با جستجو در آثار امام خمینی از جمله صحیفه نور برخی از نصایح انتظارات و توصیه ایشان به جوانان و نوجوانان

انس با قرآن و دعا

امام خمینی(ره) در توصیه به فرزندشان، حاج سید احمد خمینی می نویسد: «فرزندم! با قرآن این کتاب معرفت آشنا شو؛ اگرچه با قرائت آن، و راهی از آن به سوی محبوب باز کن. ... پسرم! دعاها و مناجات هایی که از ائمه معصومین(ع) به ما رسیده است، بزرگ ترین راهنماهای آشنایی با او ـ جلّ و علا ـ است و والاترین راهگشای عبودیت و رابطه بین حق و خلق است و مشتمل بر معارف الهی و وسیله انس با اوست و... وسوسه های بی خبران تو را از تمسک به آنها و اگر توانی از انس با آنها غافل نکند».[۱]

فقط انگیزه الهی

رابطه با خدا، فطری ترین، اصولی ترین، کارسازترین و زیباترین رابطه است. امام خمینی(ره) درباره این رابطه سفارش می فرماید: »دانشگاه ها را باید شما رو به خدا ببرید، رو به معنویت ببرید و همه درس ها هم خوانده بشود، همه درس ها هم برای خدا خوانده بشود».[۲]

ایشان در وصیت نامه خویش به جوانان توصیه می کند: »این جانب به همه نسل های حاضر و آینده وصیت می کنم که اگر بخواهید اسلام و حکومت الله برقرار باشد و دست استعمار و استثمارگران خارج و داخل از کشورتان قطع شود، این انگیزه الهی را که خداوند تعالی در قرآن کریم بر آن سفارش فرموده است، از دست ندهید».[۳]و همچنین می فرماید: «من برای آنکه شما جوانان شایسته ای هستید، علاقه دارم که جوانی خود را در راه خداوند و اسلام عزیز و جمهوری اسلامی صرف کنید تا سعادت هر دو جهان را دریابید».[۴]

پالایش روح

امام خمینی(ره)، درباره پالایش روح می فرماید: «از حالا که جوان هستید و قوای جوانی محفوظ است، جدیت کنید به اینکه هوای نفس را از نفس خودتان خارج کنید»[۵] و در جای دیگر می فرماید: «اسلام آن قدر که با تهذیب این بچه های ما و جوان های ما کوشش دارد، به هیچ چیز کوشش ندارد».[۶]

دنیا را به چیزی نگیرید

جذابیت ها و ظواهر دنیا آن قدر لذت بخش است که نه تنها مردم عادی، بلکه بزرگان را به خود جذب می کند و فقط هنر مردان خداست که می توانند از این دام رهایی پیدا کنند. امام خمینی(ره) در این باره می فرماید: «توجه کنید که دنیا را به چیزی نگیرید. توجه کنید که همه رفتنی هستیم و باید به خدای تبارک و تعالی نزدیک بشویم تا آنجا ما را راه بدهند».[۷]

در جای دیگر نیز می فرماید: »اموری که مربوط به این عالم است، گذراست. زودگذر هم هست و پیروزی ها و شکست ها و خوشی ها و ناخوشی های این دنیا بیش از چند روزی و مقدار اندکی پایدار نیست. آنچه برای من و شما می ماند، آن چیزی است که در درون خودتان تحصیل کرده باشید. باور کنیم که خدای تبارک و تعالی حاضر است. باور کنیم که همه چیز به دست اوست».[۸]

توبه

امام خمینی در این باره می فرماید: «بهار توبه، ایام جوانی است که بار گناهان، کمتر و کدورت قلبی و ظلمت باطنی، ناقص تر و شرایط توبه، سهل تر و آسان تر است».[۹]

خودباوری

امام خمینی(ره) با اشاره به تلاش دشمن برای ناامید کردن جوانان و انکار پیشرفت های عظیم ملت ایران، تأکید می کرد دشمن می خواهد به جوان ایرانی القا کند که بدون وابستگی به قدرت ها به جایی نخواهد رسید و از این راه، انگیزه حرکت و پیشرفت را از ملت و جوانان ایران بگیرد، ولی موفق نخواهد شد. حضرت امام در مورد قدرت سازندگی جوانان بر خودباوری جوانان و خوداتکایی و ابتکار و تلاش علمی آنان تأکید می ورزید و می فرمود: «جوان های ما اثبات کردند که می توانند خودشان عمل بکنند و شما مطمئن باشید که در درازمدت، شما همه کار می توانید بکنید. همان­طوری که با شجاعت، ابرقدرت ها را خارج کردید، با شجاعت در فرهنگ خودتان کار بکنید و در کارهای خودتان، خودتان عمل بکنید و اتکای خودتان را هر روز به خارج کم بکنید و یک وقتی برسد که هیچ اتکا به خارج، ما نداشته باشیم و همه چیز را خودمان تهیه کنیم».[۱۰]

ایشان در جای دیگر بر این مطلب تأکید می کند: »ما باید این را بفهمیم که همه چیز هستیم، و از هیچ­کس کم نداریم. ما که خودمان را گم کرده بودیم، باید این خودِ گم­کرده را پیدا کنیم».[۱۱]

مبارزه علمی و عملی

امروز دیگر مبارزه ما، مبارزه با سلاح و توپ و تفنگ نیست؛ زیرا دشمن دریافته است که اراده های پولادین ایرانی با این اسلحه ها از پای نمی نشیند. اکنون مبارزه، مبارزه علمی و تلاش و کوشش در راه تحقق اهداف است. رهبر کبیر انقلاب که با ژرف نگری خود این انقلاب را به پیروزی رساند، برای ادامه این راه، ما را چنین راهنمایی می کند: «من در اینجا به جوانان عزیز کشورمان، به این سرمایه ها و ذخیره های عظیم الهی و به این گل های معطر و نوشکفته جهان اسلام سفارش می کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید و خودتان را برای یک مبارزه علمی و عملی بزرگ تا رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی آماده کنید».[۱۲]

محصولات ارگانیک و ویژگی های آن

محصولات ارگانیک محصولاتی هستند که در تمام مراحل رشد با سیستم طبیعی هماهنگ بوده و در خاکی که از چند سال قبل هیچ‌گونه سموم دفع آفات گیاهی نظیر: علف هرزکش‌ها، قارچ‌کش‌ها و مواد شیمیایی در آن استفاده نشده و فقط با مواد طبیعی مانند کمپوست گیاهی تقویت می‌شود، رشد می‌کنند.

 اما با اینکه این محصولات از سایر محصولات که به صورت غیر ارگانیک تولید می شوند بسیار سالم تر هستند اما به دلیل عدم اطلاع رسانی درست در زمینه مزایای آن و همچنین قیمت بالاتر این محصولات، هنوز این فرآورده های ارگانیک جای خود را درسبد خرید خانوارها پیدا نکرده است.

وقتی برای خرید به بازار میوه‌فروشان مراجعه می‌کنیم گاهی با محصولاتی مواجه می‌شویم که فروشندگان، آنها را محصولات «ارگانیک» می‌نامند. در این میان ممکن است برای برخی از مصرف‌کنندگان این سوال پیش آید که محصولات ارگانیک چه تفاوتی با محصولات غیرارگانیک دارند؟ باید گفت: محصولات ارگانیک محصولاتی هستند که در تمام مراحل رشد با سیستم طبیعی هماهنگ بوده و در خاکی که از چند سال قبل هیچ‌گونه سموم دفع آفات گیاهی نظیر: علف هرزکش‌ها، قارچ‌کش‌ها و مواد شیمیایی در آن استفاده نشده و فقط با مواد طبیعی مانند کمپوست گیاهی تقویت می‌شود، رشد می‌کنند. از سوی دیگر در ترکیبات میوه‌های ارگانیک هیچ‌گونه اصلاح ژنتیکی صورت نمی‌گیرد و از گازها برای رشد زودرس میوه‌ها استفاده نمی‌شود. به‌همین دلیل رنگ این نوع میوه‌ها طبیعی بوده و نه خیلی پررنگ یا کم‌رنگ‌تر از حد معمول هستند. بافت آنها مناسب و خیلی نرم یا سفت نیست. اندازه میوه‌ها هم متعادل بوده و طعم و بوی طبیعی و مناسبی دارند که البته بارزترین ملاک تشخیص میوه‌های ارگانیک از غیرارگانیک هم همین طعم و بوی طبیعی‌شان است، بعلاوه پوست میوه‌های ارگانیک کاملا متناسب با میوه بوده و زیاد ضخیم نیست. از همه مهم‌تر آن که در این نوع محصولات کاهش آلودگی خاک به کودها و سموم موجب باقی ماندن عناصر مفیدی مانند کلسیم، آهن، فسفر، منیزیم و ویتامینC در سبزی‌ها می‌شود.

متاسفانه به دلیل افزایش روزافزون جمعیت، محصولات ارگانیک جوابگوی نیاز مصرف‌کنندگان نمی‌باشد و کشاورزان مجبورند برای تامین هرچه سریع‌تر تقاضا علاوه بر محصولات ارگانیک از انواع میوه‌های گلخانه‌ای یا خارج از فصل نیز استفاده کنند. لذا این نوع محصولات به دلیل آن که در مرحله رشد زمان لازم را طی نمی‌کنند بسیاری از ویتامین‌ها و مواد ضروری را ندارند. به عنوان مثال، محصولات گلخانه‌ای مدت مدیدی است که در ایران تولید می‌شوند. این محصولات در مقایسه با میوه‌های ارگانیک کمبودهای زیادی دارند.

از آنجا که گلخانه‌های شیشه‌ای در کشورمان بسیار کم‌وسعت و محدود هستند نور خورشید به طور مستقیم به محصولات گلخانه‌ای نمی‌تابد، لذا این محصولات به نوعی با کمبود ویتامینC و سایر مواد مغذی که برای به وجود آمدن به نور مستقیم نیاز دارند، مواجهند. از طرف دیگر برای این که میوه‌ها و سبزی‌ها سریع‌تر از حد معمول برسند کشاورزان از روش‌های شیمیایی مختلفی استفاده می‌کنند. همین موضوع تا حدی در کاهش ویتامین‌ها و ریزمغذی‌های محصولات گلخانه‌ای موثر است.

لذا وجود میوه‌هایی با ظاهر درشت که فاقد طعم و خاصیت هستند همگی ناشی از استفاده بی‌رویه از کودها، آفت‌کش‌ها و باقی ماندن ترکیبات آنها در محصولات است. از همه بدتر آن که برخی از میوه‌های خارج از فصل که وارداتی بوده و با قیمت‌های بالا در میوه‌فروشی‌ها عرضه می‌شوند از مشکلات عدیده دیگری برخوردارند

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع :

نیکی به پدر و مادر

دبیر گرامی :

تهیه و تنظیم کنندگان :

مقدمه         

نيكى و احسان به ديگران, صفتى پسنديده و ممدوح است كه هم از نظر عقل و هم از نظر عرف مورد تأييد است. همه جوامع بشرى براى اين صفت خداپسندانه, اهميت خاصى قائلند و فاعل آن را محترم مى شمارند. در اين ميان, البته بعضى نيكى ها اهميت دو چندان دارد, كه نيكى به پدر و مادر از جمله آنهاست.

خداوند در قرآن بيش از 23 بار صراحتاً و يا ضمناً انسان ها را به احسان و نيكى به پدر و مادر امر فرموده است. 1 ائمه معصومين& نيز در سخنان و گفتار خود را به اين فضيلت مهم سفارش و تأكيد فرموده اند. حضرت على(ع) فرمود: (برّ الوالدين من اكرم الطباع; نيكى به پدر و مادر, ارزش مندترين خلق هاست. )2

پيامبر اكرم(ص) در پاسخ مردى كه از حقوق والدين پرسيده بود, فرمود: (هما جنّتك و نارك;3 پدر و مادر, بهشت و جهنم تو هستند; بهشت در رضاى آنها و دوزخ در خشم آنهاست. )

حضرت رضا(ع) فرمود: از پدرت اطاعت كن و نسبت به او مراتب نيكى و تواضع و خضوع و تكريم را معمول دار… خداوند در قرآن شريف حق پدر و مادر را قرين حق خود قرار داده و فرموده است: شكر گزار من و شكر گزار پدر و مادرت باش كه برگشت همه به سوى من است. 4

هميشه مونس و يارم پدر بود

به وقت رنج, غمخوارم پدر بود

چو پروانه پر و بالم اگر سوخت

ولى شمع شب تارم پدر بود

طريق زندگى آموخت بر من

به هر سختى مدد كارم پدر بود

* * *

آبروى اهل دل از خاك پاى مادر است

هر چه دارند اين جماعت از دعاى مادر است

آن بهشتى را كه قرآن مى كند توصيف آن

صاحب قرآن بگفتا زير پاى مادر است

نيكى به والدين در اديان آسمانى

لزوم نيكى به والدين, اختصاص به شريعت اسلام ندارد, بلكه در طول تاريخ و در شرايع آسمانى همواره مورد تأكيد قرار گرفته است. قرآن در سوره بقره, آيه 83 وجوب احسان به والدين را پيرو عبادت خداوند, جزء پيمان ها و وظايف حتمى بنى اسرائيل شمرده است.

حضرت نوح (ع) براى پدر و مادر خود چنين دعا مى فرمايد (رب ّ اغفرلى و لوالدى ّ و لمن دخل بيتى مؤمناً و للمؤمنين و المؤمنات و لا تزد الظّالمين الاّ تبارا;5 خدايا! مرا و پدر و مادرم را و هر كه با ايمان وارد خانه من مى شود و نيز مردان مؤمن و زنان مؤمن را بيامرز و ستم كاران را جزء بر هلاك و عذابشان ميفزاى. )

امام صادق(ع): فرمود: موسى بن عمران(ع) در بين مناجات با پروردگار خويش ناگهان مردى را زير سايه عرش خدا ديد, عرض كرد: پروردگارا! اين مرد كيست كه عرش تو سايه بر وى افكنده است؟ خطاب رسيد كه اين مرد, داراى دو صفت حميده است: به پدر و مادر خود نيكى مى كند و براى سخن چينى گام برنمى دارد. 6

نقل است روزى حضرت داوود(ع) هنگام قرائت قسمتى از كتاب (زبور) دلش شكست و منقلب شد. در آن حال كمى به خود باليد و گفت: در دنيا از من عابدتر نيست. همان ساعت به او وحى شد: برو بالاى كوه, كشاورزى را ببين كه هفتصد سال مرا عبادت مى كند و از گناهى كه انجام داده از درگاه من عذر مى خواهد, در صورتى كه آن عمل نزد من گناه نبوده است. او روزى در پشت بام راه مى رفت كه مختصر خاكى از پشت بام بر روى مادرش ريخت و اينك مدتى است كه به حساب اين گناه در درگاه ما مى نالد, برو او را به مغفرت و آمرزش من بشارت بده.

داوود (ع) به كوه رفت, ديد مردى لاغر اندام كه بر اثر عبادت, استخوان هايش در آمده, مشغول نماز است. وقتى از نماز فارغ شد, بر او سلام كرد. او جواب سلام داوود(ع) را داد و پرسيد: تو كيستى؟ حضرت داوود(ع) فرمود: من (داوود) نام دارم. گفت: اگر مى دانستم كه تو داوود هستى, جواب سلام تو را نمى دادم, به دليل آن لغزشى كه از تو سر زده است. اينك كه به كوه بالا آمده اى, استغفار كن. به خدا سوگند, روزى به پشت بام رفتم, بر اثر عبور, مختصرى خاك بام بر سر مادرم ريخت, اينك هفتصد سال است كه در اين وضع هستم, نمى دانم مادرم از من راضى شده يا نه, با اين حال استغفار مى كنم, به دليل اين كه شايد او از من راضى نشده باشد. 7

خداوند به موسى وحى نمود: همانا كسى كه به پدر و مادر نيكى كند و مرا رها كند, اسم وى را نيكوكار بنويسم و كسى كه مرا نيكى كند و پدر و مادرش را واگذارد, وى را عاق نويسم. 8

نكاتى چند در باره احترام به والدين

گر چه عواطف انسانى و مسئله حق شناسى به تنهايى, لزوم احترام نمودن به والدين را بيان مى كند, ولى از آن جا كه اسلام حتى در مسائلى كه عقل مستقلاً مى تواند داورى و قضاوت كند يا عاطفه آن را به وضوح در مى يابد, سكوت روا نمى دارد; بلكه به عنوان تأييد و تأكيد دستوراتى را صادر مى كند. ما در اين جا با توجه به آيات قرآن و روايات معصومين& احترام به والدين و مسائل و زواياى مربوط به آن را در قالب چند نكته بيان مى كنيم.

نكته اول:

در چهار سوره از قرآن كريم, نيكى به والدين بلا فاصله بعد از مسئله توحيد قرار گرفته است. اين هم رديف بودن, بيانگر اين است كه اسلام تا چه حد براى پدر و مادر احترام قائل است. آن چهار سوره عبارت اند از: بقره, آيه 83; نساء, آيه 36; انعام, آيه 151; لقمان, آيه 41.

تأكيد قرآن بر ذكر احسان و مراعات پدر و مادر در سطح توحيد و نفى شرك, و عبادت و پرستش و شكر نعمت هاى الهى, به روشنى اين مطلب را ثابت مى كند كه عدم رعايت حق آنان, بزرگ ترين گناه پس از شرك به خداوند است و لذا آن را در (سوره اسراء) در رديف گناهان كبيره ذكر فرموده است.

نكته دوم:

خداوند در اين آيات, نوع خاصى از تجليل و احترام را ذكر نفرموده, بلكه انسان را به رعايت حال پدر و مادر و احسان به آنها دعوت كرده است. نتيجه اين كه هر گونه احترام و نيكى به پدر و مادر, دستور خداوند است و هرگز مقيد به حدودى نيست به جز قدرت و امكان از نظر عقلى و شرعى; به اين معنا كه هر چه انسان در توان دارد, بايد براى پدر و مادرش انجام دهد و مضايقه و كوتاهى نكند.

نكته سوم:

اين احسان و خيرخواهى و خدمت به پدر و مادر را بايد به عنوان تشكر و سپاس از زحمات طاقت فرساى آنان انجام دهد و گمان نكند كه در حق آنان تفضل مى كند و يا بر آنها منت بگذارد. در باره اين نكته, چند مطلب قابل توجه است:

1 ـ حق پدر و مادر به حدى بزرگ و زياد است كه هرگز انسان نمى تواند تمام و كمال زحمات و محبت هاى آنان را جبران كند.

2 ـ انسان بايد همواره خود را در انجام شكر واقعى, مقصر بداند; هم چنان كه در انجام شكر الهى. آن گونه كه سزاوار نعمت هاى بى كران اوست, همه انبيا و اوليا قاصرند و ديگران نه تنها قاصرند, بلكه مقصّرند.

3 ـ همان گونه كه در شكر نعمت هاى الهى نبايد به زبان و تعظيم اكتفا كرد, بلكه بايد با اطاعت و عمل نيز خدا را سپاس گفت, در مقابل الطاف و محبت هاى پدر و مادر هم بايد عملاً تشكر كرد و آنچه را كه سزاوار مقام آنان است; از احترام و خدمت و كمك به عنوان تشكر, دريغ نكرد.

4 ـ شكر الهى, خود يك نعمتى است كه باز هم نياز به شكر دارد و همچنين است توفيق در انجام خدمت و تشكر عملى از مقام پدر و مادر.

نكته چهارم:

خداوند متعال دستورات خاصى را به فرزندان پدر و مادرى كه به سن پيرى رسيده اند, صادر فرموده است: (و به پدر و مادر نيكى كنيد. هرگاه تا تو زنده هستى و هر دو يا يكى از آن دو سالخورده شوند, آنان را ميازار و به درشتى خطاب مكن و با آنان به اكرام سخن بگو. در برابرشان از روى مهربانى سر تواضع فرود آور و بگو: اى پروردگار من! همچنان كه مرا در خردى پرورش دادند, بر آنها رحمت آور. )9

نكته پنجم:

در برخى آيات, پدر و مادر را در صدر كسانى قرار داده كه بايد به آنها كمك شود: خداوند به پيامبر مى فرمايد: در پاسخ كسانى كه از تو مى پرسند چه انفاق كنيم؟ بگو: (هر چه از خير انفاق مى كنيد, به پدر و مادر و خويشان نزديك و يتيمان و فقيران و درماندگان انفاق كنيد. )10

نكته ششم: در وقت دعا و نيايش نبايد والدين را فراموش كرد. حضرت ابراهيم(ع) در دعاى خويش مى فرمايد: (پروردگارا! آن روز كه حسابرسى بر پا مى شود, بر من و پدر و مادرم و همه مؤمنان ببخشاى. )11

تواضع در برابر والدين

خفضِ جناح (تواضع) چند بار در قرآن آمده است, ولى (جناحَ الذُّل) فقط يك بار آورده شده و آن هم مربوط به پدر و مادر است: (و اخفض لهما جناح الذل من الرحمة. )12

به گفته لغت شناسان, تواضع دو گونه است: گاهى تواضع, انسان را پست مى كند ; مانند تواضع در برابر مستكبران و گردنكشان, و گاهى انسان را بالا مى برد; مانند تواضع در برابر مؤمنان, پدر و مادر, معلم و امثال آنها. در چنين مواردى, تواضع را خفض جناح مى گويند. جناح به معناى بال پرنده است و خفض جناح, اين معنا را به ذهن تداعى مى كند كه تواضع به انسان بال مى دهد و با آن به اوج رفعت مى رسد. خداوند به پيامبرش امر فرموده است: (و اخفض جناحك لمن اتّبعك من المؤمنين;13 در برابر هر يك از مؤمنان كه از تو پيروى مى كند, بال فروتنى فرود آر. )

(ذل ّ) به معناى نرمى و تسليم است و در موردى به كار برده مى شود كه امرى از روى قهر و غلبه بر كسى وارد شود. گويا انسان خود را در برابر پدر و مادر, مقهور و مغلوب مى بيند. با اين كه آنها به او نيازمندند, اما مانند يك برده يا اسير در برابر آنان با تواضع و فروتنى اوامرشان را اطاعت مى كند.

به هر حال اين (جناح ذل ّ) از روى رحمت و عطوفت است نه از روى ترس و يا احتياج, زيرا پدر و مادر, سالخورده و در دوران نيازمندى اند و ترس از آنان و يا احتياج به آنها موضوعيت ندارد.

علل ذكر نيكى به والدين بعد از وجوب عبادت پروردگار

فخر الدين رازى مى گويد: به چند دليل, بعد از وجوب عبادت پروردگار, نيكى به پدر و مادر ذكر شده است:

1 ـ نعمت هاى پروردگار, بالاترين نعمت ها بر بنده است و بعد از پروردگار عالم, پدر و مادر كه ريشه و سبب وجود فرزند هستند, نعمت هاى برتر عالم مى باشند. پس شكر اوّلين نعمت (خداوند) و بعد از آن, شكر نعمت هاى برتر عالم (پدر و مادر) واجب است.

2 ـ خداوند, مؤثر حقيقى در وجود انسان و پدر و مادر, مؤثر وجود او در ظاهر (طبيعت) هستند, پس آن جا كه نام مؤثر حقيقى ذكر شده, بعد از آن مؤثر ظاهرى را آورده است.

3 ـ خداوند در مقابل نعمت هاى خود, از بنده چيزى نمى خواهد, پدر و مادر نيز در مقابل نعمت خود از فرزند چيزى طلب نمى كنند (نه طلب مالى و نه طلب ثوابى) لذا اين نعمت آنها شبيه نعمت خداوند است.

4 ـ خداوند نعمت خود را از بنده اش دريغ نمى دارد, اگر چه بدترين گناهان را انجام داده باشد. همچنين است جاى پدر و مادر كه نعمت و فداكارى خود را از كودكشان دريغ نمى دارند, هر چند به آنها بد كرده باشد.

5 ـ پدر مهربان در مال فرزندش تصرف مى كند تا سود بيشترى عايد وى شود و از ضايع شدن مال او جلوگيرى مى كند. خداوند نيز در اعمال عبادى بنده خود تصرف مى كند و آن را از آفات دور مى سازد و عملش را زيادتر مى نمايد, زيرا خود فرموده است: مَثَل كسانى كه در راه خدا انفاق مى كنند مانند دانه گندمى است كه هفت خوشه از آن مى رويد و در هر خوشه, صد دانه گندم وجود دارد.

6 ـ نعمت وجود خداوند, بالاتر از نعمت والدين است و اين امر, با دليل و برهان ثابت و معلوم مى گردد. اگر چه نعمت والدين نيز معلوم و مشهود است, اما رجحان با نعمت پروردگار است; از اين رو نعمت والدين پس از نعمت خدا ذكر شده است. 14

حقوق والدين

از اربعين سليمانى نقل شده كه والدين را بر فرزند, هشتاد حق است: چهل, در حال حيات ايشان و چهل, در حال ممات آنها.  اما آن چهل كه در حال حيات است, ده تا به تن, ده تا به زبان, ده تا به دل و ده تا به مال است.

آن ده كه به تن است, عبارت است از:

1 ـ به آنان خدمت كند, زيرا حق تعالى فرموده است: (و اخفض لهما جناح الذّل ّ من الرّحمه)15;

2 ـ حرمتشان را نگه دارد;

3 ـ جلو ايشان ننشيند;

4 ـ فرمان آنها را اگر شرع نهى نكرده, انجام دهد و از نهيشان, اگر واجب نيست, خوددارى كند;

5 ـ روزه مستحبى را با اجازه آنان بگيرد;

6 ـ چون ظاهر شوند, برخيزد و تا اجازه ندهند ننشيند;

7 ـ بى رضاى ايشان به سفر (غير واجب عينى) نرود;

8 ـ در وقت راه رفتن, پشت سر آنان حركت كند;

9 ـ هميشه با مهربانى به آنان بنگرد;

10 ـ همواره آماده خدمت كردن به آنان باشد.

اما آن ده حق كه به زبان است, عبارت اند از:

1 ـ با آنان به نرمى سخن بگويد;

2 ـ صداى خود را بر آنها بلند نكند;

3 ـ گستاخى و پر چانگى نكند;

4 ـ آنان را به نام نخواند, بلكه مثلاً بگويد پدر جان, پدر بزرگوارم;

5 ـ سخن ايشان را قطع نكند;

6 ـ گفته ايشان را رد نكند;

7 ـ به امر و نهى, آنان را خطاب نكند;

8 ـ هميشه آنان را دعا كند;

9 ـ به آن دو اُف نگويد و روى خود را از آنان بر نگرداند;

10 ـ با ايشان مؤدبانه سخن بگويد.

اما آن ده چيز كه به دل است, عبارت اند از:

1 ـ هميشه نسبت به آن دو نرم دل باشد و ترحم كند;

2 ـ همواره آنان را دوست بدارد, اگر چه از حيث اقتصادى در مضيقه باشند;

3 ـ به شادى آنان شاد باشد;

4 ـ در غم آن دو شريك و غمخوارشان باشد;

5 ـ با دشمنان آنها دوستى نكند كه آن دو مى رنجند;

6 ـ از بدگويى يا كج خويى آنان نرنجد;

7 ـ اگر به او ستم كردند, بر آنان خشم نگيرد, حتى اگر او را زدند, دستشان را ببوسد;

8 ـ هر چند حق آن دو را رعايت مى كند, اما باز هم بيم تقصير داشته باشد;

9 ـ هميشه در دل قصد كسب رضاى آنان را بنمايد;

10 ـ در دل, طول عمر آنان را بخواهد, هر چند از زحمت و فقر و بيمارى آن دو به تنگ آمده باشد.

اما آن ده چيز كه به مال تعلق دارد, عبارت اند از:

1 ـ لباس آن دو را پيش از لباس خود تهيه كند; 2 ـ آنان را از طعام خويش (بلكه بهتر) بخوراند, زيرا در هر انفاقى, آنان جلوترند; 3 ـ قرض آن دو را بدهد; 4 ـ مخارج سفرشان را چه واجب و چه مستحب, از زيارت بدهد ; 5 ـ اگر فوت كردند و حج و نماز يا روزه دارند, از جانب آن دو نايب بگيرد يا خود انجام دهد; 6 ـ با مال خود به آن دو عزت بخشد; 7 ـ اگر مسكن ندارند, برايشان تهيه كند يا اجاره خانه شان را بدهد; 8 ـ از مال خود در اختيارشان بگذارد كه هر گاه نياز يابند رفع نياز كنند; 9 ـ امور گوناگون آنان را انجام دهد يا مخارج آنها را بپردازد; 10 ـ مال خود را مال ايشان بداند و هر چه از اموال او بردارند يا تصرف كنند, به روى آنان نياورد.

اما آن چهل حق كه بعد از وفات ايشان است, عبارت اند از:

1 ـ در غسل و كفن و دفنشان تسريع كند; 2 ـ از هزينه زياد كفن و دفن آنها ناراحت نشود; 3 ـ مراسم تدفين آنان را به دستور شرع انور انجام دهد; 4 ـ طبق وصيتشان عمل كند و خلاف آن را انجام ندهد; 5 ـ شب دفن, نماز وحشت بخواند و آنان را دعا كند; 6 ـ مخارج و هزينه هاى مراسم را بپردازد و از انجام دهندگان و كمك كنندگان سپاس گزارى نمايد; 7 ـ حساب آنان را فوراً تسويه كند تا گرفتار دِين نباشند; 8 ـ اگر سفارش به ثلث كرده فوراً جدا كنند و حق هر وارث را به خودش دهند; 9 ـ براى آنها هر روز قرآن بخواند; 10 ـ بعد از هر نماز براى آنها دعا كند, به ويژه در نماز شب و اوقات دعا; 11 ـ هر روز به نيابت آنها صدقه بدهد; 12 ـ اگر توانست هر روز نماز والدين را بخواند; 13 ـ بر مصايب آنان صبر نمايد; 14 ـ قضاى نمازهاى واجب او را بخواند يا اجير بگيرد; 15 ـ روزه هاى مانده او را قضا كند يا اجير بگيرد; 16 ـ به زيارت قبر آنها برود كه ثوابى برابر حج دارد; 17 ـ در قبرستان, آية الكرسى و قرآن بخواند و صلوات بفرستد و براى آنان هديه كند; 18 ـ هنگامى كه به زيارت مشاهد مشرفه مى رود, به نيابت آنان هم زيارت كند; 19 ـ به نيابت از آنان عمره به جاى آورد و اگر در حج واجب است, در وقت فراغت طواف كند; 20 ـ اگر حج واجب خود را انجام داده و توانايى دارد, به نيابت از آنان حج واجب برود; 21 ـ اگر كسى را ناراحت كرده اند يا بر شخصى ستمى روا داشته اند, با زبان يا وجه يا هر امر ديگر, او را راضى كند; 22 ـ به عنوان رد مظالم, وجهى را به فقير بدهد تا اگر حقى از كسى به گرنشان است ادا شود; 23 ـ تا حد امكان اگر مجلس روضه و عزادارى به صورت هفتگى يا ماهانه داشته است, آن را ادامه دهد; 24 ـ اگر طعام ساليانه داشته و يا گوسفندى قربانى مى كرده, سنت هاى خوب او را به پا دارد; 25 ـ اگر كار خير ناتمامى از او مانده, به اتمام برساند; 26 ـ اگر آنان مالى را غصب كرده اند و بداند, بايد براى خلاصى شان آن را به صاحبانش رد كند; 27 ـ اگر خمس يا زكات بدهكارند, حتما آن را رد كند; 28 ـ به پدر و مادر كسى بد نگويد كه به پدر و مادرش بد بگويند; 29 ـ كارى نكند كه بدگويى مردم را در باره پدر و مادرش به دنبال داشته باشد; 30 ـ با مردم به نيكى رفتار نمايد تا پدر و مادر او را دعا كنند; 31 ـ دوستان و آشنايان پدر و مادرش را احترام كند; 32 ـ احتمال گرفتارى آنها را بدهد و در صدد ن

منابع

1ـ بقره, آيات 82, 180 و 215; نساء, آيات 36 و 135 ; انعام, آيه 151; ابراهيم, آيه 40; مريم, آيات 14 و 32; اسراء, آيات 23, 24 و 25; عنكبوت, آيه8; لقمان, آيات 14 و 15; احقاف, آيات 14, 17, 18 و 19; نوح, آيه 38; بلد آيه 3.

2ـ بحار الانوار, ج 77, صفحه 212.

3ـ ميزان الحكمه, ج 10, ص 708.

4ـ تفسير مجمع البيان, جلد 6, ص 411.

5ـ نوح (71) آيه 28.

6ـ بحار الانوار, ج 74, ص 65; امالى صدوق, ص 108.

7ـ الدين فى قصص, ج 3, ص 24.

8ـ معراج السعاده, ص 384.

9ـ اسراء (17) آيه 23 ـ 25.

10ـ بقره(2) آيه 215.

11ـ ابراهيم (14) آيه 41.

12ـ اسراء(17) آيه 24.

13ـ شعرأ(26) آيه 215. 14ـ فخر الدين رازى, تفسير كبير, ج 1, ص 100.

15ـ اسراء(17) آيه 24.

16ـ بر گرفته از: حقوق والدين, ص 139.

کاشی کاری هفت رنگ

کاشي کاري يکي از روش هاي دلپذير تزئين معماري در تمام سرزمين هاي اسلامي است. تحول و توسعه کاشي ها از عناصر خارجي کوچک رنگي در نماهاي آجري آغاز شد و به پوشش کامل بنا در آثار تاريخي قرون هشتم و نهم هجري انجاميد.

در اواخر قرن نهم هجري، شاه عباس اول صفوي دست به ساخت و سازهاي وسيعي در اصفهان زد. اما کاشي کاري، سنتي گذشته که به کاشي کاري معرق معروف بود پاسخ گوي حجم گسترده ساخت و سازها نبود و زمان زيادي صرف ساخت و نصب آن ها مي شد.

به همين دليل راه تازه اي براي کاشي کاري بناها ابداع شد که مي توانست جايگزين خوبي براي کاشي معرق باشد. اين شيوه که به کاشي خشتي يا هفت رنگ مشهور است اگر چه در مقايسه با کاشي کاري پيش از خود، ارزش هنري کمتري داشت و تنها به عنوان گزينه اي سريع جايگزين کاشي معرق شده بود، باعث شد قابليت هاي هنري بيشتري در اختيار هنرمندان قرار گيرد.

کاشي هفت رنگ نوعي کاشي است که معمولا از قطعاتي به ابعاد ۱۵ ۱۵و ۲۰۲۰و ۱۵ ۵/۷يا ۲۰ ۱۰سانتي متر براي مناره و گنبد به رنگ سفيد تهيه، در کنار هم چيده و طرح يا خط روي کاغذ سمبه شده، با گرده زغال روي کاشي کپي مي شود و به وسيله اکسيد منگنز قلم گيري مي شود بعد با رنگ هاي مختلف اما حرارت پايين تر از رنگ اول کاشي، رنگ آميزي مي شود و دوباره به کوره مي رود و آماده نصب مي شود.

چون در ساخت اين کاشي ها از رنگ هاي مختلفي متشکل از ۷رنگ اصلي استفاده مي شد آن را هفت رنگ مي خواندند. رنگ هايي که مورد استفاده قرار مي گيرد بيشتر رنگ هاي آبي، فيروزه اي، سبز، زرد، قرمز و آبي لاجوردي است و از ترکيب آن ها بالغ بر ۲۰رنگ ديگر ساخته مي شود.

طرح هايي که در بيشتر آثار به کار رفته است عبارتند از گل و برگ هاي به هم پيچيده، جملات شامل اسماء متبرکه و آيات قرآن يا عبارات ديگر، گلدان، پرندگان و حيوانات.

در بسياري از بناهاي تيموريان شاهد رواج کاشي هفت رنگ هستيم که به عنوان نمونه، مي توان از مدرسه غياثيه خرگرد خواف ياد کرد.

در حرم مطهر رضوي نيز استفاده گسترده اي از کاشي هفت رنگ شده و مي شود.

به نام خدا

موضوع :

تغییرات مواد

تهیه و تنظیم :

دبیر گرامی :

انواع تغییرات ماده

موادی كه در اطرافمان وجود دارد، دستخوش تغییرات می‌شود. این تغییرات در قالب دو گروه تغییرات فیزیكی و شیمیایی طبقه‌بندی می‌شوند.

پنج حالت ماده

شما احتمالاً درباره جامدات، مایعات، گازها، پلاسما و یک حالت به نام چگال بوز-اینشتین (BEC) چیزهایی شنیده اید. دانشمندان مدت های مدیدی است درباره جامدات، مایعات و گازها اطلاعات دارند. اما پلاسما ایده جدیدی بود که به وسیله ویلیام کروکس در سال 1879 ارایه شد. همچنین دانشمندانی که در زمینه ماده چگال بوز-اینشتین تحقیق می کردند، جایزه نوبل را برای کارشان در سال 1995 دریافت کردند.

چه چیزی حالت ماده را به وجود می آورد؟ حالت ماده نتیجه حالت فیزیکی مولکول ها و اتم ها است. به جامدات فکر کنید. آنها اغلب سخت و شکننده اند. مایعات سیال و روانند، می توانند کمی به اطراف حرکت کنند و به شکل ظرف درآیند. گازها همیشه در اطراف شما هستند. مولکول های گاز در مقایسه با مولکول های موجود در یک مایع خیلی از هم جدا هستند. اگر گازی بوی زیادی داشته باشد، قبل از این که بتوانید آن را مشاهده کنید قادرید بویش را حس کنید. اما چگال بوز-اینشتین مربوط به اتم هایی است که حتی نزدیک تر به هم و کم انرژی تر از اتم های یک جامدند.

تغییرات فیزیكی تنها به تغییر ابعاد و شكل مواد محدود می‌شود و در ساختار آن تغییری ایجاد نمی‌كند. انبساط، برش، خمیدگی و ایجاد شكستگی در مواد از انواع تغییرات فیزیكی است. مواد می‌تواند از حالتی به حالت دیگر تبدیل می شوند. مواد می‌توانند از حالت جامد به مایع، از مایع به جامد یا از جامد به گاز تبدیل شوند.

این نوع تغییرات نیز از انواع تغییرات فیزیكی است كه در نتیجه آزادشدن یا جذب انرژی گرمایی ایجاد می‌شود. از سوی دیگر تغییرات شیمیایی با تبدیل یك ماده به ماده‌ای جدید همراه است. افزودن مواد شیمیایی مانند یك ماده اسیدی و همچنین جذب گرما از جمله عوامل مورد نیاز برای ایجاد تغییرات شیمیایی در ساختارمواد است. ایجاد حباب، تغییر رنگ و آزاد شدن انرژی گرمایی از نشانه‌های ایجاد تغییرات شیمیایی در مواد است. با استفاده از این آزمایش ساده با ماهیت واكنش‌های شیمیایی آشنا می‌شوید و می‌توانید تغییرات مواد مختلف را زمانی كه تحت شرایطی خاص یا از پیش تعیین شده قرار می‌گیرند، مورد بررسی قرار دهید.

تغییرات فیزیكی تنها به تغییر ابعاد و شكل مواد محدود می‌شود و در ساختار آن تغییری ایجاد نمی‌كند. انبساط، برش، خمیدگی و ایجاد شكستگی در مواد از انواع تغییرات فیزیكی است. تغییرات شیمیایی با تبدیل یك ماده به ماده‌ای جدید همراه است

برای انجام این آزمایش به یك قطعه كاغذ، یك قوطی خالی، مقداری پوسته تخم‌مرغ، مقداری سركه، شكر، یك عدد در قوطی شیر خشك و همچنین یك چراغ الكلی نیاز دارید. ابتدا كاغذ را مچاله كرده و آن را داخل قوطی فلزی كه برای این آزمایش انتخاب كرده‌اید، بسوزانید و سپس آن را در گوشه‌ای قرار دهید. پوسته‌های تخم‌مرغ را خرد كرده و آن را در ظرف كوچكی بریزید. روی پوسته‌های تخم‌مرغ یك قاشق چایخوری سركه بریزید و آنها را كنار بگذارید. سپس روی در قوطی شیر خشك یك قاشق چایخوری شكر ریخته و با استفاده از چراغ الكلی آن را حرارت دهید تا شكر داخل آن بسوزد. وقتی كاغذ را می‌سوزانید، چه تغییری در آن ایجاد می‌شود؟ زمانی كه به پوسته تخم‌مرغ سركه اضافه می‌كنید چه تغییری را مشاهده می‌كنید؟ این تغییرات نشان دهنده چیست؟ رنگ، شكل ظاهری و بوی شكر سوخته چه تغییری می‌كند؟ آیا شكر در نتیجه سوختن به ماده دیگری تبدیل می‌شود؟

مچاله شدن كاغذ یك تغییر فیزیكی است. به عبارت دیگر اگرچه ابعاد و شكل كاغذ تغییر می‌كند، اما همچنان كاغذ است. سوختن كاغذ با ایجاد خاكستر، بخار آب و دود همراه است. سوختن موجب تغییر مواد می‌شود و در اثر سوختن ماده جدیدی ایجاد می‌شود. خرد شدن پوسته تخم‌مرغ نیز نوعی تغییر فیزیكی است. اما وقتی سركه كه نوعی اسید است به پوسته تخم‌مرغ اضافه می‌كنید، حباب‌هایی داخل ظرف تشكیل می‌شود.ایجاد این حباب‌ها نشان دهنده آزاد شدن دی‌اكسید‌كربن در نتیجه واكنش شیمیایی میان سركه و پوسته تخم‌مرغ است. وقتی شكر را می‌سوزانید، به رنگ سیاه در می‌آید، تلخ مزه می‌شود و بوی خاصی از آن استشمام می‌كنید. این ویژگی‌ها به منزله از دست رفتن ماهیت اصلی شكر است. سوختن شكر با آزاد شدن بخار آب همراه است و در نتیجه این واكنش شیمیایی، شكر به ماده جدیدی كه همان كربن است تبدیل می‌شود.

تغییر شیمیایی

دید کلی

تغییراتی که در واکنشی بر روی مواد واکنش دهنده صورت می‌گیرد، بطور کلی به دو نوع تغییر فیزیکی و تغییر شیمیایی ، تقسیم می‌شوند. در تغییر فیزیکی ، فقط حالت فیزیکی ماده تغییر می‌یابد. یعنی ساختار ذره‌های تشکیل دهنده ماده تغییر نمی‌کند. بنابراین تغییر کلیه حالات ماده نظیر ذوب و انجماد و تبخیر و تصعید و غیره همچنین انحلال نمک ها و بازها در آب ، تغییر فیزیکی محسوب می‌شوند.

لیکن در تغییر شیمیایی ، در واقع اتصال اتم‌ها به یکدیگر در واکنش دهنده ها دستخوش تغییر می‌شود و همچنین آرایش الکترونی اتم‌ها نیز تغییر می‌یابد. البته باید توجه داشت که در جریان یک واکنش شیمیایی ، اتم‌ها نه بوجود می‌آیند و نه از بین می‌روند و تنها شامل ترکیب ، تجزیه یا بازآرایی اتم‌هاست.

واکنش شیمیایی در واقع توصیفی برای یک تغییر شیمیایی است. واکنش‌های شیمیایی ممکن است با آزاد کردن انرژی بصورت گرما ، نور یا صوت همراه باشند و تولید یک گاز ، تشکیل یک رسوب یا تغییر رنگ در پی داشته باشند.

روی دادن تغییر فیزیکی و تغییر شیمیایی بطور متوالی

البته مواردی وجود دارد که هر دو تغییر فیزیکی و شیمیایی بر روی یک پدیده ، بطور متوالی اتفاق می‌افتند. برای مثال ، با حرارت دادن تکه ای قند در لوله آزمایش ، ابتدا قند ذوب می‌شود که یک پدیده فیزیکی است. سپس به رنگ قهوه ای در می‌آید که نشان‌دهنده شروع تبدیل قند به کربن و یک پدیده شیمیایی است. در ادامه ، مقداری بخار آب به بالای لوله می‌رسد که نشانه تجزیه قند و ادامه پدیده شیمیایی قبل است.

پس قطره‌های آب روی دیواره لوله آزمایش پدیدار می‌شود که نشان‌دهنده میعان بخار آب آزاد شده و یک پدیده فیزیکی است. در پایان ، در داخل لوله ، ماده‌ای سیاهرنگ ، بی‌مزه و نامحلول در آب (برخلاف قند اولیه) باقی می‌ماند که این ماده جدید ، زغال است و با توجه به تغییر رنگ ، مزه و حلالیت آن در آب ، نشان‌دهنده وقوع یک پدیده شیمیایی است.

انرژی شیمیایی

هر نوع پیوندی میان اتمهای مختلف سازنده مولکول یک جسم ، نوعی انرژی بنام در "انرژی شیمیایی" دارد که مقدار آن به نوع اتم‌ها و نحوه قرار گرفتن آنها در مولکول بستگی دارد. در یک واکنش شیمیایی ، در واقع اتصال اتمها به یکدیگر در واکنش‌ها دستخوش تغییر می‌شود و در نتیجه انرژی شیمیایی فراورده‌های واکنش با انرژی شیمیایی واکنش‌دهنده‌ها تفاوت پیدا می‌کند.

به عنوان مثال ، واکنش گاز کلر با گاز هیدروژن را در نظر بگیریم. گاز کلر از مولکولهای دو اتمی Cl2و گاز هیدروژن از مولکولهای دو اتمی H2تشکیل شده‌اند. فراورده واکنش ، کلرید هیدروژن HCl خواهد بود که در مقایسه با واکنش‌دهنده با پیوندهای کاملا متفاوتی دارد و از این رو انرژی شیمیایی آنها متفاوت است.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که با توجه به متفاوت بودن انرژی شیمیایی فراورده‌ها و واکنش‌دهنده‌ها با در نظر گرفتن "قانون پایستگی انرژی" این اختلاف انرژی به چه صورت ظاهر می‌شود؟

تغییر گرماگیر و تغییر گرماده

مطابق قانون پایستگی انرژی ، در هر واکنش ، باید انرژی کل ثابت بماند. بنابراین در واکنش‌ها ، اختلاف انرژی میان فراورده‌ها و واکنش‌دهنده‌ها به صورت گرما ظاهر می‌شود. از این رو ، واکنش‌هایی نظیر واکنش‌های سوختن متان و با تشکیل کلرید هیدروژن که در آنها ، سطح انرژی فراورده‌های واکنش از مواد واکنش‌دهنده پایین‌تر باشد، بعلت تولید انرژی گرمایی گرماده می‌گوییم و در مقابل ، واکنش‌هایی که در آنها سطح انرژی شیمیایی فراورده‌ها بیشتر از واکنش‌دهنده‌ها باشد، واکنش‌های گرماگیر نامیده می‌شوند و برای انجام چنین واکنشی باید مقداری گرما به اجزای واکنش‌دهنده داده شود، مانند تجزیه کردن کلرید آمونیوم جامد که با گرم کردن ، به دو گاز آمونیاک و کلرید هیدروژن تبدیل می‌شود.

مثالهایی از فرایندهای شیمیایی

همانظور که قبلا ذکر شد، در تغییر شیمیایی ، ماهیت شیمیایی مواد تغییر می‌یابد و فراورده‌های جدید با خواص متفاوت از مواد اولیه تولید می‌شود. بنابراین پدیده های زیر نمونه هایی از تغییرهای شیمیایی محسوب می‌شوند:

سوختن انواع سوخت‌ها. مانند بنزین ، نفت ، گاز طبیعی و... در مجاورت هوا

زنگ زدن فلزات

گوارش غذا

رسیدن میوه

پختن غذا

فساد مواد

محکم شدن تدریجی سیمان.

انحلال آمونیاک در آب. زیرا در اثر انحلال ، قسمتی از مولکولهای آمونیاک با مولکولهای آب ترکیب شده و ماده جدیدی به نام هیدروکسیدآمونیوم تولید می‌نمایند. بهمین دلیل که واکنش شیمیایی بین حلال و حل شونده رخ می‌دهد، حل شدن بیشتر جنبه شیمیایی دارد.

لخته شدن مواد کلوئیدی. در اثر لخته شدن ، پیوندهای جدیدی تشکیل می‌گردد که باعث تجمع مولکولهای یک محلول کلوئیدی می‌شود.

تشکیل بخارات در اثر حرارت دادن اکسید جیوه

تغییرات فیزیکی

بطور کلی ، تغییراتی که در هر واکنش بر روی مواد واکنش‌دهنده صورت می‌گیرد، به دو نوع تغییر فیزیکی و تغییر شیمیایی تقسیم بندی می‌شوند. در تغییر شیمیایی ، ساختار ذره های تشکیل‌دهنده ماده دچار تغییر می‌شود و ماده ای به ماده دیگر تبدیل می‌شود، مانند فرایند سوختن ، زنگ زدن و فاسد شدن و... . ولی در تغییر فیزیکی تغییری در آرایش الکترونی اتم‌ها در مولکولها صورت نمی‌گیرد. یعنی ماهیت شیمیایی ماده تغییر نمی‌یابد و فقط حالت فیزیکی ماده تغییر می‌یابد.

بنابراین در تعادل‌های فازی ، تغییر حالت فیزیکی را خواهیم داشت. بنابراین تغییر کلیه حالات ماده نظیر ذوب ، انجماد ، تبخیر ، میعان ، تصعید ، تقطیر و... و نیز انحلال نمک‌ها، بازها و مواد آلی نظیر قند و الکل در آب ، پدیده‌های فیزیکی محسوب می‌گردند.

مفهوم فاز

یک فاز ، بخشی از ماده است که تمام آن ، از نظر ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی یکسان باشد. در شرایط معینی از فشار و دما بسیاری از مواد خالص می‌توانند بصورت گاز ، مایع یا جامد باشند. بعنوان نمونه ، آب با توجه به فشار و دما می‌تواند بصورت بخار ، مایع یا جامد باشد. به هر کدام از این شکل‌های فیزیکی ، یک فاز می‌گویند.

وقتی که تغییر فازی انجام می‌شود، ماهیت شیمیایی ماده تغییر نمی‌کند، بنابراین تغییر فاز ، یک تغییر فیزیکی است. برای مثال ، ذوب یخ یک تغییر فیزیکی است که در آن فاز جامد به فاز مایع تبدیل می‌شود و بطور کلی ، هر کدام از تبدیل‌های جامد به مایع ، مایع به بخار ، بخار به جامد ، مایع به جامد و جامد به بخار یک تغییر فاز بشمار می‌آیند. فرایندهایی که در آنها ، تغییر فیزیکی صورت می‌گیرد، در زیر آمده است.

ذوب

فرایندی که در آن فاز جامد به فاز مایع تبدیل می‌شود، ذوب نامیده می‌شود و نقطه ذوب یک محلول ، دمایی است که در آن ، مایع و جامد در فشار کل 1atm، در حال تعادلند. در نقطه ذوب ، دمای سیستم مایع - جامد ثابت می‌ماند تا اینکه تمام فاز جامد به فاز مایع تبدیل شود. در حالت جامد ، نیروهای جاذبه بین مولکولی ، مولکولها را در مواضع مشخص از شبکه بلورین ثابت نگه می‌دارد و با افزایش دما ، انرژی جنبشی مولکولها افزایش می‌یابد و این افزایش حرکت مولکولی برخلاف نیروی جاذبه عمل کرده و باعث می‌شود ساختار بلورین از بین برود و مایع جاری شود.

بهمین جهت ، مایعات شکل مشخصی ندارند، ولی دارای حجم معینی هستند. برای مثال آب شدن یخ در اثر جذب گرما ، نمونه‌ای از فرایند ذوب می‌باشد.

انجماد

فرایندی که درآن ، تبدیل فاز مایع به جامد صورت می‌گیرد، انجماد نامیده می شود و نقطه انجماد یک محلول ، دمایی است که در آن ، مایع و جامد در فشار 1atm، در حال تعادلند. در نقطه انجماد ، دمای سیستم مایع - جامد ثابت می‌ماند تا اینکه تمام مایع منجمد شود.

با سرد شدن مایع ، حرکت مولکولهای آن ، بیش از پیش کند می‌شود و سرانجام ، در دمای انجماد ، انرژی جنبشی تعدادی از مولکولها به اندازه ای کم می‌شود که جاذبه‌های بین مولکولی می‌توانند آنها را در ساختار بلورین نگه دارند. در این حال انجماد آغاز می شود و مولکولها بتدریج در مواضع طرح بلورین قرار می‌گیرند تا این که تمام مایع به جامد تبدیل شود. برای مثال ، انجماد آب در اثر سرما.

تبخیر

فرایندی که در آن ، تبدیل فاز مایع به بخار صورت می‌گیرد، تبخیر نامیده می‌شود. تبخیر یک مایع ، شامل جدا شدن مولکولها از سطح مایع و پراکنده شده آنها در فضای بالای مایع است. با افزایش دما ، فشار بخار مایع افزایش می‌یابد و موقعی که فشار درون مایع با فشار خارجی برابر می‌شود (در دمای جوش) ، عمل تبخیر در تمام مایع روی داده و بخار در محیط پخش می‌گردد. مانند تبخیر آب یا هر مایع دیگر در اثر جذب گرما.

تصعید

فرایندی که در آن ، جامد بدون عبور از حالت مایع مستقیما به بخار تبدیل می‌گردد، تصعید نامیده می‌شود. این فرایند ، برگشت پذیر است. برای مثال ، اگر یخ خشک (دی‌اکسید کربن جامد) را تحت فشار 1atm ، گرم کنیم، در دمای 78,5- درجه سانتی‌گراد ، مستقیما به گاز تبدیل می‌شود. آنتالپی مولی تصعید ، مقدار گرمایی است که بایستی به یک مول از ماده جامد داده شود تا مستقیما به گاز تبدیل گردد.

میعان

فرایندی که در آن ، فاز بخار به فاز مایع تبدیل شود، میعان نامیده می شود. در این فرایند ، با کاهش دما انرزی جنبشی مولکولهای بخار کاهش یافته و نیروی جاذبه بین مولکولها افزایش می‌یابد و در نتیجه ، در دمای خاصی مولکولهای بخار به مایع تبدیل می‌شود. در واقع ، وقتی یک مول بخار بر اثر تراکم به مایع تبدیل می‌شود، انرژی آزاد می‌شود. این تغییر آنتالپی را آنتالپی میعان مولی می‌نامیم.

آنتالپی میعان مولی ، از نظر عددی برابر با گرمای تبخیر مولی در همان دما است، با این تفاوت که این کمیت دارای علامت منفی است. نمونه‌ای از فرایند میعان ، سرد کردن بخار آب و تبدیل آن به مایع می‌باشد.

تقطیر

اجزای سازنده محلولی از یک ماده حل شده غیر فرار را می‌توان با تقطیر ساده از هم جدا کرد. برای این کار ، محلول را می‌جوشانیم تا حلال فرار ، تبخیر و از ماده حل‌شده جدا شود. با سرد کردن بخار ، حلال مایع جمع آوری می‌شود و ماده حل شده غیر فرار بصورت باقیمانده تقطیر باقی می‌ماند و اجزای سازنده محلول ، حاوی چند جزء فرار را می‌توان با فرایند تقطیر جزء به جزء با استفاده از اختلاف دمای جوش از هم جدا کرد، مانند تقطیر جزء به جزء نفت خام.

تبلور

تبلور معمولا در موقع تبدیل یک حالت فیزیکی به حالت فیزیکی دیگر صورت می‌گیرد. این تبدیل به سه صورت زیر انجام می‌شود:

تبلور در هنگام تبدیل حالت مایع به جامد: این نوع تبلور به دو صورت زیر انجام می‌گیرد:

انجماد مواد مذاب: در اثر سرد کردن ماده مذاب ، اتمها یا مولکولها با هر موقعیتی که دارند، متراکم و بی‌حرکت می‌شوند و ماده منجمد می‌شود. در این صورت ، جسمی جامد بدون داشتن نظم ذره‌ای تشکیل می‌شود. ولی اگر سرد شدن به آرامی و کندی انجام گیرد، اتمها و مولکولها با توجه به نیروی جاذبه و اطاعت از شبکه تبلور کنار هم چیده شده و بلور منتظمی را تشکیل می‌دهند.

تبلور مواد محلول: در این نوع تبلور ، باید محلول به حالت فراسیر شده باشد. در چنین محلولهایی ، بلورها تشکیل و ته‌نشین می‌شوند. رشد بلورها از طریق اتصال منظم یونها ، اتمها و یا مولکولهای معلق در محلول به نطفه های بلور صورت می‌گیرد.

تبلور در هنگام تبدیل حالت بخار به جامد (سوبلیماسیون): در این حالت تبلور بلورها مستقیما از تبدیل بخار به جامد حاصل می‌شوند. مثال بسیار روشن ، تشکیل قشرهای بلور یخ ناشی از انجماد مستقیم بخار آب اطاقها بر روی شیشه پنجره‌ها در سرمای زمستان می‌باشد.

تبلور مواد جامد: تشکیل بلورهای دانه درشت از بلورهای کوچکتر که تحت تاثیر فشار و حرارت و در مدت زمان طولانی صورت می‌گیرد، مانند تشکیل بلورهای دانه درشت کلسیت از بلورهای ریز کربنات کلسیم.

انحلال

پدیده انحلال نیز یک پدیده فیزیکی می‌باشد و بطور کلی ، حل شدن یک ماده حل شونده در یک حلال ، شامل مراحل زیر می‌باشد:

جدا شدن ذرات تشکیل دهنده ماده حل شونده از یکدیگر.

جدا شدن مولکولهای حلال از یکدیگر و پخش شدن ذرات ماده حل شونده در بین مولکولهای حلال.

بوجود آمدن نیروی جاذبه بین ذرات جسم حل‌شونده و مولکولهای حلال.

در مرحله اول و دوم‌ ، برای غلبه بر نیروهای جاذبه بین مولکولی مواد حل‌شونده و حلال ، باید انرژی جذب شود و در مرحله سوم با بوجود آمدن نیروهای جاذبه بین ذرات حل‌شونده و حلال ، انرژی آزاد می‌شود. بدین ترتیب اگر انرژی جذب شده بیشتر از انرژی آزاد شده باشد فرایند حل شدن ، گرماگیر است و برعکس اگر انرژی جذب شده کمتر از انرژی آزاد شده باشد، فرایند انحلال ، گرماده است. برای مثال ، حل شدن اسید سولفوریک و هیدروکسید سدیم در آب ، گرماده و حل شدن اوره در کلرید آمونیوم در آب ، گرماگیر می‌باشد.

توجه

برای حمایت از سایت ما و ایجاد انگیزه برای سایت ما برای گذاشتن بیشتر تحقیقات و جواب سوالات کتاب ها بصورت رایگان برای شما  ، بر روی لینک های زیر هر چند بار خواستید (بعد خواندن مطلب یا قبل از آن ) کلیک کنید :

لیست کلیه اقدام پژوهی ها

لیست کلیه تحقیقات و تجربیات ارتقای شغلی دبیران

لیست کلیه پایان نامه ها

لیست کلیه مقالات و تحقیقات

لیست کلیه پروژه های آماری

لیست کلیه پروژه ها کارآموزی و مالی