موضوع مقاله :

به دنبال موفقيت در توسعه مديريت استراتژيك

نام استاد : آقاي دكتر كاظمي

تهيه كننده : فروغ رودگر نژاد- دانشجوي دكتري مديريت دولتي

پروفسور پيتر دراكر در كتاب جديد و ارزنده خود، پس از كتاب مشهور «جامعه پس از سرمايه داري»  الگوهاي جديد را در مديريت مورد بررسي قرار داده است، به نحوي كه توانسته اند برداشت ها و تصورات اساسي ما را درباره كارهاي مديريتي و اصول مديريت تغيير دهند.

پروفسور دراكر، واقعيت هاي مطرح در استراتژي را مورد تجزيه و تحليل قرار داده، نشان مي‌دهد كه در دوره‌اي از دگرگوني‌هاي سريع چگونه مي‌توان «رهبري»  و «پيشگامي» را يدك كشيد. دراكر «انقلاب نوين اطلاعاتي» را تشريح مي‌كند. و روي اطلاعات مورد نياز مديران اجرايي و نيز اطلاعاتي كه مديران اجرايي بايد به ديگران بدهند، بحث مي‌كند.

او بهره وري كارگران علمي را مورد تجزيه و تحليل قرار مي ‌دهد كه براي دستيابي به بهره وري بيشتر به تحولاتي دربرداشتهاي اساسي افراد و سازمانها و نيز به تغييراتي ساختاري در خود كار نياز است.  دراكر در پايان آخرين چالش را كه «مديريت برخورد» است عنوان مي‌كند، كه فرد ضمن حفظ وضع موجود در فكر برنامه ريزي نيمه دوم و البته متفاوت عمر خود باشد. خلاصه اينكه نظريه هاي انقلابي وچشم اندازهاي جديد، پيرامون مسايل عمده مديريت «فردا» همان چيزهايي است كه پيتر دراكر، مهمترين متفكر زنده عصر حاضر در علوم اجتماعي و مديريت در اين كتاب عرضه كرده است.

اين كتاب با مقدمه اي از مترجم و نويسنده شروع مي‌شود و پروفسور داكر بيان مي‌دارد كه اين كتاب منحصراً با «موضوعات داغ فردا» سر و كار دارد. مطالبي بسيار حياتي كه بي ترديد ، چالش‌هاي عمده فرداي ما را تشكيل خواهد داد.

« اين كتاب، نه كتابي است درباره آينده و نه يك كتاب پيشگويي، چالش ها و مطالبي كه در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته ، هم اكنون مبتلا به تمامي كشورهاي توسعه يافته فعلي و غالب كشورهاي توسعه يافته در حال ظهور است.»

مطالب كتاب از يك نظم منطقي برخوردار است و ترجمه كتاب سليس و روان مي‌باشد. نويسنده در تمامي مباحث، مثالهايي روشن و عيني براي تفهيم بهتر مطالب بيان مي دارد كه  اين مثالها به درك بهتر خواننده كمك مي‌كند.

كتاب مذكور متشكل از شش بخش است كه عبارتند از:

1)     الگوهاي جديد مديريت

2)      استراتژي – قطعيت ها و تضمين هاي نوين

3)     پيشگامان دگرگوني

4)     چالش هاي اطلاعاتي

5)     بهره وري كاركنان علمي

6)     مديريت برخورد

نويسنده مباحث را با فرضياتي كه در گذشته مورد قبول عموم بوده مطرح كرده و سپس با ذكر دلايلي روشن و واضح فرضيات مذكور را رد كرده و فرضيه صحيح را عنوان مي دارد :واژه كارگران علمي (knowledge worker) اولين بار توسط اين نويسنده و در اين كتاب مطرح شده كه يكي از واژه‌هاي كليدي اين كتاب مي‌باشد.

نويسنده بيان مي‌دارد كه «‌اين كتاب يك كتاب صرفاً مديريتي است و نه يك كتاب مديريت بازرگاني و صنعتي. هر چند كه چالش هاي مطرح شده در اين كتاب كليه سازمان هاي جامعه امروز را تحت الشعاع قرار مي‌دهد.»

در نهايت اينكه خواندن مطالب اين كتاب سودمند به همگان توصيه مي‌شود. همانگونه كه دراكر اظهار داشت كه « خواندن اين كتاب بسياري را منقلب و مضطرب خواهد كرد، همانطوري كه نوشتن آن مرا مشوش كرد.» 

دانشگاه آزاد اسلامي و احد رودهن

موضوع:

حجاب

(تفسير آيات مربوط به موضوع حجاب از سوره هاي نور و احزاب)

سال تحصيلي: 86-85

مقدمه:

1- فلسفة حجاب

بدون شك،‌ در  عصر ما كه بعضي نام آن را عصر برهنگي و آزادي جنسي گذارده اند،‌ و افراد غرب زده، بي بند وباري زنان را جزئي از آزادي او مي دانند، سخن از حجاب گفتن براي اين دسته ناخوشايند و گاه افسانه اي است متعلق به زمان هاي گذشته !

ولي مفاسد بي حساب، مشكلات و گرفتاريهاي روز افزوني كه از اين آزاديهاي بي قيد و شرط به وجود آمده سبب شده كه تدريجاً گوش شنوائي براي اين سخن پيدا شود.

البته در محيط هاي اسلامي و مذهبي، مخصوصاً  در محيط ايران بعد از انقلاب جمهوري ا سلامي، بسياري از مسائل حل شده، و به بسياري از اين سؤالات عمده پاسخ كافي و قانع كننده داده شده است، ولي با زاهميت موضوع ايجاب مي كند: اين مسأله به طور گسترده تر مورد بحث قرار گيرد.

مسأله اين است: آيا زنان با (نهايت معذرت) بايد براي بهره كشي از طريق سمع،‌بصر و لمس (جز آميزش جنسي) در اختيار همة مردان باشند؟ و يا بايد اين امور،‌ مخصوص همسرانشان گردد؟

بحث در اين است: آيا زنان در يك مسابقة بي پايان در نشان دادن اندام خود و تحريك شهوات و هوس هاي آلوده مردان درگير باشند؟ و يا بايد اين مسائل از محيط اجتماع بر چيده شود،‌ و به محيط خانواده و زندگي زناشوئي اختصاص يابد؟!

اسلام، طرفدار برنامة دوم است و حجاب، جزئي از اين برنامه محسوب مي شود،‌ در حالي كه غربي ها و غرب زده هاي هوسباز، طرفدار برنامة اولند!.

اسلام، مي گويد: كاميابي هاي جنسي اعم از آميزش و لذت گيري هاي سمعي، بصري و لمسي مخصوص به همسران است و غير از آن گناه، و ماية آلودگي و ناپاكي جامعه مي باشد كه جملة‌ «ذلِكَ أََزكي لَهم» در آيات فوق اشاره به آن است.

وَ قْل لِلمْؤمِناتِ يَغضْضنَ مِن أبصارِهِنّ وَ‌ يَحفَظنَ فزوجهن و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها و ليضربن بخمر هن علي جيوبهن و لا يبدين زينتهن الا لبعولتهن او آبائهن أو آباء بعولتهن أو أبنائهن أو أبناء بعولتهن أو إخوانهن أئو بني إخوانهن أو بني أخواتهن أو نسائهن أو ما ملكت أيمانهن أو التابعين غير أولي الا ربة من الرجال أو الطفل الذين لم يظهرو علي عورات النساء و لا يضربن بأرجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن و توبوا ألي الله جميعاً أيّها المؤمنون لعلكم تفلحون

و به زنان با ايمان بگو چشم هاي خود را زا (نگاه هوس آلود) فرور گيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را- جز آن مقدار كه نمايان است- آشكار ننمايند، و (اطراف) روسري هاي خود را بر سينة خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود)، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براي شوهرانشان، يا پدرانشان يا پدرشوهرانشان،‌ يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان،‌ يا زنان هم كيششان يا بردگانشان (كنيزانشان) يا افراد سفيه كه تمايلي به زند ندارند، يا كودكاني كه از امور جنسي مربوط به زنان آگاه نيستند؛ و هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود. (و صداي خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد) و همگي به سوي خدا باز گرديد اي مؤمنان، تا رستگار شويد!

تفسير: در اين آيه به شرح وظائف زنان در اين زمينه مي پردازد، نخست به وظائفي كه مشابه مردان دارند اشاره كرده مي گويد: «و به زنان با ايمان بگو چشم هاي خود را فرو گيرند (و از نگاه كردن به مردان نامحرم خودداري كنند) و دامان خود را حفظ نمايند» «وَ قٌل لِلمُؤمِناتِ يَغضُضنَ مِن أبصارِهِنّ و يَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ»

و به اين ترتيب، «چشم چراني» همان گونه كه بر مردان حرام است  بر زنان نيز حرام مي باشد، مي پوشانيد عورت از نگاه ديگران، چه از مردان و چه از زن براي زنان نيز همانند مردان واجب است.

پس از آن به مسأله حجاب كه از ويژگي زنان است ضمن سه جمله اشاره فرمودند:

1- «آنها نبايد زينت خود را آشكار سازند جز آن مقدار كه طبيعتاً ظاهر است» «وَ لا يُبدِينَ زِينَتَهُنَّ إلاّ ما ظَهَرَ مِنها»

در اين كه منظور از زينتي كه زنان بايد آن را بپوشانند و همچنين زينت آشكاري كه در اظهار آن مجازند چيست؟ در ميان مفسران سخن بسيار است.

بعضي، زينت پنهان را به معني زينت طبيعي (اندام زيباي زن) گرفته اند، در حالي كه كلمة «زينت» به اين معني كمتر اطلاق مي شود.

بعضي ديگر، آن را به معني «محل زينت» گرفته اند، زيرا آشكار كردن خود زينت مانند گوشواره و دستبند و بازوبند به تنهائي مانعي ندارد،‌ اگر ممنوعيتي باشد مربوط به محل اين زينت ها است،‌ يعني گوش ها و گردن و دستها و بازوان.

بعضي ديگر، آن را به معني خود «زينت آلات» گرفته اند منتها در حالي كه روي بدن قرار گرفته، و طبيعي است كه آشكار كردن چنين زينتي توام با آشكار كردن اندامي است كه زينت بر آن قرار دارد.

(اين دو تفسير اخير از نظر نتيجه يكسان است هر چند از دو راه مسأله تعقيب مي شود.)

حق اين است كه ما آيه را بدون پيشداوري و طبق ظاهر آن تفسير كنيم كه ظاهر آن همان معني سوم است و بنابراين، زنان حق ندارند زينت هائي كه معمولاً پنهاني است آشكار سازند، هر چند اندامشان نمايان نشود، و به اين ترتيب آشكار كردن لباس هاي زينتي مخصوصي را كه در زير لباس عادي يا چادر مي پوشند مجاز نيست، چرا كه قرآن از ظاهر ساختن چنين زينت هائي نهي كرده است.

در روايات متعددي كه از ائمه اهلبيت نقل شده نيز همين معني ديده مي شود كه زينت باطن را به قلاده: «گردنبند»، دملج:‌ «بازوبند» و خلخال:‌ «پاي «برنجن» همان زينتي كه زنان عرب در مچ پاها مي كردند» تفسير شده است.

و چون در روايات متعدد ديگري زينت ظاهر به «انگشتر»،‌ «سرمه» و مانند آن تفسير شده، مي فهميم منظور از زينت باطن نيز خود زينت هائي است كه نهفته و پوشيده است (دقت كنيد).

2- دومين حكمي كه در آيه بيان شده اين است: «آنها بايد خمارهاي خود را بر سينه هاي خود بيفكنند» «وَ ليَضرِبنَ بَخُمُرهِنَّ عَلي جُيُوبِهِنَّ»

«خمر» جمع «خمار» (بر وزن حجاب) در اصل، به معني پوشش است، ولي معمولاً به چيزي گفته مي شود كه زنان با آن سر خود را مي پوشانند (روسري).

«جيوب» جمع «جيب» (بر وزن غيب) به معني يقة پيراهن است،‌ كه آن تعبير به «گريبان» مي شود و گاه به قسمت بالاي سينه به تناسب مجاورت با آن نيز اطلاق مي‌گردد.

از اين جمله استفاده مي شود كه: زنان قبل از نزول آية، دامنة روسري خود را به شانه ها يا پشت سر مي افكندند، به طوري كه گردن و كمي از سينة آنها نمايان ميشد، قرآن دستور مي دهد روسري خود را بر گريبان خود بيفكنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سينه كه بيرون است مستور گردد. (از شأن نزول آيه كه قبلاً آورديم نيز اين معني به خوبي استفاده مي شود.)

3- در سومين حكم، مواردي را كه زنان مي توانند در آنجا حجاب خود را برگيرند و زينت پنهان خود را آشكار سازند، با اين عبارت شرح مي دهد:

«آنها نبايد زينت خود ار آشكار سازند» «وَ يُبدِينَ زِينَتَهُنَّ»

«مگر (در دوازده مورد):‌

1-   براي شورهرانشان » «إلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ»

2-   «يا پدرانشان» «أو آبائِهِنَّ»

3-   «يا پدران شوهرانشان» «أو آباءِ بُعُولَتِهِنَّ»

4-   «يا پسرانشان» «أو أَبنائِهِنَّ»

5-   «يا پسران همسرانشان» «أوْ أبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ»

6-   «يا برادرانشان» «أو إخْوانِهِنَّ»

7-   «يا پسران برادرانشان» «أو بَني إخْوانِهِنَّ»

8-   «يا پسران خواهرانشان» «أو بَني أخَواتِهِنَّ»

9-   «يا زنان هم كيششان» «أو نِسائِِهِنَّ»

10- «يا بردگانشان» (كنيزانشان) «أو ما مَلَكَتْ أيْمانُهُنَّ»

11- «يا پيروان و طفيلياني كه تمايلي به زن ندارند» (افراد سفيه و ابلهي كه ميل جنسي در آنها وجود ندارد» «أو التّابِعِينَ غَيْرِ‌ أُولِي الإرْبَةِ مِنَ الرِجّالِ»

12- «يا كودكاني كه از عورات زنان (امور جنسي) آگاه نيستند»

موضوع:

مدل energy- efficientمبني بر تراكم داده‌ها براي شبكه هاي سنسور بي سيم

چكيده:

تراكم داده ها در شبكه هاي سنسور بي سيم افزونگي را حذف مي كند تا مصرف پهناي باند و بازده انرژي گوه ها را توسعه دهد. اين مقاله يك پروتكل تراكم داده هاي energy- efficientامن را كه (Energy- Efficient Secure Pattern based Data Aggregation)ESPDA الگوي امن energy- efficient بر پاية تراكم داده ها) ناميده مي شود ارائه مي كند. برخلاف تكنيكهاي تراكم داده هاي قراردادي، ESPDA از انتقال داده هاي اضافي از گره هاي سنسور به cluster- headها جلوگيري مي كند. اگر گره هاي سنسور همان داده ها را تشخيص داده و دريافت كنند، ESPDA ابتدا تقريباً يكي از آنها را در وضعيت خواب (sleep mode) قرار مي دهد و كدهاي نمونه را براي نمايش مشخصات داده هاي دريافت و حس شده توسط گره هاي سنسور توليد مي كند. Cluster- head ها تراكم داده ها را مبني بر كدهاي نمونه اجرا مي كند و فقط داده هاي متمايز كه به شكل متن رمز شده هستند از گره هاي سنسور به ايستگاه و مكان اصلي از طريق Cluster- headها انتقال يافته است. بعلت استفاده از كدهاي نمونه، Cluster- headها نيازي به شناختن داده هاي سنسور براي اجراي تراكم داده‌ها ندارند. زيرا به گره هاي سنسور اجازه مي دهد تا لينك هاي ارتباطي سرهم پيوسته (end-to-end) امن را برقرار كنند. بنابراين، نيازي براي مخفي سازي/ آشكار سازي توزيع كليد مابين Cluster- head ها و گره هاي سنسور نيست. بعلاوه، بكار بردن تكنيك NOVSF block- Hopping، امنيت را بصورت تصادفي با عوض كردن با نگاشت بلوك هاي داده ها به time slotهاي NOVSF اصلاح كرده و آن را بهبود مي بخشد. ارزيابي كارايي نشان مي دهد كه ESPDA روش هاي تراكم داده هاي قراردادي را به بيش از 50% در راندمان پهناي باند outperform مي كند.

1- مقدمه: شبكه هاي سنسور بي سيم، بعنوان يك ناحيه و منطقة جديد مهم در تكنولوژي بي سيم پديدار شده اند. در آيندة نزديك، شبكه هاي سنسور بي سيم منتظر هزاران گره ارزان و كم هزينه و داشتن هر توانايي (Sensing capability) sensing با توان ارتباطي و محاسباتي محدود شده بوده اند. چنين شبكه هاي سنسوري منتظر بوده اند تا در بسياري از موارد در محيط هاي عريض گوناگوني براي كاربردهاي تجاري، شخصي و نظامي از قبيل نظارت، بررسي وسيلة نقليه و گردآوري داده هاي صوتي گسترش يافته باشند. محدوديتهاي كليد شبكه هاي سنسور بي سيم، ذخيره سازي، توان و پردازش هستند. اين محدوديتها و معماري ويژه گره هاي سنسور مستلزم انرژي موثر و پروتكلهاي ارتباطي امن هستند. امكان و اجراي اين شبكه هاي سنسور كم هزينه با پيشرفت هايي در MEMS (سيستم هاي ميكرومكانيكي micro electromechanical system)، تركيب شده با توان كم، پردازنده هاي سيگنال ديجيتالي كم هزينه (DSPها) و مدارهاي فركانس راديويي (RF) تسريع شده اند.

چالش هاي كليد در شبكه هاي سنسور، براي بيشينه كردن عمر گره هاي سنسور به علت اين امر است كه براي جايگزين كردن و تعويض باطري هاي هزاران گره سنسور امكان پذير نيست. بنابراين عمليات محاسباتي گره ها و پروتكلهاي ارتباطي بايد به اندازة انرژي موثر در صورت امكان ساخته شده باشد. در ميان اين پروتكلها، پروتكلهاي انتقال داده ها بر حسب انرژي از اهميت ويژه اي برخوردارند، از آنجائيكه انرژي مورد نياز براي انتقال داده ها 70% از انرژي كل مصرفي يك شبكة سنسور بي سيم را مي گيرد. تكنيكهاي area coverage و تراكم داده ها مي توانند كمك بسيار زيادي در نگهداري منابع انرژي كمياب با حذف افزونگي داده ها و كمينه ساختن تعداد افتقالات داده ها بكنند. بنابراين، روشهاي تراكم داده ها در شبكه هاي سنسور، در همه جا در مطبوعات مورد تحقيق و بررسي قرار گرفته اند، در SPIN (پروتكلهاي سنسور براي اطلاعات از طريق مذاكره sensor protocols for Information via Negotiation

ارسال داده هاي اضافي با مذاكره meta- dataها توسط گره ها حذف شده اند. در انتشار مستقيم، شيب ها كه براي جمع آوري داده ها و تراكم داده ها برقرار شده اند، كاربرد مسيرهاي تقويت مثبت و منفي را بوجود مي آورند. در گره هاي سنسور، نمونه اي از داده ها را كه نشان مي دهد كه چگونه تفسير سنسور به فاصلة زماني از پيش تعريف شده تغيير روش مي دهد مي فرستند. Cluster- headها نمونه هاي داده ها را جمع آوري كرده و فقط يكي از رويدادهاي وخيم تطبيق يافته را مي فرستد. از قبيل، پيش بيني افت درجه حرارت به طور تصادفي يك طوفان به پايگاه و مكان اصلي.

Cluster- head همچنين مي تواند مطالعات نمايندة k را بجاي مطالعات بدست آمدة n از تمامي سنسورهايش مطابق الگوريتم k-means بفرستد. امنيت در ارتباط داده اي موضوع مهم ديگري است تا طراحي شبكه هاي سنسور بي سيم مطرح شده باشد، همانند شبكه هاي سنسور بي سيم كه ممكن است در مناطق دشمن از قبيل ميدان هاي نبرد گسترش يافته باشد. بنابراين، پروتكل هاي تراكم داده ها بايد با پروتكلهاي امنيتي ارتباط داده ها بعنوان يك تعارض مابين اين پروتكلها كه ممكن است سوراخ و روزنه‌هايي (loophole) را در امنيت شبكه ايجاد كنند كار كنند. اين مقاله يك الگوي مطمئن و energy-efficient مبني بر پروتكل تراكم داده ها (ESPDA) را كه هر دوي تراكم داده ها و تصورات و مفهوم هاي كلي امنيتي را با هم در شبكه هاي سنسور بي سيم Cluster- head رسيدگي مي كند، ارائه مي كند. هرچند، تراكم داده ها و امنيت در شبكه هاي سنسور بي سيم در مطبوعات مورد مطالعه قرار گرفته اند، براي بهترين شناسايي و آگاهي ما اين مقاله نخستين مطالعه براي رسيدگي كردن به تكنيكهاي تراكم داده ها بدون مصالحه امنيت است. ESPDA كدهاي نمونه را براي اجراي تراكم داده ها بكار مي برند. كدهاي نمونه اساساً نمايندة بخش هاي داده ها هستند كه از داده هاي واقعي به چنين روشي كه هر كد نمونه مشخصات مخصوص داده هاي واقعي متناظر را دارد اقتباس شده است (گرفته شده است). فرآيند اقتباس يا استخراج ممكن است وابستگي به نوع داده هاي واقعي را تغيير دهد.

براي مثال: وقتي كه داده هاي واقعي تصورات حس شدة موجودات بشر توسط سنسورهاي نظارت و مراقبت هستند، مقادير پارامتر كليد براي شناسايي صورت و بدن بعنوان نماينده اي از داده ها كه وابسته به نيازهاي كاربردي هستند، مطرح شده اند. وقتيكه يك گره سنسور شامل واحدهاي دريافت يا احساس (sensing) چند گانه است، كدهاي نمونة گره سنسور، با تركيب كدهاي نمونة واحدهاي دريافت يا احساس (sensing) افرادي و فردي فراهم شده اند. بجاي ارسال كل داده هاي حس شده و دريافت شد. (sensed) اول، گره هاي سنسور را توليد مي كنند و سپس كدهاي نمونه را به Cluster- headها مي فرستند. Cluster- headها كدهاي نمونة متمايز را تعيين مي كنند و سپس فقط خواستار يك گره سنسور براي فرستادن داده هاي واقعي براي هر كد نمونه متمايز هستند. اين روش ديدگاه هم انرژي و هم پهناي باند موثري را براي ESPDA بوجود مي آورد. ESPDA، همچنين امن است زيرا Cluster- headها نيازي به كشف رمز داده ها براي تراكم داده ها ندارند و نه كليد رمزي سازي/ آشكار سازي منتشر شده است. علاوه بر اين، nonblocking كردن پيشنهاد شدة تكنيك hopping بلوك OVSF جلوتر، امنيت ESPDA را به صورت تصادفي با عوض كردن نگاشت بلوك هاي داده به time slotهاي NOVSF اصلاح مي كند. گره هاي سنسور معمولاً با چگالي عالي براي مقابله با خرابي هاي گره بعلت محيط هاي ناملايم گسترش يافته اند. گسترش تصادفي شبكه نيز در بسياري از مناطق با بيش از يك گره سنسور پوشانده شده بود. بنابراين، آن بسيار مطلوب و پسنديده است براي مطمئن ساختن اينكه يك منطقه و محيط فقط با يك گره سنسور در هر لحظه پوشانده شده است، بطوريكه بيش از يك گره سنسور همان داده ها را دريافت و احساس نمي كند. اين منجر به يك پيشرفت براي راندمان تراكم داده ها مي شود از آنجائيكه حتي داده هاي اضافي حس و دريافت نشده اند. در اين خصوص، اين مقاله يك الگوريتمي را براي هماهنگ كردن وضعيت خواب و فعال (sleep & active) به هنگام داشتن اشتراك گره هاي سنسور حوزه هاي sensing مطرح مي كند. نتيجة اين مقاله، بصورت زير سازمان يافته است. بخش 2 تراكم داده ها و پروتكل وضعيت sleep- active را شرح مي دهد. بخش 3 پروتكل امنيتي را مطرح مي كند. بخش 4 ارزيابي كارايي تراكم داده هاي پيشنهاد شده، پروتكل هاي sleep-active و پروتكل هاي امنيتي را ارائه مي كند. تبصره ها و توجهات در بخش 5 قرار دارند.

2- تراكم داده ها در ESPDA(Data Aggregation in ESPDA): اين مقاله در مورد شبكه‌هاي سنسور با ساختار سلسله مراتبي و مرتبه اي كه داده ها از گره هاي سنسور به جايگاه اصلي از طريق Cluster- headها مسير دهي شده اند، رسيدگي مي كند. ايستگاه هاي اصلي براي داشتن توان كافي و حافظه براي ارتباط برقرار كردن بطور امن و مطمئن با تمامي گره هاي سنسور و شبكه هاي خارجي از قبيل اينترنت در نظر گرفته شده و فرض شده اند. گره هاي سنسور بصورت تصادفي در بيش از يك فضا و محيط گسترش يافته و مستقر شده اند تا نظارت شده باشند و آنها را به درون clusterها بعد از گسترش ابتدايي سازماندهي مي كنند. يك Cluster- head، از هر clusterاي براي بكار بردن ارتباط مابين گره هاي cluster و ايستگاه اصلي انتخاب شده است. Cluster- headها بصورت پويا مبني بر انرژي باقيمانده براي داشتن توان مصرفي يكنواخت در ميان تمامي گره هاي سنسور عوض شده اند. از آنجائيكه انتقال و ارسال داده يك دليل اصلي مصرف انرژي است، ابتدا ESPDA، ارسال و انتقال داده هاي اضافي را از گره هاي سنسور به Cluster- headها با كمك پروتكل هماهنگي وضعيت sleep-active كاهش مي دهد. سپس، ترام داده براي حذف افزونگي بكار گرفته شده است و براي تعداد ارسال ها را براي ذخيره سازي انرژي به حداقل رسانده است. در روش هاي تراكم داده هاي قراردادي، Cluster- headها، تمامي داده ها را از گره هاي سنسور دريافت مي كنند و سپس افزونگي را با بررسي محتويات داده هاي سنسور حذف مي كنند. ESPDA كدهاي نمونه را بجاي داده هاي حس شده يا دريافت شده (sensed) براي اجراي تراكم داده بكار مي برد، بنابراين، محتويات داده هاي ارسال شده مجبور نيستند تا در Cluster- headها آشكار و فاش شده باشند. اين قادر مي سازد تا ESPDA در تركيب عطفي (اتصال، پيوستگي) با پروتكل امنيتي كار كند. در پروتكل امنيتي و sensor data، كه به عنوان غيراضافي (non-redundant) با Cluster- headها شناسايي شده اند، به ايستگاه اصلي كه به شكل به رمز درآمده است، انتقال يافته است. كدهاي نمونه با بكار بردن يك انتشار جستجوي نمونة محرمانه بوسيلة Cluster- head بصورت دوره اي توليد شده اند. جستجوي (seed) نمونه يك عدد تصادفي بكار رفته براي پيشرفت و اصلاح قابليت اعتماد كدهاي نمونه با اجازه ندادن به همان كدهاي نمونة توليد شده در هر زمان است. چنانچه جستجوي نمونه تغيير يافته است، الگوريتم توليد نمونه، يك كد نمونة متمايزي را براي همان دادة سنسور توليد مي كند. بنابراين، افزونگي حتي قبل از اينكه داده هاي سنسور از گره هاي سنسور انتقال يافته باشند، حذف شده است.

1-2- هماهنگي وضعيت بيداري- خواب (Sleep- Active mode coordination) : گره سنسور به هر دو وضعيت بيكار (idle) يا وضعيت فعال براي عملكرد sensing مبني بر اتصال و محيط دريافت (sensing) شرايط است. يك روش و تكنيك متمركز شدن روي كاستن داده اضافي است تا از گره هاي سنسور به Cluster- headها انتقال داده شده باشند. در ESPDA، بسته هاي افزونه قبلاً در سطح Cluster- head حذف شده اند ولي هنوز مراقبت انرژي با بكار بردن سرشت ارتباطي data driven(data driven communication nature)

از شبكة سنسور بي سيم امكان پذير است. شناسايي گره هايي كه حوزه هاي دريافت اشتراكي دارند و در حال خاموش كردن واحدهاي دريافتي برخي از آن گره ها براي يك مقدار كران دار از زمان اتلاف انرژي را از وقتيكه اين گره ها داده هاي اضافي را به علت همپوشي و داشتن اشتراك توليد خواهند كرد، كاهش مي دهند. بيشتر مدل هاي انرژي امواج راديويي مطبوعات، وضع ارتباطي گره هاي سنسور بي سيم را تائيد مي كنند بحث در مورد بهره ها و سودهاي اضافي توسط روش هماهنگي data driven sleep كه ممكن است قابل توجه نباشد، امكان پذير است. اگرچه، مزاياي اين تكنيك مي تواند مشاهده شده باشد اگر يكي روي عملكرد يك شبكة سنسور تمركز كند. رسيدگي يك مورد در يك چنين محيط دريافت گره در اتحاد مناطق دريافتي همسايگانش است، هرگاه يك رويداد در محدودة دريافت اتفاق مي افتد، كد نمونة متناظر (متشابه) را به Cluster- head آن در ميان همسايگانش خواهد فرستاد. از آنجائيكه بستة آن سرانجام در Cluster- head حذف خواهد شد، اين يك انتقال اضافي است. توجه داشته باشيد كه: اين يك سناريوي best-case است از آنجائيكه تمامي همسايگانش به همان Cluster- head ارسال مي كنند. اين امكان پذير است كه اين گره به يك Cluster- head متمايز و متفاوت، همسايگانش را به علت الگوي دسته بندي خودش گزارش مي كند. كليد نقطه براي نتيجه گيري از اين مشاهده اين است كه، خرابي براي حذف كردن يك ارسال افزونه در گره سنسور آغازي ممكن است در يك تعداد از انتقالات غيرلازم و غيرضروري در دسته بندي سلسله مراتبي كه ممكن است فقط در Cluster- headهاي سطح بالاتر يا در ايستگاه اصلي در بدترين مورد حذف شده باشد، حاصل شود. در پروتكل خواب (sleep) يك گره سنسور با همسايگانش براي شناختن corerage regionهاي اشتراكي همكاري مي كند. گره هاي مجاور مي توانند، با يكديگر از طريق Cluster- head ارتباط برقرار كنند. لفظ sleep protocol براي نسبت دادن خاموش كردن واحد دريافت گره ها نسبت به خاموش كردن امواج راديويي بكار رفته است. كل عمر شبكه به شكاف (slot)هاي با طول ثابت مدت زمان T كه در شكل 1 نشان داده شده است تقسيم شده است. هر شكافي شامل مراحل مشاهده، فراگيري و تصميم است. هر گره كه بيدار است، بافر محلي اش را مبني بر رويدادهايي كه در مرحلة مشاهده آن اتفاق مي افتد به روز مي كند (update). در مرحلة يادگيري، گره ها، خلاصة محتويات بافرشان را از قبيل: محموعه مقادير hash رويدادهاي مشاهده شده با همسايگانشان مبادله مي كنند. در مرحلة تصميم، هر گره قابليتش را براي نگهداري واحد دريافت on/ off براي يك مدت z (مضربي از T) ارزيابي مي كند و تصميمش را به همسايگانش منتشر مي كند. ترتيب انتشارها براي گره ها، به صورت (z/z_­max)*B كه B مقدار ثابت كوچكتر از T است و Z (مضرب T) مدت زمان خواب قبلي گره است و z_max (مضرب T) زمان حداكثر است كه يك گره مي تواند به ترتيب بخوابد، مرتب شده اند. انگيزة مرتب سازي انتشارها براي كاهش كشمكش ها و prioritize كردن گره ها است كه قادر نيستند كه در مراحل تصميم قبلي بخوابند وقتيكه مدت و زمان آن به اتمام برسد، هرگره الگوريتم زير را اجرا مي كند:

Algorithm. On Broad cast Timer Expire (  )

Begin

1.      if ( اگر رويدادها توسط همسايگاني كه هنوز تصميمشان را منتشر نكرده اند در بافر مشاهده شده باشد)

2.      Z’ = min (2*Z_E , Z_max)

3.      Broadcast sleep decision to neighbors

4.       خاموش مي كندz  را براي مدت  Sensing unit

5.      else

6.      Z’=0.5*T

7.      براي شكاف بعدي بيدار مي ماند.

8.      Endif

9.      را خالي مي كند  event butter

END.

ترتيب زمان خواب شبيه به الگوريتم back off نمايي دودويي است. در پايان زمان خوابش، هر گره، براي مدت يك شكاف تا ضوابط تصميم گيري آنرا روي مشاهدات اخير و تغييرات در شبكه و محيط (شكل 2) پايه قرار مي دهد. ارزيابي كارايي پروتكل sleep در بخش 1-4 ضميمه شده است.

2-2- بكاربردن كدهاي نمونة تراكم داده‌ها: (Data aggregation using pattern codes):

الگوريتم (PG) pattern generation روي تمامي گره هاي سنسور براي توليد كد نمونة مخصوص و ويژه براي داده هاي دريافت يا حس شده (sensed) اجرا شده است. در اين الگوريتم، داده هاي سنسور به يك مجموعه از اعداد و شماره اه نگاشت شده است و محدودة اين اعداد به فاصله هايي تقسيم شده‌اند از قبيل كران ها و عرض فاصله ها كه توسط مقادير از پيش تعريف شده سر حد تعيين شده اند. تعداد مقادير سرحد و تغيير فاصله ها ممكن است به نيازهاي كاربر و دقت تعريف شده و تعيين شده براي محيطي در چنين شبكه اي كه گسترش يافته است، بستگي داشته باشد. سپس الگوريتم pattern generation مقادير شاخص را براي هر فاصله با بكار بردن pattern seed تخمين مي زند و جدول‌هاي جستجو، فاصله و ارزش بحراني را توليد مي كند. جدول جستجوي فاصله محدوده اي از هر فاصله را تعريف مي كند و جدول جستجوي ارزش بحراني (critical value) هر فاصله را به يك مقدار و ارزش بحراني نگاشت مي كند، مقادير بحراني ممكن است بعنوان يك براي اولين فاصله تعيين شده باشد و با وجود آخرين فاصله به 9 تغيير يابد. اين مقادير بحراني يك پايه و مبنا را براي توليد كدهاي نمونه تشكيل مي دهند. مشخصات داده هاي سنسور با پارامترهايي از قبيل درجه حرارت يا رطوبت هوا نمايش داده شده اند. وقتي داده ها از محيط دريافت مي شوند، پارامترهاي آن با فاصله هاي تعريف شده در جدول جستجوي الگوريتم PG مقايسه شده اند و مقادير بحراني متناظر به هر پارامتري ارجاع داده شده است. الحاق و اضافه كردن مقادير بحراني همة پارامترهاي داده ها، كد نمونه را توليد مي كنند. Sensor ID , timestamp به كدهاي نمونه اضافه شده اند وقتيكه آنها به Cluster- head، ارسال شده اند. الگوريتم مقايسه (pattern comparison) از ارسال داده هاي اضافي جلوگيري مي كند. گره هاي سنسور، يك مجموعه از داده هاي رمزي شده را كه هيچگونه افزونگي ندارد به ايستگاه اصلي از طريق Cluster- head مي فرستد. در الگوريتم pattern generation ، pattern seed براي ايجاد و توليد كدهاي نمونه استفاده شده است. وقتي clusterها در ابتدا در شبكه مستقر شده اند، گره هاي سنسور pattern seed  محرمانه را از Cluster- headهاي متناظرشان كه pattern seed يك عدد تصادفي توليد شده است و توسط Cluster- head به شكل رمزي شده منتشر مي شود، دريافت مي كنند. جزئيات اينكه، pattern seed كه مطمئناً منتشر شده است، در بخش 1-3 ارائه شده است. Pattern seed براي پيشرفت قابليت اعتماد كدهاي نمونه با تصويب نكردن همان كدهاي نمونة توليد شده در هر زمان بكار برده شده است. همچنانكه pattern seed تغيير يافته است، الگوريتم pattern generation يك كد نمونة متمايزي را براي همان داده ها توليد مي كند. بنابراين، pattern seed در فاصله هاي زماني منظمي تغيير يافته است.

Algorthm. Pattern Generation (PG)

Input : sensor reading D.

Data parameters being sensed.

Threshold [  ] : Array of threshold levels of data intervals for each data type.

Data precision requirements of the network for each data parameter

S (critical [  ], seed): Function to shuftle the mapping of critical values to data intervals.

Out put: pattern- code (PC)

Begin

1.      variable PC=[  ] ; // pattern-code  مقدار دهي اوليه به

2.      for ead data parameter

3.      Declare n; // Number of data intervals for this data type

4.      Declare interval [n] , critical value [n]; //  جستجوي جداول

5.       براي پارامترهاي دادة متناظر استخراج مي كنند.   D داده ها را از  

6.      ‌گرد كردن داده ها براي دقت موردنياز با پارامترهاي دادة متناظر

7.      for I=1 to n

8.      interval [I]= threshold [I-1] threshold [I]

9.      end for

10.  if فرستاده شد)   cluster- headجديدي توسط   seed) then

11.   //نگاشت مقادير بحراني را به فاصله هاي داده ها دوباره انجام مي دهد  

12. for I=1 to 5

13. critical value [I] = S (critical value [I] , seed)

14. end for

15. end if

16. مي‌يابد  critical value , interval مقدار بحراني مربوطه را هر دادة جاري دريافت شده با بكار بردن جداول جستجوي

17. PC= PC + [critical value] ; //

18. end for;

19. PC= PC+ [Time stamp] +[Sensor Id] ; //  را اضافه مي كند. Id و Timestamp

END

1-2-2- مثالي براي Pattern generation : D (d₁ , d₂ , d₃) داده هاي دريافت شده را با 3 پارامتر d₃ , d₂ , d₁ به نمايندگي درجه حرارت، فشار و رطوبت هوا به ترتيب در يك محيط معين مشخص مي كند. هر پارامتر دريافت شده، براي داشتن مقادير سرحد مابين محدودة 0 تا 100 فرض شده است. الگوريتم pattern generation ، مراحل زير را اجرا مي‌كند.

1-Pattern code  توليد شده به pattern code خالي (خط 1) مقدار دهي اوليه شده است.

2- الگوريتم مقادير sensor reading  بالا را براي پارامترهاي داده ها كه دريافت شده اند، تكرار مي‌كند. در اين مورد، در ابتدا درجه حرارت را مورد رسيدگي قرار مي دهد. (خط 2)

3- پارامتر درجه حرارت از sensor reading D اقتباس و گرفته شده است. (خط 5)

4- براي پارامتر درجه حرارت، الگوريتم ابتدا چك مي كند كه چگونه يك seed جديد از cluster- head دريافت شده است (خط 10). ورود يك seed نگاشت مقادير بحراني را به فاصله هاي داده ها تازه مي كند.

5- فاصله داده ها كه شامل درجه حرارت دريافت شده است، از جدول interval پيدا شده است. سپس، از مقدار فاصله، مقدار بحراني متناظر از جدول critical value (خط 16) تعيين شده است.

6- PC به مقدار بحراني يافته شدة جديد (خط 17) تنظيم شده است. براي رطوبت هوا و فشار، مقادير بحراني متناظر به آخر بخشي از PC ساخته شده و تشكيل شده اضافه شده‌اند.

7- مراحل قبلي براي مطالعات فشار و رطوبت هوا اضافه شده اند.

8- وقتيكه كد نمونة كامل توليد شده است، timestamp و sensor identifier با كد نمونه به cluster-head (خط 19) فرستاده شده است.

در اين مثال، داده هاي دريافت شده توسط سنسور 1 و سنسور 3 با يكديگر از مقايسة مقادير كه نمونة آنها و 747 بطور يكسان تعيين شده اند. بطور مشابه، داده هاي دريافت شده توسط سنسور 2 و سنسور 4 و سنسور 5 يكسان هستند. (مقدار 755 كد نمونه). كدهاي نمونه با مقدار يكسان بعنوان يك مجموعه زايد و اضافي نسبت داده شده است. از اينرو، cluster- head، فقط سنسور 1 و 4 را براي ارسال داده ها از هر مجموعة اضافي مبني بر timestampها مطابق الگوريتم شرح داده شده pattern comparison زير انتخاب مي كند.

3-2- مقايسة نمونه با (pattern comparison by cluster-head) : cluster head منتظر گره هاي سنسور مي ماند تا كدهاي نمونه را انتقال دهد و آنها را ارسال كند. بعد از دريافت كدهاي نمونه از گره هاي سنسور براي يك دورة T ، مجموعة يكپارچه و دست نخورده‌اي از كدها، مبني بر افزونگي طبقه بندي شده است. تغييرات دورة T ، روي محيطي كه شبكة سنسور گسترش يافته است مبنا قرار داده شده است. سپس نمونه هاي منحصر به فرد به مجموعة انتخاب شده اي از كدها نقل مكان كرده اند. گره هاي سنسور كه مشابه مجموعة نمونة منحصر به فرد (مجموعة انتخاب شده selected – set) هستند، براي انتقال داده هاي واقعي درخواست شده اند. سيگنال هاي ACK ممكن است، به سنسورهاي ديگر براي در كردن داده هايشان (داده هاي اضافي) منتشر شده باشند. اين گره هاي سنسور مي توانند، براي ذخيره و نگهداري توان در وضعيت خواب قرار داده شده باشند.

Algorithm. Pattern Comparison

درخواست گره هاي سنسور در مجموعة انتخاب شده براي فرستادن داده هاي: Out put

Input : pattern codes

Begin

1.      به تمامي گره هاي سنسورcurrent- seed انتشار  

2.      while (current-seed is not expived)

3.      time- counter = 0

4.      while (time – counter < T)

5.       را به دست مي آوردtime stamp , sensor ID , pattern code

6.      end while

7.      مقايسه و دسته بندي مي كندclassified-setكدهاي نمونه را براساس افزونگي براي ايجاد 

8.      selected – set = {يك كد نمونه از هر مجموعة دسته بندي شده }  

9.      deselected – set = classified – set- selected – set

10. if (اگر گره سنسور در مجموعة انتخاب شده است) 

11. گره سنسور براي فرستادن دادة واقعي درخواست مي كند 

12. end if

13. end while

END

3- پروتكل امنيتي در (Security protocol in ESPDA) ESPDA : در كاربردهاي شبكة سنسور، جنبة امنيتي، به مهمي كارايي و مصرف انرژي شبكه است. پروتكل هاي امنيتي بكار رفته در شبكه هاي سنسور بايد از روي دقت به ملاحظة محدوديت هاي منبع محاسباتي و انرژي شبكه هاي سنسور بي سيم طراحي شده باشد. الگوريتم هاي پنهاني و نهفتة نامتقارن براي تأمين و تهية امنيت روي شبكه هاي سنسور بي سيم بعلت محاسبات، توان و منابع ذخيره سازي محدود قابل دسترس روي گره هاي سنسور بي سيم مناسب نيستند. بنابراين، الگوريتم هاي نهفته و پنهاني كليد متقارن براي پشتيباني امنيت در شبكه هاي سنسور بي سيم بكار گرفته شده اند. در اين بخش، پروتكل امنيتي energy- efficient از ESPDA ارائه شده است. هر گره سنسور، به يك (ID_i)  منحصر به فرد اختصاص يافته و يك گره مخصوص به كليد محرمانه (K_i) اختصاص يافته و يك كليد محرمانة (K) در تمامي گره ها مشترك است.  ID_I , K , K_i  در طي مرحلة ساخت تعيين شده اند. قبل از گسترش شبكه، ايستگاه اصلي با K و تمامي جفت هاي (ID_i-K_i) بكار رفته در شبكه تهيه شده است.            Cluster- headها كليد محرمانة اشتراكي K را براي ارسال patter seed بطور مطمئن و محفوظ به اعداد cluster بكار مي برند تا در الگوريتم pattern- generation بكار رفته باشد. بعلاوه، ايستگاه اصلي، يك كليد جلسه (K_b) را براي هر جلسه (session) ايجاد مي كند و به تمامي گره هاي سنسور به شكل رمزي شدة E_k(K_b) منتشر مي كند.

يك session ، يك مقدار مشخصي از دوره زمان است كه مدت آن به نيازهاي امنيتي كاربر وي بستگي دارد. هرگاه ايستگاه اصلي، يك K_b جديدي را منتشر مي كند، تمامي گره هاي سنسور session key هاي محرمانه شان را (K_I,b) با XOR كردن K_b با K_i توليد مي كنند. از آنجائيكه گره هاي سنسور كليدهاي توكار و غيرقابل انتقال دارند. اين پروتكل از توزيع كليدهاي محرمانه در محيط بي سيم جلوگيري مي كند. (شكل 3)

1-3- الگوريتم هاي امنيتي (Security algorithms) : پروتكل امنيتي ESPDA ، شامل 2 الگوريتم امنيتي با نامهاي الگوريتم امنيتي در گره سنسور (Security Algorithm at Sensor Node SAS) و الگوريتم امنيتي در ايستگاه اصلي (Security Algorithm at Base Station SAB) است. SAB , SAS كليد رمز مناسبي را براي تهية قواعد جامعيت، قابليت اعتماد و صحت بكار مي گيرند. (Stepهاي SAB , SAS در ص 6 است)

در هر جلسة ايستگاه اصلي، يك session key جديد K_b رمزي شده با بكار بردن كليد رمز مشترك K منتشر مي شود. مثل E_K(K_b) (مرحلة 1 از SAB). گره هاي سنسور، session key انتشار يافتة K_b را دريافت مي كنند و كليد رمز جلسة محرمانه node- specificشان (K_I,b) را با XOR كردن K_b با K_i تخمين و محاسبه مي كند. (مرحلة 3 از SAS). قابليت اعتماد داده ها با بكار بردن K_i,b براي تمامي رمزي سازي و آشكار سازي داده هاي منتج (نتيجه شده) در مدت آن جلسه با هر دو الگوريتم فراهم شده است. از آنجائيكه هر گره سنسور، K_i,b را با بكار بردن كليد توكار و غيرقابل انتقال منحصر به فردش حساب مي‌كند. رمزدار كردن داده ها با K_i,b نيز تأئيد داده ها را در الگوريتم پيشنهاد شده فراهم مي كند. عوض كردن كليدهاي رمزي، در هر جلسه، تازگي و بي تجربگي داده ها را در شبكه سنسور ضمانت مي كند، علاوه بر اين، آن همچنين براي برقراري و نگهداشتن قابليت اعتماد داده هاي ارسال شده با جلوگيري از بكار بردن همان كليد محرمانه در تمام اوقات كمك مي كند. تضمين تازگي و بي تجربگي داده ها به اين مفهوم است كه هيچ رقيب و دشمني پيام هاي قديمي را پاسخ داده و داده جديد است. در طي ارسال داده، هر گره سنسور، ID_i خودش timestamp و پيغام معرف رمزي، MAC(K_i,b , Data) را به پيغام براي تحقيق و بازرسي تازگي داده ها و جامعيت (مرحلة 4 از SAS) را اضافه مي كند. به مجرد دريافت يك پيغام، ايستگاه اصلي، K_i هم پيوند با ID_i را روي پيغام كشف مي كند و سپس، داده را با بكار بردن K_i,b (مرحلة 3 از SAB) كشف رمز مي كند. SAB , SAS، Blow fish را براي و رمزدار كردن و كشف رمز كردن داده بكار مي برند. ارزيابي Blowfish و برخي از الگوريتم هاي رمزي ديگر در بخش 3-4 داده شده اند. بعلاوه براي بكار بردن Blowfish براي داده هاي محرمانه و پروتكل امنيتي پيشنهاد شده، امنيت اضافي را با فرستادن داده هاي رمزي شده با بكار بردن تكنيك NOVSF-BH (مرحلة 4 از SAS) ارائه مي كند. جزئيات تكنيك NOVSF-BH در بخش 2-3 شرح داده شده اند. به مجرد دريافت داده از گره هاي سنسور، cluster-headID_i خودش را قبل از ارسال داده به ايستگاه اصلي اضافه مي كند. (مرحلة 5 از SAS). اضافه كردن ID_icluster-head به هر داده سنسور، به ايستگاه اصلي در تعيين كردن محل اصلي داده هاي سنسور كمك مي‌كند و مدت زمان تحقيق موردنياز براي يافتن K_i هم پيوند با سرچشمه گيري گره ID_i را كاهش مي دهد. (مرحلة 3 از SAB). وقتيكه ايستگاه اصلي داده سنسور را دريافت مي كند، ابتدا K_i از گره سنسور را با بكار بردن ID_i هاي فرستنده و cluster-head تعيين مي كند و K_i,bرا براي كشف رمز داده محاسبه مي كند (مرحلة 3 از SAB). سپس، ايستگاه اصلي، timestamp و K_i,b را براي تازگي داده ها چك مي كند و MAC (K_i,b , Data) را براي تحقيق و بازرسي جامعيت داده ها برآورد و حساب مي كند (مرحلة 4 از SAB). اگر داده، تغيير يافته يا پاسخ داده شده است، آنگاه ايستگاه اصلي نيازمند گره هاي سنسور متناظر براي ارسال دوبارة داده هايشان است (مرحلة 6 از SAB). در هر دو الگوريتم SAB , SAS ، كدهاي تائيد پيام با بكار بردن پروتكل حافظة موثر CBC- MAC حساب و برآورد شده اند. در پروتكل CBC- MAC، كد تصديق پيغام در حقيقت با پنهاني كردن رمز بدون هيچ نيازي براي الگوريتم تصديق پيغام اضافي برآورد شده اند.

2-3- تكنيك NOVSF Block hopping : نسل سوم (3 G) استانداردهاي بي سيم UMT-S/IMT-2000 ، پهناي باند (WCDMA) CDMA را براي پشتيباني از سرويس هاي سرعت بالا و سرعت متغير بيتي با نيازهاي QOS متمايز به كار مي برد. در خصوصيات و مشخصات 3 GPP ، كدهاي ضريب گسترش متغير قائم (orthogonal variable spreading factor codes) OVSF بعنوان كدهاي مجرا سازي براي گسترش داده ها براي هر دو uplink , downlink استفاده شده اند. كدهاي NOVSF ، در دريافت non blocking هستند كه هيچ يك از واگذاري كد انتساب به هر كد ديگري را بلوكه نمي كند. تمامي كدهاي NOVRSF، نه يكديگر قائم هستند و بنابراين، مي توانند همزمان تا آنجا كه حالت عمودي اهميت داشته است تعيين شده باشند. به علت محدوديت هاي منبع، بزرگترين چالش در پروتكل هاي امنيتي شبكة سنسور اجراي توابع پنهاني اوليه و اصلي است. اين چالش، ممكن است نيازمند قرباني كردن برخي از امنيت براي بدست آوردن امكان اجرا مثل بكار بردن كليدهاي كوچك يا الگوريتم هاي پنهاني ضعيف باشد. از اينرو، براي ايجاد امنيت كامل، ما تكنيك NOVSF Block hopping را بدون استفاده از توان اضافي براي اجرا و راه اندازي معرفي و مطرح مي كنيم. در اين مقاله، SAS ، تكنيك NOVSF- BH را براي پيشرفت و بهبود امنيت و بازده و راندمان طيفي شبكه هاي سنسور بي سيم بكار مي برد. در كدهاي NOVSF ، هر كد OVSF ، slot 64 زماني دارد طوريكه، هر عدد از اين timeslotها مي تواند، به يك كانال، اختصاص داده شده باشد.

تكنيك پيشنهاد شدة NOVSF-BH مزيت اين time slotها را با واگذاري بلوك هاي داده به slotهاي زماني با بكار بردن نگاشت هاي مختلفي در هر session ، تعبير مي كند. ايستگاه اصلي به صورت دوره اي، جايگشت هاي نگاشت مختلف را به cluster headها با رمزي سازي آنها به وسيلة كليد رمزي اشتراكي k صادر مي كند. يك مثال از نگاشت بلوك هاي داده به slotهاي زماني به شكل 4 نشان داده شده است. در SAS ، پيش از آنكه گره هاي سنسور داده ها را به ايستگاه اصلي بفرستند، ابتدا آنها، داده ها را همانطوريكه در بخش 1-3 شرح داده شد، رمزدار مي كنند و سپس تكنيك NOVSF-BH را اضافه مي كنند. با NOVSF-BH ، كاربر بدانديش (malicious) ابتدا تمايل يافتن نگاشت نمونه براي موقعيت session را دارد و سپس براي كشف رمز داده ها با استفاده از كليد مناسب محرمانه كه ارسال داده ها را مطمئن تر مي كند، تلاش مي كند. مزيت اين تكنيك اين است كه آن امنيت ارتباطي را بدون نياز به انرژي اضافي افزايش مي دهد. نگاشت اضافي بلوك هاي داده به slotهاي زماني NOVSF، با اضافه كردن يك multiplexer به سيستم به انجام رسانده است.

4- ارزيابي كارايي (Performance Evaluation) : اين بخش، ارزيابي كارايي ESPDA پيشنهاد شده را در اين مقاله با بكار بردن Glomosim و تشبيه كننده هاي مكتوب خودمان به زبان C ، ارائه مي كند. ما ابتدا، با نتايج ارزيابي كارايي پروتكل sleep در بخش 1-4 كه توسط بازده انرژي نمونه مبني بر تراكم داده در بخش 2-4 و ارزيابي الگوريتم هاي پروتكل امنيتي در بخش 3-4 شروع مي كنيم.

1-4- پروتكل وضعيت خواب فعال (sleep- active mode protocol) : در اين بخش، كارايي پروتكل وضعيت sleep-active ارزيابي شده است. منطقة هدف نظارت شده، يك منطقة مربعي 100 m * 100 m است. ايستگاه اصلي در مختصات (0 و 0) قرار يافته است. نتايج براي هر متغير بيش از 10 تكرار براي يك مقدار مشخص براي متغير ميانگين گرفته شده است. هر نمونه از شبكه، متصل شده است و در ابتدا full coverage را فراهم مي كند. سايز گره هاي بافر رويداد در 5 است، در صورتيكه، حداكثر اندازة پنجره ها براي مدت خواب گره ها به 8 تنظيم شده است. اين مقادير براي تعداد گره ها، محدوده و حوزة ارسال و تعداد رويدادهاي الحاق شده در هر ثانيه به ترتيب، 200 و ^m20 و 10 هستند. مقادير زمان برحسب شكاف زمان T نمايش داده شده اند. در هر slot ، 10 رويداد در مكان هاي تصادفي داخل شده اند. وضوح شبكه براي قرار دادن گره ها و رويدادها m1 است. شكل هاي زير اثر افزايش sensing range گره ها را روي مصرف انرژي شبكه و تعداد رويدادهاي كشف نشده به علت نقاط تاريك و ناپيدا توضيح مي دهند كه ممكن است بدليل پروتكل sleeping با نمونه هاي 1 بايتي اتفاق بيفتند. همچنانكه مي توان از شكل 5 مشاهده كرد، افزايش sensing vange گره ها، گره ها را قادر به ذخيره سازي بيشتر انرژي با تسليم شدن طولاني خواب مي كند. بطور مشابه، شكل 6 نشان مي دهد كه افزايش sensing range ميدان ديد شبكه را با تسليم شدن كمتر بر حسب درصد از رويدادها بالا مي برد تا وقتيكه پروتكل sleep استفاده شده است ناشناخته باشند. بازده انرژي نشان داده شده در شكل 5 يك كران پائين روي ذخيره سازي واقعي پروتكل است. از آنجائيكه فقط، انتقالات مابين cluster- head ها و گره هاي سنسور مطرح شده اند گره هاي باقيمانده نيز به علت sensing range افزايش يافته شان منطقة ديد بيشتري دارند كه درصد رويدادهاي كشف نشده را كاهش مي دهد.

2-4- بازده انرژي نمونه مبني بر تراكم داده ها:

(Energy efficiency of pattern based data aggregation) :

ESPDA براساس كدهاي نمونه پايه ريزي شده است كه در الگوريتم هاي تراكم داده هاي قراردادي استفاده نشده اند. در چنين استنباط هايي ابتدا تاخير سيستم تخمين زده شده و محاسبه شده است.

        · R سرعت انتقال را در سنسورهايي كه مي توانند داده ارسال كنند بر حسب bps (بيت بر ثانيه) مشخص مي كند.

        ·N كل تعداد گره هاي سنسور را مشخص مي كند و M آن دسته است كه دادة مجزا و مشخصي دارند.

        ·D_i تعداد بيتهاي ارسال شده در هر جلسه (session) را با گره سنسور i ، مشخص مي كند.

        ·P_i تعداد بيتهاي كد نمونة ارسال شده در هر جلسه (sessio) را با گره سنسور i مشخص مي كند.

با فرض اينكه زمان pattern generation و همچنين تاثير پخش ها بين گره هاي سنسور و cluster- head ناچيز و جزئي است، زمان انتقال داده از گره هاي سنسور به cluster- head به انضمام فقط زمان انتقال و ارسال داده تخمين زده شده و محاسبه شده است. از اينرو، در مورد الگوريتم تراكم دادة قراردادي، زمان انتقال داده برابر است با:

هر چند، در مورد ESPDA ، تمامي N گره سنسور ابتدا كدهاي نمونه را ارسال مي كنند و سپس فقط تعداد M از آنها داده ارسال مي كنند بدين وسيله نتيجه زمان انتقال داده به صورت زير است:

سپس، ما نشان مي دهيم كه چگونه دادة كوچكتر در مورد ESPDA مقايسه شده به يك الگوريتم تراكم دادة قراردادي ارسال شده است. مقدار و اندازة داده كه با يك الگوريتم تراكم دادة قراردادي ارسال شده باشد مي تواند به صورت  بيان شده باشد. هرچند، در مورد ESPDA مقدار دادة ارسال شده بصورت  نوشته شده است كه M با تعداد گره هاي سنسوري برابر است كه داده هاي مشخصي دارند كه اشاره دارد بر اين كه M معمولاً كمتر از N است. بعلاوه، P_i انتظار رفته كه درصد بسيار كوچكي از D_i باشد. در نتيجه، معمولاً ESPDA به پهناي باند بسيار كوچكي نياز دارد كه الگوريتم تراكم دادة قراردادي به سرعت افزونگي بستگي دارد. براي تعيين و تشخيص بازده انرژي ESPDA، ما يك تشبيه كننده (similator) در C نوشتيم و در Glomosim بكار برديم. سيميلاتور ما در جنبه هاي pattern generation و مقايسه Pattern از ESPDA بكار رفته است. Glomosim، براي تشبيه‌سازي ارسال داده و كدهاي نمونه (Pattern code) از گره‌هاي سنسور به Cluster- head بكار رفته است. نتايج تشبيه‌سازي نشان مي‌دهد كه ESPDA، بطور قابل توجهي بازده انرژي را با كاستن تعداد بسته‌هاي ارسال شده در ارتباط داده‌اي كه در شكل 7 نشان دهده شدهاصلاح كرده و آنرا بهبود داده است. در شبيه‌سازي‌هاي ما، ارتباط بين گره‌هاي سنسور و ايستگاه اصلي (base station) را مطرح كرده‌ايم. سرعت اشغال پهناي باند بصورت نسبت پهناي باند استفاده شده بدون هيچ تراكم داده‌اي تعريف شده است، مقايسه الگوريتم تراكم داده‌اي به پهناي باند استفاده شده بدون هيچ تراكم داده‌اي تعريف شده است. مقايسه الگوريتم تراكم داده قرادادي، توسعه پيشرفت‌هاي افزونگي، راندمان و بازده پهناي باند ESPDA را نيز افزايش مي‌دهد (شكل 7). در 100% افزونگي، اشغال پهناي باند ESPDA، به صفر نزديك مي‌شود،‌ از اينرو ESPDA افزونگي را قبل از ارسال و انتقال بسته‌هاي داده واقعي گره‌هاي سنسور حذف مي‌كند. اگرچه، در تراكم داده قراردادي، اشغال پهناي باند، پيش از 50% كل پهناي باند است، از اينرو تمام گره‌هاي سنسور، داده‌هاي واقعي را به
Cluster-head براي تراكم، ارسال مي‌كنند.

3-4- ارزيابي كارايي پروتكل امنيتي (Performance evaluation of ESPDA Security Protocol):

اين بخش، ارزيابي چندين الگوريتم پنهاني و نهفته را كه مي‌توانند در ESPDA بكار روند را ارائه مي‌كند. با توجه به منابع محدود گره‌هاي سنسور، الگوريتم‌هاي پنهاني يا نهفته بكار رفته در شبكه‌هاي سنسور بايد از روي دقت برحسب سايز و اندازه‌ها كدهايشان و انرژي مصرفي‌شان انتخاب شده باشند. براي مثال، يك گره Smart Dust، فقط 8 بيت پردازنده MHz4 با يك موج راديويي MHz (radio) 916 دارد. الگوريتم‌هاي ارزيابي شده در اين مقاله، DES, RC5, AES و Blowfish هستند. استانداردهاي ارزيابي، بازده انرژي و زمان هستند. تمامي الگوريتم‌هاي ارزيابي شده ثابت شده‌اند كه بصورت پنهاني و نهفته امن هستند. بنابراين، مقاومت و استحكام Cryptanalyfic اين الگوريتم‌ها در استاندادرهاي ارزيابي به حساب آورده نشده‌اند. ابتدا، الگوريتم‌ها برحسب فضاي حافظه
(memory space) اين الگوريتم‌ها در استانداردهاي ارزيابي شده‌اند. AES، بيش از 800 بايت از جداول جستجو (Lookup table) را بكار مي‌برد كه براي فضاي حافظه محدود شده‌ گره‌هاي سنسور بزرگ است. بطور مشابه، رمزگذاري بلوكي (DES block- cipher) DES كه به جدول S BOX ثبت 512 (512-entry SBOX table) و جدول ثبت 256
(256- entry table) براي جايگشت‌هاي تمايز و مختلف نياز دارد، به فضاي حافظه بسيار بزرگي براي جايگشت‌ها نيازمند است. RC5 نيز نشان داده شده كه بايد حافظه بزرگي براي تطبيق در يك گره سنسور داشته باشد تغيير و تبديلات (اصلاحات) شرح داده شده، Blowfish، مناسبترين الگوريتم براي گره‌هاي سنسور بر حسب نيازمندي‌هاي حافظه است.

Blowfish به KB1 حافظه براي رمزي‌سازي و 400 بايت براي نصب و اجراي كليد
(key setup) نياز دارد. CBC- MAC نيز به 580 بايت در كوچكترين و جزئي‌ترين مورد نياز دارد و از ايندو، كل فضاي حافظه Blowfish، در حدود KB2 (كيلوبايت) است. (جدول3)

سپس، تمامي الگوريتم‌ها روي سيمولاتور انرژي Joule Track براساس بدست آوردن انرژي مصرفي‌شان به هنگام اجراي روي پردازنده Strong Arm 1100 شبيه‌سازي شده‌اند. مدل تخمين و برآورد انرژي Joule Track روي مصرف انرژي دستورالعمل‌هاي مجموعه دستورالعمل‌ ARM پايه‌گذاري شده است. آزمايشات اين مدل انرژي دقت را به اندازه 3% از مصرف انژري واقعي نشان مي‌دهد. نتايج شبيه‌سازي براي DES, RC5, AES و Blowfish در جدول 4 و شكل 8 مقايسه گرافيكي الگوريتم‌هاي پنهاني يا نهفته را براساس زمان اجرا و مصرف انرژي‌شان در Joule Track ارائه مي‌كند.

جدول 4: نتايج شبيه‌سازي‌ها براي الگوريتم‌هاي پنهاني (نهفته)

شكل 8: زمان اجراي مورد نياز با هر الگوريتم پنهاني براي 32 بايت خروجي و مصرف انرژي هر الگوريتم پنهاني به رمزي دار كردن 32 بايت داد.

براساس مشاهدات از شكل 8 در جدول 4، AES, Blowfish بطور واضحي RC5, DES را outperform مي‌كنند.

ولو اينكه Blowfish 15% بيشتر از AES به زمان اجرا و مصرف انرژي نياز دارد، نياز فضاي حافظه Blowfish كمتر از AES است. بنابراين، Blowfish، مناسبترين الگوريتم پنهاني (نهفته) براي پروتكل امنيتي ما است.

5- نتيجه‌گيري: اين مقاله يك الگوريتم امنيتي enerty- efficient و پروتكل تراكم داده معرفي شده بود كه با هم ESPDA را تشكيل مي‌دهند. در، هم‌سنجي و بتاين (Contrast) براي پروتكل‌هاي تراكم داده قراردادي، ESPDA، از ارسال داده‌هاي اضافي از گره‌ةاي سنسور به Cluster- head جلوگيري مي‌كند. در Cluster- head, ESPDAها نيازي به بازرسي و امتحان كردن داده‌هاي دريافت شده از گره‌هاي سنسور ندارد. در عوض، Cluster- headها، Pattern codeهاي رسيده از گره‌هاي سنسور را مقايسه مي‌كنند و روي گره‌هاي سنسوري كه به ارسال داده سنسور نياز دارند، تصميم‌گيري مي‌كنند. اين عمل به بكارگيري بهتر پهناي باند و بازده انرژي منجر مي‌شود از آنجائيكه هيچ داده واقعي اضافي از گره‌هاي سنسور به Cluster- head ارسال نشده است. پروتكل وضعيت
Sleep- active در ESPDA مطرح شده است كه تعدادي از گره‌هاي سنسور فعال را براساس محدوده دريافت اشتراكي آنها را كاهش مي‌دهد.

ما همچنين، يك پروتكل امنيتي و تكنيك Norsf Block- Hopping را كه امنيت ارتباط داده‌ها را تأمين و تهيه مي‌كند. ارائه كرده‌ايم.

يكي از عوامل اصلي اين است كه كليدهاي متقارن (Symetric Keys) مورد استفاده در الگوريتم‌هاي امنيتي، ما بين گره‌هاي سنسور و cluster- head انتقال نيافته‌اند. نتايج شبيه‌سازي نشان مي‌دهد كه به همان اندازه كه نرخ يا سرعت افزونگي افزايش مي‌يابد، به موجب پيشرفت بهبودي راندمان پهناي باند، اشغال پهناي باند (bandwith occupancy)ESPDA كاهش مي‌يابد. همچنانكه چگالي شبكه افزايش مي‌يابد، انرژي ذخيره شده تا با بكار بردن پروتكل وضعيت خواب- فعال (Sleep- active mode protocol) نيز افزايش مي‌يابد. اين همچنين باعث افزايش سرتاسري انرژي وراندمان پهناي باند
(bandwith efficiency) مي‌شود. از نقطه نظر امنيت، نتايج شبيه‌سازي ما ثابت مي‌كند كه، الگوريتم‌هاي پنهاني اوليه كه در پروتكل امنيتي بكار رفته‌اند، مدت زمان اجراي كمتر و توان عملياتي بالاتري را به بكار بردن انرژي كمتري نسبت به ديگر الگوريتم پنهاني اوليه كه امنيتي ما بكار رفته‌اند، مدت زمان اجراي كمتر و توان عملياتي بالاتري را با بكار بردن انرژي كمتري نسبت به ديگر الگوريتم‌هاي پنهاني اوليه ارائه مي‌كند. با توجه به كار آينده، ما روي روشهاي استخراج خصيصه (feature extraction) براي pattern generation تمركز مي‌كنيم.

منابع حقوق اساسي

الف: قانون اساسي

قانون اساسي كه شالودة سيستم حكومت هر كشور و چهارچوب و اساس حقوق آن محسوب مي‌شود، معمولاً داراي اصول و قواعد اساسي شكل حكومت و قواي آن و حدود اختيارات و وظايف هر يك و تشكيلات و وظايف نهادهاي اساسي و حقوق و آزاديهاي فردي و اجتماعي و سياستگذاريهاي كلي فرهنگي و اقتصادي و سياسي كشور مي‌باشد. و در كشورهايي كه ادارة اجتماع و حكومتشان بر مبناي يك سند نوشته به نام قانون اساسي است، اين سند به عنوان مهم‌‌ترين منبع حقوق اساسي آنها به شمار مي‌رود. لذا بجاست كه مباحث مختصري دربارة اين سند مهم سياسي- اجتماعي تقديم حضور شما خوانندگان گرامي بنماييم.

مبحث اول- تعريف قانون و تعريف قانون اساسي

واژه قانون اگر چه بر كتاب طب بوعلي سينا گذارده شده است و در موسيقي هم از مخترعات معلم ثاني (فاربي) مي‌باشد، از جمله، روش، قاعده، ترتيب، سنت، دستور و اصل هر چيز نيز تعبير شده است. اما در اصطلاح دانشمندان «قانون به ضابطه‌اي كلي گفته مي‌شود كه بر جمعي از افراد منطبق شده و حكم همه آن افراد از آن ضابطه شناخته مي‌شود و معمولاً لفظ قانون به يك سلسله حقوق و تكاليف اطلاق مي‌گردد».

ضمناً واژه قانون به دو اعتبار ديگر هم به كار مي‌رود كه هر يك داراي مفهوم جداگانه‌اي مي‌باشند. روابط بين علت و معلول و رابطه‌اي كه در درون موجودات عالم از طرف خداوند متعال قرار داده شده است، به عنوان قانون طبيعت كه حاكي از نظام تكوين و خلقت موجودات است، ناميده مي‌شود.

مفهوم ديگري كه مفهوم تشريعي و وضعي آن است در امور اعتباري به كار مي‌رود مثل قوانين موضوعه و جعل شده كه در اين مورد لفظ قانون اشاره دارد به حكم كلي كه براي روابط بين خالق و مخلوق و همچنين روابط بين مخلوقات و جوامع بشري تهيه و تنظيم شده است. در بحث مورد نظر مراد ما از قانون همين مفهوم تشريعي و قراردادي آن مي‌باشد.

و اما اينكه چرا بشر به قانون نياز دارد و يا اينكه چه قانوني بهتر است و در واقع كدام قانونگذار اصلح و اولي در قانونگذاري است خود بحث طويلي است كه در اينجا از آن صرفنظر كرده و فقط اشاره به سخنان فرزانه و حكيم عصر حاضر در اين راستا مي‌كنيم.

نظرات حضرت امام خميني (ره) دربارة قانون

 فرق اساسي حكومت اسلامي با حكومتهاي مشروطة سلطنتي و جمهوري در همين است كه نمايندگان مردم يا شاه در اين گونه رژيمها به قانونگذاري مي‌پردازند در صورتي كه قدرت مقننه و اختيار تشريع در اسلام به خداوند متعال اختصاص يافته است. شارع مقدس اسلام يگانه قدرت مقننه است و هيچكس حق قانونگذاري ندارد و هيچ قانوني جز حكم شارع را نمي‌توان به مورد اجرا گذاشت.

در جايي ديگر مي‌فرمايند: «حكومت اسلام حكومت قانون است ودر اين طرز حكومت حاكميت منحصر به خداست و قانون اسلام يا فرمان خدا بر همه افراد و بر دولت اسلامي حكومت تام دارد. همه افراد از رسول اكرم (ص) گرفته تا خلفاي آن حضرت و ساير افراد تا ابد تابع قانون هستند. همان قانوني كه از طرف خداي تبارك و تعالي نازل شده و در لسان قرآن و نبي اكرم (ص) بيان شده است… قانوني كه همه بدون استثناء بايستي از آن پيروي كنند و تبعيت نمايند… پيروي از رسول اكرم (ص) در حكومت و قانون الهي هيچگونه دخالتي ندارد، همه تابع اراده الهي هستند» . قرآن مي‌فرمايد: «ولو تقول علينا بعض الاقاويل لاخذنا منه باليمين ثم لقطعنا منه الوتين»؛ يعني اگر (پيامبر) چيزي (سخني- آيه‌اي) بر ما مي‌بست (مي‌افزود) هر آينه او را با دست راست مي‌گرفتيم و سپس رگ گردن او را قطع مي‌كرديم.

آنچه كه حضرت امام (ره) فرموده‌اند به هيچوجه به معناي رد نقش مردم در سرنوشت خودشان و يا به اصطلاح دمكراسي و آزادي انسانها نيست نكته‌اي كه در اينجا بسيار حائز اهميت است اينكه مردم در حكومت اسلامي بمراتب آزادتر و آگاهتر درباره سرنوشت خود تصميم مي‌گيرند و برخلاف كشورهاي به اصطلاح مترقي و آزاد امروزي در واقع فرد فرد مردم در حكومت اسلامي، قانون حاكم بر خود را انتخاب مي‌كنند و با پذيرش اسلام در واقع قانون مورد نظر خود را قبل از اينكه عده‌اي براي آنها تهيه و سپس تحميل كنند، برگزيده‌اند. در كشورهايي كه قانون فقط تراوش افكار عده‌اي از نمايندگان مردمي كه خود هم چه بسا بيش از نيمي از مردم كل اجتماع نبوده‌اند، به تصويب برسد و بر تمامي افراد جامعه تحميل و اعمال گردد و از آن گذشته هر قانوني كه از افكار انسانها سرچشمه گرفته باشد طبيعي است كه نمي‌تواند جامع و كامل و در برگيرنده مصالح و منافع تمامي انسانها و حتي نسل‌هاي متأخر و آينده اجتماعاتي باشد كه هنوز هيچيك از خصوصيات آن براي بشر و به دليل محدود بودن قواي جسمي و ذهني روشن نبوده و مجهول و نامعلوم است. بنابراين قانوني مي‌تواند براي تمام انسانها و تمامي نسل‌ها و عصرها مفيد باشد كه نويسنده آن اولاً: خالق تمامي انسانها، ثانياً: آگاه به نيازها و حوائج همه انسانها، ثالثاً: مشرف بر گذشته و حال و آينده اجتماع بشري، رابعاً: خود حكيم و عليم مطلق وقادر علي الاطلاق كه هيچگونه ضعف و نقضي در او راه نداشته باشد و تمامي مصالح و مفاسد مترتب بر قانون را دانسته و ضمناً هيچ‌ نسلي را بر نسلي يا گروهي را بر گروهي ديگر ترجيح نداده و همه انسانها را به طور يكسان مورد نظر و توجه قرار داده و نهايتاً خواستار كمال وسعادت و تكامل همه انسانها باشد. بنابراين روشن است كه چنين قانونگذاري جز خداوند قادر متعادل نمي‌تواند باشد.

امام خميني (ره) در فراز ديگري از سخنان خود مي‌فرمايند: «مجموعه قوانين اسلام كه در قرآن و سنت آمده توسط مسلمانان پذيرفته و مطاع شناخته شده است اين توافق و پذيرفتن كار حكومت را آسان نموده وبه خود مردم واگذار كرده است در صورتي كه حكومتهاي جمهوري و مشروطه سلطنتي اكثريت كساني كه خود را نماينده اكثريت مردم معرفي مي‌نمايند هر چه خواستند به نام قانون تصويب كرده و سپس بر همه مردم تحميل مي‌كنند.»

بنابراين قانونگذاران در حكومت اسلامي كه از طرف مردم مسلمان انتخاب مي‌شوند طبعاً بايد به اعتبار انتخابي كه مردم قبل از هر چيزي بدان اقدام كرده‌اند (يعني انتخاب اسلام و قوانين آن) فقط چيزي را به نام قانون تدوين و تنظيم كنند كه مردم چهارچوب آن را مشخص كرده‌اند و در واقع قانون بايد از چيزي تهيه و تنظيم شود كه مردم ضوابط و شرايط آن را در اولين روزهاي زندگي آگاهانه خود يعني وقتي به سن اطاعت و تبعيت از خالق خود رسيده‌اند، قبول كرده‌اند و لذا هيچيك از برگزيدگان مردم حق ندارند قانون يا ضابطه‌اي را براي تحميل به مردم تهيه و تدوين كنند كه خارج از قانون اسلام و خداوند متعال باشد و لذا مي‌توان گفت نمايندگان خبرگان و شوراي اسلامي در حكومت اسلامي فقط حق كشف و استخراج قوانين اسلام از منابع و ماخذي كه مسلمانها خود را موظف به پيروي از آن نموده‌اند داشته و بايد تمامي قوانين و مقرراتي كه براي ادارة حكومت و كشور تنظيم مي‌كنند منبطق با همان منابع و ماخذ باشد كه مهم‌ترين اين منابع، قرآن مجيد مي‌باشد كه فقط و فقط وحي الهي است و سنت و احاديث و رواياتي كه از زبان پيامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع)- كه منصوبين از طرف خداوند متعال هستند و چيزي جز حكم خداوند متعال نگفته و نكرده‌اند- مي‌باشد.

به همين دليل اصل چهارم قانون اساسي مي‌گويد: «كليه قوانين و مقررات مدني، جزائي، مالي، اقتصادي، اداري، فرهنگي، نظامي، سياسي و غيره بايد براساس قوانين و موازين اسلامي باشد. اين اصل بر اطلاق يا عموم همه اصول قانون اساسي و قوانين و مقررات ديگر حاكم است و تشخيص اين امر بر عهده فقهاي شوراي نگهبان است.»

طبق قانون اساسي در عين حال كه كليه قوانين بايد منطبق بر موازين اسلامي باشد، امور كشور و اداره نظام جمهوري اسلامي را بر عهده عموم مردم و با اتكاء به آراي عمومي دانسته است و در اصل ششم قانون اساسي آمده است: «در جمهوري اسلامي ايران امور كشور بايد به اتكاي آراي عمومي اداره شود، از راه انتخابات انتخاب رئيس جمهور، نمايندگاه مجلس شوراي اسلامي، اعضاي شوراها و نظاير اينها يا از راه همه‌پرسي در مواردي كه در اصول ديگر اين قانون معين مي‌گردد.»

بنابراين مردم در اولين انتخاب خود (با درصد بسيار بالايي 98%) ابتدا چهارچوب نظام و قوانين قابل اعمال بر خود را پذيرفتند و سپس در هر موردي كه نياز به كشف و تدوين كننده قوانين شكلي و ماهوي در همان چهارچوب داشته باشند، عده‌اي را انتخاب مي‌كنند، و در خصوص قانون اساسي پس از وضع و تنظيم آن يك بار ديگر نظر خود را اعلام داشته و اساس نظام اسلامي را با رأي خود پايه‌ريزي نمودند و به نظر مي‌رسد بهترين شيوه دمكراسي و اتكاء به مردم همين شيوه باشد كه امروزه در جمهوري اسلامي ايران متداول مي‌باشد.

همچنين روسو دربارة اينكه چه كسي يا كساني مي‌توانند قانونگذاري كنند و اينكه اساساً حق قانونگذاري از آن كسيت، سخنان ارزشمندي دارد كه ذيلاً گوشه‌اي از آن را بيان مي‌كنيم:

«براي كشف بهترين قوانين كه به درد ملل بخورد، يك عقل كل لازم است كه تمام شهوات انساني را ببيند، اما خود هيچ حس نكند، با طبيعت مادي رابطه‌اي نداشته باشد اما كاملاً آن را بشناسد، سعادت او وابسته به ما نباشد اما حاضر شود به سعادت ما كمك كند. بنابراين تنها خدايانند كه مي‌توانند چنانكه شايد و بايد است براي بردم قانون بياورند.»

درجاي ديگر نيز مي‌گويد:

«روح بزرگ قانون نويس تنها معجزه‌اي است كه مي‌تواند مأموريت آسماني او را به خلق اثبات كند.»

همچنين در همين كتاب (قراردادهاي اجتماعي) مي‌افزايد:

قانون نويس (قانونگذار) از هر حيث مرد خارق‌العاده‌اي است، نه فقط قريحه او، بلكه شغل و مقام او نيز بايد غيرعادي باشد، قانونگذار زمامدار نيست، عضو هيأت حاكمه نيست، قانونگذار حكومت جمهور را تأسيس نموده است اما خود عضو تشكيلات آن نيست، شغل قانونگذاري بزرگ و يك ماموريت معنوي محسوب مي‌شود كه با سلطنت مادي رابطه‌اي ندارد.»

و اما قانون اساسي همان‌طوري كه از نامش پيداست مجموعه قواعد و مقرراتي است كه حاكم بر اساس حكومت و صلاحيت قواي مملكت و حقوق و آزاديهاي فرد و جامعه و روابط فيمابين آنهاست. ضمناً قانون اساسي برخلاف ساير قوانين شامل دسته يا طبقه خاصي از افراد اجتماع نمي‌باشد بلكه بيانگر حقوق و تكاليف تمامي افراد يك ملت و كشور است كه صرفنظر از مقام و حرفه و شغل و موقعيتشان در اين قانون سهيم مي‌‌باشند.

مبحث دوم- چگونگي وطرق وضع قانون اساسي

از آنجا كه قانون اساسي در هر كشور از جايگاه و منزلت و اهميت ويژه‌اي برخوردار است لذا در تدوين آن از شيوه‌هاي خاصي كه مشمول مقررات پيچيده‌اي مي‌باشد استفاده مي‌شود و ضمناً با تشريفات جداگانه‌اي از ساير قوانين تهيه و تنظيم مي‌گردد. به همين جهت معمولاً كشورهاي مختلف جهان در اين امر از شيوه‌هاي مختلفي استفاده مي‌كنند كه ذيلاً به شرح آنها مي‌پردازيم:

1-  در بعضي از كشورها مقام صلاحيتدار براي وضع و تدوين قانون اساسي، سلطان يا حاكم آن كشورها مي‌باشد. چنانكه در گذشته در كشورهاي سلطنتي قانون اساسي اغلب توسط سلاطين تهيه و به ملت اعطاء مي‌گرديد. و اين سلطان بود كه كليه مقررات حاكم بر نظام و حتي شكل حكومت را تعيين مي‌كرد. چنانكه در كشور ما نيز در 14 جمادي الثاني 1285 شمسي (1324 قمري) فرمان مشروطيت از طرف مظفرالدين شاه قاجار به ملت داده شده كه متعاقب آن مجلس تشكيل شد و اقدام به تدوين قانون اساسي نمود.

2-  امروزه در برخي از كشورهاي دموكراتيك، معمولاً مردم را مقادير صلاحيتدار دانسته و تدوين قانون اساسي را بر عهده ملت‌ها و براساس خواست و اراده آنها قرار داده‌اند كه اين شيوه خود به دو طريق اعمام مي‌گردد:

الف: طريقه مستقيم و بي‌واسطه كه مردم خود مباشرتاً با انجام رفراندوم اقدام به تدوين قانون اساسي مي‌كنند.

ب: طريقه غير مستقيم و با واسطه كه مردم با اعطاي نيابت و وكالت به نمايندگان يا وكلاي خود حق تدوين قانون اساسي را به منتخبين خود واگذار مي‌كنند كه نمايندگان آنها در مجمعي به نام «مجلس مؤسسان» و مجلس خبرگان» و… جمع شده و به تدوين قانون اساسي مي‌پردازند.

از آنجايي كه هر يك از شيوه‌هاي فوق‌الذكر داراي اشكالات و معايبي هستند لذا بعضي از كشورها تلفيقي از دو طريق فوق را برگزيده‌اند.

3-  طريقه خبرگان- رفراندوم يا طريقه مؤسسان- رفراندوم، كه در اين شيوة مضاعف ابتدا مردم عده‌اي را براي تهيه و تنظيم قانون اساسي انتخاب مي‌كنند كه پس از تهيه آن به وسيلة منتخبين مردم دوباره توسط خود مردم تأييد و يا در مي‌گردد كه در اين شيوه چنانچه خواسته‌هاي مردم در مرحله اول در متن قانون بر‌آورده نشده باشد مورد قبول واقع نشده و مجدداً تهيه و تنظيم مي‌گردد. به عنوان مثال، قانون اساسي سال 1946 فرانسه پس از تصويب مجلس آن كشور طي رفراندومي از طرف مردم رد شد و براي بار دوم مجلس مؤسسان تشكيل دادند و متن مورد قبول ديگري را تصويب كردند.

4-  در نظام جمهورد اسلامي كه قانون منبعت از اراده و خواست مردم نيست بلكه منشاء آن دستورات و احكام صادره از جانب خالق متعال و حكيم و عليم و قادر مطلق است و توسط كتاب و سنت در اختيار ماست به وسيله خبرگان در دين و مكتب تنظيم و با نظرخواهي از مردم بر استنباط خبرگان از مكتب و قوانين اسلامي صحه گذارده شده و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در همه‌پرسي 12 آذر 1358 مورد تأييد نهايي ملت قرار گرفته و به مورد اجرا گذاشته شد.

مبحث سوم- تجديد نظر در قانون اساسي

تجديد نظر در قانون اساسي يعني كسر، الحاق و يا تغيير يك يا چند اصل از اصول آن. و اما اينكه آيا اساساً تجديدنظر در قانون اساسي ممكن است يا نه و در صورت امكان، عملي درست و صحيح مي‌باشد يا نه، خود بحث مهمي است كه آراي مختلفي در اين رابطه ارائه شده است:

       ·دسته‌اي از انديشمندان اين رشته متعقدند از آنجايي كه قانون زاييده نيازها و شرايط خاص بشر است و از طرفي هم اين نيازها و شرايط دائماً‌ در حال تغيير هستند لذا قانون هم بايد متناسب با آن شرايط و نيازها تغيير و اصلاح گردد.

       ·عده‌اي ديگر معتقدند تجديدنظر در قانون اساسي تابع ملاحضات سياسي يك كشور مي‌باشد و به همين جهت اين امر در كشورهاي دنيا متفاوت است. و نظرات ديگر كه فعلاً درصدد بيان آنها نيستيم.

در هر صورت تجديد نظر به دو منظور در قانون اساسي ممكن است صورت بگيرد:

1- اصلاح، 2- تكميل

در كشورهايي كه لزوم تجديد‌نظر را پذيرفته‌اند دو مسأله مطرح است:

الف- مقام تشخيص دهنده تجديد نظر: يعني لزوم تجديدنظر و فرارسيدن آن را يا قوه مجريه يا مجالس قانونگذاري و يا هر دوي آنها و يا طريق رفراندوم طبق قانون معني كرده و پيشنهاد و يا درخواست هر يك از اين مقامات را در مرجع ديگر يا خودشان مطرح مي‌نمايند.

ب: مقام تجديد نظر كننده: از آنجايي كه ممكن مقام تشخيص دهنده بامقام تجديدنظر كننده در كشوري متفاوت باشد و يا كشوري بخواهد به دلايلي اين دو را جداي از هم بداند، لذا ممكن است در قوانين كشوري مطرح شود كه در صورت پيشنهاد تجديدنظر از طرف يك يا چند مرجع و مقام تشخيص دهنده‌، مقام يا مقامات ديگري بايد بدان مبادرت نمايند.

شيوه‌هاي تجديدنظر در قانون اساسي

معمولاً طريقه تجديدنظر در خود قانون اساسي پيش‌بيني مي‌شود و در تمام كشورهاي دنيا بجز انگلستان، تشريفاتي را كه براي وضع قوانين عادي و متعارف اعمال مي‌شود درباره تغييرات و وضع قانون اساسي به كار نمي‌برند. اما فقط در انگلستان چون فرقي بين قوانين عادي و اساسي نيست لذا تشريفات خاصي هم برخوردار نيست. در كشورهايي كه قاغنون اساسي مدون دارند ممكن است يكي از روشهاي زير اعمال شود.

1-  حضور دو ثلث نمايندگان مجلس واحد يا مجلسين مثل، آلمان مطابق با قانون اساسي سال 1919 و يا اصل 146 قانون اساسي سال 1936 شوروي سابق.

2-    با تشكيل مجلس واحد از مجالس مقننه وبا رأي اكثريت آنها، مثل قانون اساسي فرانسه در سال 1875.

3-    تصويب اكثريت نمايندگاه مجلس يا مجلسين و تصويب نهايي با رفراندوم.

4-   مجالس مقننه لزوم تجديدنظر را تشخيص داده، سپس منحل مي‌شوند و پس از انتخابات جديد مجالس جديد با رأي دو ثلث نمايندگان حاضر در جلسه تغييرات لازم را به عمل مي‌آورند. اين روش در بلژيك معمول است.

مبحث چهارم- محتواي قانون اساسي

محتواي قوانين اساسي دنيا معمولاً از دو بخش يا بيشتر تشكيل مي‌شود:

الف: مقدمه قانون اساسي معمولاً حاوي كليات، اهداف، اصول كلي و آرمانهاي ملت‌هاست كه الهام‌بخش قانونگذار عادي است. مقدمه قانون اساسي اعلام كننده ايدئولوژي، فلسفه سياسي دولت و نظام حاكم و طرز تلقي آن از جامعه و انسان و حقوق و آزاديهاي فردي و اجتماعي مي‌باشد.

ب: قسمت اصلي قانون اساسي و به معناي اخص آن كه در برگيرنده اصول و احكام حقوقي هر قانوني بوده و ضمن اينكه داراي ضمانت اجراست، بيان كننده ساختار تشكيلات حكومت و دولت و روابط بين نهادها و سازمانهاي نظام مربوطه و نيز روابط بين دولت و ملت و… مي‌باشد.

ج: مؤخره يا خاتمه كه ممكن است حاوي مباني و نكات زير بنايي و مستندات قانون و يا نكاتي از اين قبيل باشد نظير آنچه در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران آورده شده است.

مبحث پنجم- تمايزات قانون اساسي از ساير قوانين

قانون اساسي در هر كشور به دليل داشتن اهميت خاص خود معمولاً تفاوتهايي با ساير قوانين دارد كه البته اين تمايزات در كشورهايي كه قوانين مدون دارند بيشتر محسوس و مشهود است. اهم اين تمايزات عبارتند از:

1-   لحاظ وضع و تصويب

معمولاً همان‌طوري كه گفتيم وضع و تصويب قانون اساسي در هر كشوري داراي تشريفات و مقرراتي است كه براي وضع و تصويب قوانين عادي رعايت نمي‌شود.

2-   از لحاظ تفسير

بديهي است همان‌طور كه تصويب قانون اساسي به عهده مرجع خاصي قرار داده مي‌شود، تفسير آن هم توسط مراجع يا محاكم خاصي انجام مي‌شود، مثلاً: در جمهوري اسلامي ايران تفسير قوانين عادي با مجلس شوراي اسلامي است (اصل 73) ولي تفسير قانون اساسي به عهده شوراي نگهبان مي‌باشد (اصل 98) .

3-   از لحاظ تجديدنظر يا ثبات و دوام

قوانين اساسي كمتر از قوانين عادي دچار تغيير و تبديل واقع مي‌شوند.

4-   از لحاظ رتبه و درجه اعتبار

قانون اساسي در رأس قوانين هر كشور قرار دارد و به عنوان محور اصلي و اساسي تمامي قوانين به شمار مي‌رود.

مبحث ششم- ضمانت اجراي قانون اساسي

يكي از صفات بارز قاعده يا قواعد حقوقي، صفت ضمانت اجرايي آن مي‌باشد و چون قانون اساسي پس از تصويب و امضاء و انتشار به صورت يك قاعده حقوقي در مي‌آيد بر همگان واجب است از آن تبعيت نموده و بدان احترام گذارند.

نكته‌اي كه در اينجا قابل اهميت و ذكر است اين است كه، اجراي مقررات قانون اساسي چگونه بايد تضمين گردد؟

در پاسخ به اين سؤال كشورهاي مختلف دنيا شيوه‌‌هاي متفاوتي را برگزيد‌ه‌اند. بعضي از كشورها نظارت بر اجراي مقررات قانون اساسي را بر عهده يك دستگاه قضائي مي‌گذارند، نظير آمريكا كه اين نظارت را بر عهده ديوانعالي كشورش قرار داده است. و يا ممكن است كشوري اين نظارت را بر عهده يك دستگاه سياسي قرار دهد. اما در ايران ضمانت اجراي مقررات قانون اساسي برعهده دستگاههاي مختلفي قرار داده شده است كه بعضاً داراي جنبه قضائي و سياسي و يا عمومي هستند از آن جمله:

الف: مردم

طبق اصل هشتم قانون اساسي ايران دعوت به خير امر به معروف و نهي از منكر وظيفه‌اي است همگاني و متقابل بر عهده مردم نسبت به يكديگر دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت كه بدين ترتيب يك نظارت همگاني را ايجاد و مردم را بدان مكلف نموده است.

ب: نهاد رهبري

طبق اصل 57 قانون اساسي كليه قواي حاكم در جمهوري اسلامي ايران تحت نظر ولايت مطلقه امر بوده و تحت نظارت آن نهاد مقدس وظايف خود را اعمال و اجرا مي‌كنند و اين نهاد عالي‌ترين دستگاهي است كه نظارت بر عملكرد قواي سه‌گانه را بر عهده دارد.

ج: نهاد رياست جمهوري

بر اساس اصل 113 قانون اساسي عالي‌ترين مقام رسمي كشور پس از مقام رهبري رئيس جمهور مي‌باشد كه مسئوليت اجراي قانون اساسي و وظايف محوله را بر عهده دارد و همچنين طبق اصل 126 رئيس جمهور مسئوليت امور برنامه و بودجه و امور اداري و استخدامي كشور را نيز عهده‌دار مي‌باشد.

د: شوراي نگهبان

يكي از مهم‌ترين دستگاههاي ضمانت اجراي قانون اساسي در جمهوري اسلامي ايران طبق اصل 92 قانون اساسي شوراي نگهبان است كه هدف از تاسيس و تشكيل آن پاسداري از احكام اسلام و قانون اساسي است كه موظف است كليه مقررات و قوانيني را كه از طريق مجلس شوراي اسلامي تصويب مي‌شوند، كنترل نموده و مانع از تصويب و اجراي آنچه خلاف اصول قانون است، گردد.

ه: طبق شوراي اسلامي

طبق اصل 90 قانون اساسي يكي از وظايف مجلس شوراي اسلامي رسيدگي به شكايات و اعتراضات هر شخص حقيقي يا حقوقي از طرز كار مجلس يا ساير قوا مي‌باشد و بدين ترتيب بر حسن اجراي قوانين و مقررات حاكم در جمهوري اسلامي نظارت مي‌نمايد .

و: قوه قضائيه

طبق اصل 156 قانون اساسي قوه قضائيه موظف است از حقوق فردي و اجتماعي و تحقق ارزشهاي مقرر در قانون اساسي نظير عدالت و آزاديهاي مشروع و حسن اجراي قوانين و گسترش عدل در جامعه حمايت و پشتيباني نموده و در اجراي قوانين از جمله قانون اساسي مداخله نمايد.

مبحث هفتم- ويژگيهاي لازم قانون اساسي

قانون اساسي كه مهم‌ترين منبع حقوق اساسي است بايد واجد شرايطي كه مهم‌ترين آنها به شرح زير است باشد:

1-  قانون اساسي هر كشوري بايد مبتني بر يكسري اصول و معيارهاي خاص ملت و اجتماع مختص خود باشد. و با در نظر گرفتن ارزشهاي خاص جامعه خود تهيه و تنظيم گشته و اصول مختلف آن هم نتيجه منطقي همان اصول و معيارها و ارزشهاي زير بنايي مورد نظر باشد.

2-   قانون اساسي هر كشور چه در محتوا و چه در شكل نبايد صرفاً تقليدي باشد بلكه بايد با اوضاع سياسي و اقتصادي و مذهبي و فرهنگي جامعه خود كاملاً مطابقت لازم را داشته باشد.

3-  در قانون اساسي فقط بايد به امور كلي و مسائل اساسي پرداخته شود و از مسائل غير اساسي همانند شرايط انتخابات و سازمانها و وزارتخانه‌ها كه بايد در قوانين عادي بدانها اشاره‌ گردد، خودداري شود. قانون اساسي نبايد با پرداختن به مسائل جزئي و امور غير اساسي از حالت بنيادي خارج گردد چنانكه در قانون اساسي مشروطه بيشترين اصول آن فقط مربوط به تشكيل مجلسين و نحوه اظهار مطالب به مجلس و يا عنوان مطالب از طرف مجلس بود.

4-    تمامي مواد قانون اساسي بايد قابل اجرا باشد و از ذكر موادي كه قابل اجرا نيست جداً پرهيز گردد.

5-  مقررات و اصول قانون اساسي بايد كاملاً واضح و صريح و روشن باشد و ازهر گونه پيچيدگي و ابهام خودداري گردد، تا اين امر سبب نشود در تفسير و تحليل اصول آن به حسب شرايط و اوضاع متغير دستخوش تقاسير سليقه‌اي (شخصي) و يا گروهي گردد.

6-  اصول قانون اساسي بايد در بيان مطالب و اعطاي مسئوليت‌ها و وظايف‌ به گونه‌اي تنظيم گردد كه هيچ اصلي وبا اصل يا اصول ديگر تعارض و تنافي نداشته باشد.

7-  از آنجايي كه تمامي قوانين خصوصاً قوانين اساسي صرفنظر از بعضي از اصول و معيارهاي مبنايي و بنيادي آنها كه ثابت ولايتغير هستند، بسياري از اصول و مواد آن خصوصاً‌ از نظر شكل و تنظيم روابط بين نهادها و ارگانها ناشي از اراده مقننين و نمايندگان هر ملت و كشوري مي‌باشند كه با توجه به امكان هر گونه خطا و ضعف و تقص در تقنين انسانها لازم است اصل يا اصولي راجع به شيوه و يا طرق بازنگري و تجديدنظر در قانون اساسي قيد شود ضمناً‌ نبايد مقررات مربوط به تجديدنظر و بازنگري و تشريفات مربوط بدان به گونه‌اي سخت و مشكل باشد كه اين امر را غير ممكن يا غير مقدور نمايد و از طرفي هم نبايد چندان سهل و آسان باشد كه با هر درخواست و تقاضايي قابل تجديدنظر و تغييرات گردد.

مبحث هشتم- اقسام قانون اساسي

طبقه بندي و تقسيم اساسي به چند اعتبار و ملاحظه ممكن است صورت گيرد:

1- تقسيم به اعتبار مدون و غير مدون بودن قانون اساسي

امروزه غالب قوانين اساسي ملل مختلف دنيا به صورت مدون يا نوشته است يعني تمامي مقررات و قوانين مربوطه به تشكيلات دولت وسازنها و نهادهاي هر كشوري به صورت نوشته يا سندي در مجموع‌اي به نام قانون اساسي گردآوري شده است .

اما در ميان اينها بعضي از كشورها به دلايل متعددي از نوشتن و تدوين يك قانون اساسي منضبط و منظم خودداري مي‌كنند از جمله اين كشورها انگلستان است كه در اين كشور عرف و عادات ملي بر قانون غلبه داشته و تكليف اكثر امور به موجب عرف و عادت معين مي‌گردد و هر روز بر قانون اساسي اين كشور مثل ساير قوانين عادي آن ممكن است اسناد و مقررات ويژه‌اي اضافه گردد. همچنين رژيم اشغالگر قدس نيز پس از كودتاي نظامي 1948 و تشكيل كشور متجاوز اسرائيل بنابر ماهيت تجاوزگرانه‌اش وقتي در مجلس مؤسسان سال 1949 مساله تهيه و طرح قانون اساسي به ميان آمد التزام به يك قانون مدون را در كرد تا بدين طريق دست تجاوزگرش را در مساله حكومت و مرزهاي كشور و مسائل خارجي منطقه باز گذارد.

2- تقسيم به اعتبار تعداد متن

در اين تقسيم قوانين اساسي بسياري از كشورها از يك متن تشكيل شده و همچنين ديده مي‌شود كه بعضاً‌ از 2 متن يا بيشتر تشكيل شده‌ان ؛ مثلاً‌: قانون اساسي دوره سوم جمهوري فرانسه كه از 3 متن جداگانه‌ تشكيل مي‌شد و نيز قانون اساسي دوره مشروطيت ايران كه متشكل از 2 متن بود.

3- تقسيم به اعتبار تعيين مرجع صالح براي تشخيص مغايرت قوانين عادي با قانون اساسي 

در اين تقسيم، قوانين اساسي به 2 گروه تقسيم مي‌شوند:

الف: قانون اساسي صريح

يعني در اين نوع از قانون اساسي به صراحت تكليف قوانين معارض با قانون اساسي مشخص شده است و اختيار اتخاذ تصميم در اين زمينه را يا به دادگاهها و قوه‌قضائيه داده‌اند و يا آنها را از اين عمل منع كرده‌اند و يا عمل را به نهادي از خود قوه‌ مقننه واگذار نموده‌اند. نمونه اول، قانون اساسي ايرلند و نمونه دوم، قانون اساسي هلند و نمونه سوم، قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مي‌باشد.

ب: قانون اساسي غيرصريح

در بعضي از كشورها با اينكه در حل تعارض بين قوانين عادي با قانون اساسي صراحتي نيست اما در عمل قوه قضائيه خود اين صلاحيت را داشته و عمل مي‌كند، چنانكه در ايالات متحده آمريكا ديوانعالي كشور چنين عمل مي‌نمايد. و قانون عادي مغاير با قانون اساسي را ملغي‌الاثر مي‌كند.

البته در بعضي از كشورها هم به دليل سكوت از مساله تجديد نظر قضائي عقيده رايج اين است كه اصولاً‌ محاكم نمي‌توانند در اين خصوص اقدامي بكنند.

مبحث نهم- نكاتي چند درباره تاريخچه تدوين قانون اساسي

الف: در گذشته دور

اگر چه درگذشته دور نظامات و قوانين ثابتي بوده است اما بسياري از محققين اسلامي معتقدند در هيچيك از جوامع گذشته قانون مدون و مشخصي كه متمايز از ساير قوانين عادي باشد با قبل از ظهور اسلام نبوده است.

البته گفته مي‌شود مانواسميرتي  500 سال قبل از ميلاد وظايف و تكاليف پادشاه را متذكر شده و آرتاساسترا تاليفي در علم سياست توسط كوتيليا 300 سال قبل از ميلاد و كتابهاي ارسطو كه براي 158 دولت مركزي معاصرش قوانيني را ارائه داده است و يا قانون اساسي آن را نوشته است اما هيچيك از اين نوشته‌ها اهميت و ارزش اينكه به عنوان مدرك و منشاء قانون دولتي شناخته شوند ندارند و لذا به نظر بعضي از محققين شروع تدوين قانون اساسي را بايد در شروع رسالت رسول اكرم(ص) دانست.

ب: قانون اساسي در جهان معاصر

1-  انگلستان: انگلستان داراي قانون اساسي مدوني نبوده و نيست و تشكيلات سياسي اين كشور مبتني بر يك سلسه عادات و رسوم و بعضي از قوانين مدون است. مهم‌ترين قوانيني كه قواي مملكتي را در بريتانياي كبير (سابق) و انگلستان امروزي تشكيل داده و روابط آنها را با يكديگر معين مي‌كند عبارتند از:

الف: فرمان مورخ 1100 م كه به موجب آن «هانري اول» اختيارات و امتيازاتي براي روحانيون مذهب كاتوليك قائل شده و ضمناً تعهد نمود كه از عمليات خلاف قانون مامورين دولت جلوگيري كند.

ب: فرمان كبير مورخ 15 ژوئن 1215 م كه در زمان سلطنت پادشاه انگليس «جون اول» انتشار يافت كه به موجب آن حقوق و اختياراتي براي امراي محلي و ساير اتباع آزاد خود قائل شد. اگر چه اين فرمان 777 سال قبل صادر شده است و تاكنون تحولات بسيار زيادي در انگلستان صورت گرفته است اما غالب مواد اين منشور كماكان اهميت خود را دارند و اكنون پايه و اساس رژيم انگليس به شمار مي‌رود.

 ج) فرمان 1298 «ادرارد اول» پادشاه انگليس.

د) معروضه مورخه 1625 پارلمان انگلستان به چارلز اول استوارت پادشاه انگلستان.

ه) قانون مصوب 1668 راجع به حقوق افراد.

و) قانون 1679 راجع به آزادي شخصي .

و چندين قرارداد و قوانين و اعلاميه ديگر كه هر يك به نوبه خود بيانگر بخشي از حدود و اختيارات و تكاليف دولت و پارلمان و ساير نهادها وارگانهاي كشور مذكور مي‌باشد.

2-  فرانسه: رژيم فرانسه تا سال 1789 رژيم سلطنتي بود و اختيارات سلطنت در اين كشور بسيار وسيع و نامحدود بود و تمام قدرت و اختيار و اقتدار در دست پادشاهان مطلق قرار داشت و سلاطين وقت معتقد بودند اين قدرت را خداوند به آنها اعطا كرده است تا اينكه:

الف) در سال 1789 با انقلاب در فرانسه اولين قانون اساسي در 15 سپتامبر سال 1791 سلطنت مطلقه را به سلطنت مشروطه تبديل نمود و قدرت تقنين به عهده يك هيات مقننه قرار گرفت و پادشاه حق انحلال و تعطيل اين مجلس را نداشت.

ب) قانون اساسي سال سوم جمهوري 1795 شرايط و شكل و تعداد و چگونگي انتخابات مجلس و وظايف قوه مجريه را تغيير داد و قوانين جديدي وضع نمود.

د) در سال هفتم جمهوري (1799) ناپلئون با كودتاي خود قانون اساسي جديدي را وضع كرد كه يكي از خصوصيات آن تشكيل چهار مجلس (شوراي دولتي- تريبونا- هيات تقنيقيه- مجلس سناي حافظ يا نگهبان) مي‌باشد.

ه) در قانون اساسي سال 1802، حكومت جمهوري را تبديل به حكومت امپراتوري نموده و ناپلئون به سمت امپراتور انتخاب شد.

و) پس از سقوط ناپلئون حكومت فرانسه به لوئي هيجدهم منتقل شد و قانون اساسي 1814 قوه مقننه را به مجلس مبعوثان و مجلس اعيان واگذار نمود.

ز) در اول مازس 1815 ناپلئون جزيره الب را ترك گفته و عازم فرانسه شد پس از ورود به شهر ليون خود را مجدداً امپراتور فرانسه معرفي نمود و در تاريخ 20 مارس وارد پاريس گرديد ودر آوريل قانون اساسي جديدي تحت عنوان سند الحاقي ابلاغ نمود.

ح) مجلس مؤسسان فرانسه در سال 1848 قانون اساسي جديدي تصويب و ابلاغ نمود و هيات مقننه را مجلس واحدي نمود.

ط) قانون اساسي 1848 با كودتاي لوئي ناپلئون ملغي و قانون اساسي جديدي وضع شد.

ي) در سال 1852 حكومت جمهوري ملغي و لويي ناپلئون به سمت امپراتور تعيين شد و سپس با شكست او در سال 1870 مجدداً فرانسه جمهوري شد.

ك) در سال 1875 قانون اساسي ديگري در فرانسه تصويب و به مورد اجرا گذاشته شد.

ل) بالاخره در سال 1946 (13 اكتبر) پس از تخليه فرانسه از نيروهاي نظامي آلمان «ژنرال دوگول» به وسيله رفراندوم قانون اساسي 1875 را ملغي و قانون اساسي جديد را معرفي و براي اجرا اعلام نمود.

3-  اتحاد جماهير شوروي سابق: تشكيلات سياسي روسيه تا سال 1906 به صورت سلطنتي بود كه به طور نامحدود تمام اقتدارات در دست امپراتور بوده و تمام كاركنان دولت و متصديان امور به نام و نمايندگي وي وظايف دولتي را انجام مي‌دادند البته در اين دوره‌ قانون اساسي به گونه‌اي كه در برگيرنده‌ اهداف و اختيارات حاكمان وقت بود وجود داشت تا بالاخره پس از فتوحات ژاپن در خاور دور امپراتور روسيه براي جلوگيري از نفوذ انقلاب در روسيه در سال 1904 و 1905 اقدام به اصلاحاتي در نظام سياسي بزند و با دادن حقوق و آزاديهاي فردي و اجتماعي تا حدودي اوضاع را آرام كند اما سرانجام دامنه اغتشاشات اوج گرفته و در سال 1906 قانون اساسي جديدي منعقد و ابلاغ گرديد تا اينكه در سال 1917 پس از شكست قواي تزاري از آلمانيها و خرابي اوضاع داخلي و مخالفت مردم با زمامداران انقلابي در روسيه به وقوع پيوست و پس از شيوع و نفوذ انقلاب 7 نوامبر 1917 در پتروگراد به ساير نقاط روسيه سرانجام بسياري از ايالتهاي روسيه از آن جدا و مستقل شده و چندي بعد يك متحده به نام اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي تشكيل گرديد و قانون اساسي آن به تصويب مقامات صلاحيتدار كشورهاي جزء رسيد و در 16 ژوئيه 1923 بموقع اجرا گذاشته شد. 

قانون اساسي 1923 تا سال 1936 اجرا شد تا اينكه در اين سال ملغي و قانون جديدي وضع و تصويب گشت كه حكومت را در اين كشور حكومت زحمتكشان (كارگران و دهاقين) معرفي نمود و ممالك جزء شوروي به 16 دولت تقسيم شد. گ

مطابق ماده 17 قانون اساسي هر يك از ممالك جزء مي‌توانند از اتحاد جماهير شوروي خارج شده و استقلال تام و كامل پيدا كنند. كما اينكه در اوايل دهه 1990 همان گونه كه شاهديم شروع استقلال طلبي جمهوريهاي شوروي سابق بوده و عملي هم گرديد.

4-  كشورهاي متحده آمريكاي شمالي: با سال 1776 ممالك متحده آمريكاي شمالي همگي جزو مستعمرات انگلستان به شمار مي‌رفتند و اگر چه اين ممالك در امور داخلي خود آزاد و مستقل بودند اما در واقع تصميمات كلي به عهده پارلمان انگلستان بود.

با اينكه سرانجام در سال 1775 كنگره‌اي در فيلادلفيا منعقد شد و واشنگتن را به رياست ارتش انقلابي وقت انتخاب كرد و در سال 1776 كنگره مذكور استقلال 13 مستعمره امريكايي انگلستان را اعلام كرد و پس از مدتها بحث و مناظره بين سران ممالك بالاخره در 17 سپتامبر 1787 كنگره فيلادلفيا اتفاق و اتحاد دول را برقرار نموده و دولت متحد را تاسيس نمود و قانون اساسي دولت جديد را پس از تصويب در پارلمانهاي ممالك جزء مورد قبول قرارداد و از سال 1791 تا 1912 حدود 35 مملكت ديگر به عضويت دولت متحده در آمدند كه فعلاً 48 مملكت عضو اين دولت مي‌باشند و قانوت اساسي 1787 كه داراي 7 ماده اصلي و 22 ماده الحاقي مي‌باشد، فعلاً مجراست.

در ساير كشورهاي متمدن امروزي سابقة تدوين قانون اساسي غالباً موخر بر كشورهايي كه از آنها نام برديم بوده است‌، كه از ذكر آنها صرفنظر مي‌كنيم.

ج: قانون اساسي در ايران

در ايران گذشته ساليان دراز شاهان مستبدي بدون اينكه هيچگونه محدوديتي داشته باشند صاحب اقتدار و قدرت بودند و از هيچ تعدي و تجاوز و ظلمي دريغ نمي‌كردند و با حكومت ناعادلانه و سياه خود ملت اين مرز و بوم را مورد استثمار و بهره‌كشي قرار مي‌دادند و هر چند وقتي عده‌اي از مردم كه از شدت بيچارگي و ذلت و خواري و استبداد شاهان به ستوه مي‌آمدند از گوشه و كنار كشور عليه مستبدان قيام مي‌كردند اما معمولاً محدود و مقطعي بود از جمله قيام مردم به رهبري روحانيت بيدار و آ‎گاه در دوران ستمشاهي ناصرالدين شاه كه تا حدودي پيروزيهاي ولو مقطعي و اندك را به همراه داشت اما در اثر همين قيامها و اعتصابات و اعتراضات در دوران سلطنت مظفرالدين شاه وي مجبور شد به اجراي قوانين اسلام بيشتر توجه كند و سپس اقدام به تاسيس عدالتخانه نمود كه با فرماني به صدر اعظم (عين الدوله) تاسيس آن را دستور داد.

پس از تاسيس ‌آن بنا به تقاضاي مردم كه خواستار تهيه و تنظيم قانون اساسي شده بودند مظفرالدين شاه دستور تشكيل مجلس شورا را صادر نمود و با تشكيل اولين مجلس شورا در ايران تهيه قانون اساسي به عهده عده‌اي از اعيان و اشراف و تحصيل كرده‌هاي فرنگ همانند «حسن پيرنيا» معروف به «مشيرالدوله» و صنيع الدوله هدايت و مهدي قلي خان هدايت واگذار گرديد. سرانجام اي افراد به تقليد از قوانين اساسي كشورهاي بلژيك، فرانسه بلغارستان چيزي را تهيه و تنظيم كردند و با اندكي رنگ و بوي اسلامي كه به آن دادند به نام قانون اساسي ايران در 51 اصل 12 روز پس از افتتاح مجلس از سوي مشيرالدوله به مجلس داده شد اما با اختلاف نظري كه بين مجلس و درباز پيش آمد سرانجام كميسيون حل اختلاف مركب از نمايندگان مجلس و عده‌اي از دربار تشكيل شد و با رفع اختلافات هم به نفع دربار و هم به نفع مجلس متني را به نام قانون اساسي تهيه و به صحه همايوني رسانيد و اما به دليل نواقص بسيار زياد آن مجبور شدند متممي را در 107 اصل تهيه و تنظيم و تصويب كنند كه آن نيز سرنوشت بدي داشت و پس از بارها تغيير و اصلاح خصوصاً در دوران رژيم ننگين پهلوي بالاخره عمر 72 سالة آن در سال 1357 به پايان رسيد. كه شرح مختصري از آن را در مباحث قبلي آورده ايم.

و سرانجام با پيروزي شكوهمندانه انقلاب اسلامي ايران براي اولين بار در سال 1358، ايران اسلامي داراي قانون اساسي مبتني بر قرآن و سنت رسول گرامي اسلام و ائمه اطهار (ع) گرديد.

ب: ساير منابع حقوقي اساسي

ساير منابع حقوق اساسي عبارتند از:

1-  قوانين عادي: در واقع همان مصوبات مجالس قانونگذاري هستند كه به عنوان مهم ترين منبع حقوق اساسي بعد از قانون اساسي به شمار مي رود. و در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران موارد زيادي از مسائل حقوق اساسي به قوانين عادي واگذار شده است؛ نظير مفاد اصول 7، 8، 25، 33، 36، 44، 47، 51، 62، 101، 104، 116، 122.

2-   عرف و عادات و رسوم: مثل تفويض قانونگذاري به كميسيونها يا اعضاي هيات وزراء.

3-   احكام و فرامين روساي كشورها يا رهبران آنها.

4-   نظريات علماي حقوق (دكترين) و نظير آراء و تفاسير شوراي نگهبان از قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران.

5-   رويه هاي قضايي.

6-   آيين نامه داخلي مجالس مقننه.

‌

مقدمه‌اي بر تحقيق تاريخ ايران در روزگار نو

تاريخ ايران تاريخي بس كهن است كه با گذاشتن قرنها از آن و سپري كردن فراز و نشيب‌هاي بي‌شمار داراي قدمت و سابقه‌اي بس با ارزش است و جزء بزرگترين تمدنها در ميان تمدنهاي جهان باستان به شمار مي‌آيد.

تاريخ ايران علاوه بر نشيب‌هاي زياد و فراوان داراي فرازهاي بي‌شماري هم بوده است بطور مثال زمانيكه غرب در قرون وسطي دوران فترت خود را طي مي كرد شرق (ايران) داراي فرهنگ و تمدن و ثروت و تفكر و… بوده است و اين رونق تمدن و فرهنگ ايراني كه هنوز هم مورد بحث همگان و جهانيان است به همين دوران باز‌مي‌گردد اما زمانيكه غرب پا پيش گذاشت و روبه رشد و ترقي نهاد ايران در اثر اشتباهات و غفلت گروهي از سردمداران و فرمانروايان حكومتهاي متفاوت از غرب عقب ماند و از همان زمان پس روي كرد.

اگر بخواهيم علت‌هاي عقب‌ماندگي ايران را ريشه‌ يابي و وقايع تاريخي را تحليل و بررسي كنيم با توجه بر آنچه در نتيجه تحقيق و بررسي ساليان متمادي اساتيد بزرگ تاريخ و بزرگان اين علم بدست آمده و از آثار پيشينان به جا مانده حاكي از علتهاي متفاوتي است از جمله ‌آنها و مهمترينشان نوع حكومت ايران است كه حكومتي استبدادي و ديكتاتوري بوده و فقط يك فرد بر جامعه سلطنت و حكومت مي‌كرده در حاليكه در غرب جمهوري برقرار بود و حكومت دموكراسي بود و فرد به حكومت نمي‌رسيد مگر با آراء مردم و حكومت مردم بر مردم در جامعه حاكم جاري بود.

در حاليكه نه فقط در ايران آن روزگار بلكه در ايران اواخر قرن بيستم و اوايل بيست ويكم هم فرد نه تنها راي نمي‌داد بلكه به عنوان بك انسان هم مورد توجه نبود.

اين فقط يكي از علل بود ولي با ورق زدن تاريخ ايران چه تاريخ معاصر و چه تاريخ باستان به پيشينة اين ايران عظيم پي خواهيم برد ولي افسوس كه قدر و ارزش و تجربه‌اي كه بايد از اين تاريخ گرفت حاكمان مطلقه و جبار شناخته نشد و بها داده نشده.

در اين تحقيق چند صفحه‌اي به نزديكترين وقايع از لحاظ زماني به تاريخ كشورمان مي‌پردازيم كه هنوز هم آثار آن در جامعه وجود دارد.

با نگاهي اجمالي به تاريخ ادبيات كودكانه ايران به برخي وقايع تاريخ ايران از سال 1305 كه مهم‌ترين وقايع آن روي كار آمدن وضاخان و ورود آمريكايي‌ها و اعمال نفوذ‌شان در سياست ايران، ملي شدن صنعت نفت در ايران مي‌پردازيم.

با پايان گرفتن نخستين جنگ جهاني، روزگار ايران رو به آشفتگي و نابه‌ساماني گذاشت. در سرزمين‌هاي دور از مراكز، گرايش‌هاي جدايي خواهانه از دولت پديد آمده بود.

اين وضع منجر به ايجاد هرج ومرج و نابه‌ساماني در وضع اقتصادي و نا‌امني شده بود.

در روسيه به تازگي انقلاب بلشويكي رخ داده بود و پي‌آمدهاي آن ايران هم دچار كرده بود. دگرگوني در ساختار سياسي تركيه، عثماني و تكه پاره‌شدن سرزمين‌هاي عربي اوضاع سياسي خاورميانه را بيش از پيش تيره مي‌كرد.

به گفته ابراهيم مكي: اصلاح از راه عادي ممكن نبود فكر كودتا در سرهاي اصلاح طلب دورمي‌زد و افكار آنها متوجه نيرويي بود تا از غيب فرا برسد و به اين اوضاع آشفته و نابه‌سامان و ناامن جاني و مالي ساماني بدهد در همين زمان بودكه شخصيتهاي بزرگي همچون آيت‌الله، مدرس، سيدضياء سرداراسعد و نصرت‌الدوله به فكر كودتا افتادند.

در همين زمان رضاخان مير‌پنج افسر قزاق به ياري سيد ضياء الدين طباطبايي مدير روزنامه رعد كه هر دو از عمال دولت انگليس بودند براي سامان دادن به اوضاع پايتخت از قزوين حركت كردند و سوم اسفند 1299 ش به تهران رسيدند.

احمدشاه قاجار اين كودتا را به رسميت شناخت، رضاخان را سردار سپه معرفي كرد، پنجم اسفند هم با نخست وزير سيد ضياء الدين طباطبايي موافقت كرد.

كودتاچيان در پي اوضاع نابسامان به مردم نويد برقراري آرامش و امنيت دادند.

و نخست وزير وقت براي به دست آوردن حمايت مردم با هماهنگي انگليسي ها قرارداد 1919 م را لغو كرد.

رضاخان درسال 1300 وزير جنگ شد و قدرت خود را گسترش داد و تمام آن را مشغول سركوب شورش ها بود.

پس از انتخاب شدن رضاخان به سردار سپهي، احمدشاه به اروپا رفت و رضاخان مرد نخست سياست شد، در ارديبهشت 1305 تاجگذاري كرد و تا 1320 هم پادشاه ايران ماند.

قبول رضاشاه از سوي مردم و به قدرت رسيدن وي نشاندهنده اين بود كه مردم خواهان حكومتي نيرومند و قوي هستند و با روي كار آمدن وي خواسته هاي اصلاح گرايانه وي بويژه قانونگرايانه روشنفكران به فراموشي سپرده شد و فقط امنيت كشور مورد توجه بود.

به روشني و صراحت مي توان گفت كه نظام حكومتي اين زمان، نظامي استبدادي است و همه تصميم گيري ها به شخص شاه بستگي دارد و تمام پي آمدهاي مثبت و منفي اين دوره را بايد در ساية شخصيت او مورد بررسي قرار داد.

پس براي تغيير يك نظام استبدادي سقوط آن كافي نبود و اقداماتي كه از جمله انقلاب، فتنه، آشوب براي براندازي اين حكومت انجام مي شود فقط هرج و مرج و ناآرامي را به دنبال دارد. به طوريكه همان مردم (انقلابيون) استبداد را بر هرج و مرج ترجيح مي دهند.

روي كار آمدن رضاخان مصادف با اهميت نفت و نقش اساسي آن در تحولات سياسي ايران و كشورهاي عربي شد.

انگليسي ها به دو دليل از رضاشاه حمايت مي كردند:

1- پاسداري از جريان نفت جنوب     2- جلوگيري از ترويج سوسياليسم در ايران

از جمله اقدامات رضاشاه در دوران سلطنتش:

بهسازي سامانه دولتي و اداري، امنيت برقرار كردن سر مرزها، برنامه ريزي اقتصادي براي كشور بين سالهاي 9-1304 ، بهبود وضع راهها، سرمايه گذاري در ايجاد راه آهن و …

و در دوران سلطنت وي اولين قطار سراسري راه اندازي شد نشان از ورود مردم ايران به روزگاري نو بود.

از ديگر اقدامات وي:

بستن تعرفه هاي مختلف، ايجاد انحصار دولتي، ساخت كارخانه هاي جديد، تامين وام كم بهره از بانك ملي و … راه را براي صنعتي جداي از تاسيسات نفتي فراهم كرد.

در سال 1301 آرتور ميلسپو انگليسي براي دگرگون كردن سامانه بانكي وارد ايران شد بزرگترين خدمت او به سامانه مالياتي ايران برقراري قانون ماليات هاي غيرمستقيم بود رضاشاه بيشتر از همه در بهسازي نظامي، سركوبي شورش عشاير و تامين امنيت بسيار موفق بوده.

پيرو برنامه ميلسپو و تغييراتي كه ايجاد شد كانونهاي جديد صنعتي، بازرگاني، اداري و مسكوني ساخته شد. تا اين زمان رويه قضايي ايران بر پايه شرع و عرف بود رضاشاه دادگستري نو را در ايران بنيان گذاشت. قانونهاي قضايي بر طبق قانون هاي بلژيك و فرانسه تدوين گرديد و سرپرستي دادگاه ها به دانش آموختگان رشته حقوق سپرده شد.

رضاشاه در ابتداي سلطنتش با حمايت و پايگاه مردمي رو به رو بود اما كم كم اين پايگاه را از دست داد. چرا كه همه گروهها را متناسب با موقعيتشان تحت فشار قرار داده بود.

بطوريكه نزديكان و ملازمان او به دشمنان سرسختي مبدل شدند.

رضاشاه قصد داشت به دنبال پيروي از سياستهاي آتاتورك قصد داشت جامعه سنتي ايران را به سوي مدرن شدن پيش ببرد.

رضاشاه در سروسامان دادن به وضعيت كشور به همساني فرهنگي، سياسي و قومي اعتقاد داشت در واقع او به ياري ارتش به قدرت رسيد او رسيدن به اهدافش را بدون استبداد غير ممكن مي دانست در واقع همان عقيده اي كه آتاتورك داشت با اين تفاوت كه آتاتورك از پشتوانه و همراهي روشنفكران تركيه بهره مند بود.

اما رضاشاه بدون پشتوانه يك حزب سياسي فراگير با از دست دادن همراهان غيرنظامي خود و بدون تكيه بر يك پايگاه طبقاتي روشن به گونه اي كم و بيش ناپايدار حكومت كرد.

با آغاز جنگ جهاني دوم در سال 1320 هـ . ش ارتش هاي انگليسي و شوروي وارد ايران شدند. و ايران را اشغال كردند.

در واقع در اين زمان دو نيروي تازه وارد عرصه سياست ايران شدند. 1- حزب توده با گرايش سوسياليستي وابسته با اتحاد شوروي و پرچمدار مبارزات طبقاتي در ساختار اجتماعي ايران.

2- نيروهاي ملي كه گرايش استقلال خواهانه و دموكراتيك داشتند و گرايشهاي طبقاتي شان گسترش صنعت ملي بويژه صنعت ملي نفت و استقلال سياسي را آماج مبارزه قرار داده بودند. در پي آشوبهايي كه ايجاد شد شاه حزب توده را غيرقانوني اعلام كرد و آيت الله كاشاني و مصدق هر دو تبعيد شدند.

بعد از اين مسئله مجلس موسسان تشكيل شد و اكثريت آن بر تشكيل مجلس سنا كه نيمي از اعضاي آن را شاه برمي گيرند راي موافق داد و شاه مجاز شد هر زمان كه لازم بداند مجلس را منحل كند. درسال 1328 جبهه ملي گرايش هاي دموكراتيك و ليبرال را نمايندگي مي كرد شكل گرفت گرايش برجسته رهبر اين جبهه محمد مصدق را چهرة برجسته تاريخ ايران است.

از سال 1329 مبارزه براي ملي شدن صنعت نفت اوج گرفت. شاه به دليل نگراني كه داشت رزم آرا را وزير نفت معرفي كرد او در برابر شاه داراي استقلال راي بود و تلاش كرد آرا و همراهي روشنفكران تندرو را نسبت به خود جلب كند و با اقداماتي كه انجام داد از جمله پيشنهاد لايحه تقسيم زمين بين كشاورزان و روستائيان و … و كاستن از تنگناهاي موجود به سر راه حزب توده به برخي از هدف هاي خود دست يافت اما پشتيباني اقتصادي ايالات متحده آمريكا را از دست داد.

رزم آرا پس از ناكامي در برنامه هاي خود به تلاش براي به تصويب رساندن لايحه نفت پرداخت در اسفند 1330 فدائيان اسلام رزم آرا را ترور كردند بعد از رزم آرا حسن علا سياستمدار پرتجربه اي كه با جبهه ملي پيوند نزديك داشت نخست وزير شد.

در 29 اسفند 1330 پيشنهاد ملي شدن صنعت نفت از سوي مصدق در مجلس به تصويب رسيد وي براي تحقق طرح ملي كردن صنعت نفت نخست وزير شد.

در خرداد سال 1330 مصدق براي باز پس گرفتن شركت نفت هيئتي به جنوب فرستاد انگليسي ها از همه كشورهاي دنيا خواستند كه از ايران نفت خريداري نكنند و به اين ترتيب ميزان درآمد ايران از نفت بسيار كاهش يافت. دولت ايران به دادگاه لاهه شكايت كرد ولي دادگاه به نفع انگليس راي داد ولي سال بعد شكايت مصدق مورد پذيرش واقع شد. دامنه كشمكش ها بين نيروهاي چپ و ملي به سال 1331 كشيده شد. و دولت هاي آمريكا و انگليس از اين فرصت براي برنامه ريزي براي كودتا استفاده كردند.

در تابستان سال 1332 برنامه كودتاي نفتي آمريكا آماده اجرا شده بود.

در 21 مرداد 1332 شاه فرمان بركناري مصدق را صادر كرد.

نخستين مرحله كودتا با دستگيري و زنداني شدن سرهنگ نصيري كه فرمان عزل مصدق را حمل مي كرد با شكست مواجه شد.

25 مرداد همان سال شاه از ايران گريخت، در روزهاي 25، 26 و 27 با اطمينان او (مصدق) را ياري دادند ولي وي به ناچار از نخست وزيري كناره گرفت، مردم به خيابانها ريختند و در شهرها زد و خورد روي داد.

در 30 تير 1331 مردم از همه اصناف قيام كردند و شمار زيادي از آنها كشته شدند مصدق اين روز را قيام ملي ناميد. او و وزيران درباري را بركنار كرد و زمين هاي رضاشاه را به مردم برگرداند.

روز 28 مرداد 1339 كودتاچيان به خيابانها آمدند و راديو تهران را اشغال كردند كودتاگران در عين ناباوري همگان به سادگي پيروز شدند.

ولي دولت آمريكا و انگليس با بهره بردن از نيروي اقتصادي و جاسوسانشان دولت ملي مصدق را سرنگون كردند و دولت دست نشانده خود را روي كار آوردند دو سال پس از كودتا دكتر مصدق باز هم به احمد آباد تبعيد شد و تا پايان زندگي در آنجا ماند زندگي و مرگ او را در تبعيدگاهش نمايانگر قهر مردم از دولت بود تا اينكه اين اوضاع در سرنوشت آتي ايران موثر واقع شد.

نتيجه گيري

آنچه از مطالب آمده در اين چند صفحه مي توانيم دريابيم اين است كه تاريخ ايران سعي در پيشرفت و توسعه خود انجام نداده شايد از نظر بزرگان و سردمداران حكومت اين چنين نباشد و آنها اينطور بپندارند كه تمام تلاششان سعي در ساختن ايراني آباد از لحاظ اقتصادي اجتماعي و فرهنگي و … بوده اما نتيجة عملكردشان در طول قرنها پاسخي مغاير را به دست ما مي دهد. البته با توجه به آنچه در كتاب تاريخ ادبيات ايران اثر آقاي محمدي و خانم قائيني  آنچه به نظر من مي رسد و هميشه و هميشه توانسته علت عقب ماندگي ايران را و زمينه آن را فراهم آورد تكرار اشتباهات گذشتگان بوده است و ناديده گرفتن تجربيات پيشينيان

«آزموده را آزمودن خطاست»

ولي ايرانيان به اين امر توجهي نكردند از جمله آنها :

1-  اجازة اعمال نفوذ دادن به غربيان- غربياني كه هميشه از هر نظر توانسته بودند در ايران به منافع خود چه از لحاظ سياسي و چه اقتصادي دست يابند.

2-  توجه نكردن به عقايد- پيشنهادات و نظرات و روشنفكران كشورمان از جمله دكتر محمدمصدق كه بزرگترين شخصيت دوران خود شناخته شد و در اثر اين بي توجهي با مسئلة فرار مغزها رو به رو مي شويم.

3-  اشتباه بودن پاية حكومتي ايران كه همانا استبداد بود و نارضايتي مردم از همه طبقات را به همراه داشت و حكومت رضاخان از هيچ گونه حمايت مردمي برخوردار نبود.

4-  نفوذ گروههاي مختلف غربي قبل انگليس و شوروي و ايجاد تفرقه در بين مردم و تقسيم شدن افراد جامعه به گروههاي موافق و مخالف حكومت و كودتاهايي كه در پي اين دوگانگي ها بوجود آمد و آشوبهاي مختلف اساس جامعه را سست و لرزان كرد ولي در نهايت نتيجة آن در تاريخ معاصر رضايت بخش بود كه پيروزي مردم را بر شاه مستبد ايران به همراه آورد.

منبع:

1- محمدي، محمدهادي و قاييني زهره- تاريخ ادبيات كودكان- صص 11—3- ج 5-
چ 1384 تهران- انتشارات چيتا.