خورشید محروم هستند.

در طرای فضاهای داخلی نیز جداسازی فضای عمومی و خصوصی نسبتا رعایت شده است اتاق خوابها کوچک بوده و با کمبود کمد لباس و رختخواب مواجه می باشد فاصله و محل قرارگیری حمام نسبت به اتاقهای خواب مناسب بوده اما محل سرویس بهداشتی نسبتا دور می‌باشد ضمن اینکه از مزیت قرار گیری سرویس بهداشتی در نزدیکی ورودی نباید چشم پوشی کرد محل آشپزخانه نسبتا مناسب است هرچند اگر به عنوان مفصلی در بین فضاهای عمومی و خصوصی واقع می‌شد کاربری بهتری می‌یافت.

مساحت تراس کم بوده قرارگیری آن در مجاورت آشپزخانه نقشی خدماتی به آن داده است و در عین حال که مقداری از کمبود فضای آشپزخانه و کوچکی آن را جبران می‌کند.

سایر عملکردها نظیر چشم انداز و استفاده از فضای باز را محدود کرده است ضمن اینکه به علت فاصله کم بلوکها نقش چشم اندازی تراس و همچنین پنجره‌ها بطور خودکار حذف شده است و در ورای هر پنجره تنها دیواره صلب بلوک مقابل و پنجره واحد روبرو را می‌توان مشاهده کرد که خود بر اشراف فضایی دامن می‌زند فضای ورودی نیز کوچک بوده و نمی‌تواند نقش رختکن و کفشکن را بخوبی ایفا کند و تنها به عنوان یک مفصل حالت جداکننده بین فضای سرویس پله و فضای داخلی خانه را بر عهده می‌‌گیرد.

زير نظر :

دفتر بافت هاي تاريخي

به جهت حفظ و احياء ابنيه تاريخي محدوده 300 هكتاري شهر مشهد در بافت پيرامون حرم مطهر رضوي و زير نظر اداره ميراث فرهنگي مشهد‘ دفتر بافت هاي تاريخي ( خانم مهندس اكبري) بازديدهاي ميداني و بررسي و مطالعه آثار انجام پذيرفته و حاصل فعاليت ها در دفترچه پيش رو ارائه گرديده است.

اميد است فعاليت صورت گرفته در گام هاي بعدي به حفظ و ابقاء آثار ملي كشورمان كمك موثري نموده باشد.

دفترچه پيش رو حاصل مطالعه و بررسي وضع فعلي آثار ثبتي در چند بخش مجزا و در طول بازديدهاي ميداني از آثار مي باشد كه تنظيم هر بخش به علت احساس نياز به بازبيني در اطلاعات گذشته بوده است.

محله بندي ابنيه : از گذشته شهر مشهد محلات بزرگ و به هم پيوسته اي به يادها مانده است كه در مجموع مشهد قديم را تشكيل مي داده اند محلات : نوغان

در اين مجموعه به دسته بندي آثار و فصل بندي با توجه به اين موضوع پرداخته ايم .

در بررسي هر يك از آثار و ابنيه در بافت پيرامون حرم مطهر سه موضوع مهم و مجزا مورد توجه بوده است .

-       ارائه نقشه كروكي

-       اصلاح آدرس هاي موجود

-       جدول گوياي وضع ظاهري و فعلي هر بنا

... و عكس هاي الحاقي مربوط به هر اثر

كه به توضيح هر بخش و چگونگي تنظيم آن مي پردازيم:

-       در اولين گام از مطالعات بازديدهاي ميداني انجام شده در محدوده، ضرورت ارائه نقشه كروكي مناسب از موقعيت شهري هر اثر به منظور سهولت دسته بندي و نيز با توجه به نقايص موجود در دفترچه هاي ثبتي احساس شد.

بدين منظور كروكي هاي مربوط به هر بنا به طور اصلاحي ارائه گرديده است. شايان ذكر است كه به منظور شناسايي بهتر موقعيت هر اثر محدوده آن با توجه به موقعيت قرارگيري آن نسبت به يكي از چند خيابان بزرگ و اصلي مجاور حرم رضوي و نيز با توجه به جهت شمال جغرافيايي مشخص گرديده است.

- گفتني است چنانچه كروكي هاي ارائه شده به طور يكجا و در نقشه كلي شهر مشهد مورد نياز باشد مي توان از ارائه كامپيوتري آثار كه موجود در دفتر بافتهاي تاريخي (اداره ميراث فرهنگي) مي باشد بهره برد.

- دومين مرحله فعاليت مربوط به اصلاح آدرس هاي موجود براي هر يك از ابنيه ثبتي مورد بررسي مي باشد . در اين بخش با توجه به اين موضوع كه بافت قديمي شهر مشهد به طور طبيعي از لحاظ توزيع كوچه ها و خيابان ها داراي پيچ و خم ها و دشواريهايي مي باشد و نيز اين موضوع كه به همين دلائل آدرس هاي فعلي در دفترچه هاي ثبتي داراي نقايص و مشكلاتي است. آدرس هاي اصلاحي با ذكر خيابان هاي اصلي و محدوده هر يك از ابنيه تا حد امكان از مسيرهاي مناسب تر به منظور دسترسي سهل و آسان تر ارائه گرديده است.

- در بخش آخر جدولي از وضعيت فعلي بنا تنظيم گرديده است. در ارائه جدول سعي شده است از ديد بازديد به مطالعه وضعيت ظاهري و كلي بنا در حال حاضر و نيز كيفيت ماندگاري و كاربري كنوني و گذشته بنا و يك سري مطالب از لحاظ ارزش هاي معماري مانند تزئينات معماري پرداخته شود.

- توضيحات هر يك از عناوين جدول و منظور از آنها در ادامه آمده است.

ارزش گذاري ابنيه :

در ابنيه تاريخي مورد بررسي مواردي داراي تزئينات و ويژگي هاي معمارانه ارزشمند و قابل توجهي چه از لحاظ نما و تزئينات و چه از لحاظ خصوصيات فضايي مي باشند. اين بخش تحت عنوان با ارزش نام گذاري گرديده است. بناهايي كه از لحاظ ويژگي هاي ذكر شده در مرتبه پائين تري قرار مي گيرد با عنوان ارزش ميانه و آن دسته كه تقريباً فاقد ويژگي خاصي مي باشند در رديف كم ارزش طبقه بندي شده اند.

وضعيت كاربري:

با توجه به اين كه كاربري كنوني اغلب ابنيه با كاربري گذشته آنها متفاوت مي باشد، بخشي از جدول به بررسي اين موضوع اختصاص يافته است.

طبقات بنا :

با توجه به بازديدهاي ميداني انجام شده اكثر بناهاي ثبتي 1 يا 2 طبقه مي باشند. به همين دليل قسمت مربوطه در جدول به اين دو حالت تقسيم بندي شده است. (لازم به ذكر است كه تنها بناي 3 طبقه موجود در طرح 300 هكتاري سراي عزيزا... اف مي باشد كه در صفحه مربوطه ذكر شده است.)

كيفيت ماندگاري بنا:

در بررسي آثار آن دسته از ابنيه كه تا حدود 70% از آنها هنوز نياز چنداني به مرمت و بازسازي ندارد تحت عنوان سالم ارائه شده است. اگرچه اين ابنيه چندان كه قيد شد 100% سالم نيستند.

بخش قابل ملاحظه اين فهرست شامل ابنيه اي است كه تا حدود 40% سالم مي باشند و به عقيده ما براي جلوگيري از نابودي و تخريب طبيعي آنها نياز فوري به مرمت و بازسازي آنها احساس مي شود . اين دسته تحت عنوان نيمه سالم طبقه بندي گرديده وعده خيلي كمي از آثار تقريباً تا حدود 80% تخريب شده و شكل ظاهري و حتي كاربري فضاها در بخش هايي قابل تشخيص و مرزبندي نمي باشد. اين ابنيه در جدول ارائه شده در قسمت مخروبه جاي گذاري شده اند.

وضعيت بهره برداري :

در بازديد ميداني به عمل آمده بناهايي كه به طور كامل از همه بخش هاي آن استفاده مي شود در بخش فعال و آن دسته از ابنيه تاريخي كه بنا به دلايل بخشي از بنا توسط مالكين مورد اسفتاده قرار نمي گرفت. در بخش نيمه فعال و همچنين ابنيه اي كه هيچ بخش آن مورد استفاده قرار نمي گيرند تحت عنوان غير فعال طبقه بندي شد. به عنوان مثال منازل قديمي فاقد سكنه در اين دسته جاي مي گيرند.

تزئينات معماري:

مطالعه اين بخش بيشتر از لحاظ نمايي و تزئينات ظاهري صورت گرفته و از آنجائي كه تزئينات ابنيه تاريخي مشهد در اكثر موارد در دو قالب كلي كاشي كاري و آجركاري قرار ميگ رد. در دو بخش مجزا به بررسي اين موضوع پرداخته ايم. ساير تزئينات كه شامل تزئينات گچي، نقاشي، فلزكاري، چوب كاري و ... مي باشند در يك بخش كلي تحت عنوان ساير گنجانيده شده است.

مسجد بالاسر:

مسجد بالاسر بعد از روضه منوره از لحاظ قدمت تاريخي ترين بناي حوزه حرم مطهر است. اين مسجد كوچك در غرب بقعه منوره و بالاسر مبارك بين حرم و رواق دارلاسياده است و داراي هشت متر طول، چهار و نيم متر عرض و ده متر ارتفاع مي باشد.

مسجد بالاسر داراي سه صفه شرقي، غربي و شمالي است. صفه شرقي به حرم مطهر متصل مي باشد. زائران پس از طواف و زيارت از طريق آن به مسجد بالاسر وارد مي شوند. به اعتقاد: الصلوه عند راس الامام در آنجا دو ركعت نماز زيارت به جا مي آورند.

تزئينات و كاشي كاري ازاره مسجد بالاسر عين ازاره حرم مطهر و در ادامه آن است. در بالاي ازاره كتيبه سنگ حرم با ابيات فارسي به خط نستعليق و با رنگ سياه، حد فاصل بين ازاره مسجد و معرق كاري ديوارها را تشكيل مي دهد.

در معرق كاري مسجد بالاسر، آياتي از قرآن و نيز عباراتي مانند يا مجيب دعوه المضطرين مكتوب است.

سابقه تاريخي مسجد بالاسر:

بنا به شواهد تاريخي، مسجد بالاسر را ابوالحسن عراقي معروف به دبير در سال 425 هـ.ق حدود هزار سال قبل ساخته در دوره غزنويان و مدفن او در جوار همين مسجد است.

مدرسه پريزاد:

از بناهاي عهد تيموريان مربوط به قرن نهم و از آثار تاريخي حوزه حرم مطهر است. اين بناي تاريخي در جنوب غربي حرم مطهر و در شمال غربي مسجد گوهرشاد قرار دارد و به رواق دارالولايه متصل مي باشد.

مدرسه پريزاد تقريباً همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شده، باني مدرسه بانو پريزاد، نديمه گوهرشاد است. اين بنا در سال 1019 هـ.ق در عصر صفويه توسط نجف قليخان بيگلربيگي قندهاري تعمير و مرمت شد كه جريان مرمت مدرسه در كتيبه اي بر كاشي معرق مكتوب مي باشد. تزيينات اين مدرسه، نقوش اسليمي و كاشيكاري سر در غرفه هاي طبقه زيرين و آجركاري سر در آنها است. از اين مكان كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي بازسازي شد اكنون به عنوان بخش پاسخگويي به سوالات شرعي و اطلاع رساني استفاده مي شود.

مدرسه دودر:

اين بناي تاريخي نيز در جنوب غربي روضه منوره و در ضلع شرقي صحن جمهوري اسلامي مقابل مدرسه پريزاد قرار دارد. نام اصلي اين مدرسه، يوسفيه بوده كه بعدها به مدرسه دودر معروف شد. اين بنا نيز از آثار دوره تيموريان مي باشد كه در عصر شاهرخ تيموري ساخته شده است. باني مدرسه غياث الدين امير يوسف خواجه بهادر از امراي عصر تيموري در خراسان است.

وي در سال 843 هـ.ق مدرسه را بنا نهاد. اين بناي تاريخي كه از لحاظ تزيينات، نمايانگر هنر عصر تيموري است داراي كاشي كاري با خطوط و نقوش زيبايي مي باشد. بناي مدرسه به سبك چهار ايواني و در فواصل ايوانها، حجره هاي فوقاني و تحتاني آن محل سكونت طلاب بوده است.

اين مدرسه نيز پس از پيروزي انقلاب اسلامي بازسازي شد و امروزه تحت عنوان دارالقران استفاده مي شود.

دانشگاه علوم اسلامي رضوي : (مدرسه ميرزا جعفر)

بخشي از بناي اين مركز بزرگ علمي، تلفيقي از دو مدرسه علميه قديمي خيرات خان و ميرزاجعفر است.

بناي دانشگاه علوم اسلامي رضوي كه ساختمان آن مشتمل بر مدرس ها و حجره هاي متعدد است حول ميان سرايي كه با حوض ها و فضاي سبز با شكلي نو تلطيف شده با ساختاري 4 ايوانه شكل گرفته است.