ژان پیاژه

پياژه از جمله روان شناسان بوده كه اعتقاد به وجود مراحل گوناگون در فرايند رشد دارد و هر مرحله را از نظر ساختار شناختي متمايز از مراحل ديگر در نظر مي گيرد نتايج عمده كه پياژه بر اساس آن نظره خود را شكل داده است بيشتر از طريق مصاحبه باليني با كودكان بوده و از طريق پرسش و پاسخهايي كه كودكان مطرح مي كردند نظريه اش مشخص شده است نظريه پياژه بر اساس يك سري اصول و قواعد ايجاد شده است.

اصــــول نظـــريه شاختـــي پياژه

1. از نظر پياژه فرايند رشد حاصل تعامل ميان وراثت و محيطي مي باشد ولي به طور كلي پياژه به رسش و وراثت و نقش آن در فرايند رشد توجه بسياري داشته است بطوريكه مي بايست فرد به سن رسش خاصي برسد تا بتوانيم انتظار داشته باشيم مفاهيم شناختي در ذهن فرد شكل گيرد اما چنانچه رسش يا آن آمادگي زيستي ـ عصبي در فرايند رشد ايجاد نشده باشد ما نمي توانيم از طريق دخالت محيط رشدي را در فرد ايجاد كنيم.

2. نظريه رشد پياژه تقريبي بوده و به هيچوجه مطلق نمي باشد به طوريكه كودكي ممكن است در سنين پايين تر يا بالاتري به هر يك از مراحل مطرح شده دست پيدا كند.

3. نظريه رشد شناختي پياژه مختص فرهنگ خاصي نبوده است و مي توان در خصوص همه فرهنگها كاربرد داشته باشد.

4. مراحل موجود در نظريه پياژه از نظم خاصي برخوردار بوده بطوريكه گذر از يك مرحله منوط به گذشتن از مرحله قبلي باشد.

5. در هر مرحله اي كيفيت رشد شناختي متفاوت و متمايز از مرحله قبل و بعد از خود بوده و به عنوان يك مرحله جديد كيفيتهاي خاص خود را دارد اما ممكن است هنو از مراحل قبلي در وجود كيفيتهاي شناختي را نيز بهمراه داشته باشد، اما آنچه كه اين مرحله را از مرحله ديگر خود متمايز مي سازد كيفيتهاي شناختي موجود در آن مرحله مي باشد.

6. ساختار شناختي افراد با گذشت زمان از نظر كيفي ساده به پيچيده تبديل گشته به طوريكه به نقطه اوج خود كه تفكر انتزاعي و پيچيده مي باشد فرد دست پيدا كند و ساختار شناختي با افزايش سن گشترده تر مي شود.

7. حفط تعادل و سازگاري شناختي در طول حيات از طريق عمل درون سازي و برون سازي حاصل گشته و هيچگاه اين دو عمل متوقف نمي گردد مگر در هنگام مرگ اين دو فرايند مكمل يكديگر بوده و در جهت سازگاري انسانها و حفظ تعادل به منظور واكنش مناسب به محيط اطراف به انسانها كمك شايان توجهي را ارائه مي دهند.

8. در نظريه شناختي پياژه حفظ به فرايند رشد شناختي توجه كرده و بر ابعاد رشدي ديگر پياژه اهميتي نداده است.

9. از نظر پياژه رشد شناختي مقدم بر رشد كلامي مي باشد يعني ابدا كودكان قبل از اينكه بتوانند تكلم نمايد مي بايست به مفاهيم شناختي دست پيدا كنند و سپس آن مفاهيم شناختي را در غالب كلمات در ارتباطات كلامي خود استفاده نمايند.

مفهــــوم پايداري شـــي يا بقاي جسم : Object Permance

از نظر پياژه بقاي جسم يا پايداري شيء به تدريج از 9 ماهگي به بعد آغاز گشته ولي به طور كامل در 24 ماهگي اين مفهوم شكل مي گيرد و بدين معناست كه آيا شيء با عدم موجوديت خود در نزد چشمان كودك همچنان وجود دارد يا خير چنانچه كودكان شيء را كه جلو چشمانشان عبور مي دهيم همچنان آن شيء موجوديت خود را در ذهن كودك به همراه داشته باشد آن كودك به مفهوم پايداري شيء دست پيدا كرده است اما چنانچه با هدف موجوديت شيء از جلو چشم كودك آن كودك ديگر موجوديتي براي آن شيء در نزد خود تصور نكند يعني اينكه به مفهوم پايداري شيء دست پيدا نكرده است.

تقليد تعويقـــي : Defferred Imitation  

تقليد تعويقي از نظر پياژه بدين معناست كه همزمان كه كودكان به مفهوم پايداري شيء يا بقاي جيم دست پيدا مي كنند و مي توانند يك طرحواره يا روان بنه را در ساختار شناختي خود براي موجوديت شيء در ذهن خود تصور كند اين توانايي را نيز پيدا كنند كه بتواند رفتاري را كه در حال حاضر مي بينند را در آينده بدون حضور آن مجدداً تكرار نمايند. و به اصطلاح آن را تقليد تعويقي كنند و از نظر پياژه بعد از سن 8 ماهگي به تدريج استفاده از تقليد تعويقي در نزد كودكان آغاز مي شود اما به طور كامل آن را مي توانيم در سن 24 ماهگي به بعد شاهد باشيم از نظر پياژه نوزادان زماني كه متولد مي شوند هيچگونه شناختي به خود و محيط اطرافشان نداشته و او اين تجارب شناختي را در برخورد با اندامهاي خود به دست مي آورند.

و سپس با گذشت زمان اين تجارب به محيط اطراف و جذب فرايندهاي شناختي موجود در آن ادامه پيدا كند پياژه در نظريه خود به دو مفهوم درون سازي و برون سازي براي ايجاد تعادل شناختي و حفظ سازگاري توجه بسيار نموده است از نظر پياژه اولين تجارب شناختي كه فرد در برخورد با خود و محيط اطراف به دست مي آورد مي تواند منجر به ايجاد طرحواره هاي شناختي اوليه در ذهن كودك گردد و مفاهيم شناختي را ايجاد كند مثلاً كودكان ممكن است براي اولين بار مدادي را از زمين بلند كنند و اين مفهوم شناختي در آنان ايجاد شود كه اجسام از روي زمين بلند شدني هستند اين ساختار شناختي از طريق عمل درن سازي براي سازگاري فرد ايجاد شده است اما با گذشت زمان و برخورد با تجارب جديد ياري ميدهد. و از اين بابت ناگزير است تغييراتي را در ساختار شناختي قبلي خود ايجاد كند اين عمل از طريق عمل برون سازي ايجاد مي شود براي مثال كودك با شيء برخورد مي كند كه نمي تواند آن را از روي زمين بلند كند و در اينجاست كه تغييراتي را در شناخت قبلي خود به وجود مي آورد و اين چنين شناختي دارد كه همه اشياء از روي زمين بلند شدي نيستند و فقط از آنها بلند شدني هستند اين نتيجه مثالي است براي بكارگيري فرايند برون سازي عمل درون سازي و برون سازي همواره تا هنگام مرگ همراه انسانها بوده است تا انسان ها بتوانند سازگاري خود را در برخورد با موقيعتهاي گوناگون بدست آورد.

ژان پياژه

1. مـــــرحله اول حسي ـ حركتي : Sensorie Motor Stage

كه از بدو تولد تا 2 سالگي را شامل مي شود. اين مرحله از نظر پياژه به دليل اينكه كودكان فقط از طريق انجام اعمال حسي ـ حركتي ميتوانند با جسم خود و محيط اطراف ارتباط برقرار نمايند مرحله حسي ـ حركتي نامگذاري شده است در اين مرحله به نشر بازتابها از جمله بازتاب مكيدن، چنگ زدن، و غيره ميتوان اشاره كرد اما ميبينيم هنوز بطور كامل شناختها حاصل نشده اند و ساختار شناختي كودكان در اين مرحله بسيار ضعيف ميباشد اين مرحله به چند مرحله فرعي ديگر تقسيم شده است به ترتيب زير است :

۱- مـــــرحله بازتابهــــا : از زمان تولد تا 1 ماهگي بيشترين اعمال و رفتار نوزادان را در بر مي گيرد.

۲- مـــرحله انجام واكنشهاي دورانــي اوليه : كه از 2 ماهگي تا 4 ماهگي را شامل مي شود اين مرحله بدين معني است كه نوزادان از طريق انجام اعمال حسي ـ حركتي خود عملي ر انجام مي دهند و مجدداً به دليل لذت ايجاد شده از آن رفتار را مجدداً تكرار مي نمايند.

۳- مــــرحله هماهنگـــي بين ديدن، گـــرفتن و لمس كردن : كه حدوداً بين 4 ماهگي تا 8 ماهگي صورت ميپذيرد.

۴- مــرحله تميـــز بين هدف و وسيله : كه حدوداً از 8 ماهگي تا 12 ماهگي را در بر مي گيرد و بدين معني است كه كودكان براي مثال چنانچه دستشان به شيء نرسد با كشيدن شيء ديگر كه نزديك خودشان است آن شيء مورد نظر را نيز به نزديك خود آوردند مانند قوطي كبريتي كه بر روي بالشتي قرار دارد ولي كودك دستش هم به آن نمي رسد و با كشيدن گوشه بالشت آن را به نزديك خود آورده و به هدف خود ميرسد.

۵- مـــرحله انجام واكنش هاي دوران ثانويه : كه حدوداً بين 12 ماهگي تا 18 ماهگي را شامل مي گردد در اين مرحله كودكان مي توانند با انجام دادن تغييراتي در محيط اطراف خود نتايجي گوناگون بدست آورند دست به آزمايش و خطا بزنند و از كار خود لذت ببرند براي مثال ليوان آبي را گرفته و از ارتفاعات گوناگون آن را بر روي زمين مي ريزند تا ميزان پخش شدگي آب را ببيند و از اين نظر لذت ببرند.

۶- مــرحله آغاز دروني شدن روان بنه ها يا طرحواره هاي شناختي: كه از مرحله 18 ماهگي تا 24 ماهگي را شامل ميشود به طور كلي در مرحله اول مي بينيم كودكان از نظر كيفيت شناختي در سطح بسيار پاييني قرار دارند و بيشتر فعاليتشان از طريق انجام اعمال حركتي مي باشد كه يا متمركز بر بدن خود بوده و يا كم كم با افزايش دامنه سني اين اعمال و حركات متوجه محيط بيرون نيز مي شود.

2. مــــرحله دوم پيش عملياتــــي Preopertional Stage

كه از 2 سالگي تا 7 سالگي را شامل مي شود. از نظر پياژه كودكان در اين مرحله به دليل اينكه توانايي انجام عملياتي را ندارند و براي انجام عمليات نيازمند توانايي انجام در فرايند برگشت پذيري و بر اين اساس اين مرحله به نام پيش عملياتي نامگذاري شده است مفاهيم عبارتند از خودمحوري يا خودمركزبيني، استفاده از نمادها كاربرد زبان، برقراري ارتباط بين جزء و كل يا درون كنجي، مصدوم گرايي، جان گرايي يا جان دار پنداري، واقع گرايي، تقليد تعويقي يا تقليد غيابي (deffered imition ).

خود محــــوري يا خود مـــركـــز بينـــــي :

بدين معناست كه كودكان توانايي جايگزين كردن خودشان را در موقعيت ديگران نداشته و نميتوانند از دريچه ديد ديگران موضوعي را بررسي نمايند و اين عدم توانايي در درك موقعيت ديگران منجر خواهد شد كه كودكان فقط بر اساس آنچه كه خودشان مشاهده ميكنند نتيجه گيري نمايند و آنهم به دليل عدم رشد شناختي كودكان در اين مرحله است از درون پنجره چه چيزي را مي بيند اما او نمي تواند خودش را در موقعيت فرد مقابل قرار دهد و از دريچه ديد او پاسخ دهد او جوابي را ميدهد كه بر اساس زاويه ديد خود باشد.

استفـــــــاده از نمادهـــــا :

كودكان از نظر پياژه در ايم مرحله خصوصاً در انجام بازي هاي خود از نمادهاي گوناگون استفاده مي نمايد و از طريق آن لذت مي برند براي مثال تكه چوبي را برداشته و از آن به عنوان تفنگ يا هواپيما استفاده مي نمايند.

كاربـــــرد زبان :

پياژه اعتقاد داشت از سن 2 سالگي به بعد به دليل اينكه كودكان كم كم با مفاهيم شناختي گوناگون آشنا مي گردند ميتوانند در روابط خود با ديگران از طريق كلامي ارتباط برقرار كند و بسياري از نيازها و خواسته هاي خود را به شكل كلامي عنوان كند.

بــــرقـــــراري ارتباط بين علت و معلــــول :

كودكان در اين مرحله نميتوانند وقايع و پديده ها يك رابطه علت و معلولي صحيحي برقراي نمايند براي مثال چنانچه شب نخوابيده باشد فكر ميكنند كه هنوز شب نشده است.

عـــدم درك رابطه اي بين جـــزء و كل يا درو كنجـــــي :

كودكان توانايي درك بين جزء و كل را نداشته و براي مثال اگر از آنها سئوال شود كه آيا 8 گل ميخك داريم و 2 گل محمدي. آيا تعداد همه ي گل ها بيشتر است يا گلهاي ميخك. آنها در جواب مي گويند گل ميخك .چرا كه توانايي بين درك و جزء و كل را ندارند.

مصــــــدوم گــــــــــرايـــــــي :

از نظر كودكان هر چيزي كه وجود دارد و مي بيند فكر مي كند كه زاده فكر بشر است از جمله ماه و ستاره و خورشيد چنين است كه انسانها آنها را ساخته است.

جان گــــــرايــــــي يا جان پنـــــداري :

همه اشياء از نظر كودكان جاندار تلقي ميشوند براي مثال چنانچه دست عروسكي كنده شود و يا عروسكي از بلندي پرت شود فكر ميكنند آن عروسك دردش گرفته و يا چنانچه عروسكي در منزل تنها بماند براي او اشك ميريزد و يا اگر برگ درختي كنده شود فكر ميكنند كه درخت دردش آمده است اما با گذشت زمان و افزايش دامنه سني كودكان تنها اشيائي را جاندار تلقي ميكنند كه حركت ميكنند مثل ماشين، هواپيما، قطار و امثال آن.

واقـــــع گــــرايــــي :

بدين معناست كه نام اشيا و رويدادها براي كودكان جنبه واقعي تلقي ميشود يعني همنام بودن يه معني مشابه بودن است براي مثال چنانچه دو نفر به يك اسم نامگذاري شده است مثلاً علي، چنانچه علي اول فرد بسيار پرخاشگري و عصباني باشد كودك فكر ميكند كه علي دوم نيز به دليل تشابه اسمي همان خصوصيات علي اول را با خود به همــــــراه دارد.

تقليــــــــــد تعويقــــي :

يعني الگوبرداري از منابع الگويي كه قبلاً كودكان ديده اند آنها مي توانند بدون حضور آن الگوها آن رفتار را مجدداً تكرار نمايند و مي بينيم تقليد تعويقي همزمان با ايجاد و توانايي درك و مفهوم پايداري شيء و نزد كودكان خاصل گشته و چنانچه آنها بتوانند روي داده ها را در حافظه خود ذخيره نمايند در اينصورت است كه حتي به صورت غيابي يا تعويقي آن رفتارها را تكرار نمايند در اين صورت مرحله كودكان نمي توانند عمل برگشت پذيري يا انعطاف پذيري را انجام دهند براي مثال اگر از آنها سئوال شود  4 = 2 + 2 ، ? = 2 – 4 برابر است يا چند مي شود، آنها نمي توانند جواب صحيحي به اين موضوع بدهند و يا در خصوص انعطاف پذيري. براي مثال اگر ميزان مساوي يا برابري مقدار آبي را در ظرفي متفاوت بريزيم كه يكي از ظرفها بلندتر و ديگري پهن تر باشد كودكان نمي توانند اين جواب درست را بدهند كه مقدار آب در هر دو ظرف برابر است بلكه آ نها مي گويند ظرفي كه بلندتر است ميزان آبش بيشتر است.

3. مرحله سوم مرحله عمليات عيني يا ملموس Converte Operation Stage  

كه دامنه سني آن بين سنين 7 تا 11 سالگي را شامل مي شود. پياژه به اين دليل اين مرحله را عمليات عيني نامذاري كرده است كه كودكان در ايم مرحله دامنه سني تنها بر اساس آنچه كه مشاهده مي كند و مي تواند موضوعات را لمس كند پاسخ صحيحي مي دهد اما در خصوص موضوعاتي كه عينيت ندارند و ملموس نمي باشند يعني موضوعات مجرد و انتزاعي توانايي ارائه پاسخ صحصح را ندارند در اين مرحله كودكان مي توانند عمل برگشت پذيري و انعطاف پذيري را به خوبي انجام دهند و به انواع مفاهيم نگهداري از جمله نگهداري وزن، طول، حجم، عدد دست پيدا كنند براي مثال گفته مي شود كودكان در سن 9 سالگي به مفهوم نگهداري وزن و در سن 11 سالگي به مفهوم نگهداري حجم و در سن 6 و 7 سالگي به نگهداري عدد دست پيدا كند. محدوديت شناختي اين مرحله به مراتب در نزد كودكان كمتر از مرحله قبل بوده و كودكان ازكيفيت شناختي بهتري نسبت به مرحله قبلي برخوردار مي شود و مي توانند عمليات را انجام دهند.طبقه بندي اشياء و موضوعات گوناگون به خوبي صورت مي پذيرد درك رابطه جزء و كل نزد كودكان شناخته مي شود اما با همه ي اين ويژگيها كودكان نمي توانند در اين مرحله فراتر از رويدادهاي ملموس و عيني به تفكر بپردارند.

4. مرحله چهارم مرحله عمليات انتزاعي يا صوري : Forma Operation Stage  

كه از سن 11 سالگي به بعد را شامل مي شود. در اين مرحله كه از نظر پياژه بالاترين كيفيت شناختي نزد نوجوانان است با آغاز نواجواني ديگر آن محدوديت شناختي عيني و ملموس مرحله قبل كمرنگ تر گشته و كيفيت شناختي برجسته اين مرحله درك موضوعات مجرد و انتزاعي مي باشد براي مثال تغيير و تفسير ضرب المثل، فرضيه سازي، استدلال كردن بسيار، كاربرد فراوان دارد و نوجوانان مي توانند پيرامون سئوالات گوناگون كه حتي عينيت ندارد به تفكر بپردازد. از نظر پياژه انواع مفاهيم رشد شناختي موجود در هر يك از مراحل نظريه او متناسب با سن رسش بوده و محيط در زمان سن رسش مي تواند فرايند رشد شناختي او را تسهيل ببخشد.