1- همه چیزهایی را که یک نویسنده برای نوشتن یا نقاشی داستانش لازم دارد، جمع آوری کنید و در یک کیف کوچک قرار دهید. در این کیف لوازم التحریر مثل مداد، پاک کن، مداد شمعی، کاغذ رنگی، چسب و همچنین وسایل واقعی مثل یک لنگه کفش کهنه، یک تلفن، میوه پلاستیکی، یک چتر یا یک عینک، یک ظرف آشپزخانه، نقشه خیابانهای شهر یا اطلس جهان را برای تحریک خلاقیت ،جهت نوشتن یک داستان قرار دهید. سپس قبل از تعطیلات، کیف را در اختیار هر دانش آموز بگذارید تا آنرا جهت خلق یک داستان به خانه ببرد. وسایل موجود در کیف برانگیزاننده ایده های داستانی عالی هستند و به بچه‌ها در نوشتن داستانهایی مملو از شخصیت های مختلف، صحنه های بی نظیر و طرح های عجیب کمک می‌کند. دانش آموزان قبل از بازگشت به مدرسه، همه وسایل مربوط به کیف را جمع آوری می‌کنند و بهمراه وسایل دیگری متناسب با داستانشان، کیف را به مدرسه باز می‌گردانند. سپس از بچه‌ها بخواهید تا داستانهایشان را با صدای بلند بخوانند و برای جان بخشیدن به داستان خود از وسایل داخل کیف استفاده کنند.

2- از دانش آموزان خود بخواهید با یکی از دوستان یا افراد فامیل خود مصاحبه ای انجام دهد. او در مورد خانواده روز تولد، دوستان, حیوانات خانگی و چیزهای مورد علاقه آن شخص، سوالاتی می‌پرسد. با استفاده از این اطلاعات، دانش آموز، داستانی که شخصیت اولش همان شخص مورد مصاحبه است، را می‌نویسد. ماجراهای داستان در ارتباط با اطلاعاتی است که او از مصاحبه بدست آورده است. داستان به شکل یک کتاب، تزیین شده و مجلد می‌گردد. در خلال هفته کتاب کودک، دانش آموزان کتابهای خود را به افراد مصاحبه شده، هدیه می‌دهند و مدتی را جهت کتابخوانی با هم می‌گذرانند.

3- از بچه‌ها بخواهید دو کتاب داستان انتخاب کنند و از هر یک شخصیتی را برگزینند. سپس داستان جدید یا نمایشنامه ای با شرکت این دو شخصیت طراحی کنند.

4- این فعالیت با هدف تقویت مهارت نوشتن مطالب توصیفی انجام شده است. از دانش آموزان بخواهید مدت طولانی در مقابل آیینه به خود نگاه کنند. بعد از اینکه آنها به ویژگی های ظاهری صورت خود با دقت نگریستند، تا آنجا که می‌توانند از صفاتی برای توصیف خودشان استفاده کنند. آنها این توصیفات را می‌نویسند و در نامه ای به دوست ناشناسی در مدرسه دیگر پست می‌کنند، (اینکار با هماهنگی معلم مربوطه انجام می‌شود) دوستان ناشناس در مدرسه دیگر، پس از دریافت نامه ها، بر مبنای آن توصیفات تصویر دانش آموز اولی را رسم می‌کنند و آن تصویر را برای او ارسال می‌نمایند. دانش آموزان من از نزدیکی طرح‌ها با ظاهرشان بسیار خوشحال می‌شوند و از این بابت به مهارت خود در نوشتن ایمان می‌آورند.

5- نوشتن متن مکالمه برای تصاویر کارتونی، ضمن تقویت یکی از مهارتهای نوشتن، وسیله ای برای ارزشیابی معلم نیز هست. تصاویری از داستانهای کارتونی را از مجلات یا روزنامه‌ها بچینید. سپس از بچه‌ها بخواهید تا متن مکالمه طرفین را بنویسند. این فعالیت موجب تقویت خلاقیت بچه‌ها نیز می‌گردد.

6- از دانش آموزان بخواهید تا روز تولد اعضای خانواده و فامیل نزدیک را در جایی یادداشت کنند، سپس نحوه درست کردن یک کارت پستال را به بچه ها‌آموزش دهید. برای اینکار می‌توانید از مقواهای رنگی و چسباندن طرح های جالب روی آنها استفاده کنید. از بچه‌ها بخواهید با نوشتن جملات زیبا یا اشعار کوتاه، کارتهای خود را کامل کنند و در روز تولد بستگانشان برای آنها پست کنند. در این فعالیت بچه‌ها می‌آموزند که چگونه احساساتشان را با نوشتن چند جمله منتقل کنند.

7- به بچه‌ها کمک کنید تا دفترچه خاطراتی برای خود درست کنند، به آنها در مورد این دفترچه و موضوعاتی که می‌توان در آن نوشت توضیح دهید. این موضوعات می‌تواند چگونگی یافتن یک دوست جدید، وقایع جالب خانه یا مدرسه، یا احساس فرد در اولین روز مدرسه باشد. وقایع هر هفته در پایان هفته توسط دانش آموز نوشته می‌شود. دانش آموزان در صورت تمایل، مطالب نوشته شده را برای خانواده یا سایر دانش آموزان می‌خوانند.

فارسي اول دبستان مهمترين كتاب درسي ايرانيان است. هيچ كسي هم دراين موضوع شك ندارد. اما سال هاست كه اين كتاب ازتمام جنبه ها و ابعاد كهنه شده است. سازمان كتابهاي درسي هم خود به اين موضوع پي برده است و خواهان دگرگوني اساسي درصورت ومحتواي اين كتاب است. من همراه با آقاي فرشيدمثقالي، براي مدت ده جلسه دو تا سه ساعته به همراه عده اي ديگر، به دعوت آموزش وپرورش گرد هم آمديم، تا درباره چگونگي و دامنه دگرگوني بحث كنيم. اگرچه من به عنوان نويسنده و پژوهشگر ادبيات كودكان تنها وظيفه اي كه داشتم، كمك به ساخت زبان كتاب بود، اما به ناگزير درگير بحث هايي شدم كه براي خودم چند چيز را روشن كرد. مهمترين آنها اين بود كه كتاب فارسي اول دبستان ديگر پاسخگوي نيازهاي جامعه ايران نيست. چهره اين كتاب ايران امروز و جامعه شهري و يا به طوركلي جامعه مدرن رابيان نمي كند. ارتباط موضوع هاي درس ها پراكنده و غيرخلاق است . نقش آدم ها به ويژه زنان دراين درسها درحد زيادي كنش پذير و انفعالي است، تا فعال وكنشگر.

علت اينكه من همكاري خود را با اين عده براي تغييركتاب فارسي اول ادامه ندادم، عدم شناخت آنها از چگونگي تغيير و فقدان راهبرد اساسي و قابل دفاع از تغييري است كه بايد صورت بگيرد. تقريبا" امروز در سازمان كتاب هاي درسي هيچ كسي نيست كه بتواند نظريه هاي عميقي در مورد جايگزيني آنچه كتاب فارسي اول دبستان نبايد باشد و آنچه بايد باشد، ارائه دهد. همه مي گويند كتاب بايد تغيير كند، اما تقريبا"هيچ كسي نمي داند، چگونه؟ صاحب نظراني هم كه در تدوين و تاليف كتاب حاضر شركت داشته اند، يا درقيد حيات نيستند يا ازميهن دورند يا اگر هستندبه علت رنجش هايي كه ديده اند، حاضربه همكاري نيستند. اكنون ديگر مي دانم تنها اين كتاب در يك صورت به طور اساسي و عميق تغييرخواهد كرد. اين كه سازمان كتابهاي درسي، پروژه رابه طوركلي به بخش خصوصي بسپارد. آدمهايي كه درسازمان به روي اين پروژه سرگرم هستند، درخوشبينانه ترين حالت، كار را نمي شناسند. و در بدبينانه ترين حالت، به دنبال منافع مادي اندكي هستند كه ممكن است ازاين طريق بدست بياورند. به ويژه اين كه اين آدم ها تقريبا"هيچ تفاهمي باهم ندارند.

اما براي اينكه به طورملموسترسخن گفته باشم، به موضوع سيماي زنان دركتاب فارسي اول دبستان مي پردازم . فارسي اول دبستان، مثل تمام كتابهاي درسي، يك ماكروساختاراست كه درون خود ميكروساختارهايي دارد. براي مثال كتاب فارسي اول دبستان به سه پاره يا ميكروساختار، آموزش لوحها، آموزش حروف الفباي فارسي و روان خواني تقسيم مي شود. و خود اين پاره ها نيز در شكل درس هاي مجزا، هركدام براي خود ميكرو ساختاري است. در ماكرو ساختار كتاب، نقش زن ايراني كهنه و سنتي است. همان نقشي كه زن در عصر قاجاريه داشته در اين كتاب وجود دارد. به جزيك مورد استثنايي كه زن درنقش آموزگاراست، و در تصوير اول كتاب و ص 52 اين نشان داده شده است ، نقش هاي ديگر زن به اين ترتيب است. درص 4 درشش لوح زني نشان داده مي شود كه تشت لباس به دست دارد و در حال پهن كردن رخت روي بنداست . در موردهاي بعد مادر كنار سفره نشسته وبراي خانواده غذامي كشد. درص 22مادر چتر به دست نشان داده مي شود. درص 25 دو دخترمشغول توت خوردن هستند. درص 27باز مادر با چتر در زير باران ديده مي شود. درص 30 زني سوزن گرفته و رخت مي دوزد و دختر هم نگاهش مي كند. درص 31 اكرم با نمكدان نمك مي ريزد. درص 33 اكرم و پري توپ بازي مي كنند، اما چه توپ بازيي ! انگار كه توپ بيچاره آن ها رابه بازي گرفته است . درص 36 اكرم دوات مي آورد. درص 40 مادر براي اكرم به مديردبستان نامه مي نويسد. ودرص 41مادر در آش سبزي مي ريزد. و بقيه كتاب هم همه همين است ، يا مادر آبگوشت مي پزد، يا درفضايي سرد و غم انگيزطاهره بالباس بيرون در بستربيماري افتاده و بقيه دخترها كنار او نشسته اند. اين تمام نقش زن ايراني دركتاب فارسي اول دبستان است . درنگاه اول شايد بهترين جايگزين اين باشد كه جايگاه زن عوض شود و مثلا در كتاب فرضي در آينده تغيير يافته زن درنقش پزشك، پرستار، استاد دانشگاه و غيره نشان داده شود. شايد منظور وزير هم درمصاحبه اخيرشان همين بوده است .

بايد گفت كه زن مي تواند در دو نقش كنشگر يا كنش پذيرباشد. كنش پذيري همين نقشي است كه فعلا زن دركتاب حاضردارد. براي تغييرنقش به كنشگري تنها ارائه شغل هاي جديد و امروزي مثل پزشك و استاد كافي نيست . بلكه بايد ظرفيت اين باشد كه پشت چهره اين زن تفكر زن امروز هم قرارداشته باشد. اين موضوع درس هاي كتاب رابه نقص اساسي ديگري پيوند مي دهد. درس هايي كه ازجنبه موضوعي به نمكدان، قاشق، دوچرخه استكان، بشقاب ،ميخ و تخته، آش ودوات وغيره محدود مي شوند و هيچ پيوندي ازجنبه موضوعي باهم ندارند. تغييرازاين زاويه است كه نقش زن راعوض مي كند. اما بازهم نقص به اين محدود نمي شود. در ميكرو ساختار اول كتاب ، يعني لوح هاي آموزشي ، اولين لوح كه درضمن جذابترين آن ها است، ماجراي جنگ و گريز گربه وسگ آمده است . تصوركنيد، روز اول درس براي كودك ايراني، به جاي اينكه تامين كننده امنيت رواني او باشد ، كودكي كه براي اولين بارازخانواده جداشده ، اين درس به تشديد اضطراب او منجرمي شود و تاثير بدي درذهن او در تبيين مدرسه و مفهوم زندگي مي گذارد. درحالي كه اين لوح ها به جاي آن زن تشت دردست و يا اين سگ وگربه، بايد جايگاه محوري مادر را با داستان هاي لطيف واقعي واستعاري مثل پيوند مادر و كودك واقعي يا مثلا" آهوي مادر و بچه اش به نمايش بگذارد و تاكيد بر نقش كنشگرانه مادر باشد، تا كودك احساس كند كه مادر در همه حال او را تنها نمي گذارد. چنين تغييري مستلزم داشتن فلسفه مشخص براي تغيير كتاب درسي است. يا در ميكرو ساختارمياني يا تنه اصلي كتاب كه حروف آموزي است، كتاب ازجنبه كنش شناسي بسيار بي تحرك است. هيجان ايجاد نمي كنند،براي همين انگيزه لازم سوادآموزي براي كودك ايجادنمي شود. درس ها در پيوند داستاني نيست و يا اين كه اصلا"داستاني نيست . زبان ادبي در درس ها مطلقا" وجود ندارد. چه كساني مي خواهند اين همه مشكلات را جمع كند؟

اما از جنبه تصويرسازي، شانس بزرگ آموزش پرورش، حضورتصويرگر برجسته اي چون فرشيدمثقالي بود كه عليرغم كار سنگين به خاطرعشق به همه كودكان ايراني تصميم گرفت دراين پروژه شركت كند. اما متاسفانه مسولان سازمان كتاب درسي درتمام مدت يك ونيم ساله اي كه ايشان باآنها ازجان و دل همكاري كرد، شايد متوجه نبودند كسي در كنار ميزباآنها مي نشيند كه امروز در جهان تصويرگري صاحب نام و تجربه بسياراست . او درچند فرمت جديدي كه ازكارارائه داد، ظرفيت تغييرتصويرهاي كتاب رابه بهترين صورت به نمايش گذاشت و راه جايگزيني تصويرهاي تخيلي وشاداب رابا تصويرهايي كه بسيارتيره، عبوس و بي تحرك است، نشان داد. تصويرهايي كه البته تا حدود زيادي واقعگرايانه است بايد با تغييرات اساسي ديگراز واقعگرايي به فانتزي گرايش پيداكند تا براي كودكان جذاب شود. آيادرك اين موضوع براي مسولان وجود دارد؟ آيا آن ها مي دانند كه ضرورت وجودي فانتزي و فضاي تخيلي در كتاب تا چه اندازه است ؟ ماندن درفضاي واقعگرايانه، ارائه همين فضاي عبوسي است كه مادرآن زندگي مي كنيم. و اين البته براي كودك به هيچ وجه جذاب نيست.

عدم استفاده از وسايلي كمك آموزشي يك از علل افت در درس رياضي مي باشد.براي آگاهي از چگونگي تأثير اي نعلت در افت درسي بچه ها، ابتدا بايد با مفهوم وسايل كمك آموزشي، اهميت و فايده وسايلي كمك آموزشي، آشنا شويم.

مفهــــوم وسايل كمك آمــوزشي:

هرچه كه بتواند كيفيت تدريس ويادگيري را افزايش دهد وسيله اي براي كمك به آموزش ايت. رسانه هاي نوشتاري از اولين رسانه هايي بودند كه در مار تعليم و تربيت از آنها استفاده مي شده است، و سپس رسانه هاي ديگري از قبيل تصاوير، نقشه ها، اسلايد، فيلم، تلويزيون و بسياري از رسانه هاي ديگري كه وارد جريان تعليم وتربيت شده اند.

اهميت وسايل كمك آموزشي:

تحقيقاتي كه تا به حال به عمل آمده است نشان مي دهد كه از طريق تدريس معمولي تنها  % 30 مطالب از مطالب مورد تدريس ياد گرفته مي شود در حالي كه اگر يادگيري با استفاده صحيح از وسايل ارتباطي به عمل آيد ميزان يادگيري افراد را تا % 75 بالا مي برد. درس رياضيات از جمله دروسي است كه داراي وسايل كمك آموزشي زيادي چه دست ساز و چه آماده بوده و عدم استفاده از آنها نقش بسياري بر افت تحصيلي اين درس خواهد داشت.

فـــــوايد استفاده از وسايل كمك آموزشـــي :

1- وسايل كمك آموزشي بازده آموزشي را از لحاظ كمي و كيفي افزايش مي دهد.

2- وسايل كمك آموزشي مي تواند يادگيري را انفرادي كند.

3- وسايل كمك آموزشي آموزش را با قدرت بيشتري عملي مي سازد.

4- وسايل كمك آموزشي دسترسي به فرهنگ و آموزش را به طور يكسان براي همه ميسر مي سازد.

5- وسايل كمك آموزشي اساس قابل لمس را براي تفكر و ساختن مفاهيم فراهم مي سازد و در نتيجه از ميزان عكس العمل گفتاري دانش آموز مي كاهد.

6- مورد علاقه زياد و فراون شاگردان هستند و توجه به آنها را به موضوع اصلي معطوف مي سازد.

7- اساس لازم را براي يادگيري تدريجي و تكميلي آماده مي سازد و در نتيجه يادگيري را دائمي مي كند.

8- تجارب واقعي و حقيقي را در اختيار شاگردان قرار مي دهد و در نتيجه موجب فعاليت ايشان مي شود.

9- پيوستگي افكار را موجب مي گردد.

10- در توسعه و رشد معني در ذهن شاگرد مؤثر هستند.

11- مهارتــي را به طور كامل و مؤثر به دانش آموزان مي آموزد.

12- تجاربي را در اختيار شاگردان قرار ميدهد كه از راههاي ديگر امكان ندارد.

استفاده از وسايل آموزشي موجب مي شود كه دانش آموزان از همه حواس خود جهت يادگيري مطالب استفاده كنند . از آنجا كه % 75  از يادگيري مطالب توسط چشم و بينايي ياد گرفته مي شود، اين موضوع باعث شد كه معلمان بيشتري به استفاده از وسايل كمك آموزشي و وسايل بصري روي آوردند. يكي از عللي كه تعدادي از معلمان از وسايل كمك آموزشي استفاده نمي كنند اين است كه فكر مي كنند كه منظور از وسايل كمك آموزشي همان وسايلي است كه فقط به منظور آموزش دانش آموزان و با هدف وسيله كمك آموزشي از قبل ساخته شده مي باشد. ولي اين فكر اشتباهي مي باشد، زيرا با وسايل دور ريختني و مازاد نيز مي توان يك وسيله كمك آموزشي ساخت كه به اهداف مورد نظر درس برسيم. اگر بخواهيم نتيجه تحقيقات پياژه و ساير محققين ارزشمند را در مورد تدريس رياضيات به كودكان، در يك جمله خلاصه كنيم بايد بگوئيم: وسايل كمك آموزشي را به مدارس ببريم. هيچ معلمي نبايد در تدريس رياضيات بويژه در سالهاي اوليه دبستان، بدون وسيله كمك آموزشي باشد. البته بيدرنگ بايد تذكر دهيم كه منظور ما اين نيست كه معلم نمي تواند بدون داشتن وسايل از پيش ساخته و تعيين شده رياضيات را تدريس كند، بلكه يك معلم در صورتي كه مفاهيم را به درستي درك كند و روش تدريس صحيح داشته باشد، مي تواندحتي از نخودولوبيا و چوب كبريت نيز در تدريس رياضيات استفاده كند.

افت در دروس ديگــــر و تأثيـــر آن بر رياضيات :

دانش آموزاي كه در درس فارسي ( خواندن ) مشكل دارد، مسلما" در درس املاء و نگارش مشكل خواهدداشت، چون كسي كه نتواند به درستي كلمه يا جمله اي را بخواند هيچ موقع نخواهد توانست درستي آن را درك كند و بنويسد. تحقيقات نشان مي دهد كه بيشتر دانش آموزاني كه در درس رياضيات ضعيف هستند در درس املاء و فارسي نيز مشكل دارند و يا بر عكس. كه البته عكس اين قضيه بيشتر صارق است. يعني دانش آموزاني كه در درس املاء فارسي ضعيف هستند هم مشكل دارند. دانش آموزي كه نتواند سؤال ( پرسش ) به درستي بخواند، نخواهد توانست درك كند و در نتيجه نخواهد توانست آن را تحليل نمايد و در نهايت از حل مسئله عاجزخواهدبود. گفته اند فهم و درك سؤال ( مسئله ) نصف حل آن است. يعني وقتي كه مسئله را فهميدي به راحتي مي تواني جواب آنرا هم بدهي. از طرفي ديگر دانش آموز كه از يك درس غير از رياضي ضعيف باشد به دلايل مختلف مثل يأس، ناميدي و ...... ممكن است نظر او نسبت به ساير دروس برگردد و باعث شكست او در ساير دروس شود. كه در اينجا معلم دلسوز و فداكار او مي تواند با گرفتن نقاط قوت او باعث تشويق وي شود. و با شناسايي و رفع ضعفهاي او باعث پيشرفت او گردد.

فــــراموشي و عدم توجه كافي در هنگام نوشتن و حل تمـــرينها

الف) فــــراموشي :

• كودكان از نظر نيروي يادآوري و حفظ مطالب با يكديگر فرق دارند.
• كودك هرچه باهوشتر باشد حفظ كردن مواد درسي برايش آسانتر است.
• اما هوش تنها عامل نيست بلكه روش تدريس نقش مهمي دارد.

انــــواع فراموشـــي :

• فراموشي با علم به اينكه مطالب را آنقدر نميدانيم كه بتوانيم آنرا به خاطر آوريم.
• فراموشي با اطلاع به اينكه موضوع را خوب مي دانيم ولي به عللي نمي دانيم در حال حاضر آن را به ياد آوريم.
• فراموشي همراه با ميلي ناخودآگاه براي فراموش كردن.

علل فــــراموشــــي :

1- تــداخل :

پيش از آنكه بخواهيم مطلبي را اضافه بر مطالب ديگري كه قبلا" آموخته ايم، فراگيريم لازم است آن اندازه به مطلب نخست مهلت بدهيم تا در ذهن جايگزين شود.

2- كاستـــي :

حافظه در اثر زمان دچار كاستي يا ضعف مي شود. كاستي در صورتي پديد مي آيد كه به مطلب آموخته شده كم مراجعه مي شود. هر چه آموخته هاي گذشته را كمتر به كار بريم  زودتر آنها را فراموش مي كنيم.

3- كمبــــود وقت بـــراي يادآوري :

براي يادآوري يك مطلب به زمان لازم و زمينه مناسب نياز است در غير اين صورت آموخته ها ممكن ايت از ذهن دور شوند و به راحتي نتوانيم آن مطلب را ياد آوريم.

4- تـــرس هنگـــام يادآوري و ســـركوبي :

هرگاه تجربه گذشته در ما احساس شديد اضطراب يا گناه به وجود آورده باشد، مي خواهيم خاطره آن تجربه را از ضمير خود دور سازيم و آن را فراموش كنيم. اعتماد به حافظه كمك مي كند مثلا" ترس از امتحان به سبب ناتواني فرد و بي اعتمادي به خود پديد مي آيد. هر چه بتوانيم اعتماد يادگيرنده را بيشتر جلب كنيم امكان دارد ترس او كمتر شود. كودكان از نظر نيروي يادآوري و حفظ مطالب با يكديگر فرق دارند.كودك هر چه با هوش تر باشد حفظ كردن مواد درسي برايش آسان تر است. اما هوش تنها عامل نيست بلكه روش تدريس نقش مهمي دارد.

تشكيل صـــورتهاي ذهنـــــي :

هر يك از حواس ما داراي صورت ذهني خاص خود است. مثلا" وقتي تصوير شيئي را كه در زمان گذشته ديده ايم در فكرمان مجسم مي كنيم، ادراك ما يك تصوير بصري است. يا وقتي صدايي را به خاطر مي آوريم كه در گذشته آنرا شنيده ايم، تجربه ما يك تصوير سمعي است. هنگامي كه احساس شيئي را در خاطر زنده كنيم كه در گذشته هم آن را لمس كرده ايم يك تصويري لامسه اي را در ذهن مجسم مي كنيم. بويي را كه در گذشته استشمام كرده ايم اگر دوباره به ذهن برگردانيم يك تصوير بوياي است. و به خاطر آوردن مزه خوراكي كه قبلا" آن را خورده ايم يك تصوير چشايي است. اگر احساس عضلاني را در ذهن مجسم كنيم تجربه ما يك صورت ذهني از جنبش ماهيچه اي است. هنگام درس شاگردان را وادار كنيم تا حد امكان حواس مختلف خود را بكار ببرند.

حافظه به تداعـــي بستگـــي دارد :

حافظه به تداعي يا همخواني مربوط است. براي به يادآوردن مطالب يك موضوع خاص به نيروي پيوندهايي كه هنگام آموختن به وجود آمده است بستگي دارد. هر چه اين همخوانيها نيرومندتر باشد، مطالب زودتر و آسان تر به يادآورده مي شوند.

تداعــــي در مــــوارد زير به وجود مي آيد :

1- مجـــاورت :

يكي از راههاي كمك به كودكان براي ايجاد بيان مطالب آن است كه اين مطالب را با هم بياوريم و نشان دهيم. در نتيجه شنيدن و ديدن واژه ها و يا اعداد كه با يكديگر نشان داده شده اند ، كودكان پيوندي بين اين دو مطالب بوجود مي آورند.

مثـــال :     5  =  3  : 15        15  = 5  +  3 

2- مشـــــابهت :

به خاطر سپردن و به ياد آوردن واژه name  در زبان انگليسي از آن جهت براي كودك ايراني آسان است كه با واژه (( نام )) در زبان فارسي شباهت دارد. هر چه بيشتر بتوانيم راههايي را نشان دهيم كه مطالب تازه بيشتر مطالبي باشد كه كودكان قبلا" با آن آشنايي داشته اند. 

3- تضــاد :

هرگاه مطالب تازه متضاد با چيزهايي باشد كه كودك به آنها آشنايي داشته است، مي توان از اين راه به حافظه و يادگيري او كمك كرد.

۴- اثـــر علاقــــــه :

هرچه كودك به رياضي علاقه داشته باشد به آن توجه بيشتري مي كنيد و آنرا بهتر به خاطر مي سپارد. پس بايد زمينه علاقمند شدن دانش آموزان را به درس رياضيات فراهم آوريم.

۵- تازگــــي و تكــــرار :

كودك درسي را كه ديروز آموخته است ممكن است درس شش هفته پيش خود بهتر به خاطر داشته باشد ولي اگر درس شش هفته پيش نيز به حد كافي دوره شود، شاگر اگر از درس روز گذشته بيشتر به خاطر نداشته باشد، كمتر به ياد نخواهد داشت بنابراين معلم درس رياضيات بايد وقت فراواني را به دوره اختصاص دهد.

۶- اهميت يـــــاد آوري :

بايد دانش آموزان را وادار كنيم تا مطالبي را كه آموخته اند بياد آورند. بياد آوردن بيشتر از گوش دادن كوشش و فعاليت لازم دارد و هرچه شاگردان در اين باره بيشتر كوشش كنند معلومات دريافتي را بهتر به ذهن مي سپارند و كمتر فراموش مي كنند.

ب) عـــدم توجــه :

تعدادي از دانش آموزان با اينكه عمليات مربوط به رياضي را به خوبي مي دانند، اما به علت عدم توجه كافي دچار اشتباهاتي مي شودند كه نمره آنها را در درس رياضي كاهش مي دهد. مثالهاي زير نمونه هائي از اين اشتباهات هستند :

1- عــدم تـــوجه به علامتهـــا :

                                                     97  ×                         97   -

                                                     4                              79    

                                                    101                           176 

2- عـدم دقت به ستونــها :

                                                   97                             97  

                                                79   +                             79  -

                                               1049                             707  

3- عـــدم توجه به نوشتن كامل اعــداد :

                                                         97 

                                                        79  +

                                                      76

4- جا انداختن اعـــداد :

                                          97                         97 

                                         79  -                      79  +

                                         88                         106 

5- محاسبه نكــــردن يك عدد :

                                                                  97 

                                                                  3     ×

                                                                  921

6- به كار بــردن نادرست عضـــو خنثـــــي :

                                                                  91 

                                                                  13  + 

                                                                  93 

7- اشتباه در اثر مجــاورت نويسي :

                                                       14 

                                                 36+ 15  +

                                                 43 9  2

                                                 979 

اين قبيل دانش آموزان در واقع عمليات مربوط به رياضي را مي دانند، اما توجه و دقت كافي ندارند. و معلم بايد در اينگونه دانش آموزان دقت آنان را پرورش دهد. و آگاه باشد كه تمرين بيشتر و تدريس دوباره درس براي آنان بي فايده و حتي مضر خواهد بود.

مقــــدمــــه:

خلاقيت وچگونگي پرورش آن موضوعي است كه در نظام آموزش ما به ان توجهي نمي شود و اهميت بسزايي را كه دارد ناديده مي گيرند. بدون شك بخشي از ناكارآمدي اين نظام هم مربوط به همين كوتاهي و بي توجهي است. بنابراين بر برنامه ريزان و مسئولان آموزش و پرورش از پائين ترين تا بالاترين سطوح واجب است كه به گونه اي عمل كنند كه اين نقصه برطرف شود خصوصا در سيستم آموزشي كودكستان و ابتدايي يايد اين موضوع مورد توجه فراوان قرار گيرد چون خلاقيت خصيصه اي است كه در همان اولين سالهاي زندگي مي توان به بهترين شكل ممكن انرا پرورش داد و بارور كرد. و اساسا بخش عمده اي از شخصيت كودك در همان 6 سال اول عمر او شكل مي گيرد. دوره اي كه كودك درك خود از دنياي اطرافش را افزايش مي دهد زبان ياد مي گيرد و بتدريج ديگر توانائيهايي را كه دارد كسب ميكند. خلاقيت يكي از ويژگيهاي بارز انسان و از دسته فرآيندهاي عالي مغز او مي باشد. كه نقشي بسزا در شكل گيري شخصيت و منش كودك و آينده او بازي ميكند به همين جهت لازم است كه اين خصيصه ارزشمند بخوبي شناخته شود و حداكثر تلاش را براي پرورش آن در كودك بعمل اورد. يكي از كساني كه در اين زمينه كار كرده است گيلفورد است. وي معتقد است كه ذهن انسان دو نوع تفكر انجام ميدهد:

1- تفكـــــر همگـــــرا

كه در آن معمولاً فقط يك نتيجه گيري يا يك جواب وجود دارد و به عنوان تنها راه حل،مورد توجه قرار مي گيرد و فكر در جهت آن هدايت مي شود و براي رسيدن به آن كنترل مي گردد.

2- تفكـــــر واگـــــرا

كه متوجه جهات مختلف مي باشد و زماني كه ما از راههاي معمول و مرسوم موفق به حل مسئله يا مشكلي نمي شويم،از اين شيوه ي تفكر استفاده مي نماييم. از نظر گيلفورد تفكر واگرا، مترادف« خلاقيت» مي باشد.

پيشرفتهاي بشر اختراعات و اكتشافات او، همه مديون اين نوع تفكر مي باشند. ولذا ضروري است كه به شناخت و پرورش اين ويژگي ذهن انسان توجه بيشتر مبذول شود و نكته جالبي كه اينجا مطرح مي شود، اين است كه اكثر انديشمندان و متخصصان تعليم و تربيت و روانشناسي معتقدند كه خلاقيت در همه افراد بشر بصورت بالقوه وجود دارد و همانگونه كه گفته شد از خصائص بارز بشري است  ولي در اكثر آنها امكان رشد و شكوفايي پيدا نمي كند. آندرسون مي گويد : «خلاقيت در كودكان امري همگاني است درحالي كه در بين بزرگسالان تقريباً وجود ندارد. به همين جهت اين سوال پيش مي آيد كه : چه بر سر اين توانايي عظيم و همگاني بشر مي آيد؟ »

خلاقيت در نظام آمــــوزشـــي:

يكي از مشكلات ما در نظام آموزشي ناكارآمدي كه داريم اين است كه  اغلب سيستم هاي آموزشي ما به جاي تأكيد بر استفاده از قدرت شگفت انگيز مغز براي ايجاد افكار جديد و ايده هاي نو و تبديل آنها به واقعيت، به انباشتن و ذخيره سازي اطلاعات مي پردازند. ولي در عصري كه ما زندگي مي كنيم با توجه به تغيير و تحولات سريع و انفجار دانش و اطلاعات و استفاده از تكنولوژي هاي جديد كه امكان دسترسي به هر نوع اطلاعات را در آن واحد براي ما ميسر مي سازد، نيازمند كسب مهارتهاي تفكر خلاق، قابل انعطاف و دقيق هستيم و نكته مهمي كه بايد به آن توجه داشت اين است كه خلاقيت قابل پرورش و رشد باشد و اين مستلزم تغيير و تحول در نظام آموزشي و به كار گيري شيوه هاي خاصي است كه بايد دست اندر كاران تعليم  و تربيت از سطوح  بالاتر گرفته تا مديران و  معلمان مدارس و حتي  اولياي دانش آموزان به آن توجه نمايند.

خــــــلاقيت و هـــــــــوش :

تعــاريف خلاقيــت:

۱- خلاقیت را شيوه اي در حل مسئله ميدانند كه همراه با نوآوري و ارزش اجتماعي است.

۲- خلاقيت حل يك مشكل يا سلسله اي از مسائل كوچك و بزرگ است.

۳- خلاقيت تحولات دامنه دار و جهت دار در فكر و انديشه انسانهاست، بطوري كه فرد توانايي تركيب عوامل قبلي به طرق جديد را بدست مي آورد.

در ارتباط با خلاقيت سوالي كه مطرح مي شود اين است كه آيا بين خلاقيت و هوش رابطه اي وجود دارد يا نه؟ برخي از متخصصان  يك «الگوي آستانه اي » از خلاقيت ارائه داده اند. طبق اين الگو ميزان هوش فرد بايد از حد معيني بالاتر باشد تا بتواند آثار خلاقي در رشته خود ارائه دهد و براي اين مسئله بهره هوشي 120 را عنوان كرده اند. فراتر از آستانه هوش، دستاوردهاي خلاق به عوامل ديگري نظير سيالي انديشه ها و به متغيرهاي شخصيتي بستگي دارد. همچنين در مورد تواناييهاي مختلف، آستانه هوشي لازم براي ايجاد دستاوردهاي خلاق متفاوت است.

در علم روانشناسي اعصاب معتقدند كه تفكر رياضي و كلامي (صحبت كردن، خواندن و نگارش معمول) عموماً در نيمكره چپ مغز انجام مي شود در حالي كه تفكر فضايي، كل نگرانه و خلاق در نيمكره راست صورت مي گيرد. «ند هرمان» در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيده است كه افراد از دو قسمت مغز با يك شيوه و با يك فراواني استفاده نمي كنند. دانش آموزاني كه نيمكره چپ مغزشان مسلط است با خواندن درباره يك موضوع ياد مي گيرند در حالي كه دانش آموزاني كه نيمكره راست مغزشان مسلط مي باشد با تماشاي نمايش يا انجام فعاليتهاي عملي ياد مي گيرند. لذا مي توان در زمينه ي آموزش دانش آموزان به اين ويژگيها توجه داشت. تايلور نيز براي افراد خلاق ويژگيهاي شخصيتي خاصي را مطرح مي نمايد. از نظر تايلور افراد خلاق از ويژگيهاي خوش خلقي، باذوقي، كنجكاوي، جويندگي، مهارت در بازسازي عقايد، خودمختاري، استقلال، اثبات خود، پذيرش مثبت از خود و زبردستي، برخوردارند. در مجموع افراد خلاق داراي شخصيتيبسيار پيچيده هستند. همچنين بين خلاقيت و پيشرفت تحصيلي همبستگي مثبتي وجود دارد.

چگـــونه مي توان خلاقيت را پــــرورش داد ؟

توسعه سيستم مخابراتي و ماهواره اي و دستاوردهاي  تكنولوژيك سبب شده است كه پيشرفت هاي شگرفي در زمينه آموزش و پرورش پديد آيد. اينترنت و فناوري ارتباط با حذف فاصله هاي جغرافيايي، دانش آموزان را قادر مي سازد تا به اطلاعاتي دست يابند كه قبلاً در كلاسهاي درس يا در كتابخانه ها به آنها دست مي يافتند و ديگر نمي توان تنها با تكيه بر اطلاعات و دانش و روشها و نيازمنديهاي گذشته با واقعيتها و مشكلات آموزشي و پرورشي رويا رو گرديد. فرايند يادگيري دستخوش تغيير است و معلمان نيز يا بايد با اين تغيير همسو شوند يا شكست خورده و عقب بمانند. خلاقيت موهبتي خاص به عده اي خاص از جانب  خداوند نمي باشد، بلكه  نوعي تخصص و مهارت است كه افراد مي توانند آنرا در خود، شكوفا كنند.

تثبيت بــــاورهاي غلط :

علت شكست و ناكامي اكثر معلمان در مقابل نو آوريهاي آموزشي، بويژه روشهاي پرورش تفكر، باورهاي غلط و از پيش ساخته آنان است كه در اثر تكرار در طول سالهاي متمادي در آنان تثبيت شده است. مثلاً اكثر معلمان به جاي اينكه روش آموختن و انديشيدن را به شاگردان بياموزند،آنان را در مقابل دانسته ها و واقعيتهاي علمي قرار مي دهند. به عقيده «برونر»، مهم نيست كه فراگير چه مي آموزد، بلكه مهم اين است كه چگونه مي آموزد. چگونه آموختن با انتقال اطلاعات و حفظ و تكرار آنها حاصل نخواهد شد. اگر شرايط يادگيري فراهم شود، شاگردان خود به يادگيري خواهند پرداخت (مهارتهاي آموزشي) معلمان بايد شيوه انديشيدن را به آنان بياموزند. تنها با گفتن، «فكر كنيد» تفكر حاصل نخواهد شد،بايد ذهن پوياي كودكان را در برابر آنچه در دنياي اطراف انها مي گذرد به تفكر و انديشه واداشت افراد جز در حالتي كه با  مسأله اي رو برو مي شوند، به فكر كردن  نمي پردازند. معلم  بايد طرح مسئله كند و از اين طريق  عشق به انديشيدن را در دانش آموزان ايجاد و تقويت نمايد. متأسفانه در سيستم آموزشي به رغم پذيرفتن اين مسئله كه فكر كردن اهميت زيادي دارد و كاري ارزشمند است ولي عملا  چندان توجهي به تشويق دانش آموزان به تفكر نمي شود. معلمان نيز با روشهاي قالبي و ايجاد محيط سخت انضباطي موجب حفظ طوطي وار مطالب درسي در دانش آموزان مي شوند و جلوي هرگونه تفكر سالم و خلاق را مي بندند.

"در واقع نظام آموزشي ما از ابتدايي تا دانشگاه، در بهترين حالت خود فقط دانش آموختگاني را بيرون ميدهد كه مانند يك حافظه كامپيوتري؛ تنها انباره اي از اطلاعات هستند بگذريم كه همين اطلاعات هم به روز نبوده و گاه منسوخ و بلا استفاده هستند! "

در نظام آموزشي بايد بجاي انتقال و انباشتن حقايق علمي به ذهن دانش آموزان به آنان چگونه فكر كردن و  چگونه ياد گرفتن و چگونه زيستن و چگونه بكار بستن را بياموزند. اساسا هدف نظام آموزشي بايد اين باشد كه به كودك و دانش آموز و دانشجو ، ابزار حل مشكلات را بدهد نه اينكه جواب يك مسئله را به او ياد بدهد مسئله اي كه ممكن است ما به ازاي خارجي هم نداشته باشد. پژوهشهايانجام  شده در زمينه  آموزش دهيِ خلاقيت، عمدتاً به اين نتيجه رسيده است كه خلاقيت را مي توان آموزش و پرورش داد. «تورنس و تورنس» (1973)  اشاره مي كنند كه طي 15 سال تجربه در مطالعه و آموزش تفكرات خلاق، شواهدي را ديده اند، كه نشان مي دهد،خلاقيت را مي توان آموزش داد. «فلدهوسن و همكارانش» (1986) مي گويند كه پاسخ به اين سوال كه « آيا خلاقيت را مي توان آموزش داد؟» مثبت است. « سندرز و سندرز» در كتاب «آموزش خلاقيت از طريق استعاره» تأكيد مي كنند كه براي پرورش خلاقيت بايد به كودكان و نوجوانان امكان تفكر داد و  آنان را از انجام فعاليتهاي قالبي و از پيش تعيين شده تا حد امكان برحذر دانست. (پژوهشهاي روان شناختي)

مــــوانعي كه بر سر راه رشد خلاقيت در كـــودكان وجود دارند:

موارد زير توسط تورنس پيشنهاد شده است :

۱- احترام گذاشتن به سوالات كودكان و راهنمايي آنها جهت يافتن جوابهاي خود.

۲- احترام گذاشتن و توجه به عقايد اصيل و غير عادي دانش آموزان.

۳- ارزش گذاشتن به عقايد كودكان و پذيرفتن عقايدي كه پذيرش آنها در كلاس ممكن است.

۴- هرگز قضاوتي در مورد رفتار كودكان بدون اين كه علل و نتايج آن تشريح گردد، نبايد به عمل آورد.

۵- گاهي اوقات بايد كودكان را آزاد گذاشت تا كارهايي را كه خودشان مي خواهند، انجام دهند.

مهمترين نكته اي كه تورنس مطرح مي كند اين است كه استفاده از اين اصول بايد بگونه اي مرتب و مداوم و هماهنگ صورت گيرد.

مــــوانع خلاقيـــت :

۱- يكي از موانعي كه بر سر راه خلاقيت دانش آموزان وجود دارد، نحوه ي نگرش و تفكر دانش آموزان درباره خودشان است، ايجاد خودپنداره مثبت و كاهش اضطراب مي تواند در اين زمينه موثر باشد.

۲- گاهي معلمان نسبت به دانش آموزان تيزهوش و با استعداد كلاس احساس منفي دارند و نسبت به آنها سوگيري منفي انجام مي دهند.

۳- كمبود پشتكار و تحمل اندك دانش آموزان از ديگر موانع خلاقيت مي باشد.

۴- محدود كردن بيش از حد كنجكاوي كودكان، چه در محيط خانه و چه در محيط آموزشگاه و همچنين سركوب قوه تخيل و خيالبافي كودكان.

۵- استفاده از نمره امتحاني به عنوان اهرم فشار در جهت ايجاد همنوايي بيشتر بين دانش آموزان و تأكيد بيش از حد بر دروس نظري و بي توجهي به دروس عملي.

راههــــاي پـــرورش خلاقيـــت در كـــودكان :

 ۱- پـــرورش نيـــروي تخيــل:

يكي از راههاي پرورش خلاقيت در كودكان پرورش نيروي تخيل مي باشد. طرح سوال به شكل پاسخ نگاري يا انشايي، موجب ياد آوري اطلاعات و سازمان دادن آنها و نوشتن منظم و سيستماتيك توسط دانش آموز مي شود. « بهره وريدرست از نوشتن انشاء، تشويق و اهميت دادن به داستانهاي تخيلي بچه ها و ايجاد فرصت براي شاخ و برگ دادن به مطالب ياد گرفته شده، نقاشي و پرداختن به امور هنري زمينه هايي براي پرورش نيروي تخيل است.»

۲- تحــــريك حسِ كنجكاوي و كنكاش ذهني كـــودكان:

درگير نمودن فعالانه دانش آموزان در فرايند آموزشي. دانش آموزان بايد از حالت « شنونده و منفعل » به حالت « گوينده و فعال » تبديل شوند.

۳- تنـــوع منابــــع درســـي:

« نكته مهم ديگر كه سبب موفقيت دانش آموزان در امر آموزش و خلاقيت مي شود، مسئله آزادي عمل نسبي در انتخاب كتابهاي درسي است. معلم بايد بتواند از كتابهاي گوناگون همراه با كتابهاي اصلي و از قبل تعيين شده در كلاس بهره بگيرد، از دانش آموزان بخواهد كه در كلاس گزارش دهند و جلسه بحث و گفتگوي علمي براي دانش آموزان ترتيب دهد.»

۴- تغييــــر در نحـــوه ارزشيابـــي نظـــام آموزشــي:

از ديگر عوامل پرورش خلاقيت در دانش آموزان تغيير نوع ارزشيابي آنها  مي باشد. در ارزشيابي به جاي تأكيد بر سطوح پايين يادگيري از قبيل دانش و درك و فهم به سطوح بالاي يادگيري چون تركيب و ارزشيابي  تأكيد گردد.

۵- تنوع شيـــوه هاي آموزشي:

لازم است كه معلمان در فعاليتهاي آموزشي از شيوه هاي مختلف و متنوع از قبيل روش حل مسئله، روش تهيه طرح يا پروژه، روش بحث علمي و روشهاي گروهي، و بارش فكري به تناسب موضوع و موقعيت درسي استفاده نمايند.

منابـــــــــع:

۱. اتكينسون، ريتال، «زمينه روانشناسي»، جلد دوم، انتشارات رشد، 1368.

۲. بودر، آلن، ترجمه خان زاده، علي، «خلاقيت در آموزشگاه»، انتشارات چهر، 1358.

۳. حائري زاده، خيريه بيگم، «تفكر خلاق و حل خلاقانه مسئله» نشرني، 1381.

۴. شعباني، حسن، « مهارتهاي آموزشي و پرورشي»، انتشارات سمت، 1371.

۵. ماهنامه پيوند، شماره 279، دي ماه 1381 و شماره 275، تابستان 1381.

۶. ماهنامه رشد معلم، شماره3، سال بيست و يكم، آذرماه 1381، شماره 3، سال نوزدهم آذرماه 1379.

۷. ماهنامه پژوهشهاي روان شناختي، شماره هاي 1 و 2، تابستان 1372.