ارزش و مقام معلم

شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد كه بتواند شان خداوند و پیامبران را در وجود خود محقق سازد و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد. لذا در این تعریف شهید مرتضی مطهری یكی از آن معلمان راستین است كه اولاً با نگاه تركیبی به همه معارف بشری نظر می كند و ثانیا تمامی تلاشهای علمی و عملی را مقدمه ای برای عبادت می داند و در این راه به مرحله سوم دینداری راه می یابد و با شهادت، عبادت عملی و علمی خود را كامل می سازد . به همین مناسبت روز شهادت این بزرگ مرد فرزانه (12 اردیبهشت )را روز معلم نامیدند

هنر معلمی:

معلمی شغل و حرفه نیست، بلکه ذوق و هنر توانمندی است معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت لایزال الهی نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی است. در نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد، به این هنر خداوند اشاره شده است:

اقرا باسم ربک الذی خلق، خلق الانسان من علق، اقرأ و ربک الاکرم، الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم. (علق: 1ـ 5) بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید. انسان را از خون بسته سرشت بخوان ! و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم، آموخت به انسان آنچه را که نمی دانست.

در این آیات خداوند، خود را ?معلم? می خواند و جالب این که معلم بودن خود را بعد از آفرینش پیچیده ترین و بهترین شاهکار خلقت، یعنی انسان آورده است. مقام معلم بودن خدا، بعد از آفرینش قرارداد. نوعی انسانی را که هیچ نمی دانست، به وسیله قلم آموزش

داد که این از اوج خلاقیت و هنر شگفت خداوند در امر آفرینش حکایت دارد:

چو قاف قدرتش دَم بر قلم زد هزاران نقش بر لوح عدم زد

از این رو، می توان گفت که هنر شگفت معلمی از آن خداوند عالم است.

شهید ثانی رحمت الله درباره هنر معلمی خداوند می فرماید:

خداوند از آن جهت به وصف (اکرمیت) و نامحدود بودن کرامتش، توصیف شد که علم و دانش را به بشر ارزانی داشته است. اگر هر مزیت دیگری، جز علم و دانش، معیار فضیلت به شمار می رفت، شایسته بود همان مزیت با وصف (اکرمیت) در ضمن این آیات همراه و هم پا گردد و آن مزیت به عنوان معیار کرامت نامحدود خداوند به شمار آید. کرامت الهی در این آیات با تعبیر ?الاکرام? بیان شده است. چنین تعبیری می فهماند که عالی ترین نوع کرامت پروردگار نسبت به انسان با والاترین مقام و جایگاه او، یعنی علم و دانش هم طراز است.

به همین جهت امام خمینی (ره) می فرمود:

معلم اول خدای تبارک و تعالی است ..... به وسیله وحی؛ مردم را دعوت می کند به نورانیت؛ دعوت می کند به محبت؛ دعوت می کند به مراتب کمالی که از برای انسان است.

معلّمی برتر از شهادت

حضرت امام جعفر صادق (ع) می فرمایند:? هنگامی که روز قیامت شود، خداوند تمام انسان ها را جمع می کند و چون ترازوی اعمال نهاده شد و خون شهیدان را با مرکب قلم عالمان و معلمان بسنجند، ارزش مرکب آنان بر خون شهیدان فزونی خواهد داشت ?. این ارزش بدان جهت است که شهیدان در سایة علم و تربیت معلمان و تعلیم شایستة آنان به خدا راه یافته و لیاقت شهادت نصیبشان شده است.

توصیه امام سجاد (ع) به دانش آموزان

امام سجاد (ع) در زمینة حفظ حقوق معلم می فرماید: ? حق معلم بر تو آن است که همواره، با دیدة تعظیم و تکریم به او بنگری، مجلس او را گرامی بداری و به سخنانش با دقت گوش دهی، رو به جانب او بنشینی و صدایت را در حضورش بلند نکنی ?.

لزوم دلسوزی معلم نسبت به شاگرد

مرحوم شهید ثانی در مورد لزوم دلسوزی معلم نسبت به شاگرد می نویسد: ? معلم باید دربارة شاگردان، خواهان اموری باشد که نسبت به آنها، در خود احساس علاقه و دوستی کند. و از هرگونه شر و بدی که برای خویش نمی پسندد برای شاگردانش نیز نپسندد؛ زیرا این گونه دلسوزی و برابر اندیشی نسبت به شاگردان، حاکی از کمالِ ایمانِ معلم و حُسن رفتار و برادری، نمایانگر روح تعاون و همبستگی معلم نسبت به آنان می باشد? .

حقوق معلم در آینة فرمایشات حضرت سجاد (ع)

حضرت سجاد (ع) در فرمایشات خود سفارش بسیاری در حفظ حقوق معلم از سوی شاگردان دارند و می فرماید:? حق کسی که عهده دار تعلیم توست آن است که او را بزرگ شماری و مجلس او را سنگین بداری و نیکو به وی گوش فرا دهی و روی خود را بر او کنی و با او بلند سخن نگویی و کسی را که از او چیزی می پرسد تو پاسخ ندهی و بگذاری که خود او پاسخ گو باشد و در مجلس او با هیچ کس به صحبت ننشینی و در محضر او بدگویی از کسی نکنی و اگر از او در نزد تو بدگویی شد از او دفاع کنی و عیب پوشش باشی و فضایل و مناقب او را آشکار کنی و با دشمنش همنشینی نکنی و با دوستش دشمنی نورزی؛ پس چون چنین کردی، فرشتگان خدای تعالی به سود تو گواهی خواهند داد که مقصد و مقصود تو از او و فرا گرفتن دانش او فقط برای خدا بوده نه به خاطر مردم ?.

داستانی زیبا از رابطه شاگرد و معلم:

بهترین نوع این رابطه که سرشار از ادب و فروتنی است، در داستان حضرت موسی (ع) به عنوان شاگرد و حضرت خضر (ع) در مقام معلم ـ نمود دارد. موسی (ع) مأمور شد تا از بنده ای صالح به نام خضر (ع) کسب علم کند. قرآن آغاز گفت و گوی این معلم و شاگرد را این چنین بیان می کند:

قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشداً * قال انک لن تستطیع معی صبراً * و کیف تصبرعلی ما لم تحط به خبراً * قال ستجدنی ان شاء الله صابراً و لا اعصی لک امراً * قال فان اتبعتنی فلا تسئلنی عن شی ءٍ حتی احدث لک منه ذکراً. (کهف: 66 ـ 70) موسی به او گفت: ?آیا از تو پیروی کنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده که مایه رشد است به من بیاموزی؟ گفت : ?تو هرگز هم پای من نمی توانی صبر کنی و چگونه در مورد چیزهایی که از آن شناخت نداری، شکیبایی می کنی؟? گفت: ?اگر خدا بخواهد، مرا شکیبا خواهی یافت و در هیچ کاری

نافرمانی تو نمی کنم?. گفت: اگر به دنبال من آمدی، چیزی از من مپرس تا خودم از آن با تو سخن بگویم.?

معلمی در کلام امام خمینی (ره):

نقش معلم در جامعه، نقش انبیاست؛ انبیا هم معلم بشر هستند. تمام ملت باید معلم باشند؛ فرزندان اسلام تمام افرادش معلم باید باشند و تمام افرادش متعلم.

معلم در سخنان مقام معظم رهبری:

دست توانای معلم است که چشم انداز آینده ما را ترسیم می کند. اگر می بینید که امیرمؤمنان، مولای متقیان علی (ع) می فرماید: ?من علمنی حرفاً فقد صیرنی عبداً؛ هرکس چیزی به من بیاموزد، مرا غلام خویش کرده است.? این بیان برای ما درس است تا معلمان، قدر

خود را بدانند و تشخیص دهند که چقدر، وجود آنها در سرنوشت یک ملت مؤثر است.

معلم در کلام استاد مطهری:

معلم باید نیروی فکری متعلم را پرورش دهد و او را به سوی استقلال رهنمون شود. باید قوه ابتکار او را زنده کند؛ یعنی در واقع، کار معلم آتش گیره دادن است. فرق است میان تنوری که شما بخواهید آتش از بیرون بیاورید و در آن بریزید تا آن را داغ کنید و تنوری که در آن هیزم و چوب جمع است و شما فقط آتش گیره از خارج می آورید و آن قدر زیر این چوب ها و هیزم ها قرار می دهید که اینها کم کم

مشتعل شود.

مقام معلم

می توان در سایه آموختن گنج عشق جاودان اندوختن

اول از استاد، یاد آموختیم پس، سویدای سواد آموختیم

از پدر گر قالب تن یافتیم از معلم جان روشن یافتیم

ای معلم چون کنم توصیف تو چون خدا مشکل توان تعریف تو

ای تو کشتی نجات روح ما ای به طوفان جهالت نوح ما

یک پدر بخشنده آب و گل است یک پدر روشنگر جان و دل است

لیک اگر پرسی کدامین برترین آنکه دین آموزد و علم یقین

استاد  شهریار

چکیده

آموزش، از شئون الهی است و خداوند، این ویژگی را به پیامبران و اولیای پاک خویش ارزانی کرده است تا مسیر هدایت را به بشر بیاموزند و چنین شد که تعلیم و تربیت، به صورت یکی از سنت های نیک آفرینش در آمد. معلمی، کرامتی سترگ و تحفه ای آسمانی است که خداوند به انسان داده است. از زلال وجود معلم، نهال های تشنه دانش، در کویر نادانی سیراب می شوند. کوشیده ایم سیمای واقعی معلم را ابتدا از زلال کلمات بزرگان دین و سپس در قالب داستان ها و حکایت هایی آموزنده ترسیم کنیم تا شاید اندکی از مقام والای معلم قدردانی کرده باشیم.

معلمی از دیدگاه بزرگان

معلم از دیدگاه معصومان علیهم السلام

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله : «در میان صدقه هایی که مردم می دهند، هیچ صدقه ای ارزنده تر از یاد دادن علم و دانش نیست».

امام علی علیه السلام : «کسی که در مقام هدایت و آموزش قرار می گیرد، باید بیش از آموختن به دیگران، خود را پالایش روحی کند و ادبِ رفتاری اش، بیش از ادب گفتاری اش باشد».

امام سجاد علیه السلام : «اگر معلم وظیفه معلمی را بداند و به آن عمل کند، خداوند نعمت دانش را بر او بیشتر خواهد کرد».

معلمی در کلام امام خمینی رحمه الله

حضرت امام خمینی رحمه الله درباره مقام معلم می فرماید: «نقش معلم در جامعه، نقش انبیاست؛ انبیا هم معلم بشر هستند. نقش معلم، بسیار حساس و مهم است و مسئولیت بسیار زیادی دارد. نقش مهمی است که همان نقش تربیت است که اخراج من الظلمات الی النور است. معلم، امانت داری است که [امانت او] غیر از همه امانت هاست؛ انسان، امانت اوست. امانت های دیگر را اگر کسی خیانت به آن بکند، خلاف کرده است، اما امانت اگر انسان باشد، اگر خدای نخواسته به این امانت خیانت شد، یک وقت می بیند خیانت به یک ملت است، خیانت به یک جامعه است، خیانت به اسلام است. معلم، امانت دار نسلی است که تمام مقدّرات یک کشور، به آن نسل سپرده می شود و تربیت شما باید همراه با تعلیم باشد».

معلمی در کلام مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری در مورد معلم می فرماید: «شما [معلم ها] در سر کلاس، نه فقط درسی که می دهید، بلکه نگاهی که می کنید، اشاره ای که می کنید، لبخندی که می زنید، اخمی که می کنید، حرکتی که انجام می دهید و لباسی که می پوشید، بر روی دانش آموز اثر می گذارد. ما به خودمان که مراجعه می کنیم، عمیق ترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگر ریشه یابی کنیم، در انتهای خط، یک معلم را مشاهده می کنیم. معلم است که ما را می تواند شجاع یا جَبان، بخشنده یا بخیل، فداکار یا خودپرست، اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ، یا منجمد و بسته و پای بند به تفکرات جامد بار بیاورد. معلم است که می تواند ما را متدین، باتقوا، پاک دامن، یا خدای ناکرده بی بندوبار، بار بیاورد. معلم چنین نقشی دارد. این ارزش معلم است و این تأثیر معلم است».

معلم اول و نخستین درس

معلمی در قرآن به عنوان جلوه ای از قدرت بی پایان الهی، نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی دانسته شده است و در آیات اول تا پنجم سوره علق، خداوند، خود را معلم می خواند. امام خمینی رحمه الله در این مورد می فرماید: «معلم اول، خدای تبارک و تعالی است... . به وسیله وحی، مردم را دعوت می کند به نورانیت، دعوت می کند به کمال، دعوت می کند به محبت، دعوت می کند به مراتب کمالی که از برای انسان است».

داستان هایی از معلمان

گشاده رویی معلم

زنی از بانوان مدینه خدمت حضرت زهرا علیهاالسلام رسید و پرسشی را مطرح کرد. حضرت پاسخ داد. او پرسش های دیگری کرد و باز حضرت پاسخ داد تا اینکه به پرسش دهم رسید و آن حضرت پاسخ فرمود. در آن لحظه، آن زن شرمنده شد و گفت: بیش از این مزاحم نمی شوم. حضرت فاطمه علیهاالسلام با گشاده رویی فرمود: هر چه می خواهی بپرس. اگر به کسی صدهزار دینار بدهند که بار سنگینی را بر بامی ببرد، آیا با توجه به آن مزد زیاد، احساس خستگی می کند؟ گفت: نه. فرمود: من در مقابل هر پاسخ که به تو می دهم، مزدی هزاران بار بیش از آن می گیرم و شایسته است هرگز خسته و ملول نشوم.

امام حسین علیه السلام و مقام معلم

شخصی به نام عبدالرحمان، مدتی آموزگار کودکان و نوجوانان بود. یکی از فرزندان امام حسین علیه السلام نیز به مکتب او می رفت. معلم، آیه شریفه «اَلْحَمْدُ للّه رَبّ العالَمینَ» را به کودک آموخت. امام حسین علیه السلام به دلیل این کار نیک، هزار دینار طلا همراه با پارچه هایی گران قیمت و مرواریدهایی بسیار به معلم او هدیه داد. شخصی از امام پرسید: آیا آن همه پاداش به معلم رواست؟ حضرت در پاسخ فرمود: آنچه به او دادم، چگونه با ارزشِ آنچه به پسرم آموخت برابری می کند.

ابن سینا و ابن مسکویه

ابوعلی سینا هنوز به بیست سالگی نرسیده بود که بسیاری از علوم زمان خود را فراگرفت و در علوم الهی، طبیعی، ریاضی و دینی، سرآمد عصر شد. روزی به مجلس درس ابوعلی بن مسکویه، دانشمند معروف آن زمان حاضر گردید. سپس با کمال غرور، گردویی را جلو ابن مسکویه افکند و گفت: مساحت سطح این را تعیین کن. ابن مسکویه جزوه هایی از یک کتاب را که در علم اخلاق و تربیت نوشته بود، به ابن سینا داد و گفت: تو نخست اخلاق خود را اصلاح کن تا من مساحت سطح گردو را تعیین کنم. بوعلی از این گفتار شرمسار شد و این جمله، راهنمای اخلاقیِ او در همه عمر قرار گرفت.

معلم و شکوفایی شاگرد

روزی ابوعلی سینا از جلوی آهنگری می گذشت. کودکی را دید که از آهنگر مقداری آتش می خواهد. آهنگر گفت: ظرفت را بگیر تا آتش در آن بریزم، ولی چون کودک ظرف نیاورده بود، بی درنگ خم شد و مقداری خاک از زمین برداشت و کف دست خود پهن کرد و گفت: بریز. ابن سینا از تیزهوشی او در شگفت ماند. جلو رفت و نام کودک را پرسید. پسرک گفت: نامم بهمنیار است و از خانواده ای زرتشتی هستم. ابن سینا او را به شاگردی خود پذیرفت و در تربیتش کوشید. بهمنیار اسلام پذیرفت و یکی از حکیمان و دانشمندان روزگار خود شد.

فروتنی معلم

آیت اللّه العظمی بروجردی با اینکه مقام مرجعیت داشت، ولی با شاگردانش بسیار فروتنانه برخورد می کرد. ایشان گاه در درس، با بعضی از طلبه ها مباحثه تندی می کرد، ولی پس از درس از آنان عذر می خواست تا از مجلس درس با افسردگی خارج نشوند. از این رو، با خود عهد کرد اگر با کسی تندی کند، یک سال پی در پی روزه بگیرد. از روی اتفاق، روزی سر درس تندی کرد. به همین دلیل، به عهد خویش عمل نمود و دوازده ماه پی در پی روزه گرفت و از آن پس، تا آخر عمر کسی را ناراحت نساخت.

معلمی علامه

یکی از شاگردان علامه طباطبایی، جلسه درس و بحث ایشان را الگویی آموزشی و بسیار مفید برای حق جویان می داند و می فرماید: «علامه خیلی آرام و آهسته تدریس می کرد. از پراکنده گویی پرهیز داشت. در عوض، کم گوی و گزیده گو بود و بحث ها را با عباراتی کوتاه، اما متین و محکم بیان می کرد. وقتی می خواست درسی را آغاز کند، نخست موضوع را روشن و ابعادش را تشریح می کرد و بعد به استدلال در مورد آن می پرداخت. اگر حتی می خواست نظر فردی را رد کند یا مورد انتقاد قرار دهد، از عبارات ملامت گونه و سرزنش کننده استفاده نمی کرد. جلسه درس ایشان به صورتی بود که اگر شاگردی به درس ایشان انتقادی داشت، با مهربانی سخن او را گوش می داد و با کمال احترام او را متقاعد می کرد. علامه از اینکه با صراحت بگوید نمی دانم، ابایی نداشت. بارها اتفاق می افتاد که می گفت باید این موضوع را ببینم یا اینکه لازم است در خصوص آن فکر کنم، بعد جواب دهم».

رجایی، معلم شهید

شهید رجایی در سال 1312 در قزوین به دنیا آمد. او با همت مادرش دوره ابتدایی را در شهر قزوین به پایان برد و سپس به تهران رفت. رجایی هم زمان با کار و فعالیت، به طور متفرقه ادامه تحصیل داد و پس از دانش آموختگی، با راهنمایی آیت اللّه طالقانی به معلمی روی آورد. شهید رجایی به معلمی عشق می ورزید و کلامش این بود که: «اشتباه کردم شغل معلمی را انتخاب کردم؛ چون مسئولیت آن خیلی سنگین است. اگر قرار باشد بار دیگر آزادانه شغلی را انتخاب کنم، باز همین اشتباه را تکرار می کنم.» او همچنین می گفت: «معلمی شغل نیست؛ عشق است. اگر به عنوان شغل انتخابش کرده ای، رهایش کن و اگر عشق توست، مبارکت باد».

مدال معلم

یک سال به آقای رجایی خبر دادند معلم نمونه شده است، آیا حاضر است برای دریافت مدال معرفی گردد. او با بی تفاوتی گفت آن را لازم ندارد و در مقابل تعجب مدیر و دیگران گفت: اگر دانش آموزی به هنگام تدریس، درسش را خوب بفهمد و لبخند رضایت بر لبانش نقش بندد، همان مدال معلم است و به آن افتخار خواهد کرد.

تدریس بدون دانش آموز

یکی از شاگردان شهید رجایی می گوید: بر اساس رسمی نادرست، یک سال دو سه روز مانده به پایان اسفند ماه، بچه ها کلاس ها را تعطیل کرده بودند. آقای رجایی را دیدم که سر ساعت وارد کلاس شد و بعد از مدتی با دستی گچی از کلاس بیرون آمد. فورا وارد کلاس شدم. با شگفتی دیدم مطالب درس جدید را بر تخته نوشته و پیامی به این مضمون به دانش آموزان داده است: «من برای انجام وظیفه به کلاس آمدم و درس را نوشتم. سال نو را به همه تبریک می گویم».

مدیریت کلاس در مقابل یادگیری فعال

برای بیشتر معلم ها این شرایط کلاس خیلی خوب را به تصویر می کشد .

با این وجود اولین نگرانی معلمان جدید ( همانند بسیاری از معلمان با تجربه ) مدیریت کلاس است .

 همچنین مدیران و والدین توقع دارند معلمان کنترل کلاسهایشان را به دست گیرند . بارزترین نشانه مدیریت موثر کلاس زمانی است که بچه ها تکالیف تعیین شده معلم را به آرامی تمرین می کنند .

هر چند که سرو صدا و بی نظمی پیشنهاد نمی شود اما معلم ممکن است هنوز نگران باشد که وسایل و زمان لازم برای به دست آوردن چنین کلاسی تلف شده است.

مشکلاتی در مدیریت کلاس اغلب در آموزش پیش دبستانی وجود دارد . تاکید بر یادگیری مستقیم از معلم در یک محیط محدود، شور و نشاط و توسعه یادگیری در کلاس را از بین می برد .

در یک محیط بازی بچه ها به یادگیری ترغیب می شوند . آنها به نوبت طرحهای بازی را برای همدیگر توضیح می دهند و با توجه به تواناییهای فزاینده خود به حل کردن مسايل پیچیده و تصمیم گیری مشغول می شوند .

در محیط مدرسه سنتی علایق و عقاید کودکان در مقایسه با علایق و عقاید معلمان کمتر مورد تایید قرار می گیرد . چنین تمهیدات یک جانبه ای در بین کودکان ممکن است به خاتمه زود هنگام پاره ای از نقش آنها (به عنوان دانش آموز و یکی از ارکان مدرسه ) منجر شود.

همچنین در مدت زمانی که صرف می شود استاندارد رفتاری تحت فرمان معلم ، مورد قبول واقع شود،  فرصت یادگیری به هدر میرود .

 مدت زمانی را در نظر بگیرید که در کلاسهای زیادی به انتظار پیروی از یک استاندارد رفتاری صرف می گردد . مانند مدت زمان تشکیل یک صف مستقیم، ساکت نشستن ، وسایل را بی حرکت نگه داشتن یا نگاه کردن به معلم .

 بسیاری از معلمان توجیه می کنند که دانش آموزان به این موقعیتها نیاز دارند تا کنترل خود را بیاموزند . متاسفانه در بعضی از این محیط ها آنها حتی تغییر ظاهری بسیار کمی را در رفتارشان به کار می بندند  .

در نهایت تاکید بر مدیریت در دوران پیش دبستانی نا بجا می باشد زیرا از نظر توسعه نا مناسب است . کودکان فقط فراگیران فعال نیستند ، آنها به سبب قدرت استدلال بسیار بالا موجودات فعالی هستند .

 پیاژه در نظر یه خود استدلال می کند که کودکان از طریق شنوایی و تفکر چقدر می توانند یاد بگیرند . مرحله (تفکر قبل از عمل ) نشان می دهد که کودکان از 6 یا 7 سالگی شکل دادن تصاویری را در مغزشان شروع می کنند .

به عبارت دیگر ، توانایی کودک برای شکل دادن یک طرح منطقی برای تحرک کاملا محدود می باشد . از این رو ، او به تحرک و فعالیتهای دستکاری جسمانی به عنوان یک ویژگی آموزشی نیاز دارد. علاوه بر این ، تمایل به موفقیت یا رقابت ، کودکان را به انطباق و وفق دادن اطلاعات ادراکی سوق می دهد همان طور که فعالانه در یادگیری یک وظیفه شرکت می کنند .

 بنابراین در حالی که دانش آموزان فعالانه به تمرین مهارت درگیرند ، ارايه اطلاعات قبل از مشارکت ممکن است به اندازه آموزش (به عنوان عامل تقویت کننده ) مفید نباشد .

 علاوه بر این ، در نظر بگیرید که کودکان قابلیت زیادی برای یادگیری از یکدیگر دارند . به یقین تمرین بی سر و صدا با کاهش بازخوردها از سوی همسن و سالانشان مانع یادگیری آنان از دیگران می شود . همچنین فرصتهای حل کردن مشکلات همسن و سالان نیز از این طریق حذف می گردد

منبع:ماه نامه زیور ورزش

                       ***************************************

علل بی نظمی دانش آموزان در کلاس درس و شیوه های برخورد با آن

 بسیاری از معلمان و حتی مدیـران مـدارس از دانش آموزانی که به اعتقاد آن ها شلوغ هستند و رفتارهای نا خواسته و نا مناسبی از خود بروز می دهند و به این ترتیب نظم و انضباط مدرسه و کلاس درس را دچار اخلال می کنند گله دارند . هر کدام از این افراد واکنش های متفاوتی در مقابل این نوع دانش آموزان از خود نشان می دهند و تصمیم گیری ها ی آنان در این زمینه هم متفاوت است . معمول ترین و آشکار ترین این تصــمیـم گیـری ها  برای کاهش یا از بین رفــتن بی نظمی ، گرفتن تعهد کتبی از دانش آموزان و در صورت تکرار از والدین آنان ، تهدید به تنبیه و حتی عملی کردن آن و در نهایت اخراج موقتی از کلاس و مدرسه است . از این رو ،  نگارش این مقاله و مطالعه ی آن ،  به معلمان و مدیران کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند .

 در زمــینه ی بی نظــمی دانــش آمــوزان در کـلاس درس ، معلمان بایــد به سه سوال پاسخ دهند :

  1) علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان کدام اند ؟

 2 ) چگونه می‌توان از بروز و ظهور رفتار های نا مناسب دانش آموزان ، که نظم و انضبــاط را به مخاطره مي اندازند ،  پیشگیری کرد ؟

3 ) به هنگام وقوع رفتار های نا مطلوب دانش آموزان ، چه باید کرد ؟

 برای پاسخ دادن به این سوال هــا به عــبارت دیــگــر ،  شنا سایی علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان در مجموعه عامل های متعدد  ،  باید زیر مجموعه ای از عوامل کشف شوند تا با ارائه ی راه کار های کاربردی برای از بین بردن یا کاهش آن ها ، تغییرات مناسب و مثبت در کیفیت نظم و انضباط مدرسه ایجاد شود. در این ارتباط ، کارگاهی با حضور عده ای از معلمان با تجربه در مراکز تربیت معلم یاسوج برگزار شد . حاصل چند جلسه بارش مغزی در این کار گاه برای پاسخ به سوال های یاد شده ،  بررسی شد . سپس با اندکی دخل و تصرف و تغییر در دید گاه های افراد  ،  این مقاله برای استفاده ی معلمان و مدیران مدارس و دست اندر کاران تعلیم و تربیت تهیه و تنظیم شد.

علل بی انضباطی دانش آموزان را می توان با توجه به ابعاد در یک مقاله نمی گنجد ،  اما به دلیل کاربردی بودن بحث وجلوگیری از طولانی شدن آن  ابتدا به ذکر علل و عوامل کلی بی انـضباطی دانــش آموزان می پردازیم ، آنگاه حاصل هم اندیشی معلمان با جربه را در این زمینه به طور مختصر بررسی می کنیم و در پایان هر قسمت  ، راهکار های عملی برای جلوگیری از بی انضباطی دانش آموزان را به منظور برقراری نظم و انضباط در مدرسه ارائه می کنیم .

 علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد :

الف ) علل مربوط به دانش آموزان (ویژگی های فردی آنان ) ؛

ب ) عوامل مربوط به معلم ؛

ج ) عوامل مربوط به فضای مدرسه  ، کلاس درس و کارکنان ستادی مدرسه ؛

 د) ویژگی های خانوادگی دانش آموزان ؛

 و ) عوامل اجتماعی .

 نظم و انضباط تعاریف متعددی دارد. عده ای کنترل رفتار فرا گیرند گان و تسلط بر عوامل رفتاری آنان را انضباط می نامند . برخی دیگر معتقدند نظم و انضباط شامل هر نوع سازماندهی در محیط مدرسه و کلاس است ،  به نحوی که سبب افزایش یاد گیری شود . صفوی ( 1383 ) می گوید« انضباط عبارت است از اعمال قواعد و مقرراتی که یاد گیری از تسهیل می کند و اخلال در کلاس را به حداقل کاهش می دهد (ص 266 ) . لو فرانسوا (1991 ) معتقد است " انضباط" به آن دسته از اعمال معلم اطلاق می شود که مانع سر زدن  رفتارهایی از دانش آموز است که فعالیت کلاسی را مختل یا تهدید به اخلال می کنند(نقل از زمانی ، 1378) با وجود این ،  بی نظمی یا بی انضباطی را می‌توان این گونه تعریف کرد :  انجام دادن هر عمل یا رفتاری به وسیله ی دانش آموز که سازماندهی مدرسه و فعالیت های کلاس را مختل یا تهدید به اخلال می کند. بروز رفتارهایی از دانش آموزان که انضباط کلاس را مختل می کنند  ، تنها به معلم و کلاس درس مربوط نیستند، بلکه همان طور که قبلا گفته شد علل دیگری نظیر عوامل آموزشگاهی‌ ،  خانوادگی ، اجتماعی و... وجود دارند که به طور مستقیم یا غیر مستقیم زمینه را برای بروز رفتار های مخرب دانش آموزان فراهم می‌کنند . بنابراین ،  برای برقراری انضباط در کلاس درس و اداره ی آن  ، معلمان باید قبل از برقراری  نظم و انضباط اقدامات لازم را برای پیشگیری از رفتار های نامناسب دانش آموزان را به کار گیرند ؛ زیرا پیشگیری مهم تر از در مان است  . کانین ( 1970 ) در تحقیق خود که به مقایسه ی رفتار معلمان در کلاس های دارای رفتارهایی نا مطلوب وكلاس‌هاي عادي پرداخته است او مي‌گويد : تفاوت اين كلاس‌ها به نحوه‌ي پاسخ گويي معلمان به رفتار نامطلوب  دانش آموزان مربوط نیست ،  بلکه از اقدامات پیشگیرانه ی آن ها نا شی می‌شود (نقل از کدیور 1382 ص 431 ) به هر حال بی نظمی های  دانش آموزان در کلاس علل متعدد دارد.

 الف – علل مربوط به دانش آموزان

گاهی علل بی نظمی در کلاس ناشی از خود دانش‌آموز است . برخی از این علت ها عبارت است از :

1 ) ناراحتی های جسمی ، روحی و روانی ؛

 2 ) نداشتن علاقه و انگیزه  ؛

 3 ) سر در گم بودن و بی اعتنایی به انتظارات معلم و قوانین و مقررات مدرسه و کلاس درس ؛

 4 ) نداشتن برنا مه ی مشخص مطالعه ؛

 5 ) کم خوابی و خستگی مفرط ؛

 6 ) انجام دادن تکالیف خود ؛

 7 ) تغذیه ی نا مناسب ؛

 8 ) نا امیدی به آینده  ؛

 9 ) استقلال طلبی و مقابله با اقتدار معلم .

از بین بردن یا کاهش عوامل بی نظمی ، در درجه ی اول مستلزم هم کاری و هماهنگی میان خانه و مدرسه است ، و روشن است که معلمان و اولیای مدرسه به تنهایی و بدون همکاری والدین کاری از پیش نخواهند برد . بنا براین ، در نظام آموزش و پرورش برای برقراری ار تباط میان خانه و مدرسه نهاد مستقلی به نام انجمن اولیا و مربیان به وجود آمده است که این نهاد در هر مدرسه ای برای آگا هی والدین از مراحل رشد فرزندان خود در سنین متفاوت و آگاه کردن آن ها از این مسائل فعالیت می کند :

o       توجه والدین به وضعیت جسمی و روحی فرزندان خود ؛

o       ایجاد شرایط  ، موقعیت و امکانات مورد نیاز برای پیشرفت تحصیلی فرزندان خود ؛

o        تشویق ما دی و معنوی و تقویت اعتماد به نفس آن ها ؛

o        پذیرش وضعیت خاص فرزندان خود و مقایسه نکردن آن ها با افراد دیگر؛

o        تبعیض قایل نشدن بین آن ها ؛

o        تهیه ی میز و صندلی ، اتاق مطالعه ، وسایل مورد نیاز ، رعایت سکوت هنگام مطالعه؛

o       کمک به آن ها در تهیه و اجرای برنامه ی  مطالعه  ؛

o       تشویق آن ها به ورزش و تفریحات سالم و تنظیم خواب و استراحت آن ها ؛

o       داشتن برنامه ی تغذیه ی مناسب  ، کمک به آن ها در انتخاب دوستان مناسب ؛

o        آگاه کردن فرزندان از وظایف خود در مدرسه و خانه ، رعایت حقوق معلمان و کمک به دوستان و هم کلاسان خود  ؛

 و در نهایت تشویق آن ها به رعایت نظم و انضباط  در مدرسه و کلاس درس ،  اغلب، والدین علاقه مندند که بدانند در طول سال تحصیلی، درخصوص امور تحصیلی وحتی تر بیتی فرزندان خود ، چه وظیفه ای به عهده دارند وچه کمک هایی سبب پیشرفت تحصیلی فرزندانشان می شود . آگاهی از این مسائل، مستلزم ارتباط مستمر با مدرسه است.

ب- علل مربوط به معلم

1) فقدان آماد گی جسمی ،  روحی و روانی معلم ؛

 2 ) نا مناسب بودن وضعیت ظا هری معلم ؛

3 ) نا آگاهی از روش های جدید تدریس و استفاده ی مکرر از روش های سنتی ؛

4 ) بی علاقه بودن به شغل معلمی ؛

 5 ) نا توانی در برقراری ارتباط مطلوب با دانش آموزان ؛

 6 ) رعایت نکردن عدالت آموزشی ( تبعیض بین دانش آموزان )؛

 7 ) نا مناسب و نا رسا نا بودن صدا ی معلم؛

 8 ) نداشتن طرح درس؛

9) بی توجهی به نیاز های دانش آموزان؛

10)    فعال بودن معلم و منفعل بودن دانش آموزان ؛

 11) استفاده ی نا مناسب از تشویق و تنبیه؛

 12) بی حـوصــلگی و نداشتن صــبر و بــر د بــاری و سعه ی صدر ؛

13 ) بی نظمی معلم (نظیر دیر آمدن به کلاس و ترک زود هنگام آن و... )؛

 14 ) تسلط نداشتن به موضوع مورد یاد گیری؛

 15 ) نداشتن رو حیه ی انتقاد پذیری و خود داری از پاسخ گویی به سوال های دانش آموزان؛

قوانین و شرایط موثر در یادگیری ، موانع یادگیری و یادگیری مشارکتی

مقدمه

جوامع انسانی در شکل کنونی خود دارای سازمانهای متنوع ، اجتماعی ، فرهنگی و آموزشی هستند که هر کدام بطور مستقل و در ارتباط با یکدیگراقدام به برآوردن نیازهای این جوامع می نمایند.

بی شک یکی از گسترده ترین و مهمترین این سازمانها ، آموزش وپرورش است . آموزش وپرورش نقش برجسته و حساس در تربیت نسل جدید به عهده دارد.

مدرسه به عنوان جایگاه اصلی و مرکز فرآیندهای یاد دهی - یادگیری و معلم و دانش آموز به عنوان محور اصلی آموزش از جایگاهی ویژه بر خوردارند ؛ بطوری که دقت وتعمق در مورد هر یک از عناصر مذکور و پرداختن به زوایای کمتر شناخته شده و مبهم نظام آموزشی می تواند کمکی هرجند ناچیز ، در جهت بهبود تعلیم و تربیت باشد ، عمده ترین فعالیتهای آموزشی در کلاس درس و توسط معلم صورت می پذیرد. شکل دادن به هر عمل و فرایندی در کلاس درس ، مستلزم وجود روشهای ویژه آن عمل است که استفاده از آن روشها راه را برای رسیدن به اهداف مورد نظر هموار می سازد . عمل آموزشی و یاد دهی معلم در کلاس درس نیز  که از اصلی ترین راهها برای آموزش به دانش آموزان است ، دارای شرایط و روشهای مخصوص به خود می باشد که انتقال تجارب و دانش به فراگیران و ترتیب دادن فرصتهای یادگیری برای آن ها می تواند بر پایه آن قرار گیرد.

قوانین موثر در یادگیری

 قوانین شناخته شده ای در رایطه با یادگیری وجود دارند که به کارگیری آنها در بهبود کیفیت و تسریع یادگیری اثر می گذارند . با استفاده از این عوامل و شرایط می توان تجربه های یادگیری را برای فراگیران موثرتر و لذتبخش تر نمود . برخی از این عوامل و شرایط عبارتند از:

1. آمادگی: به موجب این قانون یاد گیرنده باید از حیث جسمی ، عاطفی ، ذهنی و عقلی به اندازه کافی رشد کرده باشد تا بتواند آموختنی های معینی را فرا گیرد . به عنوان مثال : آموختن رنگها تا قبل از چهارسالگی برای کودک دشوار است و با فرگرفتن مفاهیم مجرد در سنین کمتر از یازده سال به آسانی صورت نمی گیرد.

2. اثر: انسانها میل دارند تجاربی که مطلوب و رضایتبخش هستند بپذیرند و تکرار کنند و آز آنهایی که اثر ناخوشایند دارند اجتناب ورزند . در امر آموزش مهمترین عاملی که موجب رضایت خاطر دانش آموز می شود فهمیدن ویاد گرفتن درس است ، زیرا یادگیری درس علاوه براین که بطور مستقیم وی را خشنود میسازد چون  موفقیت او در درسی که یاد گرفته است ، تحسین معلم ، همکلاسیها و افراد خانواده را به همراه دارد بطور غیر مستقیم تشویق می شود تا بهتر وبیشتر یاد بگیرد .از این رو معلم باید دانش آموزان را یاری دهد تا از هر فعالیت یاد گیری، نوعی رضایت شخصی احساس کنند و درسها را با میل ورغبت یاد گیرند.

3. تمرین : تمرین و تکرار در یادگیری و دوام آن تاثیر فراوان دارد ، زیرا هر قدر انجام عملی بیشتر تکرار شود ، آن عمل زودتر به صورت مهارت و عادت در می آید و در اثر تکرار درست ، تبحر ایجاد میشود . تمرین غلط تبحر غلط ایجاد میکند و ترک عادت نادرست دشوار است . به عنوان مثال اگر دانش آموزی در کلاس اول ابتدایی نوشتن اعداد را از سمت راست تمرین کند و معلم او را به موقع راهنمایی نکند ، ترک این عادت برای او مشکل میشود .

4. تقدم: معمولا نخستین خاطرات کلاس درس بیشتر در ذهن باقی می مانند به همین جهت در اوایل سال تحصیلی و در نخستین روز تشکیل کلاس باید رفتار وبر خورد معلم با دانش آموزان صحیح و منطقی باشد . به ویژه که در اغلب موارد دانش آموزان با معلمان جدید روبرو می شوند و چون به کلاس بالاتری رفته اند و با درسهای تازه هم آشنا نیستند . ممکن است این عوامل در آنها تولید نگرانی و اضطراب کند . از این رو لازم است که در جلسات اولیه ، اعتماد آنان جلب شود و اطمینان حاصل کنند که یادگیری درس برایشان مفید و آسان است .

5. شدت: یک واقعه ای مهیج وجذاب ، بیشتر از واقعه ای عادی و کسل کننده در ذهن باقی می ماند . به همین دلیل درسهای آن عده از معلمینی که با حالتی باروح و مهیج تدریس می کنند ، بیشتر جلب توجه می کند و در خاطر می ماند . البته منظور این نیست که کلاس درس به سیرک یا تماشاخانه تبدیل شود بلکه هدف آن است که معلم با آوردن مثالها و نمونه های زنده و استفاده از تکنولوژی آموزشی و به فعالیت واداشتن دانش آموزان حالتی پر تحرک و جذاب در کلاس ایجاد کند.

6. عدم کاربرد: مهارت و دانشی که بکار کرفته نشود ، به تدریج و به میزان زیادی فراموش خواهد شد . به موجب این قانون معلم باید موقعیتهایی تدارک بیند تا دانش آموزان بتوانند آموخته های خود را بکار گیرند.

3   شرایط موثر در یادگیری

1. انگیزه یاد گیری : بهترین عاملی که انگیزه شاگرد را به ادامه فعالیتهای یادگیری تقویت میکند آن است که درس را خوب بفهمد  شاگردی که درس را می فهمد از عهده امتحانات مختلف به خوبی بر می آید . مورد تشویق معلم وهمکلاسان خود قرار می گیرد و همین امر انگیزه اورا تقویت می کند . بطور کلی هر گونه رفتار تشویق آمیز از سوی معلم و فعلیتهایی که به موقعیت و ÷یشرفت دانش آموز منتهی شود ، انگیزه او را تقویت می کند.

2. آگاهی از ناکافی بودن دانش و مهارتهای کنونی : شاگرد باید از ناکافی بودن دانش و مهارتهای فعلی خود آگاه گردد، تجربه نشان داده است که اانسان معمولا هنگامی که ضرورت یاد گیری دانش یا مهارت جدیدی را تشخیص می دهد ، با میل و رغبت  آن را می پذیرد . کودکی که وارد کلاس اول ابتدایی می شود، باید بداند برای اینکه بتواند اسم خود را بنویسد باید نخست خواندن و نوشتن حروف را فرا گیرد ، بنابراین معلم باید شاگرد را با مسائل و موقعیتهای تازه و ضرورت آموختن آنها مواجه کند تا وی از نا کافی بودن معلومات فعلی خویش آگاه شود.

3. داشتن تصور روشن از دانش و مهارتهایی که باید کسب شوند : اگر شاگرد بداند که یادگیری جدید او به چه دانش ومهارتهایی منتهی می شود، امر یادگیری برای او هدفدارتر می شود ، در اینجاست که نقش هدفهای رفتاری ظاهر می گردد. در این رابطه ، معلم باید هدفهای رفتاری هر درس را با دقت بیان کند و شاگردان را از تغییراتی که در اثر آموختن  در دانش و مهارت آنان حاصل می شود آگاه گرداند .

4. دانشتن فرصت کافی برای تمرین : بدیهی است هر تمرین ومهارتی به تمرین نیاز دارد . از این رو معلم باید برای تمرین ، شرایط مناسب و زمان کافی در نظر گیرد . البته باید توجه داشت که تمرینها و تکالیف زیاد هم موجب خستگی شاگرد می شود .

5. آگاهی از پیشرفت : این بدان معنی است که معلم باید دائما شاگرد را ازمیزان پیشرفت او در درس مطلع  گرداند . تجربه نشان داده است که آگاهی از نتایج مثبت کار در حین یاد گیری ، در بهبود و پیشرفت شاگرد اثر مثبت دارد زیرا شاگرد هنگامی که احساس کند در حال ÷یشرفت است برای ادامه یادگیری  شوق وانگیزه بیشتری می یابد.

6. داشتن وسایل و منابع مناسب برای یادگیری : هر درسی بنا به ماهیت خود دارای وسایل و منابعی است که استفاده از آنها آموختن آن درس را تسهیل می کند. مانند نقشه ، کره جغرافیا که به آموختن درس جغرافیا کمک می کند و یا وسایل آزمایشگاهی موجب می شود که درسهای علوم تجربی بهتر آموخته شوند.

3   موانع یادگیری

در مقابل قوانینی که به یاد گیری کمک می کنند عواملی نیز وجود دارند که ممکن است مانع یاد گیری شوند .

1. کسل کنندگی : ممکن است یادگیری برای دانش آموزان خیلی آسان و یا فوق العاده دشوار باشد و یا ممکن است معلم در برانگیختن علاقه دانش آموزان و یا جلب توجه آنان کوتاهی کند و یا درست مطالب را تفهیم نکند در جنین مواردی امر یاد گیری برای شاگردان کسل کننده می شود.

2. پیچیدگی : ممکن است معلم با ارائه مطالب زیاد و پیچیده   ، کار یادگیری را برای دانش آموزان دشوار سازد . گفته های متناقض و ارتباط ندادن مطالب به یکدیگر نیز ممکن است مشکل آفرین شود .

3. آزردگی : رفتار رنجش آور معلم ، روابط نامطلوب ، بی نظمی ، دیرآمدن به کلاس و غیره نیز از جمله عواملی هستند که دانش آموزان را آزرده خاطر می سازندذ.

4. تنش های عاطفی بین کودک و یکی از والدین : تنش های عاطفی بین کودک ویکی از والدین ممکن است حس بی اعتمادی در کودک ایجاد کند که از پیشرفت یادگیری بکاهد . عامل این تنش از طرف والدین می تواند تحمیل بیش از حد به کودک یا تاثیر استرس های محیط بر خود والدین باشد . از طرف کودک هم ممکن است لجبازی و غرور موجب این تنش شود. برای شناسایی این وضعیت پدر ومادر باید همیشه رفتارهای خود را باز نگری نموده و اشتباهات خود را شناسایی و اصلاح نمایند. در صورت لزوم حداقل برلای مدت کوتاه و موقت شخص دیگری را پیدا کنند که کودک بتواند به او اعتماد کند و مشکلات خود را به او بگوید. این شخص می تواند خواهر یا برادر بزرگتر یا یک دوست خانوادگی باشد. تشابه موضوعهای درس هم می تواند یک مانع یادگیری باشد این مشکل هنگامی پیش می آید که دو  موضوع  مشابه پشت سر هم به کودک آموزش داده شوند و کودک محتوا و مطالب این دو موضوع را باهم قاطی کند یابه اصطلاح مطالب دروس باهم تداخل پیدا کنند. برای مثال  دانش آموزان کلاس اول ابتدایی هنگام یاد گرفتن حروف الفبا ممکن است حروف ج،چ،ح،خ را باهم اشتباه کنند . در درس ریاضی هم ممکن است علامت جمع و تفریق را با هم اشتباه کنند، زیرا این علائم از نظر کودک باهم شبیه هستند گر چه قواعد عمل آنها کاملاً باهم متفاوت است ، بنابراین در شروع کار نباید تمرین های جمع وتفریق را با هم و در کنار هم به کودک داد.

فعالیتهای کودک هنگام استراحت در بین درس دادن خواندن بسیار حائز اهمیت است اگر استراحت کوتاه با تفریح خیلی سرگرم کننده و لذت بخش همراه باشد این خطر وجود دارد که کودک نتواند بعد از استراحت به موقع تمرکز لازم را برای ادامه یادگیری بدست آورد .

استرس ناشی از کم آوردن وقت شوق یاد گیری را از بین میبرد ؛ به کودک فرصت کافی برای فکر کردن بدهید. موفقیت در حل هر مسئله انگیزه یادگیری را تقویت می کند ، زیاد عجله نکنید و مدام را ه حل تمرینات را به کودک نگوئید ، در صورت لزوم با طرح سئوالات ماهرانه سعی کنید کودک را به سمت راه حل مسئله هدایت کنید.

5. سایر موانع: ترس از شکست ، نگرانی از مسخره شدن ،آزار دیدن و غیره ، موانع عمومی یادگیری محسوب می شوند ؛ برای رفع موانع ترس فرصتهایی فراهم سازید تا موفقیت افراد در یادگیری آسان شود.

3   ارائه یکی از روشهای یاد گیری

یاد گیری مشارکتی چه چیزهایی را ارائه می دهد ؟

یادگیری مشارکتی بروابستگی متقابل تاکید می کند و یک سری از ساختارهای اساسی را برای اطمینان حاصل کردن از موفقیتش دنبال می کند. در یادگیری مشارکتی یک باور وجود دارد مبنی بر آنکه : "ما در این کار با یکدیگر هستیم " که معمولاً در کا گروهی ساده وجود ندارد . معلمانی که از یادگیری مشارکتی به طور هدفمند استفاده می کنند ، ساختارهایی را ایجاد می کنند که از وجود همکاری صحیح در کلاس اطمینان می دهد .

در بیشتر کلاسها ی درس ، سه صفحه یادگیری وجود دارد . اولین آنها یادگیری رقابتی است . در صحنه رقابتی ، فرض بر این است که برنده وبازنده هایی وجود خواهند داشت .

در این صحنه ،دانش آموزان مقابل یکدیگر کار می کنند تا به اهدافی نایل شوند که تنها تعداد محدود می توانند به آن دست یابند . دانش آموزان تنها در صورتی که بقیه شکست بخورند ریال موفق خواهند شد . این مسئله این مسئله وابستگی متقابل منفی نامیده می شود.

دومین صحنه ، صحنه فرد گرایی است . در صحنه فردگرایی اصل اساسی این است که ما با خودمان به رقابت می پردازیم . دانش آمزان معمولاً در جهت معیار مشخصی مانند نمره در حال فعالیت هستند . آنها در حال تلاش برای کسب نمره و یا رضایت خودشان هستند. زمانی که اهداف فردی در کلاس تعیین گردد. این که آیا دانش آموزی به هدف خود دست می یابد یا نه ریا، به عملکرد دانش آموز دیگر ارتباطی ندارد . در این صحنه وابستگی متقابلی وجود ندارد ، زیرا دانش آموزان در می یابند که خود به تنهایی در موقعیت یادگیری قرار دارند و موفقیت آنها به موفقیت و یا شکست دیگر دانش آموزان بستگی ندارد و نیز بر روی موفقیت و شکست آنها تاثیر نمی گذارد.

سومین صحنه ، یاد گیری مشارکتی است ، در صحنه یادگیری مشارکتی ، اصل اساسی و زیر بنایی این است که ما در این کار با یکدیگر هستیم ، ما به یکدیگر کمک می کنیم تا به موفقیت دست یا بیم . در دروسی که دانش آموزان با یکدیگر کار می کنند و به یکدیگر کمک می رسانند تا به اهداف مشارکتی نایل شوند در میان این دانش آموزان وابستگی متقابل مثبت وجود دارد . آنها در می یابند که اگر هر شخصی در گروه در جهت اهداف یکسانی به فعالیت بپردازد می توانند به نحوی موثرتر و مفیدتر به آن اهداف دست یابند.

کلاسهای درس باید هر سه روش یادگیری را در بر داشته باشند ، با پیدایش تحقیقات در مورد یاد گیری سازگار مغزی و هوش عاطفی ، اهمیت لحاظ کردن یادگیری مشارکتی در صدر قرار گرفته است در یادگیری مشارکتی نقش معلم این است که با گروه ها ارتباط و تعامل داشته و بازخوردی در مورد این که آنها چگونه در مورد مهارتهای اجتماعی و آموزش عمل می کنند را ارائه دهد.

3   نتیجه

نتیجه بعمل آمده نشان می دهد استفاده از قوانین و شرایطی مناسب در یادگیری ، در بهبود کیفیت و تسریع یاد گیری اثر می گذارد .

با استفاده از این قوانین و شرایط می توان تجربه های یاد گیری را برای دانش آموزان موثر تر و لذتبخش  نمود . یادگیری مشارکتی هم می تولند به عنوان راهبردی آموزشی ، دانش آموزان را قادر سازد تا بطور گروهی و مشترک در گروههای ناهمگون ساختار بندی شده در جایی که هر یک بطور انفرادی مسئول پاسخگو به حساب می آیند در جهت یک هدف مشترک به کار بپردازند.                                                                                         

 3   منابع و ماخذ

صفوی ، امان ا..... ، کلیات روشها و فنون تدریس ، تهران : نشر معاصر، 1387

تایلستون ، دونا واکر ، آنجه یک معلم باید بداند ، قم ، سماء قلم ، 1384

تایلسون   ، دونا واکر، مدیریت و انضباط کلاس درس ، شیراز : نوید شیراز، 1385

گلیکمن ، کارل ، رهبری آموزشی برای یادگیری موثر ، تهران : نشر قطره ، 1385

کولب ، کلاوس ، یادگیری آسان با تفکر و تفریح ، تهران : پیدایش ، 1386

طرح کاربردی مدرسه ی بدون کیف   

با تغییر و تحولات به وجود آمده در زمینه ی تــکنولوژی، نحوه ی آموزش نیز در مدارس در حال تغییر و تحول است. نظام آموزشي در فرايند تكامل جوامع، دچار تحول شده و به نسبت پيچيدگي­هاي زندگي مدرن امروزي، برنامه­هاي تازه­اي را براي هماهنگي بيشتر پذيرفته است وآن ها را دنبال مي­كند. اگر روزگاري نشاني از تحولات نوين آموزشي و ابزارهاي لازم براي رسيدن به اين تحولات در مدارس مشاهده نمي­شد، اكنون همه چيز با آن روزها فرق كرده است. روي آوردن به سمت استفاده از شيوه­هاي تازه، حداقل در مدارس شهرهاي بزرگ امري قابل مشاهده است كه راه خود را به مدارس باز كرده است و آرام آرام جدي­تر از گذشته مورد توجه قرار مي­گيرد. امروزه تئوري­هايي همچون «مدرسه ی بدون كيف» در جوامع توسعه يافته مطرح است كه به تفكيك نقش مدرسه و خانواده تاكيد دارد. در اين شيوه ی آموزش، دانش­آموزان با خود كيف نمي­برند و تكاليف خود را به خانه بر نمي­گردانند.

مدرسه بدون كيف يكي از مفاهيمي است كه در كشورهاي توسعه يافته به عنوان راهبردي آموزشي در حال اجراست و نيز كشورهايي كه طي سالهاي اخير به چرخش چرخ­هاي توسعه ی دانش چرخشی مضاعف بخشيده­اند، اين سياست كلان آموزشي را با جديت دنبال مي­كنند تا آنجا كه اكنون كشوري مانند تركيه مدرسه بدون كيف را ضميمه ی اين سياست آموزشي خود كرده است.

در رشد و توسعه ی كشور، نقش آموزش به ويژه آموزش ابتدايي بسيار مهم مي باشد و مي­بايست جدي گرفته شود و براي امر مزبور مسئولان و معلّمان دلسوز و آگاه به صورت تخصصي تربيت شوند. اکثر اولیا نمی‌توانند در منزل با روشهای جدید تحصیلی به فرزندان خود آموزش دهند و مدرسه ی بدون کیف این امکان را پدید آورده است که دانش‌آموز در مدرسه با نظارت مربی و معلم خود به یادگیری و تمرین دروس بپردازد. البته خانواده‌ها می‌توانند در منزل با دانش‌آموز خود تمرین کنند ولی برای این کار اجباری وجود ندارد.

Text Box: 

4-2   اهداف و مزاياي طرح كيف در  مدرسه

1- بهبود كيفيت آموزشي .

2- ارتقاي توان علمي دانش آموزان .

3- هم انديشي و همدلي در حل مسايل و مشكلات آموزشي و رفع دوگانگي آموزشي .

4- سبكي كيف و رفع هرگونه مشكلات جسماني .

5- رسيدن رشد فكري دانش آموزان به روش رشد بارش مغزي و روش اكتشافي .

6- برخورداري از سايت كامپيوتر و پايگاه اينترنتي .

7- اجراي الكترونيكي كتب درسي با هدف كاهش شمار كتاب كاغذي .

8- برخورداري از سيستم آموزش پيشرفته .

9- رسيدگي تكاليف با نظارت دبير.

10- بهره­مندي از سيستم مدرن و كنترل كلاس­ها .

3-4  طرح كيف در مدرسه

در حال حاضر طرح مدرسه بدون کیف در بسیاری از کشورهای دنیا در حال انجام است و سوابق نشان می‌دهد تمامی کشورهای پیشرفته در مباحث علمی از این شیوه بهره‌مند بوده‌اند. به عنوان مثال آلمان از جمله کشورهایی است که با اجرای این طرح توانسته است در زمینه ی پرورش دانش‌آموزان مستعد و خلاق موفق عمل کند.

 ازسوی دیگر، مدتی است که شیوه‌های آموزشی کشور دستخوش تغییراتی شده است که بسیاری از آنها نقش زیادی در یادگیری دانش‌آموزان دارند. مسئولین نظام آموزشی کشور در تلاش هستند تا با بهره‌گیری از آخرین علوم روز به مرحله‌ای از آموزش برسند که دانش‌آموز بتواند براساس شرایط زمانی و ارتقای سطح کیفی وکمی به یادگیری علوم بپردازد.یکی از این روشها «مدرسه ی بدون کیف» است. در این طرح، کلیه فعالیت‌های آموزشی مختص دانش‌آموزان مقطع ابتدایی و پیش دبستانی بر اساس سیاستهای سازمان آموزش و پرورش صورت می‌گیرد ولی دانش‌آموز، کتاب یا لوازم التحریری با خود به محل تحصیل حمل نمی‌کند. در این طرح سیاست به گونه‌ای تعریف شده است که تدریس، تمرین و تکلیف درسی دانش‌آموز تنها در محل مدرسه صورت پذیرد و دانش‌آموز در منزل چندان درگیر مسائل درسی نشود.

در كشور ما طرح كيف در مدرسه به طور کامل تحت نظارت و بررسی وزارت آموزش و پرورش می‌باشد و نزدیک به 3 سال است که در اصفهان ، چالوس و یزد در حال اجراست. در تهران نیز این طرح تا حد زیادی اجرا شده است و در سال تحصیلی آينده هم بسیاری از مدارس دیگر به جمع فعالان این طرح خواهند پیوست. طرح بدون کیف باعث خواهد شد دانش‌آموزان، کلیه ی امور تحصیلی خود را تحت نظارت مربیان و معلمان مجرب در محیط آموزشی انجام دهند.

در ابتدا اين طرح چندان مورد توجه مردم نبود، امّا با توجه به ارزش و تاثیر آن در دانش آموزان، از سوی خانواده‌ها نیز مورد استقبال قرار گرفت به نحوی که از مدتها پيش، ثبت نام دانش‌آموزان برای شروع سال تحصیلی آتيه رزرو مي­شود. مدارک و کارنامه دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در این مدارس با دیگر دانش‌آموزان تفاوتی ندارد ولی از جهت سطح معلومات، این افراد با توجه به فراگیری علوم روز و انجام پروژه‌های تحقیقاتی و از نظر رشد اجتماعی در سطح بالاتری قرار دارند.

طرح كيف در مدرسه با عنوان «مدرسه بعد از مدرسه» نيز ناميده مي شود که ويژه ی دانش­آموزان مقطع ابتدايي است. در اين طرح دانش آموزان پس از تعطيلي مدرسه، تكاليف شان را زير نظر معلم­ خود در مدرسه انجام مي­دهند و بعد از آن به خانه مي­روند. بهبود كيفيت آموزشي، ارتقاي توان علمي دانش آموزان، هم انديشي و همدلي در حل مسايل و مشكلات آموزشي و رفع دوگانگي آموزشی از محاسن اين طرح اعلام  می­گردد.

4-4  مفهوم مدرسه ی بدون کیف

مفهوم مدرسه ی بدون کیف دارای ابعاد متعددی است که در زیر به هر کدام پرداخته می­شود.

الف) تفکیک نقش دو نهاد خانواده و مدرسه:

اگر ما دقیق به نقش­های متفاوت مدرسه و خانواده توجه نداشته باشیم، این نقش­ها در هم تداخل پیدا کرده و علاوه بر ایجاد مشکلات برای خود دانش­آموز، مدرسه و خانواده را هم در برابر شکل ایفای نقش با مشکل مواجه خواهد کرد. مدرسه ی بدون کیف اگرچه پیشرفت تکنولوژی آموزشی را به عنوان مهمترین پارامتر پیش روی ما قرار می­دهد، امـا معانی دیگری هم در این موضوع نهفته است کـه اتفاقا آنها مهم­ترند. مـدرسه بـدون کیف بـه مـا می­گویدکه دانش آموز دفتر مشقش را به خانه نمی­آورد و والدین او هم به ناچار وارد روند آموزش اجباری مجدد نمی­شوند. در واقع والدین در کشور ما با به مدرسه رفتن فرزندان­شان مجددا پا به پای آنها درس می­خوانند و بخشی از نقش معلم و نیز بخشی از نقش دانش­آموز را همراه با نقش پدری و مادری خود همزمان بر عهده می­گیرند.

Text Box:  

ب) مدرسه پیشرو:

مدرسه ی پیشرو یکی دیگر از جهت­های مفهوم مدرسه بدون کیف است که به دو موضوع تکنولوژی آموزشی و محوریت نیازهای دانش­آموز قابل تفکیک است. وقتی از تکنولوژی آموزشی صحبت   می شود ناخودآگاه همه به یاد استفاده از رایانه می­افتند، اما واقعیت این است که تکنولوژی آموزشی صرفا به این معنا نیست، بلکه این مسئله ابعاد گوناگونی دارد که شیوه ی تدریس، طراحی متون و مواد آموزشی و... را در بر می­گیرد. به اعتقاد نگارنده در سالهای اخیر قدم­های مثبت و موثری در زمینه ی ورود تکنولوژی آموزشی به مدارس برداشته شده است یعنی رایانه­های زیادی تحت عنوان آزمایشگاهِ رایانه وارد مدارس شده، چهره ی ظاهری متون آموزشی تغییر کرده است، معلمان بیش از پیش زیر ذره بین هستند و به همین جهت مجبورند تا به روش­های نوین آموزش مجهز شوند و...، اما در مورد توزیع امکانات، رفتار صحیح با امکانات و مدیریت آنها هنوز مشکلات جدی وجود دارد.

با توجه به این اظهارنظر، در یک تحلیل کلی می­توان گفت تنها راه رسیدن به توسعه ی فراگیر و همه جانبه، اصلاح نظام آموزشی و به ویژه ساماندهی آموزش­های پایه است. حال برای آنکه بتوان به درستی آموزش پایه­ای را متحوّل کرد، احتیاج به تکنولوژی پیشرفته ی آموزشی است، اما در جهت تحقق این هدف، صرفاً با نو کردن       چهره ی آموزش نمی­توان تمامی راه را پیمود، بلکه مدیریت عناصر و مظاهر نوین آموزشی خود بخش مهمی از ماجراست که در آن کنترل و مدیریت مالی، بازاندیشی در اهداف آموزشی، بالا بردن سطح دانش معلمان و مدیران و... اهمیت خواهد داشت؛ موضوعی که امروزه یکجا در مفهوم مدرسه ی بدون کیف جمع شده است.

5-4  فضای آموزشی طرح كيف درمدرسه

یکی دیگر از مفاهیم اساسی آموزش و پرورش نوین تاکید بر فضای آموزشی ست که در ابعاد متفاوتی قابل بحث است. در فضای آموزشی، پیش از پرداختن به ظاهر فضا، توجه به نظام سیستماتیک اهمیت دارد. به عنوان مثال در نظریه ی فضا، همه ی  عناصر درگیر با آموزش در ارتباط با هم معنا پیدا می­کنند و هیچ یک نمی­توانند حضوری مستقل داشته باشند و اراده ی خود را تحمیل کنند، در واقع این برآیند

کلی کار است که اهمیت دارد. موضوع بعدی این است که فضا رفتار افراد را شکل می­دهد، به عبارت دیگر اگر می­خواهیم که دانش­آموزان درس بخوانند و تحلیلی قوی داشته باشند، قبل از آن که آن ها را نصیحت کرد باید فضا را به شکلی طراحی کرد که  به درس خواندن علاقه نشان دهند.

بنابراین می­توان مفهوم مدرسه ی بــدون کیـــف را هــم نوعی از فضای آموزشی تلـــــقی کرد که در آن هــــیچ چیزی حـــرف اول را نمی­زند، بلکه هـــمه چیــز دسـت به دســت هم می­دهد تا برآیند آن تفکیک نقش دو نهاد خانواده و مدرسه، ارتباط سازنده ی ایـن دو نهاد، پرورش قدرت خلاقانه... و در نهایت توسعه و آبادانی کشور باشد.

همچنين برخي كارشناسان ،  دوري از كتاب و پرداختن به جزوات را يكي از نگراني­هاي خود در زمينه ی  دانش­آموز محوري مدارس ارزيابي مي­كنند. آنها معتقدند نبايد به اين بهانه كه خواست و نياز دانش­آموز اهميت دارد تعداد صفحات كتاب­ها را کم تر و کم تر نمود. زيرا در چنين رويكردي اين ترس وجود دارد كه در سال­هاي آتي اساساً كودكان نتوانند با كتاب ارتباط برقرار نمایند. بنابراين بايد به عكس عمل كرد به اين معني كه هراس دانش آموز را از انبوهي و قطوري كتاب­ها ريخت و در عين حال به او چنين آرامشي داد كه آن چه معيار است برداشت و نگرش او درباره ی كتاب­هاســـت نه خواندن

لغت به لغت  وهمین طور ملاک ارزشیابی نمره ی  بالاي قبولي در امتحان است.

6- 4  بار سنگين تكاليف درسى

عنوان تكليف خانگى دانش­آموزان پديده جديدى نيست. مسأله­اى است كه از ديرباز براى دانش­آموزان، معلمان و اوليا در بسيارى از كشورهاى جهان مطرح بوده است. كوله پشتى دانش آموزان ايرانى از همين رو سنگين­ترين حجم را دربرمى­گيرد. انتقال دائمى معلومات بين مدرسه و خانه، تكيه بر محفوظات، تمرين انفرادى و تمديد طولانى مدت آموزش از مدرسه به خانه و از معلم به والدين. مصداق چنين برداشتى يافته هاى دو پژوهشگر دانشگاه پنسيلوانياست. براين اساس در بين ۵۰كشور جهان، معلمان سه كشور ايران، تايـلند و يونان بيشترين تكاليف خانـگى را به دانـش­آموزان  مى دهند. در مقابل، دانش­آموزان سه كشور ژاپن، چك و دانمارك كمترين ميزان تكليف خانگى را دارند.

چگونگى تكليف شب در ايران، از جمله مسائل آموزشى است كه به­علت درگيرى والدين، دانش­آموزان و معلمان، داراى اهميت و حساسيت ويژه­اى است، به طورى كه عـدم انجام تكاليف دانش­آمـوزان مشكلات عمده­اى براى آموزگاران دوره ی ابتدايى فراهم می سازد. براساس نظريات كارشناسان، تـكاليفى كه مـــعمولاً بـراى دانش­آموزان

تعيين مى­شود، اغلب داراى ساختار حل تمرين و رونويسى و حفظ كردن است كه هر دانش­آموز با انگيزه ی  متفاوت به انجام آن        مى­پردازد. برخى صرفاً براى اينكه مورد تحسين ديگران به ويژه والدين خود قرار گيرند، مى­كوشند تا هر كار طاقت فرسايى را تا حد امكان به خوبى انجام دهند و خود را كوشا و مسؤوليت­پذير نشان دهند. گروهى هيچ انگيزه­اى براى انجام تكاليف ندارند و معمولاً از اين كار شانه خالى مى­كنند و يا در اثر فشار والدين و مدرسه به طور ناقص و سرسرى تكاليف خود را انجام مى­دهند. عده­اى از دانش­آموزان با دقت و     علاقه ی بسيار، تكليف خود را شروع مى­كنند ولى با دل­زدگى ناشى از عوامل مختلف، برای پايان دادن به آن به هر بهانه­اى سرباز مى­زنند و برخى نيز با گرفتن جايزه و ساير امتيازات، تن به اين كار می دهند. چه بسا، هيچ يك از اين دانش­آموزان، انگيزه مطلوبى براى انجام تكاليف ندارند، زيرا تحقيقات نشان مى­دهد بهترين انگيزه، يك انگيزه ی درونى و ميل به يادگيرى است.دانش­آموزى كه به اين مرحله برسد، از يادگيرى بيشتر احساس لذت مى­كند و براى جلوگيرى از فراموشى و دريافت حدود آگاهى و ناآگاهى­هاى خويش به خودارزيابى مى­پردازد و چنان كه براساس يافته­هاى تحقيقي در دانشگاه پنسيلوانيا، تكاليف زياد خانگى، يادگيرى دانش­آموزان را چندان افزايش نمى­دهد و بايد معلمان را آموزش داد تا كيفيت تكاليف خانگى را افزايش دهند نه كليت آنها را.

يادگيرى يك فرايند است و براى آنكه اتفاق بيفتد به زمان و تمرين نياز دارد. اين فعاليتها بايد به نوعى تمرين شود. تكليف مدرسه مى­تواند مفيد باشد اما بايد ديد چگونه لازم است رفتار شود تا این تکالیف مفید ترواقع شوند و ما را به هدف يادگيرى بهتر برساند. اين موضوعى است كه هميشه در بحث آموزش و يادگيرى وجود داشته و تا حدود زيادى نيز تغيير كرده است. تكليف مدرسه به عنوان يك قاعده در خيلى كشورها به معناى آنچه که در ایران رایج است، وجود ندارد. بسيارى، تكاليف را در مدرسه انـجام مى­دهند. از سوى ديگر، بخشى از اين تكليف­خواهى در نظام آموزش، به خواست و انتظار والـدين بر مى­گردد. آنها فكر   مى­كنند اگر تكليفى نباشد بدين معنى است كه بخشى از زمينه يادگيرى فراهم نشده است . منتقدان نظام تعليم و تربيت، مدرسه را پلى براى ورود به جامعه مى­دانند. بنابراين مدرسه، خود، هدف نيست بلكه راهى براى پيدا كردن مــهارت­هاى لازم است. نظام آموزش و پرورش به دليل عدم حمــايت­هاى لازم نيروهاى انسانى، انگيزش مديريت متناسب با انتظارات پيش نرفته، دچار تعرض مى­شود. آموزش و پرورش به عنوان متولی آموزش­هاى رسمى بايد تلاش كندتا بين نيازهاى جامعه و خانواده و فرد تعادلى ايجاد كند. مهمترين كار در اين بخش، كيفيت بخشى نيروى انسانى، ايجاد انگيزش و وجود فضاهاى مناسب در مدارس است. فضاهاى جديدى كه با تغيير روشهاى آموزشى بتوان از آنها استفاده كرد، روشهاى فعال تدريس و چينش كلاس­ها به گونه ای جديد به كيفيت كار مى­افزايد.

يك تكليف سنگين و طاقت فرسا مى­تواند مضر باشد به ويژه اگر متناسب با استعداد دانش­آموز و در راستاى تقويت دانش­آموز هم نباشد. چنين چيزى ايجاب مى­كند تكليف سبك، كوتاه و متناسب با استعداد و علايق فردى و شرايط و توانايى های  خانواده باشد. محيط آرام و امكانات كمك آموزشی مى­تواند شرايط تبعيض آميزى، باتوجه به سطح زندگی و تفاوت خانواده­ها به وجود آورد. يكى از ويژگى­هاى معلمان خلاق براى هر درس اين است كه روش­هاى گوناگون را در نظر مى­گيرند، چراکه همه ی فراگيران با يك روش ياد نمى­گيرند. فردى قوه ی شنيدارى قوى­ترى دارد و فرد ديگر از طريق تمرين كردن، نتيجه ی بهترى مى­گيرد. با توجه به تفاوت­هاى فردى و فرهنگى- اجتماعى نمى­توان گفت يك روش كاملاً درست است. بنابراين، بايد ويژگى­هاى يك تكليف خوب را دانست. تكليف مى­تواند در مدرسه انجام شود و فعاليت­هايى كه در مورد يك مدرسه اتفاق مى­افتد ممكن است جاى ديگر متفاوت باشد. پس بایدبا توجه به شرايط فرهنگى و اجتماعى خانواده تكليف داده شود، به زبانى ديگر ما نيازمند ساختار شكنى و ابداع روش­هاى نووخلاق هستيم. ارتــقاى حــرفه­اى معلمان و

اصلاح نگرش مديران، زمينه مناسبى براى رشد دانــش­آموزان فراهم مى­كند.

7-4کیف الکترونیکی

یکی از طرح­هایی که به رهایی دانش­آموزان از حمل   کیف­ها و کوله­های سنگین می­انجامد ، طرح کیف الکترونیکی است که امسال اين طرح به صورت آزمايشي با همکاري پارک علم و فناوري دانشگاه اصفهان در برخي مدارس اين شهر در حال اجراست و در صورت موفقيت از سال­های آينده در مدارس سراسر کشور اجرا   مي­شود.

کتاب الکترونيکي مقدمه ی اجراي طرح «کيف الکترونيکي» است که با استفاده از لپ تاپ (رايانه همراه) يا رايانه شخصي در خانه، محتواي آموزشي کتاب­ها در اختيار دانش­آموزان قرار مي­گيرد و نياز به حمل کتاب، کمتر مي­شود.

در قالب این طرح، دانش­آموزان به جای کیف درسی که انباشته از کتب درسی مختلف است، کیف الکترونیکی را به همراه خود می‌برند. یعنی محتوای الکترونیکی کتب درسی در یک لپ تاپ یا نوت بوک محدود قرار می‌گیرد که به جای خواندن کتاب کاغذی، دانش‌آموزان از محتویات این نوت‌بوک‌های محدود الکترونیکی بهره می‌برند. بدین ترتیب، در این طرح دانش­آموزان به جای حمل انبوه کتاب­های درسی، رایانه همراه (لپ تاپ) به مدرسه مـــی­برند که در آن

مطالب کتاب­های درسی به صورت محتوای الکترونیکی با قابلیت چند رسانه­ای در آمده است.

ويژگي­هاي فني نرم افزار کتاب الکترونیک این است که علاوه بر تمام كتاب­هاي درسي دانش­آموز، مجموعه­اي از اجزاي آموزشي نيز طراحي شده است؛ به طور مثال در درس فارسي شعري با صدايي خوش خوانده مي­شود يا در كتاب قرآن مجيد از اصوات خوش استفاده شده است.

نقطه ی قوت اين پروژه توسعه ی  اين نرم­افزار توسط معلمان است زیرا معلمان مي­توانند خودشان اجزاي آموزشي به شكل فيلم، عكس يا هر چيز ديگري را توليد كنند و روي صفحه مورد نظر كتاب درسي دانش­آموزان قرار دهند كه اجزاي اضافه شده به طور خودكار روي كتاب همه ی دانش­آموزان كلاس قرار مي­گيرد؛ از سوی ديگر آموزش و پرورش نيز به طور مستقيم مي­تواند اجزاي توليد شده توسط معلمان در سراسر كشور را رصد كند و بهترين و پوياترين را انتخاب و تاييدکند و به تمام كتاب­هاي درسي در سراسر كشور اضافه كند.

بنابراین، اجرای این طرح به معنای حذف کتاب درسی نیست بلکه آشنایی دانش­آموزان با فناوری­های نوین اطلاعاتی و آموزشی در جهان است. هم اکنون دانش­آموزان هند، چین، ترکیه وکشور مالزی

که شخصاً از نزدیک مشاهده نموده­ام از این کیف­های الکترونیکی استفاده می­کنند و به موفقیت­های آموزشی خوبی نیز دست یافته­اند.

طـرح اسـتـفـاده از كـتـاب الـكترونيك، مي‌تواند باعث ارتقاي سطح علمي و آگاهي دانش‌آموزان شود، همچنين ارتباط بين معلمان و دانش‌آموزان را بيشتر کند و كيفيت آمـوزشي توسط معلمان و سرعت عمل آنها را هم افزايش ‌دهد.

در طـرح كـتب الـكـتـرونـيك، وقتي معلمان، درسي را سر كلاس به دانش‌آموزان آموزش مي‌دهند، دانش‌آموز اين امكان را مي‌يابد كه همان درس را به صورت الكترونيكي در منزل، دوباره تكرار كند و اين يكي از قابليت‌هاي طرح كتب الكترونيكي است.

در کلاسهای مجهز به تدریس محتوای الکترونیک، در مقابل هر دانش­آموز یک سیستم قرار دارد که به صورت شبکه با سیستم معلم در ارتباط است. در این شبکه معلم قادر است بـرای ارایـه بهتر و قابل فهم­تر بـه دانش­آموز در هر قسمتی از درس از طریق امکانات دیگر این شبکه شامل عکس، انیمیشین، فیلم مطالب، تصاویر و صدا را به محتوای آموزشی بیفزاید و با دخل و تصرف بر روی محتوای الکترونیک آموزشی و به روز کردن آن، علاوه بر دانش­آموزان، این مطالب را با تایید رییس گروه درسی در اختیار سایر معلمان قرار دهد.

در این روش، آموزش چهره به چهره ی  معلم و دانش­آموزان بر قوت خود باقی است. قرار نیست کتاب الکترونیک جای معلم را بگیرد بلکه این کتابها فقط یک ابزار است که به صورت هوشمندانه با فناوری­های جدید در اختیار دانش­آموزان قرار می­گیرد.

از سوی دیگر، براي انجام تمرين­هاي دانش­آموزان در خانه و ارائه ی آن به آموزگار دو روش در نظر گرفته شده است؛ روش آنلاين و روش آفلاين.

در روش آنلاين دانش­آموز از طريق اينترنت با آموزگار مرتبط است و در روش آفلاين، از كارت حافظه و CD استفاده مي شود.

شايد يكي از قابليت­هاي اين طرح كه مي­شود آن را از مزاياي فناوري­هاي نوين نيز قلمداد كرد، جا دادن حجم زيادي از كتاب­هاي درسي به علاوه فيلم­هاي آموزشي، مطالب كمك درسي، آزمايش و... در يك لوح فشرده است.

اين طرح مي تواند به ارتقاي سطح علمي دانش­آموزان كمك نماید، ارتباط بین معلمان را افزایش دهد و كيفيت آموزشي توسط آموزگار و سرعت عمل او را نيز بالا ببرد.

در طرح جديد وقتي آموزگار درسي را سر كــلاس به   دانش­آموزان ياد مي­دهد، اين امكان وجود دارد كه دانش­آموز در منزل همان درس را بازبيني كند و آزمايش­ها، تــــمرين­ها و آزمــون­ها را نيز

توسط اين نرم­افزار در دسترس داشته باشد؛ همچنين انعطاف­پذيري اين روش سبب مي­شود سرعت عمل آموزگار بالا رود كه به دنبال آن كيفيت آموزشي نيز ارتقا خواهد يافت.

کیف الکترونیک، لپ تاپی است که محتوای درسی و آموزشی در آن قرار می­گیرد و در نتیجه فراگیری دانش­آموزان بهتر و یاد گیری نیز سریعتر انجام می­شود. این کیف قابلیت اتصال به سیستم آموزشی مدرسه را دارد، طوری که در منزل نیز دانش­آموزان می­توانند از اطلاعات آن بهره­مند شوند. به تدريج رايانه قرار است جاي كتاب درسي را بگيرد اما هر چند استفاده از لپ‌تاپ براي دانش‌آموزان بسيار لذت‌بخش ترمی شود نبايد فراموش كرد كه استفاده از آن بايد با آموزش‌هاي خاصي همراه باشد، چرا كه مي‌تواند اثرات نامطلوب رواني هم داشته باشد. زیرا هنوز عده‌اي نسبت به تاثير سوء‌استفاده زياد رايانه در بين دانش‌آموزان، هشدار مي‌دهند. به همین سبب، توصیه  می­شود والدین ضمن نظارت بیشتر بر دانش­آموزان خود، صفحه ی مانیتور رایانه ی منزل را به گونه­ای قرار دهند تا از زوایای دیگر منزل قابل رویت باشد و کاربر خود را امن نبیند.