خلاقیت در بستر ارزشیابی توصیفی

خلاقیت چیست؟

بیشتر اوقات، مردم كلمه خلاق را مترادف كلمه پراستعداد و باهوش می دانند و تصور آنان این است كه كودك بااستعداد و باهوش، خلاق نیز است یا این كه كودك خلاق از هوش بالایی برخوردار است. هر چند كودكان باهوش، استعداد بالقوه بیشتری دارند كه در راه های خلاق به كار ببرند، اما خلاقیت، همان استعداد و هوش نیست. خلاقیت فرآیندی است كه بر مبنای استعداد، آموزش و تفكر استوار است. «خلاقیت گستره وسیعی از مسائل كوچك روزانه تا پیشرفت های مهم تاریخی در علوم و ادبیات و هنر را دربرمی گیرد و برخلاف نظر عمومی، هر فرد با توانایی های شناختی معمولی با مقداری تلاش می تواند از خود خلاقیت به خرج دهد. كودكان در سنین گوناگون انواع متفاوتی از رفتارهای خلاق را نشان می دهند.»

چگونه می توانیم خلاقیت را در كودكان تشخیص دهیم؟

هر انسان طبیعی می تواند كاری خلاق در زمینه ای انجام دهد. ما اگر بخواهیم بزرگسالانی خلاق داشته باشیم، باید به كودكان خلاق توجه كنیم. به همین دلیل باید به پرورش مهارت ها و انگیزه خلاقیت توجه كنیم. فضاهایی كه كودكان در آن خلاقیت خود را بروز می دهند و میزان خلاقیتی را كه از خود نشان می دهند، بستگی به آموزش آنها، تجربه و سطح پرورش فكری و جسمی آنان دارد. هر عملی كه كودك انجام می دهد، می تواند خلاق باشد، به شرطی كه دو اصل در آن رعایت شده باشد.

۱- با آنچه كه قبلا انجام داده، متفاوت باشد.

۲- صحیح و جذاب و معنی دار باشد.

برای پرورش و حفظ خلاقیت در كودكان چه كارهایی باید انجام داد؟

مهم ترین مسأله بعد از تشخیص خلاقیت در كودكان، حفظ و چگونگی پرورش آن است. باید انگیزه ذاتی خلاقیت، پرورش پیدا كند. بهترین روش برای حفظ خلاقیت در كودكان این است كه به آنها كمك كنیم تا استعدادها و مهارت ها و علایق آنها به یكدیگر مرتبط شوند. درك و شناخت اصل انگیزه درونی خلاقیت مرحله بسیار مهمی برای تشویق خلاقیت در كودكان است. باید زمینه ایجاد خلاقیت یعنی لذت و رضایت خاطر را در كودكان فراهم كنیم. یادآوری شایستگی ها و ایجاد استقلال برای تصمیم گیری در كودكان، باعث بروز خلاقیت می شود. كودكان از فعالیت هایی كه احساس مسلط بودن به آن دارند، بیشتر لذت می برند و اگر احساس كنند كه كار متعلق به آنهاست، بیشتر روی آن وقت می گذارند.

تحقیقات نشان داده دانش آموزانی كه استقلال بیشتری در تصمیم گیری دارند و به آنان حق انتخاب داده می شود، از انگیزه درونی بیشتری برای انجام كار برخوردارند و پیشرفت خلاقیت در آنان قابل ملاحظه است.

محیط مدرسه و خانه، چگونه می توانند خلاقیت كودكان را رشد دهند یا از بین ببرند؟

«بررسی اجزای خلاقیت روشن می كند كه خلاقیت یك ویژگی ثابت شخصیتی نیست كه بدون هیچ تغییر و تحول در وجود انسان نهفته باشد، بلكه از جمله مواردی است كه كاملاً تحت تاثیر عوامل یا موانعی تقویت یا تضعیف و حتی نابود می شود. بعضی شرایط، زمینه های ظهور و گسترش خلاقیت را فراهم می آورند، در حالی كه بعضی موقعیت ها رشته های خلاقیت را در وجود آدمی خشك می كند. »

در بسیاری از خانواده ها والدین، كودكان خود را مجبور به یادگیری می كنند. متأسفانه این امر نه در خانواده، بلكه در محیط های آموزشی، یعنی مدارس نیز، كاملا مصداق دارد. گاه شرایط موجود در مدرسه به گونه ای است كه نه تنها به پرورش خلاقیت كمك نمی كند، بلكه این موهبت الهی را سركوب می كند.

مدیران و معلمان ما با این نیت خیرخواهانه كه قرار است استعدادهای بالقوه دانش آموزان كشف شود، آنها را مجبور می كنند تا مطالبی را كه دانش آموز، هدف از یادگیری آن را نیز نمی داند، یاد بگیرند. البته همیشه تنبیه و تهدید از طریق اجبار صورت نمی گیرد؛ گاهی اوقات پاداش های بی مورد نیز حكم تنبیه و اجبار را دارد. بزرگ ترین مانع برای رشد خلاقیت، ارزیابی از آن است. این ارزیابی چه مثبت چه منفی، می تواند كودك را به سمت خلاقیت كمتر هدایت كند. آزمایش ها نشان داده كه حتی احساس مشاهده شدن در حین انجام كار، می تواند تأثیر منفی روی خلاقیت بگذارد.

عامل مهم دیگر برای از بین بردن خلاقیت، پاداش است. اكثر مردم این تصور را دارند كه پاداش باعث بهبود عملكرد می شود، اما همیشه این طور نیست. استفاده از مشوق های بیرونی باعث می شود میل و انگیزه های درونی و انگیزه ها و محرك هایی را كه موجب خلاقیت و اعتماد به نفس می شود از بین برود. «صاحب نظران، اعتقاد دارند كه پاداش خصوصاً در مواردی كه به خوبی استفاده نشود انگیزه های درونی افراد را به ویژه در انجام فعالیت های بدیع و خلاق از بین می برد.»

استفاده مكرر از پاداش باعث می شود كه كودكان از مثلاً ورزشی كه پیروزی به همراه نداشته باشد، لذت نبرند و یا از درس خواندنی كه به همراه دریافت نمره خوب نباشد، رضایت نخواهند داشت و به طور كلی از انجام كاری كه تعریف دیگران را به دنبال نداشته باشد، راضی نخواهند شد. با پاداش های بیرونی، عشق به آموختن و انگیزه های خلاقیت را در دانش آموزان از بین می بریم. از طرفی دیگر، اگر این پاداش ها قطع شود، ممكن است احساس تنبیه شدن را در كودك به وجود بیاورد.

تعریف و ستایش نیز گاهی اوقات، آثار مخربی بر دانش آموزان می گذارد. كودكانی كه به طور مداوم از طرف خانواده یا معلمان مورد تعریف و تشویق قرار می گیرند، یاد می گیرند كه فقط كارهایی را انجام دهند كه مورد توجه والدین یا معلمان آنها است. اگر چه این رفتار مورد تأیید بزرگترها است، اما این دانش آموز در آینده از خلاقیت كمتری برخوردار خواهد شد. آنها یاد می گیرند كه در زندگی آینده به جای خلاقیت و ابتكار، خود را با شرایط سازگار كنند و تنها به دنبال اموری باشند كه تعریف و ستایش برای آنها به ارمغان بیاورد.

از دیگر موانع رشد خلاقیت، رقابت است. رقابت مجموعه ای از ارزیابی و پاداش است. غالباً رقابت زمانی به وجود می آید كه مردم احساس كنند كار آنها در مقابل كار دیگران مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت و به بهترین آنها پاداش تعلق می گیرد.(همان) امری كه ما هر روز در مدارسمان شاهد آن هستیم؛ میدانی را آماده می كنیم و گروهی از دانش آموزان را انتخاب كرده، وادارشان می كنیم برای به دست آوردن جایزه، حریفان قدر خود را از میدان بیرون بیندازند تا پاداش طلایی مربوطه را به دست بیاورند. آشكارترین شكل رقابت در سیستم آموزشی، برگزاری امتحان است و ملاحظه شده كه دانش آموزان برای كسب نمره بالاتر و پیروزی بر حریف یا حریفان به تلاش هایی كه تجلی آن به صورت های گوناگون مانند تقلب، كپی كردن، نوشتن مطالب بر روی دسته صندلی قبل از شروع امتحان، درس خواندن فقط شب امتحان و... ظهور می كند، دست می زنند.

تعداد زیادی از والدین، فرزندان خود را به سمتی هدایت می كنند كه فكر می كنند آنان در آن زمینه موفق می شوند، هرچند كه آن مسیر مورد علاقه كودكشان نباشد؛ البته شاید كودك به موفقیت هم برسد، اما به رضایت نخواهد رسید و واقعاً خلاق نخواهد شد. معلمان و مربیان ما نیز با ارزیابی دائمی خود، باعث كاهش انگیزه در دانش آموزان می شوند؛ زیرا نظام نمره دهی در مدارس ما باعث می شود كه كودكان ما به جای توجه به افزایش معلومات و بهبود مهارتهایشان، تنها حرص و ولع برای كسب نمره داشته باشند.

اگر خانواده و مدرسه نتواند در شناسایی و رشد خلاقیت دانش آموز موفق شوند و با ایجاد مانع(ارزیابی، پاداش، رقابت و محدودیت در انتخاب) سبب از بین رفتن آن شوند، ما باید شاهد دانش آموزانی افسرده و بی انگیزه برای خلاقیت باشیم؛ همان گونه كه تاكنون شاهد بوده ایم!

ارزشیابی توصیفی چیست؟

« ارزشیابی توصیفی»الگوی جدیدی است كه تلاش می كند زمینه ای را فراهم سازد تا دانش آموزان در كلاس درس با شادابی و نشاط بهتر و بیشتر و عمیق تر مطالب درسی را یاد بگیرند.

بنابراین، به جای توجه افراطی به آزمون های پایانی و نمره، روند یاددهی و یادگیری را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار می دهد و در راستای این توجه، رشد عاطفی و اجتماعی و حتی جسمانی دانش آموز را نیز در نظر می گیرد. این طرح با هدف بهبود كیفیت یادگیری و یاددهی و افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی و یادگیری، تغییرات اساسی را در نظام ارزشیابی فعلی پیشنهاد كرده است. از جمله تغییر مقیاس فاصله ای(۰تا۲۰)به مقیاس ترتیبی، تغییر ساختار كارنامه و تبدیل آن به كارنامه توصیفی تحت عنوان گزارش پیشرفت تحصیلی، تغییر و تنوع بخشی به ابزارها و روش های جمع آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانش آموز، مانند: پوشه كار، آزمون های عملكردی، فهرست وارسی و برگ ثبت مشاهدات، تغییر در رویكرد كلی ارزشیابی از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تكوینی و فرآیندی تغییر در مرجع تصمیم گیرنده در ارتقای دانش آموزان. در این طرح، به جای امتحانات پایانی، معلم و شورای مدرسه، مرجع صاحب صلاحیت تصمیم گیری تعیین شده اند.

ارزشیابی توصیفی چگونه می تواند در بروز و رشد خلاقیت دانش آموزان مؤثر واقع شود؟

برای ایجاد خلاقیت، هوش، استعداد، مهارت و تلاش لازم است؛ اما كافی نیست. انگیزه درونی نیز باید به آنها اضافه شود تا خلاقیت شكل گیرد. ما باید برای كودكانمان فرصتهایی را به وجود بیاوریم و مهارتهایی را به آنها آموزش دهیم تا استعدادهایشان را گسترش دهند و این محقق نخواهد شد مگر اینكه بین مهارتها و علایق آنها وجه مشتركی را بیابیم و آنها را رشد دهیم.

در روش آموزش سنتی كه مبتنی بر یادگیری مطالب بدون تفكر و توجه به معنی آن است، دانش آموزان به گونه ای تربیت می شوند كه بدون توجه به چگونگی ارتباط مطالب و بدون تفكر، برای به دست آوردن نمره خوب آنها را می آموزند. اما این نوع آموزش و یادگیری برای انجام یك كار خلاق، واقعاً بی فایده است.» شیوه های سنتی با ساختار انعطاف ناپذیر و محدودیت زیادی كه برای دانش آموزان قائل می شود، همچنین با تكیه بر انتقال معلومات و محفوظات، امكان هر گونه رشد فكری، ابتكار و اكتشاف را از یاد گیرنده سلب می كند. چنانكه دانش آموز نمی تواند بین آموخته هایش و مسائل بیرونی ارتباط برقرار كند در حالی كه سبك آموزش و پرورش باز یا روش فعال تدریس با دادن آزادی به دانش آموز و عدم نظارت دائمی بر كارها و برنامه ها به او فرصت می دهد تا به جست وجو و كشف مسائل بپردازد. بدین ترتیب دانش آموز خود در فرآیند یادگیری دخیل می شود و انگیزه های درونی و به دنبال آن امكان بروز خلاقیت در او افزایش می یابد.

این مهم در طرح ارزشیابی توصیفی مورد توجه و عنایت خاص قرار گرفته است. معلمین این طرح با ارزشیابی دانش آموز به شكل نامحسوس، فضای باز و فعالی را برای رشد خلاقیت ایجاد كرده اند. ارزشیابی توصیفی سعی كرده با تغییر در ساختار نظام ارزشیابی آن را به قدری انعطاف پذیر كند كه با شیوه ها و علائق یادگیری متفاوت، انطباق پیدا كند. در كلاس ارزشیابی توصیفی، كودكان در یادگیری فعال هستند و احساس غرور و مالكیت نسبت به كلاس درس خود دارند. آنها در این كلاس آزاد هستند تا انتخاب كنند. راهنمایی می شوند و اختیار دارند تا در محیط كلاس، آن گونه كه دوست دارند، یاد بگیرند.

معلمین طرح ارزشیابی توصیفی با ایجاد جوی صمیمی و مطمئن در كلاس درس فضایی مساعد را برای رشد خلاقیت دانش آموزان فراهم كرده اند تا آنها بتوانند با آسودگی در كلاس به اظهار نظر بپردازند و بدون نگرانی هر سؤالی را كه در ذهن دارند، مطرح كنند. آنها یاد گرفته اند كه چگونه مهارتهای یادگیری را در قلمرو خاص به كودكان بیاموزند. آنها روش تفكر درباره مسائل و قوانین علمی را به دانش آموزان آموزش می دهند. «تحقیقات نشان داده است روابط صمیمانه و توأم با علاقه و احترام، نقش مؤثری در خلاقیت دانش آموز دارد.»

در ارزشیابی توصیفی، یادگیری مهم و تفریح است. كودكان در كلاس تشویق می شوند كه علائق، تجارب و ایده های خود را به كلاس درس بیاورند و اجازه دارند درباره هدفهای كار روزانه خود با معلمان بحث كنند. به آنها استقلال كاری داده می شود تا تصمیم بگیرند. احساس آرامش می كنند و تنشها و فشارهای كسب نمره را ندارند. در تحقیقی كه اخیراً از طرف خانم حقیقی، دانشجوی كارشناسی ارشد، صورت پذیرفته، نشان داده شده است كه محیط های خالی از استرس، به ویژه استرس امتحان، شرایط مساعدتری را برای بروز خلاقیت ایجاد می كند. همچنین در این تحقیق از طریق آزمون ۳۵ سؤالی پیشرفت تحصیلی در سه سطح دانش، ادراك- كاربرد و قوه خلاقه (نوآوری- سیالی- اصالت) و همچنین از طریق مشاهده كنش متقابل در كلاسهای درسی، سنجیده شد و تفاوت معنی داری بین گروه آزمایشی (كلاس مجری طرح ارزشیابی توصیفی) و گروه كنترل (كلاس مجری ارزشیابی سنتی) مشاهده شد.

 

«آمابیل (۱۹۸۹) معتقد است معلمان با بیان آزاد احساس خود، مانند عشق و شادی و كنجكاوی به امور می توانند الگوی مناسبی برای كودكان باشند. در كلاس ارزشیابی توصیفی، معلمان به جای« من»،« ما »می گوید. آنها منبع اطلاعات و هدایت هستند. در این كلاس، همیشه«همكاری » بر« رقابت » ارجحیت دارد. زمانی كه راه های گوناگون انجام یك فعالیت را مورد توجه قرار می دهند، اجازه می دهند كه دانش آموزان صدای بلند فكر كردن آنها را بشنوند و هدایت شوند. آنها نه تنها از ایجاد هرگونه زمینه رقابت در كلاس درس، خودداری می كنند بلكه جوی را در كلاس ایجاد می كنند كه دانش آموزان در انجام وظایف به همدیگر كمك كنند، در ایده ها با هم سهیم شوند و به نتیجه نهایی كار افتخار كنند و این یعنی خلاقیت.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: یکشنبه 16 اسفند 1394 ساعت: 10:46 منتشر شده است
برچسب ها : خلاقیت چیست؟,

خلاقیتچیست؟

 

تواناییدیدنچیزهابهشیوههایجدی،شكستنمرزهاوفراتررفتنازچارچوبها،فكركردنبهشیوهایمتفاوت،ابداعچیزهایجدید،استفادهازچیزهاینامربوطوتبدیلآنبهشكلهایجدید.

 

 

 

برایدركوفهمخلاقیتابتدابایدآنراتعریفكرد. قابلقبولترینتعریفیكهازخلاقیتارائهشدهاستعبارتاستاز«تواناییدیدنچیزهابهشیوههایجدی،شكستنمرزهاوفراتررفتنازچارچوبها،فكركردنبهشیوهایمتفاوت،ابداعچیزهایجدید،استفادهازچیزهاینامربوطوتبدیلآنبهشكلهایجدید».
برخیدیگرازمتخصصان،خلاقیترابعنوانیكتولید،‌ فرایند،یكسریمهارتهاوویژگیهایشخصیتیتوصیفمیكنند.

 خلاقیتبهعنوانیكتولید :
ادیسون(بااختراعبرق(وگراهامبل)بااختراعتلفن)هردومولدچیزهایجدیدیبودندكهجامعهبشریترامنقلبكرد. همینطورپیشرفتهایپزشكی،كارهایهنری،اصولوقوانینعلمینیزازجملهتولیداتخلاقمحسوبمیشوند.
 خلاقیتبعنوانیكفرایند :
طبقاینتوصیف،خلاقیتفرایندیاستكهفردباآندرگیرمیشودحتیاگربهتولیدچیزخاصیمنجرنگردد. همهافرادمیتوانندعملكردخلاقیداشتهباشند. عملكردخلاقشاملفكركردن،صحبتكردن،بازی،نوشتن،رقصیدن،آوازخواندن، ‌نواختنموسیقی،آزمایشودستكاریكردنایدههاواشیاباشد. بنابراینهرفعالیتهنریكودكخردسالمیتواندخلاقباشد. خلاقیتكودكاندرسالهایاولیهزندگیبیشترمبتنیبرفراینداست. یعنیكودك،یكنقاشیراشروعمیكنداماآنراكاملنكردهورهامیكند. اینعملكردیعنیقرارگرفتنیدرفرایندخلاقیتحتیاگرمنجربهتولیدكیاثرنشود.
 خلاقیتبعنوانیكمهارت:
 گرچههمهكودكانبالقوهخلاقهستندامااینتواناییبدونتمرینخاموشمیشود.
 خلاقیتبرایشكوفایینیازبهتمریندارد. بعنوانمثالمهارتدربازیتنیسبدونتمرین, بهسرعتازبینمیرود. یكبازیكنخوب،دائماًتمرینمیكند. بدونتمرین،توانایینوشتن،موسیقی،آواز،رقص،نقاشیوبسیاریدیگر ... ممكناستمتوقفشود.
▪ خلاقیتبهعنوانیكسریویژگیهایشخصیتی: برخیازمحققانویژگیهاییرابرایافرادخلاقمطرحمیكنند. اینویژگیهاعبارتنداز: جسارت،كنجكاوی،انعطافپذیری،استقلاب،درونگرایی،ناهمنوایی،شوخطبعیگرایشبهتجربهكردنو.... .
خلاقیتبهعنوانیكسریشرایطمحیطی:
منظورازشرایطمحیطی،افراد،مكانها،اشیا،وتجربیاتاست. كودكانازهیچقادربهخلقچیزینیستند. آنهابرایترسیمكردنیاخلقچیزینیازبهتجربهدارند. بعنواننمونه،كودكیكهفرودگاهیامرزهواییراندیدهاستبهسختیمیتوانددربازیهایافعالیتدیگرش،فعالیتخلاقانهایداشتهباشد. بههمینترتیب،دربیانخلاقیت،هرچهزمینهتجربیاتفردیامكانها،اشیاوسایرافرادبیشترباشد،عملكردویدرفعالیتهایخلاقانهبیشتراست.
محیطخانهیكیازعواملمهمدرپرورشخلاقیتمحسوبمیگردد. اگردرمحیطخانهدیدگاهخوشبینانهاینسبتبهاینموضوعوجودداشتهباشد. كودكانبیشتراستعدادهایخودرابروزمیدهند. تحقیقاتنشاندادهاستكهاگر:
 والدینبهكودكانشاناحترامبگذارند،
 نسبتبهتواناییفرزندشاناعتمادداشتهباشند،
 بهكودكانشاناجازهكشفكردنوتصمیمگیریبدهند،
 ارزشهایخانوادههمیشهبرمبنایصداقت،شایستگی،منطقوموفقیتباشد،بهپرورشورشدخلاقكودكانخودكمككردهاند.
 موانعخلاقیت:
▪ همانطوركهمحركهایمحیطیوعواملخانوادگیمیتوانندخلاقیتراافزایشدهد،شرایطمنفیهممیتواندآنرامحدودكند. ٤نوعشرایطمحیطیكهمانعتواناییخلاقیتمیشوندعبارتنداز:
 والدین:
والدیناغلبانتظاراتخاصیازكودكانشاندارند،متأسفانهكودكانخلاقممكناستبااینانتظاراتهماهنگنیاشند. كودكانخلاقاغلباقتدار. محدودیتها،منطقوانتظاراتوالدینرازیرسؤالمیبرند. اینكودكانبصورتمتفاوتیعملورفتارمیكنند. والدینممكناستاینرفتارهایخلاقرانوعیبیادبیقلمدادكنندیارفتارهایكودكشانراخیلیعجیبوغریب،نابالغ،غیرعادییاشیطانیبداند. بنابراینلازماستوالدیناطلاعاتكافیولازمدرخصوصماهیتخلاقیتوفرایندآنداشتهباشند.
 مدرسه :
معلمممكناستارزشكودكخلاقرادركنكند. اغلبكودكخلاقبایددرموقعیتمدرسهبراساسهمنواییكاملعملكند . كودكیادمیگیردشبسیاهاستواگردرنقاشیاشازرنگدیگریغیرازآناستفادهكندموردتمسخرقرارمیگیرد.
اخیراًتأكیدبسیاریدراینخصوصوجودداردكهدرمدارسفرصتبسیاركمونامحدودیبرایفعالیتهایخلاقكودكاندرنظرگرفتهمیشود. همچنینبرخیازكودكاندركلاسهایدرسیغیرخلاقزندانمیشوندوبهآنهاگفتهمیشود« بنشینسرجایت». بههمیندلیلیكیازضروریاتنظامآموزشی،توجهبهاستعدادهایخلاقكودكانوپرورشمعلماندرخصوصفراهمآوردنفضایمناسببرایپرورشآناستعدادهاست.

 نقشهایجنسی:
درهرجامعهاینقشهایجنسیخاصیوجوددارد،دراغلبمواقعایننقشهاعلاوهبرمحاسنشمحدودیتهاییبرایكودكانفراهممیكند. وقتیماانتظارداریمكودكپسرمانفعال،مستقلوقویباشدوبرعكسدخترمانمنفعل،وابستهوازخودگذشتهوفداكارباشدبااینشیوهبهكودكانمانآسیبمیرسانیماگرنقشهایجنسیبهاینصورتبرایكودكدیكتهشود،پسرهاازرسیدنبهفعالیتهایآرامخودداریمیكنندودخترهاازدستیابیبهفعالیتهاوتجربیاتفعالوزندهدوریمیكنند. درحالیكههردونوعتجربهبرایفرایندخلاقیتضروریاست.
 جامعه،سنتوفرهنگ:
مفاهیممتفاوتیهستنداماهریك،رفتارها،ارزشهاونگرشهایخاصیرادیكتهمیكنند،اینهابهشكلانتظاراتمنتقلمیشوند. متأسفانهممكناستكودكانخلاقبایكدستوركارمتفاوتعملكنند. مشكلزمانیبروزمیكندكهبزرگسالهمهپاسخهاراداردوازكودكانتظارداردكهدرقالبچارچوبهارفتاركند. مثلاًاغلبگفتهمیشود : « اینشیوهایاستكهخانوادهمناینطورعملمیكند». بدیهیاستكهاحترامبهانتظاراتجامعه،سنتهاوفرهنگازاهمیتبسیاریبرخورداراستبهشرطآنكهقیدوبندهایدستوپاگیربرایافرادبوجودنیاورد.
 چگونهخلاقیتكودكانراافزایشدهیم:
١- محیطیمناسببرایانجامكارهایخلاقآنهافراهمنمایید.
٢- امكاناتووسایلیدراختیارآنهاقراردهیدتابهكمكآنهاخلاقیتهایخودراابرازنمایند.(بهعنوانمثالوسایلموسیقی،نقاشیوطراحیو...)
٣- كارهایخلاقكودكانراتشویقكنیدوآنهارادرمعرضنمایشقراردادهوازارزیابیبیشازحدآنانخودداریكنید.
٤- بهعنوانبزرگسال،خودبهانجامكارهایخلاقبپردازدواجازهدهیدكودكانشماشاهدكارهایخلاقتانباشند.
٥- بهشیوههایآموزشیدرخانوادهخودتوجهداشتهباشید.
٦- برایكارهایخلاقدیگرانارزشقائلشوید.
٧- ازتأكیدبرتصوراتقالبیدرخصوصجنسیتكودكانشدیداًخوددارینمایید. (بهعنوانمثالدخترماشینبازینمیكند،پسرعروسكبازینمیكندیاپسرگریهنمیكند). ٨- امكانشركتدرفعالیتهاوكلاسهایویژهرابرایآنانفراهمنمایید.
٩- اگرمشكلاتیاگرفتاریهایدرخانوادهوجودداردازآنمشكلاتبهشیوهمثبتیاستفادهكنیدوباتشویقبهكودكخوداجازهابرازاحساساتواظهارنظربدهید.
١٠- توجهداشتهباشییدكهاستعدادفقطسهمكوچكیازخلاقیتاستوتمرینونظمبخشیدنبهآنازاهمیتبیشتریبرخورداراست.
١- اجازهبدهیدكودكخودشباشدحتیاگررفتارهایعجیبازاوسربزندوسعیكنیددرحضورجمعكودكخودراخلاقمعرفینكنید؛درغیراینصورتاطرافیانانتظاراتبیشازحدیازكودكشماخواهندداشت.
١٢- باكودكخودشوخطبعومهربانباشید.

فرایندخلاقیت

دررویكردیعمومی،نگاهبهخلاقیت،منظریتوسعهمدارانهوجهت‌گیریاثربخشرابههمراهدارد. خلاقیتازدیربازعنصریتماماًذاتیونهادینهشدهوتقریباًموروثیقلمدادشدهولیآنچهكهامروزبهعنواننگرشخلاقانه،طراحیخلاقانه،استعدادخلاقوبیشترازهمهتفكرخلاقموسوماست،پارادایمیفراترازعنصریبارویكردیدرونیاست.

دررویكردیعمومی،نگاهبهخلاقیت،منظریتوسعهمدارانهوجهت‌گیریاثربخشرابههمراهدارد. خلاقیتازدیربازعنصریتماماًذاتیونهادینهشدهوتقریباًموروثیقلمدادشدهولیآنچهكهامروزبهعنواننگرشخلاقانه،طراحیخلاقانه،استعدادخلاقوبیشترازهمهتفكرخلاقموسوماست،پارادایمیفراترازعنصریبارویكردیدرونیاست. نگاهنوینبهخلاقیت،آنراآموزشمحوروپرورشمدارمی‌داندوتقویتوفعلیتآنرادرچارچوبشئونفكریوحوزه‌هایعملیممكنمی‌شمارد.
 تعریفخلاقیت
كارشناسان،خلاقیترا«توانایینگاهجدیدومتفاوتبهیكموضوع»(ورتهایمر۱۹۴۵)فهمبهتروسازماندهیشده«(كلیوراجرز۱۹۶۵)»حدسزدنیامنظمكردنفرضیه‌ها(تورنس۱۹۶۵)»فهمناخودآگاهوهدایتشوندهبهسویبینش‌هایجدید»«توردوریكاردز۱۹۸۸

(تولیدایده‌هایجدیدومفید)آمیلی۱۹۶۶(تفكرجانبیدربرابرتفكرعمودی)ادوارددوبونو۱۹۶۶(تفكرواگرادربرابرتفكرهمگرا)گیلفورد۱۹۶۶(معرفیپدیده‌هایاروش‌هایجدیدوتواناییخلقكردنبانیرویتخیل)گاتلوییس۲۰۰۰(ارائهرهیافت‌هایجدیدوغیرمعمولیواثربخش)پاپالیا۱۹۸۸(وبرقراركردنارتباطاتجدید) استنبرگواوهارا۱۹۹۷)تعریفكرده‌اند.
درنگاهما«خلاقیتبرایندنیروهایتخیلیوتعقلیفرداستكهبااستفادهازدانسته‌هایقبلیوكشفیاتجدید،‏قالب‌هایذهنیومحدودیت‌هایفكریاورادرهممی‌شكندورهیافت‌هایینوبرایحلمسئلهارائهمی‌دهد».
قوهتعقلوقوهتخیلانساندردوسویطیفذهنیانسانقرارداردوخلاقیتمحصولپرورشمتناسبوهمگونایندوقوهاستوچهبسارشدناهمگونیكیازایندوقوهانسانرابهدامجمودفكرییاخیال‌پردازیومالیخولیاییبیندازد.
خلاقیتبردوپایهتصوراتوتعقلاتبنانهادهشدهاستكهبرایندآنهامنجربهتولیدایده‌هایخلاقانهمی‌شودوانسان‌هایخلاقعموماًكسانیهستندكهایندوقوهرابهخوبیدروجودشانپرورشدادهباشندوازبرایندایندودرجهتمقاصدواهدافخوداستفادهكنند.
 تصوراتمؤثردرخلاقیت
تصوراتمؤثردرخلاقیت،عبارتنداز:
 تصوراتمثبتیاحدسزننده: تصوراتیكهماازچیزهایلذت‌بخشواتفاقاتیكهدوستداریمبرایمانبیفتددرذهنمی‌سازیم. مانندتصوراتبصریكهبهماامكانمی‌دهدهرتصویرفكریدلخواهرادرمغزبهوجودآوریم.
 تصوراتبازسازنده:
تصوراتیكهماراقادرمی‌سازندتاتصویرهایگذشتهرابه‌طورغیرارادیدرمغزخودبازسازیكنیم.
 تصوراتساختاری:
حسذاتیبرایتجسماشكالسهبعدیوتواناییغریزیبرایساختنتصویریواضحوسهبعدیدرمغزازنقشه‌ایمسطح،مانندقدرتیكههوانوردانرادرفرودآوردنهواپیمابهزمیندرپروازهایبدوندیدیاریمی‌كند.
 تصوراتجانشینی:
تصوراتیكهبهوسیلهآنهامی‌توانیمخودرابهجایدیگرانقراردادهودرغم‌هاوشادی‌هایآنهاشریكشویم.
 تصوراتپیش‌بینیكنند:
تصوراتیكهانسانراقادرمی‌سازندتادرموردآیندهحدسزدهوآنراپیش‌بینیكند.
 فرایندخلاقیت
بعدازتعریفخلاقیتودركچیستیآن،می‌بایستیبافرایندیكهبرایدستیابیبهراه‌حل‌هایخلاقانهطیمی‌شود،آشناشویم. فرایندحلخلاقانهمسائل،دارایالگوییششمرحله‌ایاست.
۱)مرحلهاول: حقیقت‌یابی
حقیقت‌یابیشاملگام‌هایزیراست:
 تعریفمسئله: دراینمرحلهفردمسائلیراكهبایدحلكندشناساییوانتخابمی‌كند.
 آماده‌سازی:
جمع‌آوریوگزینشداده‌هایمربوطبهموضوعكهاینداده‌هاشاملدانشیكهازقبلدرذهنوجودداشتهبهعلاوهدانش‌هاییاستكهجدیداًبرایحلخلاقمسئلهجمع‌آوریمی‌كنیم.
نكته‌ایكهدرموردجمع‌آوریداده‌هابایدموردتوجهقرارگیردایناستكهجمع‌آوریاطلاعاتدرحجمزیادوباشیوه‌اینامناسب،باعثعدمرشدخلاقیتمی‌شود. جانلیتكسمتخصصعلومتربیتیامریكاگفتهاست «اطلاعاتممكناستقدرتتصورراخفهكند» بههمیندلیل،روشصحیحجمع‌آوریداده‌هابایدموردتوجهقرارگیرد. لذاباید «بهحقایقبرجستهدرزمینهمربوطهپرداختهوبعدشروعبهتدبیرفرضیاتممكنكنیمسپسدوبارهبهمرحلهابتداییبرگشتهوتمامحقایقموجوددرآنزمینهراموردبررسیقراردهیم(ریمونكیویولوكوانكامپنهود۱۹۸۸).
۲)مرحلهدوم: پالایش
داده‌هایجمع‌آوریشدهنیازبهپالایشوطبقه‌بندیاساسیداردتااطلاعاتسرهازناسرهراازهمجداكردهومیاناندیشه‌هاومطالبمناسبوبیهودهتفكیكقائلشویموآنهاییراكهبهدردنمی‌خورنددرسطلزباله‌ایبزرگبریزیم.
۳)مرحلهسوم: تجزیهوتحلیل
دراینمرحله،فرددرعمقاطلاعاتدریافتنیبهكنكاشوجست‌وجومی‌پردازدومطابقبامسئلهوهدفیكهازحلمسئلهدارد،ازاطلاعاتاستفادهمی‌كند. البتهبخشیازاینتلاشبهصورتناآگاهانهبودهوذهنبهطورناخودآگاهبهپردازشاطلاعاتدرذهنمی‌پردازدكهبهآن«دورهكمون»(والاس۱۹۲۶)نیزگفتهمی‌شود.
۴)مرحلهچهارم: ایده‌یابی
دراینمرحله،بهكمكداشته‌هایذهنیكهدرمراحلاولتاسومطیفرایندهایویژه‌ایجمع‌آوریوپردازششده‌اند،فردشروعبهتولیدایده‌هایخلاقانهمی‌كندكهشاملگام‌هایزیراست:
 ایجادایده‌ها: تدبیرایده‌هایآزمایشیموقتبهعنوانسرنخ‌هایممكن
 پروراندنایده‌ها: اینمرحلهباانتخابمفیدترینایده‌هایحاصلهوافزودنیاتغییروتركیبآنهاكهمنجربهایجادایده‌هایجدیدترومتكامل‌ترمی‌شودانجاممی‌پذیرد.
۵)مرحلهپنجم: راه‌حل‌یابی
اینمرحلهشاملدوگامزیراست:
 ارزشیابیفرد: فردازاینطریقبهترینایده‌هایتولیدشدهراانتخابمی‌كند.
 گزینش: انتخابراه‌حلنهاییازمیانایده‌هایگزینششدهوپیاده‌سازیآن
۶)مرحلهششم: بازخوردگیری
اینمرحله،پسازپیاده‌سازیایده‌هاییكهدرمرحلهپنجمگزینششد،صورتمی‌گیرد. باگرفتنبازخوردمناسبضعف‌هاوكاستی‌هایایده‌هاموردبررسیقرارگرفتهوبااستفادهازتجربیاتعملی،ایدههامتكامل‌تروعملی‌ترمی‌شوند.
طیاینمراحل،درمرحلهاولتاسومفردبااستفادهازنیرویتعقلبهجمع‌آوریاطلاعاتوبازپروریآنهامی‌پردازد. درمرحلهچهارمكهاوجتعاملقوهتفكروتخیلاستوبایدآنراهنگامهبروزجوانه‌هایخلاقیتدرذهنآدمیدانست،بااستفادهازقدرتتصوروخیال‌پردازیوباكمكداده‌هایپردازشیافتهمراحلقبل،ذهنموفقبهابداعایده‌هایدرخشانمی‌شود. درمرحلهپنجموششمبهكمكقوهداوریوقضاوتكهخودازشئونتفكراستوپیشتردرموردآنتوضیحدادهشد،بهترینوعملی‌ترینراه‌هاراانتخابوباگرفتنبازخوردمناسببهكمكتفكرعلتومعلولیوقضاوتی،یافته‌هایذهنیرابهراه‌حل‌هایعملیوكارامدتبدیلمی‌كنیم.
 ویژگی‌هایافرادخلاق
افرادخلاقعموماًویژگی‌هایدارندكهآنهاراازسایرمردممتمایزمی‌كند. اینویژگی‌هاكههمانظهوروبروزنیروهایتفكریوتخیلیانساندرمنظرودیدگاهدیگرانوتحققعملكردهایآنهادرعالمخارجاست،عبارتنداز:
 هوش:
افرادخلاق،هموارهبهاندازهكافیازهوشبرخوردارند. یعنیلزوماًانسان‌هایدارایهوشبالا،انسان‌هایخلاقینیستند. بلكهكسانیخلاقهستندكهتوانسته‌اندهوشخودرابهنحومطلوبیتربیتوسازماندهیكنند.
 سیالیتفكری:
ازتواناییایجادسریعتعدادزیادیایدهبرخورداراست.
 انعطاف‌پذیریادراكی:
تواناییدستكشیدنازیكقاعدهوقانونوچارچوبویافتنچارچوب‌هایجدیدرادارند. بهبیانیدیگر،ذهنآنهابهتروسریع‌ترمی‌تواندقالب‌شكنیكندوبهالگوهایجدیددستیابد.
 ابتكار:
تواناییوتمایلبهایجادجواب‌هایغیرمعمولومرسومرادرواكنشبهمحرك‌هایمحیطیدارند. تنوع‌طلبیوبیزاریازانجامكارهابهصورتروتینازدیگرخاصیت‌هایاینویژگیاست.
 استقلالرأیوداوری:
بهخودمتكیبودنوسنجشافكاروایده‌هابرمبنایمنطقواستدلالبهدورازوابستگی‌هاوغوغاسالاری‌هاوعدمتمایلبههمرنگیباجماعتازدیگرویژگی‌هایاینافراداست.
 اعتمادبهنفس:
بهتواناییخوداعتمادوباوردارندوتصویریواقعیازامكاناتوحدودتوانمندی‌هایخوددارند.
 خطرپذیری: ازانتقادوشكستترسیندارندواشتباهاترافرصت‌هاییبراییادگیریتلقیمی‌كنند.
 تمركزذهنی:
بهطورفعالوپرتلاش،همازنظرذهنیوهمازنظرعملی،بهایدهمی‌پردازند.
▪ دانش: افرادخلاق،سال‌هایزیادیرابرایكسبدانشوتسلطبرموضوعموردعلاقهخودصرفمی‌كنندوعلاوه‌برآنهموارهدرحالتوسعهدائمیدانشوآگاهیخودهستند.
 پیشینهتاریخی:
افرادخلاق،عموماًدرزندگیدچاررخدادهایمتنوعیبوده‌اندوبعضاًفقدان‌هایبزرگینظیروالدینیاامكاناتمالیداشته‌اند. اینفقدان‌هاعموماًموجببرانگیختناحساسنیازشدهوفردراواداشته‌اندتادرجهترفعنیازخودبهراه‌حل‌هایخلاقانهبیندیشد.

 نیازبهكسبموفقیت:
افرادخلاقنیازدارنددركسبهدف‌هایخود،بهموفقیت‌هاییدستپیداكنند. ایننیازمنبعیقویودلگرمكنندهبرایتلاشمضاعففرددرزمینهدستیابیبهراه‌حل‌هایتازه،ریسك‌پذیریبیشتروتمركزقوی‌تربررویموضوعاست.
 موانعبروزخلاقیت
شایداولینسؤالیكهبعدمطرحشدنبحثخلاقیتوویژگی‌هایانسان‌هایخلاقبهوجودمی‌آید،اینباشدكهبه‌رغماینكهتقریباًتمامانسان‌هادارایدوقوهتفكروتعقلهستند،چراعده‌ایخلاقوسرشارازایده‌هاینووبدیعهستندوگروهیدیگربیابانلمیزرعیهستندخالیازهرگونهنسیمیكهاندكیبویتمایلبرایكارهایجدید،نو،متنوعومتفاوتازگذشتهرادارد؟پاره‌ایازایندلایلعبارتنداز(آبایی۱۳۸۲):
 گماناینكهمسئلهتنهایكراه‌حلدرستدارد
 سعیبراینكههمیشهمنطقیباشیم
 طاعتبیچونوچراازقوانین
 ترسازابهاماتوعلاقهبهمشخصبودنهمهچیز
 اصراربراینكههمیشهعملیفكركنیم
 ترسازشكستوپرهیزازانجامكارهایمخاطره‌انگیز
 عدمتفریحوسرگرمی
 تخصصپیداكردنتنهادریككار
 ترسازاحمقجلوهدادهشدنتوسطدیگران
 اعتقادنداشتنبهاینكهمی‌توانیمخلاقباشیم
 راه‌هایپرورشخلاقیت
پیش‌ترگفتهشدكهخلاقیت،برایندنیروهایتعقلیوتخیلیانساناستكهقالب‌هایذهنیرامی‌شكندوایده‌هاینوآورانهرابهذهنمتبادرمی‌سازد. بنابراین،بهخاطرپرورشخلاقیتبایدكارهاییانجامدهیمكهازطرفیدانشوتجربهماراكهبه‌عنوانمادهخامخلاقیتهستندبالاببردوازطرفدیگرشیوهتفكرمارااصلاحوهدایتكندوازسوییقدرتتخیلمارابهبودبخشیدهوامكانتصورسازیبهمابدهد.
می‌دانیمكهخلاقیتنوعیتكاپویفكریوذهنیبرایدست‌یابیبهاندیشه‌هایبدیعاست. پسكارهاییكهبتواندذهنرادراینراستابهتكاپوواداردوبهمافرصتاندیشیدنوتبلورآنرادرجهانخارجبدهد،موجبافزایشخلاقیتمی‌شود.
 تجربه:
غنی‌ترینمنبعسوختوعاملیاستكهموجبمی‌شودانسانبتواندایده‌هایخلاقانهارائهبدهد.
تجربهرامی‌توانازانجامكارهایمتنوعومخاطره‌انگیز،مسافرتمخصوصاًباشرایطسختومصیبت‌باروبهمكان‌هایدورافتاده،تماس‌هایشخصیبادیگرانبویژهكودكان،خواندنشرححالافراد،تماشاكردنتلویزیون،گوشكردنرادیوو ... به‌دستآورد.
 بازی‌هایفكری:
حلمعما،جدول،شطرنج،كلماتمتقاطع،بیستسوالی‌ها،بازیدرهوایآزاد،حلمسائلریاضیبخصوصمسائلهندسهواحتمالكهنوعیورزشذهنیهستنددرتقویتقدرتتفكرموثرند.
 كوششزیاد:
آنچهموجبخلاقیتمی‌شود،لزوماًهوشونبوغفوق‌العادهنیستبلكهكوششمضاعفیاستكهافرادخلاقانجاممی‌دهندتامغزرابهتصوروادارند. سخت‌كوشیوعادتكردنبهكاروتلاشمارادرهنگامتولیدایده‌هایخلاقانهیاریمی‌كند.
 دانش:
بروزایده‌هاینونیازبهدانشفراواندارد. درحقیقتدانشمادهاولیهتصورسازیاستتوسعهدائمیدانشواطلاعاتوسیعدربروزایده‌هایخلاقانهنقشبی‌بدیلیدارند.
 روحیهپرسش‌گری:
تقویتروحیهپرسش‌گریواینكهانسانازطرحسوال‌هایبهظاهركودكانهواهمهنداشتهباشدوسوال‌هایچالشبرانگیزمطرحكند،باعثپرورشكنجكاویدرانسانمی‌شودوساختارشكنیقالب‌هایذهنیراتسریعمی‌كند.

پرورشتفكرخلاقونوآوری ‌آموزشی

هفتادوپنجسالپیشآنتیبیوتیكها،هواپیمایجت،تلویزیونوكامپیوتروجودنداشت . انسانهایبسیارزیادیدراثربیماریهایخیلیسادهجانخودراازدستمیدادند .

هفتادوپنجسالپیشآنتیبیوتیكها،هواپیمایجت،تلویزیونوكامپیوتروجودنداشت . انسانهایبسیارزیادیدراثربیماریهایخیلیسادهجانخودراازدستمیدادند . اماازآنزمانتاكنونسلطهمابرجهانفیزیكیوبیولوژیكبهشدتافزایشیافتهاست . امیدبهزندگیرشدكردهواكثرساكنانهماكنونمحصولاتكشاورزیبرایسیركردنساكنانكرهزمینكهازهفتادوپنجسالپیشتاكنونسهبرابرشدهاند،كافیبهنظرمیرسد . طیاینسالهابشربهكراتپانهاد،اینترنتبهوجودآمدو ....
 بازیادامهدارد
درسالهایاخیردانشمنداندررشتههایمختلفبنیانلازمرابرایناتوتكنولوژیفراهمكردهاندواكنونمیتواننددرسطحیبسیارپیشرفتهبهمهندسیدرمقیاساتمیومولكولیبپردازند . میزانوراهنوآوریبرایتعیینوپیشبینیآیندهجهانضروریاست . درواقعداشتنجامعهاینوآوربرایدستیابیبهرشد،ازداشتنمیزانبالایسرمایهوصرفآنمهمترومؤثرتراست . نوآوریهالزوماًنبایدشبیهاینترنت،موفقیتوپیشرفتعظیمتكنولوژیكباشند .
نوآوریمیتواندپیشرفتیكوچكدرونمدرسهیاتغییرساختاررویههایكاریدرسازمان ‌آموزشوپرورشباشد . فرآیندنوآوری،ظریفوشكنندهاست . ظهورورشدخلاقیتونوآوری،مستلزموجودفضاییاستكهدرآنازافكارمختلفوپیشنهادهایسازندهوتحقیقاتبنیادیحمایتشود . نوآوریهرروزازمحدودیتهامیكاهدوغیرممكنهایبیشتریراممكنمیسازد . سازمانهابایدانگیزههاییبرایایجادورشدنو‌آوریپدیدآورند .
 حمایتازافرادخلاق،چهمیزانوچگونه؟
بهچهمیزانفرهنگحاكمبرسازمانآموزشوپرورشازتفكرخلاقپشتیبانینمودهاستویامحلهاییایجادشدهكهفعالیتهایخلاقدرآنجاظاهرشودوافرادبتواننددرآنبهسرعتوبهطوردائم،بهآزمودنایدههایشانبپردازند . افرادازلحاظمیزانخلاقیتبسیاربایكدیگرمتفاوتند . باتشخیصنیازبههریكازایننقشهارشددادنافرادبرایتصدیآنها،دادنفرصتبهآنهادراستفادهازمهارتهایشاندرفرآیندهایمهموتشویقكارهایخلاق؛كارآموزشبهمراتببهتراززمانیخواهدبودكهفقطبهروندیتكراریاجازهفعالیتدادهشود . مدیرانیكهمدیریتروندآموزشوپرورشرابرعهدهمیگیرند،بایددارایمهارتهایایجادتفكرخلاق،اهلنظریه،تیزهوشی،تواناییكاربستوهماهنگیایدهها،تولیدعلم،یادگیریوتغییرنگرشباشند .
 پرورشتفكرخلاق
یكیازمهمترینمهارتهایمؤثر،تواناییدرتفكروبرنامهریزیاستراتژیكاست . اینگروهازمدیرانداراییكویژگیبرجستههستندوآناهلتفكرخلاقبودناست . آنهادربارهپیامدهایثانویهرتصمیمبااستفادهازذهنوقدرتتفكر،ازخودابتكاراتشایستهایبروزمیدهند . معمولاًدرفواصلزمانیمعین،تغییراتیدربرنامهكاریایجادمیكنند،زیراهرایدهجدیدایدههایدیگررابهذهنمیآورد . ازتفكرخلاقهراسیندارند . آنهاراههایبهتریبرایانجامكارهامییابندومیدانندكههرایدهایرامیتوانتحققبخشیدوگسترشداد . اینمدیرانخارجازشیوههایرایجمیاندیشند،یعنیازنیرویخیالخودبهرهمیبرند . امورجدیدرامیآزمایندوتلاشمیكنندنسبتبهآیندهبینشكسبكنند . آنهاهموارهمراقبهستندكهآیااستراتژیبهكارگرفتهشدهمفید،مؤثروسودبخشهستیاخیر . اگرپسازصرفوقتوانرژیبهایننتیجهبرسندكهاستراتژیخاصیكاراییندارد،بدونتعصب ‌آنراكنارمیگذارندوازتواناییهایخوددرراهاجرایاستراتژیمفیددیگربهرهمیبرند .
مدیرانخلاقزمانیراصرفتجسمآیندهسازمانخویشمیكنند . براینیلبهموفقیتبایدبهتفصیلتمامجزئیاتتحولاتآیندهومراحلرسیدنبهاهدافرادرذهنبهطورزندهتجسمكرد . زیراابتدابایدآیندهراموفقیتآمیزوموردنظرخودرادرذهنتجسمكردوقدرتتخیلبهمیزانزیادیدرراهرسیدنبههدفكمكخواهدكرد .
بنابراینمدیرانبادیدگاهیروشنكارهاییراانجامدهندكهارزشوتأثیربیشتریبراهدافبلندمدتوچشماندازوسیعدرزندگیومحیطكارداشتهتابتواننددیدگاههایایدهآلیخودرابهواقعیتتبدیلكنند .
 مفهومخلاقیتونوآوری
 خلاقیتبهكارگیریتواناییذهنیبرایایجادیكفكریامفهومجدیداست .
 خلاقیتبهمعنایتواناییتركیبایدههادریكروشمنحصربهفردباایجادپیوستگیبینایدههااست .
 خلاقیتبرخلقچیزنودلالتداردكهبهحلمشكلفعلییابرآوردهساختنیكنیازمیانجامد .
برایموفقیتدرمسیررشدوتوسعهنیازمندایجادفرهنگخلاقدرتمامابعادتوسعهبهخصوصمبحثآموزشهستیم . برنامهریزیخلاقدرفضاومحیطخلاققابلاجرااستونتایجمفیدیدارد . برایایجادفرهنگخلاق،نیازمندآموزشهستیم .
الف)اصلاحمطالبومندرجاتكتبدرسی
اغلبمطالبمندرجدركتبدرسیمحدودبهقوانیناولیهعلمیبودهودریكچارچوبكلیشهایارائهشودوزمینههایسؤالبرانگیزوخواستنمطالبجدیدرادرذهندانشآموزایجادنمیكنند . میزاناطلاعاتدانشآموزانرادرهمانسطحاولیهنگهداشتهوبامطالبجدیدوكشفیاتبهزورعلمیهمخوانیندارد؛درحالیكهبرایهمگامیباجهانامروزنیازمندتعلیمدانشآموزاندرسطحعلومروزهستیم .
بنابرایندرتدوینمطالبكتبدرسیرعایتایننكاتضروریاست .
 ایجادهماهنگیلازممطالبدرسیبامطالبعلمیجدیدوكشفیاتتازه
 جلوگیریازارائهكلیهقوانینمربوطبهیكعلموارائهمفاهیمكمكیدرجهتسعیدانشآموزانبرایشناختقوانیناصلیتوسطدانشآموزان .
 جذابیتدرمطالبارائهشدهبهجهتبرانگیختنحسكنجكاویبراییادگیریمسائلبعدی .
 توجهبهپاسخگوبودنعلومآموزندهبهنیازهایقرنحاضرعلاوهبرپیوستگیمطالبدرسی
 ایجادزمینههایلازمبرایقدرتتفكر،تعقلوتخیلدانشآموزان

 

ب)آموزشمعلمانودبیران
تعلیموتربیتنسلجدیداولینمهمترینقدمدرراهرسیدنبههدفاستوركناصلیآنتعلیموتربیتمعلمانآنهااست . معلمبهعنوانفردیكهنقشراهنمارابرایدانشآموزاندارد،علاوهبرداشتنتخصصوتجربهدررشتهتدریسخود،همگامیبادانشروزآنراتخصصرابایدموردتوجهقراردهدواینوظیفهمسئولانامراستكهبانظارتفنیوتخصصی،اصولآموزشرارعایتكنند؛زیرادركسبعلم،هدفاصلیملكهذهنشدندریافتههایعلمیاست . آنهمیافتههایمفیدنهمطالبعلمیسطحیوكهنه . معلمخلاقازبارشمغزیوذهنیبیشتریبرخورداراست،كمتراحساسكمبودیاناتوانیمیكند،همیشهآمادگیداردباحوصلهواردبحثبادانشآموزشدهوآنانرابهزایشاندیشهوپیدایشفكرنوینوتازهتشویقكند . بنابراینمعلماننكاتزیررامدنظرداشتهباشند :
 شناختاستعدادهاوتواناییهایدانشآموزانودرنظرداشتنسرعتیادگیریهردانشآموزهمیشهبهدانشآموزانتوصیهكنیدازآنچهفكرمیكنید،بهترهستیدومیتوانیدبهترباشید
 توجهبهمقولهتشویقباتشویقزمینهرشدفكریفردبالامیرودوویاحساسارزشمیكندكهزیربنایموفقیتاستوگونههایمتفاوتاظهارنظرموردتشویققرارگیرد .
 جهتدهیذهندانشآموزانبهكمكمطالبدرسیبهسمتعلومجدیدوروزانسانبهسمتیحركتمیكندكهبهآنفكرمیكند .
▪ معلمبایداصولوقوانینمهمنظریههایآموزشویادگیریرابداندوآگاهباشدكهدرچهشرایطیآموزشویادگیریآسانترصورتمیگیرد .
 ایجادروحیهاعتمادبهنفسوعدمدلیلتراشیدرفردموفقچیزیبهنامتوجیهكردنوجودندارد .
 ایجادحسرقابتمثبتوسازندهمیاندانشآموزان .
 برقراریروابطعاطفیبینمعلمودانشآموزان
 ایجادفرهنگتفكردرتدریسوتعلیموتربیتاحترامگذاشتنوبهادادنبهافكارنووتازهدرحلمسائلدرسی .
 طراحیوایجادكلاسدرسیكهبراساسعلائق،آزادیعملوسلیقهدانشآموزانباشد  شریككردندانشآموزاندرامریادگیریوتأكیدبرطرحمسائلواقعی .
 دریافتگزارشهایخلاقانه . مثلاًمعلمكلاسچهانتظاریازدانشآموزاندرموضوعموردنظردارد . درموردكنجكاویمطلبجمعآوریكنند .
 آموزشسهمهارتخوبدیدن،خوبشنیدنوخوبفكركردن .
 دانشآموزانبتوانندآنچهرادرمدرسهیاهرفعالیتتربیتیفرامیگیرند،دربرخوردباموقعیتهایجدیدومسائلتازهبهمعرفیاجرابگذارند .
 هدفازآموزشاینباشدكهدانشآموزانتفكرمنطقیپیداكنندومانندیكمورخومحققموضوعرابررسیكنند .
 شكستنكلیشههایذهنیدانشآموزانوواردنمودنآنانبهتفكروبیانعقایدعدماستفادهازیكروشقالبی
 آشناكردندانشآموزانبامفاهیماساسیواصولموردنیازمهارتهایزندگی
ج)آموزشوپرورشدانشآموزانخلاق
برخیازصاحبنظرانبراینعقیدههستندكهبرایخلاقكردنآموزشوپرورشبایدسراغروشهایپرورشخلاقیترفتوآنهارابهمدیرانومعلمینآموزشدادتاآنهانیزدانشآموزانخودراخلاقكنند . ولیمسألهایناستكههرروشیكهدیروزخلاقبودهامروزكمترخلاقاستوهرروشخلاقامروزینیزفرداممكناستغیرخلاقباشد . بنابراینبایدكاركنانآموزشببینندكهچگونهروشخلاقبیافرینندودربرخوردباتعلیموتربیتدانشآموزانازخودخلاقیتونوآورینشاندهند . معلمومدیرازمجریاناصلیصحنهتعلیموتربیتهستند . آنهاهرطوركهبهانسانبنگرندوبیندیشندبهپرورشاوهمتخواهندگماشت . توجهوعلاقهمدیرومعلمبهمسائلهمهجانبهرشدوشكوفایی،باروشهایفكریوزایشهایاندیشههاینوینوموجبتحققآموزشوپرورشخلاقونوآورمیشود .
دراینراستابایدسرچشمهخلاقیترادرتجربیاتدورهكودكیدانشآموزانجستوجوكرد . بهتفكراتوتخیلاتبچههااهمیتدادتافرصتپیداكنندافكارخودرامطرحنمایند . درآنانمهارت،قدرتاستدلال،اندیشیدنوتفكرانتقادیراتشویقنمود،نهقبولكردنكوركورانهبرایآنانبایدمحیطیمناسبجهتپرورشتفكرخلاقوآموزشمهارتهاییكهاورادرجذباندیشههاینووتجربههایجدیدكمككند،ایجادكرد . خمیرمایهفكروعملبسیاریازدانشمندانبزرگكنجكاویآنانبودهاست . بنابراینبایدپیشبینیتداركفرصتهایخودآموزیوفعالیتهاییادگیریاكتشافیومبتكرانهرافراهمكرد . باتوجهبهاینكهمكاشفهاثریعمیقوماندگاربردانشآموزخواهدداشت . درگیركردندانشآموزانباهمدرامریادگیریواهمیتدادنبهكارگروهیكهمنجربهرقابتدریادگیریبرایانجامكاربهتر،ایجادروحیههمبستگی،تقسیمكاروحسمسئولیتپذیریدرآنانبشود،ضروریاست . مدیرومعلمبایدخلاقیترابهعنوانیكاستعدادعمومیدرنظرگرفتهوتلاشكنندباایجادفرصتهایبرابرجهتاستفادهتمامدانشآموزانآنانرابهسویعملكردآموزشیانعطافپذیر،سیالوغیرتكراریهدایتكنند . بایدكلاسیبهوجود ‌آیدكهدرآنایدههایمتفاوتومتنوعآفریدهشودویادگیریلذتبخشوپایدارازطریقبارشسؤال،طرحمسائلنوینوپاسخهایتازهشكلگیردوبهقولپیاژه : هدفاصلیآموزشوپرورش،پرورشافرادنوآوریاستكهمیتوانندفكركندواهلتحقیقوبررسیباشند .
بنابراین :
۱)نوآوریدرزمینهآموزشیاززمانیمطرحمیشودكهبراثرپیشرفتهایعلمیوفنیجامعهدستخوشتغییراتوتحولاتشود . مدرسهكههدفشپاسخگوییبهمقتضیاتاجتماعی،اخلاقیوانتقادیجامعهاستبایدمتناسببااینگونهتحولاتدگرگونیرابپذیردوباشرایطجدیدسازگارشود .
۲)نوآوریدرشناختدقیقوعلمیافرادوچگونگیرشدذهنیوشخصیتیازطریقتحولوپیشرفتدرروانشناسیكودكانونوجوانان،نقشمؤثریدارد .
۳)تغییردرساختارمدرسهورفتنبهسمتمدرسهمحوریازطریق : نقویضاختیار،برنامهنویسی،بودجهبندی،تجهیزاتآموزشی،روشهاینوینیاددهی- یادگیری،ارزشیابیپیشرفتتحصیلی،اتخاذروشهایتربیتیوآموزشی،توجهبهمشاركتمردمیومدیریتمشاركتی،تغییردربرنامههایآموزشیبهمنظورتوسعههمهجانبهورشددانشآموزانازالزاماتنوآوریآموزشیاست .
۴)برنامههایآموزشیتامراحلپژوهشیوآزمایشهایخودراطیكنند،مدتیوقتلازمدارند . برنامههایآموزشیهمیشهسنگینتروآهستهترازعلوموتكنولوژیحركتمیكنندوتابرنامهایموردتصویبوقبولقرارگیرد،كهنهشدهونیازهایجدیدیمطرحمیشود .
۵)نظامهایآموزشیوعامهمردم،سنتگراهستندونوآوررابهسادگینمیپذیرند . درحالیكهجوانانبهطورذاتیدگرگونطلبندومیخواهندسریعتكنولوژیرابهدستآورند .
۶)نوآوریهمیشهبامقاومتروبرواستلذابایددرطراحینوآوری،بروزمقاومتهامدنظرقرارگیرد .
۷)نوآوریدریكبخشیادرس،روزیبخشهاودروسدیگراثرمیگذاردبرایمثالنوآورییكمدیرباعثتغییروعكسالعملمدیران،منطقهیامدیرانردهبالامیشودویانوآوریدرروشهاییادگیری،روشهایارزشیابیپیشرفتتحصیلیرادگرگونمیسازد .
۸)موفقیتدرنوآوریدرگروقبولباوروهماهنگیهمهعواملدستاندركارمدرسهاست .
مدیرنوآوربایددرسهبعددانایی،تواناییوخلاقیتمهارتداشتهباشد . داناییمدیربهمهارتهایسهگانهادراكی،انسانیوفنیاواشارهدارد . تواناییمدیربهتواناییجسمی،روانی،عاطفیوعقلیبهذهنیتوجهداردوخلاقیتمدیرذهنیتفلسفیوپژوهشخواهیونوآوریرادربرمیگیرد .
 ویژگیهایمدیرخلاق
 انعطافپذیربودهومیتواندشرایطومقتضیاتونیازهایمحیطهایآموزشیرادرنظرداشتهباشدوتواناییتولیدایدههایفراوانراداراباشد .
 روشهایبرقراریارتباطمناسبوافزودنبهایدههاوگسترشآنهارامیشناسد .
 بهفكرواندیشهخودودیگراناحتراممیگذارد .
 ازنظراتوایدههایدیگراندرتصمیمگیریهااستفادهمیكند
 جهتانجاموظایفومشخصنمودنوظیفههمهافراد،گروهبندیمیكند .
 بهروشهایحلمسألهواستفادهازرویكردهایمتفاوتدرحلمسائلومشكلاتآشناییدارد .
 شرایطمناسبجهتبروزخلاقیتهاوپرورشآنهاوپشتیبانیازافرادخلاقونوآورراایجادمیكند .
 تواناییتجزیهوتحلیلمسائلپیچیدهرادارد
 توانایینگرشآیندهمحوریراداردزیراقدرتآنراداردكهوظایفخودراباتغییراتجامعهونظامآموزشیبامشاركتهمهعواملدرونیوبیرونیمدرسهبهطورشایستههماهنگنماید .
 روحیهخلاقدارد،یعنیروحیهایكهمدیرراازعقایدقالبیوتعصباتجاهلیوازقراردادهاوبخشنامههایبیثمرفراتربردهوبهتعالیفكریبرساند .
 كلینگریوتفكرسیستمیبرایتطبیقرفتارفردیبارفتارسازمانیودركامورسازمانیبهطورواحدرادارااست .
 درایجادوكسباطلاعرسانیباتكنولوژیهایجدیداطلاعاتیمهارتدارد .
▪ مهارتهایآموزشیشاملمهارتهایبرنامهریزی،راهنماییتحصیلی،شیوههاینوینیادگیری،فنوناداریارزشیابیكاركنان،پیشرفتتحصیلیو .... رادارااست .
 شیوهاستفادهازرنگهایشادوتنوعبخشیدنبهفضاوتحولدرزنگهایتفریحرامیشناسد .
 دربالابردنامكاناتورزشیدرجهتنشاطبخشیدنبهدانشآموزانكوششمیكند .
 درانتقالاطلاعاتروزبهدانشآموزانتلاشمیكند
 دراینبینبردنموانعارتباطیبیندانشآموز،معلمومدیركوششمیكند .
 فعالیتهایگروهیدانشآموزانراساماندهیمیكند .
 درایجادرقابتسالموسازندهدرپكلیهفعالیتهایمدرسهمیكوشد .

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: سه شنبه 26 اسفند 1393 ساعت: 14:30 منتشر شده است
برچسب ها : خلاقیت چیست؟,

 

 

http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=86688

 

 

تفكر  خلاق

 

وزن  مغز  سه پوند مي  باشد  و  هر  روز  هزار تاي آن  از  بين مي  رود. اين  عضو مهم  كم  به  كار  گرفته مي شود  و  هيچ آموزش  درستي  درباره  استفاده  از  آن  داده  نشده  است .

فكر  كردن  يك  مهارت  است   و  بنابراين  مي  تواند  آموخته  شود .متاسفانه  در  مدارس  ،دانشگاهها  و مراكز  آموزشي   بندرت  آموزش  دغاده  مي  شود.يك  مطالعه تازه  در  آمريكا  نشان  داد كه همبستگي   زيادي ميان ضريب  هوشي  بالا  و خلاقيت ،استقلال،حس  كنجكاوي،معلومات رواني  در  كلام  يا  فعاليت  وجود  ندارد.

مغز داراي  دو  نيمه  است  كه  به  وسيله  رشته  اي   از  تارهاي   عصبي   به  هم  مربوط  شده  است .هر  نيمه  فعاليتي  متفاوت  را انجام مي  دهد.

طرف  چپ  مغز  بيشتر  با  فعاليتهاي  علمي  سروكار دارد  مانند منطق ،استدلال ،استنتاج  و  تحليل.

طرف   راست   با  فعاليتهاي   هنري  مربوط  است  مانند  موسيقي ،تصور خلاق،رنگ و  هنر.

بيشتر   فعاليتها  نياز  به  آن  دارد  كه  هر  دو  طرف  در زمانهاي   مختلف  به  كار افتد   تا  توازني  پديد آيد.تجزيه  و تحليل  مسائل  كار  طرف چپ  است  ولي  يافتن  راه  حلي   مناسب  مي  تواند  از  وظايف  ناحيه  راست  باشد.

پديد  آوردن   راههاي  مختلف  تصميم  گيري  كاري  تصوري   است  و  مقايسه  اين  راه  كارها  با  هدفهاي  اصلي ، فعاليتي  منطقي  و مربوط  به  طرف  چپ  است .هنرمندان  بايد  داراي   قرينه  سازي   و طراحي   و  نيز  شناخت   تناسب   رنگها  باشند،دانشمندان  نياز  دارند  كه  از  موانع منطقي  پرش   نمايند  تا  اكتشافها ي  تازه اي  بكنند. گفته  مي شود  انيشتن  نوعي  تفكر   خيالي   را  شروع  كرده  بود  و  مي  پنداشت   كه  برروي  اشعه  خورشيد  سفر  مي  كند،بدين  سان  وي  اين  حالت   درون  بيني  و  بصيرت  را بدون  ارتباط  منطق ي  دنبال  مي  كرد.اين  دو  نيمه  مغز در  دو  طرف،دو  شيوه  تفكر  جدا  از  هم  را پديد  مي  آورند.لذا  انسان  داراي  دو  نوع  تفكر  مي  باشد:

1-تفكر متقارب (به  نزديك  شونده )   Convergent

2-تفكر  متباعد (از  هم  دور شونده)    Divergent

تفكر  متقارب

تفكر  متقارب  هميشه  كوشش  م يكند  كه  به  سوي   يك راه  حل،شعاع هاي  خود  را  تنگ  و  متمركز كند.آن  تفكري  است  استقرايي  منطقي  و داراي  تطابق  زماني ،و  اين  شيوه  انديشيدن  است  كه  مديران  آن  را  طبيعي  ترين  نوع  مي  دانند.

تفكر  متباعد

تفكر  متباعد   آن  است  كه  پاره  كند  و  در  هم  بشكند  تا  از  طرح  موجود  دور  شود .ديناسور،رهبر  پيشين  بازار  جهان  حيوانات ،از  سازگاري   و  پيشرفت  سرباز  زد.ناگهان  تعييري  در  وضع  بازار،گونه  هايي  را محو  و  نابود  كرد.عبرتي  براي  ما.

****

 

منبع : کتاب " مديريت اثربخش "-نويسنده :  جان لاكت ،ترجمه : سيد امين  الله  علوي ،انتشارات :مركز آموزش  مديريت  دولتي ،چاپ اول :1373،شمارگان :5000

http://www.fekreno.org/ARFEK8.HTM

 

 

 

http://mhm.blogsky.com/

 

خلاقيت و يادگيري در کودکان ( قسمت اول )

 

همه ما اغلب با ديدن کودکاني که رفتار قابل ملاحظه اي دارند، از آنها به عنوان کودکان نابهنجار ياد مي کنيم. برخي از معلمان نيز با ديدن چنين دانش آموزاني، بدون ارزيابي هوش و توان خلاقيت او، برخوردهاي نادرستي از خود نشان مي دهند. البته اين رويه در مورد پدر و مادران چنين فرزنداني هم صادق است. يکي از دوستان مي گويد: چند سال پيش در گفت و گو با يکي از پدران مراجعه کننده به کانون اصلاح و تربيت، متوجه شدم که پدري، فرزندش را به خاطر شيطنت، شوخ طبعي، رفتار گاه احمقانه و در نهايت زبل بازي بر زمين کوفته بود، به عبارت ديگر او با اين عمل خود، فرزند خلاق خود را ناخواسته به فرزند بزهکار مبدل کرده بود؛ چون فرزندش پس از اين رفتارهاي نابهنجار پدر، دچار دگرگوني اساسي شده بود: از آن فرزند خلاق با فکر مثبت ديگر اثري نبود. آيا او بايد اين بار خلاقيت اش را در رفتارهاي بزهکارانه دنبال مي کرد؟به راستي شما پدران و مادران و اولياي مدرسه ها، چقدر با مقوله خلاقيت و ارتباط آن با يادگيري کودکان آشنايي داريد؟ مطلبي را که خانم «نگين برات دستجردي» در اين مورد گردآوري کرده است، در ذيل مي خوانيد.

اگرچه تمدن و فرهنگ بشري نتيجه تلاش همه آدميان در تمام دوران هاست، اما غنا و عظمت آن را مديون گروه کوچکي از انسان ها هستيم که کاشف، مخترع، هنرمند يا متفکر ناميده مي شوند. از کشف آتش تا اختراع راديو و سفينه هاي فضايي، از نقاشي هاي ديواري در غارها تا آثار هنرمنداني نظير کمال الملک و پيکاسو و از اولين آثار مکتوب نانوشته ها ، سروده هاي فردوسي و شکسپير، همه محصول کار و انديشه جمع کوچکي از بشريت است. تمدن بشر مرهون انديشه خلاق آدمي بوده و دوام آن نيز بدون بهره گيري از خلاقيت که عالي ترين عملکرد ذهن انسان محسوب مي شود، غير ممکن خواهد بود. عصاره خلاقيت غيرقابل پيشگويي بودن است.

مفهوم خلاقيت و تفکر خلاق از منظر ديگران نگاهي به منابع معتبر مربوط به خلاقيت، نوآوري و تفکر خلاق نشان مي دهد که ريشه اين اصطلاح در نوع روش فکري انسان نهفته است. در حقيقت فرد خلاق کسي است که از ذهني جستجوگر و آفريننده برخوردار باشد. بررسي تعاريف خلاقيت نشان مي دهد که عده اي از آنها به ويژگي هاي شخصيتي افراد، بعضي به فرآيند و برخي نيز به نتيجه و محصول خلاقيت پرداخته اند. بنابر تعريفي، خلاقيت توانايي مرزشکني يا توانايي سفر به فراسوي چهارچوب استانداردهاي علمي – شغلي – حرفه اي و اجتماعي را در بر مي گيرد. به عبارتي ديگر خلاقيت هم درک و پذيرش الگوهاي قبلي و هم تشکيل و ابداع الگوهاي جديد را در حوزه هاي مختلف شامل مي شود.

«هالپرن» خلاقيت را توانايي شکل دادن به ترکيب تازه اي از نظرات با ايده ها براي رسيدن به يک نياز يا تحقق يک هدف مي داند. از ديدگاه «پرکينز» تفکر خلاق، تفکري است که به نحوي تشکيل شده که منجر به نتايج تازه و خلاق مي شود. خلاقيت را مي توان با اشاره به چند توانايي ذهني توصيف کرد که به توليد آثار خلاق منجر مي شود.

فرآيند آموزش و يادگيري، مي تواند تفکر خلاق را پرورش دهد و افرادي کاوشگر، آفريننده، مشکل گشا، نوآور، مولد و عامل تغيير را تربيت کند.

خلاقيت در روند شکل گيري تحقيقات تجربي و گسترده مربوط به خلاقيت به طور عمده از اواخر دهه 1950 در ايالات متحده آمريکا آغاز شده است. هر چند پيش از اين نيز مطالعاتي محدود توسط گالتون، والاس، پاتريک راس من و ديگران در زمينه خلاقيت صورت پذيرفته بود، ولي تا آن زمان خلاقيت به عنوان موهبتي که به افراد قليلي از اجتماع اعطا شده، در نظر گرفته مي شد. شوک اسپوتنيک در اواخر 1950 حرکت گسترده اي را در مراکز علمي و تحقيقاتي آمريکا و اروپا موجب گرديد. اين جنبش با هدف جبران عقب ماندگي هاي علمي – تحقيقاتي غرب و با به کارگيري امکانات مالي قابل توجه صورت پذيرفت و باعث رشد سريع تحقيقات مربوط به خلاقيت شد.

گيلفورد يکي از پيشگامان اين گرايش به حوزه خلاقيت محسوب مي گردد.هدف پروژه تحقيقاتي گيلفورد و همکاران وي آن بود که درباره ي ماهيت هوش انسان و فرآيند ذهني که منجر به ظهور رفتار خلاق مي شود، تحقيق کند.

خانواده مهمترين نقش را در کنترل و هدايت تخيل و ظهور خلاقيت دارد. اگر خانواده فرصت هاي لازم را براي سؤال کردن، کنجکاوي و کشف محيط به کودکان بدهد و هرگز آنها را تنبيه نکند، زمينه را براي رشد خلاقيت فراهم مي کنند. تنبيه و تهديدهاي مکرر، آفت خلاقيت هاي ذهن است.
 

گروه گيلفورد موفق شد قابليت هايي نظير سيالي ذهن، انعطاف پذيري و حساسيت نسبت به مسائل را کشف کند. پس از گيلفورد گروه «بارون و مک ميلان» با هدف تعيين ويژگي هاي شخصيتي افراد خلاق تحقيقات دامنه داري را در دانشگاه کاليفرنيا انجام دادند. همچنين تحقيقات پل تورنس در مورد روش هاي پرورش خلاقيت در کودکان و نوجوانان نتايج پرباري را به همراه داشت.

تايلور و همکاران با جمع آوري سرگذشت افرادي که از لحاظ علمي سرآمد محسوب مي شدند، سعي کردند خصوصيات و ويژگي هاي افراد خلاق را مشخص کنند. تحقيقات مربوط به خلاقيت از آن زمان تاکنون به طور خستگي ناپذيري ادامه يافت و روز به روز بر وسعت و غناي موضوعات مورد مطالعه افزوده مي شود. آنها چهار کارکرد عمده براي ذهن خلاق قائل هستند که عبارت اند از:

- پديد آوردن يک محصول يا خدمت جديد

- پديد آوردن کاربردي جديد از يک محصول يا خدمت جديد

- حل يک مسئله.

- حل يک منازعه.

از آنجايي که شناخت مسائل، تحليل و بازسازي اطلاعات، ابداع راه حل ها يا تعديل هاي نو يا بديع فعاليت هاي ذهني است که براي فرآيند خلاقيت ضروري است و از آنجا که خلاقيت واژه اي بسيار مبهم است و بين محققان و روان شناسان در مورد تعريف آن اتفاق نظر جامعي وجود ندارد، لذا لازم است که مفهوم خلاقيت با دقت بيشتر بررسي شود.

از جمله به اين نکته ظريف توجه شود که خلاقيت خود يک فرآيند است، نه توليد. در هر حال در مطالعه خلاقيت بايد به دو نکته بسيار مهم توجه داشت:

الف: اول اين که خلاقيت مي تواند خلق شکل ها يا صورت هاي نو از ايده ها يا توليدهاي کهنه باشد، در اين صورت عمدتاً فکرها و ايده هاي گذشته است که اساس خلاقيت هاي جديد قرار مي گيرد.

ب: دوم اين که خلاقيت امري است انحصاري و حاصل تلاش فردي و لزوماً موقعيت يا اقدامي عمومي نيست.

يعني ممکن است فردي چيزي را خلق کند که قبلاً هيچگونه سابقه ذهني از آن نداشته است، گرچه آن چه که او خلق کرده است، به صورت هاي مشابه يا کاملاً يکسان قبلاً توسط شخص ديگري و در موقعيت خاصي خلق شده باشد.

خلاقيت و يادگيري در کودکان ( قسمت دوم )

 

ويژگي هاي تفکر خلاق : ويژگي هاي تفکر خلاق عبارت اند از:

1- خلاقيت در ارتباط با ميل، رغبت و آمادگي شديد اتفاق مي افتد.

2- خلاقيت کار در نهايت ظرفيت شخصي را در بر مي گيرد، نه در حد معمول آن.

3- خلاقيت، تنظيم مجدد، بسط يا تفسير و يا بازسازي انديشه ها، نظريه ها و يا عقايد را در بر مي گيرد.

4- خلاقيت به يک مکان دروني براي ارزشيابي بيشتر از مکان بيروني آن احتياج دارد.

5- خلاقيت بعضي اوقات، از طريق پرهيز از درگيري شديد براي مدتي به منظور اجازه دادن به بروز جريان آزاد فکر تسهيل مي شود.
خصوصيات شخص خلاق يافته هاي علمي نشان مي دهد که اشخاص خلاق کم و بيش داراي خصايص ششگانه زير هستند:1- فصيح صحبت مي کنند.  2- در جو آزاد انعطاف و وفاق دارند و در جو فشار گردن کشي مي کنند.   3- در فکر کردن بيشتر واگرا و مبتکرند تا همگرا و دنباله رو.   4- حافظه خوب و فکر جوياي آنها سبب مي شود که هر چيز نوظهور را آشنا بيابند.   5- به خلق خوش و رفتار شوخ تمايل دارند.   6- به داشتن افکار احمقانه و غريب شهرت دارند. 

به آساني مي توان دريافت که بعضي از اين مختصات سبب ناراحتي بسياري از معلمان مي شود خوشبختانه عدم وفاق در زمينه خاص بيش از آنکه نمودي از شرارت ذاتي باشد، به طور ساده يک صفت مطلوب شناخته مي شود اين شناخت اولين گام معلم يا مربي در جهت حفظ اين منبع خلاقيت محسوب مي شود.

اما اين نگراني کاملاً از بين نمي رود، زيرا خلاق بالقوه در مدرسه به دفعات عديده ناموفق است و نيز خلاقان بالقوه افرادي مستقل، روشنفکر، زبان دار در حد اعلا هستند و در بعضي اوقات غير اجتماعي اند. آنان از دروس حفظي و گوش دادني عادي لذت نمي برند. دانش آموز خلاق تفکري تحليل گر، بارور و سازنده دارد. او مي تواند ذهن خود را روي يک چيز متمرکز کند و آن قدر به آن انرژي بدهد تا واقعيت امر با آفريدن تصوير کاملاً واضح و قابل درک در ذهن روشن شود و در نهايت مسئله حل گردد.

ارتباط خلاقيت و هوش برخي معتقدند که بين آزمون هاي هوش و آزمون هاي خلاقيت از لحاظ توانايي مورد اندازه گيري هم پوشي زيادي وجود دارد و در کل جمعيت بين نمره هاي آزمون هوش و آزمون هاي خلاقيت همبستگي مثبت ديده مي شود.

البته برخي ديگر معتقدند همبستگي بين آزمون هاي خلاقيت و هوش بسيار پايين است. بنابراين از روي نمرات هوش کودکان نمي توان ميزان خلاقيت آنها را پيش بيني کرد. به طور کلي چنين به نظر مي رسد که آزمون هاي خلاقيت، دسته اي از ويژگي هاي ذهني را مي سنجند که آزمون هاي هوش قادر به اندازه گيري آنها نيستند. اين وضعيت درباره رابطه بين خلاقيت و پيشرفت تحصيلي نيز صادق است، بدين معني که بين نمرات آزمون هاي خلاقيت و نمرات آزمون هاي پيشرفت تحصيلي نيز ضريب همبستگي بالايي به دست نيامده است، اما با وجود همبستگي ناچيز بين نمرات آزمون هاي هوش و پيشرفت تحصيلي نبايد انتظار داشت که افراد خلاق را در ميان افراد داراي هوش پايين يافت.

والدچ و رانکو ضمن تأييد اين مطالب اظهار مي دارند که داشتن حداقلي از هوش، براي خلاقيت ضروري به نظر مي رسد. بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد افراد ، با هوش بالاتر از حد متوسط معمولاً در آزمون هاي خلاقيت نمره هاي بالايي مي گيرند. البته از سطح هوشي معيني به بالا (مثلاً بالاتر از 120) رابطه بسيار ناچيزي بين هوش و نمره ها خلاقيت ديده مي شود.

چه بسيار کودکاني با هوش بهره هايي بسيار بالا، در آزمون هاي خلاقيت نمره هاي بسيار پاييني دارند و از سوي ديگر کودکاني که از لحاظ هوش مختصري بالاتر از حد متوسط هستند، اما در آزمون هاي خلاقيت نمره هاي بسيار بالايي به دست مي آوردند. نتيجه اينکه گرچه خلاقيت بسيار پيچيده است، ولي انجام يک عمل خلاق يا کارهاي برجسته و فوق العاده صرفاً نتيجه ضريب هوشي بيشتر و بالاتر نيست.

حال اين پرسش پيش مي آيد که هوش و خلاقيت، دو مفهوم مترادف يا دو خصوصيت کاملاً متفاوتند؟

روان شناسان براي پاسخ به اين پرسش با استفاده از روش تحليل عوامل يا الگوهايي از ساخت توانايي ذهني انسان به دست آورده اند که از جمله آنها الگوي اسپيرمن، ورئون، ترستون و گيلفورد است.

در الگوي اسپيرمن و ورئون، خلاقيت يکي از عوامل گروهي کوچک و محدود است که در سطح استعداد عددي يا مکانيکي به شمار مي آيد، ولي گيلفورد با کنار گذاشتن مفهوم هوش عمومي، خلاقيت را يکي از 5 عمل اصلي ذهن مي داند و از آن تحت عنوان تفکر واگرا در برابر تفکر همگرا سخن مي گويد. آزمايشات والاج و آندرسون و کروبلي نشان داده است که افراد خلاق طبقات ادراکي گسترده تري از محيط مي گيرند و در واقع مي توان گفت که گسترش طبقه ادراکي يکي از مشخصات بارز افراد خلاق است.

حذف يا سانسور شناختي در فرد خلاق کمتر صورت مي گيرد و از سويي توجه گسترده او به محيط سبب مي شود که در آن واحد، با عناصر متعددي سر و کار داشته باشد و به اشتباه کردن و تجديد نظر در رفتار عادت کند. در نتيجه نسبت به ديگران انعطاف پذيري ذهني بيشتري دارد. دل به دريا مي زند و راه حل هاي گوناگون را مي آزمايد. مک کينون بر مبناي چند معيار مختلف خصوصيات فردي گروه برجسته اي از نويسندگان رياضي دانان و ... را بررسي کرد.

نتايج تحقيقات او نشان مي دهد که هر گروه از اين افراد خلاق، از هوش بسيار بالايي برخوردارند و قدرت تخيل قوي دارند، فرد گرا، مستقل و خودپرورند. از ذوق و احساس هنري بهره مندند، بر رفتار خود تسلط دارند و پيشرفت فردي و استقلال را به پيشرفت از طريق همرنگي با ديگران ترجيح مي دهند و به آساني مي توانند از فرآيندهاي فکري ثانويه (تفکر منطقي) به فرآيندي فکري ابتدايي وارد شوند.

خانواده و خلاقيت  بدون شک خانواده مهم ترين نقش را در کنترل و هدايت تخيل و ظهور خلاقيت دارد. اگر خانواده فرصت هاي لازم را براي سؤال کردن، کنجکاوي و کشف محيط به کودکان بدهد و هرگز آنها را تنبيه نکند، زمينه را براي رشد خلاقيت فراهم مي کنند. تنبيه و تهديدهاي مکرر، آفت خلاقيت هاي ذهن است. فرزندان خلاق در خانه به آرامش رواني، اطمينان خاطر و اعتماد به نفس قوي نياز دارند.

هرچند شواهد کامل نيست، اما برخي تحقيقات نشان مي دهد که والدين کودکان خلاق در رفتار خود هماهنگي کمتري نشان مي دهند، کودکان خود را آن گونه که هستند، قبول دارند و آنها را به کنجکاوي درباره اشياء و امور تشويق مي کنند و کودکان خود را در انتخاب موضوعات مورد علاقه آزاد مي گذارند و کارها و برنامه هاي آنان را تحت نظر دارند و پي گيري مي کنند.

لذا شايسته است والدين تا آنجا که امکان دارد کودکان خود را مستقل بار آورند و در ايجاد اعتماد به نفس، آنان را ياري کنند و دستاوردهاي آنان را با آغوش باز پذيرا شوند و هنگام شکست، به جاي سرزنش راهنما و راهگشاي مشکلات کودکان خود باشند، تا کودکان بتوانند ضمن احساس ارزشمندي در انجام کارها، راه حل ها و عقايد غير معمول و دور از ذهن را نيز بيازمايند، چرا که چنين کارهايي پايه و مايه اصلي خلاقيت است.

مدرسه و خلاقيت کودکان  علاوه بر خانواده، مدرسه نيز نقش بسيار مهمي در شکوفايي خلاقيت هاي کودکان دارد. سن ورود به مدرسه سن بسيار حساس و بحراني در ارتباط با خلاقيت هاي ذهني است. عواملي چون تکاليف درسي، تأکيد بر محفوظات، اجراي برنامه هاي هماهنگ و انتظار رفتارهاي يکسان از کودکان، عدم توجه به تفاوت هاي فردي، عدم شناخت يا بي توجهي به ويژگي هاي کودکان خلاق سبب مي شود که قدرت خلاقيت آنان به تدريج کاهش يابد. براي اين که مدرسه بيشترين نقش را در پرورش و خلاقيت کودکان داشته باشد، روان شناسان پيشنهاد کرده اند که در مدارس مسائلي را که به ياد گيرندگان ارائه داده مي شود طبقه بندي کنيد و دستاوردهاي خلاق ياد گيرندگان را مورد تشويق قرار دهيد.  همچنين مدارس نبايد تجارب کودکان را به موارد بخصوصي محدود کنند و نسبت به اختلافات فردي ياد گيرندگان با احترام برخورد کنند و در پرورش استعدادهاي ويژه آنان بکوشند

 

 

http://www.tebyan.net/Teb.aspx?nId=16196

 

دانش آموز خلاق

آشنایی

·         دانش آموزان خلاق اغلب با آب وتاب حرف می زنند.

·         جزییات را می‌گویند و رفتارهایشان را به نمایش می‌گذارند.

·         می‌خواهند مطرح شوند.

·         دنبال سوژه می‌گردند تابرنامه ریزیبکنند.

خصوصیات دانش آموزان خلاق

·         دقت و توجه شدید در گوش دادن ، مشاهده کردن یا انجام دادن کاری

·         استفاده از قیاس در صحبت کردن

·         ابراز هیجان در اثر یک اکتشاف

 

·         عادت به پرسیدن سوال و آزمودن نتایج

·         یادگیری از روی ابتکار شخصی

·         عادت به گلچین و وارسی منابع مختلف (کتاب، تلویزیون، سوال از استاد، رایانهو...)

 

·         صداقت و میل شدید به اطلاع یافتن از امور

·         طرح سوالات عجیب و غیر معمول بالاتر از سطح علمی و سن دانش آموزان

·         نگاه کردن با دقت به اشیا

 

·         اشتیاق در صحبت کردن در مورد کشفیات دیگران

·         مستقل عمل کردن و حساستقلال طلبیبالا

·         شور و نشاط و مشغولیتهای شدید جسمانی

 

·         ادامه کار بعد از تمام شدن وقت (نقاشی کردن بعد از زنگ تفریح ، گوش دادن بهموسیقی و ...)

·         دقت نظر فوق‌العاده و الگو برداری در نگاهها

·         استفاده از نظرات و اشیا برای دستیابی به یک هدفی معین

 

·         پی بردن به روابط در اموری که به ظاهر از هم بی‌ارتباطند.

·         طرح رابطه‌ها مانند اینکه وقتی برف آب می‌شود رنگ سفید آن کجا می‌رود.

·         میل به اطلاع یابی و کشف احتمالات

 

·         علاقه مندی به چیستان و معماها و یافتن پاسخشان

·         فکر کردن به چیزی که در تلویزیون ، رایانه و سایر رسانه‌ها نشان داده می‌شود.

·         استفاده از اکتشاف یا تجربه

·         بررسی و مطالعه الگوهای اختراعی دانشمندان

 

·         مطالعه خاطرات و سخنان دانشمندان و بزرگان

·         معاشرت و صحبت با بزرگان و دبیران و احساس لذت از این صحبتها

·         دست کاری روابط ریاضی برای ایجاد رابطه جدید

·         علاقه‌مندی بهفشرده‌سازی و خلاصه‌نویسیمطالب

 

http://daneshnameh.roshd.ir

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 07 اسفند 1393 ساعت: 10:07 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره درآمدی بر تفکر خلاق,خلاقیت چیست؟,روش های خلاق,تفكر خلاق,تفكر متقارب,