نوشتن انشاهای خلاق

 افسانه علی پاشازاده

      انشاء به معنی ایجاد کردن، پرورش دادن، ابداع و خلق کردن است و آنچه را که امروزه فن انشاء گفته میشود از نخستین معنای آن(ایجاد)گرفته شده است. انشاء به معنی نظم دادن به فکر به معنی ایجاد کلام و سخن و نگارش آن است. معادل فارسی انشاء دبیری است که به معنی منشیگری و کتابت میباشد.در اصطلاح ادبیات انشاء عبارت از نگارش جملات و عباراتی است که افکار نویسنده را به صورتی روشن و زیبا بیان کند که خواننده آنها را به سهولت بفهمد و برایش خوشایند و مطلوب باشد.

هدفهــــای آمـــوزش انشـــا

1)دانش‌آموزان بتوانند آنچه را که می‌اندیشند و می‌خوانند به دیگری بگویند و بنویسند.

2)دانش‌آموزانی که تخیل قوی و استعدادی بیشتر در نویسندگی دارند بشناسیم و در مسیری صحیح هدایت کنیم.

3) پرورش قوه استدلال،تفکر و دقت دانش‌آموزان و وادار کردن آنها به درست دیدن و شنیدن،سپس دیده و شنیده خود را به طرز ساده و روشن بیان کردن و نوشتن است.

روش آمـــوزش انشا

         زمینه یادگیری انشاء مانند کودکی می‌ماند برای سخن گفتن،غذا خوردن،راه رفتن از ساده به مشکل نیاز به کمک بسیار ما دارد این دانش‌آموز و یا نوآموز برای اینکه بهتر بنویسد و بهتر بیان کند و مطالب را آنچه که هست بازگو کند نیاز به کمک و راهنمایی و هدایت ما دارد.

* پایه نوشتن صحیح و مستقل از همان کلاسهای اولیه گذاشته میشود. دانش‌آموزان از سال اول تحصیل می‌آموزند که چگونه منظور خود را درست بیان کنند در کلاس دوم علاوه بر جمله‌سازی و تکمیل جمله‌های ناقص،با کلمه‌های آشنا جواب سؤالات را به صورت کتبی می‌نویسند و از کلاس سوم نوشتن انشاء عملاً آغاز می‌گردد و دانش‌آموزان ابتدا برای هر انشاء طرح‌ریزی می‌نمایند و این طراحی در مرحله اول به طور شفاهی انجام می‌گیرد و بعد به صورت کتبی درمی‌آید.

* برای دانش‌آموزان انشاء آموزگاران باید دانش‌آموزان را هدایت و راهنمایی کنند که شاگردان نظم فکری داشته و در مشاهدات خود دقیق باشند،درست بیندیشند،خوب بیان کنند و به قاعده بنویسند. تنها دادن موضوع برای نوشتن انشاء کافی نیست دانش‌آموزان لازم است که بیاموزند که قبلاً فکر کنند و ریزه‌کاریها را دقیق مشاهده نمایند و پس از آنکه فکر و مایه‌ای برای نوشتن پیدا کردند ما به کارگیری اصول نگارشی را که از آموزگار خود فرا گرفته‌اند شروع به نوشتن انشاء نمایند.

* یکی از شرایط نوشتن انشاء تسلط و مهارت یافتن در خواندن است برای این کار یکی از بهترین روشها جمع کردن کتاب داستان دانش‌آموزان و دادن کتابها به دانش‌آموزان که آن کتابها را نخوانده‌اند و به همین ترتیب تا همه دانش‌آموزان در مدت یکی دو هفته متوالی بتوانند تمامی کتاب داستانها را بخوانند و خلاصه‌ی آن را در دفتر خود بنویسند.گاهی اوقات نوآموز نمی‌تواند فکر خود را روی موضوعی متمرکز کند و یا مایه ذهنی لازم و کافی در آن زمینه ندارد.در این صورت معلم می‌تواند معانی و مفاهیم را به او القاء کند و شاگرد به آن معانی لباس مناسب بپوشاند و به صورت مکتوب درآورد.

یک تذکـــــر مهــــم در نوشتن انشــــا

            دانش‌آموزان باید بدانند همان‌طوری که در صحبت کردن نباید از موضوع خارج شد بی‌مورد سخن گفت و یا زیاد حرف زد،در نوشتن هم باید از حاشیه‌رویهای بی‌موقع و آوردن جمله‌های پرلفظ و بی‌معنی خودداری کرد. امروزه نوشته‌ای پسندیده است که دارای جمله‌های کوتاه و رعایت مساوات در کلام باشد.
* در نوشتن انشاء باید از بازی داستان‌سازی نیز استفاده کرد داستانهای نیمه تمام که دانش‌آموز باید ادامه داستان را خود از فکر و ذهن خود بسازد و یا این روش را به صورت بازی دربیاوریم یکی از دانش‌آموزان داستانی را شروع می‌کند و پس از گفتن یکی دو جمله نوبت به دانش‌آموز دیگر می‌رسد که دنباله‌ی داستان را بگوید همین‌طور تا آخر،تا داستان تمام شود در این بازی علاوه بر تقویت سرعت انتقال و تخیل اطفال،قدرت حفظ،رشته منطقی کلام نیز در آنها پرورش می‌یابد.
* در درس انشاء به رغبت و علاقه دانش‌آموزان و مفید بودن آنچه آموخته میشود باید توجه بیشتری داشت داشتن روزنامه دیواری،تهیه لوحه‌های مختلف کمک مؤثری به انشاء دانش‌آموزان می‌کند،چون موضوعات توصیفی با محسوسات و مشاهدات و تجربه‌های کودکان بستگی پیدا می‌کند با علاقه و رغبت بیشتری می‌نویسند.

محل مناسب نوشتن انشا (کلاس یا منزل)
         معلمینی که تنها به تعیین موضوع انشاء بسنده می‌کنند و از دانش‌آموزان می‌خواهند که در منزل انشاء بنویسند و در جلسه بعد در کلاس بخوانند و مجدداً موضوعی دیگر برای جلسه آینده معین می‌کنند باعث می شوند که تعدادی از دانش‌آموزان از اولیای خود کمک بگیرند و تعدادی اصلاً ننویسند و یا تنها به نوشتن چند جمله تکراری و بی‌سر و ته اکتفا کنند. بهترین راه‌حل برای نوشتن انشاء ابتدا هر درسی که داده میشود معلم باید هم خانواده و مخالف و هم معنی کلماتی که در آن درس وجود دارد برای دانش‌آموزان یاد بدهد بعد از چند درس دانش‌آموز دیگر مثل قبل از معلم تقلید نمی‌کند بلکه جلوتر از معلم این کلمات را پیدا کرده و سعی در یادگیری این کلمات میشود و این کار به صورت بازی درمی‌آید.بعد از چند جلسه بعضی از کلمات هر درس را مشخص کرده و به صورت جمله در کلاس می‌نویسند و برای بقیه دانش‌آموزان آنها را می‌خوانند و یا احیاناً در پای تخته می‌نویسند تا با کلمات و جملات بیشتری آشنا بشوند در جلسات بعدی موضوعی به دانش‌آموز گفته میشود که در کلاس در مورد آن موضوع فقط به صورت جمله‌های کوتاه بنویسند و بعد از چهار ماه به دانش‌آموز کلمه انشاء را بیان می‌کنیم و در مورد انشاء بیشتر صحبت می‌کنیم و نکاتی که در مورد موضوعی خاص مربوط میشود مشخص می‌کنیم و به نوشته‌های جمله‌سازی خود نظمی منطقی داده و به صورت یک نوشته کامل درمی‌آوریم و مطالب دانش‌آموزان باید در قالب جملات کوتاه و کامل در مورد آن موضوع بیان شود.

* در کلاسهای چهارم و پنجم شاگردان را به استفاده از تشبیهات زیبا تشویق می‌کنیم.در کلاس اول و دوم انشاء شامل جمله‌نویسی درباره کلمه یا تصویر میباشد و گاه کامل کردن جمله و انشاء از کلاس سوم شروع میشود.دانش‌آموزانی که نمی‌توانند انشاء را بنویسند و نمی‌دانند چگونه شروع کنند معلم می‌تواند به آنها کمک کند تا در کار نوشتن راه بیفتند که برای موضوع تعدادی سؤال به آنها بدهد تا پاسخ به آن سؤالات مطلب نوشته‌ی ایشان باشد در نوشته باید قواعد درست‌نویسی رعایت گردد.هر مطلب انشاء را در بند یا پاراگرافی جداگانه بنویسند خوب است اگر نوشته یا ابیات مناسب و یا ضرب‌المثل همراه باشد.

موضوع اول: ساده‌ترین موضوع،انشایی است که زیاد احتیاج به تفکر و تعقل نباشد مثل یک توصیف کلاس،در این حالت شاگرد آنچه را که به چشم خود می‌بیند به صورت جملات کوتاه به روی کاغذ می‌آورد.اگر این موضوع برای بعضی از دانش‌آموزان مشکل بود و ندانستند که از کجا و به چه ترتیب شروع کنند معلم می‌تواند با توصیف شفاهی آنها را راهنمایی کنند تا بتوانند بنویسند .
موضوع دوم: تبدیل شعر به نثر است که به زبانی ساده و به زبان امروزی نوشته شود که در کلاس سوم به دانش‌آموزان داده میشود.
موضوع سوم: موضوعات اجتماعی مثل وظیفه پلیس و خیابان که علاوه بر چشم بینا،به قوه فکر و استدلال نیاز هست در پایه چهارم به دانش‌آموزان گفته میشود.
کم‌کم باید از محسوسات کاست و به محتویات افزود و از موضوعهای اجتماعی به سوی موضوعهای اخلاقی رفت و به تدریج آنها را به اندیشیدن و مدد گرفتن از تجمل واداشت البته مسایل اخلاقی و آنگونه که خود احساس کرده‌اند می‌نویسند که در اوایل کلاس پنجم به دانش‌آموزان گفته میشود.
در اواخر کلاس پنجم موضوعات ادبی فلسفی و موضوعهای جامعه مانند قصه‌نویسی و رمان‌نویسی به دانش‌آموز گفته میشود اما نگارش این موضوعهای جامع،کار هر شاگردی نیست،علاوه بر آموختن فنون نگارش و تعقل و استدلال و توصیف،استعدادی خاص می‌خواهد. در پایه سوم خلاصه‌نویسی که میتوان یک درس یا متنی را به صورت خلاصه بنویسند گاهی میتوان یک تصویر یا سلسله تصاویر موضوع انشاء قرار داد و از شاگردان خواست که در مورد این تصاویر مطلب بنویسند. نکات بهداشتی را از کودکان بخواهیم مثل(چرا مسواک می‌زنید؟)
در پایه سوم به دانش‌آموز یادآور می‌شویم که بهتر است نوشته خود را با یک جمله بهتر تمام کنیم و اگر دانش‌آموزان مطالب جالبی بیان کرده اما جمله‌های او ناصحیح است می‌توانیم تذکر لازم را در پایین صفحه بنویسیم و به فکر و اندیشه او نمره بدهیم.

یک نکتــــــــه مهــــم
در تمامی پایه‌ها برای این که دانش‌آموزان با نوشتن بیشتر آشنا بشوند باید به کتاب بنویسیم بیشتر اهمیت بدهیم چون تمامی نکاتی که در بنویسیم وجود دارد علائم و نشانه‌هایی هستند که در نوشتن انشاء به ما کمک می‌کنند و به تک تک تمرینات اهمیت داده و به دانش‌آموزان یاد دهیم.مثل موضوعهایی در مورد رعایت علائم دستوری در نوشتن.

·         در جمله و انشا علامت‌گذاری باید مراعات شود.

·         نقطه در پایان جمله‌های کامل به کار می‌رود.

·         دو نقطه ( علامت نقل قول است و گفته دیگران را در گیومه می‌گذاریم.

·         علامت سؤال ( ؟) در پرانتز نویسنده راجع‌به آن صحبت شک و تردیددارد.

·         علامت تعجب (!) در آخر جملات عاطفی مثل به‌به! آفرین!

·         هر جا ( و ) بگذاریم نیازی به ویرگول نداریم.

·         آخر جمله‌های کامل به صورت پرسشی نوشته شود.

·         و علامتهای دیگری که در پایه‌های مختلف به دانش‌آموز گفته میشود تا نوشته‌ آنها کامل‌تر شود.

نکات مهــــم در نوشتن انشــــا
در مورد کلمه‌ی ایجاز(مختصرگویی) را بیشتر توضیح دهیم باید مختصر نوشتن را در نوشته مراعات کنیم و کلمه‌ها و جمله‌های زائد را حذف کنیم و به درازا کشیدن کلام یا به کار بردن کلمات زائد خودداری کنیم و علامت‌گذاری را در نوشته مراعات کنیم. وجود مقدمه در نتیجه‌گیری در تمامی انشاءها الزامی نیست. کلمات را در نوشتن خود به صورت کتابی به کار ببریم و از نوشتن به صورت محاوره‌ای و شکسته خودداری بکنیم.

انــــــــواع انشــــا

1) توصیفــــی یا وصفــــی:
ساده‌ترین نوع انشاء است دانش‌آموز چیزهایی را که در اطراف خود می‌بیند یا می‌شنود یا احساس می‌کند وصف و تعریف می‌نماید.

2) گزارش‌نویســـی:
برخی گزارش‌نویسی را نوعی انشای نقلی به حساب می‌آورند.
وقتی دانش‌آموزان به گردش علمی می‌روند معلم می‌تواند از آنها بخواهد که گزارش از آن روز تهیه کند.غالباً برای تهیه گزارش نیاز به تحقیق،سؤال و جستجو میباشد.

3) انشای نقلــــی:

برای بیان سرگذشت خود یا دیگران به کار میرود یا معلم میتواند برایآموزش انشای نقلی تمرینات زیر را انجام دهد داستان‌گویی،نوشتن خلاصه متن خوانده شده نوشتن خلاصه کارهایی که در زمان معینی انجام شد مثلاً روز جمعه چه کار کرده.

4)  برگرداندن شعــــر به زبان ساده و نثــــر امروز:
معلم می‌تواند شعرهای مناسبی را از کتاب فارسی یا خارج از کتاب بهدانش‌آموزان داده و بخواهد که اشعار را به نثر ساده امروز بنویسند شاگردان باید توجه کنند در این نوع نوشته از حاشیه رفتن خودداری کنند و تنها مفهوم را به زبان ساده و گویا و کوتاه بنویسند.

5) انشای تخیلـــی:

محصول ذهن و ساخته و پرداخته افکار دانش‌آموز است و غالباً اساسخارجی ندارد این نوع انشاء فرصتی است برای شناخت افکار دانش‌آموز و گرایشات درونی او که در چه دنیایی و آرزوهای درست و غلط او چگونه است.معلم می‌تواند شروع داستانی را بگوید و دانش‌آموزان آن را تمام کنند یا از شاگردان بخواهیم قلم،کاغذ،دفتر یا تخته سیاه و سرگذشت اشیاء را بیان کند.

6) خلاصه‌نویســـــی:

موجب پرورش قدرت نویسندگی و گسترش از کودکان میشود و آنها را آمادهمی‌کند که در موقع لزوم بخوانند اصل مقصود یک درسی یا یک مقاله را استخراج نمایند.

7) نامه ‌نگـــــاری:

نامه بیان کتبی موضوعی است برای مخاطبی که حضور ندارد نامه‌ای را کهما می‌نویسیم معرف شخصیت فرهنگ،ادب و ذوق و سلیقه ماست و باید همان اثر را در مخاطب بگذارد که شخصیت خود ما می‌گذارد.

8) انواع نامه:
نامه‌های خصوصی-نامه‌های رسمی و اداری
داشتن حاشیه سفید نامه‌ها الزامی است حاشیه سمت راست بیشتر از سمت چپ است.
در نامه‌های اداری گذاشتن تاریخ در بالا گوشه سمت چپ لازم است.
نامه‌های خصوصی باید ساده و بیان‌کننده روح صمیمیت و یکرنگی باشد.امادر نامه‌های اداری جنبه رسمی بودم مراعات میشود و نامه‌های اداری نباید خودمانی نوشته شود.
برای نوشتن نامه نباید از مداد استفاده کنند.
نامه‌های اداری یا رسمی را میتوان تایپ کرد اما اگر نامه دوستانه را تایپ کنیم نشانه بی‌صمیمیتی ما نسبت به گیرنده نامه خواهد بود.

قواعد علامت‌گذاری:
علامت‌گذاری در نامه مانند هر نوشته دیگری رعایت می شود.
کلماتی را در نوشته خود به کار بریم که معنی آنها را می‌دانیم و اگر معنی کلمه‌ای را نمی‌دانیم بهتر است به فرهنگ لغات مراجعه کنیم و غلط املایی در نوشته نداشته باشیم.اگر برای کسی نامه می‌نویسیم لازم است نشانی ما را داشته باشد.نشانی در زیر متن نامه بنویسیم.در نامه اداری نام و نام خانوادگی و امضا الزامی است.

ارکان یک نامه
هر نامه شامل چهار بخش اصلی است:
1) عنوان 
2) شروع نامه 
3) متن نامه 
4) عبارت پایان نامه
نامه اداری حاشیه سفید در سمت راست در نامه اداری گاه اسم دقیق اداره یا سازمان و گاه رئیس که اداره را مخاطب قرار می‌دهند. مثال:ریاست محترم اداره آموزش و پرورش متن نامه اداری کوتاه و ساده باشد.ذکر مطالب اضافی خودداری گردد.

مشخصات موضوعات انشاء در دوره ابتدایی

1) داشتن علاقه

2) داشتن اطلاعات

3) محدود و معین بودن موضوع انشاء

4) موضوعات باید مربوط به محیط زندگی و مسائل روز باشد.

5) وصف یک تصویر

6) چند کلمه که معانی آنها به هم نزدیک است.

تهیه و تنظیم طــــــــ-رح انشا
قدمهایی که در مراحل اولیه برای تنظیم طرح و نوشتن انشاء برداشته می شود:
1) انتخاب موضوع 
2) یادداشت نکته‌های مختلف درباره آن
3) دسته‌بندی نکات 
4) منظم کردن مطالب به ترتیب منطقی
5) صحبت کردن 
6) نوشتن انشا

46 سئوال و جواب پیرامون روش تدریس قرآن دوره ابتدایی

************

1- درباره پیشینه و تاریخچه آموزش قرآن در آموزش وپرورش توضیحاتی بفرمایید.

2- منظور از برنامه ریزی درسی چیست؟ و یک برنامه درسی دارای چه ارکانی است؟

3-مفهوم «رویکرد» را بیان کنید و بفرماییدکه رویکرد برنامه جدید آموزش قرآن چیست .

4 - چه اصولی برنامه درسی آموزش قرآن حاکم است؟

5-چرا اصرار دارید که معلم پایه قرآن رادرس بدهد درحالی که خودش بلد نیست؟

6- از چه رسم الخطی برای آموزش قرآن در کتاب های قرآن درس استفاده شده است؟

7- چرا آموزش قرآن را ازکلاس اول دبستان شروع کرده اید؟

8- لطفا ًبفرمایید منظورشما از جامعیت آموزش قرآن چیست؟

9- روخوانی قرآن یعنی چه و چه تفاوتی با روان خوانی قرآن دارد؟

10- در روان خوانی چه مهارتی به دست می آید؟

11-در بخش قرائت قرآن به چه مهارتهایی توجه شده است؟

12- نقش معلم درآموزش قرائت چیست ؟

13- چرا معلم درآموزش روخوانی و یا بخش قرائت نباید خودش بخواند؟

14- هدف از آموزش پیام قرآن چیست؟

15- آیا حفظ پیامها توسط بچه ها لازم است؟

16- یک سری لغات قرآنی در قسمت پیامها ی قرآنی آمده ،که از پایه دوم ابتدایی شروع شده ، هدف و دلیل آن چیست؟

17- آیا بهتر نبود که داستانهای قرآنی درکتابهای دیگر مثل تاریخ و دینی می آمد و در این کتاب فقط به آموزش قرائت پرداخته می شد؟

18- چه وسایلی را برای آموزش قرآن دوره ابتدایی ضروری و واجب می دانید؟

19- در کلاس هایی که چند پایه هستند چگونه از نوار استفاده می شود؟

20- چه کسی باید لوحه را برای معلم تهیه کند،خودش،مدیر یا اداره؟

21- در برنامه درسی جدید آموزش روخوانی با چه روشی تدریس می شود؟

22- چه سوره هایی درکلاس اول آمده است؟

23- آیا بچه های کلاس اول دبستان باید سوره هارا حفظ کنند.کدام سوره ها را ؟

24- روش اشاره در آموزش روخوانی قرآن در دوره ابتدایی به چه معناست ؟

25- هدف از آوردن شعر در کلاس اول دبستان چه بوده است؟

26- آیا حفظ اشعار کتابی اول دبستان توسط کودک الزامی است؟

27 - آیا بچه ها به خواندن اشعارعلاقه نشان می دهند؟

28 - شیوه و مراحل رفع اشکال در قرائت قرآن دانش آموزان به چه شکلی است ؟

29 - شیوه رفع اشکال در روخوانی دانش آموزان به چه شیوه ای است؟

30- آیا باید با لحن عربی آموزش بدهیم و بچه ها هم با لحن عربی بخوانند؟

31 - روش آموزش سوره های کوچک قرآن چه مراحلی دارد؟

32- معلمان ابتدایی در زمینه ارزشیابی درس قرآن چه وظیفه ای دارند؟

33 – آزمون توصیفی به چه شکل در کارنامه دانش آموزان منعکس می شود؟

34- اگر دانش آموزی سؤال تجویدی داشت چگونه پاسخ دهیم ؟

35- آیا بهتر نیست تمام متن کتاب در نوار بیاید یعنی عبارات را هم در نوار بگنجانیم؟

36- آیا از بخش انس با قرآن در خانه ارزشیابی می شود؟ چرا ؟

37- چرا در پایه چهارم ، لوحه ها به جای پرداختن به سوره به قواعد پرداخته اند؟

38- هدف از بخش کار در کلاس در دوره ابتدایی چیست؟

39- آیا در کلاس چهارم می توانیم از قرآن کامل استفاده کنیم؟

40- چرا در کلاس چهارم تمامی آیات درس ترجمه شده است؟

41- آیا در کلاس چهارم ترجمه ها از بچه ها پرسیده می شود؟

42- در کلاس پنجم درپایان هر درس تصویری ازیک صفحه از قرآن کامل آمده، هدف از این کارچیست؟

43- آیا در ارزشیابی پایانی از صفحات قرآن کامل آزمون به عمل می آید.

44- آیا علائم وقف را به صورت کامل آموزش دهیم یا در حد همان سه علامت موجود در کتاب درسی ؟

45- درجلسه چهارم هردرس کلاس پنجم تصویری از دانش آموزان آمده که در آن دانش آموزان از قرآن کامل استفاده می کنید .در این مورد توضیح دهید.

46- آیا بچه ها باید لغات آخر کتاب های قرآن درسی را باید حفظ کنند؟

************

1- درباره پیشینه و تاریخچه آموزش قرآن در آموزش و پرورش توضیحاتی بفرمایید.

جواب تاریخچه آموزش قرآن در آموزش و پرورش درس قرآن در زمان طاغوت خیلی کم رنگ و بین درس های دیگر وجود داشت و رژیم هم به دنبال کم رنگ تر کردن آن بود . اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون آموزش قرآن در آموزش و پرورش دارای چهار مرحله بوده است :

مرحله اول : سال های 67 – 1357 دوره ابتدایی : آموزش قرآن از پایه سوم آغاز شد. مؤلفان پایه های سوم و چهارم دبستان آقای احمد اشرف اسلامی و پایه پنجم اقای مصطفی اسلامی ، با همکاری حجت الاسلام سید علی اکبر حسینی بودند . در این مرحله ، بیش ترین توجه بر آموزش روخوانی قرآن ، آموزش قواعدی مثل آشنایی با حروف و حرکات کوتاه و کشیده و علائم دیگر بود . دوره راهنمایی : در این سال ها ، دوره راهنمایی خود به دو مرحله تقسیم شد : در مرحله نخست ، آقایان جواهریان و علوی (عدالتی ) و در مرحله بعد آقایان سید مهدی فاطمیان و محمد دشتی، مؤلفان کتاب بودند . در این مقطع ، باز هم بر روخوانی قرآن و آموزش چند قاعده روخوانی در پایه اول و تلفظ حروف در پایه دوم و یادآوری تلفظ حروف خاص عربی در پایه سوم توجه و تأکید شد . دوره متوسطه : در این سال ها ، هنوز برای دوره دبیرستان محتوایی طراحی و تألیف نشده بود .

مرحله دوم : سال های 71 – 1369 دوره های ابتدایی و راهنمایی : آقایان سید مهدی سیف و سید علی جواهریان اصلاحاتی در رسم الخط و قواعد انجام دادند دوره متوسطه : از سال 68 ، دکتر غلامعلی حداد عادل در هر سال برای هریک پایه های دوره متوسطه کتاب آموزش قرآن تألیف کردند که شامل آیات و شرح و توضیح آنها بود . از سال 69 توسط آقای سید مهدی سیف، مختصری در باره روخوانی و تلفظ حروف خاص عربی و قواعد و تمریناتی در این خصوص اضافه شد .

مرحله سوم : سال های 76 – 1372 دوره ابتدایی : این بار کارشناسان گروه تألیف کتاب های آموزش قرآن ، آقایان احمد حاجی شریف ، محمد خواجوی و محمدرضا صلح جو کتاب های جدیدی تألیف کردند که با تغییراتی همراه بود ، مانند تقطیع آیات ، صفحه آرایی ، نقاشی مناسب ، تغییر رسم الخط . البته این تغییرات مختصر و جزئی بودند و توجه بیش تر باز هم بر آموزش روخوانی و قرائت بود . دوره های راهنمایی و متوسطه : همان کارشناسان محترم ، در راهنمایی نیز تغییرات دوره ابتدای را ساری و جاری کردند . گروهی از دانشجویان دانشگاه امام صادق (ع) نیز در باره آموزش مفاهیم با عنوان « نکاتی از قرآن » مطالبی جزئی و مختصر اضافه کردند. در دوره متوسطه قواعد روخوانی و تلفظ حروف حذف شد ، ولی در قسمت شرح و توضیح آیات، تغییری صورت نگرفت .

مرحله چهارم : از سال 1377 تا کنون : به دنبال توصیه های مؤکد مقام معظم رهبری در توجه ویژه به آموزش قرآن در آموزش و پرورش از سال 76 فعالیت های زیر انجام گرفت :

 1 – تشکیل شورا و کمیسیونی مربوط به پیگیری دستورهای مقام معظم رهبری و فراهم آوردن زمینه های لازم برای بازنگری ، تصحیح و تکمیل اهداف آموزش قرآن در دوره های تحصیلی آموزش و پرورش

2 – تشکیل همایش بازنگری و اعتلای آموزش قران به مدت 3 روز در خرداد 77 در تهران ، همراه با فراخوان مقاله ودریافت بیش از 350 مقاله از سراسر کشور

3 – برنامه ریزی و تدوین طرح جدید آموزش قرآن از پایه اول ابتدایی ، با استفاده از اهداف جدید این درس

4 – تهیه چهاررسانه آموزشی شامل:کتاب دانش آموز،کتاب راهنمای معلم ، نوارآموزشی و لوحه های آموزشی

5 – برگزاری چهار دوره ضمن خدمت آموزشی – توجیهی برای 560 آموزگار مجری طرح آزمایشی کلاس اول دبستان

6 – اجرای آزمایشی طرح جدید در بیش از 560 کلاس پایه اول از کلیه استانهای کشور در سال تحصیلی 78 – 77

7 – اصلاح طرح آزمایشی و آماده سازی آن برای اجرای سراسری در سال 79 – 78 و اجرای آزمایشی در سراسر کشور

8 – برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت برای تأمین مدرس آموزش قرآن دوره ابتدایی برای 320 مدرس در هرسال از سراسر کشور در طول سال های 82 - 77

9 – برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت برای تمامی آموزگاران پایه های اول تا پنجم ابتدایی سراسرکشور در طول سال های82 - 78

10 – تهیه و تدوین طرح آزمایشی آموزش قرآن پایه های بالاتر در سه دوره های ابتدایی ، راهنمایی و متوسطه و آموزش تمامی مدرسان قرآن مناطق و توجیه آموزگاران پایه و دبیران قرآن دوره راهنمایی و متوسطه

11 – برگزاری دو دوره تأمین مدرس قرآن برای 160 نفر از مدرسان قرآن مراکز تربیت معلم سراسر کشور

12 – تهیه نوارهای درسی قرآن و لوحه های آموزشی برای کلیه پایه های دوره ابتدایی به تعداد مورد نیاز وتوزیع آن بین مدارس سراسر کشور

13 – آموزش و توجیه حدود 69 درصد آموزگاران پایه های اول تا پنجم ابتدایی و 63 درصد از دبیران دینی و قرآن دوره راهنمایی در طول سالهای 82 – 78 ( 5 سال )

14 – تألیف کتب راهنمای تدریس پایه های اول ، دوم و سوم ابتدایی،اول،دوم وسوم راهنمایی و اول، دوم وسوم متوسطه

15 – تألیف کتاب روش آموزش قرآن دوره ابتدایی با کد 6011 ویژه مراکز تربیت معلم

16 – بهسازی و اصلاح عناوین و سر فصلهای دروس قرآنی مراکز تربیت معلم

17 – مشارکت در طراحی دوره های پنجگانه آموزش عمومی فرهنگیان به مدت 92 ساعت

18- چاپ وتوزیع 650 هزار جلد قرآن سی جزء برای پایه پنجم بین مدارس دوره ابتدایی( به ازاء هر مدرسه شهری 20 جلد و هرسه دانش آموز روستایی یک جلد) تاکنون 137 هزار جلد از این قرآن ها چاپ ودر 13 استان کشور توزیع شده است وبقیه مصاحف در حال چاپ و توزیع می باشد.

2-منظور از برنامه ریزی درسی چیست؟ ویک برنامه درسی دارای چه ارکانی است؟

ما در کلاس درس با آموزش روبرو هستیم.درآموزش، آن چه مهم است یادگیری است. در برنامه‌‌ریزی درسی ما نقشه این یادگیری را تهیه می‌کنیم. یک آموزگار در پایه اول می‌خواهد خواندن و نوشتن را یاد دهد. ما یک طرحی را پیاده می‌کنیم این طرح که دنبال این است که بچه‌ها چگونه بنویسند و بخوانند. به این طرح برنامه‌ریزی درسی می‌گویند. در کار برنامه‌ریزی درسی اول باید هدف مشخص شود. باید مشخص شود هم بطور کلی و هم به طور جزئی ما چه هدفی داریم. برای مثال: یکی از اهداف آموزش قرآن این است که بچه‌ها آن را بخوانند. نکته دیگر این که با چه محتوایی می‌خواهید به این هدف برسید. نکته دیگر روش آموزش است. این محتوای آموزشی را به چه شیوه‌ای باید به دانش‌آموزان بیاموزیم. نکته دیگر ارزش‌یابی است.( ارزش‌یابی از پیشرفت تحصیلی ) این که کاری انجام دادید باید ببینید که آیا به هدفمان رسیدیم یا نه؟ این را ارزش‌یابی می‌گویند. مجموعه این‌ها که یک طرح و نقشه‌ای را برای یادگیری شامل می‌شود را برنامه‌ریزی درسی گویند

3-مفهوم «رویکرد» را بیان کنید و بفرماییدکه رویکرد برنامه جدید آموزش قرآن چیست .

رویكرد یك نگاه كلی است كه همچون چتری بر همة اجزاء یك برنامه سایه می‌افكند و به آنها جهت می‌بخشد. اجزاء یك برنامة درسی یعنی اصول، اهداف، محتوا، روش‌های یاددهی ـ یادگیری، شیوه‌های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، ویژگی‌ها و صلاحیت‌های حرفه‌ای معلم یا مربی، روش‌های اشاعة برنامه و ... باید به نحوی تنظیم و تدوین شوند كه علاوه بر سازگاری با رویكرد، زمینه‌ساز تحقق آن باشند

4 - چه اصولی بر برنامه درسی آموزش قرآن حاکم است؟

1– جامعیت آموزش قرآن بود.

‌2- مبتنی بودن آموزش قرآن بر سواد آموزی فارسی است یعنی این که در آموزش قرآن صامت و مصوت‌ها را درس نمی‌دهیم از همان آموزش در کتاب فارسی سال اول استفاده می‌کنیم.

یک نکته که خیلی مهم است تأکید بیش‌تری بر مهارت عملی نیست به دانش نظری است یعنی دانش آموز ما اگر بلد نباشد تنوین را تعریف کند یا اشباع ضمبر را تعریف کند ولی بلدات که بخواند برای ما کافی است. ما در برنامه درسی دوره‌ی ابتدایی به هیچ عنوان تعاریف روخوانی نداریم. بلکه می‌خواهیم که آن‌ نمادها و قواعد روخوانی را خوب اجرا کند تا بتواند بخواند تعریف را نمی‌خواهیم، صحیح خواندن را می‌خواهیم ما این قاعده روخوانی است این نکته خیلی مهم است. نکته دیگر که خیلی مهم است این است که آموزگار پایه درس آموزش قرآن را بدهد تا جایی که می شود (این چند اصول مهم‌ترین اصول هستند)

5-چرا اصرار دارید که معلم پایه قرآن را درس بدهد درحالی که خودش بلد نیست؟

آموزگار پایه، متخصص ترین و شایسته ترین شخص در آموزش قرآن است زیرا به هر دلیلی كه آموزگار پایه باید همه دروس ابتدایی را تدریس كند باید قرآن را هم خود او آموزش دهد.

هر آموزگاری :

اولاً : متخصص زبان آموزی و سواد آموزی است زیرا فقط اوست که می تواند خواندن و نوشتن را به كودك هفت ساله بیاموزد و آموزش روخوانی قرآن هم خارج از این تخصص نیست.

ثانیاً : آموزگار به دلیل حضور دائمی درتمامی دروس ، با ابعاد شخصیتی و ویژگی های مختلف جسمانی، روانی ، عاطفی ، عقلانی و اخلاقی دانش آموزان آشناست و بهتر می تواند مشكل او را در آموزش قرآن حل كند .

ثالثاً : برنامه فعلی آموزش قرآن كاملاً منطبق با توانمندی های آموزگاران طراحی شده است.

رابعاً: ابلاغ آموزگاران برای تمامی دروس صادر می شود پس قانوناً او باید قرآن را تدریس كند.

6- ازچه رسم الخطی برای آموزش قرآن در کتاب های قرآن درس استفاده شده است؟

رسم الخط قرآن در کتاب‌های دوره‌ابتدایی بر اساس اصولی است. اصل اول این است که ما از نقطه آغاز شرو

اهداف جزئی آموزش قرآن كریم در پایه اول ابتدایی

دانش آموز در پایان سال تحصیلی، توانایی های زیر را كسب می كند:

الف) حیطه دانش و اطلاعات

1- قرآن را سخن خداوند متعال و قابل احترام می داند.

2- با بعضی از آداب خواندن قرآن مانند پاكی و پاكیزگی آشنا می شود.

3- با بعضی از سخنان خداوند و داستان های قرآن آشنا می شود.

4- می داند كه خواند قرآن و كاراهای دیگر را باید با «بسم الله» شروع كند.

5- حروف و حركات ناخوانا را كه به صورت توخالی نوشته شده است، می شناسد.

ب) حیطه مهارت و عمل

1- با گوش دادن به آیات قرآن می تواند هفت سوره كوچك را شبیه نوار آموزشی بخواند.

2- داستان های كتاب را از روی تصاویر بازگو می كند.

3- هنگام خواندن و شنیدن قرآن به طور نسبی مؤدب است.

4- قرآن را تمیز و پاكیزه نگه می دارد.

ج) حیطه عاطفی و گرایشی

1- به شنیدن قرائت زیبای قرآن علاقه نشان می دهد.

2- دوست دارد قرآن را زیبا بخواند.

3- علاقه مند است سوره های قرآن را حفظ كند.

4- دوست دارد قرآن را پاكیزه نگه دارد و به آن احترام گذارد.

5- شركت در جلسات و برنامه های قرآنی را دوست دارد.

روش آموزش سوره های قرآن

به استثنای روزی كه یك ساعت كامل اختصاص به قرآن دارد یك روز یك جمله از نوار پخش شده و دانش آموزان به صورت دسته جمعی می خوانند و در روز بعد ارزشیابی صورت می گیرد.بدین ترتیب این كار به صورت یك روز آموزش و یك روز پرسش خواهد بود. تا آموزش سوره كامل شود.

در روز های پرسش ، ابتدا ، از دانش آموزان بخواهید جمله ها را به طور دسته جمعی بخوانند ، سپس كلاس را به دو یا سه دسته تقسیم كنید و از هر گروه سوال كنید . آن گاه از سه یا چهار دانش آموز كه روی یك نیمكت نشسته اند سوال كنید و در نهایت از چند نفر نیز به صورت انفرادی پرسش نمایید. در پرسش انفرادی بهتر است به ترتیب، از افراد داوطلب، افراد قوی تر، افراد ضعیف و افراد كم رو سوال كنید.

روش تدریس داستان ها

  در زنگ خاص قرآن، پس از تمرین سوره هفته داستان ها را به كمك تصاویر كتاب برای دانش آموزان تعریف می كنیم. در بیان داستان ها باید به نكات زیر توجه داشته باشید:

1- داستان های هر درس ، با پرسش و پاسخ از دانش آموزان و فعال كردن آن ها بیان می شود و دانش آموزان پس از شنیدن اولین داستان با دو شخصیت علی و زهرا آشنا می شوند و می توانند آموزگار را در تعریف داستان ها یاری كنند بدین وسیله مهارت سخن گفتن كه از اهداف مهم درس فارسی است، در درس قرآن نیز تقویت می شود.

2- به دلیل محدودیت صفحات كتاب، برای هر داستان تنها چند تصویر در كتاب دانش آموزان ترسیم شده است، آموزگار می تواند با توجه به ویژگی های دانش آموزان، ضمن توجه به پیام و هدف اصلی داستان در كم و زیاد كردن آن – البته غیر از داستان های نقل شده از قرآن كریم- از خلاقیت خویش نیز بهره گیرد.

در ارزشیابی از داستان های كتاب ، آموزگار پیش از بیان داستان جدید، میزان یادگیری داستان قبلی را با یادآوری و پرسش ارزشیابی می كند و از دانش آموزان می خواهد كه داستان را تعریف كنند.

روش آموزش روخوانی كلمات و عبارات قرآن

در زنگ خاص خاص قرآن پس از جمع خوانی و یادآوری سوره هفته ، روخوانی عبارات قرآن آموزش داده می شود. در درس هایی كه علاوه بر روخوانی كلمات قرآن ، داستان نیز دارد، پس از آموزش روخوانی كلمات، داستان به روشی كه بیان شد برای دانش آموزان تعریف می شود.

در آموزش روخوانی باید به نكات زیر توجه داشته باشید:

1- هر درس روخوانی قرآن ، باید حداقل یك هفته پس از آموزش صامت یا مصوت جدید در درس فارسی، تدریس شود.

2- برای این كه بچه ها مهارت بیشتری در روخوانی كلمات و عبارات قرآن كسب كنند ضروری است تركیب صامت ها یا مصوت ها در درس فارسی بیشتر مورد تاكید و تمرین قرار گیرد.

3- آموزش كلمات و عبارات قرآنی هر درس ، ابتدا از لوحه شروع می شود سپس از روی كتاب تمرین می گردد. رعایت این ترتیب برای دقت بیشتر دانش آموزان ضروری است.

4- آموزگار بدون آن كه خودش كلمه ای را بخواند، با اشاره به مصوت های كلمات از دانش آموزان می خواهد كه هر كلمه را دسته جمعی و به صورت بخش بخش بخوانند.

5- در بخش های دارای دو صامت، آموزگار دست خود را از مصوت به سوی صامت دوم، حركت می دهد تا دانش آموزان این گونه بخش ها را صحیح بخوانند.

6- پس از آموزش هر لوحه در زنگ خاص قرآن، آن لوحه به مدت یك هفته ، همه روزه در زمان ده دقیقه ها ، توسط دانش آموزان یك بار جمع خوانی می شود.

7- مناسب شیوه برای خواندن كلمات آن است كه دانش آموز با دیدن هر بخش از یك كلمه همان بخش را بلند بخواند.

8- در مواردی كه دانش آموز كلمه ای را اشتباه می خواند، آموزگار نباید اشتباه او را تصحیح كند بلكه باید با نشان دادن مصوت ها نظر او را جلب كند تا خود دانش آموز كلمه را صحیح بخواند.

تلخیص شده : از روش تدریس قرآن اول ابتدایی

تکنولوژی آموزشی و روشهای جدید تدریس

هر نظام آموزشی در صورتی در انجام رسالت خود موفق خواهد شد که دارایمعلمانی برخوردار از صلاحیتهای علمی و آشنا به روشهای آموزشی و مجهز به مهارتهای آموزشی و شغلی و حرفه ای باشد.  پس بنابراین 3 بال معلم جهت پرواز موفقیت آمیز در فضای آموزش را می توان:

1- صلاحیتهای علمی مورد نظر

2- جزئیات مفید و موثر آموزشی و اطلاعات عمومی

3- تلفیق آگاهی های علمی و تجربیات علمی نام برد.

تعریف تکنولوژی:

تکنولوژی به معنی هر گونه مهارت علمی است که در آن از نتایج دانش و یافته های علمی استفاده می شود.

تعریف تکنولوژی آموزشی:

اصول و راهبردهایی است که برای حل مسائل آموزشی درسطح کاربردی به کار می رود.

ضرورت استفاده از تکنولوژی آموزشی:

1- رفع مسائل و مشکلات نظام آموزشی

2- نقش بسیار مهم حواس پنجگانه در یادگیری

3- ویژگیهای مربوط به یاد گیری مخصوصاً در کودکان دبستانی

عوامل موثر در لزوم کاربرد تکنولوژی آموزشی:

1- هماهنگی و همکاری نظام آموزشی با پیشرفت سریع علوم و تکنولوزی

2- رفع، کاهش و پیشگیری از افزایش مسائل و مشکلات نظام آموزشی

3- مشارکت و فعالیت هر چه بیشتر حواس فراگیران در جریان آموزش به منظور تحقق یادگیری بنیادی و موثر عمیق

تکنولوژی امروز:

تکنولوژی امروز عبارت است از فرآیند پیچیده و منسجمی که شامل افراد، فرآیند ها، ایده ها، ابزار و سازمانها که برای تجزیه و تحلیل مشکلات و ایجاد، اجرا، ارزشیابی و کنترل راه حل مشکلاتی که در تمامی جنبه های یاد گیری انسان دخالت دارند، بکار می رود.

عوامل انتخاب تکنولوژی:

1- هدفهای آموزشی                                  

2- ویژگیهای دانش آموزان                                            

3- فنون تدریس                      

4- محرکهای مورد نیاز موضوع درسی                         

5- شرایط علمی

اهداف و فواید تکنولوژی آموزشی:

1- تکنولوژی می تواند آموزش و یادگیری را انفرادی کند.

2- راه حل لازم را برای طراحی شرایط ارائه دهدکه از همه روش ها نزدیکتر شود.

3- دسترسی به فرهنگ آموزش را به طور یکسان برای همه میسر می سازد.

4- تکنولوژی مؤثرترین وسیله برای تحقق اهداف است.

5- تکنولوژی در جستجوی حلقه های گمشده ای است تا بتواند به وسیله آن ها رشته های وسیع و گسترده ای از علوم و دانش را به هم متصل نماید.

6- وسیله ای است مطمئن برای بهره بردن و ایجاد تغییر در وضعیت موجود.

پیشنهادات:

1- توجه مدیران به تکنولوژی آموزش مدارس به منظور ارتقاء کیفیت تدریس معلمان جهت یادگیری آسان و بهتر دانش آموزان.

2- استفاده از افراد متخصص در پست تکنولوژی یا سمعی بصری مدارس .

3- جذب معلمین با مدرک بالاتر در رشته های تخصصی و آشنایی با تکنولوژیهای موجود روز در امر تدریس.

4- ارج نهادن به معلمینی که از تکنولوژی آموزشی بهینه استفاده می نمایند.

5- اختصاص بودجه های خاص در وزارتخانه به امر تکنولوژی مدارس و مراکز تربیت معلم.

6- تشکیل کنفرانسها و میزگردها برگزاری کلاسهای ضمن خدمت کوتاه مدت برای اساتید و معلمان با موضوعات تکنولوژی آموزشی.

7- اطلاع رسانی به معلمان و اساتید در رابطه با آخرین یافته های مربوط به تکنولوژی و روشهای جدید تدریس.

8- جهت استفاده ی مطلوب از کلاسها و بالا بردن کیفیت آموزش در سطوح مختلف با به کار گیری تکنولوژی آموزشی در امر تدریس بهتر است سقف دانش آموزان کلاسها بیش از 20 نفر نباشد.

تکنولوژی آموزشی در منظر بزرگان علم

1- تکنولوژی آموزشی ، طراحی، اجرا و ارزیابی نظام یافته تمام فرایند یادگیری و آموزش همراه با تعیین هدفهای مشخص تر و نیز استفاده از تجربه تحقیقات در زمینه های یادگیری، ارتباط جمعی و به کار گرفتن مجموعه ای از منابع انسانی و غیرانسانی جهت فراهم آوردن شرایط آموزش موثر.(الن ویلیام)

2-  تکنولوژی آموزشی در مفهوم ساده و مقدماتی به سخت افزارهایی مانند کامپیوتر، پروژکتور، اورهد و سایر وسایل سمعی و بصری اطلاق می شود که معلمان در امر آموزش از آنها آستفاده می کنند. (اصطلاحات آموزش علوم و تکنولوژی- انتشارات یونسکو)

3- تکنولوژی آموزشی  کاربرد نظری و علمی تکنولوژی در نظام آموزشی.)ویژه نامه تکنولوژی آموزشی مجله دانشمند)

4- تکنولوژی آموزشی عبارت است ازکاربرد یافته های علمی درباره یادگیری و شرایطیادگیری. )مرکز عالی برنامه ای بریتانیا(

  استفاده از ابزار و تكنولوژی جدید در امر آموزش و پرورش

          برای اولین بار درسال1900آموزش وپرورش آمریكا اصطلاحاتی مثل «كمك دیداری» و«وسایل كمك تدریس» را وارد جریان  آموزش  و  پرورش  نمود  و  همچنین در  دانشگاه ها  و  دوره های تربیت معلم آمریكا اولین بار درس وسایل دیداری ـ شنیداری و تكنولوژی سمعی وبصری متداول شد.

عكس العمل روانشناسان درمقابل این پدیده نوین این بود كه:آن را با رویكرد فناورانه نپذیرفتند بلكه بیشتر به رویكرد فردگرایانه آموزش و رغبت و توانایی یادگیری فراگیران توجه نمودند .       

بنیاد فورد درسال 1954تلویزیون آموزشی را راه اندازی و وارد مدارس كرد و سنای آمریكا طرح دفاع ملی تعلیم و تربیت را از تصویب گذراند و مدارس بلافاصله شروع به خرید ابزارآموزشی نمودند.

ازآن تاریخ تا امروز ابزار تكنولوژی آموزشی توسط مدارس خریداری می شود وپس از گذشت سال ها هنوز شاهد خرید بی رویه این ابزاربرای مدارس ودرپی آن پرشدن جیب سهامداران شركت های ابزارساز هستیم با كمال تأسف با اینكه بعضی از مدارس ما از ابزارتكنولوژی آموزشی غنی هستند ولی درآزمایشگاه های این مدارس كمتر كسی از معلمان ودانش آموزان فناورشده است واین یعنی شكست ومهمترین دلایل این شكست را « عدم توجه مسئولین به مفهوم واقعی تكنولوژی آموزشی بیان  كرده اند» . هدف تكنولوژی آموزشی ترویج تلویزیون ،رادیو ، ماشین آلات آموزشی ، كامپیوتر ودستگاه های الكترونیكی نیست ولی به معنای نفی آنها هم نیست .

تكنولوژی آموزشی عبارت است از روش سیستما تیك ، طراحی ، اجرا وارزیابی كلی فرآیند یاددهی – یادگیری كه درآن هدف ها معین باشد واز یافته های روانشناسان وعلوم ارتباطات استفاده گردد تاآموزش مؤثرتر وپایدارتر ارایه گردد. طبق این تعریف تكنولوژی آموزشی نرم افزاری است كه ابزار رابه خدمت می گیرد، هرچه زمان به پیش می رود ابزار مدرنتری پدید می آید اگر دیروز باتایپ سربی كتاب های درسی دراختیار فراگیران قرارگرفته می شد امروز كتاب الكترونیكی با قابلیت تغییر فونت های مختلف دراختیار آنان قرار می گیرد.

اگر ابزار وتجهیزات كلاس درس دیروز ( متأسفانه درایران امروز ) میز وتخته ای سیاه رنگ یا سبزرنگ و چند قطعه گچ بود امروز برنامه های رایانه ای یا طرح درس رایانه ای  می تواند با هدایت و نظارت معلمان ، امر آموزش وپرورش را تسهیل ببخشد .

ابزارهای تكنولوژی درطول تاریخ همواره برای آموزش وتسهیل بخشیدن به فرایندیاددهی – یادگیری مفید وكار آمد بوده اند نكته مهم نوع نگاه مدیران ومسئولان به طرز استفاده ازاین ابزارها است امروز در دوره عمومی( ابتدایی و راهنمایی) با توجه به رویكرد تولید كتاب های درسی، طبیعت به عنوان كارگاه واقعی دانش آموزان معرفی شده است و علی رغم این نگرش بعضی  از  مدیران  تلاش  می كنند  كه  دانش آموزان را در اتاقك های شیشه ای به نام آزمایشگاه گرفتار نمایند با این باور كه دانش آموزان را تكنولوژیست كنند حال آنكه با وضعیتی كه آزمایشگاه ها ی كنونی مدارس دارند دانش آموزان می توانند  تنها به شناخت بعضی از ابزار شیشه ای آزمایشگاه ها برسند وعملاً‌ به هیچ فناوری خاصی دست پیدا نكنند .

آن چه مهم است این است كه معلمان درطبیعت یا كارگاه یا آزمایشگاه یا حتی كلاس درس بتوانند دانش آموزان را در دنیای ذهن خود با محیط زندگی درگیر كنند وزمینه رابرای  تولید فكر آنان ایجاد نمایند .

از این منظر :

- اگر دبیرادبیات بتواند دانش آموزان خود را جوری پرورش دهدكه خوب مطالعه كنند و قصه بنویسند و شعر بسرایند فن آوری آموزشی به كاربسته است.

- اگر دبیر علوم كاری كند كه دانش آموزان او خود دست به‌آزمایش بزنند تكنولوژی آموزشی به كارگرفته است.

 - اگر دبیر علوم اجتماعی كاری كند تا دانش آموزان در انتخابات شورای دانش آموزی به رأی اكثریت احترام كنند و مشاركت فعال داشته باشند فناوری آموزشی به كار بسته است .

با این تعریف تكنولوژی آموزشی تجهیزات آموزشی نیست اگر چه تجهیزات وابزار می تواند درخدمت تكنولوژی آموزشی قرارگیرد تكنولوژی آموزشی به تعبیری فن به كارگیری ابزاربرای تسهیل فرآیند یاددهی ـ یادگیری می باشد .

سخن این جا است كه امروز روش تدریس خطابه ای و سخنرانی روشی بسیار كهنه است اگرچه هنوز به عنوان یكی از روش های آموزشی در ـ بعضی مواقع خیلی هم سودمند ـ  به كارگرفته می شود اما روحیه ی نسل حاضر و حضور رقابتی دیگر رسانه ها در مقابل صدا و لحن معلم ایجاب  می كند كه مسئولین ابزار تكنولوژی را به استخدام معلمان درآورند و در این میانه معلم را تنها نگذارند.

اگر تجهیزات لازم و متناسب تئوری های تغییر فراهم نگردد ممكن است همه این تلاشها بی نتیجه بماند وقتی ما برای معلمان سمینار وكارگاه برگزار می كنیم و از روش های فعال تدریس سخن می گوییم از طرفی نُرم فراگیران هركلاس50 تا60 نفر می باشد و وجود میز و نیمكت های خلاقیت كش فرصت حضور چهره به چهره ی دانش آموزان را از دست داده است و در كلاس های غیر استاندارد و كوچك بدون نوركافی تدریس صورت می گیرد ، یعنی  پنبه كردن آن چه ریسه شده است .

وقتی كه در مراكز تربیت معلم اساتید ضمن خدمت كه دوره های روش تدریس فعال را تدریس می كنند ، خود بدون استفاده از كمترین ابزار تكنولوژی آموزشی هنوز از روش سخنرانی استفاده می كنند چگونه باید انتظار داشت دانشجویان در آینده معلمان مجری روش های تدریس مشاركت جویانه باشند .

آموزش و پرورش ناگزیر است كه برای هماهنگی با تئوری تغییر نگرش و روش نسبت به بكارگیری تجهیزات مناسب و ابزار مدرن تكنولوژی آموزشی اقدام نماید و همچنین نسبت به تهیه مهمترین وسیله و ابزار دنیای فرا صنعتی از تاریخ یعنی رایانه همت بگمارد و تلاش كندكه تكنولوژی و استفاده از آن را نیز به فراگیران بیاموزاند، چرا كه اگر دیرتر اقدام نماید دیری نمی پاید كه استفاده از رایانه به عنوان یك وسیله سرگرمی در باور فراگیران نهادینه شود مطمئن باشید كه اگر رایانه نتواند در خدمت فرآیند یاددهی ـ یادگیری درآید به طوری كه معلمان و فراگیران به وسیله آن به اطلاعات جدیدی برسند و خود نیز اطلاعات جدید تری تولید نمایند بی شك یك ابزار افیونی برای نیروی انسانی درآموزش و پرورش  محسوب خواهد شد . 

ظرفیت آموزش وپرورش در قالب مدرسه یا دانشگاه مجازی ظرفیتی نیست كه به سادگی بتوان از كنارآن گذشت توجه به مدرسه مجازی و راه اندازی آن درایران با توجه به بحث آموزش از راه دور و بچه های لازم التعلیم قطعاً  موجب صرفه جوئی اعتبارات كلانی خواهد شد.

از این مبحث كه بگذریم بحث آموزش و پرورش مادام العمرLifelonglearning  و استفاده از مهارت های زندگی در طول تدریس و تحصیل های نیمه وقت همه و همه دست به دست هم می دهند تا هرروز مدرسه مجازی معنای كاربردی تری درزندگی بشر فردا پیدا كند.

          امروز آمارهای فراگیران مدارس مجازی در ایران تا مرز دومیلیون نفرتخمین زده شده است( گزارش كار شناسان وزارت آموزش و پرورش سال1382 ) و اگر توجه به مدارس مجازی با این سرعت به پیش برود طولی نمی كشد كه در شهرهای صنعتی و كلان كشور بازار مدارس رسمی ایران هم كساد شود و دانش آموزان فقط برای كسب مدرك در مدارس ایران ثبت نام نمایند هر چند بسیاری از روشنفكران و صاحب نظران اعتقاد دارند كه فراگیران بعضی از مهارت ها را باید در مدارس و در اجتماع دانش آموزان بیاموزند اما بعضی دیگر اعتقاد دارند كه دوره ابتدایی به تنهایی می تواند برای كسب این مهارت ها كفایت كند . به هرحال پدیده مدرسه مجازی یك پدیده ای جدی و باور شدنی است و نظام آموزش و پرورش ایران برای رضایت مشتریان خود و از دست ندادن آن ها مجبور به پذیره از این مبحث جدید ا

خلاقیت در بستر ارزشیابی توصیفی

خلاقیت چیست؟

بیشتر اوقات، مردم كلمه خلاق را مترادف كلمه پراستعداد و باهوش می دانند و تصور آنان این است كه كودك بااستعداد و باهوش، خلاق نیز است یا این كه كودك خلاق از هوش بالایی برخوردار است. هر چند كودكان باهوش، استعداد بالقوه بیشتری دارند كه در راه های خلاق به كار ببرند، اما خلاقیت، همان استعداد و هوش نیست. خلاقیت فرآیندی است كه بر مبنای استعداد، آموزش و تفكر استوار است. «خلاقیت گستره وسیعی از مسائل كوچك روزانه تا پیشرفت های مهم تاریخی در علوم و ادبیات و هنر را دربرمی گیرد و برخلاف نظر عمومی، هر فرد با توانایی های شناختی معمولی با مقداری تلاش می تواند از خود خلاقیت به خرج دهد. كودكان در سنین گوناگون انواع متفاوتی از رفتارهای خلاق را نشان می دهند.»

چگونه می توانیم خلاقیت را در كودكان تشخیص دهیم؟

هر انسان طبیعی می تواند كاری خلاق در زمینه ای انجام دهد. ما اگر بخواهیم بزرگسالانی خلاق داشته باشیم، باید به كودكان خلاق توجه كنیم. به همین دلیل باید به پرورش مهارت ها و انگیزه خلاقیت توجه كنیم. فضاهایی كه كودكان در آن خلاقیت خود را بروز می دهند و میزان خلاقیتی را كه از خود نشان می دهند، بستگی به آموزش آنها، تجربه و سطح پرورش فكری و جسمی آنان دارد. هر عملی كه كودك انجام می دهد، می تواند خلاق باشد، به شرطی كه دو اصل در آن رعایت شده باشد.

۱- با آنچه كه قبلا انجام داده، متفاوت باشد.

۲- صحیح و جذاب و معنی دار باشد.

برای پرورش و حفظ خلاقیت در كودكان چه كارهایی باید انجام داد؟

مهم ترین مسأله بعد از تشخیص خلاقیت در كودكان، حفظ و چگونگی پرورش آن است. باید انگیزه ذاتی خلاقیت، پرورش پیدا كند. بهترین روش برای حفظ خلاقیت در كودكان این است كه به آنها كمك كنیم تا استعدادها و مهارت ها و علایق آنها به یكدیگر مرتبط شوند. درك و شناخت اصل انگیزه درونی خلاقیت مرحله بسیار مهمی برای تشویق خلاقیت در كودكان است. باید زمینه ایجاد خلاقیت یعنی لذت و رضایت خاطر را در كودكان فراهم كنیم. یادآوری شایستگی ها و ایجاد استقلال برای تصمیم گیری در كودكان، باعث بروز خلاقیت می شود. كودكان از فعالیت هایی كه احساس مسلط بودن به آن دارند، بیشتر لذت می برند و اگر احساس كنند كه كار متعلق به آنهاست، بیشتر روی آن وقت می گذارند.

تحقیقات نشان داده دانش آموزانی كه استقلال بیشتری در تصمیم گیری دارند و به آنان حق انتخاب داده می شود، از انگیزه درونی بیشتری برای انجام كار برخوردارند و پیشرفت خلاقیت در آنان قابل ملاحظه است.

محیط مدرسه و خانه، چگونه می توانند خلاقیت كودكان را رشد دهند یا از بین ببرند؟

«بررسی اجزای خلاقیت روشن می كند كه خلاقیت یك ویژگی ثابت شخصیتی نیست كه بدون هیچ تغییر و تحول در وجود انسان نهفته باشد، بلكه از جمله مواردی است كه كاملاً تحت تاثیر عوامل یا موانعی تقویت یا تضعیف و حتی نابود می شود. بعضی شرایط، زمینه های ظهور و گسترش خلاقیت را فراهم می آورند، در حالی كه بعضی موقعیت ها رشته های خلاقیت را در وجود آدمی خشك می كند. »

در بسیاری از خانواده ها والدین، كودكان خود را مجبور به یادگیری می كنند. متأسفانه این امر نه در خانواده، بلكه در محیط های آموزشی، یعنی مدارس نیز، كاملا مصداق دارد. گاه شرایط موجود در مدرسه به گونه ای است كه نه تنها به پرورش خلاقیت كمك نمی كند، بلكه این موهبت الهی را سركوب می كند.

مدیران و معلمان ما با این نیت خیرخواهانه كه قرار است استعدادهای بالقوه دانش آموزان كشف شود، آنها را مجبور می كنند تا مطالبی را كه دانش آموز، هدف از یادگیری آن را نیز نمی داند، یاد بگیرند. البته همیشه تنبیه و تهدید از طریق اجبار صورت نمی گیرد؛ گاهی اوقات پاداش های بی مورد نیز حكم تنبیه و اجبار را دارد. بزرگ ترین مانع برای رشد خلاقیت، ارزیابی از آن است. این ارزیابی چه مثبت چه منفی، می تواند كودك را به سمت خلاقیت كمتر هدایت كند. آزمایش ها نشان داده كه حتی احساس مشاهده شدن در حین انجام كار، می تواند تأثیر منفی روی خلاقیت بگذارد.

عامل مهم دیگر برای از بین بردن خلاقیت، پاداش است. اكثر مردم این تصور را دارند كه پاداش باعث بهبود عملكرد می شود، اما همیشه این طور نیست. استفاده از مشوق های بیرونی باعث می شود میل و انگیزه های درونی و انگیزه ها و محرك هایی را كه موجب خلاقیت و اعتماد به نفس می شود از بین برود. «صاحب نظران، اعتقاد دارند كه پاداش خصوصاً در مواردی كه به خوبی استفاده نشود انگیزه های درونی افراد را به ویژه در انجام فعالیت های بدیع و خلاق از بین می برد.»

استفاده مكرر از پاداش باعث می شود كه كودكان از مثلاً ورزشی كه پیروزی به همراه نداشته باشد، لذت نبرند و یا از درس خواندنی كه به همراه دریافت نمره خوب نباشد، رضایت نخواهند داشت و به طور كلی از انجام كاری كه تعریف دیگران را به دنبال نداشته باشد، راضی نخواهند شد. با پاداش های بیرونی، عشق به آموختن و انگیزه های خلاقیت را در دانش آموزان از بین می بریم. از طرفی دیگر، اگر این پاداش ها قطع شود، ممكن است احساس تنبیه شدن را در كودك به وجود بیاورد.

تعریف و ستایش نیز گاهی اوقات، آثار مخربی بر دانش آموزان می گذارد. كودكانی كه به طور مداوم از طرف خانواده یا معلمان مورد تعریف و تشویق قرار می گیرند، یاد می گیرند كه فقط كارهایی را انجام دهند كه مورد توجه والدین یا معلمان آنها است. اگر چه این رفتار مورد تأیید بزرگترها است، اما این دانش آموز در آینده از خلاقیت كمتری برخوردار خواهد شد. آنها یاد می گیرند كه در زندگی آینده به جای خلاقیت و ابتكار، خود را با شرایط سازگار كنند و تنها به دنبال اموری باشند كه تعریف و ستایش برای آنها به ارمغان بیاورد.

از دیگر موانع رشد خلاقیت، رقابت است. رقابت مجموعه ای از ارزیابی و پاداش است. غالباً رقابت زمانی به وجود می آید كه مردم احساس كنند كار آنها در مقابل كار دیگران مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت و به بهترین آنها پاداش تعلق می گیرد.(همان) امری كه ما هر روز در مدارسمان شاهد آن هستیم؛ میدانی را آماده می كنیم و گروهی از دانش آموزان را انتخاب كرده، وادارشان می كنیم برای به دست آوردن جایزه، حریفان قدر خود را از میدان بیرون بیندازند تا پاداش طلایی مربوطه را به دست بیاورند. آشكارترین شكل رقابت در سیستم آموزشی، برگزاری امتحان است و ملاحظه شده كه دانش آموزان برای كسب نمره بالاتر و پیروزی بر حریف یا حریفان به تلاش هایی كه تجلی آن به صورت های گوناگون مانند تقلب، كپی كردن، نوشتن مطالب بر روی دسته صندلی قبل از شروع امتحان، درس خواندن فقط شب امتحان و... ظهور می كند، دست می زنند.

تعداد زیادی از والدین، فرزندان خود را به سمتی هدایت می كنند كه فكر می كنند آنان در آن زمینه موفق می شوند، هرچند كه آن مسیر مورد علاقه كودكشان نباشد؛ البته شاید كودك به موفقیت هم برسد، اما به رضایت نخواهد رسید و واقعاً خلاق نخواهد شد. معلمان و مربیان ما نیز با ارزیابی دائمی خود، باعث كاهش انگیزه در دانش آموزان می شوند؛ زیرا نظام نمره دهی در مدارس ما باعث می شود كه كودكان ما به جای توجه به افزایش معلومات و بهبود مهارتهایشان، تنها حرص و ولع برای كسب نمره داشته باشند.

اگر خانواده و مدرسه نتواند در شناسایی و رشد خلاقیت دانش آموز موفق شوند و با ایجاد مانع(ارزیابی، پاداش، رقابت و محدودیت در انتخاب) سبب از بین رفتن آن شوند، ما باید شاهد دانش آموزانی افسرده و بی انگیزه برای خلاقیت باشیم؛ همان گونه كه تاكنون شاهد بوده ایم!

ارزشیابی توصیفی چیست؟

« ارزشیابی توصیفی»الگوی جدیدی است كه تلاش می كند زمینه ای را فراهم سازد تا دانش آموزان در كلاس درس با شادابی و نشاط بهتر و بیشتر و عمیق تر مطالب درسی را یاد بگیرند.

بنابراین، به جای توجه افراطی به آزمون های پایانی و نمره، روند یاددهی و یادگیری را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار می دهد و در راستای این توجه، رشد عاطفی و اجتماعی و حتی جسمانی دانش آموز را نیز در نظر می گیرد. این طرح با هدف بهبود كیفیت یادگیری و یاددهی و افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی و یادگیری، تغییرات اساسی را در نظام ارزشیابی فعلی پیشنهاد كرده است. از جمله تغییر مقیاس فاصله ای(۰تا۲۰)به مقیاس ترتیبی، تغییر ساختار كارنامه و تبدیل آن به كارنامه توصیفی تحت عنوان گزارش پیشرفت تحصیلی، تغییر و تنوع بخشی به ابزارها و روش های جمع آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانش آموز، مانند: پوشه كار، آزمون های عملكردی، فهرست وارسی و برگ ثبت مشاهدات، تغییر در رویكرد كلی ارزشیابی از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تكوینی و فرآیندی تغییر در مرجع تصمیم گیرنده در ارتقای دانش آموزان. در این طرح، به جای امتحانات پایانی، معلم و شورای مدرسه، مرجع صاحب صلاحیت تصمیم گیری تعیین شده اند.

ارزشیابی توصیفی چگونه می تواند در بروز و رشد خلاقیت دانش آموزان مؤثر واقع شود؟

برای ایجاد خلاقیت، هوش، استعداد، مهارت و تلاش لازم است؛ اما كافی نیست. انگیزه درونی نیز باید به آنها اضافه شود تا خلاقیت شكل گیرد. ما باید برای كودكانمان فرصتهایی را به وجود بیاوریم و مهارتهایی را به آنها آموزش دهیم تا استعدادهایشان را گسترش دهند و این محقق نخواهد شد مگر اینكه بین مهارتها و علایق آنها وجه مشتركی را بیابیم و آنها را رشد دهیم.

در روش آموزش سنتی كه مبتنی بر یادگیری مطالب بدون تفكر و توجه به معنی آن است، دانش آموزان به گونه ای تربیت می شوند كه بدون توجه به چگونگی ارتباط مطالب و بدون تفكر، برای به دست آوردن نمره خوب آنها را می آموزند. اما این نوع آموزش و یادگیری برای انجام یك كار خلاق، واقعاً بی فایده است.» شیوه های سنتی با ساختار انعطاف ناپذیر و محدودیت زیادی كه برای دانش آموزان قائل می شود، همچنین با تكیه بر انتقال معلومات و محفوظات، امكان هر گونه رشد فكری، ابتكار و اكتشاف را از یاد گیرنده سلب می كند. چنانكه دانش آموز نمی تواند بین آموخته هایش و مسائل بیرونی ارتباط برقرار كند در حالی كه سبك آموزش و پرورش باز یا روش فعال تدریس با دادن آزادی به دانش آموز و عدم نظارت دائمی بر كارها و برنامه ها به او فرصت می دهد تا به جست وجو و كشف مسائل بپردازد. بدین ترتیب دانش آموز خود در فرآیند یادگیری دخیل می شود و انگیزه های درونی و به دنبال آن امكان بروز خلاقیت در او افزایش می یابد.

این مهم در طرح ارزشیابی توصیفی مورد توجه و عنایت خاص قرار گرفته است. معلمین این طرح با ارزشیابی دانش آموز به شكل نامحسوس، فضای باز و فعالی را برای رشد خلاقیت ایجاد كرده اند. ارزشیابی توصیفی سعی كرده با تغییر در ساختار نظام ارزشیابی آن را به قدری انعطاف پذیر كند كه با شیوه ها و علائق یادگیری متفاوت، انطباق پیدا كند. در كلاس ارزشیابی توصیفی، كودكان در یادگیری فعال هستند و احساس غرور و مالكیت نسبت به كلاس درس خود دارند. آنها در این كلاس آزاد هستند تا انتخاب كنند. راهنمایی می شوند و اختیار دارند تا در محیط كلاس، آن گونه كه دوست دارند، یاد بگیرند.

معلمین طرح ارزشیابی توصیفی با ایجاد جوی صمیمی و مطمئن در كلاس درس فضایی مساعد را برای رشد خلاقیت دانش آموزان فراهم كرده اند تا آنها بتوانند با آسودگی در كلاس به اظهار نظر بپردازند و بدون نگرانی هر سؤالی را كه در ذهن دارند، مطرح كنند. آنها یاد گرفته اند كه چگونه مهارتهای یادگیری را در قلمرو خاص به كودكان بیاموزند. آنها روش تفكر درباره مسائل و قوانین علمی را به دانش آموزان آموزش می دهند. «تحقیقات نشان داده است روابط صمیمانه و توأم با علاقه و احترام، نقش مؤثری در خلاقیت دانش آموز دارد.»

در ارزشیابی توصیفی، یادگیری مهم و تفریح است. كودكان در كلاس تشویق می شوند كه علائق، تجارب و ایده های خود را به كلاس درس بیاورند و اجازه دارند درباره هدفهای كار روزانه خود با معلمان بحث كنند. به آنها استقلال كاری داده می شود تا تصمیم بگیرند. احساس آرامش می كنند و تنشها و فشارهای كسب نمره را ندارند. در تحقیقی كه اخیراً از طرف خانم حقیقی، دانشجوی كارشناسی ارشد، صورت پذیرفته، نشان داده شده است كه محیط های خالی از استرس، به ویژه استرس امتحان، شرایط مساعدتری را برای بروز خلاقیت ایجاد می كند. همچنین در این تحقیق از طریق آزمون ۳۵ سؤالی پیشرفت تحصیلی در سه سطح دانش، ادراك- كاربرد و قوه خلاقه (نوآوری- سیالی- اصالت) و همچنین از طریق مشاهده كنش متقابل در كلاسهای درسی، سنجیده شد و تفاوت معنی داری بین گروه آزمایشی (كلاس مجری طرح ارزشیابی توصیفی) و گروه كنترل (كلاس مجری ارزشیابی سنتی) مشاهده شد.

«آمابیل (۱۹۸۹) معتقد است معلمان با بیان آزاد احساس خود، مانند عشق و شادی و كنجكاوی به امور می توانند الگوی مناسبی برای كودكان باشند. در كلاس ارزشیابی توصیفی، معلمان به جای« من»،« ما »می گوید. آنها منبع اطلاعات و هدایت هستند. در این كلاس، همیشه«همكاری » بر« رقابت » ارجحیت دارد. زمانی كه راه های گوناگون انجام یك فعالیت را مورد توجه قرار می دهند، اجازه می دهند كه دانش آموزان صدای بلند فكر كردن آنها را بشنوند و هدایت شوند. آنها نه تنها از ایجاد هرگونه زمینه رقابت در كلاس درس، خودداری می كنند بلكه جوی را در كلاس ایجاد می كنند كه دانش آموزان در انجام وظایف به همدیگر كمك كنند، در ایده ها با هم سهیم شوند و به نتیجه نهایی كار افتخار كنند و این یعنی خلاقیت.