عنوان مقاله:

موانع فرهنگي ارتقاء شغلي زنان

پديد آورنده:

دانشجوي دكتراي مديريت دولتي، هئيت علمي دانشگاه آزاد اسلامي ( واحد بندر انزلي)

تير1384

چكيده

با وجود آنكه زنان نيمي از جمعيت فعال جهان را تشكيل مي دهند، اما از آنها به طور مساوي در اداره امور سازمانها استفاده نمي‌شود. البته در سالهاي اخير حضور زنان در محيط كار چشم‌گيرتر شده است وروز به روز بر تعداد آنها افزوده مي‌شود، اما ميزان پيشرفت آنها در مشاغل سطوح بالا متناسب با تعداد آنها در سازمانها نيست. زنان در محيط كار با مسايلي نظير تبعيض شغلي روبرو هستند و پيش داوري هايي كه نسبت به آنها وجود دارد از نگرش هاي فرهنگي جامعه ناشي مي‌شود. زنان يكي از سرمايه هاي مهم و پرارزش كشورهاي جهان بويژه در كشورهاي درحال توسعه هستند. رهبران سازمانها بايد بدانند كه براي پاسخ به بازار متغير مشتريان و رقابت بين‌المللي بايد از استعداد زنان و مردان متخصص در همه سطوح استفاده كنند.

اين مقاله مسايلي را در مورد اشتغال زنان در روند توسعه، فضاي فرهنگي حاكم بر اشتغال زنان، موانع فرهنگي و نگرش موجود در اشتغال زنان را بيان كرده و همچنين پيشنهادهايي براي هموار شدن زمينه اشتغال زنان ارايه مي‌دهد.

مقدمه

هرگز در تاريخ به اندازه امروز توافق در مورد اينكه مهمترين پيشتاز توسعه، مشاركت همه انسانهاست، وجود نداشته است و براي رسيدن به اين نقطه راه درازي پيموده شده است. در اين ميان زنان چون مردان به عنوان منابع ارزشمند سازماني در توسعه پيشرفت جامعه خود نقش تعيين كننده اي دارند. زنان ومردان به همراه هم قادرند تا جامعه و كشور را در مسير رشد و توسعه قرار دهند و از نيروهاي خود، به گونه اي هم افزا جامعه را بهره مند سازند. جوامعي كه توانسته اند با تفكر راهبردي موفق به تدوين قوانيني براي بهره برداري از انديشه هاي خلاق و قدرت سازندگي زنان بشوند و در واگذاري فرصت براي ابراز شايستگي و لياقت به كليه شهروندان اعم از زن و مرد، مساوات را رعايت كنند، بيش از ساير جوامع پيشرفت كرده‌اند. ( الواني،ضرغامي‌فرد، 1380،2)

زنان نيمي از جمعيت فعال جهان را تشكيل مي دهند . تخمين هاي آماري نشان مي دهد كه 60 درصد از افزايش نيروي كار در دهه آينده را زنان تشكيل خواهند داد. از سال 1970 تعداد زنان در مشاغل اجرايي، اداري و مديريتي به طور چشمگير افزايش يافته اما نسبت زناني كه در سطوح بالاي شغلي به كار گرفته مي‌شوند، هنوز پايين است.

در ايران نيز طبق سرشماري مركز ايران در سال 1355، نرخ مشاركت زنان 9/13 درصد بوده است. اين رقم در سال 1365 به 2/8 درصد كاهش يافته است و در سال 1375 به نرخ 1/9 درصد افزايش يافته است. زنان مدير و كارمندان رده بالاي سازمان در سال 1370 معادل 1533 نفر بودند كه در سال 1375 به 41420 نفر رسيده است هر چند اين رقم نشان دهنده افزايش تعداد زنان در پست‌هاي مديريتي است اما در مقايسه با تعداد شاغلان زن رقم ناچيزي است. ( جزئي ،1380، 70)

اشتغال زنان در روند توسعه:

درگزارش هاي توسعه انساني سازمان ملل نوشته شده كه زنان بهره وري بسيار كمي را از منافع توسعه داشته‌اند. اگر چه نيمي از جمعيت دنيا را تشكيل مي دهند ولي سهم آنان در جمعيت فعال اقتصادي حدود سي درصد و در برخي از كشورهاي بسيار كم تر از اين رقم برآورد مي شود و اضافه مي كنند كه در كشورهاي در حال توسعه زنان فرصت هاي شغلي كمتري داشته و غالباً در بخش غيررسمي بدون هيچ گونه دستمزدي به كار مشغول هستند. زنان وقتي هم كه در بخش رسمي شاغل مي شوند دستمزد كمتري نسبت به مردان به آنان پرداخته مي شود و امكان خود اشتغالي زنان نيز به دليل عدم دسترسي به نهادهاي مورد نياز محدود است. آنان ساعت طولاني تري نسبت به مردان كار مي كنند ولي نتيجه كارشان محاسبه نمي شود و در واقع زنان در آمارهاي ملي كشورهاي در حال توسعه گم شده اند( عبداللهي ،1381، 188)

در دو دهه اخير تحولات چشم‌گيري در اين مورد رخ داده است و كاهش نابرابري هاي جنسيتي جزء جدايي ناپذير فرايند توسعه شده است و يكي از مهمترين تحولات، تغيير در ديدگاه حاكم نسبت به زنان در اين فرايند مي‌باشد.

تقريباً در سالهاي پيش از 1975 در جهت كمك به جمعيت زنان، بيشتر مسايل رفاهي مطرح مي‌گرديد و تمامي تلاش ها در جهت فراهم نمودن امكاناتي براي تامين حمايت از طريق اجراي پروژه هاي كوچك و برآورده نمودن مهمترين نيازهاي اساسي آنها بود. در سالهاي اخير اين ديدگاه به نگرش جديدتري متحول شده است. در اين نگرش زن تنها دريافت كننده كمك ها نيست بلكه خود توليد كننده، مشاركت كننده و در عين حال برخوردار شونده از امكانات بدست آمده در فرايند توسعه نيز مي‌باشند. (شادي طلب، 1381، 175)

فضاي فرهنگي حاكم بر اشتغال زنان:

تجربيات چند دهه گذشته در كشورهاي كم توسعه، ثابت كرده است كه در فرآيند توسعه آمادگي فضاي فرهنگي نه تنها براي پذيرش تغييرات برون زا ضروري است بلكه خود مهمترين عامل براي زمينه سازي تغييرات درون زا در همه بخش هاي اجتماعي و اقتصادي مي‌باشد.

شايد در برخي از تغييرات بسيار سطحي و كوتاه مدت بتوان از عوامل فرهنگي چشم پوشي نمود ولي به طور يقين در چشم انداز بلندمدت و تحولات ريشه اي و همه جانبه در پايگاه اجتماعي- اقتصادي زنان، فضاي فرهنگي حاكم بر اشتغال زنان نقش بسيار اساسي و زيربنايي دارد.

(شادي طلب، 1381،176)

بررسي ها و نظرسنجي هاي انجام شده توسط مركز سنجش برنامه هاي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران در سالهاي 74-1372 از مردم تهران در خصوص اشتغال زنان نشان مي دهد كه 5/66 درصد معتقد بودند كه مهمترين وظيفه زن خانه داري است. در خصوص وزير شدن زنان 33 درصد پاسخ گويان كاملاً‌ مخالف و يا مخالف و معتقد بودند كه زنان به دليل مشكلات و ويژگي‌هاي خاص براي پست وزارت مناسب نيستند. در اين ميان، مردان بيش از زنان با وزير شدن زنان مخالف بودند( مركز سنجش برنامه‌اي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران و نظرسنجي درباره اشتغال زنان 74-1372)

در مورد فوايد اشتغال براي خود زنان و براي خانواده آنان يافته هاي تحقيقاتي نشان مي‌دهد كه مساله اقتصادي درتأمين بخشي از هزينه‌هاي خانواده، 81 درصد و استقلال مالي براي زنان 57 درصد بيشترين سهم راداشته است و نزديك به 34 درصد به بهبود پايگاه اجتماعي خود در جامعه و 8 درصد به تاثيرآن در امور فرهنگي و اجتماعي خانواده اشاره داشته‌اند.

و به طور خلاصه عامل اقتصادي در اشتغال زنان، واجد بيشترين اهميت است ولي فرهنگ رايج و پذيرفته شده در جامعه نظرات خاصي نسبت به اشتغال زنان داشته و طبق پاسخ‌هاي ارايه شده براين باور است كه در صورت عدم موافقت شوهر با كار زن، حتي در صورت تمايل زن به ادامه كار، او بايد از كار خود چشم‌پوشي كند.( شادي طلب ،1381، 179)

موانع فرهنگي و نگرشي موجود در اشتغال زنان:

الف ) موانع فرهنگي:

يكي از موانع فرهنگي مهم كه براي اولين بار توسط مجله وال استريت در سال 1986 مطرح شد اصطلاح سقف شيشه اي Glass ceiling است. اين واژه براي توصيف موانع نامرئي ناشي از تعصب هاي مسئولان و سازمانها عليه زنان شكل گرفت. موانعي كه در عمل زنان را از دستيابي به فرصت‌هاي برابر استخدامي و حقوق و دستمزد باز مي‌داشت. بنا به تعريف اداره كار ايالات متحده، سقف شيشه‌اي حاكي از نگرش‌هاي آميخته به تعصبي است كه زنان را از پيمودن به مدارج عالي در يك سازمان باز مي‌دارد.

سقف شيشه اي نتيجه اسطوره ها و برداشت‌هاي مشترك است. بعضي از اين برداشتهاي پذيرفته شده توسط عموم به شرح زير است:

1.      زنان توانايي كافي براي كار را ندارند.

2.      مردان ويژگي‌هايي دارند كه آنها را براي تصدي مقامهاي رهبري مناسب‌تر مي‌سازد.

3.      زنان تجربه كافي براي پذيرفتن مقامات رهبري ندارند.

4.       زنان قادر به انجام امور فني و دشوار نيستند. (united Nation – women,1955,45)

در ايران نيز هر چند در برخورداري از فرصت‌هاي برابر اشتغال در برنامه توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي تاكيد شده است اما در عمل شاهد نگرش‌هاي تبعيض آميز و به تبع آن تصميم‌گيري‌هاي تبعيض آميز نسبت به زنان شاغل هستيم. اصطلاح سقف شيشه‌اي گر چه براي اولين بار در امريكا شكل گرفت ولي در شرايط كنوني اين واقعيت قابل تفهيم به تمام موقعيت‌هايي است كه زنان در عمل براي رسيدن به مشاغل سطوح بالا با آن روبرو هستند. مفروضاتي مانند اينكه زنان در شرايط بحراني بسيار احساساتي تصميم مي‌گيرند و منطقي نيستند و .. مسايل كليشه‌اي هستند كه از توجه عادلانه به شرايط احراز فردي جلوگيري كرده است. (جزني،1380،71)‌

ب ) موانع نگرشي:

1.      زنان مانند مردان در مورد مسير شغلي شان جدي نيستند، و خانواده براي آنها در اولويت قرار دارد.

2.       اگر يك زن در مقام در مقام ارشد شكست بخورد، پس نبايد هيچ زني را در مقام مشابه قرار داد.

3.      سازمانها زنان را براي شكست خوردن نمي‌خواهند پس ريسك استخدام و ارتقاي آنها را قبول نمي‌كنند. (منبع  : اينترنت)

پيشنهادهايي براي هموار شدن زمينه اشتغال زنان:

1. شكستن سقف شيشه‌اي : بهترين راه براي شكستن سقف شيشه‌اي آموزش و شكستن چارچوب باورهاي سنتي در رابطه با شغل هاي زنان و تقويت خودباوري زنان مي‌باشد. سازمان بين‌المللي كار، براي شكست سقف شيشه‌اي توصيه‌هايي ارايه كرده است كه بعضي از آنها به شرح زير مي‌باشد:

آموزش، ايجاد شبكه‌هاي ارتباطي، اتخاذ سياست هاي سازگار با مصالح خانوادگي، اصلاح قوانين استخدامي، پرداخت‌هاي مساوي براي مشاغل مشابه، افزايش آگاهي عمومي نسبت به نقش وسهم اقتصادي رو به رشد زنان( منبع اينترنت)

2. افزايش مشاركت زنان در جامعه از طريق تشكيل سازمانهاي غيردولتي (NGO).

3. يكي از اقداماتي كه هم‌اكنون در دنيا براي فراهم‌آوردن زمينه مناسب براي فعاليت زنان مورد توجه قرار گرفته است بحث سازمان «دوستدار خانواده» Friendly organization است . ساختار اين سازمانها به گونه‌اي است كه زنان شاغل بتوانند حافظ كيان خانواده خود نيز باشند.در نظر گرفتن امكاناتي چون ساعات كار شناور، محلهاي كار غيرمتمركز تهيه امكانات مهد كودك و .. از جمله تمهيداتي است كه در اين سازمانها پيش‌بيني مي‌شود.

نتيجه‌گيري:

تعداد زنان در سالهاي اخير در محيط كار رو به افزايش است اما اشتغال زنان در جامعه ما هنوز با موانع فراواني از جمله موانع فرهنگي و نگرشي رو به رو است.

و رسيدن به اهداف هر سازمان و در نهايت رسيدن به توسعه اقتصادي و اجتماعي هر كشوري ، در گروه استفاده بهينه از نيروي انساني آن مي‌باشد. سازمانها بايد از زنان و مردان متخصص به دور از تعصبات فرهنگي، به شكل صحيحي استفاده كرده و سقف شيشه اي را از ميان بر دارند. و اشتغال زنان نيازمند تغيير رفتار و نگرش هاست و هم زنان بايد با اعتماد به نفس بيشتري در محيط جامعه وسازمان ظاهر شوند و روز به روز به توانمندي هاي خود بيفزايند.

منابع و ماخذ :

1.      الواني، مهدي. ضرغامي فرد، مژگان. “موفقيت زنان در كار راهه مديريتي” ، نشريه مديريت دولتي، شماره 54و53، 1380.

2.       جزني، نسرين. “سقف شيشه‌اي مانع رشد زنان”، مجله تدبير، شماره 95، 1380.

3.       شادي طلب، ژاله. “ توسعه و چالش‌هاي زنان ايران”، نشر قطره، 1381

4.       مركز سنجش برنامه‌اي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران و نظرسنجي درباره اشتغال زنان، 74-1372.

5.       عبداللهي، مژگان. “سقف شيشه اي : مانع ارتقاي شغلي زنان” فصلنامه مطالعات مديريت، شماره 36-35، 1381.

6.      http:// www.mnplan.stat. mn. Us/pdf/glass ceiling.pdf: The glass ceiling task force report.

7.      united Nation-women: Loking Beyond. 2000,New york,1995.

8.      Women’s International, Network News,1991.

دانشگاه آزاد اسلامي و احد رودهن

موضوع:

حجاب

(تفسير آيات مربوط به موضوع حجاب از سوره هاي نور و احزاب)

سال تحصيلي: 86-85

مقدمه:

1- فلسفة حجاب

بدون شك،‌ در  عصر ما كه بعضي نام آن را عصر برهنگي و آزادي جنسي گذارده اند،‌ و افراد غرب زده، بي بند وباري زنان را جزئي از آزادي او مي دانند، سخن از حجاب گفتن براي اين دسته ناخوشايند و گاه افسانه اي است متعلق به زمان هاي گذشته !

ولي مفاسد بي حساب، مشكلات و گرفتاريهاي روز افزوني كه از اين آزاديهاي بي قيد و شرط به وجود آمده سبب شده كه تدريجاً گوش شنوائي براي اين سخن پيدا شود.

البته در محيط هاي اسلامي و مذهبي، مخصوصاً  در محيط ايران بعد از انقلاب جمهوري ا سلامي، بسياري از مسائل حل شده، و به بسياري از اين سؤالات عمده پاسخ كافي و قانع كننده داده شده است، ولي با زاهميت موضوع ايجاب مي كند: اين مسأله به طور گسترده تر مورد بحث قرار گيرد.

مسأله اين است: آيا زنان با (نهايت معذرت) بايد براي بهره كشي از طريق سمع،‌بصر و لمس (جز آميزش جنسي) در اختيار همة مردان باشند؟ و يا بايد اين امور،‌ مخصوص همسرانشان گردد؟

بحث در اين است: آيا زنان در يك مسابقة بي پايان در نشان دادن اندام خود و تحريك شهوات و هوس هاي آلوده مردان درگير باشند؟ و يا بايد اين مسائل از محيط اجتماع بر چيده شود،‌ و به محيط خانواده و زندگي زناشوئي اختصاص يابد؟!

اسلام، طرفدار برنامة دوم است و حجاب، جزئي از اين برنامه محسوب مي شود،‌ در حالي كه غربي ها و غرب زده هاي هوسباز، طرفدار برنامة اولند!.

اسلام، مي گويد: كاميابي هاي جنسي اعم از آميزش و لذت گيري هاي سمعي، بصري و لمسي مخصوص به همسران است و غير از آن گناه، و ماية آلودگي و ناپاكي جامعه مي باشد كه جملة‌ «ذلِكَ أََزكي لَهم» در آيات فوق اشاره به آن است.

وَ قْل لِلمْؤمِناتِ يَغضْضنَ مِن أبصارِهِنّ وَ‌ يَحفَظنَ فزوجهن و لا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها و ليضربن بخمر هن علي جيوبهن و لا يبدين زينتهن الا لبعولتهن او آبائهن أو آباء بعولتهن أو أبنائهن أو أبناء بعولتهن أو إخوانهن أئو بني إخوانهن أو بني أخواتهن أو نسائهن أو ما ملكت أيمانهن أو التابعين غير أولي الا ربة من الرجال أو الطفل الذين لم يظهرو علي عورات النساء و لا يضربن بأرجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن و توبوا ألي الله جميعاً أيّها المؤمنون لعلكم تفلحون

و به زنان با ايمان بگو چشم هاي خود را زا (نگاه هوس آلود) فرور گيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را- جز آن مقدار كه نمايان است- آشكار ننمايند، و (اطراف) روسري هاي خود را بر سينة خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود)، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براي شوهرانشان، يا پدرانشان يا پدرشوهرانشان،‌ يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان،‌ يا زنان هم كيششان يا بردگانشان (كنيزانشان) يا افراد سفيه كه تمايلي به زند ندارند، يا كودكاني كه از امور جنسي مربوط به زنان آگاه نيستند؛ و هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود. (و صداي خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد) و همگي به سوي خدا باز گرديد اي مؤمنان، تا رستگار شويد!

تفسير: در اين آيه به شرح وظائف زنان در اين زمينه مي پردازد، نخست به وظائفي كه مشابه مردان دارند اشاره كرده مي گويد: «و به زنان با ايمان بگو چشم هاي خود را فرو گيرند (و از نگاه كردن به مردان نامحرم خودداري كنند) و دامان خود را حفظ نمايند» «وَ قٌل لِلمُؤمِناتِ يَغضُضنَ مِن أبصارِهِنّ و يَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ»

و به اين ترتيب، «چشم چراني» همان گونه كه بر مردان حرام است  بر زنان نيز حرام مي باشد، مي پوشانيد عورت از نگاه ديگران، چه از مردان و چه از زن براي زنان نيز همانند مردان واجب است.

پس از آن به مسأله حجاب كه از ويژگي زنان است ضمن سه جمله اشاره فرمودند:

1- «آنها نبايد زينت خود را آشكار سازند جز آن مقدار كه طبيعتاً ظاهر است» «وَ لا يُبدِينَ زِينَتَهُنَّ إلاّ ما ظَهَرَ مِنها»

در اين كه منظور از زينتي كه زنان بايد آن را بپوشانند و همچنين زينت آشكاري كه در اظهار آن مجازند چيست؟ در ميان مفسران سخن بسيار است.

بعضي، زينت پنهان را به معني زينت طبيعي (اندام زيباي زن) گرفته اند، در حالي كه كلمة «زينت» به اين معني كمتر اطلاق مي شود.

بعضي ديگر، آن را به معني «محل زينت» گرفته اند، زيرا آشكار كردن خود زينت مانند گوشواره و دستبند و بازوبند به تنهائي مانعي ندارد،‌ اگر ممنوعيتي باشد مربوط به محل اين زينت ها است،‌ يعني گوش ها و گردن و دستها و بازوان.

بعضي ديگر، آن را به معني خود «زينت آلات» گرفته اند منتها در حالي كه روي بدن قرار گرفته، و طبيعي است كه آشكار كردن چنين زينتي توام با آشكار كردن اندامي است كه زينت بر آن قرار دارد.

(اين دو تفسير اخير از نظر نتيجه يكسان است هر چند از دو راه مسأله تعقيب مي شود.)

حق اين است كه ما آيه را بدون پيشداوري و طبق ظاهر آن تفسير كنيم كه ظاهر آن همان معني سوم است و بنابراين، زنان حق ندارند زينت هائي كه معمولاً پنهاني است آشكار سازند، هر چند اندامشان نمايان نشود، و به اين ترتيب آشكار كردن لباس هاي زينتي مخصوصي را كه در زير لباس عادي يا چادر مي پوشند مجاز نيست، چرا كه قرآن از ظاهر ساختن چنين زينت هائي نهي كرده است.

در روايات متعددي كه از ائمه اهلبيت نقل شده نيز همين معني ديده مي شود كه زينت باطن را به قلاده: «گردنبند»، دملج:‌ «بازوبند» و خلخال:‌ «پاي «برنجن» همان زينتي كه زنان عرب در مچ پاها مي كردند» تفسير شده است.

و چون در روايات متعدد ديگري زينت ظاهر به «انگشتر»،‌ «سرمه» و مانند آن تفسير شده، مي فهميم منظور از زينت باطن نيز خود زينت هائي است كه نهفته و پوشيده است (دقت كنيد).

2- دومين حكمي كه در آيه بيان شده اين است: «آنها بايد خمارهاي خود را بر سينه هاي خود بيفكنند» «وَ ليَضرِبنَ بَخُمُرهِنَّ عَلي جُيُوبِهِنَّ»

«خمر» جمع «خمار» (بر وزن حجاب) در اصل، به معني پوشش است، ولي معمولاً به چيزي گفته مي شود كه زنان با آن سر خود را مي پوشانند (روسري).

«جيوب» جمع «جيب» (بر وزن غيب) به معني يقة پيراهن است،‌ كه آن تعبير به «گريبان» مي شود و گاه به قسمت بالاي سينه به تناسب مجاورت با آن نيز اطلاق مي‌گردد.

از اين جمله استفاده مي شود كه: زنان قبل از نزول آية، دامنة روسري خود را به شانه ها يا پشت سر مي افكندند، به طوري كه گردن و كمي از سينة آنها نمايان ميشد، قرآن دستور مي دهد روسري خود را بر گريبان خود بيفكنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سينه كه بيرون است مستور گردد. (از شأن نزول آيه كه قبلاً آورديم نيز اين معني به خوبي استفاده مي شود.)

3- در سومين حكم، مواردي را كه زنان مي توانند در آنجا حجاب خود را برگيرند و زينت پنهان خود را آشكار سازند، با اين عبارت شرح مي دهد:

«آنها نبايد زينت خود ار آشكار سازند» «وَ يُبدِينَ زِينَتَهُنَّ»

«مگر (در دوازده مورد):‌

1-   براي شورهرانشان » «إلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ»

2-   «يا پدرانشان» «أو آبائِهِنَّ»

3-   «يا پدران شوهرانشان» «أو آباءِ بُعُولَتِهِنَّ»

4-   «يا پسرانشان» «أو أَبنائِهِنَّ»

5-   «يا پسران همسرانشان» «أوْ أبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ»

6-   «يا برادرانشان» «أو إخْوانِهِنَّ»

7-   «يا پسران برادرانشان» «أو بَني إخْوانِهِنَّ»

8-   «يا پسران خواهرانشان» «أو بَني أخَواتِهِنَّ»

9-   «يا زنان هم كيششان» «أو نِسائِِهِنَّ»

10- «يا بردگانشان» (كنيزانشان) «أو ما مَلَكَتْ أيْمانُهُنَّ»

11- «يا پيروان و طفيلياني كه تمايلي به زن ندارند» (افراد سفيه و ابلهي كه ميل جنسي در آنها وجود ندارد» «أو التّابِعِينَ غَيْرِ‌ أُولِي الإرْبَةِ مِنَ الرِجّالِ»

12- «يا كودكاني كه از عورات زنان (امور جنسي) آگاه نيستند»

فهرست

مقدمه

نان و اهميت آن

فرايند تهيه‌ي نان

انواع نان در ايران

اثرات مخرب جوش‌شيرين در بدن انسان

مضرات جوش‌شيرين در بدن انسان

دلايل ايجاد ضايعات نان

چرا نان بيات مي‌شود؟

آداب نان

كيفر توهين به نان

منابع

مقدمه

«الحمدلله الذي خلق لنا الخبز»

«سپاس خدايي را كه نان را براي ما آفريد»

ابر و باد ومه و خورشيد و فلك در كارند

              تا تو ناني بدست آري و به غفلت نخوري

به يقين، نان يكي از بزرگترين موهبت‌ها و بركاتي است كه خداوند عزيز و رزاق به بندگان خود، عطا نموده است.

دست قدرتمند الهي، بي هيچ نقصان و قصوري تمام شرايط را براي ايجاد و پرورش اين نعمت بزرگ فراهم نموده است و زبان ستايش و شكر انسان را با هر ذوق و سليقه و ميزان دركي، باز و گويا كرده است.

اما ظاهراً آنچه به عنوان مهم‌ترين عامل دربه ثمر نشاندن اين همه تلاش و تدبير الهي مطرح است، همان دقت و ظرافتي است كه بشر در تهيه‌ي محصولي به نام «نان» به كار مي‌برد و با بهره‌برداري از انديشه‌هاي ناب و ابتكارات گرانقدر، نيز با به كارگيري پيشرفته‌ترين تجهيزات و فن‌آوري بر جلوه‌هاي ويژه اين نعمت ارزشمند الهي افزوده و از اسراف آن جلوگيري نمايد.

به منظور ترويج استفاده‌ي بهينه از نان به عنوان يكي از بزرگترين نعم الهي مجموعه‌اي را تحت عنوان «نان» به شيفتگان و مشتاقان فرهنگ ناب اسلامي تقديم مي‌نماييم.

اميد آنكه خداوند بزرگ، توفيق شكرگزاري عملي و حقيقي از نعمت‌هاي خود را به ما ارزاني دارد.

«نان و اهميت آن»

الف: نان مايه‌ي بركت و نيروبخش عبادت

قال النبي (ص): «اللهم بارك لنا في‌الخبز و لا تفرق بيننا و بينه فلولا الخبر ما صمنا و لا صلينا و لا ادينا فرائض ربنا[1]»

پيامبر اكرم (ص) فرمود: «خداوندا، نان را در زندگي ما چنان قرار ده كه با كمترين مقدار از آن، بيشترين بهره و نيرو به ما برسد. خدايا، دستيابي به نان را براي ما مشكل مگردان چرا كه اگر نان نباشد نمي‌توانيم روزه بگيريم، نمي‌توانيم نماز بخوانيم، بلكه نمي‌توانيم هيچ يك از وظايف ديني خود را انجام دهيم».

ب: نان، بهترين غذا

قال النبي (ص): «خير طعامكم الخبز»[2]

پيامبر اكرم(ص) فرمود: «بهترين طعام و غذاي شما نان مي‌باشد».

امروزه در بسياري از كشورهاي جهان نان به عنوان غذاي اصلي مردم مي‌باشد و روزانه قسمت قابل توجه از انرژي پروتئين، املاح معدني، ويتامين‌هاي گروه B مورد نياز انسان را تامين مي‌نمايد.

در ايران نيز 80 درصد غذاها را نان تشكيل مي‌دهد و قسمت اعظم نمك طعام مورد نياز روزانه‌ي مردم از خوردن نان تأمين مي‌گردد.

متأسفانه در كشو ما با اضافه كردن جوش‌شيرين به اين غذاي با ارزش آن را نهايتاً به غذايي با پيامدهاي مضر تبديل مي‌كنند.

«فرايند تهيه‌ي نان»

ماده‌ي اوليه‌ي نان «گندم» مي‌باشد. از ميزان خاكستر موجود در آرد گندم، آردها را طبقه‌بندي مي‌كنند.

هر چه خاكستر آرد كمتر باشد آرد مرغوب‌تر است و هرچه پروتئين آرد گندم بالاتر باشد آرد قوي‌تر مي‌باشد.

نان از مخلوط كردن آرد، آب، نمك، مخمر با خميرترش پس از طي مراحل آماده‌سازي خمير، فرايند تخمير و پخت به وجود مي‌آيد.

بهترين نان آن است كه طبق اصول قديم تهيه گردد و مواد محافظ نداشته باشد (چيزي براي حفاظت آرد و اينكه زود فاسد نشود به آرد اضافه نكرده باشند) و زياد سفيد نباشد.

ورآمدن خميرنان با خمير مايه[3] بايد باشد نه با جوش‌شيرين. هم اكنون بهترين نان دنيا، نان‌هاي ايراني است كه حرارت به همه‌ي جاي آن مي‌رسد و تقريباً عاري از ميكروب مي‌شود[4].

در نمودار صفحه‌ي بعد فرايند تهيه‌ي نان به روش سنتي نشان داده شده است.

پخت به روش سنتي

پخت به روش صنعتي

«انواع نان در ايران»

نان‌هاي ايراني به 5 گروه تقسيم مي‌شوند كه عبارتند از:

1- نان سنتي كه مسطح و نازك و شامل:

الف- لواش

نان لواش ناني است كه مي‌توان آن را به مدت طولاني حتي 6 ماه نگهداري نمود.

اين نان سريع خشك مي‌شود و در هنگام مصرف بايد با آب مرطوب نموده تا نرم شود. در صورتيكه نام گرم در كيسه‌ي پلاستيك قرار داده شود، مي‌توان تا چند روز آن را به راحتي مصرف نمود.

ب- سنگك:

ناني است مخروطي شكل كه روي ريگ‌هاي داغ پخته مي‌شود. نان سنگك نسبت به ساير نان‌ها بهتر، مطلوب‌تر و سالم‌تر بوده و درصد املاح، پروتئين و ويتامين‌هاي آن بالاتر مي‌باشد و در ميان نان‌هاي سنتي ايران تنها ناني است كه با شعله‌ئي نيمه مستقيم پخت مي‌گردد.

گفته مي‌شود اين نان در زمان شاه‌عباس با تدبير مرحوم شيخ‌بهايي طرح‌ريزي شده است.

ج- تافتون:

تافتون ناني گرد و نازك، ضخيم‌تر از نان لواش و نازك‌تر از سنگك و بربري است. اين نان ديرتر از سنگك و بربري بيات مي‌شود.

د- بربري:

نان بربري ناني بيضي شكل با شكل شيارهاي نسبتاً منظم مي‌باشد. يكي از ويژگي‌هاي مهم نان بربري، بيات شدن سريع آن است. به همين دليل اين نان را به صورت گرم و تازه مصرف مي‌كنند.

2- نان چاياتي (نان دو لايه و بادكنكي):

اين نان از آرد گندم كامل تهيه شده و روي سطح فلزي داغ پخت مي‌گردد.

3- نان متري:

ناني نازك كه به وسيله ماشين و روي سطح متحرك توليد مي‌شود.

4- نان‌هايي با حجم متوسط:

اگر نان بربري را به ضخامت 4 الي 6 سانتي‌متر تبديل كنيم به نان‌هايي با حجم متوسط تبديل مي‌شود.

5- نان‌هاي فانتزي:

جزء نان‌هاي پرحجم است و تنوع بسيار زيادي دارد.

«اثرات مخرب جوش شيرين»

به دليل ميزان مصرفي بالاي نان در كشور ما، امروزه استفاده از جوش‌شيرين در توليد نان به صورت قابل ملاحظه‌اي افزايش يافته كه اين امر به سلامتي و تندرستي جامعه لطمه خواهد زد.

جوش‌شيرين ماده‌اي است به صورت گرد و بلوري با دانه‌هاي درشت و سفيد كه به عنوان يك منبع گاز با قيمت پايين شناخته شده است.

به دليل پايين بودن قيمت، راحتي انتقال و بي‌طعمي نسبي مورد استفاده قرار مي‌‌گيرد.

جوش‌شيرين ماده‌اي شيميايي بوده كه تقريباً در هيچ كجاي دنيا به نان اضافه نمي‌شود و يكي از دلايلي كه نان‌هاي امروزي طعم، بو و ماندگاري نان‌هاي قديم يا نان‌هاي روستايي را ندارد افزودن جوش‌شيرين به نان است.

اگر ورآمدن خميرنان به صورت تخمير طبيعي انجام گيرد و از جوش‌شيرين جهت ورآمدن استفاده نشود نان، طعم و بوي بهتري پيدا كرده و ماندگاري آن افزايش مي‌يابد.

«مضرات جوش‌شيرين در بدن انسان»

1.   جوش‌شيرين باعث قليايي شدن شيره‌ي معده مي‌شود و به همين سبب ناراحتي‌هاي گوارشي از قبيل ورم، زخم معده و زخم اثني‌عشر مي‌شود.

2.   جوش‌شيرين باعث كاهش جذب مواد مغذي چون آهن و كلسيم خواهد شد كه نتيجه‌ي آن كم خوني ناشي از فقر آهن، پوكي استخوان ناشي از كاهش كلسيم بدن خواهد بود كه اثرات نامطلوبي بر سلامتي كودكان و نوجوانان و زنان باردار و شيرده و سالمندان خواهد گذشت و موجب افت تحصيلي دانش‌آموزان مي‌گردد.

3.   تعادل اسيد و باز كه عامل مهمي در ثبات واكنش‌هاي بدن مي‌باشد را مختل كرده كه نتيجه‌ي آن به هم خوردن نظم ضربان قلب است.

4.   مصرف جوش‌شيرين باعث بالارفتن فشارخون مي‌شود كه شدت آن در افرادي كه بيماري قلبي و سابقه‌ي فشارخون دارند بيشتر است.

حال كه امروز نان مقدس‌ترين، پرارزش‌ترين و كم‌بهاترين ماده‌ي غذايي است، بياييد با حذف جوش‌شيرين آن را سالم‌تر و غني‌تر در اختيار مردم قرار دهيد.

گندم (ماده زندگي) و نان (زندگي) است.

«دلايل ايجاد ضايعات نان»

1.      ضايعات در مرحله‌ي حمل و نقل و جابجايي آرد و عدم يكنواختي آرد تحويلي به نانوايان از نظر مرغوبيت.

2.      عدم نگهداري مناسب آرد.

3.      عدم رعايت زمان تخمير و استفاده از جوش‌شيرين.

4.      بياتي سريع نان.

5.      آلودگي به ميكروارگانيسم‌ها و رشد كپك‌ها در نان.

6.       فقدان آموزش كافي براي كارگران نانوايي‌ها.

7.      عدم آشنايي مصرف‌كنندگان به نحوه‌ي نگهداري نان.

8.   افزايش مهاجرت بي‌رويه‌ي روستائيان به شهرها و بالابودن تقاضاي نان در ساعات معيني از روز و نبودن زمان كافي براي تخمير نان.

«چرا نان بيان مي‌شود و چگونه آن را به تأخير بياندازيم»

بياتي فرايندي است كه در اثر واكنش‌هاي فيزيكي و شيميايي پيچيده‌ بين تركيبات نان به وجود مي‌آيد به طوري كه نان بو و مزه خود را از دست داده و به سختي جويده مي‌شود.

يكي از ساده‌ترين اقداماتي كه جهت به تأخير انداختن بياتي نان به كار مي‌رود:

استفاده از فرمول مناسب براي تهيه‌ي نان و اجراي صحيح روش‌هاي تكنولوژي مي‌باشد كه از جمله‌ي آنها اين موارد را مي‌توان نام برد:

-         حفظ رطوبت خمير در حد متعادل.

-         نحوه و مدت زمان مناسب زدن خمير.

-         رعايت رطوبت نسبي هوا در طي تخمير نهايي.

-         حرارت پخت و درجه حرارت در طي تخمير نهايي چانه.

-         مدت زمان پخت.

-         نحوه‌ي بسته بندي و شرايط نگهداري محصول.

«آداب نان»

نان يكي از خوردني‌هاي مقدس و مورد احترام اسلام است.

در روايتي معتبر از حضرت رسول اكرم (ص) نقل شده است كه فرمودند:

«گرامي داريد نان را كه كار كرده‌اند در آن ملائكه از مابين عرش تا زمين و بسياري از اهل زمين تا آنكه براي شما به عمل آمده است».

«كيفر توهين به نان»

از رسول گرامي اسلام (ص) نقل شده است كه: «حضرت دانيال به نزد كشتي‌باني آمده و گرده ناني به او داد كه مرا از آب بگذرانيد.

كشتي‌بان نان را انداخت و گفت:

«اين نان را چه كنم، در پيش ما اين نان در زير پاي مردم افتاده و پا بر آن مي‌مالند».

پس دانيال دست به سوي آسمان بلند كرد و گفت: «پروردگارا نان را گرامي دار، به تحقيق كه ديدي اين بنده‌ي تو با نان چه كرد و چه گفت».

خداوند عالميان امر نمود به آسمان كه باران مبار بر ايشان، و نيز فرمان داد به زمين كه گياه مرويان برايشان، تا آنكه كارشان به جايي رسيد كه از گرسنگي يكديگر را مي‌خوردند.

تا آنكه نوبت به دو زن رسيد كه هر يك فرزندي داشتند. روزي يكي به ديگري گفت: «كه بيا من و تو فرزند مرا بخوريم، و فردا فرزند تو را بخوريم».

پس چون نوبت به فرزند ديگري رسيد، ابا كرد از خوردن فرزند، نزاع و درگيري به وجود آمد.

نزد دانيال آمدند و آن حضرت را از فلاكت خويش باخبر ساختند.

حضرت فرمود كه:

«كار شما به اينجا رسيده است».

گفتند: «بلي و بدتر از آنچه شما مي‌بيني».

در اين هنگام حضرت دست به آسمان برداشت و گفت: «پروردگارا فضل خويش به ما برگردان و رحمت خود را شامل ما نما و اطفال و بي‌گناهان ما را كيفر مفرما به واسطه گناه كشتي‌بان».

پس دعاي خالصانه‌ي آن حضرت به استجابت رسيد. با توجه به جايگاه ويژه‌ي نان در ميان غذاها در اسلام، مناسب است آداب رعايت نمودن حرمت و شيوه‌ي درست بهره‌برداري از ‎آن را نيز بيان كنيم.

(1)   چون نان حاضر شد بخوريم:

از امام صادق (ع) نقل شده است كه فرمود:

«نان را گرامي داريد»

اصحاب از آن بزرگوار پرسيدند: «گرامي داشتن نان چگونه است و شيوه‌ي آن را به ما بياموزيد.

حضرت فرمودند كه: «چون نان حاضر شد بخوريد و انتظار چيز ديگري مبريد».

(2) دور نريختن نان:

حضرت نبي‌اكرم (ص) اجازه نمي‌فرمودند كه ذره‌اي نان در فاضلاب ريخته شود.

(3) نبريدن نان به آهن و كارد:

در روايتي آمده است كه:

«إن تقطعوا الخبز بالسكين و لكن اكسروا باليد»

نان را با كارد نبريد بلكه آن را با دست بشكنيد و تكه نماييد.

(4) ظرف بر نان نگذاشتن

(5) كوچك برداشتن لقمه

(6) خوب جويدن:

(7) خودداري از خوردن سوخته‌هاي نان:

بايد از خوردن سوخته‌هاي نان به علت سرطان‌زا بودن پرهيز نمود.

(8) بونكردن نان:

(9) تنور خانگي:

از نبي اكرم (ص) نقل شده است كه:

«در تنور براي اهل خانه موجب زيادتي و بركت مي‌باشد».

مي‌تواند يكي از آثار وجود تنور در خانه بيرون راندن باكتر‌ي‌ها باشد.

(10) نان را با ميوه يا سبزي خوردن.

(11) نان با گوشت يا حبوبات خوردن:

در روايتي آمده است كه:

«نبي اكرم از درد پشت نزد پروردگار گلايه داشت. امر شد به ايشان كه گوشت و حبوبات بخورند.

(12) رعايت نوبت

(13) به اندازه خريدن نان:

(14) در سفره يا نايلون گذاشتن نان:

(15) سرد كردن كامل نان:

چنانچه نان‌هاي داغ را روي هم انباشته كنيم و قبل از سرد شدن كامل از آن استفاده نماييم، آثار نامطلوب زير را به دنبال دارد:

1.      باعث تغيير شكل و حالت‌ ظاهري نان مي‌شود.

2.      عاملي براي بيات شدگي زودرس نان مي‌گردد.

3.      زمينه‌ي مناسب براي كپك زدگي در نان مي‌شود.

4.      عاملي براي افزايش ضايعات نان مي‌گردد.

5.      باعث ايجاد بيماري‌هاي گوارشي براي مصرف‌كنندگان مي‌شود.

قبل از سرد شدن كامل نان، از دسته كردن نان داغ جداً خودداري نماييد[5].

منابع و مآخذ

1.      دنياي نان. محمد علي رخ، محمد رضا زارع بيدكي. انتشارات مفاخر.

2.      تكنولوژي نان. دكتر ناصر رجب‌زاده. انتشارات سمت.

3.      بروشور نان طلاي كم ارزش. دانشگاه علوم پزشكي تهران.

4.      اينترنت (تهيه عكس).

موضوع:

مدل energy- efficientمبني بر تراكم داده‌ها براي شبكه هاي سنسور بي سيم

چكيده:

تراكم داده ها در شبكه هاي سنسور بي سيم افزونگي را حذف مي كند تا مصرف پهناي باند و بازده انرژي گوه ها را توسعه دهد. اين مقاله يك پروتكل تراكم داده هاي energy- efficientامن را كه (Energy- Efficient Secure Pattern based Data Aggregation)ESPDA الگوي امن energy- efficient بر پاية تراكم داده ها) ناميده مي شود ارائه مي كند. برخلاف تكنيكهاي تراكم داده هاي قراردادي، ESPDA از انتقال داده هاي اضافي از گره هاي سنسور به cluster- headها جلوگيري مي كند. اگر گره هاي سنسور همان داده ها را تشخيص داده و دريافت كنند، ESPDA ابتدا تقريباً يكي از آنها را در وضعيت خواب (sleep mode) قرار مي دهد و كدهاي نمونه را براي نمايش مشخصات داده هاي دريافت و حس شده توسط گره هاي سنسور توليد مي كند. Cluster- head ها تراكم داده ها را مبني بر كدهاي نمونه اجرا مي كند و فقط داده هاي متمايز كه به شكل متن رمز شده هستند از گره هاي سنسور به ايستگاه و مكان اصلي از طريق Cluster- headها انتقال يافته است. بعلت استفاده از كدهاي نمونه، Cluster- headها نيازي به شناختن داده هاي سنسور براي اجراي تراكم داده‌ها ندارند. زيرا به گره هاي سنسور اجازه مي دهد تا لينك هاي ارتباطي سرهم پيوسته (end-to-end) امن را برقرار كنند. بنابراين، نيازي براي مخفي سازي/ آشكار سازي توزيع كليد مابين Cluster- head ها و گره هاي سنسور نيست. بعلاوه، بكار بردن تكنيك NOVSF block- Hopping، امنيت را بصورت تصادفي با عوض كردن با نگاشت بلوك هاي داده ها به time slotهاي NOVSF اصلاح كرده و آن را بهبود مي بخشد. ارزيابي كارايي نشان مي دهد كه ESPDA روش هاي تراكم داده هاي قراردادي را به بيش از 50% در راندمان پهناي باند outperform مي كند.

1- مقدمه: شبكه هاي سنسور بي سيم، بعنوان يك ناحيه و منطقة جديد مهم در تكنولوژي بي سيم پديدار شده اند. در آيندة نزديك، شبكه هاي سنسور بي سيم منتظر هزاران گره ارزان و كم هزينه و داشتن هر توانايي (Sensing capability) sensing با توان ارتباطي و محاسباتي محدود شده بوده اند. چنين شبكه هاي سنسوري منتظر بوده اند تا در بسياري از موارد در محيط هاي عريض گوناگوني براي كاربردهاي تجاري، شخصي و نظامي از قبيل نظارت، بررسي وسيلة نقليه و گردآوري داده هاي صوتي گسترش يافته باشند. محدوديتهاي كليد شبكه هاي سنسور بي سيم، ذخيره سازي، توان و پردازش هستند. اين محدوديتها و معماري ويژه گره هاي سنسور مستلزم انرژي موثر و پروتكلهاي ارتباطي امن هستند. امكان و اجراي اين شبكه هاي سنسور كم هزينه با پيشرفت هايي در MEMS (سيستم هاي ميكرومكانيكي micro electromechanical system)، تركيب شده با توان كم، پردازنده هاي سيگنال ديجيتالي كم هزينه (DSPها) و مدارهاي فركانس راديويي (RF) تسريع شده اند.

چالش هاي كليد در شبكه هاي سنسور، براي بيشينه كردن عمر گره هاي سنسور به علت اين امر است كه براي جايگزين كردن و تعويض باطري هاي هزاران گره سنسور امكان پذير نيست. بنابراين عمليات محاسباتي گره ها و پروتكلهاي ارتباطي بايد به اندازة انرژي موثر در صورت امكان ساخته شده باشد. در ميان اين پروتكلها، پروتكلهاي انتقال داده ها بر حسب انرژي از اهميت ويژه اي برخوردارند، از آنجائيكه انرژي مورد نياز براي انتقال داده ها 70% از انرژي كل مصرفي يك شبكة سنسور بي سيم را مي گيرد. تكنيكهاي area coverage و تراكم داده ها مي توانند كمك بسيار زيادي در نگهداري منابع انرژي كمياب با حذف افزونگي داده ها و كمينه ساختن تعداد افتقالات داده ها بكنند. بنابراين، روشهاي تراكم داده ها در شبكه هاي سنسور، در همه جا در مطبوعات مورد تحقيق و بررسي قرار گرفته اند، در SPIN (پروتكلهاي سنسور براي اطلاعات از طريق مذاكره sensor protocols for Information via Negotiation

ارسال داده هاي اضافي با مذاكره meta- dataها توسط گره ها حذف شده اند. در انتشار مستقيم، شيب ها كه براي جمع آوري داده ها و تراكم داده ها برقرار شده اند، كاربرد مسيرهاي تقويت مثبت و منفي را بوجود مي آورند. در گره هاي سنسور، نمونه اي از داده ها را كه نشان مي دهد كه چگونه تفسير سنسور به فاصلة زماني از پيش تعريف شده تغيير روش مي دهد مي فرستند. Cluster- headها نمونه هاي داده ها را جمع آوري كرده و فقط يكي از رويدادهاي وخيم تطبيق يافته را مي فرستد. از قبيل، پيش بيني افت درجه حرارت به طور تصادفي يك طوفان به پايگاه و مكان اصلي.

Cluster- head همچنين مي تواند مطالعات نمايندة k را بجاي مطالعات بدست آمدة n از تمامي سنسورهايش مطابق الگوريتم k-means بفرستد. امنيت در ارتباط داده اي موضوع مهم ديگري است تا طراحي شبكه هاي سنسور بي سيم مطرح شده باشد، همانند شبكه هاي سنسور بي سيم كه ممكن است در مناطق دشمن از قبيل ميدان هاي نبرد گسترش يافته باشد. بنابراين، پروتكل هاي تراكم داده ها بايد با پروتكلهاي امنيتي ارتباط داده ها بعنوان يك تعارض مابين اين پروتكلها كه ممكن است سوراخ و روزنه‌هايي (loophole) را در امنيت شبكه ايجاد كنند كار كنند. اين مقاله يك الگوي مطمئن و energy-efficient مبني بر پروتكل تراكم داده ها (ESPDA) را كه هر دوي تراكم داده ها و تصورات و مفهوم هاي كلي امنيتي را با هم در شبكه هاي سنسور بي سيم Cluster- head رسيدگي مي كند، ارائه مي كند. هرچند، تراكم داده ها و امنيت در شبكه هاي سنسور بي سيم در مطبوعات مورد مطالعه قرار گرفته اند، براي بهترين شناسايي و آگاهي ما اين مقاله نخستين مطالعه براي رسيدگي كردن به تكنيكهاي تراكم داده ها بدون مصالحه امنيت است. ESPDA كدهاي نمونه را براي اجراي تراكم داده ها بكار مي برند. كدهاي نمونه اساساً نمايندة بخش هاي داده ها هستند كه از داده هاي واقعي به چنين روشي كه هر كد نمونه مشخصات مخصوص داده هاي واقعي متناظر را دارد اقتباس شده است (گرفته شده است). فرآيند اقتباس يا استخراج ممكن است وابستگي به نوع داده هاي واقعي را تغيير دهد.

براي مثال: وقتي كه داده هاي واقعي تصورات حس شدة موجودات بشر توسط سنسورهاي نظارت و مراقبت هستند، مقادير پارامتر كليد براي شناسايي صورت و بدن بعنوان نماينده اي از داده ها كه وابسته به نيازهاي كاربردي هستند، مطرح شده اند. وقتيكه يك گره سنسور شامل واحدهاي دريافت يا احساس (sensing) چند گانه است، كدهاي نمونة گره سنسور، با تركيب كدهاي نمونة واحدهاي دريافت يا احساس (sensing) افرادي و فردي فراهم شده اند. بجاي ارسال كل داده هاي حس شده و دريافت شد. (sensed) اول، گره هاي سنسور را توليد مي كنند و سپس كدهاي نمونه را به Cluster- headها مي فرستند. Cluster- headها كدهاي نمونة متمايز را تعيين مي كنند و سپس فقط خواستار يك گره سنسور براي فرستادن داده هاي واقعي براي هر كد نمونه متمايز هستند. اين روش ديدگاه هم انرژي و هم پهناي باند موثري را براي ESPDA بوجود مي آورد. ESPDA، همچنين امن است زيرا Cluster- headها نيازي به كشف رمز داده ها براي تراكم داده ها ندارند و نه كليد رمزي سازي/ آشكار سازي منتشر شده است. علاوه بر اين، nonblocking كردن پيشنهاد شدة تكنيك hopping بلوك OVSF جلوتر، امنيت ESPDA را به صورت تصادفي با عوض كردن نگاشت بلوك هاي داده به time slotهاي NOVSF اصلاح مي كند. گره هاي سنسور معمولاً با چگالي عالي براي مقابله با خرابي هاي گره بعلت محيط هاي ناملايم گسترش يافته اند. گسترش تصادفي شبكه نيز در بسياري از مناطق با بيش از يك گره سنسور پوشانده شده بود. بنابراين، آن بسيار مطلوب و پسنديده است براي مطمئن ساختن اينكه يك منطقه و محيط فقط با يك گره سنسور در هر لحظه پوشانده شده است، بطوريكه بيش از يك گره سنسور همان داده ها را دريافت و احساس نمي كند. اين منجر به يك پيشرفت براي راندمان تراكم داده ها مي شود از آنجائيكه حتي داده هاي اضافي حس و دريافت نشده اند. در اين خصوص، اين مقاله يك الگوريتمي را براي هماهنگ كردن وضعيت خواب و فعال (sleep & active) به هنگام داشتن اشتراك گره هاي سنسور حوزه هاي sensing مطرح مي كند. نتيجة اين مقاله، بصورت زير سازمان يافته است. بخش 2 تراكم داده ها و پروتكل وضعيت sleep- active را شرح مي دهد. بخش 3 پروتكل امنيتي را مطرح مي كند. بخش 4 ارزيابي كارايي تراكم داده هاي پيشنهاد شده، پروتكل هاي sleep-active و پروتكل هاي امنيتي را ارائه مي كند. تبصره ها و توجهات در بخش 5 قرار دارند.

2- تراكم داده ها در ESPDA(Data Aggregation in ESPDA): اين مقاله در مورد شبكه‌هاي سنسور با ساختار سلسله مراتبي و مرتبه اي كه داده ها از گره هاي سنسور به جايگاه اصلي از طريق Cluster- headها مسير دهي شده اند، رسيدگي مي كند. ايستگاه هاي اصلي براي داشتن توان كافي و حافظه براي ارتباط برقرار كردن بطور امن و مطمئن با تمامي گره هاي سنسور و شبكه هاي خارجي از قبيل اينترنت در نظر گرفته شده و فرض شده اند. گره هاي سنسور بصورت تصادفي در بيش از يك فضا و محيط گسترش يافته و مستقر شده اند تا نظارت شده باشند و آنها را به درون clusterها بعد از گسترش ابتدايي سازماندهي مي كنند. يك Cluster- head، از هر clusterاي براي بكار بردن ارتباط مابين گره هاي cluster و ايستگاه اصلي انتخاب شده است. Cluster- headها بصورت پويا مبني بر انرژي باقيمانده براي داشتن توان مصرفي يكنواخت در ميان تمامي گره هاي سنسور عوض شده اند. از آنجائيكه انتقال و ارسال داده يك دليل اصلي مصرف انرژي است، ابتدا ESPDA، ارسال و انتقال داده هاي اضافي را از گره هاي سنسور به Cluster- headها با كمك پروتكل هماهنگي وضعيت sleep-active كاهش مي دهد. سپس، ترام داده براي حذف افزونگي بكار گرفته شده است و براي تعداد ارسال ها را براي ذخيره سازي انرژي به حداقل رسانده است. در روش هاي تراكم داده هاي قراردادي، Cluster- headها، تمامي داده ها را از گره هاي سنسور دريافت مي كنند و سپس افزونگي را با بررسي محتويات داده هاي سنسور حذف مي كنند. ESPDA كدهاي نمونه را بجاي داده هاي حس شده يا دريافت شده (sensed) براي اجراي تراكم داده بكار مي برد، بنابراين، محتويات داده هاي ارسال شده مجبور نيستند تا در Cluster- headها آشكار و فاش شده باشند. اين قادر مي سازد تا ESPDA در تركيب عطفي (اتصال، پيوستگي) با پروتكل امنيتي كار كند. در پروتكل امنيتي و sensor data، كه به عنوان غيراضافي (non-redundant) با Cluster- headها شناسايي شده اند، به ايستگاه اصلي كه به شكل به رمز درآمده است، انتقال يافته است. كدهاي نمونه با بكار بردن يك انتشار جستجوي نمونة محرمانه بوسيلة Cluster- head بصورت دوره اي توليد شده اند. جستجوي (seed) نمونه يك عدد تصادفي بكار رفته براي پيشرفت و اصلاح قابليت اعتماد كدهاي نمونه با اجازه ندادن به همان كدهاي نمونة توليد شده در هر زمان است. چنانچه جستجوي نمونه تغيير يافته است، الگوريتم توليد نمونه، يك كد نمونة متمايزي را براي همان دادة سنسور توليد مي كند. بنابراين، افزونگي حتي قبل از اينكه داده هاي سنسور از گره هاي سنسور انتقال يافته باشند، حذف شده است.

1-2- هماهنگي وضعيت بيداري- خواب (Sleep- Active mode coordination) : گره سنسور به هر دو وضعيت بيكار (idle) يا وضعيت فعال براي عملكرد sensing مبني بر اتصال و محيط دريافت (sensing) شرايط است. يك روش و تكنيك متمركز شدن روي كاستن داده اضافي است تا از گره هاي سنسور به Cluster- headها انتقال داده شده باشند. در ESPDA، بسته هاي افزونه قبلاً در سطح Cluster- head حذف شده اند ولي هنوز مراقبت انرژي با بكار بردن سرشت ارتباطي data driven(data driven communication nature)

از شبكة سنسور بي سيم امكان پذير است. شناسايي گره هايي كه حوزه هاي دريافت اشتراكي دارند و در حال خاموش كردن واحدهاي دريافتي برخي از آن گره ها براي يك مقدار كران دار از زمان اتلاف انرژي را از وقتيكه اين گره ها داده هاي اضافي را به علت همپوشي و داشتن اشتراك توليد خواهند كرد، كاهش مي دهند. بيشتر مدل هاي انرژي امواج راديويي مطبوعات، وضع ارتباطي گره هاي سنسور بي سيم را تائيد مي كنند بحث در مورد بهره ها و سودهاي اضافي توسط روش هماهنگي data driven sleep كه ممكن است قابل توجه نباشد، امكان پذير است. اگرچه، مزاياي اين تكنيك مي تواند مشاهده شده باشد اگر يكي روي عملكرد يك شبكة سنسور تمركز كند. رسيدگي يك مورد در يك چنين محيط دريافت گره در اتحاد مناطق دريافتي همسايگانش است، هرگاه يك رويداد در محدودة دريافت اتفاق مي افتد، كد نمونة متناظر (متشابه) را به Cluster- head آن در ميان همسايگانش خواهد فرستاد. از آنجائيكه بستة آن سرانجام در Cluster- head حذف خواهد شد، اين يك انتقال اضافي است. توجه داشته باشيد كه: اين يك سناريوي best-case است از آنجائيكه تمامي همسايگانش به همان Cluster- head ارسال مي كنند. اين امكان پذير است كه اين گره به يك Cluster- head متمايز و متفاوت، همسايگانش را به علت الگوي دسته بندي خودش گزارش مي كند. كليد نقطه براي نتيجه گيري از اين مشاهده اين است كه، خرابي براي حذف كردن يك ارسال افزونه در گره سنسور آغازي ممكن است در يك تعداد از انتقالات غيرلازم و غيرضروري در دسته بندي سلسله مراتبي كه ممكن است فقط در Cluster- headهاي سطح بالاتر يا در ايستگاه اصلي در بدترين مورد حذف شده باشد، حاصل شود. در پروتكل خواب (sleep) يك گره سنسور با همسايگانش براي شناختن corerage regionهاي اشتراكي همكاري مي كند. گره هاي مجاور مي توانند، با يكديگر از طريق Cluster- head ارتباط برقرار كنند. لفظ sleep protocol براي نسبت دادن خاموش كردن واحد دريافت گره ها نسبت به خاموش كردن امواج راديويي بكار رفته است. كل عمر شبكه به شكاف (slot)هاي با طول ثابت مدت زمان T كه در شكل 1 نشان داده شده است تقسيم شده است. هر شكافي شامل مراحل مشاهده، فراگيري و تصميم است. هر گره كه بيدار است، بافر محلي اش را مبني بر رويدادهايي كه در مرحلة مشاهده آن اتفاق مي افتد به روز مي كند (update). در مرحلة يادگيري، گره ها، خلاصة محتويات بافرشان را از قبيل: محموعه مقادير hash رويدادهاي مشاهده شده با همسايگانشان مبادله مي كنند. در مرحلة تصميم، هر گره قابليتش را براي نگهداري واحد دريافت on/ off براي يك مدت z (مضربي از T) ارزيابي مي كند و تصميمش را به همسايگانش منتشر مي كند. ترتيب انتشارها براي گره ها، به صورت (z/z_­max)*B كه B مقدار ثابت كوچكتر از T است و Z (مضرب T) مدت زمان خواب قبلي گره است و z_max (مضرب T) زمان حداكثر است كه يك گره مي تواند به ترتيب بخوابد، مرتب شده اند. انگيزة مرتب سازي انتشارها براي كاهش كشمكش ها و prioritize كردن گره ها است كه قادر نيستند كه در مراحل تصميم قبلي بخوابند وقتيكه مدت و زمان آن به اتمام برسد، هرگره الگوريتم زير را اجرا مي كند:

Algorithm. On Broad cast Timer Expire (  )

Begin

1.      if ( اگر رويدادها توسط همسايگاني كه هنوز تصميمشان را منتشر نكرده اند در بافر مشاهده شده باشد)

2.      Z’ = min (2*Z_E , Z_max)

3.      Broadcast sleep decision to neighbors

4.       خاموش مي كندz  را براي مدت  Sensing unit

5.      else

6.      Z’=0.5*T

7.      براي شكاف بعدي بيدار مي ماند.

8.      Endif

9.      را خالي مي كند  event butter

END.

ترتيب زمان خواب شبيه به الگوريتم back off نمايي دودويي است. در پايان زمان خوابش، هر گره، براي مدت يك شكاف تا ضوابط تصميم گيري آنرا روي مشاهدات اخير و تغييرات در شبكه و محيط (شكل 2) پايه قرار مي دهد. ارزيابي كارايي پروتكل sleep در بخش 1-4 ضميمه شده است.

2-2- بكاربردن كدهاي نمونة تراكم داده‌ها: (Data aggregation using pattern codes):

الگوريتم (PG) pattern generation روي تمامي گره هاي سنسور براي توليد كد نمونة مخصوص و ويژه براي داده هاي دريافت يا حس شده (sensed) اجرا شده است. در اين الگوريتم، داده هاي سنسور به يك مجموعه از اعداد و شماره اه نگاشت شده است و محدودة اين اعداد به فاصله هايي تقسيم شده‌اند از قبيل كران ها و عرض فاصله ها كه توسط مقادير از پيش تعريف شده سر حد تعيين شده اند. تعداد مقادير سرحد و تغيير فاصله ها ممكن است به نيازهاي كاربر و دقت تعريف شده و تعيين شده براي محيطي در چنين شبكه اي كه گسترش يافته است، بستگي داشته باشد. سپس الگوريتم pattern generation مقادير شاخص را براي هر فاصله با بكار بردن pattern seed تخمين مي زند و جدول‌هاي جستجو، فاصله و ارزش بحراني را توليد مي كند. جدول جستجوي فاصله محدوده اي از هر فاصله را تعريف مي كند و جدول جستجوي ارزش بحراني (critical value) هر فاصله را به يك مقدار و ارزش بحراني نگاشت مي كند، مقادير بحراني ممكن است بعنوان يك براي اولين فاصله تعيين شده باشد و با وجود آخرين فاصله به 9 تغيير يابد. اين مقادير بحراني يك پايه و مبنا را براي توليد كدهاي نمونه تشكيل مي دهند. مشخصات داده هاي سنسور با پارامترهايي از قبيل درجه حرارت يا رطوبت هوا نمايش داده شده اند. وقتي داده ها از محيط دريافت مي شوند، پارامترهاي آن با فاصله هاي تعريف شده در جدول جستجوي الگوريتم PG مقايسه شده اند و مقادير بحراني متناظر به هر پارامتري ارجاع داده شده است. الحاق و اضافه كردن مقادير بحراني همة پارامترهاي داده ها، كد نمونه را توليد مي كنند. Sensor ID , timestamp به كدهاي نمونه اضافه شده اند وقتيكه آنها به Cluster- head، ارسال شده اند. الگوريتم مقايسه (pattern comparison) از ارسال داده هاي اضافي جلوگيري مي كند. گره هاي سنسور، يك مجموعه از داده هاي رمزي شده را كه هيچگونه افزونگي ندارد به ايستگاه اصلي از طريق Cluster- head مي فرستد. در الگوريتم pattern generation ، pattern seed براي ايجاد و توليد كدهاي نمونه استفاده شده است. وقتي clusterها در ابتدا در شبكه مستقر شده اند، گره هاي سنسور pattern seed  محرمانه را از Cluster- headهاي متناظرشان كه pattern seed يك عدد تصادفي توليد شده است و توسط Cluster- head به شكل رمزي شده منتشر مي شود، دريافت مي كنند. جزئيات اينكه، pattern seed كه مطمئناً منتشر شده است، در بخش 1-3 ارائه شده است. Pattern seed براي پيشرفت قابليت اعتماد كدهاي نمونه با تصويب نكردن همان كدهاي نمونة توليد شده در هر زمان بكار برده شده است. همچنانكه pattern seed تغيير يافته است، الگوريتم pattern generation يك كد نمونة متمايزي را براي همان داده ها توليد مي كند. بنابراين، pattern seed در فاصله هاي زماني منظمي تغيير يافته است.

Algorthm. Pattern Generation (PG)

Input : sensor reading D.

Data parameters being sensed.

Threshold [  ] : Array of threshold levels of data intervals for each data type.

Data precision requirements of the network for each data parameter

S (critical [  ], seed): Function to shuftle the mapping of critical values to data intervals.

Out put: pattern- code (PC)

Begin

1.      variable PC=[  ] ; // pattern-code  مقدار دهي اوليه به

2.      for ead data parameter

3.      Declare n; // Number of data intervals for this data type

4.      Declare interval [n] , critical value [n]; //  جستجوي جداول

5.       براي پارامترهاي دادة متناظر استخراج مي كنند.   D داده ها را از  

6.      ‌گرد كردن داده ها براي دقت موردنياز با پارامترهاي دادة متناظر

7.      for I=1 to n

8.      interval [I]= threshold [I-1] threshold [I]

9.      end for

10.  if فرستاده شد)   cluster- headجديدي توسط   seed) then

11.   //نگاشت مقادير بحراني را به فاصله هاي داده ها دوباره انجام مي دهد  

12. for I=1 to 5

13. critical value [I] = S (critical value [I] , seed)

14. end for

15. end if

16. مي‌يابد  critical value , interval مقدار بحراني مربوطه را هر دادة جاري دريافت شده با بكار بردن جداول جستجوي

17. PC= PC + [critical value] ; //

18. end for;

19. PC= PC+ [Time stamp] +[Sensor Id] ; //  را اضافه مي كند. Id و Timestamp

END

1-2-2- مثالي براي Pattern generation : D (d₁ , d₂ , d₃) داده هاي دريافت شده را با 3 پارامتر d₃ , d₂ , d₁ به نمايندگي درجه حرارت، فشار و رطوبت هوا به ترتيب در يك محيط معين مشخص مي كند. هر پارامتر دريافت شده، براي داشتن مقادير سرحد مابين محدودة 0 تا 100 فرض شده است. الگوريتم pattern generation ، مراحل زير را اجرا مي‌كند.

1-Pattern code  توليد شده به pattern code خالي (خط 1) مقدار دهي اوليه شده است.

2- الگوريتم مقادير sensor reading  بالا را براي پارامترهاي داده ها كه دريافت شده اند، تكرار مي‌كند. در اين مورد، در ابتدا درجه حرارت را مورد رسيدگي قرار مي دهد. (خط 2)

3- پارامتر درجه حرارت از sensor reading D اقتباس و گرفته شده است. (خط 5)

4- براي پارامتر درجه حرارت، الگوريتم ابتدا چك مي كند كه چگونه يك seed جديد از cluster- head دريافت شده است (خط 10). ورود يك seed نگاشت مقادير بحراني را به فاصله هاي داده ها تازه مي كند.

5- فاصله داده ها كه شامل درجه حرارت دريافت شده است، از جدول interval پيدا شده است. سپس، از مقدار فاصله، مقدار بحراني متناظر از جدول critical value (خط 16) تعيين شده است.

6- PC به مقدار بحراني يافته شدة جديد (خط 17) تنظيم شده است. براي رطوبت هوا و فشار، مقادير بحراني متناظر به آخر بخشي از PC ساخته شده و تشكيل شده اضافه شده‌اند.

7- مراحل قبلي براي مطالعات فشار و رطوبت هوا اضافه شده اند.

8- وقتيكه كد نمونة كامل توليد شده است، timestamp و sensor identifier با كد نمونه به cluster-head (خط 19) فرستاده شده است.

در اين مثال، داده هاي دريافت شده توسط سنسور 1 و سنسور 3 با يكديگر از مقايسة مقادير كه نمونة آنها و 747 بطور يكسان تعيين شده اند. بطور مشابه، داده هاي دريافت شده توسط سنسور 2 و سنسور 4 و سنسور 5 يكسان هستند. (مقدار 755 كد نمونه). كدهاي نمونه با مقدار يكسان بعنوان يك مجموعه زايد و اضافي نسبت داده شده است. از اينرو، cluster- head، فقط سنسور 1 و 4 را براي ارسال داده ها از هر مجموعة اضافي مبني بر timestampها مطابق الگوريتم شرح داده شده pattern comparison زير انتخاب مي كند.

3-2- مقايسة نمونه با (pattern comparison by cluster-head) : cluster head منتظر گره هاي سنسور مي ماند تا كدهاي نمونه را انتقال دهد و آنها را ارسال كند. بعد از دريافت كدهاي نمونه از گره هاي سنسور براي يك دورة T ، مجموعة يكپارچه و دست نخورده‌اي از كدها، مبني بر افزونگي طبقه بندي شده است. تغييرات دورة T ، روي محيطي كه شبكة سنسور گسترش يافته است مبنا قرار داده شده است. سپس نمونه هاي منحصر به فرد به مجموعة انتخاب شده اي از كدها نقل مكان كرده اند. گره هاي سنسور كه مشابه مجموعة نمونة منحصر به فرد (مجموعة انتخاب شده selected – set) هستند، براي انتقال داده هاي واقعي درخواست شده اند. سيگنال هاي ACK ممكن است، به سنسورهاي ديگر براي در كردن داده هايشان (داده هاي اضافي) منتشر شده باشند. اين گره هاي سنسور مي توانند، براي ذخيره و نگهداري توان در وضعيت خواب قرار داده شده باشند.

Algorithm. Pattern Comparison

درخواست گره هاي سنسور در مجموعة انتخاب شده براي فرستادن داده هاي: Out put

Input : pattern codes

Begin

1.      به تمامي گره هاي سنسورcurrent- seed انتشار  

2.      while (current-seed is not expived)

3.      time- counter = 0

4.      while (time – counter < T)

5.       را به دست مي آوردtime stamp , sensor ID , pattern code

6.      end while

7.      مقايسه و دسته بندي مي كندclassified-setكدهاي نمونه را براساس افزونگي براي ايجاد 

8.      selected – set = {يك كد نمونه از هر مجموعة دسته بندي شده }  

9.      deselected – set = classified – set- selected – set

10. if (اگر گره سنسور در مجموعة انتخاب شده است) 

11. گره سنسور براي فرستادن دادة واقعي درخواست مي كند 

12. end if

13. end while

END

3- پروتكل امنيتي در (Security protocol in ESPDA) ESPDA : در كاربردهاي شبكة سنسور، جنبة امنيتي، به مهمي كارايي و مصرف انرژي شبكه است. پروتكل هاي امنيتي بكار رفته در شبكه هاي سنسور بايد از روي دقت به ملاحظة محدوديت هاي منبع محاسباتي و انرژي شبكه هاي سنسور بي سيم طراحي شده باشد. الگوريتم هاي پنهاني و نهفتة نامتقارن براي تأمين و تهية امنيت روي شبكه هاي سنسور بي سيم بعلت محاسبات، توان و منابع ذخيره سازي محدود قابل دسترس روي گره هاي سنسور بي سيم مناسب نيستند. بنابراين، الگوريتم هاي نهفته و پنهاني كليد متقارن براي پشتيباني امنيت در شبكه هاي سنسور بي سيم بكار گرفته شده اند. در اين بخش، پروتكل امنيتي energy- efficient از ESPDA ارائه شده است. هر گره سنسور، به يك (ID_i)  منحصر به فرد اختصاص يافته و يك گره مخصوص به كليد محرمانه (K_i) اختصاص يافته و يك كليد محرمانة (K) در تمامي گره ها مشترك است.  ID_I , K , K_i  در طي مرحلة ساخت تعيين شده اند. قبل از گسترش شبكه، ايستگاه اصلي با K و تمامي جفت هاي (ID_i-K_i) بكار رفته در شبكه تهيه شده است.            Cluster- headها كليد محرمانة اشتراكي K را براي ارسال patter seed بطور مطمئن و محفوظ به اعداد cluster بكار مي برند تا در الگوريتم pattern- generation بكار رفته باشد. بعلاوه، ايستگاه اصلي، يك كليد جلسه (K_b) را براي هر جلسه (session) ايجاد مي كند و به تمامي گره هاي سنسور به شكل رمزي شدة E_k(K_b) منتشر مي كند.

يك session ، يك مقدار مشخصي از دوره زمان است كه مدت آن به نيازهاي امنيتي كاربر وي بستگي دارد. هرگاه ايستگاه اصلي، يك K_b جديدي را منتشر مي كند، تمامي گره هاي سنسور session key هاي محرمانه شان را (K_I,b) با XOR كردن K_b با K_i توليد مي كنند. از آنجائيكه گره هاي سنسور كليدهاي توكار و غيرقابل انتقال دارند. اين پروتكل از توزيع كليدهاي محرمانه در محيط بي سيم جلوگيري مي كند. (شكل 3)

1-3- الگوريتم هاي امنيتي (Security algorithms) : پروتكل امنيتي ESPDA ، شامل 2 الگوريتم امنيتي با نامهاي الگوريتم امنيتي در گره سنسور (Security Algorithm at Sensor Node SAS) و الگوريتم امنيتي در ايستگاه اصلي (Security Algorithm at Base Station SAB) است. SAB , SAS كليد رمز مناسبي را براي تهية قواعد جامعيت، قابليت اعتماد و صحت بكار مي گيرند. (Stepهاي SAB , SAS در ص 6 است)

در هر جلسة ايستگاه اصلي، يك session key جديد K_b رمزي شده با بكار بردن كليد رمز مشترك K منتشر مي شود. مثل E_K(K_b) (مرحلة 1 از SAB). گره هاي سنسور، session key انتشار يافتة K_b را دريافت مي كنند و كليد رمز جلسة محرمانه node- specificشان (K_I,b) را با XOR كردن K_b با K_i تخمين و محاسبه مي كند. (مرحلة 3 از SAS). قابليت اعتماد داده ها با بكار بردن K_i,b براي تمامي رمزي سازي و آشكار سازي داده هاي منتج (نتيجه شده) در مدت آن جلسه با هر دو الگوريتم فراهم شده است. از آنجائيكه هر گره سنسور، K_i,b را با بكار بردن كليد توكار و غيرقابل انتقال منحصر به فردش حساب مي‌كند. رمزدار كردن داده ها با K_i,b نيز تأئيد داده ها را در الگوريتم پيشنهاد شده فراهم مي كند. عوض كردن كليدهاي رمزي، در هر جلسه، تازگي و بي تجربگي داده ها را در شبكه سنسور ضمانت مي كند، علاوه بر اين، آن همچنين براي برقراري و نگهداشتن قابليت اعتماد داده هاي ارسال شده با جلوگيري از بكار بردن همان كليد محرمانه در تمام اوقات كمك مي كند. تضمين تازگي و بي تجربگي داده ها به اين مفهوم است كه هيچ رقيب و دشمني پيام هاي قديمي را پاسخ داده و داده جديد است. در طي ارسال داده، هر گره سنسور، ID_i خودش timestamp و پيغام معرف رمزي، MAC(K_i,b , Data) را به پيغام براي تحقيق و بازرسي تازگي داده ها و جامعيت (مرحلة 4 از SAS) را اضافه مي كند. به مجرد دريافت يك پيغام، ايستگاه اصلي، K_i هم پيوند با ID_i را روي پيغام كشف مي كند و سپس، داده را با بكار بردن K_i,b (مرحلة 3 از SAB) كشف رمز مي كند. SAB , SAS، Blow fish را براي و رمزدار كردن و كشف رمز كردن داده بكار مي برند. ارزيابي Blowfish و برخي از الگوريتم هاي رمزي ديگر در بخش 3-4 داده شده اند. بعلاوه براي بكار بردن Blowfish براي داده هاي محرمانه و پروتكل امنيتي پيشنهاد شده، امنيت اضافي را با فرستادن داده هاي رمزي شده با بكار بردن تكنيك NOVSF-BH (مرحلة 4 از SAS) ارائه مي كند. جزئيات تكنيك NOVSF-BH در بخش 2-3 شرح داده شده اند. به مجرد دريافت داده از گره هاي سنسور، cluster-headID_i خودش را قبل از ارسال داده به ايستگاه اصلي اضافه مي كند. (مرحلة 5 از SAS). اضافه كردن ID_icluster-head به هر داده سنسور، به ايستگاه اصلي در تعيين كردن محل اصلي داده هاي سنسور كمك مي‌كند و مدت زمان تحقيق موردنياز براي يافتن K_i هم پيوند با سرچشمه گيري گره ID_i را كاهش مي دهد. (مرحلة 3 از SAB). وقتيكه ايستگاه اصلي داده سنسور را دريافت مي كند، ابتدا K_i از گره سنسور را با بكار بردن ID_i هاي فرستنده و cluster-head تعيين مي كند و K_i,bرا براي كشف رمز داده محاسبه مي كند (مرحلة 3 از SAB). سپس، ايستگاه اصلي، timestamp و K_i,b را براي تازگي داده ها چك مي كند و MAC (K_i,b , Data) را براي تحقيق و بازرسي جامعيت داده ها برآورد و حساب مي كند (مرحلة 4 از SAB). اگر داده، تغيير يافته يا پاسخ داده شده است، آنگاه ايستگاه اصلي نيازمند گره هاي سنسور متناظر براي ارسال دوبارة داده هايشان است (مرحلة 6 از SAB). در هر دو الگوريتم SAB , SAS ، كدهاي تائيد پيام با بكار بردن پروتكل حافظة موثر CBC- MAC حساب و برآورد شده اند. در پروتكل CBC- MAC، كد تصديق پيغام در حقيقت با پنهاني كردن رمز بدون هيچ نيازي براي الگوريتم تصديق پيغام اضافي برآورد شده اند.

2-3- تكنيك NOVSF Block hopping : نسل سوم (3 G) استانداردهاي بي سيم UMT-S/IMT-2000 ، پهناي باند (WCDMA) CDMA را براي پشتيباني از سرويس هاي سرعت بالا و سرعت متغير بيتي با نيازهاي QOS متمايز به كار مي برد. در خصوصيات و مشخصات 3 GPP ، كدهاي ضريب گسترش متغير قائم (orthogonal variable spreading factor codes) OVSF بعنوان كدهاي مجرا سازي براي گسترش داده ها براي هر دو uplink , downlink استفاده شده اند. كدهاي NOVSF ، در دريافت non blocking هستند كه هيچ يك از واگذاري كد انتساب به هر كد ديگري را بلوكه نمي كند. تمامي كدهاي NOVRSF، نه يكديگر قائم هستند و بنابراين، مي توانند همزمان تا آنجا كه حالت عمودي اهميت داشته است تعيين شده باشند. به علت محدوديت هاي منبع، بزرگترين چالش در پروتكل هاي امنيتي شبكة سنسور اجراي توابع پنهاني اوليه و اصلي است. اين چالش، ممكن است نيازمند قرباني كردن برخي از امنيت براي بدست آوردن امكان اجرا مثل بكار بردن كليدهاي كوچك يا الگوريتم هاي پنهاني ضعيف باشد. از اينرو، براي ايجاد امنيت كامل، ما تكنيك NOVSF Block hopping را بدون استفاده از توان اضافي براي اجرا و راه اندازي معرفي و مطرح مي كنيم. در اين مقاله، SAS ، تكنيك NOVSF- BH را براي پيشرفت و بهبود امنيت و بازده و راندمان طيفي شبكه هاي سنسور بي سيم بكار مي برد. در كدهاي NOVSF ، هر كد OVSF ، slot 64 زماني دارد طوريكه، هر عدد از اين timeslotها مي تواند، به يك كانال، اختصاص داده شده باشد.

تكنيك پيشنهاد شدة NOVSF-BH مزيت اين time slotها را با واگذاري بلوك هاي داده به slotهاي زماني با بكار بردن نگاشت هاي مختلفي در هر session ، تعبير مي كند. ايستگاه اصلي به صورت دوره اي، جايگشت هاي نگاشت مختلف را به cluster headها با رمزي سازي آنها به وسيلة كليد رمزي اشتراكي k صادر مي كند. يك مثال از نگاشت بلوك هاي داده به slotهاي زماني به شكل 4 نشان داده شده است. در SAS ، پيش از آنكه گره هاي سنسور داده ها را به ايستگاه اصلي بفرستند، ابتدا آنها، داده ها را همانطوريكه در بخش 1-3 شرح داده شد، رمزدار مي كنند و سپس تكنيك NOVSF-BH را اضافه مي كنند. با NOVSF-BH ، كاربر بدانديش (malicious) ابتدا تمايل يافتن نگاشت نمونه براي موقعيت session را دارد و سپس براي كشف رمز داده ها با استفاده از كليد مناسب محرمانه كه ارسال داده ها را مطمئن تر مي كند، تلاش مي كند. مزيت اين تكنيك اين است كه آن امنيت ارتباطي را بدون نياز به انرژي اضافي افزايش مي دهد. نگاشت اضافي بلوك هاي داده به slotهاي زماني NOVSF، با اضافه كردن يك multiplexer به سيستم به انجام رسانده است.

4- ارزيابي كارايي (Performance Evaluation) : اين بخش، ارزيابي كارايي ESPDA پيشنهاد شده را در اين مقاله با بكار بردن Glomosim و تشبيه كننده هاي مكتوب خودمان به زبان C ، ارائه مي كند. ما ابتدا، با نتايج ارزيابي كارايي پروتكل sleep در بخش 1-4 كه توسط بازده انرژي نمونه مبني بر تراكم داده در بخش 2-4 و ارزيابي الگوريتم هاي پروتكل امنيتي در بخش 3-4 شروع مي كنيم.

1-4- پروتكل وضعيت خواب فعال (sleep- active mode protocol) : در اين بخش، كارايي پروتكل وضعيت sleep-active ارزيابي شده است. منطقة هدف نظارت شده، يك منطقة مربعي 100 m * 100 m است. ايستگاه اصلي در مختصات (0 و 0) قرار يافته است. نتايج براي هر متغير بيش از 10 تكرار براي يك مقدار مشخص براي متغير ميانگين گرفته شده است. هر نمونه از شبكه، متصل شده است و در ابتدا full coverage را فراهم مي كند. سايز گره هاي بافر رويداد در 5 است، در صورتيكه، حداكثر اندازة پنجره ها براي مدت خواب گره ها به 8 تنظيم شده است. اين مقادير براي تعداد گره ها، محدوده و حوزة ارسال و تعداد رويدادهاي الحاق شده در هر ثانيه به ترتيب، 200 و ^m20 و 10 هستند. مقادير زمان برحسب شكاف زمان T نمايش داده شده اند. در هر slot ، 10 رويداد در مكان هاي تصادفي داخل شده اند. وضوح شبكه براي قرار دادن گره ها و رويدادها m1 است. شكل هاي زير اثر افزايش sensing range گره ها را روي مصرف انرژي شبكه و تعداد رويدادهاي كشف نشده به علت نقاط تاريك و ناپيدا توضيح مي دهند كه ممكن است بدليل پروتكل sleeping با نمونه هاي 1 بايتي اتفاق بيفتند. همچنانكه مي توان از شكل 5 مشاهده كرد، افزايش sensing vange گره ها، گره ها را قادر به ذخيره سازي بيشتر انرژي با تسليم شدن طولاني خواب مي كند. بطور مشابه، شكل 6 نشان مي دهد كه افزايش sensing range ميدان ديد شبكه را با تسليم شدن كمتر بر حسب درصد از رويدادها بالا مي برد تا وقتيكه پروتكل sleep استفاده شده است ناشناخته باشند. بازده انرژي نشان داده شده در شكل 5 يك كران پائين روي ذخيره سازي واقعي پروتكل است. از آنجائيكه فقط، انتقالات مابين cluster- head ها و گره هاي سنسور مطرح شده اند گره هاي باقيمانده نيز به علت sensing range افزايش يافته شان منطقة ديد بيشتري دارند كه درصد رويدادهاي كشف نشده را كاهش مي دهد.

2-4- بازده انرژي نمونه مبني بر تراكم داده ها:

(Energy efficiency of pattern based data aggregation) :

ESPDA براساس كدهاي نمونه پايه ريزي شده است كه در الگوريتم هاي تراكم داده هاي قراردادي استفاده نشده اند. در چنين استنباط هايي ابتدا تاخير سيستم تخمين زده شده و محاسبه شده است.

        · R سرعت انتقال را در سنسورهايي كه مي توانند داده ارسال كنند بر حسب bps (بيت بر ثانيه) مشخص مي كند.

        ·N كل تعداد گره هاي سنسور را مشخص مي كند و M آن دسته است كه دادة مجزا و مشخصي دارند.

        ·D_i تعداد بيتهاي ارسال شده در هر جلسه (session) را با گره سنسور i ، مشخص مي كند.

        ·P_i تعداد بيتهاي كد نمونة ارسال شده در هر جلسه (sessio) را با گره سنسور i مشخص مي كند.

با فرض اينكه زمان pattern generation و همچنين تاثير پخش ها بين گره هاي سنسور و cluster- head ناچيز و جزئي است، زمان انتقال داده از گره هاي سنسور به cluster- head به انضمام فقط زمان انتقال و ارسال داده تخمين زده شده و محاسبه شده است. از اينرو، در مورد الگوريتم تراكم دادة قراردادي، زمان انتقال داده برابر است با:

هر چند، در مورد ESPDA ، تمامي N گره سنسور ابتدا كدهاي نمونه را ارسال مي كنند و سپس فقط تعداد M از آنها داده ارسال مي كنند بدين وسيله نتيجه زمان انتقال داده به صورت زير است:

سپس، ما نشان مي دهيم كه چگونه دادة كوچكتر در مورد ESPDA مقايسه شده به يك الگوريتم تراكم دادة قراردادي ارسال شده است. مقدار و اندازة داده كه با يك الگوريتم تراكم دادة قراردادي ارسال شده باشد مي تواند به صورت  بيان شده باشد. هرچند، در مورد ESPDA مقدار دادة ارسال شده بصورت  نوشته شده است كه M با تعداد گره هاي سنسوري برابر است كه داده هاي مشخصي دارند كه اشاره دارد بر اين كه M معمولاً كمتر از N است. بعلاوه، P_i انتظار رفته كه درصد بسيار كوچكي از D_i باشد. در نتيجه، معمولاً ESPDA به پهناي باند بسيار كوچكي نياز دارد كه الگوريتم تراكم دادة قراردادي به سرعت افزونگي بستگي دارد. براي تعيين و تشخيص بازده انرژي ESPDA، ما يك تشبيه كننده (similator) در C نوشتيم و در Glomosim بكار برديم. سيميلاتور ما در جنبه هاي pattern generation و مقايسه Pattern از ESPDA بكار رفته است. Glomosim، براي تشبيه‌سازي ارسال داده و كدهاي نمونه (Pattern code) از گره‌هاي سنسور به Cluster- head بكار رفته است. نتايج تشبيه‌سازي نشان مي‌دهد كه ESPDA، بطور قابل توجهي بازده انرژي را با كاستن تعداد بسته‌هاي ارسال شده در ارتباط داده‌اي كه در شكل 7 نشان دهده شدهاصلاح كرده و آنرا بهبود داده است. در شبيه‌سازي‌هاي ما، ارتباط بين گره‌هاي سنسور و ايستگاه اصلي (base station) را مطرح كرده‌ايم. سرعت اشغال پهناي باند بصورت نسبت پهناي باند استفاده شده بدون هيچ تراكم داده‌اي تعريف شده است، مقايسه الگوريتم تراكم داده‌اي به پهناي باند استفاده شده بدون هيچ تراكم داده‌اي تعريف شده است. مقايسه الگوريتم تراكم داده قرادادي، توسعه پيشرفت‌هاي افزونگي، راندمان و بازده پهناي باند ESPDA را نيز افزايش مي‌دهد (شكل 7). در 100% افزونگي، اشغال پهناي باند ESPDA، به صفر نزديك مي‌شود،‌ از اينرو ESPDA افزونگي را قبل از ارسال و انتقال بسته‌هاي داده واقعي گره‌هاي سنسور حذف مي‌كند. اگرچه، در تراكم داده قراردادي، اشغال پهناي باند، پيش از 50% كل پهناي باند است، از اينرو تمام گره‌هاي سنسور، داده‌هاي واقعي را به
Cluster-head براي تراكم، ارسال مي‌كنند.

3-4- ارزيابي كارايي پروتكل امنيتي (Performance evaluation of ESPDA Security Protocol):

اين بخش، ارزيابي چندين الگوريتم پنهاني و نهفته را كه مي‌توانند در ESPDA بكار روند را ارائه مي‌كند. با توجه به منابع محدود گره‌هاي سنسور، الگوريتم‌هاي پنهاني يا نهفته بكار رفته در شبكه‌هاي سنسور بايد از روي دقت برحسب سايز و اندازه‌ها كدهايشان و انرژي مصرفي‌شان انتخاب شده باشند. براي مثال، يك گره Smart Dust، فقط 8 بيت پردازنده MHz4 با يك موج راديويي MHz (radio) 916 دارد. الگوريتم‌هاي ارزيابي شده در اين مقاله، DES, RC5, AES و Blowfish هستند. استانداردهاي ارزيابي، بازده انرژي و زمان هستند. تمامي الگوريتم‌هاي ارزيابي شده ثابت شده‌اند كه بصورت پنهاني و نهفته امن هستند. بنابراين، مقاومت و استحكام Cryptanalyfic اين الگوريتم‌ها در استاندادرهاي ارزيابي به حساب آورده نشده‌اند. ابتدا، الگوريتم‌ها برحسب فضاي حافظه
(memory space) اين الگوريتم‌ها در استانداردهاي ارزيابي شده‌اند. AES، بيش از 800 بايت از جداول جستجو (Lookup table) را بكار مي‌برد كه براي فضاي حافظه محدود شده‌ گره‌هاي سنسور بزرگ است. بطور مشابه، رمزگذاري بلوكي (DES block- cipher) DES كه به جدول S BOX ثبت 512 (512-entry SBOX table) و جدول ثبت 256
(256- entry table) براي جايگشت‌هاي تمايز و مختلف نياز دارد، به فضاي حافظه بسيار بزرگي براي جايگشت‌ها نيازمند است. RC5 نيز نشان داده شده كه بايد حافظه بزرگي براي تطبيق در يك گره سنسور داشته باشد تغيير و تبديلات (اصلاحات) شرح داده شده، Blowfish، مناسبترين الگوريتم براي گره‌هاي سنسور بر حسب نيازمندي‌هاي حافظه است.

Blowfish به KB1 حافظه براي رمزي‌سازي و 400 بايت براي نصب و اجراي كليد
(key setup) نياز دارد. CBC- MAC نيز به 580 بايت در كوچكترين و جزئي‌ترين مورد نياز دارد و از ايندو، كل فضاي حافظه Blowfish، در حدود KB2 (كيلوبايت) است. (جدول3)

سپس، تمامي الگوريتم‌ها روي سيمولاتور انرژي Joule Track براساس بدست آوردن انرژي مصرفي‌شان به هنگام اجراي روي پردازنده Strong Arm 1100 شبيه‌سازي شده‌اند. مدل تخمين و برآورد انرژي Joule Track روي مصرف انرژي دستورالعمل‌هاي مجموعه دستورالعمل‌ ARM پايه‌گذاري شده است. آزمايشات اين مدل انرژي دقت را به اندازه 3% از مصرف انژري واقعي نشان مي‌دهد. نتايج شبيه‌سازي براي DES, RC5, AES و Blowfish در جدول 4 و شكل 8 مقايسه گرافيكي الگوريتم‌هاي پنهاني يا نهفته را براساس زمان اجرا و مصرف انرژي‌شان در Joule Track ارائه مي‌كند.

جدول 4: نتايج شبيه‌سازي‌ها براي الگوريتم‌هاي پنهاني (نهفته)

شكل 8: زمان اجراي مورد نياز با هر الگوريتم پنهاني براي 32 بايت خروجي و مصرف انرژي هر الگوريتم پنهاني به رمزي دار كردن 32 بايت داد.

براساس مشاهدات از شكل 8 در جدول 4، AES, Blowfish بطور واضحي RC5, DES را outperform مي‌كنند.

ولو اينكه Blowfish 15% بيشتر از AES به زمان اجرا و مصرف انرژي نياز دارد، نياز فضاي حافظه Blowfish كمتر از AES است. بنابراين، Blowfish، مناسبترين الگوريتم پنهاني (نهفته) براي پروتكل امنيتي ما است.

5- نتيجه‌گيري: اين مقاله يك الگوريتم امنيتي enerty- efficient و پروتكل تراكم داده معرفي شده بود كه با هم ESPDA را تشكيل مي‌دهند. در، هم‌سنجي و بتاين (Contrast) براي پروتكل‌هاي تراكم داده قراردادي، ESPDA، از ارسال داده‌هاي اضافي از گره‌ةاي سنسور به Cluster- head جلوگيري مي‌كند. در Cluster- head, ESPDAها نيازي به بازرسي و امتحان كردن داده‌هاي دريافت شده از گره‌هاي سنسور ندارد. در عوض، Cluster- headها، Pattern codeهاي رسيده از گره‌هاي سنسور را مقايسه مي‌كنند و روي گره‌هاي سنسوري كه به ارسال داده سنسور نياز دارند، تصميم‌گيري مي‌كنند. اين عمل به بكارگيري بهتر پهناي باند و بازده انرژي منجر مي‌شود از آنجائيكه هيچ داده واقعي اضافي از گره‌هاي سنسور به Cluster- head ارسال نشده است. پروتكل وضعيت
Sleep- active در ESPDA مطرح شده است كه تعدادي از گره‌هاي سنسور فعال را براساس محدوده دريافت اشتراكي آنها را كاهش مي‌دهد.

ما همچنين، يك پروتكل امنيتي و تكنيك Norsf Block- Hopping را كه امنيت ارتباط داده‌ها را تأمين و تهيه مي‌كند. ارائه كرده‌ايم.

يكي از عوامل اصلي اين است كه كليدهاي متقارن (Symetric Keys) مورد استفاده در الگوريتم‌هاي امنيتي، ما بين گره‌هاي سنسور و cluster- head انتقال نيافته‌اند. نتايج شبيه‌سازي نشان مي‌دهد كه به همان اندازه كه نرخ يا سرعت افزونگي افزايش مي‌يابد، به موجب پيشرفت بهبودي راندمان پهناي باند، اشغال پهناي باند (bandwith occupancy)ESPDA كاهش مي‌يابد. همچنانكه چگالي شبكه افزايش مي‌يابد، انرژي ذخيره شده تا با بكار بردن پروتكل وضعيت خواب- فعال (Sleep- active mode protocol) نيز افزايش مي‌يابد. اين همچنين باعث افزايش سرتاسري انرژي وراندمان پهناي باند
(bandwith efficiency) مي‌شود. از نقطه نظر امنيت، نتايج شبيه‌سازي ما ثابت مي‌كند كه، الگوريتم‌هاي پنهاني اوليه كه در پروتكل امنيتي بكار رفته‌اند، مدت زمان اجراي كمتر و توان عملياتي بالاتري را به بكار بردن انرژي كمتري نسبت به ديگر الگوريتم پنهاني اوليه كه امنيتي ما بكار رفته‌اند، مدت زمان اجراي كمتر و توان عملياتي بالاتري را با بكار بردن انرژي كمتري نسبت به ديگر الگوريتم‌هاي پنهاني اوليه ارائه مي‌كند. با توجه به كار آينده، ما روي روشهاي استخراج خصيصه (feature extraction) براي pattern generation تمركز مي‌كنيم.

منابع حقوق اساسي

الف: قانون اساسي

قانون اساسي كه شالودة سيستم حكومت هر كشور و چهارچوب و اساس حقوق آن محسوب مي‌شود، معمولاً داراي اصول و قواعد اساسي شكل حكومت و قواي آن و حدود اختيارات و وظايف هر يك و تشكيلات و وظايف نهادهاي اساسي و حقوق و آزاديهاي فردي و اجتماعي و سياستگذاريهاي كلي فرهنگي و اقتصادي و سياسي كشور مي‌باشد. و در كشورهايي كه ادارة اجتماع و حكومتشان بر مبناي يك سند نوشته به نام قانون اساسي است، اين سند به عنوان مهم‌‌ترين منبع حقوق اساسي آنها به شمار مي‌رود. لذا بجاست كه مباحث مختصري دربارة اين سند مهم سياسي- اجتماعي تقديم حضور شما خوانندگان گرامي بنماييم.

مبحث اول- تعريف قانون و تعريف قانون اساسي

واژه قانون اگر چه بر كتاب طب بوعلي سينا گذارده شده است و در موسيقي هم از مخترعات معلم ثاني (فاربي) مي‌باشد، از جمله، روش، قاعده، ترتيب، سنت، دستور و اصل هر چيز نيز تعبير شده است. اما در اصطلاح دانشمندان «قانون به ضابطه‌اي كلي گفته مي‌شود كه بر جمعي از افراد منطبق شده و حكم همه آن افراد از آن ضابطه شناخته مي‌شود و معمولاً لفظ قانون به يك سلسله حقوق و تكاليف اطلاق مي‌گردد».

ضمناً واژه قانون به دو اعتبار ديگر هم به كار مي‌رود كه هر يك داراي مفهوم جداگانه‌اي مي‌باشند. روابط بين علت و معلول و رابطه‌اي كه در درون موجودات عالم از طرف خداوند متعال قرار داده شده است، به عنوان قانون طبيعت كه حاكي از نظام تكوين و خلقت موجودات است، ناميده مي‌شود.

مفهوم ديگري كه مفهوم تشريعي و وضعي آن است در امور اعتباري به كار مي‌رود مثل قوانين موضوعه و جعل شده كه در اين مورد لفظ قانون اشاره دارد به حكم كلي كه براي روابط بين خالق و مخلوق و همچنين روابط بين مخلوقات و جوامع بشري تهيه و تنظيم شده است. در بحث مورد نظر مراد ما از قانون همين مفهوم تشريعي و قراردادي آن مي‌باشد.

و اما اينكه چرا بشر به قانون نياز دارد و يا اينكه چه قانوني بهتر است و در واقع كدام قانونگذار اصلح و اولي در قانونگذاري است خود بحث طويلي است كه در اينجا از آن صرفنظر كرده و فقط اشاره به سخنان فرزانه و حكيم عصر حاضر در اين راستا مي‌كنيم.

نظرات حضرت امام خميني (ره) دربارة قانون

 فرق اساسي حكومت اسلامي با حكومتهاي مشروطة سلطنتي و جمهوري در همين است كه نمايندگان مردم يا شاه در اين گونه رژيمها به قانونگذاري مي‌پردازند در صورتي كه قدرت مقننه و اختيار تشريع در اسلام به خداوند متعال اختصاص يافته است. شارع مقدس اسلام يگانه قدرت مقننه است و هيچكس حق قانونگذاري ندارد و هيچ قانوني جز حكم شارع را نمي‌توان به مورد اجرا گذاشت.

در جايي ديگر مي‌فرمايند: «حكومت اسلام حكومت قانون است ودر اين طرز حكومت حاكميت منحصر به خداست و قانون اسلام يا فرمان خدا بر همه افراد و بر دولت اسلامي حكومت تام دارد. همه افراد از رسول اكرم (ص) گرفته تا خلفاي آن حضرت و ساير افراد تا ابد تابع قانون هستند. همان قانوني كه از طرف خداي تبارك و تعالي نازل شده و در لسان قرآن و نبي اكرم (ص) بيان شده است… قانوني كه همه بدون استثناء بايستي از آن پيروي كنند و تبعيت نمايند… پيروي از رسول اكرم (ص) در حكومت و قانون الهي هيچگونه دخالتي ندارد، همه تابع اراده الهي هستند» . قرآن مي‌فرمايد: «ولو تقول علينا بعض الاقاويل لاخذنا منه باليمين ثم لقطعنا منه الوتين»؛ يعني اگر (پيامبر) چيزي (سخني- آيه‌اي) بر ما مي‌بست (مي‌افزود) هر آينه او را با دست راست مي‌گرفتيم و سپس رگ گردن او را قطع مي‌كرديم.

آنچه كه حضرت امام (ره) فرموده‌اند به هيچوجه به معناي رد نقش مردم در سرنوشت خودشان و يا به اصطلاح دمكراسي و آزادي انسانها نيست نكته‌اي كه در اينجا بسيار حائز اهميت است اينكه مردم در حكومت اسلامي بمراتب آزادتر و آگاهتر درباره سرنوشت خود تصميم مي‌گيرند و برخلاف كشورهاي به اصطلاح مترقي و آزاد امروزي در واقع فرد فرد مردم در حكومت اسلامي، قانون حاكم بر خود را انتخاب مي‌كنند و با پذيرش اسلام در واقع قانون مورد نظر خود را قبل از اينكه عده‌اي براي آنها تهيه و سپس تحميل كنند، برگزيده‌اند. در كشورهايي كه قانون فقط تراوش افكار عده‌اي از نمايندگان مردمي كه خود هم چه بسا بيش از نيمي از مردم كل اجتماع نبوده‌اند، به تصويب برسد و بر تمامي افراد جامعه تحميل و اعمال گردد و از آن گذشته هر قانوني كه از افكار انسانها سرچشمه گرفته باشد طبيعي است كه نمي‌تواند جامع و كامل و در برگيرنده مصالح و منافع تمامي انسانها و حتي نسل‌هاي متأخر و آينده اجتماعاتي باشد كه هنوز هيچيك از خصوصيات آن براي بشر و به دليل محدود بودن قواي جسمي و ذهني روشن نبوده و مجهول و نامعلوم است. بنابراين قانوني مي‌تواند براي تمام انسانها و تمامي نسل‌ها و عصرها مفيد باشد كه نويسنده آن اولاً: خالق تمامي انسانها، ثانياً: آگاه به نيازها و حوائج همه انسانها، ثالثاً: مشرف بر گذشته و حال و آينده اجتماع بشري، رابعاً: خود حكيم و عليم مطلق وقادر علي الاطلاق كه هيچگونه ضعف و نقضي در او راه نداشته باشد و تمامي مصالح و مفاسد مترتب بر قانون را دانسته و ضمناً هيچ‌ نسلي را بر نسلي يا گروهي را بر گروهي ديگر ترجيح نداده و همه انسانها را به طور يكسان مورد نظر و توجه قرار داده و نهايتاً خواستار كمال وسعادت و تكامل همه انسانها باشد. بنابراين روشن است كه چنين قانونگذاري جز خداوند قادر متعادل نمي‌تواند باشد.

امام خميني (ره) در فراز ديگري از سخنان خود مي‌فرمايند: «مجموعه قوانين اسلام كه در قرآن و سنت آمده توسط مسلمانان پذيرفته و مطاع شناخته شده است اين توافق و پذيرفتن كار حكومت را آسان نموده وبه خود مردم واگذار كرده است در صورتي كه حكومتهاي جمهوري و مشروطه سلطنتي اكثريت كساني كه خود را نماينده اكثريت مردم معرفي مي‌نمايند هر چه خواستند به نام قانون تصويب كرده و سپس بر همه مردم تحميل مي‌كنند.»

بنابراين قانونگذاران در حكومت اسلامي كه از طرف مردم مسلمان انتخاب مي‌شوند طبعاً بايد به اعتبار انتخابي كه مردم قبل از هر چيزي بدان اقدام كرده‌اند (يعني انتخاب اسلام و قوانين آن) فقط چيزي را به نام قانون تدوين و تنظيم كنند كه مردم چهارچوب آن را مشخص كرده‌اند و در واقع قانون بايد از چيزي تهيه و تنظيم شود كه مردم ضوابط و شرايط آن را در اولين روزهاي زندگي آگاهانه خود يعني وقتي به سن اطاعت و تبعيت از خالق خود رسيده‌اند، قبول كرده‌اند و لذا هيچيك از برگزيدگان مردم حق ندارند قانون يا ضابطه‌اي را براي تحميل به مردم تهيه و تدوين كنند كه خارج از قانون اسلام و خداوند متعال باشد و لذا مي‌توان گفت نمايندگان خبرگان و شوراي اسلامي در حكومت اسلامي فقط حق كشف و استخراج قوانين اسلام از منابع و ماخذي كه مسلمانها خود را موظف به پيروي از آن نموده‌اند داشته و بايد تمامي قوانين و مقرراتي كه براي ادارة حكومت و كشور تنظيم مي‌كنند منبطق با همان منابع و ماخذ باشد كه مهم‌ترين اين منابع، قرآن مجيد مي‌باشد كه فقط و فقط وحي الهي است و سنت و احاديث و رواياتي كه از زبان پيامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع)- كه منصوبين از طرف خداوند متعال هستند و چيزي جز حكم خداوند متعال نگفته و نكرده‌اند- مي‌باشد.

به همين دليل اصل چهارم قانون اساسي مي‌گويد: «كليه قوانين و مقررات مدني، جزائي، مالي، اقتصادي، اداري، فرهنگي، نظامي، سياسي و غيره بايد براساس قوانين و موازين اسلامي باشد. اين اصل بر اطلاق يا عموم همه اصول قانون اساسي و قوانين و مقررات ديگر حاكم است و تشخيص اين امر بر عهده فقهاي شوراي نگهبان است.»

طبق قانون اساسي در عين حال كه كليه قوانين بايد منطبق بر موازين اسلامي باشد، امور كشور و اداره نظام جمهوري اسلامي را بر عهده عموم مردم و با اتكاء به آراي عمومي دانسته است و در اصل ششم قانون اساسي آمده است: «در جمهوري اسلامي ايران امور كشور بايد به اتكاي آراي عمومي اداره شود، از راه انتخابات انتخاب رئيس جمهور، نمايندگاه مجلس شوراي اسلامي، اعضاي شوراها و نظاير اينها يا از راه همه‌پرسي در مواردي كه در اصول ديگر اين قانون معين مي‌گردد.»

بنابراين مردم در اولين انتخاب خود (با درصد بسيار بالايي 98%) ابتدا چهارچوب نظام و قوانين قابل اعمال بر خود را پذيرفتند و سپس در هر موردي كه نياز به كشف و تدوين كننده قوانين شكلي و ماهوي در همان چهارچوب داشته باشند، عده‌اي را انتخاب مي‌كنند، و در خصوص قانون اساسي پس از وضع و تنظيم آن يك بار ديگر نظر خود را اعلام داشته و اساس نظام اسلامي را با رأي خود پايه‌ريزي نمودند و به نظر مي‌رسد بهترين شيوه دمكراسي و اتكاء به مردم همين شيوه باشد كه امروزه در جمهوري اسلامي ايران متداول مي‌باشد.

همچنين روسو دربارة اينكه چه كسي يا كساني مي‌توانند قانونگذاري كنند و اينكه اساساً حق قانونگذاري از آن كسيت، سخنان ارزشمندي دارد كه ذيلاً گوشه‌اي از آن را بيان مي‌كنيم:

«براي كشف بهترين قوانين كه به درد ملل بخورد، يك عقل كل لازم است كه تمام شهوات انساني را ببيند، اما خود هيچ حس نكند، با طبيعت مادي رابطه‌اي نداشته باشد اما كاملاً آن را بشناسد، سعادت او وابسته به ما نباشد اما حاضر شود به سعادت ما كمك كند. بنابراين تنها خدايانند كه مي‌توانند چنانكه شايد و بايد است براي بردم قانون بياورند.»

درجاي ديگر نيز مي‌گويد:

«روح بزرگ قانون نويس تنها معجزه‌اي است كه مي‌تواند مأموريت آسماني او را به خلق اثبات كند.»

همچنين در همين كتاب (قراردادهاي اجتماعي) مي‌افزايد:

قانون نويس (قانونگذار) از هر حيث مرد خارق‌العاده‌اي است، نه فقط قريحه او، بلكه شغل و مقام او نيز بايد غيرعادي باشد، قانونگذار زمامدار نيست، عضو هيأت حاكمه نيست، قانونگذار حكومت جمهور را تأسيس نموده است اما خود عضو تشكيلات آن نيست، شغل قانونگذاري بزرگ و يك ماموريت معنوي محسوب مي‌شود كه با سلطنت مادي رابطه‌اي ندارد.»

و اما قانون اساسي همان‌طوري كه از نامش پيداست مجموعه قواعد و مقرراتي است كه حاكم بر اساس حكومت و صلاحيت قواي مملكت و حقوق و آزاديهاي فرد و جامعه و روابط فيمابين آنهاست. ضمناً قانون اساسي برخلاف ساير قوانين شامل دسته يا طبقه خاصي از افراد اجتماع نمي‌باشد بلكه بيانگر حقوق و تكاليف تمامي افراد يك ملت و كشور است كه صرفنظر از مقام و حرفه و شغل و موقعيتشان در اين قانون سهيم مي‌‌باشند.

مبحث دوم- چگونگي وطرق وضع قانون اساسي

از آنجا كه قانون اساسي در هر كشور از جايگاه و منزلت و اهميت ويژه‌اي برخوردار است لذا در تدوين آن از شيوه‌هاي خاصي كه مشمول مقررات پيچيده‌اي مي‌باشد استفاده مي‌شود و ضمناً با تشريفات جداگانه‌اي از ساير قوانين تهيه و تنظيم مي‌گردد. به همين جهت معمولاً كشورهاي مختلف جهان در اين امر از شيوه‌هاي مختلفي استفاده مي‌كنند كه ذيلاً به شرح آنها مي‌پردازيم:

1-  در بعضي از كشورها مقام صلاحيتدار براي وضع و تدوين قانون اساسي، سلطان يا حاكم آن كشورها مي‌باشد. چنانكه در گذشته در كشورهاي سلطنتي قانون اساسي اغلب توسط سلاطين تهيه و به ملت اعطاء مي‌گرديد. و اين سلطان بود كه كليه مقررات حاكم بر نظام و حتي شكل حكومت را تعيين مي‌كرد. چنانكه در كشور ما نيز در 14 جمادي الثاني 1285 شمسي (1324 قمري) فرمان مشروطيت از طرف مظفرالدين شاه قاجار به ملت داده شده كه متعاقب آن مجلس تشكيل شد و اقدام به تدوين قانون اساسي نمود.

2-  امروزه در برخي از كشورهاي دموكراتيك، معمولاً مردم را مقادير صلاحيتدار دانسته و تدوين قانون اساسي را بر عهده ملت‌ها و براساس خواست و اراده آنها قرار داده‌اند كه اين شيوه خود به دو طريق اعمام مي‌گردد:

الف: طريقه مستقيم و بي‌واسطه كه مردم خود مباشرتاً با انجام رفراندوم اقدام به تدوين قانون اساسي مي‌كنند.

ب: طريقه غير مستقيم و با واسطه كه مردم با اعطاي نيابت و وكالت به نمايندگان يا وكلاي خود حق تدوين قانون اساسي را به منتخبين خود واگذار مي‌كنند كه نمايندگان آنها در مجمعي به نام «مجلس مؤسسان» و مجلس خبرگان» و… جمع شده و به تدوين قانون اساسي مي‌پردازند.

از آنجايي كه هر يك از شيوه‌هاي فوق‌الذكر داراي اشكالات و معايبي هستند لذا بعضي از كشورها تلفيقي از دو طريق فوق را برگزيده‌اند.

3-  طريقه خبرگان- رفراندوم يا طريقه مؤسسان- رفراندوم، كه در اين شيوة مضاعف ابتدا مردم عده‌اي را براي تهيه و تنظيم قانون اساسي انتخاب مي‌كنند كه پس از تهيه آن به وسيلة منتخبين مردم دوباره توسط خود مردم تأييد و يا در مي‌گردد كه در اين شيوه چنانچه خواسته‌هاي مردم در مرحله اول در متن قانون بر‌آورده نشده باشد مورد قبول واقع نشده و مجدداً تهيه و تنظيم مي‌گردد. به عنوان مثال، قانون اساسي سال 1946 فرانسه پس از تصويب مجلس آن كشور طي رفراندومي از طرف مردم رد شد و براي بار دوم مجلس مؤسسان تشكيل دادند و متن مورد قبول ديگري را تصويب كردند.

4-  در نظام جمهورد اسلامي كه قانون منبعت از اراده و خواست مردم نيست بلكه منشاء آن دستورات و احكام صادره از جانب خالق متعال و حكيم و عليم و قادر مطلق است و توسط كتاب و سنت در اختيار ماست به وسيله خبرگان در دين و مكتب تنظيم و با نظرخواهي از مردم بر استنباط خبرگان از مكتب و قوانين اسلامي صحه گذارده شده و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در همه‌پرسي 12 آذر 1358 مورد تأييد نهايي ملت قرار گرفته و به مورد اجرا گذاشته شد.

مبحث سوم- تجديد نظر در قانون اساسي

تجديد نظر در قانون اساسي يعني كسر، الحاق و يا تغيير يك يا چند اصل از اصول آن. و اما اينكه آيا اساساً تجديدنظر در قانون اساسي ممكن است يا نه و در صورت امكان، عملي درست و صحيح مي‌باشد يا نه، خود بحث مهمي است كه آراي مختلفي در اين رابطه ارائه شده است:

       ·دسته‌اي از انديشمندان اين رشته متعقدند از آنجايي كه قانون زاييده نيازها و شرايط خاص بشر است و از طرفي هم اين نيازها و شرايط دائماً‌ در حال تغيير هستند لذا قانون هم بايد متناسب با آن شرايط و نيازها تغيير و اصلاح گردد.

       ·عده‌اي ديگر معتقدند تجديدنظر در قانون اساسي تابع ملاحضات سياسي يك كشور مي‌باشد و به همين جهت اين امر در كشورهاي دنيا متفاوت است. و نظرات ديگر كه فعلاً درصدد بيان آنها نيستيم.

در هر صورت تجديد نظر به دو منظور در قانون اساسي ممكن است صورت بگيرد:

1- اصلاح، 2- تكميل

در كشورهايي كه لزوم تجديد‌نظر را پذيرفته‌اند دو مسأله مطرح است:

الف- مقام تشخيص دهنده تجديد نظر: يعني لزوم تجديدنظر و فرارسيدن آن را يا قوه مجريه يا مجالس قانونگذاري و يا هر دوي آنها و يا طريق رفراندوم طبق قانون معني كرده و پيشنهاد و يا درخواست هر يك از اين مقامات را در مرجع ديگر يا خودشان مطرح مي‌نمايند.

ب: مقام تجديد نظر كننده: از آنجايي كه ممكن مقام تشخيص دهنده بامقام تجديدنظر كننده در كشوري متفاوت باشد و يا كشوري بخواهد به دلايلي اين دو را جداي از هم بداند، لذا ممكن است در قوانين كشوري مطرح شود كه در صورت پيشنهاد تجديدنظر از طرف يك يا چند مرجع و مقام تشخيص دهنده‌، مقام يا مقامات ديگري بايد بدان مبادرت نمايند.

شيوه‌هاي تجديدنظر در قانون اساسي

معمولاً طريقه تجديدنظر در خود قانون اساسي پيش‌بيني مي‌شود و در تمام كشورهاي دنيا بجز انگلستان، تشريفاتي را كه براي وضع قوانين عادي و متعارف اعمال مي‌شود درباره تغييرات و وضع قانون اساسي به كار نمي‌برند. اما فقط در انگلستان چون فرقي بين قوانين عادي و اساسي نيست لذا تشريفات خاصي هم برخوردار نيست. در كشورهايي كه قاغنون اساسي مدون دارند ممكن است يكي از روشهاي زير اعمال شود.

1-  حضور دو ثلث نمايندگان مجلس واحد يا مجلسين مثل، آلمان مطابق با قانون اساسي سال 1919 و يا اصل 146 قانون اساسي سال 1936 شوروي سابق.

2-    با تشكيل مجلس واحد از مجالس مقننه وبا رأي اكثريت آنها، مثل قانون اساسي فرانسه در سال 1875.

3-    تصويب اكثريت نمايندگاه مجلس يا مجلسين و تصويب نهايي با رفراندوم.

4-   مجالس مقننه لزوم تجديدنظر را تشخيص داده، سپس منحل مي‌شوند و پس از انتخابات جديد مجالس جديد با رأي دو ثلث نمايندگان حاضر در جلسه تغييرات لازم را به عمل مي‌آورند. اين روش در بلژيك معمول است.

مبحث چهارم- محتواي قانون اساسي

محتواي قوانين اساسي دنيا معمولاً از دو بخش يا بيشتر تشكيل مي‌شود:

الف: مقدمه قانون اساسي معمولاً حاوي كليات، اهداف، اصول كلي و آرمانهاي ملت‌هاست كه الهام‌بخش قانونگذار عادي است. مقدمه قانون اساسي اعلام كننده ايدئولوژي، فلسفه سياسي دولت و نظام حاكم و طرز تلقي آن از جامعه و انسان و حقوق و آزاديهاي فردي و اجتماعي مي‌باشد.

ب: قسمت اصلي قانون اساسي و به معناي اخص آن كه در برگيرنده اصول و احكام حقوقي هر قانوني بوده و ضمن اينكه داراي ضمانت اجراست، بيان كننده ساختار تشكيلات حكومت و دولت و روابط بين نهادها و سازمانهاي نظام مربوطه و نيز روابط بين دولت و ملت و… مي‌باشد.

ج: مؤخره يا خاتمه كه ممكن است حاوي مباني و نكات زير بنايي و مستندات قانون و يا نكاتي از اين قبيل باشد نظير آنچه در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران آورده شده است.

مبحث پنجم- تمايزات قانون اساسي از ساير قوانين

قانون اساسي در هر كشور به دليل داشتن اهميت خاص خود معمولاً تفاوتهايي با ساير قوانين دارد كه البته اين تمايزات در كشورهايي كه قوانين مدون دارند بيشتر محسوس و مشهود است. اهم اين تمايزات عبارتند از:

1-   لحاظ وضع و تصويب

معمولاً همان‌طوري كه گفتيم وضع و تصويب قانون اساسي در هر كشوري داراي تشريفات و مقرراتي است كه براي وضع و تصويب قوانين عادي رعايت نمي‌شود.

2-   از لحاظ تفسير

بديهي است همان‌طور كه تصويب قانون اساسي به عهده مرجع خاصي قرار داده مي‌شود، تفسير آن هم توسط مراجع يا محاكم خاصي انجام مي‌شود، مثلاً: در جمهوري اسلامي ايران تفسير قوانين عادي با مجلس شوراي اسلامي است (اصل 73) ولي تفسير قانون اساسي به عهده شوراي نگهبان مي‌باشد (اصل 98) .

3-   از لحاظ تجديدنظر يا ثبات و دوام

قوانين اساسي كمتر از قوانين عادي دچار تغيير و تبديل واقع مي‌شوند.

4-   از لحاظ رتبه و درجه اعتبار

قانون اساسي در رأس قوانين هر كشور قرار دارد و به عنوان محور اصلي و اساسي تمامي قوانين به شمار مي‌رود.

مبحث ششم- ضمانت اجراي قانون اساسي

يكي از صفات بارز قاعده يا قواعد حقوقي، صفت ضمانت اجرايي آن مي‌باشد و چون قانون اساسي پس از تصويب و امضاء و انتشار به صورت يك قاعده حقوقي در مي‌آيد بر همگان واجب است از آن تبعيت نموده و بدان احترام گذارند.

نكته‌اي كه در اينجا قابل اهميت و ذكر است اين است كه، اجراي مقررات قانون اساسي چگونه بايد تضمين گردد؟

در پاسخ به اين سؤال كشورهاي مختلف دنيا شيوه‌‌هاي متفاوتي را برگزيد‌ه‌اند. بعضي از كشورها نظارت بر اجراي مقررات قانون اساسي را بر عهده يك دستگاه قضائي مي‌گذارند، نظير آمريكا كه اين نظارت را بر عهده ديوانعالي كشورش قرار داده است. و يا ممكن است كشوري اين نظارت را بر عهده يك دستگاه سياسي قرار دهد. اما در ايران ضمانت اجراي مقررات قانون اساسي برعهده دستگاههاي مختلفي قرار داده شده است كه بعضاً داراي جنبه قضائي و سياسي و يا عمومي هستند از آن جمله:

الف: مردم

طبق اصل هشتم قانون اساسي ايران دعوت به خير امر به معروف و نهي از منكر وظيفه‌اي است همگاني و متقابل بر عهده مردم نسبت به يكديگر دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت كه بدين ترتيب يك نظارت همگاني را ايجاد و مردم را بدان مكلف نموده است.

ب: نهاد رهبري

طبق اصل 57 قانون اساسي كليه قواي حاكم در جمهوري اسلامي ايران تحت نظر ولايت مطلقه امر بوده و تحت نظارت آن نهاد مقدس وظايف خود را اعمال و اجرا مي‌كنند و اين نهاد عالي‌ترين دستگاهي است كه نظارت بر عملكرد قواي سه‌گانه را بر عهده دارد.

ج: نهاد رياست جمهوري

بر اساس اصل 113 قانون اساسي عالي‌ترين مقام رسمي كشور پس از مقام رهبري رئيس جمهور مي‌باشد كه مسئوليت اجراي قانون اساسي و وظايف محوله را بر عهده دارد و همچنين طبق اصل 126 رئيس جمهور مسئوليت امور برنامه و بودجه و امور اداري و استخدامي كشور را نيز عهده‌دار مي‌باشد.

د: شوراي نگهبان

يكي از مهم‌ترين دستگاههاي ضمانت اجراي قانون اساسي در جمهوري اسلامي ايران طبق اصل 92 قانون اساسي شوراي نگهبان است كه هدف از تاسيس و تشكيل آن پاسداري از احكام اسلام و قانون اساسي است كه موظف است كليه مقررات و قوانيني را كه از طريق مجلس شوراي اسلامي تصويب مي‌شوند، كنترل نموده و مانع از تصويب و اجراي آنچه خلاف اصول قانون است، گردد.

ه: طبق شوراي اسلامي

طبق اصل 90 قانون اساسي يكي از وظايف مجلس شوراي اسلامي رسيدگي به شكايات و اعتراضات هر شخص حقيقي يا حقوقي از طرز كار مجلس يا ساير قوا مي‌باشد و بدين ترتيب بر حسن اجراي قوانين و مقررات حاكم در جمهوري اسلامي نظارت مي‌نمايد .

و: قوه قضائيه

طبق اصل 156 قانون اساسي قوه قضائيه موظف است از حقوق فردي و اجتماعي و تحقق ارزشهاي مقرر در قانون اساسي نظير عدالت و آزاديهاي مشروع و حسن اجراي قوانين و گسترش عدل در جامعه حمايت و پشتيباني نموده و در اجراي قوانين از جمله قانون اساسي مداخله نمايد.

مبحث هفتم- ويژگيهاي لازم قانون اساسي

قانون اساسي كه مهم‌ترين منبع حقوق اساسي است بايد واجد شرايطي كه مهم‌ترين آنها به شرح زير است باشد:

1-  قانون اساسي هر كشوري بايد مبتني بر يكسري اصول و معيارهاي خاص ملت و اجتماع مختص خود باشد. و با در نظر گرفتن ارزشهاي خاص جامعه خود تهيه و تنظيم گشته و اصول مختلف آن هم نتيجه منطقي همان اصول و معيارها و ارزشهاي زير بنايي مورد نظر باشد.

2-   قانون اساسي هر كشور چه در محتوا و چه در شكل نبايد صرفاً تقليدي باشد بلكه بايد با اوضاع سياسي و اقتصادي و مذهبي و فرهنگي جامعه خود كاملاً مطابقت لازم را داشته باشد.

3-  در قانون اساسي فقط بايد به امور كلي و مسائل اساسي پرداخته شود و از مسائل غير اساسي همانند شرايط انتخابات و سازمانها و وزارتخانه‌ها كه بايد در قوانين عادي بدانها اشاره‌ گردد، خودداري شود. قانون اساسي نبايد با پرداختن به مسائل جزئي و امور غير اساسي از حالت بنيادي خارج گردد چنانكه در قانون اساسي مشروطه بيشترين اصول آن فقط مربوط به تشكيل مجلسين و نحوه اظهار مطالب به مجلس و يا عنوان مطالب از طرف مجلس بود.

4-    تمامي مواد قانون اساسي بايد قابل اجرا باشد و از ذكر موادي كه قابل اجرا نيست جداً پرهيز گردد.

5-  مقررات و اصول قانون اساسي بايد كاملاً واضح و صريح و روشن باشد و ازهر گونه پيچيدگي و ابهام خودداري گردد، تا اين امر سبب نشود در تفسير و تحليل اصول آن به حسب شرايط و اوضاع متغير دستخوش تقاسير سليقه‌اي (شخصي) و يا گروهي گردد.

6-  اصول قانون اساسي بايد در بيان مطالب و اعطاي مسئوليت‌ها و وظايف‌ به گونه‌اي تنظيم گردد كه هيچ اصلي وبا اصل يا اصول ديگر تعارض و تنافي نداشته باشد.

7-  از آنجايي كه تمامي قوانين خصوصاً قوانين اساسي صرفنظر از بعضي از اصول و معيارهاي مبنايي و بنيادي آنها كه ثابت ولايتغير هستند، بسياري از اصول و مواد آن خصوصاً‌ از نظر شكل و تنظيم روابط بين نهادها و ارگانها ناشي از اراده مقننين و نمايندگان هر ملت و كشوري مي‌باشند كه با توجه به امكان هر گونه خطا و ضعف و تقص در تقنين انسانها لازم است اصل يا اصولي راجع به شيوه و يا طرق بازنگري و تجديدنظر در قانون اساسي قيد شود ضمناً‌ نبايد مقررات مربوط به تجديدنظر و بازنگري و تشريفات مربوط بدان به گونه‌اي سخت و مشكل باشد كه اين امر را غير ممكن يا غير مقدور نمايد و از طرفي هم نبايد چندان سهل و آسان باشد كه با هر درخواست و تقاضايي قابل تجديدنظر و تغييرات گردد.

مبحث هشتم- اقسام قانون اساسي

طبقه بندي و تقسيم اساسي به چند اعتبار و ملاحظه ممكن است صورت گيرد:

1- تقسيم به اعتبار مدون و غير مدون بودن قانون اساسي

امروزه غالب قوانين اساسي ملل مختلف دنيا به صورت مدون يا نوشته است يعني تمامي مقررات و قوانين مربوطه به تشكيلات دولت وسازنها و نهادهاي هر كشوري به صورت نوشته يا سندي در مجموع‌اي به نام قانون اساسي گردآوري شده است .

اما در ميان اينها بعضي از كشورها به دلايل متعددي از نوشتن و تدوين يك قانون اساسي منضبط و منظم خودداري مي‌كنند از جمله اين كشورها انگلستان است كه در اين كشور عرف و عادات ملي بر قانون غلبه داشته و تكليف اكثر امور به موجب عرف و عادت معين مي‌گردد و هر روز بر قانون اساسي اين كشور مثل ساير قوانين عادي آن ممكن است اسناد و مقررات ويژه‌اي اضافه گردد. همچنين رژيم اشغالگر قدس نيز پس از كودتاي نظامي 1948 و تشكيل كشور متجاوز اسرائيل بنابر ماهيت تجاوزگرانه‌اش وقتي در مجلس مؤسسان سال 1949 مساله تهيه و طرح قانون اساسي به ميان آمد التزام به يك قانون مدون را در كرد تا بدين طريق دست تجاوزگرش را در مساله حكومت و مرزهاي كشور و مسائل خارجي منطقه باز گذارد.

2- تقسيم به اعتبار تعداد متن

در اين تقسيم قوانين اساسي بسياري از كشورها از يك متن تشكيل شده و همچنين ديده مي‌شود كه بعضاً‌ از 2 متن يا بيشتر تشكيل شده‌ان ؛ مثلاً‌: قانون اساسي دوره سوم جمهوري فرانسه كه از 3 متن جداگانه‌ تشكيل مي‌شد و نيز قانون اساسي دوره مشروطيت ايران كه متشكل از 2 متن بود.

3- تقسيم به اعتبار تعيين مرجع صالح براي تشخيص مغايرت قوانين عادي با قانون اساسي 

در اين تقسيم، قوانين اساسي به 2 گروه تقسيم مي‌شوند:

الف: قانون اساسي صريح

يعني در اين نوع از قانون اساسي به صراحت تكليف قوانين معارض با قانون اساسي مشخص شده است و اختيار اتخاذ تصميم در اين زمينه را يا به دادگاهها و قوه‌قضائيه داده‌اند و يا آنها را از اين عمل منع كرده‌اند و يا عمل را به نهادي از خود قوه‌ مقننه واگذار نموده‌اند. نمونه اول، قانون اساسي ايرلند و نمونه دوم، قانون اساسي هلند و نمونه سوم، قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مي‌باشد.

ب: قانون اساسي غيرصريح

در بعضي از كشورها با اينكه در حل تعارض بين قوانين عادي با قانون اساسي صراحتي نيست اما در عمل قوه قضائيه خود اين صلاحيت را داشته و عمل مي‌كند، چنانكه در ايالات متحده آمريكا ديوانعالي كشور چنين عمل مي‌نمايد. و قانون عادي مغاير با قانون اساسي را ملغي‌الاثر مي‌كند.

البته در بعضي از كشورها هم به دليل سكوت از مساله تجديد نظر قضائي عقيده رايج اين است كه اصولاً‌ محاكم نمي‌توانند در اين خصوص اقدامي بكنند.

مبحث نهم- نكاتي چند درباره تاريخچه تدوين قانون اساسي

الف: در گذشته دور

اگر چه درگذشته دور نظامات و قوانين ثابتي بوده است اما بسياري از محققين اسلامي معتقدند در هيچيك از جوامع گذشته قانون مدون و مشخصي كه متمايز از ساير قوانين عادي باشد با قبل از ظهور اسلام نبوده است.

البته گفته مي‌شود مانواسميرتي  500 سال قبل از ميلاد وظايف و تكاليف پادشاه را متذكر شده و آرتاساسترا تاليفي در علم سياست توسط كوتيليا 300 سال قبل از ميلاد و كتابهاي ارسطو كه براي 158 دولت مركزي معاصرش قوانيني را ارائه داده است و يا قانون اساسي آن را نوشته است اما هيچيك از اين نوشته‌ها اهميت و ارزش اينكه به عنوان مدرك و منشاء قانون دولتي شناخته شوند ندارند و لذا به نظر بعضي از محققين شروع تدوين قانون اساسي را بايد در شروع رسالت رسول اكرم(ص) دانست.

ب: قانون اساسي در جهان معاصر

1-  انگلستان: انگلستان داراي قانون اساسي مدوني نبوده و نيست و تشكيلات سياسي اين كشور مبتني بر يك سلسه عادات و رسوم و بعضي از قوانين مدون است. مهم‌ترين قوانيني كه قواي مملكتي را در بريتانياي كبير (سابق) و انگلستان امروزي تشكيل داده و روابط آنها را با يكديگر معين مي‌كند عبارتند از:

الف: فرمان مورخ 1100 م كه به موجب آن «هانري اول» اختيارات و امتيازاتي براي روحانيون مذهب كاتوليك قائل شده و ضمناً تعهد نمود كه از عمليات خلاف قانون مامورين دولت جلوگيري كند.

ب: فرمان كبير مورخ 15 ژوئن 1215 م كه در زمان سلطنت پادشاه انگليس «جون اول» انتشار يافت كه به موجب آن حقوق و اختياراتي براي امراي محلي و ساير اتباع آزاد خود قائل شد. اگر چه اين فرمان 777 سال قبل صادر شده است و تاكنون تحولات بسيار زيادي در انگلستان صورت گرفته است اما غالب مواد اين منشور كماكان اهميت خود را دارند و اكنون پايه و اساس رژيم انگليس به شمار مي‌رود.

 ج) فرمان 1298 «ادرارد اول» پادشاه انگليس.

د) معروضه مورخه 1625 پارلمان انگلستان به چارلز اول استوارت پادشاه انگلستان.

ه) قانون مصوب 1668 راجع به حقوق افراد.

و) قانون 1679 راجع به آزادي شخصي .

و چندين قرارداد و قوانين و اعلاميه ديگر كه هر يك به نوبه خود بيانگر بخشي از حدود و اختيارات و تكاليف دولت و پارلمان و ساير نهادها وارگانهاي كشور مذكور مي‌باشد.

2-  فرانسه: رژيم فرانسه تا سال 1789 رژيم سلطنتي بود و اختيارات سلطنت در اين كشور بسيار وسيع و نامحدود بود و تمام قدرت و اختيار و اقتدار در دست پادشاهان مطلق قرار داشت و سلاطين وقت معتقد بودند اين قدرت را خداوند به آنها اعطا كرده است تا اينكه:

الف) در سال 1789 با انقلاب در فرانسه اولين قانون اساسي در 15 سپتامبر سال 1791 سلطنت مطلقه را به سلطنت مشروطه تبديل نمود و قدرت تقنين به عهده يك هيات مقننه قرار گرفت و پادشاه حق انحلال و تعطيل اين مجلس را نداشت.

ب) قانون اساسي سال سوم جمهوري 1795 شرايط و شكل و تعداد و چگونگي انتخابات مجلس و وظايف قوه مجريه را تغيير داد و قوانين جديدي وضع نمود.

د) در سال هفتم جمهوري (1799) ناپلئون با كودتاي خود قانون اساسي جديدي را وضع كرد كه يكي از خصوصيات آن تشكيل چهار مجلس (شوراي دولتي- تريبونا- هيات تقنيقيه- مجلس سناي حافظ يا نگهبان) مي‌باشد.

ه) در قانون اساسي سال 1802، حكومت جمهوري را تبديل به حكومت امپراتوري نموده و ناپلئون به سمت امپراتور انتخاب شد.

و) پس از سقوط ناپلئون حكومت فرانسه به لوئي هيجدهم منتقل شد و قانون اساسي 1814 قوه مقننه را به مجلس مبعوثان و مجلس اعيان واگذار نمود.

ز) در اول مازس 1815 ناپلئون جزيره الب را ترك گفته و عازم فرانسه شد پس از ورود به شهر ليون خود را مجدداً امپراتور فرانسه معرفي نمود و در تاريخ 20 مارس وارد پاريس گرديد ودر آوريل قانون اساسي جديدي تحت عنوان سند الحاقي ابلاغ نمود.

ح) مجلس مؤسسان فرانسه در سال 1848 قانون اساسي جديدي تصويب و ابلاغ نمود و هيات مقننه را مجلس واحدي نمود.

ط) قانون اساسي 1848 با كودتاي لوئي ناپلئون ملغي و قانون اساسي جديدي وضع شد.

ي) در سال 1852 حكومت جمهوري ملغي و لويي ناپلئون به سمت امپراتور تعيين شد و سپس با شكست او در سال 1870 مجدداً فرانسه جمهوري شد.

ك) در سال 1875 قانون اساسي ديگري در فرانسه تصويب و به مورد اجرا گذاشته شد.

ل) بالاخره در سال 1946 (13 اكتبر) پس از تخليه فرانسه از نيروهاي نظامي آلمان «ژنرال دوگول» به وسيله رفراندوم قانون اساسي 1875 را ملغي و قانون اساسي جديد را معرفي و براي اجرا اعلام نمود.

3-  اتحاد جماهير شوروي سابق: تشكيلات سياسي روسيه تا سال 1906 به صورت سلطنتي بود كه به طور نامحدود تمام اقتدارات در دست امپراتور بوده و تمام كاركنان دولت و متصديان امور به نام و نمايندگي وي وظايف دولتي را انجام مي‌دادند البته در اين دوره‌ قانون اساسي به گونه‌اي كه در برگيرنده‌ اهداف و اختيارات حاكمان وقت بود وجود داشت تا بالاخره پس از فتوحات ژاپن در خاور دور امپراتور روسيه براي جلوگيري از نفوذ انقلاب در روسيه در سال 1904 و 1905 اقدام به اصلاحاتي در نظام سياسي بزند و با دادن حقوق و آزاديهاي فردي و اجتماعي تا حدودي اوضاع را آرام كند اما سرانجام دامنه اغتشاشات اوج گرفته و در سال 1906 قانون اساسي جديدي منعقد و ابلاغ گرديد تا اينكه در سال 1917 پس از شكست قواي تزاري از آلمانيها و خرابي اوضاع داخلي و مخالفت مردم با زمامداران انقلابي در روسيه به وقوع پيوست و پس از شيوع و نفوذ انقلاب 7 نوامبر 1917 در پتروگراد به ساير نقاط روسيه سرانجام بسياري از ايالتهاي روسيه از آن جدا و مستقل شده و چندي بعد يك متحده به نام اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي تشكيل گرديد و قانون اساسي آن به تصويب مقامات صلاحيتدار كشورهاي جزء رسيد و در 16 ژوئيه 1923 بموقع اجرا گذاشته شد. 

قانون اساسي 1923 تا سال 1936 اجرا شد تا اينكه در اين سال ملغي و قانون جديدي وضع و تصويب گشت كه حكومت را در اين كشور حكومت زحمتكشان (كارگران و دهاقين) معرفي نمود و ممالك جزء شوروي به 16 دولت تقسيم شد. گ

مطابق ماده 17 قانون اساسي هر يك از ممالك جزء مي‌توانند از اتحاد جماهير شوروي خارج شده و استقلال تام و كامل پيدا كنند. كما اينكه در اوايل دهه 1990 همان گونه كه شاهديم شروع استقلال طلبي جمهوريهاي شوروي سابق بوده و عملي هم گرديد.

4-  كشورهاي متحده آمريكاي شمالي: با سال 1776 ممالك متحده آمريكاي شمالي همگي جزو مستعمرات انگلستان به شمار مي‌رفتند و اگر چه اين ممالك در امور داخلي خود آزاد و مستقل بودند اما در واقع تصميمات كلي به عهده پارلمان انگلستان بود.

با اينكه سرانجام در سال 1775 كنگره‌اي در فيلادلفيا منعقد شد و واشنگتن را به رياست ارتش انقلابي وقت انتخاب كرد و در سال 1776 كنگره مذكور استقلال 13 مستعمره امريكايي انگلستان را اعلام كرد و پس از مدتها بحث و مناظره بين سران ممالك بالاخره در 17 سپتامبر 1787 كنگره فيلادلفيا اتفاق و اتحاد دول را برقرار نموده و دولت متحد را تاسيس نمود و قانون اساسي دولت جديد را پس از تصويب در پارلمانهاي ممالك جزء مورد قبول قرارداد و از سال 1791 تا 1912 حدود 35 مملكت ديگر به عضويت دولت متحده در آمدند كه فعلاً 48 مملكت عضو اين دولت مي‌باشند و قانوت اساسي 1787 كه داراي 7 ماده اصلي و 22 ماده الحاقي مي‌باشد، فعلاً مجراست.

در ساير كشورهاي متمدن امروزي سابقة تدوين قانون اساسي غالباً موخر بر كشورهايي كه از آنها نام برديم بوده است‌، كه از ذكر آنها صرفنظر مي‌كنيم.

ج: قانون اساسي در ايران

در ايران گذشته ساليان دراز شاهان مستبدي بدون اينكه هيچگونه محدوديتي داشته باشند صاحب اقتدار و قدرت بودند و از هيچ تعدي و تجاوز و ظلمي دريغ نمي‌كردند و با حكومت ناعادلانه و سياه خود ملت اين مرز و بوم را مورد استثمار و بهره‌كشي قرار مي‌دادند و هر چند وقتي عده‌اي از مردم كه از شدت بيچارگي و ذلت و خواري و استبداد شاهان به ستوه مي‌آمدند از گوشه و كنار كشور عليه مستبدان قيام مي‌كردند اما معمولاً محدود و مقطعي بود از جمله قيام مردم به رهبري روحانيت بيدار و آ‎گاه در دوران ستمشاهي ناصرالدين شاه كه تا حدودي پيروزيهاي ولو مقطعي و اندك را به همراه داشت اما در اثر همين قيامها و اعتصابات و اعتراضات در دوران سلطنت مظفرالدين شاه وي مجبور شد به اجراي قوانين اسلام بيشتر توجه كند و سپس اقدام به تاسيس عدالتخانه نمود كه با فرماني به صدر اعظم (عين الدوله) تاسيس آن را دستور داد.

پس از تاسيس ‌آن بنا به تقاضاي مردم كه خواستار تهيه و تنظيم قانون اساسي شده بودند مظفرالدين شاه دستور تشكيل مجلس شورا را صادر نمود و با تشكيل اولين مجلس شورا در ايران تهيه قانون اساسي به عهده عده‌اي از اعيان و اشراف و تحصيل كرده‌هاي فرنگ همانند «حسن پيرنيا» معروف به «مشيرالدوله» و صنيع الدوله هدايت و مهدي قلي خان هدايت واگذار گرديد. سرانجام اي افراد به تقليد از قوانين اساسي كشورهاي بلژيك، فرانسه بلغارستان چيزي را تهيه و تنظيم كردند و با اندكي رنگ و بوي اسلامي كه به آن دادند به نام قانون اساسي ايران در 51 اصل 12 روز پس از افتتاح مجلس از سوي مشيرالدوله به مجلس داده شد اما با اختلاف نظري كه بين مجلس و درباز پيش آمد سرانجام كميسيون حل اختلاف مركب از نمايندگان مجلس و عده‌اي از دربار تشكيل شد و با رفع اختلافات هم به نفع دربار و هم به نفع مجلس متني را به نام قانون اساسي تهيه و به صحه همايوني رسانيد و اما به دليل نواقص بسيار زياد آن مجبور شدند متممي را در 107 اصل تهيه و تنظيم و تصويب كنند كه آن نيز سرنوشت بدي داشت و پس از بارها تغيير و اصلاح خصوصاً در دوران رژيم ننگين پهلوي بالاخره عمر 72 سالة آن در سال 1357 به پايان رسيد. كه شرح مختصري از آن را در مباحث قبلي آورده ايم.

و سرانجام با پيروزي شكوهمندانه انقلاب اسلامي ايران براي اولين بار در سال 1358، ايران اسلامي داراي قانون اساسي مبتني بر قرآن و سنت رسول گرامي اسلام و ائمه اطهار (ع) گرديد.

ب: ساير منابع حقوقي اساسي

ساير منابع حقوق اساسي عبارتند از:

1-  قوانين عادي: در واقع همان مصوبات مجالس قانونگذاري هستند كه به عنوان مهم ترين منبع حقوق اساسي بعد از قانون اساسي به شمار مي رود. و در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران موارد زيادي از مسائل حقوق اساسي به قوانين عادي واگذار شده است؛ نظير مفاد اصول 7، 8، 25، 33، 36، 44، 47، 51، 62، 101، 104، 116، 122.

2-   عرف و عادات و رسوم: مثل تفويض قانونگذاري به كميسيونها يا اعضاي هيات وزراء.

3-   احكام و فرامين روساي كشورها يا رهبران آنها.

4-   نظريات علماي حقوق (دكترين) و نظير آراء و تفاسير شوراي نگهبان از قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران.

5-   رويه هاي قضايي.

6-   آيين نامه داخلي مجالس مقننه.

‌