اوقات فراغت :  

ماده یک قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، یک سوم از اوقات فراغت هر فرد ایرانی را پس از فراغت از کار و خوابیدن به گذران اوقات فراغت و تفکر و اندیشیدن (عبادت) تخصیص داده است.

در متون، فراغت به معنای آسودگی و آسایش و آزاد بودن که تلویحا آزادی از کار و هرگونه عمل جبری در آن  نهفته شده، آمده است اوقات فراغت از زمانی که بعنوان یک مقوله جامعه شناسی مورد نظر قرار گرفته از نظر گاههای گوناگون تعاریف متفاوتی برای آن قائل شده‌ اند در فرهنگ لیتره (littre) فرصت و زمانی که پس از انجام رساندن کار و شغل روزانه باقی می‌ماند آمده و لغتدان دیگری چون اوژ (Ause) برای فراغت یا لیژور (leisure) مفهومی جدید و محدودتری قائل شده و آنرا سرگرمی تفریحاتو فعالیتهای دانسته که هنگام آسودگی از کار عادی با شوق و رغبت به آنها روی می‌کنند. امروز مفهوم فراغت اوقاتی که کار نمی‌کنیم می‌باشد.

دو مازیه جامعه شناسی فرانسوی ،‌ فراغت را چنین بیان می‌کند مجموعه فعالیتهایی که شخص پس از رهایی از تعهدات و تکالیف شغلی خانوادگی و اجتماعی با میل و اشتیاق به آنها می‌پردازد و غرضش استراحت ، تفریح یا توسعه دانش خود یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور آوردن استعدادهای خلاقیت و یا بالاخره بسط مشارکت آزادانه در اجتماع » است این تعاریف در عین داشتن نکات عمومی و مشترک برای کلیه گروههای اجتماعی و فرهنگی مصداق دارد.

از بیان مطالب فوق چنین نتیجه می‌شود که اوقات فراغت 2 وجه دارد.

اول: وجه عملکرد و کیفی که لزوما با نوعی رضامندی و خلاقیت همراه است .

دوم: وجه ساختاری که از نظر فرم و شکل بایستی با ساختار انسانی و خانواده برای رفع نیازها تکیه نماید.

نظریه پردازانی که بر جنبه‌های ساختاری و فضایی (Spatial) اوقات فراغت تکیه داده‌اند، تاکید بر انطباق نوعی فرم با عملکرد (فانکشن)‌ دارند. فرمی و شکلی که ناشی از رفتار و احتیاجات انسانی، خانواده و جامعه باشد. خصلت‌ها  و ویژگیهای ساختار این فضاها برای گذران اوقات فراغت را بشرح زیر می‌توان خلاصه کرد:

1-       ایجاد شرایطی برای خصوصی بودن و تنهایی برای فرد و خانواده‌اش (محرمیت)

2-       ایجاد ارتباط با طبیعت یا پدیده‌های طبیعی که انسان را بر هستی و گذران مرتبط سازد.

3-       برخورداری و ارائه موقعیت مکانی و زمانی که در اختیار قرار می‌دهد و نوعی آزادی در تملک زمان، وقت و مکان برای فرد و خانواده بوجود می اورد.

4-       فراهم آوردن زمینه‌های تجمع و همگرایی اجتماعی با مردم و کسانی که بی‌واسطه و تصادفی جمع شده‌اند و نوعی برخوردهای رو در رو اجتماعی برای فرد ایجاد می‌کند.

5-       ایجاد انگیزه‌های مسرت و شادمانی و هر انگیزه‌ای که برای مدتی تفکر و اندیشه او را به مسائلی غیر از آنچه که در مسیر فعالیتهای زندگی روزمره و شغلی داشته است خارج می‌سازد.

6-       ارائه امکانات قابل دسترسی و مورد قبول از نظر اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی باشد.

7-       تنوع در فضاها و تفاوت در اندازه‌ها می‌تواند فضاها را برای گروههای مختلف قابل شناسایی و وضوح نماید.

8-       زمینه خلاقیت و کنجکاوی را فراهم آورده و جنبه‌های فرهنگی و آموزشی آن پیام آورباشد.

9-       ضمن ایجاد نوآوری و ابهام انگیزی در فضاسازی ، نوعی ارتباط ارگانیک با سلایق داشته باشد.

ایده‌های طراحی پروژه    

پروژه مجموعه فرهنگی ورزشی و اقامتی مخابرات خراسان رضوی به مساحت حدود 32 هکتار در کیلومتر 18 جاده مشهد شاندیز (سایت ویرانی) واقع شده است.

در طرح این مجموعه چند عامل مهم مد نظر قرار گرفته.

1-     پاسخگویی به مسایل فضایی و کالبدی در مقیاس شهر مشهد

2-     پاسخگویی به مسایل عملکردی و زیبایی شناختی در مقیاس معماری مجموعه

3-     ایجاد هویت و فرم‌های نمادین و طراحی فراگیر در مجموعه با توجه به موقعیت مناسب و پتانسیل‌های پروژه

در مرحله اول طراحی پس از بررسی ها و مطالعات اولیه سایت به استقرار و مکانیابی عناصر درون سایت با توجه به ویژگیها و پتانسیل‌های موجود پرداخته شد و سعی بر ایجاد فضاهایی پویا گردید.

در ادامه پیشبرد طرح ، نقطه ورودی اصلی به مجموعه پس از گذر از دروازه‌ اصلی میدان تعبیه شده که حرکت و پخشایش بار از آنجا صورت گیرد. مکانیابی این بخش به گونه‌ای انجام شد که استفاده کنندگان از مجموعه قدرت انتخاب و آزادی در فضا داشته باشند و در ادامه با طراحی مسیرهای دسترسی سواره و پیاده لازم علاوه بر ایجاد سیرکولاسیون سیال و روان در مجموعه به ایجاد هیجان و انگیزه لازم در کل مجموعه کمک نمودیم چرا که انسان در مسیرهای منحنی‌ و دوار زاویه دیدها و نماهای مختلفی را مشاهده می‌کند و این عمل باعث می‌شود که بسیاری از پرسپکتیوهای زیبا را در حال حرکت مشاهده نماییم همچنین در حاشیه سایت، مسیر امنیتی برای کنترل و حفظ امنیت تعبیه شد.

در ادامه در پی مطالعه ارزشها و نقاط قوت و ضعف سایت و برنامه ریزی فیزیکی به طراحی و استقرار عناصر اصلی طرح در محل‌های مورد نظر پرداخته شد.

در طراحی هندسه کلی سایت هدف این بوده که مجموعه فاز به فاز اجرا گردد منتها بدلیل اینکه ممکن است در مدت زمانی طولانی کل سایت ساخته شود طراحی به گونه‌ای انجام شده که بخش‌های مختلف مجموعه دردرون خود نوعی تکامل داشته باشند و باالحاق سایر بخشها این تکامل و تعامل ادامه داشته باشد لذا طرح به گونه‌ای است که در زمان اجرای مرحله به مرحله هر کدام از مراحل،  هندسه استوار و پایداری برای خود داشته باشند. و در نهایت در طرح کلی ما شاهد یک انسجام طراحی شده در کل عناصر سایت با هم خواهیم بود.

در طراحی این مجموعه سعی شده با توجه به رسالت شرکت مخابرات مجموعه‌ای عام المنفعه با تاکید بر ساختار تکنولوژیک و امروزی ایجاد شود. همچنین سعی شده مجموعه‌ای خاص و متمایز از دیگر پروژه‌های مشابه با تاثیرپذیری در فرم و تشکیل خط آسمان مناسب مطرح شود.

از دیگر نکات قابل ذکر در ایده‌های طراحی مجموعه ،‌توجه به نوعی طراحی فراگیر به نحوی که تمامی سایت از طرحی زیبا ، سیال و روان ضمن جوابگو بودن به کلیه عملکردهای لازم برخوردار باشد. همچنین به امکان سنجی بستر طرح و ایجاد این امکان از طریق بکارگیری طبیعت و معماری خطوط و سطوح و احجام (به شکل معماری حقیقی یا مجازی) در راستای تقویت بخشی به پروژه اقدام شده است.

در برخورد با فضای میانی سایت یعنی مجموعه مایکروویو سعی بر این شده که بتوانیم مسیرهای دسترسی اصلی سواره  به این مجموعه در وضع موجود را تغییر دهیم و سعی کنیم از توپوگرافی موجود در این بخش استفاده لازم را در جهت فضا سازی بنماییم همچنین ساختمانهای آن بخش را با بکارگیری فضای سبز و درختچه‌هایی با ارتفاع مناسب کمرنگ نماییم.

توپوگرافی موجود در این بخش امکان استفاده از معماری تفریق را در دل این تپه ایجاد می‌کند.

ورودی اصلی مجموعه با سر در طراحی شده به شکلی قرار گرفته که به رینگ میانی مجموعه به راحتی اتصال پیدا می‌کند و در این بخش میدان و فضای پارکینگ عمومی تعبیه شده است. استفاده کنندگان به دو جهت اصلی می‌توانند هدایت شوند مسیر اول از میدان ورودی به سمت شرق زمین هدایت می‌شوند که فضاهایی مثل ورزش صبحگاهی ، دریاچه ، بوفه روی دریاچه ،‌آلاچیق و در ادامه به زمینهای ورزشی متنوع مثل تنیس ، والیبال ، بسکتبال ، فوتبال و همچنین در ادامه به سمت شرق سایت سالن ورزشی چند منظوره پیش بینی شده است. از دریاچه این بخش چندین استفاده به عمل آمده است علاوه بر طراوت و زیبایی که آب به مجموعه می‌بخشد امکان استفاده از آن در جهت ورزشهای آبی چنانچه مورد نظر کارفرما باشد مقدور است . استادیوم ورزشی به شکل یک مجموعه ورزشی دیده شده است که  امکان ورزش دو میدانی در آن فراهم باشد. و برای مرحله اول کار ، جایگاه تماشاچیان در جهت غرب استادیوم (پشت به نور غرب) تعبیه شد.

جمعیتی در حدود 1500 تا 2000 نفر برای تماشاگران در این مرحله پیش‌بینی نمودیم و چنانچه این جمعیت رو به فزونی باشد توسعه در جهات لازم برای مجموعه استادیوم قابل پیش‌بینی است پیست دوچرخه سواری هم در درون مسیر حاشیه‌ای سایت (رینگ امنیتی) تعبیه شده که امکان استفاده از یک مسیر گسترده و طولانی برای ورزشکاران فراهم باشد.

برای جلوگیری از عدم تداخل در دسترسیها و عملکردهای چندگانه مجموعه، از خیابان کنار گذر سایت مسیر و دروازه‌ای به داخل سایت گشوده شد که این مسیر باعث دسترسی مناسب به مجموعه مایکروویو و استادیوم ورزشی و سایر قسمتهای لازم را می‌شود برای این بخش نیز پارکینگی با سطح مناسب حدودا برای 200 دستگاه خودرود پیش بینی شده است.

تفکیک ورودی این بخش چندین خاصیت دارد. اول که باعث می‌شود که هیاهو و شلوغی مربوط به ورود و خروج استفاده کنندگان از فضا به داخل سایر بخش‌ها کشیده نشود دوم فاصله مناسب استادیوم با جاده اصلی باعث ایجاد فضای امن و راحتی برای ورزشکاران گردد که حضور ورودی مجزا و پارکینگ مجزا به این آرامش کمک می‌کند سوم این ورودی به مجموعه مایکروویو هم سرویس دهی می‌کند و چنانچه لازم باشد خودروهای سنگین وارد مجموعه مایکروویو شوند آرامش مجموعه و خانواده‌ها تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.

حراست و حفاظت از مجموعه تاسیسات درون سایت (مایکروویو) هم به شکلی در نظر گرفته شده که دیوارهای ارگانیک با ارتفاع کوتاه در پیرامون این مجموعه شکل گرفته شده و با حصارهای مشبک مانند در بالای دیوار (فنس) حراست صورت میگرد.

پس از گذر از ورودی اصلی در جهت غرب سایت با فضاسازی‌های لازم ، مجموعه فرهنگی مجموعه تعبیه شده است که این مجموعه فرهنگی در امتداد محور پیاده بسیار قوی که به شکل خطی طراحی شده قرار گرفته است. فرم و حرکت آزاد این مجموعه به شکلی قرار گرفته که خود یک المان و نماد خاص در مجموعه باشد در روبروی آن هم آمفی‌تئاتر روباز قرار گرفته که امکان اجرای برنامه‌های لازم بخصوص در شبها را برای خانواده‌ها داشته باشد. در اطراف مجموعه فرهنگی سعی شده که فضاسازی‌های لازم با طراحی کفسازی‌ها و المانها و باغ مجسمه صورت گیرد تا به مقوله فرهنگ در این بخش اهمیت و ارزش خاص داده شده باشد.

در جداره جنوب غربی سایت هم ورود و خروج وسایط نقلیه برای استفاده کنندگان از بخش‌های غربی مجموعه پیش‌بینی و طراحی شده است. همچنین در این بخش نیز با ایجاد پارکینگ‌ها و فضاسازی با درختان و آب روان و سطوح سبز رفاه و زیبایی و آرامش به این جبهه سایت داده شده که افراد می‌توانند به سمت رستوران و در ادامه مجموعه باغ تابستانی و تالار گردهمایی در فضای باز و آلاچیق‌ها راه یابند.

در ادامه طراحی جبهه غربی سایت به سمت شمال غرب فضاهای اقامتی خانواده‌ها به شکل ویلا یا آلاچیق و ... ایجاد شده است که در قالب یک هندسه خطی و ارگانیک به نحوی که با هندسه زمین درگیر باشد طراحی شده‌اند هتل آپارتمانهایی در لایه بعدی این فضاها قرار گرفتند که کشیدگی شرقی غربی دارند و می‌توانند از نور مناسب بهره‌مند گردند. همچنین فضاهای لازم برای بازی خردسالان نیز در دل این مجموعه تعبیه شده است که به خانواده‌ها امکان تفرج و گردشگری بهتر را بدهد. در ابتدا شروع حد فاصل فضاهای اقامتی و رفاهی نیز هتلی به شکل برج مانند تعبیه شده است که هدف از جانمایی این هتل در این بخش علاوه بر عملکرد اصلی آن دیدبه آن از جاده اصلی بوده است همچنین طرح توسعه و گسترش برای آن در سایت در نظر گرفته شده است قرارگیری فضاهای اقامتی و مکانیابی این فضاها بر اساس استفاده مناسبی از دید و منظر، مناظر اطراف و رودخانه و سایر امکانات مجموعه در نظر گرفته شد و در ادامه سایت به سمت شمال طرح توسعه و گسترش این فضاها پیش‌بینی شده است.

برای ایجاد تنوع و زیبایی بیشتر در وسط سایت از فضاسازی‌ها با طرح‌های ارگانیک به شکل مسیرهای حرکتی پلکانی ، سطوح شکسته و استراحتگاههایی آلاچیق‌ها مانند و محل عرضه نوشیدنی و غیره استفاده شده است.

مسیرهای حرکتی درون مجموعه به شکل کاملا سیال و روان قرار گرفته‌اند و این مسیرها به وسیله پوشش‌های سبز احاطه شده‌اند که هم در هندسه کلی فضا با ترکیبی مناسب‌تر قرار گیرند و هم اینکه لطافت و طراوت حاصله از گیاهان باعث ایجاد احساس مناسب و شعف در استفاده کنندگان شود.

در طول طراحی پروژه سعی بر این بوده که تمامی بخش‌های سایت از معماری مناسب و طراحی شاخص بهره‌مند باشد. و حتی در بعضی بخش‌ها سایت سعی شده به نوعی از معماری سبک high-tech که به نوعی ساختار تکنولوژیک دارد استفاده شود و از پتانسیل‌های موجود مثل نور ، دید و منظر، راه‌ها ، پوشش گیاهی و سایر بخش‌ها بهره لازم برده شود.

برای تمامی بخش‌های طراحی شده با توجه به محدوده‌ها و مکانیابی‌ها سعی شده طرح توسعه و گسترش پذیری در آینده پیش بینی شود فضاهای خالی که بعضا در بعضی فضاهای سایت پیش بینی شده است (مثل شمال سایت) برای توسعه بخش‌های لازم (ورزش و یا اقامتی) پیش بینی شده است برای رستوران و باغ تالار گسترش پذیری از جهت جنوب و شمال امکان پذیر است و همچنین سایر فضاها

با توجه به اینکه گسترش سطحی شهر مشهد در سمت جاده شاندیز با سرعت صورت می‌گیرد این پروژه به صورت پروژه تاثیرگذار شهری در مقیاس شهر مشهد و استان خراسان رضوی و به نوعی پروژه ملی مبدل خواهد شد.

در بخش توجه به ضوابط،  سعی شده که با توجه به حفظ حریم سبز جاده که از آکس جاده شاندیز به عمق 70 متر داخل سایت کشیده میشود این کمربند سبز حفظ شده با توجه به ضوابط مستحدثاتی ، در این حریم وجود ندارد و فقط به فضاسازی با پوشش سبز و ایجاد رینگ امنیتی پرداخته شده است.

وجود قطار شهری نیز می‌تواند در رونق و توسعه و گسترش مجموعه در آینده نزدیک به شدت تاثیر گذار باشد . همچنین وجود ورزشگاه ثامن که جمعیت قابل توجهی را به سمت پروژه هدایت می‌کند در این راستا بی‌تاثیر نخواهد بود.

برای فاز به فاز اجرا شدن پروژه سعی شده علاوه بر آنکه هر بخش در فاز خودش اجرا شود طرح کامل باشد و در نهایت از تجمیع بخش‌ها به یک طرح هماهنگ و یکپارچه و پیوند خورده برسیم برای این منظور ، مراحل زیر به ترتیب پیشنهاد داده می شوند:

1-     کاشت پوشش گیاهی و احداث زیر ساختمانهای فضای سبز

2-     احداث زیرساختهای وزرشی و آماده‌سازی

3-     احداث زمینهای ورزشی و ابنیه ورزش

4-     شبکه بندی معابر

5-     احداث رستوران و تجهیز فضای باز اطراف و محدوده پذیرایی

6-     احداث دریاچه و تکمیل تاسیسات فضای باز و پارک

7-     احداث بخش فرهنگی

8-     احداث فضای سبز مجموعه ویلایی، ویلاها ع هتل‌ آپارتمانها و اقامت موقت

9-     احداث هتل و سایر بخش‌های مرتبط با اقامت

10- توسعه بخش‌های لازم در صورت صلاحدید کارفرمای محترم

پروژه مجموعه فرهنگی ورزشی و اقامتی مخابرات بدلیل استقرار در موقعیت مناسب منطقه گردشگری مشهد ، پروژه‌ای عام المنفعه و سودآور خواهد بود چرا که به دلیل جاذبه‌های خاص که در آن می‌توان تعبیه کرد عده‌ زیادی از همشهریان و مسافران و زائران را در قلب خود پذیرا خواهد بود ضمن اینکه بسیاری از فضاهای آن مثل رستوران و باغ تالار برای مواقع زیادی از سال در اختیار عموم مردم خواهد بود و صرفه اقتصادی و توجیه اقتصادی را برای این پروژه عظیم می‌توان پیش‌بینی نمود.

امید به آنکه مورد توجه و عنایت قرار گیرد.

تحقیق درباره اوقات فراغت

در گذشته اگر چه از ديشرباز اوقات فراغت مورد توجه بوده است و انسانها پس از فراغت از كار و تلاش روزانه ، اوقات فراغت را به انواع گوناگون مي گذرانده اند . چه آن تعليم و تربيت انحصاري بدوره ساساني كه قشر خاصي از آن برخوردار بودند و در اوقات فراغت به اسب سواري و تيراندازي و ورزشهاي بدني ديگر مي پرداختند و چه آن افرادي كه اوقات خويش را در قهوه خانه ها گذرانده و با گوش دادن به شاهنامه خواني و قصيده سرايي و … مي گذراندند ، همه و همه به نحوي اوقات فراغت را مي گذراندند . البته قبل از شكوفايي صنعت به گونه اي كه ما شاهد آن هستيم انسانها اغلب توان خويش را صرف تلاش كار بي وقفه مي نمودند و پس از اين كار توانفرسا ، اوقاتي را كه از كار فارغ مي شدند پس از برآورده كردن نيازهاي فيزيولوژيكي بدني براي تجديد قوا و ادامه به استراحت مي پرداختند . ولي بتدريج نيروي فكر انسان جايگزين بازوان گشت و اين روند تدريجي استفاده از نيروي عقل موجبات پيشرفت صنعت و تمدن را فراهم آورد و در اين راستا آسايش بيشتر جسم و فراغت بيشتر در واقع جايگزين بازوان انسانها گشت . و اين سير تدريجي ادامه يافت تا زماني كه انسانها به عنوان نظاره گر و مدير توليد در آمدند و با پيدايش كامپيوتر نقطه عطفي در زندگي بشريت حاصل آمد و امروزه ما شاهد هستيم كه گاهي دانشمندان به تمدن فراغت از آن ياد مي كنند .

مطالعات مورخين نشان دهنده آن است كه عهد باستان در بسياري از تمدنهاي قديم ، اوقات بيكاري صرف ورزشها و فعاليتهاي رزمي مي شده تا قدرت دفاعي جوامع ، همواره آماده مقابله با هجوم دشمنان خود باشند .

در يونان باستان پهلواني منزلت و جايگاه ويژه اي داشت و برعكس با انحطاط قدرت سياسي در روم ، فراغت خاص توانگران شده و عيش و عشرت شديد ، رواج يافت .

بقول هردوت ايرانيان قديم از سن پنج سالگي به فرزندان خود اسب سواري و راستگويي را مي آموختند . مصريان به بازيهاي قهرماني علاقه وافر داشتند . تماشاي بازيها ، پهلوانيها ، نمايشات مختلف ، اوقات قابل توجهي از شبانه روز افراد جامعه را بخود اختصاص مي داد .

نويسنده تاريخ فرهنگ ايران مي نويسد كه ايرانيان اوقات فراغت خود را به چوگان بازي ، زوبين اندازي ، شكار و كشتي مي گذرانيده اند .

عليرغم وجود برنامه هاي تفريحي و سرگرمي در بسياري از جوامع قديم ، برخي از اسناد و مدارك در خصوص زندگي اجتماعي جوامع مختلف نشان مي دهد كه مزاياي فراغت بيشتر به طبقات ممتاز جامعه اختصاص داشته است و مردم عادي براي تأمين معيشت خود مجبور به كار طاقت فرساي شبانه روزي بوده اند .

با شروع انقلاب صنعتي بتدريج تفريح و سرگرمي در اوقات بيكاري زندگي انسانها مورد توجه قرار گرفت .

اتحاديه هاي كارگري بتدريج شكل گرفت و جنبشهاي كارگري در برخي از كشورها آغاز شد و رفاه اجتماعي براي كارگران و مزدبگيران جامعه مطرح گرديد .

كاهش ساعت كار شبانه روزي ، منظور كردن مرخصي هاي سالانه ، تأمين برخي از نيازمنديهاي تفريحي و ورزشي براي كاركنان از مواردي بود كه در اين حركتهاي اجتماعي در رديف خواسته ها قرار گرفت . از نيمه دوم قرن نوزدهم و بخصوص طي قرن بيستم ، سدهاي موجود بين اشراف و عامه مردم شكسته شد . بتدريج تفريح و سرگرمي بعنوان بخشي از كار افزايش يافت .

و بالاخره طي چند دهه اخير ، دولتها ناگزير به اتخاذ تصميمات جدي و سرمايه گذاري در خصوص اوقات فراغت براي اقشار مختلف بويژه كاركنان بخشهاي مختلف و كارگران و جوانان شدند . اختراع راديو ، تلويزيون از يكسو ، صنعت سينما از سوي ديگر و رشد فزاينده مطبوعات تحول عظيمي را در چگونگي گذراندن اوقات فراغت پديدار ساخت و به طور كلي اوقات فراغت از محدوده امتيازات طبقات ممتاز جامعه خارج و جنبه عمومي و همگاني گرفت . بقول نويسنده اي در قرن بيستم ، نوعي نهضت اجتماعي با همت اتحاديه هاي كارگري براي كاستن ساعات كار تحت عنوان «نهضت تفريحات سالم» پديد آمد تا وسايل يك زندگي خلاق و مسرت بخش را براي كارگران در اوقات فراغت بعد از يك كار طولاني و خسته كننده روزانه مهيا سازد .

اولين رساله در طرفداري از اوقات فراغت براي كارگران اروپا «با عنوان حق تنبل بودن» توسط «پل لامارك» تدوين شد .

در آمريكا «تورستون وبلن» با تدوين كتاب «نظريه طبقه ، فارغ از كار» جامعه شناسي اوقات فراغت را پايه گذاري كرد . و در سال 1924 دفتر بين المللي كار نخستين كنفرانس بين المللي را درباره وقت آزاد كارگران بر پا كرد كه نظر عمومي اهميت دادن به اوقات فراغت بود . فراغت به مفهوم جديد ، پديده حاصل از پيشرفت صنعت و تكنولوژي است و در مسير تحول آن حالت انفعال بطور وضوح ديده مي شود . يعني همراه با همگاني و عمومي شدن بتدريج حالت تحرك و فعالانه خود را از دست مي دهد .

بازيهاي عمومي ، پهلواني و ورزشهاي باستاني جاي خود را به ورزشهاي حرفه اي داد .

عده قليل ورزشكار ، ديگران را سرگرم مي كنند و بقول «رابرت ليند» اوقات بيكاري در حوالي سال 1925 به تلاش جمعي و تحرك و محاوره مي گذرد ولي از سالهاي 1945 به بعد راديو و تلويزيون بر اوقات مردم تسلط پيدا مي كند بگونه اي كه بيشترين و بهترين ساعات فراغت در پاي تلويزيون سپري مي شود .

بطور خلاصه مي توان گفت كه در قرن حاضر بويژه از نيمه دوم قرن بيستم ، توجه به اوقات

فراغت اقشار مختلف مردم و سياستگذاري در اين خصوص از وظايف دولتها محسوب شده و در

اغلب كشورهاي جهان سازمانها و نهادهاي مختلفي در اين خصوص ايجاد شده اند .

در كشور ما نيز اوقات فراغت از سوي دولت ، از زمان قاجار مورد توجه قرار گرفته و رژيم با ايجاد سازمانها و مؤسسات مختلفي نظير سازمان تربيت بدني ، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان ، وزارت فرهنگ و هنر و … بطور مستقيم و مؤسساتي چون نخست وزيري با ايجاد كاخهاي جوانان ، جمعيت شير و خورشيد سابق با ايجاد خانه هاي جوانان ، جمعيت گروههاي مختلف وابسته به دربار ، بطور غير مستقيم در مورد اوقات فراغت گروهها مختلف بويژه نوجوانان و جوانان مشغول سياستگذاري بوده اند . علاوه بر آن بخش خصوصي . بطور گسترده اي با ايجاد مراكز ظاهراً تفريحي ، ورزشي ، فرهنگي رسالت خود را در انحراف نسل جوان بخوي ايفا مي كرد .

مقايسه اماكن و مراكز مختلف گذران اوقات فراغت در بعد منفي و مثبت در سالهاي پايان عمر طاغوت بخوبي بعد فاجعه را نشانگر است ؛ كه نمونه اي از آن را در كلام امام راحلمان شنيده ايم كه «تعداد مشروب فروشي ها چندين برابر تعداد كتابخانه ها و حتي كتابفروشي ها بوده است» . با پيروزي انقلاب اسلامي در زمينه اماكن مربوط به اوقات فراغت از يك سو و سياستگذاريهاي اوقات فراغت از سوي دولت از طرف ديگر تحولاتي پديدار شد مراكز فساد و فحشاء و تخريب كننده نسل جوان برچيده شد و با تدابير مهم از مكتب اسلام سازمان تربيت بدني و كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و … جاني تازه گرفتند و تلاشهاي گوناگون در بهره برداري مطلوب از اوقات فراغت بخصوص براي نسل جوان آغازيدن گرفت . ولي محدوديت امكانات و افزايش جمعيت بگونه اي است كه توازني بين برنامه هاي مختلف مربوط به اوقات فراغت با جمعيت موجود وجود ندارد . و اين مسئله در حال تداوم بوده و يك بسيج عمومي و سرمايه گذاري همه جانبه دولتي و ملي را طلب مي كند .

فراغت در فرهنگهاي لغوي :

فراغت در فرهنگ فارسي معاني مختلفي دارد از جمله در فرهنگ دهخدا به معني فرصت و مهلت و مجال ، آسايش ، آرامي ، استراحت و ضد گرفتاري از كار و شغل عنوان شده است .

در فرهنگ معين تأليف دكتر محمد معين : پرداختن از كار و استراحت و آرامش .

و در فرهنگ عميد به معني آسودگي ، آسايش ، آسوده شده از كار بدست آمده است افزون بر مطالب فوق غالباً بجاي كلمه فراغت از لغت تفريح استفاده مي شود كه مراد از آن بدست آوردن نشاط و خوشي است .

فراغت در فرهنگهاي ديگر :

1ـ ليتره 1: لغت نويس فرانسوي فراغت را چنين تعريف كرده است : فرصت و زماني كه پس از انجام كار و شغل روزانه باقي مي ماند .

2ـ اوژه 2: فراغت سرگرمي ، تفريحات و فعاليتهايي است كه مردم به هنگام آسودگي از كار عادي با شوق و رغبت به آنها روي مي كنند .

3ـ دومازيل3 : جامعه شناس فرانسوي فراغت را در كتاب «به سوي يك تمدن» چنين تعريف كرده است : مجموع فعاليتهايي كه شخص پس از رهايي از تعهدات و تكاليف شغلي ، خانوادگي ، اجتماعي ، با ميل و اشتياق به آنها مي پردازد و غرضش استراحت تفريح و يا توسعه دانش خود يا به كمال رسانيدن شخصيت خويش و يا به ظهور آوردن استعدادهاي خلاقه و يا بالاخره بسط مشاركت آزادانه در اجتماع است .

4ـ دكتر جي بي نيش1 : در كتاب «فلسفه و تفريحات سالم» در تعريف فراغت مي گويد . «فراغت مربوط به اوقاتي از زندگي انسان ميشود كه از كار كردن ، آزاد است و يا در خواب نيست ، تفريحات سالم مربوط به نحوه استفاده و برداشت از اين فراغت است» .

5ـ گروه بين المللي جامعه شناسي در تعريف فراغت معتقد است : مجموعه اي از اشتغالات كه فرد كاملاً به رضايت خاطر ، براي استراحت و يا براي تفريح و يا به منظور توسعه آگاهيها و يا فراگيري غيرانتفاعي مشاركت اجتماعي داوطلبانه بعد از رهايي از الزامات شغلي و خانوادگي ، اجتماعي بدان مي پردازد . 2

دفتر مركزي كانونهاي فرهنگي در بحثي پيرامون اوقات فراغت چنين ابراز مي دارد . «بطور كلي مي توان اوقاتي از زندگي كودكان و نوجوانان را جزء اوقات فراغت آنها محسوب نمود كه صرف رفتن به مدرسه ، يا انجام تكاليف مدرسه در خانه يا اجراي فرمان كه به دلخواه و از روي رضايت باطني انجام پذيرد و سرانجام به ارضاي تمايلات ايشان بيانجامد و به اين ترتيب بيكاري

با مدرسه نرفتن و يا هر نوع ضابطه اي كه خود ملزم به اجراي آن باشد شامل اوقات فراغت وي

نمي شود .»3

اوقات فراغت از نظر دانشمندان و علماي تعليم و تربيت :

ژوفردمازيد : براي شناخت مفهوم متعدد فراغت سه كاركرد را بيان داشته اولين كاركرد

استراحت است كه نقش آن رفع خستگي ، جبران خدمات جسمي و رواني ناشي از هيجانات مداوم

كار و انجام وظايف گوناگون است .

دومين كاركرد ، تفريح و نتيجه آن ، رهانيدن انسان از كسالت ناشي از يكنواختي و انجام وظايف روزانه در كارگاه ، دفتر كار و خانه است . و بالاخره سومين كاركرد اوقات فراغت را رشد شخصيت معرفي نموده است . فراغت ، انسان را از كارهاي روزمره و قالبهاي زائيده  خودكاري و يا تخصصي شدن امور روزانه مي رهاند . استعدادهاي بدني و ذهني فرد و نظاير آن را پرورش مي دهد كه در شكل گيري شخصيت وي بي ترديد مؤثر خواهد بود . 1 

دكتر شعاري نژاد : هدف اساسي همه فعاليتهاي تربيتي مدرسه را به اين ترتيب بيان داشته ؛ مدرسه بايد انگيزه ها و محركهايي لازم را براي ادامه رشد و تكامل طبيعي و سالم دانش آموزان ايجاد كند و امكانهاي كسب معرفت و مهارتهاي ضروري و ارزشهاي مطلوب براي بهره مندي از زندگي مطلوب را فراهم آورد ؛ به همين سبب دنياي نو مستلزم تربيت نو است .2

اسلام و اوقات فراغت :

در تقسيمات غير اسلامي در مورد اوقات فراغت شبانه روزي عموماً سه نوع تقسيم وقت را قائل مي شوند . يكي وقت كار ـ ديگر وقت تأمين احتياجات فيزيولوژي . سوم وقتي به نام وقت آزاد كه

فرد مي تواند در آن به اموري كه مورد علاقه و اشتياق اوست اشتغال ورزد . اين فرض ، از نظر اسلام ، يعني انجام هر امري در ارضاي تمايلات دروني خارج از هر گونه قيد شرعي ، معنوي و وجداني ، اطاعت محض است از نفسانيات براي برآوردن ، نيات مادري و نفساني به اين امر ، و با نصوص اسلامي مغايرت دارد . چرا كه اسلام اساساً بر جهت گيريهاي عملي انسان تأكيد و وي را مكلف مي كند تا نسبت به گذراندن اوقات فراغتش احساس مسئوليت كند از همه مهمتر آنكه انسان را براي انجام طاعات و عبادات موظف نموده است . به اين ترتيب نه تنها انسان اوقات خود را صرفاً براي تأمين خواسته هاي نفساني خويش سپري نمي كند ، بلكه مقداري از اوقاتش را نيز صرف امور معنوي و عبادي مي نمايد . كه برخي از اين برنامه ها الزامي و برخي استحبابي هستند ، همچون برنامه نماز و روزه و انجام نوافل ؛ بنابراين يك مسلمان دقايق مهمي از اوقات آزادش ، صرف عبادت مي شود با اين حال اسلام نه تنها دستوراتش با موضوعهايي از اين قبيل منافاتي ندارد ، بلكه عملاً نيز برنامه هايي در اين زمينه ارائه داده است . دين مبين اسلام با اينكه هدف تكامل و تعالي انسان را براي رستگاري ابدي و اخروي او دنبال كرده و برنامه هاي عبادي و الهي آن هدف و راه رسيدن به آن را ابلاغ نموده است ؛ اما به هيچ وجه از برنامه هاي زندگي اين جهاني انسان غفلت نورزيده است .

در اين مقوله ، آيات و روايات و احاديث فراواني بيان نموده كه تماماً حاكي از توجه اسلام به امور زندگي انسان است ، در تقسيم بنديهاي فراواني كه در اسلام موجود است . انسان به تنظيم برنامه ريزي شبانه روزي دعوت و از او خواسته شده است كه اوقات گرانبهاي خود را به بطالت نگذراند .

حضرت علي (ع) در نهج البلاغه مي فرمايد :

«براي مؤمن سه ساعت است .»

(يعني شبانه روز خود را بايد سه قسمت كرد) ساعتي كه در آن با پروردگارش راز و نيازكند ، (هشت ساعت خود را در كار خدا صرف كند) ساعتي كه در آن معاش خود (نيازهاي زندگي) را اصلاح كند . (هشت ساعت آن را به داد و ستد و صنعت و يا ساير امور بپردازد) و ساعتي را بين خويش و بين لذت و خوشي و آنچه حلال و نيكوست آزاد گذارد . (هشت ساعت در خواب و خوراك و استراحت بسر برد) .

ناگفته نماند كه منظور از اختصاص هر قسمت به عملي آن نيست كه پي در پي آن را بجا آورد . بلكه مراد آنست كه در هر شبانه روز ثلث را اختصاص به كاري دهد ، و براي خردمند روا نيست كه سفر كند مگر در سه امر ، اصلاح معاش ، (تجارت و داد و ستد) گام نهادن در امر معاد (مانند رفتن به مكه و مشاهده اماكن مقدسه ، جهاد در راه خدا و مبارزه با كفار و منافقين) با لذت خوشگذراني در آنچه حرام و ناروا نيست . (مانند رفتن براي تغيير آب و هوا و تندرستي) در همين مورد حضرت رضا (ع) فرموده است . كوشش كنيد اوقات روز شما چهار ساعت باشد ، ساعتي براي عبادت و خلوت با خدا ساعتي براي تأمين معاش ، ساعتي براي آميزش و مصاحبت با برادران مورد اعتماد ؛ (كساني كه شما را به عيوبتان واقف مي سازنند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند.) و ساعتي را نيز به تفريحات و لذايذ خود اختصاص دهيد و از نشاط ساعت تفريح ، نيروي انجام وظايف و ساعات ديگر را تأمين كنيد .

به طور خلاصه مي توان ديدگاه اسلام را به لحاظ تقسيم بندي ساعات روز بدين ترتيب در نظر گرفت . ثلث ساعات صرف امور عبادي ثلث ديگر به مصرف تمشيت امور تجاري و ثلث آخر به انجام فعاليتهاي نشاط آور و لذت بخش و شادي آفرين كه با اصول و موازين شرعي مغاير نباشد .

در آئين مقدس اسلام تمايل به تفريح مانند ساير خواهشهاي طبيعت بشر دقيقاً مورد توجه واقع شده است و در بعضي از دقايق ، دست يافتن به لذايذ نامشروع در رديف امور مربوط به معاد و معاش قرار گرفته اما آنچه از ديدگاه اسلام جزو اوقات فراغت به حساب مي آيد بيشتر جنبه هايي از زندگي انسان را در بر مي گيرد كه او را واميدارد تا به منظور حفظ سلامت و بازيابي و نشاط و سرور به برنامه هايي مفرح و شادي بخش و مطابق با عرف و تمايلات و رغبتهاي دروني اقدام نمايد . در مورد ضرورت پرداختن به اين قبيل امور بايد گفت : در آئين مقدس اسلام تمايل به تفريح و ساير خواهشهاي طبيعي بشر به جلب لذتهاي مباح اختصاص داده شده است .

پس از طرح اين مقدمات و بررسي روايات شايد اين سؤال مطرح شود كه از نظر اسلام اوقات فراغت را چگونه بايد گذراند ؟؟!

جوامعي كه داراي بينش غيرالهي و مادي هستند جوابشان به اين سؤال اين است كه براي گذراندن اين اوقات هر وسيله كه موجبات تلذذ بيشتر را فراهم نمايد ، شايسته برگزيدن است تا هر چه بهتر و دلخواه تر آسودگي تن و روان آدمي در سايه آن تأمين شود همچنين محدوديتي در انتخاب انواع تفريحات براي گروههاي مختلف اجتماعي وجود ندارد اما جوامع اسلامي كه احكام و موازين اسلامي در آن اجراء و رعايت مي شود در پاسخ به اين پرسش به حساسيت و دقت فوق العاده اي مي پردازد به اين ترتيب كه :

اولاً : گروههاي مختلف افراد جامعه به تناسب مقدار كار و شرايطي كه دارند ، آسايشي خاص را پي مي گيرند . مثلاً به استراحتي كوتاه و يا بلند ، تن مي دهند يا با گپ زدن با دوستان و خويشان و خانواده ، خستگي كار و تلاش روزانه را از تن بيرون مي كنند و يا با گوش دادن به موسيقي مباح و دلنواز تن و روان خويش را متعادل مي سازند و از همين قبيل برنامه ها كه براي هر گروهي متفاوت است .

بنابراين ارائه يك برنامه ثابت و يكنواخت كاري است غير معقول و غير مشروع .

ثانياً : در هر موردي از صور ممكن گذراندن اين اوقات ، اولين اصلي كه مورد تأكيد و توجه قرار گرفته است تطبيق موازين شرعي و عقلي با هدف خارج نبودن برنامه ها و اشكال مختلف از حدود اخلاقي و انساني و دور از محرمات اسلامي بوده است .

اشكال گذراندن اوقات فراغت از ديدگاه اسلام :

نمونه ها و اشكال گذراندن اوقات فراغت از ديدگاه اسلام به شرح زير ارائه مي گردد .

1ـ يكي از برنامه هاي تفريحي كه متضمن فوايد متعددي مي باشد ، مسافرت است كه حضرت محمد (ص) فرموده است :

«مسافرت كنيد تا صحيح و سالم بمانيد»1

2ـ در اسلام از انواع ورزش و بازي كه موجب ساخته شدن انسان مي شود به كرات از زبان ائمه اطهار (ع) سخن رفته است مثلاً اسب سواري و تيراندازي براي ايجاد در روحيه سلحشوري و مقاومت نه تنها توصيه شده است بلكه شرط بندي نيز در اين مورد جايز شمرده شده است .

3ـ خدمت به همنوعان ، هموطنان ، همشهريان (به صورت كمك به درماندگان و مساكين و آسيب ديدگان اجتماعي ـ راه اندازي چرخهاي زندگي با صداقت ، خيرات و مظاهر آن)

4ـ يكي ديگر از اشكال اوقات فراغت ، معاشرت و دوستي و صله رحم با ديگران است . انسان خواه ناخواه در اجتماع زندگي مي كند از معاشرت با مردم گريزي ندارد و بي ترديد معاشرت براي اين است كه انسان وضع اجتماعي خود را حفظ كند .

5ـ وسايل ارتباط جمعي ، مهمترين پديده اي است كه امروزه در اكثر جوامع مخصوصاً جامعه

اسلامي رواج چشمگير داشته است اگر اين وسايل برنامه هاي مفيد و سازنده اي ارائه نمايند . ضمن رفع خستگي و سرگرمي در بالا بردن سطح دانش و بينش افراد اثر شگرفي خواهند داشت .

6ـ سينما ، تئاتر و كليه مراكز فرهنگي مهمي كه نقش فوق العاده مهمي را در جوامع ايفا مي كنند . بفرموده رهبر كبير انقلاب امام خميني : «ما با سينما مخالف نيستيم با فحشاء مخالفيم.»

لذا از اين وسايل بايستي به نحو مطلوب و در جهت يك تعليم و تربيت صحيح استفاده شود .

7ـ كتابخواني و مطالعه اخبار و رويدادها و سرگذشت بزرگان و نيز مطالب اعتقادات الهي ، علمي ، اخلاقي و غيره ، از صورتهاي بسيار ارزنده اي است كه جوامع ، مخصوصاً جوامع پيشرفته كم و بيش بدان چنگ زده اند .1

اهميت توجه به اوقات فراغت در مقابل تهاجم فرهنگي :

در تحليل سياسي اجتماعي كه غريبها از مردم جامعه ايران ارائه مي دهند افراد جامعه را به سه گروه تقسيم مي كنند : گروه اول : كساني كه سن آنها از پنج سال گذشته و ديگر دوران تأثير پذيري را از دست داده اند لذا با اين گروه كاري ندارند .

گروه دوم : افرادي هستند كه در جريان و برنامه انقلاب حضور همه جانبه داشته و با همه وجود هستي خود را لمس و درك كرده و پيمان آنها با انقلاب ناگسستني است . اما گروه سوم : كودكان و نوجوانان هستند كه يا انقلاب را درك نكرده و يا اگر درك كرده اند در زمان اوج گيري و پيروزي آن ، كودكان خردسالي بوده اند كه درك چنداني نداشته و تنها سايه روشني از انقلاب در خاطرشان باقي است . اين گروه در خط مستقيم و ميدان اصلي تهاجم استكبار جهاني قرار

دارند و اوقات اين گروه بزرگ و آتيه ساز كه همان 17 ميليون دانش آموز سطح كشور ما                                 

مي دارند و اوقات اين گروه بزرگ و آتيه ساز كه همان 17 ميليون دانش آموز سطح كشور ما مي باشند به سه مرحله تقسيم مي شوند كه زمان فراگيري درس حضور در مدرسه مدت خواب و استراحت و گذراندن اوقات فراغت كه اين سومي تنها و مهمترين فرصت براي تدارك و تهاجم فكري همه جانبه ، مي باشد و دقيقاً از همين زاويه و كمينگاه است كه استكبار خبري و وابستگانش ضربات خود را به صورت امواج ، نوار ويدئو ، نوار كاست ، و ديسكهاي كامپيوتري ،

تصاوير مبتذل و رمانهاي فسادانگيز بر انديشه هاي پاك و بي آلايش فرزندان انقلاب اسلامي فرود مي آورند . و اغراق آميز نيست اگر بگوييم امروزه نقطه اميدي كه استكبار چشم به آن دوخته و با تمام قوا و امكانات به فتح آن مي انديشد برنامه ريزي و پر كردن خلاء اوقات فراغت نسل نوجوان و جوان ماست و اگر خداي ناكرده از اين موضوع حساس و استراتژيكي و در عين حال سرنوشت ساز پاسداري و حراست روزافزون نكنيم بدون ترديد برخلاف دو پيروزي عظيم گذشته در جنگ سياسي و نظامي در سومين نبرد مغلوب شدن چندان دور از انتظار نيست . اوقات فراغت با عنايت به دو ويژگي : آزادي در انتخاب و رغبت در گزينش بهترين زمان ، و فرصت براي شكوفايي و پرورش استعدادها و رشد خلاقيت ها و ابتكارات قابل تأمل است ، و اين دو عامل را بعنوان دو بال پرواز به سوي قله كمال قلمداد مي كنيم . برخي از دانشمندان جهاني نظير تا گور1 درباره اوقات فراغت تا آنجا پيش رفته اند كه تمدن بشر را نتيجه كاشت ، داشت و برداشت اوقات فراغت مي دانند و اعتقاد دارند كه از هر بعدي از ابعاد گوناگون انساني به آن بنگريم آثار عظيم و فوايد سرشار را عايد بشر مي گرداند . از بعد اقتصادي موجب افزايش كار و توليد ، از بعد اجتماعي جلوگيري از انحرافات از بعد سياسي پيشگيري از بحرانها و آشوبهاي سياسي و از ديدگاه روانشناسي سلامت و بهداشت روان و گسترش خلاقيتها را تضمين مي كند.

با اين نگاه ، اوقات فراغت حساسترين بخش زندگي روزانه و نهايتاً مجموعه زندگي انسان را تشكيل مي دهد و نقش سرنوشت ساز آن مبرهن و روشن است . اگر «شعار پيشگيري بهتر از درمان است. » را باور داريم چرا اين شعار را براي درمان اختلالات رفتاري و انحرافات اخلاقي و

بزهكاريهاي اجتماعي مطرح نمي كنيم .

چگونه است حاضر مي شويم ميلياردها تومان براي هزينه دستگاههاي امنيتي ، انتظامي ، قضايي ، صرف نمائيم ، نيروهاي فراوان استخدام نمائيم ، تشكيلات گسترده بوجود آوريم و زندانها بسازيم اما براي اينكه همين فرد دچار جرائم گوناگون نشود حتي گاهي به ده درصد واگذاري آن هزينه براي مسئولان و دست اندركاران اوقات فراغت نيستيم . كوتاه سخن اينكه ، در هر حال فراموش نكنيم كه شيطان براي دستهاي بيكار كار مي تراشد ، و گاهي اوقات كاري كه ، عواقب و آثار منفي آن سالهاي سال جامعه را دچار اختلال و انحراف مي نمايند .

تحقيقات انجام شده در زمينه اوقات فراغت :

1ـ چگونه گذراندن اوقات فراغت توسط عمادالدين نعمت الهي رشته روان شناسي دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي ، سال تحصيلي 1352 ـ 1353 . به راهنمايي استاد خانم فتانه احذري انجام گرفته . در اين گزارش نامه اوقات فراغت را همراه با امكانات تربيتي آنها مورد مطالعه قرار داده و سهم هر يك از آنها را در راه وصول به هدفهاي تربيتي روشن مي نمايد . پژوهش در دو دبيرستان پسرانه و دخترانه مشهد ، بر روي گروههاي سني 17 و 18 ساله انجام گرفته ، روش تحقيق به روش پرسشنامه صورت گرفته است كه شامل سي سؤال و تعداد پسراني كه به سؤالات جواب داده اند 75 نفر و تعداد دختران 76 نفر بوده و تعداد كل دانش آموزان 200 نفر از 100 دختر و 100 پسر بطور تصادفي انتخاب شده اند .

نتيجه تحقيق :

جوانان امروز بعنوان آينده ساز اين خاك و بوم داراي مشكلات روزافزوني هستند كه عقده ها و بي بند و باريها و اعتقاداتشان در سرنوشت اين مرز و بوم مؤثر مي باشد . محيط خانواده و اجتماع و ساير عوامل در اوقات بيكاري آنها مؤثر هستند و بيشتر در ايام فراغت است كه مي توان باعث تخريب زندگي و فكر آنها شد . بنابراين ، بايد به جوانان كمك كرد تا خواسته هايشان مطابق فرهنگ و تفريحات سالم پي ريزي شود و از فساد اخلاقي و رفتاري آنها جلوگيري نمود و جامعه را به سوي معنويتي كه آرزوي دين و بشريت است سوق دهد .

2ـ فراغت و فعاليتهاي مخصوص گذران آن در مشهد . به هدايت دكتر سيروس سهامي ، نگارش فرشته ناقدي احمدي سال تحصيلي 1353 ـ 1354 جامعه و نمونه تحقيق آن سه قشر از جامعه بوده اند :

الف) دانش آموزان مقيم پايين شهر .

ب) زنان كارگر .

ج) دانشجويان .

روش جمع آوري اطلاعات پرسشنامه و مصاحبه :

3ـ تحقيق درباره فعاليتهاي ورزشي اجتماعي مذهبي بازيها و سرگرميها ، مطالعه كتب و روزنامه ها در نوجوانان هنگام مطالعه توسط ابراهيم حسن پور به راهنمايي نراماني رشته روانشناسي و علوم تربيتي دانشكده ادبيات و علوم انساني در سال 53 ـ 1352 در اين تحقيق ، پژوهشگر اوقات

فراغت را به پنج دسته تقسيم كرده و پرسشنامه اي ، براي اين پنج فعاليت تهيه نموده است :

1ـ فعاليتهاي ورزشي .

2ـ بازيها و سرگرميها .

3ـ فعاليتهاي مذهبي .

4ـ فعاليتهاي اجتماعي .

5ـ مطالعه كتب و روزنامه .

نتايج تحقيقات انجام شده :

نتايج پژوهش در سال 1350 نشان مي دهد : 75% دختران براي گذراندن اوقات فراغت خود سينما رفتن ، 65% گوش دادن به راديو ، 80% تماشاي تلويزيون ، 51% مطالعه روزنامه و 25% تماشاي تئاتر را ترجيح داده اند .1

نتايج بدست آمده از تحقيق :

سال 53 در مورد نوجوانان اروميه نشان ميدهد : 43% تماشاي تلويزيون ، 39% از رفتن به سينما ، 26% مطالعه و 10% با ورزش اوقات خود را پر مي كنند .2

و همچنين در پژوهش ديگري كه در سال 53 انجام گرفته نشان مي دهد كه 7/67% از نوجوانان دختر اوقات فراغت خود را به وسيله استماع راديو 4/28% تماشاي تلويزيون ، 1/14% مطالعه مجله ، 8/21% مطالعه كتاب و 1/8% مطالعه روزنامه سپري مي كنند .3

نتايج حاصل از تحقيق در سال 1356 : نوجوانان دبيرستاني بيشتر اوقات خود را صرف مطالعه

كتاب مي كنند و به ترتيب با ورزش ، رفتن به سينما ، استراحت ، ديد و بازديد و كمك به مادر و پدر در منزل اوقات فراغت خود را مي گذرانند .1

نتايج تحقيق در سال 1362 كه بر روي 1800 نفر از دانش آموزان دوم دبيرستان شهر تهران انجام گرفته نشان مي دهد كه :

افرادي كه داراي خانواده هاي كم درآمد هستند و يا تحصيلات پدرانشان بالا نيست از برنامه هاي راديو نسبت به ديگر دانش آموزان اظهار علاقه بيشتري كرده اند .

در مورد تلويزيون اين عده بيشتر از سايرين به تماشاي تلويزيون مي پردازند و نيز دختران به مطالعه كتاب ، گوش دادن به راديو ، انجام كارهاي هنري و استراحت در منزل ، رغبت بيشتري نشان مي دهند . در مقابل پسران بيشتر به همكاري و حركت در برنامه هاي انقلابي مانند رفتن به مسجد ، گردش در پارك ، كوهنوردي و رفتن به سينما تمايل نشان مي دهند .2

در سال 1364 تحقيق نشان مي دهد كه :

دانش آموزان كودك و نوجوان تهراني اوقات فراغت خود را طبق جدول بالا سپري مي كنند .

در سال 1356 نتيجه تحقيقات نشان مي دهد كه 97% از دختران به تماشاي تلويزيون ، 92% مطالعه كتاب ، 91% ديد و بازديد و 83% به گوش دادن راديو ، 78% انجام فعاليتهاي هنري ، 77% گردش ، 43% ورزش كردن ، 34% درصد سينما رفتن و 11% تئاتر را براي گذراندن اوقات فراغت خود ترجيح مي دهند .1

در سال 1367 باز نتيجه تحقيقات نشان مي دهد كه 20% جامعه نمونه هر روز به راديو گوش مي دهد . 80% به تماشاي تلويزيون و 82% به مطالعه مجله و روزنامه 62% رفتن به سينما ، 2/78% به

ورزش مي پردازند .2

نتيجه تحقيق در سال 1368 نشان مي دهد كه : 60% دختران به مطالعه كتاب و روزنامه و مجله ، 54% به تماشاي تلويزيون ، 23% در فعاليتهاي هنري ، 15% به ورزش ، 14% گوش دادن به راديو ، 7% رفتن به سينما را جهت گذراندن اوقات فراغت برگزيده اند .3

و همچنين در سال 1368 تحقيقي ديگر صورت گرفته و طي آن نشان مي دهد كه از 200 نفر دانش آموز دبيرستاني از مناطق شمال و جنوب تهران : 94% دانش آموزان شمال به ترتيب به تماشاي برنامه تلويزيون ، 90% به ورزش كردن كه شامل (شنا 27% ، بدن سازي 22% ، كوهنوردي 15%) ، انجام دادن فعاليتهاي هنري 81% ، 79% رفتن به سينما ، 60% گوش دادن به

راديو ، 60% مطالعه مجلات ، 54% مطالعه روزنامه ، 38% رفتن به تئاتر و 24% مراجعه به كتابخانه

اوقات خود را مي گذراندند . اما دانش آموزان جنوب : 94% به تماشاي تلويزيون ،‌ 88% استماع راديو ، 17% انجام كارهاي هنري ، 72% رفتن به سينما ، 61% به مطالعه مجله ، 64% مطالعه روزنامه ، 45% مراجعه به كتابخانه ، 41% رفتن به تئاتر اوقات فراغت خود را سپري مي كنند .1