ژان پياژه

1. مـــــرحله اول حسي ـ حركتي : Sensorie Motor Stage

كه از بدو تولد تا 2 سالگي را شامل مي شود. اين مرحله از نظر پياژه به دليل اينكه كودكان فقط از طريق انجام اعمال حسي ـ حركتي ميتوانند با جسم خود و محيط اطراف ارتباط برقرار نمايند مرحله حسي ـ حركتي نامگذاري شده است در اين مرحله به نشر بازتابها از جمله بازتاب مكيدن، چنگ زدن، و غيره ميتوان اشاره كرد اما ميبينيم هنوز بطور كامل شناختها حاصل نشده اند و ساختار شناختي كودكان در اين مرحله بسيار ضعيف ميباشد اين مرحله به چند مرحله فرعي ديگر تقسيم شده است به ترتيب زير است :

۱- مـــــرحله بازتابهــــا : از زمان تولد تا 1 ماهگي بيشترين اعمال و رفتار نوزادان را در بر مي گيرد.

۲- مـــرحله انجام واكنشهاي دورانــي اوليه : كه از 2 ماهگي تا 4 ماهگي را شامل مي شود اين مرحله بدين معني است كه نوزادان از طريق انجام اعمال حسي ـ حركتي خود عملي ر انجام مي دهند و مجدداً به دليل لذت ايجاد شده از آن رفتار را مجدداً تكرار مي نمايند.

۳- مــــرحله هماهنگـــي بين ديدن، گـــرفتن و لمس كردن : كه حدوداً بين 4 ماهگي تا 8 ماهگي صورت ميپذيرد.

۴- مــرحله تميـــز بين هدف و وسيله : كه حدوداً از 8 ماهگي تا 12 ماهگي را در بر مي گيرد و بدين معني است كه كودكان براي مثال چنانچه دستشان به شيء نرسد با كشيدن شيء ديگر كه نزديك خودشان است آن شيء مورد نظر را نيز به نزديك خود آوردند مانند قوطي كبريتي كه بر روي بالشتي قرار دارد ولي كودك دستش هم به آن نمي رسد و با كشيدن گوشه بالشت آن را به نزديك خود آورده و به هدف خود ميرسد.

۵- مـــرحله انجام واكنش هاي دوران ثانويه : كه حدوداً بين 12 ماهگي تا 18 ماهگي را شامل مي گردد در اين مرحله كودكان مي توانند با انجام دادن تغييراتي در محيط اطراف خود نتايجي گوناگون بدست آورند دست به آزمايش و خطا بزنند و از كار خود لذت ببرند براي مثال ليوان آبي را گرفته و از ارتفاعات گوناگون آن را بر روي زمين مي ريزند تا ميزان پخش شدگي آب را ببيند و از اين نظر لذت ببرند.

۶- مــرحله آغاز دروني شدن روان بنه ها يا طرحواره هاي شناختي: كه از مرحله 18 ماهگي تا 24 ماهگي را شامل ميشود به طور كلي در مرحله اول مي بينيم كودكان از نظر كيفيت شناختي در سطح بسيار پاييني قرار دارند و بيشتر فعاليتشان از طريق انجام اعمال حركتي مي باشد كه يا متمركز بر بدن خود بوده و يا كم كم با افزايش دامنه سني اين اعمال و حركات متوجه محيط بيرون نيز مي شود.

2. مــــرحله دوم پيش عملياتــــي Preopertional Stage

كه از 2 سالگي تا 7 سالگي را شامل مي شود. از نظر پياژه كودكان در اين مرحله به دليل اينكه توانايي انجام عملياتي را ندارند و براي انجام عمليات نيازمند توانايي انجام در فرايند برگشت پذيري و بر اين اساس اين مرحله به نام پيش عملياتي نامگذاري شده است مفاهيم عبارتند از خودمحوري يا خودمركزبيني، استفاده از نمادها كاربرد زبان، برقراري ارتباط بين جزء و كل يا درون كنجي، مصدوم گرايي، جان گرايي يا جان دار پنداري، واقع گرايي، تقليد تعويقي يا تقليد غيابي (deffered imition ).

خود محــــوري يا خود مـــركـــز بينـــــي :

بدين معناست كه كودكان توانايي جايگزين كردن خودشان را در موقعيت ديگران نداشته و نميتوانند از دريچه ديد ديگران موضوعي را بررسي نمايند و اين عدم توانايي در درك موقعيت ديگران منجر خواهد شد كه كودكان فقط بر اساس آنچه كه خودشان مشاهده ميكنند نتيجه گيري نمايند و آنهم به دليل عدم رشد شناختي كودكان در اين مرحله است از درون پنجره چه چيزي را مي بيند اما او نمي تواند خودش را در موقعيت فرد مقابل قرار دهد و از دريچه ديد او پاسخ دهد او جوابي را ميدهد كه بر اساس زاويه ديد خود باشد.

استفـــــــاده از نمادهـــــا :

كودكان از نظر پياژه در ايم مرحله خصوصاً در انجام بازي هاي خود از نمادهاي گوناگون استفاده مي نمايد و از طريق آن لذت مي برند براي مثال تكه چوبي را برداشته و از آن به عنوان تفنگ يا هواپيما استفاده مي نمايند.

كاربـــــرد زبان :

پياژه اعتقاد داشت از سن 2 سالگي به بعد به دليل اينكه كودكان كم كم با مفاهيم شناختي گوناگون آشنا مي گردند ميتوانند در روابط خود با ديگران از طريق كلامي ارتباط برقرار كند و بسياري از نيازها و خواسته هاي خود را به شكل كلامي عنوان كند.

بــــرقـــــراري ارتباط بين علت و معلــــول :

كودكان در اين مرحله نميتوانند وقايع و پديده ها يك رابطه علت و معلولي صحيحي برقراي نمايند براي مثال چنانچه شب نخوابيده باشد فكر ميكنند كه هنوز شب نشده است.

عـــدم درك رابطه اي بين جـــزء و كل يا درو كنجـــــي :

كودكان توانايي درك بين جزء و كل را نداشته و براي مثال اگر از آنها سئوال شود كه آيا 8 گل ميخك داريم و 2 گل محمدي. آيا تعداد همه ي گل ها بيشتر است يا گلهاي ميخك. آنها در جواب مي گويند گل ميخك .چرا كه توانايي بين درك و جزء و كل را ندارند.

مصــــــدوم گــــــــــرايـــــــي :

از نظر كودكان هر چيزي كه وجود دارد و مي بيند فكر مي كند كه زاده فكر بشر است از جمله ماه و ستاره و خورشيد چنين است كه انسانها آنها را ساخته است.

جان گــــــرايــــــي يا جان پنـــــداري :

همه اشياء از نظر كودكان جاندار تلقي ميشوند براي مثال چنانچه دست عروسكي كنده شود و يا عروسكي از بلندي پرت شود فكر ميكنند آن عروسك دردش گرفته و يا چنانچه عروسكي در منزل تنها بماند براي او اشك ميريزد و يا اگر برگ درختي كنده شود فكر ميكنند كه درخت دردش آمده است اما با گذشت زمان و افزايش دامنه سني كودكان تنها اشيائي را جاندار تلقي ميكنند كه حركت ميكنند مثل ماشين، هواپيما، قطار و امثال آن.

واقـــــع گــــرايــــي :

بدين معناست كه نام اشيا و رويدادها براي كودكان جنبه واقعي تلقي ميشود يعني همنام بودن يه معني مشابه بودن است براي مثال چنانچه دو نفر به يك اسم نامگذاري شده است مثلاً علي، چنانچه علي اول فرد بسيار پرخاشگري و عصباني باشد كودك فكر ميكند كه علي دوم نيز به دليل تشابه اسمي همان خصوصيات علي اول را با خود به همــــــراه دارد.

تقليــــــــــد تعويقــــي :

يعني الگوبرداري از منابع الگويي كه قبلاً كودكان ديده اند آنها مي توانند بدون حضور آن الگوها آن رفتار را مجدداً تكرار نمايند و مي بينيم تقليد تعويقي همزمان با ايجاد و توانايي درك و مفهوم پايداري شيء و نزد كودكان خاصل گشته و چنانچه آنها بتوانند روي داده ها را در حافظه خود ذخيره نمايند در اينصورت است كه حتي به صورت غيابي يا تعويقي آن رفتارها را تكرار نمايند در اين صورت مرحله كودكان نمي توانند عمل برگشت پذيري يا انعطاف پذيري را انجام دهند براي مثال اگر از آنها سئوال شود  4 = 2 + 2 ، ? = 2 – 4 برابر است يا چند مي شود، آنها نمي توانند جواب صحيحي به اين موضوع بدهند و يا در خصوص انعطاف پذيري. براي مثال اگر ميزان مساوي يا برابري مقدار آبي را در ظرفي متفاوت بريزيم كه يكي از ظرفها بلندتر و ديگري پهن تر باشد كودكان نمي توانند اين جواب درست را بدهند كه مقدار آب در هر دو ظرف برابر است بلكه آ نها مي گويند ظرفي كه بلندتر است ميزان آبش بيشتر است.

3. مرحله سوم مرحله عمليات عيني يا ملموس Converte Operation Stage  

كه دامنه سني آن بين سنين 7 تا 11 سالگي را شامل مي شود. پياژه به اين دليل اين مرحله را عمليات عيني نامذاري كرده است كه كودكان در ايم مرحله دامنه سني تنها بر اساس آنچه كه مشاهده مي كند و مي تواند موضوعات را لمس كند پاسخ صحيحي مي دهد اما در خصوص موضوعاتي كه عينيت ندارند و ملموس نمي باشند يعني موضوعات مجرد و انتزاعي توانايي ارائه پاسخ صحصح را ندارند در اين مرحله كودكان مي توانند عمل برگشت پذيري و انعطاف پذيري را به خوبي انجام دهند و به انواع مفاهيم نگهداري از جمله نگهداري وزن، طول، حجم، عدد دست پيدا كنند براي مثال گفته مي شود كودكان در سن 9 سالگي به مفهوم نگهداري وزن و در سن 11 سالگي به مفهوم نگهداري حجم و در سن 6 و 7 سالگي به نگهداري عدد دست پيدا كند. محدوديت شناختي اين مرحله به مراتب در نزد كودكان كمتر از مرحله قبل بوده و كودكان ازكيفيت شناختي بهتري نسبت به مرحله قبلي برخوردار مي شود و مي توانند عمليات را انجام دهند.طبقه بندي اشياء و موضوعات گوناگون به خوبي صورت مي پذيرد درك رابطه جزء و كل نزد كودكان شناخته مي شود اما با همه ي اين ويژگيها كودكان نمي توانند در اين مرحله فراتر از رويدادهاي ملموس و عيني به تفكر بپردارند.

4. مرحله چهارم مرحله عمليات انتزاعي يا صوري : Forma Operation Stage  

كه از سن 11 سالگي به بعد را شامل مي شود. در اين مرحله كه از نظر پياژه بالاترين كيفيت شناختي نزد نوجوانان است با آغاز نواجواني ديگر آن محدوديت شناختي عيني و ملموس مرحله قبل كمرنگ تر گشته و كيفيت شناختي برجسته اين مرحله درك موضوعات مجرد و انتزاعي مي باشد براي مثال تغيير و تفسير ضرب المثل، فرضيه سازي، استدلال كردن بسيار، كاربرد فراوان دارد و نوجوانان مي توانند پيرامون سئوالات گوناگون كه حتي عينيت ندارد به تفكر بپردازد. از نظر پياژه انواع مفاهيم رشد شناختي موجود در هر يك از مراحل نظريه او متناسب با سن رسش بوده و محيط در زمان سن رسش مي تواند فرايند رشد شناختي او را تسهيل ببخشد.