روش محاسبه:

1.   نمرات داده شده را باهم جمع کنيد . ( مجموع از 51 بيشتر تجاوز نمی کند)

2.   با استفاده از جدول مخصوص ( جدول شماره 1) نمره خام ، تبديل به سن عقلی می شود . از رابطه زير بهره هوشی کودک به دست می آيد.

3.   اگر نمره خام آزمونی بر فرض مثال 40 باشد در جدول تبديل نمرات ، ( جدول شماره 1 ) نمره خام را پيدا کرده و سن عقلی کودک را که 13 می باشد، استخراج می کنيم. ( اين نمره سن عقلی کودک است) سپس 13 ( که سن عقلی کودک است) را در عدد 12 ( ماه) ضرب می کنيم. ( هر سال 12 ماه دارد)

سپس سن تقويمی آزمونی را محاسبه می کنيم . اگر آزمودنی به عنوان مثال 10 سال و 3 ماه داشته باشد 10 را ضربدر 12( هر سال 12 ماه دارد) بعلاوه 3 ( ماه) می کنيم نمره بدست آمده سن تقويمی کودک می باشد. حاصلضرب صورت و مخرج را در هم تقسيم کرده وضربدر 100 کرده و بهره هوشی آزمودنی بدست می آيد. بدين صورت:

    IQ  = 13 * 12  * 100 = 126

  3+12*10        

4. سپس نمره به دست آمده را در طبقه بندی هوشی ( جدول شماره 2) پيدا کنيد ،  بهره هوشی کودک مشخص می گردد.

" جدول تبديل نمرات خام به سن عقلی "

جدول شماره 1

" جدول شماره 2 "

تحقیق درباره آموزش پيش دبستاني

ساختار آموزشي

ازآنجائيكه نقشي برنامه‌هاي آموزشي مراحل آغازين كودكي در آماده سازي كودكان جهتمراجعه با مسائل و مشكلات آتي   بسيار مهم است.از اين روي در كشور مالزي دو مؤسسهبه فعاليت  دراين زمينه مبادرت مي نمايد كه از آن جمله مي توان به مراكز مهد كودك ومراكز آمادگي اشاره نمود، مهد كودك به محلي اطلاق ميگردد كه از تعداد چهار كودك يابيشتر در مقابل دريافت مزد در آن محل مراقبت مي گردد. گفتني است كه اين مراكزكودكان زير چهار سال را نيز مي‌‌پذيرند. خود اين مراكز، به‌دو دسته مراكز خانگي ومراكز غير خانگي تقسيم مي‌‌شوند. مراكز خانگي به پذيرش كمتر از 10 كودك و مراكز غيرخانگي نيز به پذيرش بيش از 10 كودك مبادرت مي نمايند. اين مراكز به‌صورت نيمه وقتيا تمام وقت به مراقبت از كودكان مي پردازند. آموزش پيش دبستاني دوره آمادگي دوره  غير رسمي و اختياري ويژه كودكان رده سني چهار سال تا پنج سال است. طول مدت آن يك تادوسال است. مراكز فوق كه عمدتاً به‌صورت خصوصي اداره ميگردند از تراكم بيشتري درمراكز شهري برخوردار مي باشند. شهريه مراكز مذكور متفاوت بوده و اغلب با محاسبههزينه ثابت و براساس نرخ تقاضا تعيين مي گردد. كلاس‌هاي آمادگي ارائه شده توسطوزارت آموزش (MOE) و سازمان‌هاي دولتي نيزكودكان اقشار كم درآمد مراكز شهري وروستايي را از آموزش پيش دبستاني به‌صورت رايگان با حداقل شهريه برخوردار مي‌‌سازد. اولويت پذيرش در اين كلاس‌ها با افرادي است كه از توان پرداخت شهريه مراكز پيشدبستاني خصوصي برخوردار نمي باشند. ماده قوانين مربوط به‌مراكز پيش دبستاني درقانون آموزشي مصوب سال 1996 وضع گرديده و برنامه‌هاي پيش دبستاني توسط تعدادي ازوزارت خانه‌ها و سازمان‌ها و بخش خصوصي تدوين مي گردد. دولت مالزي نيز تلاش نمودهاست با فراهم سازي امكانات و خدمات مورد نياز از جمله امكانات آموزشي و بهداشتي وتغذيه مناسب، زمينه جذب و مشاركت كودكان در مراكز پيش دبستاني را فراهم نمايد. آموزگاران مقطع پيش دبستاني تحت نظارت سازمان‌ها و مؤسسات ويژه تعليم يافته و باروش‌ها و رويكردهاي گوناگون به آموزش كودكان پيش دبستاني مبادرت مي‌ورزند. دولت نيزبه كمك سازمان‌هاي مربوطه به بر طرف سازي نياز مراكز پيش دبستاني به آموزگارانتعليم ديده، مطالب آموزشي و منابع مالي مبادرت مي‌نمايد.

ساختار آموزش پيش دبستاني

برنامه هاي آموزشي

برنامه هاي آموزشي مقطع آموزش پيش دبستاني برفعاليتهاي كلاسي، فعاليتهاي گروهي،فعاليتهاي آزاد تفريحي مشتمل مي گردد. طول دوره مقطع پيش دبستاني2 ساله بوده ومطابق با قانون مصوب سال1996 ، به عنوان بخشي مستقيم آموزش ملي مطرح مي باشد. تغيركودكستانها از برنامه هاي آموزشي ارائه شده كه توسط وزارت آموزش و پرورش تبعيتنموده توسط بخش دولتي و خصوصي و تأمين اعتبار مي گردند. كودكستانها و مراكز پيشدبستاني مالزي خود عهده دار تأمين سال 1996 قسمت اعظم قانون مصوب كودكستانهاآژانسهاي دولتي (82% تمام مراكز ، 66% كل افراد ثبت نامي ) و بخش خصوصي تأميناعتبار مي گردند. بالغ بر70% از كودكان مقطع پيش دبستاني در مدارس ابتداي حضور مييابند. ارزيابي استعداد و قابليت كودكاني كه ، بخشي از برنامه مراكز پيش دبستانياست ، غير رسمي مي باشد اما با اين حال پيشرفت و رشد علمي كودكان درپرونده هايآموزشي ثبت شده و در زمره سابقه آموزشي وي محسوب مي گردد.

1- فعاليتهاي كلاسي = 90 دقيقه در داخل و خارج كلاس

2- فعاليتهاي گروهي = 60 دقيقه

3- فعاليتهاي آزاد = 30 دقيقه

4- استراحت و غذا = 30 دقيقه

اهداف آموزشي

 از جمله مهم ترين اهداف مهدهاي كودك و مراکز پيش دبستاني  ميتوان به موارد زيراشاره نمود:

1- كمك به‌ والدين شاغل در جهت مراقبت بهينه از كودكان آنان

2- ارتقاء سطح استاندارد زندگي خانواده

3- فراهم سازي زمينه و شرايط لازم براي آن دسته از  افرادي كه به كودكان وفعاليت در مراكز مراقبتي كودكان علاقمند مي باشند.

4- ارتقاء رشد دادن حب و علاقه شهروندان مالزيايي به كشور

5- معرفي زبان انگليسي به عنوان زبان دوم آموزش

6- بهره گيري همگاني از زبان ملي

7- عمل به ارزشهاي مقدس

8- رشد بدني

9- آموزش علوم اخلاقي

10- ترويج مطالعات اسلامي

11- ارتقاء رشد عاطفي – اجتماعي شهروندان مالزيايي

12- ارتقاء رشد شناختي شهروندان مالزياي

13- رشد اعتماد به نفس شهروندان مالزيايي

هدف اصلي مراکز آموزش پيش دبستاني در مالزي فراهم سازي زمينه و پايه‌اي محكمبراي آموزش رسمي است.تمامي مراكز پيش دبستاني متعهد به‌اجراي برنامه‌هاي درسي تعيينشده توسط وزارت آموزش مي باشند. موضوعات درسي مراكزآموزش پيش دبستاني  كه در راستايآموزش ملي است، كودكان را قادر مي‌‌سازد تا مهارت‌هاي ارتباطي و اجتماعي اوليه وساير مهارت‌هاي مثبت جهت آمادگي براي حضور درمدارس ابتدائي را فرا گيرند.به طور كليمي توان گفت كه آموزش پيش دبستاني در كشور مالزي به منظور تقويت و توسعه مهارت‌هاياجتماعي ،مهارت‌هاي عقلاني ،مهارت‌هاي فيزيكي ،مهارت‌هاي معنوي ،مهارت‌ها وارزش‌هاي زيبا شناختي (خلاقيت و ابتكار) طراحي گرديده است. براي هر يك از مهارت‌هايفوق، اهداف مشخصي مد نظر مي‌باشد عناصر مهارت اجتماعي بر ارتباط متقابل كودكان بامحيط اطراف ومردم ، رشد خودآگاهي مثبت، انضباط،مسئوليت‌هاي اجتماعي و برخورداري ازديد مثبت نسبت به‌آموزش تاًكيد دارد.عناصر مهارت هاي عقلاني نيز بر درك محيطفيزيكي، مفاهيم، فضا، اعداد، الفبا، مقدمات نوشتن، خواندن و تواناييهاي زبانيتاًكيد دارد. عناصر مهارت هاي معنوي زيبا شناسي كودكان برتلقين صفات نيك و اعتقادبه‌پروردگار و مهارت‌هاي زيبا شناختي نيز به تقويت حسي از طريق آموزش كاردستي،طراحي، موسيقي و حركات، موزون تاًكيد دارد.

اصول آموزشي

از جمله مهم ترين اصول مراكز آموزش پيش دبستاني، كه سازمانها و وزارت خانه‌هايگوناگون درصد مي باشند تا در پرتو همكاري‌ها و تشريك مساعي خود بدان دست يابند ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود:

الف) ارتقاء بهبود ساز و کارهاي ارزشيابي تحصيلي

ب) طراحي و انتشار "راهنماهاي تحصيلي ويژه آموزگاران و کمک مربيان درخصوص چگونگيفراهم سازي تجربيات گوناگون براي کودکان

ج) طراحي،تدوين و برنامه ريزي مناسب تبليغاتي درجهت افزايش نرخ ثبت نامي کودکاندرمهدهاي کودک

د) کسب اطمينان ازروند نظارتي صحيح برنامه هاي آموزشي همزمان باتأسيس مراکز ÷يشدبستاني

ر) افزايش روند همکاري و هماهنگي ميان سازماني بين نهادهاي دست اندرکار حوزهآموزش کودکان

ز) همگامي و هماهنگي با پيشرفت و تحولات فن آوري اطلاعاتي و فرآيند توسعه جهانيدر حوزه آموزش کودکان

س) تحت پوشش قرار دادن حداقل 80 در صد کودکان رده هاي سني5-4سال تا سال 2003

ش) ارتقاء کيفيت راندمان آموزش پيش دبستاني همگام با اجراي خط مشي هاي آموزش

ص) افازسيش نرخ معلمين و مربيان مقطع آموزش پيش دبستاني از 1240نفر به 17340 نفرطي سال 2003

دستاوردهاي آموزشي

روند رو به رشد مشاركت كودكان و شمار مراكز مراقبتي خردسالان نشان مي‌دهد كه طيسال‌هاي 1998-1990 در مؤسسات مختلف و متعدد عمومي از كودكان ثبت نام به عمل آمدهاست. سطح بالاي مشاركت در مراكز مراقبتي كودكان طي سال هاي 1998-1990 همچنين بيانگرافزايش آگاهي والدين نسبت به اهميت ترقي و تعالي كودكان خود در سنين خردسالي است. به همان نسبت كه والدين از وضعيت مالي و رفاهي مطلوبتري برخوردار مي‌گردند، نياز بهتجهيز كودكانشان به مهارت‌هاي مختلف جهت مقابله با زندگي در آينده نيز افزايشمي‌يابد.

نهادهاي مرکزي

با وجود اجباري نبودن آموزش پيش دبستاني در مالزي، اكثر كودكان مالزيايي، بهآغاز دوره آموزشي خود از  دوره پيش دبستاني (4 تا 5 سالگي) در كودكستانهاي خصوصي يادولتي مبادرت  مي‌نمايند . وزارت آموزش مالزي نهاد دولتي است كه به ارائه ،دستورالعملهاي لازم و برنامه‌هاي درسي مؤسسات آموزشي پيش دبستاني مبادرت مي نمايد .علاوه بر اين مراكز پيش دبستاني بين‌المللي خصوصي نيز فعاليت دارند كه تحت نظارتوزارت آموزش و پرورش مالزي به ثبت نام انحصاري از كودكان خارجي مبادرت مينمايند.

آمار تحصيلي

نرخ  مهدهاي كودك طي سال هاي 1990 تا 1998

منبع : بخش قانون و وكالت، وزارت توسعه و پيشرفت مناطق روستايي

بيشترين تعداد مراكزپيش دبستاني از محل بخش توسعه جامعه وزارت اتحاد ملي و توسعهاجتماعي (8/61 درصد) وMOE  (3/10 درصد) و 4/18 درصد از محل تامين اعتبارات است. بخشخصوصي تأمين اعتبار مي گردند.

سهم تصميم گيري مراكز مختلف بر مراكز پيش دبستاني  طي سال 1995

نرخ ثبت نام ناخالص مراكز پيش دبستاني طي سالهاي 1991 تا 1997

          منبع:سيستم اطلاعرساني مديريت آموزشي(وزارت آموزش و پرورش)

 نمودارفوق نمايشگر تصويري جامعي از نرخ مشاركت كودكان در برنامه‌هاي مدارس پيشدبستاني از سال 1991 تا سال 1997 مي‌باشد. داده‌هاي موجود در اين نمودار از سويمراكز دولتي ارائه شده است. روند فزاينده مشاركت در برنامه‌هاي مدارس پيش دبستانيطي سالهاي (1991 تا 1997) به شرح ذيل قابل تبين است:

از سال 1991 تا سال 1994، داده‌هاي جمع‌ آوري شده از سازمان‌هاي گوناگون مجريچنين برنامه‌هايي، بي‌ثبات بوده است. اين در حالي است كه به كارگيري سيستم مؤثرترجهت جمع‌آوري (داده‌ها) به دستيابي به داده‌هاي با ثبات‌تري منجر گرديده است كه ازسال 1995 شاهد آن هستيم. در سال 1995، افزايش مستمر نرخ ثبت نام ناخالص كاملاًمشهود مي باشد، نكته قابل ذكر آن كه نرخ ثبت نام مدارس پيش دبستاني كه در نمودارفوق لحاظ گرديده، منحصراً مختص  به مراكز پيش دبستاني دولتي و عمومي و نه خصوصيميباشد. ارقام مذكور حكايت از آن دارد كه از سال 1991، در جهت دستيابي به اهدافآموزشي همگاني كليه كودكان، شاهد افزايش چشمگير نرخ ثبت نام كودكان در مدارس پيشدبستاني بوده‌ايم. دولت مالزي اميدوار است كه با دستيابي چنين روند فزاينده‌اي كهدر نرخ ثبت نام ناخالص بوجود آمده است، ظرف سال هاي آتي نرخ ثبت نام 100 درصدي دستيابد.

از جمله مسائل و موضوعاتي كه مورد توجه خاص سازمان يونسكو قرار گرفته است ميتوان به لزوم برخورداري كليه اشخاص از آموزش همگاني صرف نظر از جنسيت و قوميت آناناشاره نمود. در كشور مالزي نيز نوع جنسيت جهت ورود به هر نوع برنامه هاي مختلفتوسعه آموزشي از جمله آموزش در طي مراحل آغازين زندگي محدوديت‌زا نمي باشد. آمارنشان مي‌دهد كه از سال1991 تا سال 1997، نرخ حضور دختران در مراكز پيش دبستانيافزايش يافته و در چنين برنامه‌هايي هيچ گونه تبعيض جنسي وجود نداشته  در ديگرمراحل و مقاطع آموزشي نيز چنين وضعيتي مشهود و مورد تأييد و توجه وزارت آموزش وپرورش بوده است. طبق آمار مذكور نرخ ورودي دختران به مراكز پيش دبستاني اندكي ازپسران بيشتربوده كه بسيار ناچيز مي باشد. در حال حاضر هيچ گونه داده دقيق و مطلقيوجود ندارد كه بتوان بر اساس آن نرخ ورودي‌هاي جديد پايه اول ابتدايي برخوردار ازاشكال مختلف برنامه‌هاي سازمان يافته پيش دبستاني آموزشي را محاسبه و تعيين نمود. اين در حالي است كه از جمله ضرورت‌هاي ارزيابي آموزش  همگاني  طي سال 2000 دسترسيبه داده‌هاي دقيق در اين رابطه بوده است. نرخ ورودي‌هاي كلاس اول برخوردار از آموزشپيش دبستاني از طريق بررسي نرخ تعداد كودكان ثبت نامي مراكز پيش دبستاني بين ردهسني چهار تا پنج سال بين سالهاي 1992 تا 1998 بدست آمده است. به‌اين ترتيب غير عادينمي باشد. كه برخي اوقات تحليل ورودي‌هاي جديد كلاس اول با شكلي از آموزش پيشدبستاني در سطح ايالتي بيش از صدر صد از ورودي‌هاي جديد كلاس اول را نشان مي‌‌دهد. اين وضعيت مي‌‌تواند هم‌چنين به‌دليل حركت مهاجرتي خانواده‌ها از يك منطقهبه‌منطقهء ديگر باشد

در نمودار ذيل، درصد بالايي از ورودي‌هاي جديد مدارس ابتدايي كه به‌نوعي دربرنامه‌هاي كلاسيك آموزشي پيش دبستاني طي يك سال (يا يك دوره) نمايش داده شده استدرصد ورودي‌هاي جديد با تجربه‌آموزش پيش دبستاني بين سالهاي 1992 تا 1998 بالغ بر 80 درصد به‌بالا بوده است. در سزشماري ملي سال 1997كه در خصوص نرخ ورودي مدارسابتدايي كه از آموزش پيش دبستاني نيز بهره مند گرديده اند،‌مشخص گرديد كه درصدبالايي (7/87 درصد) از دانش آموران، شكلي از آموزش پيش دبستاني را گذرانده‌اند.طبقبررسي هاي به عمل آمده مشخص گرديد كه تفاوت فاحشي ميان ورودي‌هاي جديد دختر و پسركلاس اول وجود نداشته است كه اين مطلب به خوبي در جدول ذيل مشهود مي باشد.

نرخ ورودي‌هاي مدارس ابتدايي برخوردار از تجربه‌پيش دبستاني(طي سال هاي 1998 –1992)

منبع:سيستم اطلاع رساني و  مديريت آموزشي وزارت آموزش (MOE)

نرخ ورودي‌هاي مدارس ابتدايي برخوردار از تجربه‌پيش دبستاني طيسال هاي 1998 –1992

منبع :سيستم اطلاعاتي مديريت آموزشي وزارت آموزش(MOE)

درصدبالاي وروديهاي كلاس اول كه به‌نوعي ازفعاليت‌هاي آموزشي پيش دبستانيبرخوردار بوده اند.  نشان دهنده اين حقيقت است كه اولياء به‌صورت فزاينده‌ايازاهميت آموزش طي سالهاي آغازين شكل گيري كودكانشان آگاه مي باشند. فعاليت و حضوركودكان در مدارس پيش دبستاني شروع مثبتي جهت  پيشرفت آتي تحقيقاتي كه از سوي وزارتآموزش با همكاري يونيسف  طي سال 1997 به عمل آمد، نشان مي‌دهد كه آن دسته از دانشآموزان مدارس ابتدايي كه قبلا به تجربه آموزش پيش دبستاني مبادرت نمده اند،ازعملكرد بهتري نسبت به‌همكلاسيهاي بي بهره از بين آموزش هايي  برخورداربوده اند.

تحقیق درباره آموزش پيش دبستاني

مقطع آموزش پيش دبستاني در کشور پاکستان مدت زمان 6 ماه  به طول انجاميده  و ازسن5سالگي آغاز مي گردد.گفتني است که کليه برنامه هاي آموزشي و مراقبتي مراکز آموزشپيش دبستاني کشور پاکستان به صورت اجباري و رايگان به کليه کودکان پاکستاني ارائهمي گردد.مهدكودك از جمله اولين مكان هاي آموزشي کشور پاکستان به شمار مي آيدكهكودكان را جهت آموزش و تربيت بدانجا مي سپارند. پس از مهدكودك دورة آمادگي است، اينمرحله از مراحل آموزش بمدت 1سال براي كودكاني كه قصد ورود به مقطع ابتدايي را دارنددر كودكستانها ارائه مي گردد.گذراندن دوره آمادگي براي كودكان بين رده هاي سني 4 تا 5 سال كه قصد ورود به مقطع ابتدايي را دارند، الزامي است. چراکه والدين كودكان بههنگام ثبت نام  کودکان خود در مدارس ابتدايي، ملزم به ارائه مدرك قبولي دوره آمادگيفرزند خود را مي باشند.هدف از گذراندن اين دوره ، آشنايي کودکان با دروس، ضوابط،شرايط مدرسه و همچنين تقويت و پرورش قابليت هاي فكري و روحي و اجتماعي آنان ونهايتا آماده سازي کودکان جهت ورود به مقطع آموزش ابتدايياست.

تحقیق درباره اوقات فراغت2

مقدمه:

          به من بگوئيد اوقات فراغت را چگونه مي‌گذارنيد، تا بگويم، شما كه هستيد و فرزندتان را چگونه تربيت مي‌كنيد؟ “فرانسيس دوگه”

فراغت زماني از عمر است كه در نحوه گذران آن فرد با مسئوليتي و محدوديتي مواجه نيست به عبارتي ديگر فرصت‌هايي را كه طي شبانه روز خود فارغ از انجام وظايف و تحصيلات محيط در اختيار دارد. و مي‌تواند آنها را به دلخواه خود صرف فعاليت‌هاي خاصي بنمايد فراغت مي‌نامندو براين اساس وقت فراغت زمان ابراز درد و نيات و تحول استعدادها و كاهش تنش‌هاست آگاهي از چگونگي گذراندن اوقات فراغت مردم به خصوص دانشجويان كه امر خطير هدايت را برعهده دارند مطمئناً راهي خواهد بود در جهت برآورد نمودن نيازهاي جسماني و روحاني انسان. تاريخ حيات بشر حاكي از آن است كه وقت فراغت از گذشته به اكنون افزايش يافته است. زندگي در دوره‌هاي گذشته (زندگي روستايي متكي بر كشاورزي و دامداري) با فعاليتهاي الزامي بيشتري همراه بوده است. دنياي جديد با به كارگيري تكنولوژي، فرصت بيشتري براي فراغت تعداد زيادي از اعضاي خانواده پديد آورده است.

          شهرنشيني، ارتباط سهل انسانها را فراهم آورده و پيوند آنها را با طبيعت به سختي گسسته و در عين حال آنها را در محيط‌هاي محدود سكونت گاه خود محبوس ساخته است، نقش فرزندان در تأمين معاش خانواده كم يا هيچ شده است و والدين نيز با صرف زمان كمتري قادر به انجام مسئوليت‌ها مي‌باشند. امروز مراودات فراوان اجتماعي، مطالعه آثار كيفي، مناظره و مشاهده پديده‌هاي مختلف انساني به شكل‌هاي مختلف مي‌توانند بر تحول شخصيت افراد و فرهنگ آنها اثر نهند. با تهيه برنامه‌هاي فرهنگي مي‌توان شرايطي را پديد آورد كه انديشه، فهم، نگرش و آداب افراد شكل خاصي بپذيرد. براي آنكه بتوان اوقات فراغت مردم از جمله معلمان را درخدمت تربيت فرهنگي آنها گرفت و به پديد آوردن انسان و جامعه‌اي با رشد معنوي كمك نمود همچنين در سايه تحولات عظيم علمي و فن آوري جديد در جهان امروز پديده اي به نام اوقات فراغت شكل گرفته است پديده‌اي كه از يك سو زمينه‌اي براي رشد ابعاد مختلف وجود آدمي و رسيدن به كمال و سعادت و از سوي ديگر بستري مطلوب براي رشد و شكوفايي استعدادهاي نهفته در درون و از سوي ديگر آبستن مشكلات جدي و جديدي براي نسل امروز و نسل‌هاي آينده است كه اگر با علم و آگاهي با آن رو به رو نشويم و برنامه مدون و منظم براي برخورد با آن نداشته باشيم دچار صدمات و لطمات جبران ناپذير خواهيم شد با پيشرفت صنعت و تكنولوژي اوقات فراغت افزايش يافته و از اهميت بيشتري برخوردار مي‌شود بحث اوقات فراغت زاييده پيشرفت صنعت و تكنولوژي بوده و علماي اقتصاد غايت توجه به نحوه گذران اوقات فراغت را بالا رفتن كارآيي نيروي كار مي‌دانند. زندگي جديد مبتني بر گسترش كاربرد و تكنولوژي و برخورداري از امكانات و توقعات نوگرايانه شكل جديد از مراوده انساني را فراهم آورده استبدين منظور حتي در شكل، ابزار و ماهيت اوقات فراغت نيز تغييرات اساسي به وجود آمده و تأثير گذاري صنعت در آن به خوبي پيداست.

          بيان مسئله:

فراغت در لغت به معني فراغ، آسايش، آرامش و استراحت ژوفردمازيه، جامعه شناس فرانسوي اوقات فراغت را چنين تعريف مي‌كند. مجموع فعاليتهايي كه شخص پس از رهايي از تعهدات و تكاليف شغلي، خانوادگي و اجتماعي باميل و اشتياق به آنها مي‌پردازد و غرفش استراحت، تفريح يا توسعه دانش خود و به كمال رساندن شخصيت خويش يا به منظور آمدن استعدادها، خلاقيت‌ها و بالاخره بسط مشاركت آزادانه اجتماعي است.

به نظر مي‌رسد چنانچه شرايطي فراهم آيد كه دانشجويان بتوانند به نحو مطلوبي از اوقات فراغت خود استفاده نمايند كمك مؤثري در جهت تقويت روحبه آنان خواهد بود. زيرا مطالعات متعدد نشان داده است استفاده مناسب و بجا از اين اوقات موجب ايجاد نشاط روحي و جسمي مي‌گردد. در اين راستا بايد گفت اگرچه تمامي افراد جامعه نياز به گذران صحيح و مناسب از اوقات فراغت را دارند اما دانشجويان به عنوان آينده سازان جامعه و با توجه به اينكه جمعيتي بالغ بر 800/11 نفر داشنجويان داشنگاه آزاد اسلامي استان را تشكيل مي‌دهند و فقدان، زيمنه‌هاي اطلاعاتي لازم جهت تعيين ميزان اوقات فراغت دانشجو همچنين فقدان چهار چوبي از چگونگي نحوه گذران اوقات فراغت جهت در مسير قراردادن توان بالقوه براي ايفاي نقش مؤثر در محيط كار و اجتماع بنا بر چنين حساسيت و اهميتي ضرورت دارد پژوهشي جهت شناسايي شركت در فعاليتهاي اوقات فراغت و انجام فعاليتهاي مختلف، و همچنين ميزان علاقه به هر يك از فعاليتهايي كه در زمان اوقات فراغت مورد توجه است انجام پذيرد و همچنين زمان كار در جوامع امروزي كاهش چشمگيري يافته و در عين حال گسترده كار در خانواده نيز محدود گرديده و وقت فراغت در مجموع فراوان تر شده است.

اهميت و ضرورت موضوع تحقيق:

          ضرب المثل‌هايي چون (شيطان براي دستهاي خالي هميشه كار بر مي‌يابد) و يا وقت طلاست ضرورت توجه به اوقات فراغت و گذراندن آن را يادآور مي‌شود ضرورت و اهميت اين اوقات تا آنجاست كه انديشمندان بسياري در رابطه با آن اظهار نظر كرده‌اند. (تاگور) شاعر معروف هنري معتقد است: “ تمدنهاي انساني سرمايه هاي جاويداني هستند كه از كاشت ، داشت و برداشت صحيح اوقات فراغت متجلي گشته‌اند”

          اوقات فراغت را مي‌توان مهمترين و دل پذيرترين اوقات آهاد بشر دانش اين اوقات مستعد است كه براي مؤمنان لحظه‌هاي نيايش با معبود، براي عالمان دقايق تعمق و تفكر و براي هنرمندان زمان ساختن و ابداع باشد و در عين حال براي عده‌اي نيز اين اوقات، به جاي فراغت ملال آوردترين لحظه‌هاست.

          شناخت ميزان وقت فراغت دانشجويان مي‌تواند به برنامه ريزي فرهنگي كمك كند تا در پركردن اين اوقات به شكل حساب شده عمل كنند. اين امر بخصوص زماني مي‌تواند از اهميت بيشتري برخوردار باشد كه نوع علائق نيز شناسايي شود با توجه به عدم برنامه ريزي دقيق براي پركردن اوقات فراغت از طرف اقشار مختلف مردم از جمله معلمان، اجراي اين پژوهش چگونگي گذراندن اوقات مردم معلوم مي‌گردد. انچه فكر مرا به خود مشغول كرده اين است كه آيا مردم با برنامه ريزي اوقات فراغت خود را مي‌گذراند و يا اصول برنامه خاصي براي گذراندن اين اوقات ندارند.

          چه كار بايد كرد تا اين كه به نحو مطلوب و ارزنده اين امكانات را فراهم آورده و آ‎موزش لازم را براي افراد جامعه داد تا بتوانند با استفاده شايسته از اوقات فراغت خود با روحيه‌اي شاداب آماده زندگي شده و تواناييهاي بالقوه خود را به فعل در آورند.

          اهداف تحقيق و فرضيات:

هدف اين پژوهش آن است كه ميزان و نحوه گذران اوقات فراغت دانشجويان در مقاطع مختلف در دانشگاه آزاد منطقه كرمان را مشخص كنيم تا از اين طريق بتوان به برنامه ريزي جهت استفاده بهينه از وقت فراغت اقدام كرد.

هدفهاي جزئي:

1- تعيين ميزان اوقات فراغت دانشجويان دانشگاه آزاد كرمان.

2- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان از نظر مذكر يا مؤنث بودن.

3- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان در سنين مختلف.

4- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان با مدرك مختلف.

5- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان متأهل.

6- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان مجرد.

7- تهيه و ارائه برخي پيشنهادات در جهت استفاده مناسب تراز اوقات فراغت دانشجويان دانشگاه آزاد واحد كرمان.

فرضيات تحقيق:

1- به نظر مي‌رسد كه بين سن و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

2- به نظر مي‌رسد كه بين جنس و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

3- به نظر مي‌رسد كه بين مقطع تحصيلات و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

4- به نظر مي رسد كه بين متأهل و مجرد بودن و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

تعاريف عملياتي متغييرها:

1) متغيير وابسته: برنامه ريزي اوقات فراغت دانشجويان داشنگاه آزاد واحد كرمان.

1- سن

2- جنس

   2) متغيرهاي مستقل

3- مقطع تحصيلات

4- متأهل يا مجرد

تعاريف نظري متغيرها:

1- سن: تعداد سالهايي كه از عمر يك شخص مي‌گذرد.

2- جنس: جنس آن است كه شامل انواع باشد و جنسيت حالت يا ماهيت جنس را گويند. (عميد، 1364:6 و 7)

3- مقطع تحصيلات: ميان تحصيلات علم و دانشي كه هر فرد در طول زندگي كسب مي‌كند.

4- تأهل: زن گرفتن، زن خواستن (معين، 1378:1018)

تعاريف عملي متغيرها (عملياتي كردن)

                   كد 1: 22-20                                                             كد 1: مجرد

1) سن        كد 2: 25-23                         2) وضعيت تأهل      كد 2: متأهل

                   كد 3: 28-26                                                             كد 3: متعلقه

                                                                                                كد 4: متاركه

                             كد 1: كارداني                                          كد 1: زن       

3) مقطع تحصيلات                                             4) جنس

                             مد 2: كارشناسي                                      كد 2: مرد

مفهوم فراغت:

          فراغت در فارسي به معني آسودگي، آسايش، آسودگي از كار و شغل گويند (فرهنگ عميد) معادل لاتين و جامعه شناسي نه فراغت (Leisure) مي باشد كه مترادف انگليسي آن Easerest و نظاير آن است و برخي لغت نامه‌هاي لاتين كلمه school يا skel را مترادف leisure معرفي مي‌كنند براي مفهوم فراغت در لغت نامه‌هاي مختلف فارسي، بيكاري، استراحت، آسايس، آرامش، تفريح در لغت داده شده، رهايي از اشتغال، فرصت و مجال به پايان بردن كاري، فراموش كردن بيان شده است و مترادف عربي آن اضطراب داشتن بيان شده است تعابير و تعاريف مختلفي از فراغت شده است كه به چند نمونه آن اشاره مي‌وشد مؤلف كتاب (فلسفه فراغت و تفريحات سالم) فراغت را اوقاتي از زندگي انسان مي‌داند كه از كاركردن آزاد زماني را به تفريحات دلخواه مي‌گذراند. نويسنده كتاب (سازمان تفريحات سالم و جامعه) فراغت را بخشي از زندگي بشر مي‌داند كه او با تفريحات سالم، علاقه و نگرش فرهنگ خود را بيان مي‌كند مؤلف فرهنگ جامعه شناسي، فراغت را وقت آزادي مي‌داند كه پس از انجام وظايف و تكاليف لازم باقي مي‌ماند.

          اوقات فراغت را به عنوان يك فرصت سود بخشي بايد غنيمت شمرد تفريح و سرگرمي در زندگي بشر يك فرصت حياتي است كه در دوران كودكي به صورت بازيهاي كودكانه انجام مي شود و به واسطه محيط خانواده و اجتماعي كه در آن زندگي مي‌كند به شكلهاي مختلفي شكل مي‌گيرد و ميل به تفريح در تمام طبقات و سنين لذت بخش و مايه شادي روح انسان مي‌شود كه در كشور ما بعضي‌ها عادت كرده اند كه فقط يك روز تعطيل هفتگي را با افراد خانواده دور هم جمع شوند و به پارك و جاي ديدني بروند و اين مسئله در مورد خانواده‌هاي روستايي كه بيشتر فعاليت اقتصادي انجام مي‌دهند فرق مي‌كند و اين تحقيق مي‌تواند نقش مهمي را در رشد و اصلاح شخصيت فرزندان و خانواده و جامعه به ما بدهد و ما را راهنمايي كند.

                        مروري بر مطالعات و تحقيقات انجام شده

          از ميان كتابهاي فارسي به طور مشخص مؤلفان “مقدمه جامعه شناسي”

          براي نحستين بار مسأله فراغت تحت عنوان جامعه شناسي فراغت را مورد توجه قرار دادند و از ديدگاههاي مختلفي چون فراغت گروهها و طبقات مختلف، تاريخچه تفريحات در ايران پاتولوژي تفريحات و ......... آنرا مورد بررسي قرار دادند متأسفانه تأليفاتي كه به طور مشخص دال به توجه به اوقات فراغت و نحوه گذران آن باشد و ارائه كننده تجربيات جديدتر علمي در اين زمينه باشد وجود ندارد تحقيقات و بررسي‌هاي پايان نامه‌ها و طرحهاي تحقيقاتي سازمانهاي مختلف كه به نوعي به مسأله گذران اوقات فراغت مربوط مي‌شوند نيز عمدتاً در سه حوزه انجام شده است:

- مسائل و مشكلات جوانان و بررسي نيازمنديهاي آن.

- چگونگي گذران اوقات فراغت در گروههاي سني خاص.

          - توجه به عواقب اجتماعي و فرهنگي ناشي از كمبود امكانات مناسب جهت گذران اوقات فراغت و تأثير آن در گرايش به كجروي.

          - اين دسته از پژوهشهاي بيشتر بررسي‌هاي پراكنده در شهر تهران و چند شهر ديگر وجود دارد كه اكثريت قريب به اتفاق اين مطالعات مربوط به دهه 1350 است كه اگر حتي از نظر روش داراي اعتبار قابل قبولي باشند از لحاظ جامعه آماري بسيار محدودند و نمي‌توان آنها را به كليه افراد گروه سني و اجتماعي خاص تعميم داد يا از خلاق آنها مظاهر گويايي از نحوه گذران اوقات فراغت مشاهده كرد در دهه 1360 محدود پرسش‌هايي در زمينه اوقات فراغت در مراكز تحصيلات صدا و سيما مركز پژوهشهاي اجتماعي نهاد رياست جمهوري انجام گرفته است كه ضمن اين كه محدوديت جامعه آماري (عمدتاً شهر تهران) را دارد نتايج آن لزوماً براي تعيين وضعيت كنوني قابل استناد نيست و تنها در مطالعات تطبيقي كاربرد دارد.

          تازه‌ترين كارهاي پژوهش در اين زمينه سلسه مطالعاتي است كه پس از تشكيل شوراي عالي جوانان به هدف تأمين نيازهاي اطلاعاتي شوراي عالي و كميسيون ذيربط توسط بخش پژوهشي دبيرخانه شوراي عالي جوانان براي تحقيق بودجه زمان صورت گرفته است.

تاريخچه اوقات فراغت در ايران:

          در كشور ما ينز اوقات فراغت از سوي دولت از زمان قاجاريه مورد توجه قرار گرفته و بعد از آن ايجاد سازمانها و مؤسسات مختلفي نظير، سازمان تربيت بدني كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و جوانان مشغول سياست گذاري بوده‌اند با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، در زمينه امكان مربوط به اوقات فراغت از يك سو و سياست گذاري اوقات فراغت توسط دولت از طرف ديگر تحولاتي پديدار شد و مراكز فساد و فحشا تخريب كننده شخصيت نسل جوان، برچيده شد و با تدبير مهم از مكتب انسان ساز اسلام، سازمان تربيت بدني و كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و غيره جاني تازه گرفت و تلاشهاي گوناگون در بهره برداري از اوقات فراغت بخصوص نسل جوان، آغاز شد ولي محدوديت امكانات و افزايش سريع جمعيت به ويژه جواني جمعيت مجال و فرصت را از مسئولان و دست اندركاران مي ربود.

تحقيقات اوقات فراغت در ايران

          در ايران تحقيقات مربوط به جامعه شناسي اوقات در اواسط دهه 1340 يعني مدتي بعد از شروع به كار تلويزيون و گسترش ساير وسايل جمعي آغاز شده بيشتر اين تحقيقات در مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي وابسته به دانشگاه تهران انجام شده در اين تحقيقات و تحقيقات بعدي ما، در مورد نحوه گذران اوقات فراغت طبقات و گروههاي خاص اطلاعاتي گردآوري مي‌شد كه در جاي خود با اهميت و قابل استفاده بود. اما پژوهشهايي كه جنبه‌هاي كالبدي پديده اوقات فراغت توجه كند وجود نداشت، تا اينكه در سال 1372 توسط شهرداري اولين خانه فرهنگ محله تأسيس شد. واژه محله تاحدي هدف و دامنه فعاليتهاي اين مراكز را از خانه‌هاي فرهنگي كه در گذشته فعاليت مي‌كردند متمايز مي‌سازد و به آن بعدي محلي و اجتماعي مي‌بخشد خانه فرهنگ محله با توجه به دو هدف مهم تأسيس شده است.

1- تقويت روابط همسايگي و اجتماعي و مشاركت دادن مردم در حل مشكلات محله و برنامه ريزي براي آينده.

2- پركردن زمان اوقات فراغت شهروندان كه البته اين دو هدف از اهم جدا نمي‌باشد زيرا همانطور كه در مباحث نظري ذكر كرديم اوقات فراغت فقط زمان براي سرگرمي نيست بلكه مشاركت در اين فعاليت اجتماعي عام المنفعه نيز مي‌تواند روشي براي گذارن اوقات فراغت معتقدند كه خانه فرهنگ حتي المقدور بايد در جايي مكان يابي شود كه مركز تبادلات اجتماعي محله باشد اين مركز مي‌تواند جايي در كنار مراكز خريد يا مراكز آموزشي يا مسجد محله و حتي در كنار يا داخل پارك محله باشد و خانه فرهنگ را مي‌توان از ابتدا بنا كرد و يا اينكه خانه‌هاي قديمي را بازسازي و مورد استفاده قرار داد بازسازي و تبديل خانه‌هاي قديمي به خانه فرهنگ محله علاوه بر اين كه موجب كاهش هزينه‌ مي شود بعد فرهنگي اين مركز را تقويت مي‌كند.

اوقات فراغت و انواع آن

        اوقات فراغت: ساعاتي و ايامي فراغت تلقي مي‌گردد كه فرد براي فعاليت و تلاش از هرگونه اجبار، الزام و وظيفه بري بوده باشد فراغت ساعات و ايامي را در برمي‌گيرد كه طي آن فرد فرصت مي‌يابد كه به فعاليتهاي اختياري و داوطلبانه بپردازد و از فعاليت‌هايي كه عموماً در جهت رضايت نفس و ارضاي خويش بوده و حالتي لذت جويانه دارد.

اوقات فراغت لحظه‌اي مانند وقتي كه فرد پشت چراغ قرمز متوقف شده است اوقات فراغت ساعتي، گاهي اوقات شرايط كار افراد به گونه‌اي است كه بين دو زمان انجام كار ساعتي فراغت دارد.

اوقات فراغت روزانه: بعد از ساعت كار اداري، روزانه فرد داراي اوقات فراغتي است كه ممكن است به كارهايي نظير تماشاي تلويزيون، مطالعه كتاب، ورزش، معاشرت با دوستان و فاميل پرداخته شود.

          اوقات فراغت فرهنگي : در آخر هفته، يكي، دور روز تعطيل براي كارمندان وجود دارد كه ممكن است به كارهايي مانند گردش و تفريح، رسيدگي به امور منزل، ديدار با اقوام، سفرهاي داخل استاني پرداخته شود.

        اوقات فراغت سالانه: در اول هر سال مثلاً در كشور ما تعطيلات نوروزي يا مرخصيهايي كه فرد مي‌تواند از آنها در حلول سال استفاده نمايد وجود دارد كه اوقات فراغت سالانه را شامل مي‌شود.

          صور گذراندن اوقات فراغت: صور گذراندن اوقات فراغت در هر جامعه متأثر از توسعه فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي آن جامعه مي باشد و گذران اين اوقات دوره‌اي به دوره ديگر و از جامعه‌اي به جامعه ديگر متفاوت از يكديگر است ابزارها و وسايل و شكل گذران اوقات فراغت نيز در جوامع مختلف متمايز از يكديگر مي باشد. در اين تحقيق صور امكان گذران اوقات فراغت انواع بسياري را در بر مي‌گيرد تماشاي تلويزيون، مطالعه، ورزش، مهماني‌هاي دوستانه و خانوادگي و از عمده‌ترين انواع اشكال گذارن اوقات فراغت در اين تحقيق است.

          اسلام و اوقات فراغت: دين مبين اسلام با اين كه هدف تكامل و تعالي انسان را براي رستگاري، و دنبال كرده و برنامه‌هاي عبادي و الهي آن هدف در راه رسيدن به آن را ابلاغ نموده است اما به هيچ وجه از برنامه‌هاي زندگي اين جهان انسان غفلت نورزيده است در آيين مقدس اسلام تمايل به تفريح مانند ساير خواهشهاي بشر دقيقاً مورد توجه واقع شده و در بعضي از روايات دست يافتن به لذايذ مشروع در رديف امور مربوط به معاد و معاش قرار گرفته است. در تقسيم بندي اوقاتي كه در اسلام موجود است به تنظيم برنامه ريزي شبانه روزي دعوت و از او خواسته شده است كه اوقات گرانبهاي خود را به بطالت نگذرانيد.

حضرت علي (ع) در نهج البلاغه مي‌فرمايد:

براي مؤمن سه ساعت است (يعني شبانه روز خود را بايد سه قسمت كرد) ساعتي كه در ان با پروردگارش راز و نياز مي‌كند (هشت ساعت خود را در كار خدا صرف كند) ساعتي كه در ان معاش خود (نيازهاي زندگي) را بدست مي‌آورد (هشت ساعت آن را به داد و ستد و صنعت يا ساير موارد بپردازد) و ساعتي كه بين خويش و بين لذت و خوش آنچه حلال و نيكوست آزاد گذارد (هشت ساعت ديگر هم در خواب و خوارك و استراحت به سر برد. ناگفته نماند منظور از اختصاص هر قسمت به عملي آن نيست كه پي در پي آن را به جا آورد بلكه مراد آن است كه در هر شبانه روز ثلث وقت را اختصاص به كار دهند و براي خردمند روانيست كه سفر كند مگر در سه امر:

          اصلاح معاش يا گام نهادن در امر معاد يا لذت و خوشگذراني در آنچه حرام و ناروانيست نمونه‌هايي از صور و اشكال گذارن اوقات فراغت از ديدگاه اسلام ارائه مي‌شود.

1- رسول اكرم (ص) فرموده است مسافرت كنيد تا صحيح و سالم بمانيد.

2- در اسلام از دو نوع ورزش و بازي كه موجب ساخته شده انسان مي‌شود به كرار از زبان ائمه اطهار و معصومين (ع) سخت رفته است مثلاَ اسب سواري و تيراندازي براي روحيه سلحشور و مقاومت نه تنها توصيه شده بلكه شرط بندي نيز در اين دو مورد جايز شمرده شده است و پيامبر اكرم (ص) نه تنها مردم را به در برگزاري برنامه‌هاي ورزشي تشويق مي‌كرد بلكه خود شخصاً در اين مسابقات شركت مي‌نمود.

3- از ديگر مواردي كه جاي تفريح و وقت آزاد را مي‌تواند پركند معاشرت و دوستي، صله رحم به ديگران است. انسان خواه نا خواه در اجتماع زندگي مي‌كند از معاشرت با مردم گريزي ندارد ولي بي ترديد معاشرت براي اين است كه انسان وضع اجتماعي خود را حفظ كند همنشني و معاشرت با دوستان و خويشان و نزديكان اگر به نحو صحيح و معقولانه‌اي باشد آثار عميقي بر روابط انسان‌ها خواهد گذاشت و بااطبع نشاط نيروهاي دروني را برمي‌انگيزد. پيامبر بزرگ اسلام نقل كرده است پيوند خويشاوندي را حتي با جرعه‌اي از آب محكم كن.

4- سينما و تأتر و كليه مراكز فرهنگي، هم اينك نقش فوق العاده مهمي را در جوامع ايفاد مي‌نمايند در اين مورد ما به سخن رهبر كبير و بنيان گذار جمهوري اسلامي حضرت امام خميني (ره) اكتفا مي‌كنيم كه فرمودند ما با سينما مخالف نيستيم ما با فحشا مخالفيم.

5- كتابخانه و مطالعه اخبار و رويدادهاي و سرگذشت بزرگان و نيز مطالب اعتقادي و علمي و اخلاقي و غيره از صورتهاي بسيار ارزنده‌اي است كه جوامع مخصوص جوامع پيشرفته كم و بيش بدان چنگ زده‌اند.

نگاهي به سير و تحول چگونگي گذران اوقات فراغت:

          درباره اينكه اصولاً زمان فراغت پديده خاص جامعه صنعتي است، تمام پژوهشگران هم داستان نيستند بلكه برخي از آن‌ها معتقدند كه زمان فراغت در تمام مراحل تاريخي زندگي بشر وجود داشته است در گذشته دور كار و بازي از يكديگر مجزا نبود و هر دو مراسمي بود كه بخاطر مذهب و تماس با مردم برپا مي‌شد به عبارتي ديگر معني آنها در زندگي اجتماعي عليرغم تفاوتشان يك بود در اين مورد ويلن معتقد است كه جادوگران قبايل از كار معاف بودند و حالي كه دومازيه معتقد است كه وظايف جادوگران براي جامعه كاملاً ضروري است. پس اصلاً در چنين شرايطي زمان فراغت مفهوم نداشته است در دومازيه از اين هم پيش تر رفته و معتقد است كه حتي در جوامع كشاورزي داراي كتابت هم هنوز نمي‌توان از فراغت به معناي امروزي آن سخن گفت زيرا هنوز آهنگ كار با وضع آب و هوا در ارتباط بود مراسمي هم كه در روزهاي جشن برپا مي شد باز جنبه مذهبي داشت و به عنوان نوعي ذخيره، نيرو تلقي مي‌شد. در مورد طبقات اشراف هم از آنجا كه اصولاً كاري انجام نمي‌داد زمان فراغت مفهوم نداشت زندگي آنها بيشتر جنبه بيكاري داشت كه به مفهوم فراغت امروزي نه به مكمل كار بود و نه پاداش آن بلكه جاي كار را مي‌گرفت از اين جهت اطلاق كلمه فراغت به شيوه زندگي آنها مناسب نيست چون فراغت با كار رابطه دارد در نتيجه اولاً قرن نوزده ميزان كارگران آمريكا بيش از 85 ساعت كار در هفته بود و 15 وسعت كار روزانه براي يك كارگر در انگلستان امري معمولي و عادي تلقي مي‌شد.

          از آغاز تمدن تا نقلاب صنعتي افراد به سختي مي‌توانستند معاش خود و خانواده خود را تأمين كنند و حتي زنان و فرزندان خانواده نيز دوش به دوش پدران در اين كار سنگين سهيم بودند با شروع انقلاب صنعتي تفريح و سرگرمي جز زندگي مردم عادي شد ساعات كار كم و كمتر شده زمان استراحت و بيكاري عامه مردم افزايش يافت در چند سال اخير با فشار افكا رعمومي و خواست همگاني دولت‌ها ناگزير به اتخاذ تصميم‌ها برنامه ريزيهاي و سرمايه گذاريهاي مشابهي در امور رفاهي و تفريحي مردم شدند و متون جديد به ويژه اختراع راديو و تلويزيون اين امكان را بوجو آورد كه فراغت از معدوده امتيازات طبف تر متمايز خارج و در بين عموم مردم جامعه رايج كرد و در اواخر قرن نوزدهم و اويل قرن 20 نوعي نهضتهاي اجتماعي ب اهميت و كوشش اتحاديه‌هاي كارگري براي كم كردن ساعات كار تحت عنوان نهضت تفريحات سالم بوجود آمد تا وسايل يك زندگي خلاق و خوش را براي كارگران در اوقات فراغت بعد از يك كار طولاني و خسته كننده روزانه بوجود آورد علاوه بر آن براي گروهها و دسته‌هايي كه از لحاظ فرهنگي و تربيتي نسبت به سايرين عقب مانده‌ترند بودند فرصتهاي مناسب را بوجود آورد كه نتيجه آن بوجود آمدن زيمن بازي در محلات پرجمعيت به پا ساختن اردوگاههاي تفريحي و تربيتي آن بود.

بررسي آراء و انديشه‌هاي صاحبنظران

          در عصر ما انديشه درباره فراغت كم و بيش با پيدايش جامعه شناسي فراغت يعني دانشي كه در نظر دارد اين مسائل را به وسيله روشهاي عملي مورد بررسي قرار دهد و نظر سازماني يافته ايجاد كند مرتبط است نظر جامعه شناسان امروزي اين است كه فراغت واقعيتي است كاملاً تازه كه دربافت جامعه صنعتي پديد آمده است و آنرا نمي‌توان با بيكاري قرون قبل مقايسه كرده تصور مي‌شود كه جامعه شناسي فراغت به عنوان امري ضروري مطرح است زيرا دانشي است كه مي‌خواهد مسائل واقعي تحولات حوزه كار و شيوه زندگي را مطالعه كند.

جامعه شنايس فراغت در آمريكا پديدار شد و مراحل رشد خود را در آنجا گذراند در ربع قرن 20 بود كه روشهاي تجربي مطالعه افكار عمومي در آمريكا بكار گرفته شد. در سال 1925 ليند كوشش كرد كه فرهنگ آمريكايي را با روشهاي قوم شناسي مطالعه كند. او شهر درجه دومي را براي اين كار انتخاب كرد و بعد در سال 1935 كه همين بررسي را تكرار كرد متوجه شد كه در ظرف اين ده سال با وجود رشد فراغتهاي تازه، تغيير چنداني در زندگي آمريكايي پديد نيامده است. در سال 1935 قانون كار، ساعات كار هفتگي را به 40 ساعت تعطيل داد ولي اغلب كارگران مي بايست دو برابر كار كنند.

          اين وضع تا بعد از جنگ جهاني دوم ادامه يافت بعد از جنگ جهاني دوم درهاي رفته به سوي آمريكايي‌‌ها گشوده شد سطح زندگي بالا رفت، تلويزيون به خانه ها رسوخ كرد و شركتهاي تجاري پديد آمد. جامعه شناسي فراغت در اين دوره رشد شاياني پيدا كرد.” رايزمن“ به نام توده تنها بشارت دهنده اساسي درگذران اوقات فراغت بود رايزمن براي اولين بار اين تز را مطرح كرد كه تنها زمان فراغت است كه به انسان اين فرصت را ميدهد تا به صورتي آزادانه با جامعه مصرفي خود را سازگار كند. به دنبال اين نظر بود كه ”مارگريت ميد“ و” لون اشتاين“ مفهوم اخلاق تفريح را بوجود آوردند مفهوم فراغت توده وار در سال 1985 توسط جامعه شناسان آمريكايي عنوان شد و اين مارگريت ميد بود كه مشخصات فراغت جديد را بهتر از همه بيان كرد. او نوشت: زمان آزاد شدن از امر توليد به تدريج به زمان مصرف مبدل شد ولي هنوز فراغت در جامعه آمريكايي تحت سلطه كار بود. از اين جهت آنرا زمان تجديد قوا مي‌گفتند ولي تعريفي كه لون اشتاين از فراغت به عنوان اخلاق تفريح بعد از جنگ جهاني دوم به بدست داده است، نشان دهنده تحولي بود كه در مفهوم فراغت جديد به تدريج پديد آمده بود، او گفت: تحولات فرهنگ آمريكايي آنچه را كه ما آنرا اخلاق تفريح و لذت مي‌ناميم پديد آورده است رايزمن نيز همانند ويلن گذشته گرا بود و به عصر طلايي گذشته تأسف مي‌خوردو ويلن فراغت را رد رابطه با طبقات و كار تعريف كرده بود وي كسي بود كه روي كاهش ارزش كار تكيه مي‌كرد و اين چيزي بود كه بعد از او دنبال شد رايزمن تصور مي‌كرد كه در تمدن فراغت تازه، نظام طبقاتي از بين خواهد رفت و اين تزي بود كه شلسك و دومازيه در اروپا تعقيب كردند معهذا خود رايزمن چند سال بعد در اين مورد تجديد نظر كرد وي در صنعتي شدن جامعه نوعي تباهي انسانها را مي‌ديد و تنها راه از اين منجلاب را فراغت مي‌دانست او مسائل فراغت را برمبناي رابطه فرد و اجتماع بررسي كرد به نظر او فراغت در جامعه معاصر مصرفي در ايجاد سلطه جامعه بر فرد يعني مفهوم ”دگر راهبر“ كه مشخصه انسان زمان ماست،و نقش تعيين كننده دارد.

رايزمن مرحله رشد انسان را به سه دوره تقسيم مي‌كرد:

- دوران اول: انسان سنت راهبر

- دوارن دوم: انسان درون راهبر

- دوران سوم: انسان دگر راهبر

          رايزمن در مورد اوقات فراغت موببات بحث و انتقادجامعه شناسان را برانگيخت حتي خودش هم از نظريه‌هاي خود انتقاد كرد ولي ده سال بعد در كتابش به نام ”فراواني براي چه؟“ باز تزهاي كتاب توده تنها را از سرگرفت، او گفت: جامعه امروز آمريكايي ديگر جامعه مصرفي نيست بلكه جامعه اشراف است و از اين جهت فراغت نقش بسيارمهمي دارد. رايزمن در كتاب اول خود نظارتي طبقاتي را در مورد فراغت انكار مي‌كرد و معتقد بود كه اين سلسله مراتب طبقاتي كه در امر وجود دارد در فراغت به تدريج از بين خواهد رفت ولي در كتاب تازه اش فراواني براي چه؟ مفوم طبقات را وارد كرد و نشان داد كه موقعيت شغلي و اجتماعي تا چه حد در برخودر با فراغت مؤثر است.

          گرازيا هم به نوبه خود كوشش كرد مفهوم بسيار خوش بينانه فراغت را در هم شكند، گرازيا فراغت را در اشرافي جستجو مي‌كند و نشان مي دهد كه تفريح و سرگرمي‌هاي گوناگون ويژه طبقه مرفه و اشراف بوده طبقه پايين و زحمتكش براي تأمين حداقل معيشت خود چاره اي جز كار و  تلاش شبانه روي نداشتند و ني به قول براتراندراسل اساساً اين فكر كه افتادم از فراغت بهره‌اي داشته باشند هميشه مايه ناراحتي اغنيا بوده است.

          رايت ميلز هم در فراغت نوعي از خود بيگانگي مشاهده مي نمود. تنها اندرسون و كاپلان بودند كه تا حدي نسبت به فراغت نظري خوش بينانه داشتند. اين دو نويسنده را با توجه به تزهايي كه در مورد فراغت مطرح كردند شايد بتوان ذهني‌؛را معرفي كرد اندرسون فراغت را زمان فروخته نشده‌اي مي‌داند كه متعلق به فرد است، زماني كه فرد به ميل خود از آن استفاده مي‌كند.

          او مي‌گفت كه كار در جامعه غربي كمتر نيازهاي انسان را پاسخ مي‌دهد و بيشتر تابع منافع شغلي است.

          اندرسون در فهرست نوعغي فعاليت خود انگيخته و آزادي گيني مشاهده مي‌كند.

          هاويگورست به نوبه خود سعي كرد فراغت را در رابطهبا شخصيت مورد بررسي قرار دهد او فراغت را در رابطه با مراحل مختلف زندگي تحليل كرد و فعاليتهاي فراغتي را در سنين مختلف با يكديگر مقايسه كرد به طور كلي درباره پيدايش فراغت و همچنين گرايش انسان به آن سه نظريه عنوان شده است:

- اولين نظريه حاكي ا اين است كه مبناي تفريح مذهب است.

- دومين نظريه راجع به فراغت، فرضيه غريزي بازي و تفريح است.

          - سومين نظريه فرضي مبني بر استراحت و كسب ذوق است.

          با توجه به نظريه اول فلوئيد ماوس در كتاب سلسله نظريه‌هاي اجتماعي ريشه تفريح در زمان قديم را مذهب بيان مي‌كند و اضافه مي‌كند كه با استيلاي مسيعيت برجهان، پرداختن به تفريح نوعي معصيت تلقي مي‌شده است.

          با توجه به دومين نظريه كارل گروش در كتاب باي و مرد معتقد است بازي انسان مانند بازي حيوانات ا يك نياز فطري سرچشمه ميگردد وظيفه اصلي بازي در سنين كودكي آماده سازي طفل براي بزرگسالي است.

          با توجه به سومين نظريه اسپنسر در اين خصوص، علت گرايش انسان به تفريح را رها شدن وي ا نيروي اضافي مي‌داند توماس ميل رهايي ا يكنواختي و بدست آوردن تجربيات را عامل پيدايش تفريح و بازي مي‌شمارد.

          چهار چوب نظري تحقيق

          با توجه به بررسي‌هايي كه از نظرات صاحبنظران و انديشمندان انجام گرفت.

          تئوري نظريه پردار آلماني به نام مورتين لاراوسي در زمينه اوقات فراغت بايد و چهار چوب نظري تحقيق قرار گرفت كه بر طبق آن سئوالات فرضيه و پرسشنامه طرح شد.

          وي معتقدي به عامل تفريح و نياز بشر به استراحت و جبران خستگي مي‌باشد با توجه به اينكه انسان همواره در حال كار و تلاش و فعاليت مي‌باشد و از طرفي ارگانيسم بدني انسان هم بعد ا مقداري فعاليت احتياج به استراحت دارد پس براي اينكه انسان بتواند دوباره به كار و فعاليت مفيد بپرداد احتياج به استراحت و جبران خستگي دارد تا از سلامت جسمي و روحي كامل برخوردار شود و بتواند فعاليت‌ها و كارها را به نحو احسن انجام دهد.

تعریف ارزشیابی

اصطلاح ارزشیابی (یا ارزیابی ) ، به طور ساده ، به تعیین ارزش به شرح زیر میتوان به دست داد :

"ارزشیابی به یک فرایند نظامدار برای جمع آوری ، تحلیل ، و تفسیر اطلاعا ت گفته می شود به این منظور که تعیین شود آیا هدفهای مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی

یکی ازویژگیهای ارزشیابی تعیین کیفیت است . در فرایند ارزشیابی داوری ارزشی با توجه به کیفیت به عمل می آید . نیتکو کیفیت را در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان دانش ، مهارتها ، و توانایی هایی که از دانش آموزان پس از آموزش انتظار می رود تعریف کرده است . وی به عنوان مثالی از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی گفته است فرض کنید شما دانش آموزی را در توانایی نوشتن ، نسبت به پایه تحصیلی اش ، بسیار خوب ارزشیابی کرده اید . به منظور انجام این ارزشیابی شما توانایی نوشتن او را سنجش کرده اید . برای این کار ، مجموعه نوشته های دانش آموز را مرور کرده اید ، و نوشته های او را با نوشته های سایر دانش آموزان هم کلاسی اش و با معیار های دیگری که برای نوشتن در سطح پایه این دانش آموز می شناسید مقایسه کرده اید (تعیین کیفیت) . سرانجام ، داوری شما از نوشتن این دانش آموز به این نتیجه گیری رسیده است که نوشته های او از کیفیت خوبی برخوردارند. پس توصیه می کنید که این دانس آموز می تواند در یک مسابقه ملی مربوط به مقاله نویسی شرکت کند .بنابراین ، ارزشیابی مبنای تصمیم گیری برای فعالیتهای عملی و اجرایی را تشکیل می دهد .

مثال بالا در رابطه با ارزشیابی توانایی نوشتن نوعی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است که نمونههای دیگر آن می تواند ارزیابی ازپیشرفت دانش آموزان در درسهای ریاضی ، علوم ، تاریخ و مانند اینها باشد. علاوه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ، ارزشیابی آموزشی با موضوعهای دیگری نیز سروکار دارد . از جمله آنها می توان عملکرد معلمان و مدیران ، روشهای آموزشی ، برنامه های درسی ، دوره های آموزشی ، مواد آموزشی ، پروژههای آموزشی و سازمانهای آموزشی را نام برد ارزشیابی  تکوینی

آنچه عمدتأ به منظور کمک به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی

 ، یعنی برنامه یا روش آموزشی ، مورد استفاده قرار می گیرد ارزشیابی  تکوینی نام دارد . پوفام مثالهای زیر را از کاربرد ارزشیابی

 تکوینی ذکر کرده است :

1 – صورتهای اولیه یک مجموعه کتابچه خودآموز .

2 – یک برناما آموزش «باز» تازه تدوین شده که تدوین کننده گان آن می کوشند تا عناصر مؤثر آن را مشخص کنند .

هدف از اجرای ارزشیابی  تکوینی در مورد اینگونه برنامه ها یا مواد آموزشی آگاه ساختن تولید کننده گان برنامه از نواقص برنامه خود وکمک به اصلاح آنهاست . هدف از کاربرد ارزشیابی تکوینی در رابطه به پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان آگاهی یافتن از میزان و نحوه یادگیری آنان برای تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیری و نیز تشخیص مشکلات روش آموزشی معلم در رابطه با هدفهای آموزشی است . این ارزشیابی در طول دوره آموزشی ، یعنی زمانی که فعالیت آموزشی معلم هنوز در جریان است و یادگیری دانش آموزان در حال تکوین و شکل گیری است انجام می شود . به همین دلیل به آن نام ارزشیابی تکوینی داده اند . بنابراین ، معلم با استفاده از ارزشیابی تکوینی میتواند در زمانی که هنوز یادگیری در جریان است و امکان رفع مشکلات یادگیری دانش آموزان و بر طرف کردن نواقص آموزشی خود او میسر است به انجام دادن چنین کاری اقدام کند .

در ارزشیابی تکوینی ، در پایان هر واحد درسی ، یک آزمون مختصر که حاوی هدفهای آموزشی آن واحد است اجرا می شود و براساس نتایج حاصل معلوم می گردد که یادگیرنده گان کدامیک از هدفهای آموزشی را یاد گرفته اند و در یادگیری کدامیک از هدفهای آموزشی ناموفق مانده اند ف تا معلم تا معلم پیش از پرداختن به واحد درسی بعدی به رفع نواقص  یادگیری دانش آموزان در واحد فعلی بپردازد . ضمنأ معلم با مراجعه به نتایج این آزمونها از مشکلات روش آموزشی خود نیز مطلع می شود و پیش از آغاز واحد درسی بعدی به رفع آن مشکلات اقدام می کند .

برای بهره گیری کامل از نتایج ارزشیابی تکوینی  ، بیان هدفهای آموزشی به طور دقیق و رفتاری ضروری است . برای اینکه معلم بتواند در جریان یادگیری توفیق دانش آموزان در رسیدن به هدفهای مشخص واحدهای متوالی درس را ارزشیابی کند ، باید آنها را به طور دقیق بیان نماید تا در موقع برخورد دانش آموزان با مشکل ، به سادگی آن مشکلات را تشخیص دهد و به رفع آنها بکوشد .

بلوم و همکاران او در کتاب راهنمای عملی برای ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی  تراکمی از آموخته های دانش آموزان در رابطه با استفاده از ارزشیابی تکوینی  در کلاسهای درسی معمولی مراحل زیر را پیشنهاد کرده اند :

1 – موضوع یا محتوای درس را به واحدهای کوچک درسی که آموزش هر یک از آنها به یکی دو هفته وقت بیشتر نیاز نداشته باشد تقسیم کنید .

2 – بازده های یادگیری هر یک از واحد های درسی را بر حسب انواع هدفهای آموزشی (دانستن ، فهمیدن ، کاربستن ...) تعریف کنید .

3 – به تهیه و اجرای آزمونهای تکوینی مختصر در پایان هر واحد درسی اقدام کنید ، و تعیین نمایید که دانش آموزان در هر واحد درسی به چه حد از تسلط رسیده اند .

4 – نتایج آزمونهای تکوینی را تحلیل کنید تا مشکلات یادگیری هر یک ا دانش آموزان را تشخیص دهید .

5 – برای رفع مشکلات یادگیری دانش آموزان ، آنان را به خواندن مطلب مشخص که در آن با مشکل مواجه شده اند و همچنین استفاده از امکانات مختلف (کمک معلمان ، آموزش برنامه ای ، وسایل کمک آموزشی و جز اینها ) هدایت کنید .

6 – از نتایج ارزشیابی تکوینی برای بهبود شرایط و روشهای آموزشی استفاده کنید .

در ارزشیابی تکوینی ، آزمونهایی که مورد استفاده قرار می گیرند مختصرند و به یک موضوع معین و یک یا چند هدف آموزشی منحصر میشوند .

از آنجا که نتایج ارزشیابی تکوینی به طور عمده برای وارسی پیشرفت یادگیرنده گان و تعیین نواقص روش آموزشی معلم به کار می روند ، بهتر است از آنها به منظور نمره گذاری استفاده نشود . با این حال ، در شرایط بخصوص می توان از نمره های این آزمونها در ارزشیابی نهایی از کار دانش آموزان و و اثر بخشی طرح آموزشی معلم استفاده کرد .

لازم به یادآوری است که آزمونهای مورد استفاده در ارزشیابی تکوینی  آزمونهای ملاکی یا وابسته به ملاک مطلق هستند ، زیرا این آزمونها برای اندازه گیری هدفهای دقیق آموزشی از پیش تعیین شده که همان هدفهای واحد درسی یا واحد آموزشی هستند ، تدوین می شوند . در ارزشیابی تکوینی هدف تعیین میزان توفیق یادگیرنده در رسیدن به تک تک هدفهای واحد درسی است و هیچ گونه مقایسه میان افراد مختلف مورد نظر نیست .

خود سنجی یا ارزشیابی  از خود

روش خود سنجی یا ارزشیابی   از خود مناسب ترین روش برای مطالعه و بهسازی آموزش معلمان است . آنجا که هدف اصلی ارزشیابی   فعالیتهای آموزشی معلمان کشف نواقص و اشکالات روش آموزشی و کلاسداری معلم است ، استفاده از نتایج خودسنجی های معلمی اجتناب ناپذیر است .

حتی نتایج دیگر روشهای ارزشیابی   معلمان ، نظیر روش مشاهده کلاسی یا روش نظر خواهی از شاگردان ، وقتی بهترین فایده را برای اصلاح کار معلمان فراهم می آورد که نتایج آنها در اختیار معلمان گذاشته شوند و آنان با اطلاع از این نتایج به سنجش کار خود بپردازند .

کارول روش خود سنجی معلم را به عنوان "قضاوت درباره                                                                     آموزش خود" تعریف کرده است . کارول برای خود سنجی معلم 5 وسیله عمده را معرفی کرده است : 1- فرمهای درجه بندی شخصی 2 –گزارشهای شخصی 3 – مواد مطالعه شخصی 4 – مشاهده از اموزش همکاران  5 – ضبظ صوت و ضبط ویدیویی از تدریس خود . باربر نیز بر استفاده از این وسایل در روش خودسنجی معلمان تأکید کرده است . توضیح مختصر این روشها در زیر می آید .

فرم درجه بندی شخصی

فرم درجه بندی شخصی گونه ای پرسشنامه است که در آن معلم خودش را با توجه به مهارتهای مختلف آموزشی که در آن فرم آمده است دجه بندی یا ارزشیابی می کند . فرمهای متداول خودسنجی معلم غالبأ از پرسشنامه های نظر سنجی دانش آموزان اقتباس می شوند . به نمونه ای از این فرمهای که در ذیل این مطالب آمده است توجه کنید .

در دانشگاه سیدنی غربی که فرم معروف ارزشیابی دانشجویان از کیفیت آموزشی (SEEQ) مورد استفاده قرار می گیرد یک فرم ارزشیابی شخصی نیز با عنوان فرم درجه بندی شخصی مدرس به کار می رود . این فرم دقیقأ شامل همان قسمت بندی و همان سؤالات برای فرم ارزشیابی دانشجویان از کیفیت آموزشی است ، منتها جمله بندی سؤالها عوض شده است . برای مثال در فرم SEEQ از دانشجویان خواسته شده است که به این سؤال جواب بدهند "توضیحات معلم روشن بود ." در فرم درجه بندی شخص مدرس از معلم خواسته می شود به این سؤال پاسخ بدهد "توضیحات من روشن بود

فرمهای درجه بندی شخصی بهترین وسیله برای مقایسه نظر معلم نسبت به خود و یا سایر منابع اطلاعاتی ، مانند درجه بندی شاگردان از معلمان ، مشاهدات کلاسی ، درجه بندی همکاران ، و تعبیر و تفسیر آنهاست . پژوهشهای که در این باره انجام گرفته است نشان داده است که وقتی تفاوتهای بین درجه بندی معلمان از خود و درجه بندی شاگردانشان از آنها بر معلمان معلوم می گردند ، نمرات بعدی شاگردان از معلمان افزایش می یابند.

گزارش شخصی

در گزارش شخصی ، سؤالهای درجه بندی در اختیار معلم گذاشته نمی شود بلکه از او خواسته می شود تا به طورتشریحی نظرش را درباره ویژگیها و فعالیتهای آموزشی خودش بنویسد .

یک نمونه فرم خودسنجی معلم

سخن دیگر ، سؤالهای فرمهای گزارش شخصی سوالهای تشریحی هستند نه سوالهای علامت زدنی یا نمره دادنی , درزیر به نمونه سوالهایی که از فرم گزارش شخصی هیات علمی کالج گرین فیلد گرفته شده است توجه کنید(ژنوا , مادوف , چین, و توماس , 1976)

-         فکر می کنید در چه زمینه هایی از موضوعی که درس می دهید مسلط تر هستید؟

-         به نظر خودتان در چه زمینه هایی ضعیفتر هستید؟

-         موفق ترین جنبه آموزشی شما چیست؟

-         بزرگترین نقطه ضعف آموزشی شما چیست؟

گزارشهای شخصی نیز, مانند خودسنجی ها , برای تفسیر داده های حاصل ازمنابع دیگر ارزشیابی معلم مفیدند. برای مثال, داده های حاصل از روش مشاهده کلاسی یا روش درجه بندی شاگردان از معلمان که درباره دو کلاس متفاوت یک معلم به دست آمده اند ممکن است باهم متفاوت باشند و دلیل آن روشن نباشد. اما زمانی که گزارش شخصی معلم فراهم آمد ممکن است دلیل آن به خوبی روشن گردد. کارول (1981) می گوید گزارشهای شخصی معلمان معمولاً از فرماهای درجه بندی اطلاعات کاملتری در باره آموزش معلمان می گوید, برای اینکه بهترین نتایج را به دست آورید, فرمهای گزارش شخصی را روشن, بدون ابهام و خلاصه تهیه کنید, و مرتباً آنها را مورد استفاده قرار دهید.

مواد آموزش شخصی

مواد آموزش شخصی مطالبی هستند درباره روش های آموزش و کلاسداری که به صورت نظامدار و خود آموز تهیه شده و در اختیار معلمان قرارداده می شوند. معلمان با مطالعه این مواد و آشنا شدن با روش های درست آموزشی هم بر مشکلات خود آشنا می شوندو هم روشهای درست کلاسداری و آموزش را می آموزند. امتیاز این روش آن است که معلمان را از شرکت درکلاسها و دوره های آموزشی بی نیاز می کند و موجب می شود آنها با صرف اوقات فراغت خود بتوانند کم و کسرهای آموزش خود را بر طرف سازند.

روش استفاده از مواد آموزش شخصی عمدتاً برای معلمان سطوح آموزش عالی مفید است که غالباً بدون گذراندن دوره های تخصصی معلمی وارد این حرفه می شوند. این مشکل نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای جهان نیز به چشم می خورد. به قول کارول(1981) تعداد کمی از معلمان سطوح آموزش عالی , در روانشناسی پرورشی علم آموزش, یا برنامه ریزی درسی آموزش رسمی می بینند. برخلاف آماده سازی معلمان ابتدایی و متوسطه , آموزشهای دوره های دکتری استادان دانشگاه معمولا به علم و پژوهش اختصاص دارد و در آن کمترین توجهی به روشهاو فرآیند های آموزشی نمی شوند.

با این توضیحات معلوم می شود که مواد آموزشی هم برای سنجش آموزش و هم برای رفع نواقص آموزش مورد استفاده معلمان قرار می گیرند.

مشاهده آموزش همکاران

یکی دیگر از راههای خودسنجی معلم مشاهده آموزش همکاران و قضاوت درباره روش خویش است . این گونه مشاهدات شکلهای مختلفی دارد. یکی از شکلهای آن آموزش گروهی یک درس است که در آن چند معلم مشترکاً آموزش یک درس را به عهده می گیرند و هر یک به نوبت بخشی از آن را در حضور خود تدریس می کند. این کار شرایط مناسبی را برای مقایسه روش معلم با دیگران و قضاوت درباره کار خودش فراهم می آورد.

همچنین تعدادی از معلمان می توانند با هم قرار بگذارند که به نوبت از کلاسهای یکدیگر بازدید به عمل آورند و شاهد روشهای تدریس یکدیگر باشند. در این روش, معلمان مشاهده گر و مورد مشاهده می توانند نظرهای خود را مبادله کنند و به بهبود کار همدیگر کمک نمایند.

بهترین نتیجه زمانی از روش مشاهده آموزش دیگران می تواند عاید معلمان بشود که ابتدا مواد آموزشی شخصی را مطالعه کنند وسپس به مشاهده از کار یکدیگر بپردازند . در ضمن اگر روشهای خودسنجی مورد بحث در این قسمت به طور مکمل با یکدیگر بپردازند. در ضمن اگر روشهای خودسنجی مورد بحث در این قسمت به طورمکمل با یکدیگر به کار روند بهترین نتیجه را به دست می دهند.

بازخورد حاصل از ضبط صدا و ضبط تصویر

بهترین فرصت برای خودسنجی مشاهد فعالیتهای خود در نوارهای ویدیویی یا شنیدن صدای خود از نوارهای ضبط صوت و قضاوت کردن در باره آن است. کارول(1981) می گوید استفاده از تکنولوژی ثبت الکترونیکی در بهبود روش آموزش معلمان تاثیر فراوانی داشته است.

یکی از مشکلات استفاده از نوار ویدیویی این است که معلمان نمی دانند که دقیقا در مشاهده رفتار خود درنوار چه چیزی را مورد توجه قرار دهند. به همین منظور, روشهای مختلفی ابداع شده اند تا به معلم کمک کنند دقیقا چه چیزی را جستجو نماید. بهترین آنها روش آموزش خرد است که اولین بار به وسیله آلن و ریان (1969) معرفی شد.

آموزش خرد روشی است برای تمرین و انتقاد از مهارتهای آموزش به صورت مشاهده مستقیم پیام عمده آن این است که با تاکید بر اجزای آموزش مانند مقدمه چینی , سوال کردن , استفاده ازمثال و , نتیجه گیری می توان فرآیند آموزش را تحلیل کرد و آن را بهبود بخشید. فرایند آموزش خرد شامل بخش کوتاهی است از آموزش تمرینی درحضور شاگردان و همکاران که حدود 5 تا 10 دقیقه به طول  می انجامد. جریان درس بر روی نوار ویدیو ضبط می شود و بلافاصله به نمایش در می آید. پس از آنکه نمایش فیلم پایان یافت, مدرس و سایر شرکت کنندگان در بحث مهارتهای ارائه شده در درس را طبق ملاکهای آموزش اثر بخش مورد نقد و بررسی قرار می دهند و رهنمودهای لازم را به مدرس ارائه می نمایند.

محاسن و معایب روش خودسنجی

چنان که ملاحظه شد, روش خودسنجی برای کشف نواقص آموزشی معلم و کمک به رفع آنها از بهترین روشهای ارزشیابی معلم است. در این روش خود معلم مسئول ارزشیابی از کار خود و مهم ترین عامل در رفع مشکلات کار خویش است.

با وجود این , کسانی به استفاده از روش خودسنجی معلم , به ویژه استفاده از آن برای اخذ تصمیمهای شغلی , ایراد گرفته اند. از جمله گفته اند اصطلاح خودسنجی یا ارزشیابی از خود نغض غرض است , زیرا هدف اصلی ارزشیابی از معلم قضاوت کردن درباره اثر بخشی کار او به منظور استخدام , ارتقای مرتبه , افزایش حقوق و مانند اینهاست. و از این لحاظ معلمان نمی توانند خود به قضاوت درباره کار خویش بپردازند. کارول (1981) می گوید "ارزشیابیها معمولا اندازه هایی هستند که از بیرون بر اعضای هیات علمی تحمیل می شوند. مانند نمراتی که راهنمایان تعلیماتی , همکاران , یا دانشجویان به معلمان می دهند. اگر هدف ارزشیابی حسابرسی بین هزینه و درآمد با شد آن گاه اصطلاح ارزشیابی از خود چیز بی موردی خواهد بود"

بهرغم اختلاف نظرهای موجود در باره روش خودسنجی معلم اگر قرار باشد معلمان از جنبه های مختلف مورد ارزشیابی قرار گیرند و اطلاعات کاملی درباره کم و کیف کار آنان فراهم آید, استفاده از این روش اجتناب ناپذیر است. به ویژه زمانی که هدف عمده ارزشیابی معلم کشف نواقص کار او و کمک به بهبود روش آموزش اوست, خودسنجی یا ارزشیابی شخصی روش بسیار مفیدی است.