دید کلی

نفت یا پترولیوم نوعی قیر و یا بیتومین است که به صورت مجموعه‌ایاز هیدروکربورهای مختلف ، به اشکالمایع و یاگاز در مخازن زیرزمینی وجوددارد. پترولیوم درشیمی و زمین شناسی ،اصطلاحا به ترکیبات هیدروکربوره‌ای اطلاق می‌شود که توسط چاههای نفت از داخل زمیناستخراج می‌شوند. شکل اصلی پترولیوم در داخل مخازن به صورتگاز است که به نامگازطبیعی نامیده می‌شود بخشی از پترولیوم در شرایط متعارفی ( 15 درجه سانتیگراد و 760 میلیمتر فشار جیوه)، به صورت مایع در آمده که به آننفت خام می‌گویند و بخش دیگر به همان صورت گاز باقی می‌ماند.

تاریخچه و سیر تحولی

مواد نفتی از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرارمی‌گرفته است. نادر شاه با استفاده از روشن کردن مشعلهای نفت موفقیت چشمگیری در فتحهندوستان بدست آورد. بیشتر تولیدات نفتی تا نیمه قرن نوزدهم از طریق چشمه‌های نفتیبا گودالهای کم عمق و چاههای دستی حفر شده در مخازن نفتی که عمق ، صورت می‌گرفتهاست. حفاریهای نسبتا عمیقتر جهتاستخراجنفت در ابتدا در ناحیه پچل بورن فرانسه صورت گرفته است. در این ناحیه ماسه‌هاینفتی در سطح زمین بطور قابل ملاحظه‌ای گسترده می‌باشد.
بهره‌برداری ازشیلهای نفتی در سال 1847 در شیلهای کربنیفرناحیه توربن اسکاتلندآغاز شد. تکنولوژی حفاری با سیم بکسل در سال 1859 توسط کلنل دریک به کار گرفته شد. همزمان باآن ، رشد سریع حفاری در آمریکای شمالی و نقاط دیگر جهان آغاز شد. تولید هیدروکربورمایع در نیمه قرن نوزدهم با احداث و توسعه پالایشگاهها به سرعت توسعه یافت.

با رشد و گسترش پالایشگاهها انواع تولیدهای نفتی مشتمل بر گازهای سبک ،نفت سبک،نفت سنگینو مشتقات سنگینتر هیدروکربوریتولید شد. با شروعجنگجهانی اول ( 1914 - 1918 ) نیاز به مواد نفتی به شدت افزایش یافت. اولینچاه نفت در 1859 در یک ساختمان تاقدیسی درایالت پنسیلوانیای آمریکاحفر گردید. درایرانهم اولین چاه نفت در 1902 در تاقدیس مسجد سلیمان در شمالاهواز به نفترسید.

منشا نفت

منشا نفت به احتمال قریب به یقین از مواد آلی است. به این معنیکه بقایای گیاهی و جانوری پس از نهشته شدن در کف حوضه‌های رسوبی و مدفون شدن بهوسیله رسوبات اولیه ، در معرض پاره‌ای واکنشهای بیوژنیک قرار می‌گیرند و به ازاءافزایش ضخامت رسوبات به تدریج تبدیل به مواد هیدروکربوری و نفتهای خام اولیهمی‌شوند، گذشت زمان و استمرار تحولات مکرر شیمیایی و بیوشیمیایی ، کیفیت نفتهایاولیه را ارتقا داده و نهایتا آنها را بهنفت خام قابل استفاده برای مصارف مختلف تبدیل می‌کنند.

برای تشکیل نفت تجمع مواد آلیبه مقدار قابل ملاحظه و کافی ، ضروری است. این نیاز در حوضه‌های رسوبی تامینمی‌گردد که ، مواد آلی در آنها درصد بالایی از مواد رسوبی را تشکیل داده و نهشتگیاین دو به صورت توام و هم زمان صورت می‌گیرد. حاصل آنکه نفت در طبقات رسوبی غنی ازمواد آلی تشکیل خواهد شد. برای تشکیل نفت طبقات مولد نفت ، افزون بر فراوانی موادآلی ، حفظ آنها در لابلای رسوبات در برگیرنده ، از شروط اساسی است. چنانچه روندنهشتگی مواد در حوضه‌های رسوبی ، به قدر کافی سریع باشد، فرصتی برای تجزیه و فسادمواد آلی باقی نمانده و موجبات حفظ آنها ، فراهم خواهد شد

پس از مدفون شدنمواد آلی در داخلرسوباتو تامین ضخامت لازم از رسوبات جدیدرویی ، با دخالت عوامل بیوژنیک و فیزیکو شیمیایی خاص ، مولکولهای آبی به مولکولهایهیدروکربوری ساده و نفتهای اولیه که از ساختار مولکولی پیچیده برخوردار هستند،تبدیل و تحول می‌یابد، سرانجام با پلیمریزه شدن هیدروکربورهای فوق ، تحول آنها بهمولکولهای منظم و بزرگ و یا کوچک با آرایش مولکولی منظم در نفت خام مایع و گازتکمیل می‌گردد. این تحولات در رسوبات و سنگهای مولد نفت ، انجام می‌گیرد. معمولااین نوع سنگها از جنس شیلهای سیاه رنگ است که به آنها شیلهای آلی هم می‌گویند.

اشکال گسترش نفت

توده‌های نفتی بر حسب آنکه در سطح زمین ظاهر شوند و یا درداخل طبقات زیرزمینی مدفون و محبوس شده باشند بهدو گروه زیر تقسیم می‌شوند:

گسترش‌های سطحی

مواد نفتی در محلهای مساعد از طریق شکستگیها و بازشدگی‌ها، همواره به سطح زمین رسیده و بر آن جاری می‌شوند و از آنجا گسترش‌های سطحی گاز یامایع را تشکیل می‌دهند.

گسترش‌های سطحی به صورت مایع و گاز :در این نوع گسترشهای سطی موادهیدروکربوری به صورت مایع و یا گاز ، همراه مواد تخریب یافته سر راه ، به سطحمی‌رسند و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرچشمه نفت :مواد نفتی ممکن است به صورت گاز یا مایع از طریق درزها ،شکافها ، سطوح گسلی ، سطوح دگرشیبی و یا سطوح چینه‌بندی طبقات به صورت چشمه نفت ،در سطح زمین ظاهر شوند.

گل فشانها و جریانهای گلی :گل فشانها گازهای پرفشار در حال فورانیهستند که همراهآب ، گل ، خرده سنگها و گاهی اوقاتهم نفت مایع ، از مجاری‌ای که به سطح زمین راه باز کرده‌اند، خارجمی‌شوند.

گسترشهای سطحی جامد :در پاره‌ای از موارد گسترشهای سطحی به صورت مایعاتبسیار غلیظ و گاهی هم به شکل خمیری دیده می‌شوند، این قبیل نفت‌ها ، تحت نامهایمختلف از قبیل تار ،آسفالت ،موم ، پیچ و قیرهای سخت و شکننده معرفی می‌شوند. و شامل موارد زیرمی‌باشند:

o        نفت‌های جامد پراکنده :نفت آغشته به مواد رسوبی ، به طور مختلف درمجاورتاتمسفر قرار گرفته و به تدریج اکسید شده و به مرور سخت‌تر می‌گردند.

o        مجتمع‌های نفتی رگه‌ای:گروهی از هیدروکربن‌های جامد، به صورت رگه‌هایی،حفره‌ها و فضاهای خالی داخل طبقات را اشغال کرده‌اند.

·         شیلهای نفتی :واژهشیلنفتی به انواع مختلف شیلهای قیردار که محتوی مقدار قابل ملاحظهمواد آلیاست، اطلاق می‌گردد. این مواد کهدر واقع حد واسط بین مواد آلی اولیه و نفتها است. کروژن نامیدهمی‌شود.

گسترش‌های نفتی زیرزمینی

گسترشهای مواد نفتی در زیرزمینی، عمدتا از نظرارزش اقتصادی آنها طبقه‌بندی می‌کردند و شامل موارد زیر می‌باشند.

·         مخازن نفتی :مخزن نفت ساده‌ترین شکل جمع یک ذخیره نفتی در زیر زمین وکوچکترین واحد از نظر اقتصادی است.

·         میدان نفتی :وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاصزمینشناسی ، اعم از ساختمانی و یاچینهشناسی ، قرار گرفته باشند، چنین مجموعه و یا گروه مخازن را میدان نفتیمی‌گویند.

·         حوضه نفتی|حوضه‌های نفتیحوضهنفتی ، منطقه و یا محدوده جغرافیایی‌ای است که در آن میدانها ومخازننفتی متعددی ، وجود دارد، که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایطمحیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده‌اند.

موارد کاربرد نفت

نفت خام استخراج شده از چاههای نفت ، لازم است جهت مصرف، پالایش شده تا انواع سوختهای مایع و گازی از آن بدست آید. فرآورده‌های پالایشگاهیبرحسب درجه تقطیر و فرآیندهای تصفیه ، از انواع بسیار زیادی برخوردار است. اینفرآورده‌ها افزون بر تامین سوختهای مختلف خانگی و صنعتی ، به عنوان مواد اولیه برایصنایع مادر در جهان امروز است که تنها بر مبنای فرآورده‌های پالایشگاهی استوار است.

نفت سنگین

مقدمه

نفت سنگین و بیتومن نیمه جامد ، کارتهای برنده منابع جهانیهیدروکربوری به شمار می‌آیند. نفت سنگین نفتی است که در شرایط عادی مخزن روانمی‌شود، اما تولید آن به روشهای استحصال نفت پیشرفته ( EOR ) نیازمند است. نفتی راکه معمولا در مخزن روان می‌شود،قطرانمی‌نامند. گر چه قطران در همه سنگها یافت می‌شود، اما بیشترین توجه به تجمعات عمده‌ای آن درماسه سنگها معطوف شده است، که آنها راماسه‌های قیریمی‌گویند.
درمناطق معدودی که قطران را از ماسه‌های قیری استحصال می‌کنند تا بیش از پیش شبیه نفتشود. قطران و نفت سنگین نسبت بهنفت خام از مطلوبیت کمتری برخوردار است، زیرا نمی‌توان به همان آسانی آنها را بهبنزین تبدیل کردو پس از فرآوری و پالایش آنها مقادیر زیادتری از فرآورده‌های نفت سنگین بر جایمی‌ماند. همچنین آن حاویگوگرد ونیتروژن زیادتری نسبت به نفت خام بوده و در برخی نواحی مقدار زیادی فلز ، بویژهنیکل وانادیومدارد.

منشا نفت سنگین و ماسه‌های قیری

به نظر می‌رسد اغلب نفتهای سنگین وماسه‌های قیری بقایای نفتهای نمونه‌ای باشند که در اثر واکنش باآبهای زیر زمینیوباکتریهادر اعماق نسبتآ کم دگرسان شدهبودند. در اینگونه محیطها ،آبزیرزمینی اکسیژن‌دار در فرآیندی به نامآب شویی، بخشی از نفت را در خود حل کرده واکسید می‌کند. هنگامی که باکتریهای موجود در آب بخشی از نفت را به عنوان غذای خوداستفاده می‌کنند و در این رهگذر ابتدا مولکولهای سبکتر را تجزیه می‌کنند، فرآیندیبه نامفروسایی باکتریروی می‌دهد.

این فرآیندها موجب خارج کردنهیدروژن و افزودن بر مولکولهای سنگین نفت شده ، آنها را به حالتوشکساندر می‌آورد. ماهیت فرآیند فروسایی باکتریاییاساسآ بر گشت ناپذیر است و براساس مطالعات انجام شده ، قطران و نفت سنگین حتی اگردر اعماق زیادی که درآنکروژن می‌تواندنفت تشکیل دهد، قرار گیرند نیز به سادگی بهنفتتبدیل نمی‌شوند.

عمده‌ترین ذخایر نفت سنگین

بزرگترینکانسارهایماسه قیریجهان درآتاباسکادر شمال شرقیآلترتاواقع شده استکه از دو کارگاه استخراجی آن سالانه 73 میلیون بشکه نفت تولید می‌شود. بزرگترینآنها ، کارگاه3.6میلیارد دلاریسینکروداست که ازآن سالانه 120 میلیون تن ماسه قیریاستخراج شده و علاوه بر تولید مقادیر فراوانیککوگازسوختی ، حدود 11 درصد تولید نفت کانادا را تامین می‌کند.

ماسه این ناحیهحدودا تا 14درصد قطران با روشهایاستخراج نوریکه جزء بزرگترین عملیات درجهان هستند برداشت می‌شود. سپس ماسه را با آب بسیار داغ می‌شویند و قطران را از آنجدا می‌کنند و با افزودن هیدروژن و انجام دیگر فرآیندهای شیمیایی آنرا بهنفت خاممصنوعی تبدیل می‌کنند. بدین ترتیب نزدیک به 83 درصد از قطران به نفت خام مصنوعیتبدیل می‌شود و این میزان استحصال بسیار بهتر از آن مقداری است که از بسیاری ازچاههای نفت بدست می‌آید قطران تا 5 درصد گوگرد به همراه دارد که در طول فرآوری بیشاز 98 درصد آن استحصال می‌شود.

گرچه ممکن است حجم ذخایر در جای ماسه قیری درآتاباسکا به یک تریلیون بشکه برسد، اما با روشهای کنونی فقط مقدار کمی از آنها درحدود 35 درصد ، میلیارد بشکه قابل استخراج است. کمربنداوفیسیناتمبلادورمربوط بهاولیگوسندر بخش شرقیونزوئلامی‌تواند 200 میلیارد بشکه ماسه قیری در خودجای داشته باشد و در حضور ماراگایبو در غرب ونزوئلا نیز ذخایر بزرگ نفت سنگین وجوددارد. اکثر ذخایر دیگر جهان ، از قبیل ذخیره 900 میلیون بشکه‌ای آسفالت ریج درایالتیوتا، به مراتب کوچکتر است.

تفاوت ماسه‌های قیری با نفت خام

به دلایل متعدد نمی‌توان ذخایر ماسه قیریرا مستقیمآ با ذخایر نفت خام مقایسه کرد. اولآ ، بدون در نظر گرفتن آنچه که در طیبهره برداری به هدر می‌رود، ذخایر ماسه قیری نشان دهنده کل نفتی است که در آنجاوجود دارد، ثانیآ چون اکتشاف آنها به اندازه نفت خام تکامل نیافته است، وسعت وکیفیت واقعیقیردر این ذخایر با قطعیت شناخته شده نیست. ثالثآ ، با روش روباز که اکنون اقتصادی است، فقط بخش کوچکی از ماسه‌های واقعی قیررا می‌توان استخراج کرد.

پژوهشکده پالایش نفت

 آزمایشگاه : طیف سنجی مولکولی

 آزمایشگاه : میکروسکوپ الکترونی و اشعه ایکس  

آزمایشگاه: استاندارد  

 آزمایشگاه: جذب اتمی و تجزیه های عمومی

 آزمایشگاه: سیالات گازی

 آزمایشگاه : قیر 

 آزمایشگاه : راهسازی  

 آزمایشگاه : پایلوت تقطیر 

 آزمایشگاه : تقطیر میکرو

 آزمایشگاه : تصفیه روغن  

آزمایشگاه : تقطیراتوماتیک و دستی  نفت خام 

 آزمایشگاه : تفکیک هیدروکربنهای نفتی  

 آزمایشگاه : تفکیک  

اشکال گسترش نفت

توده‌های نفتی بر حسب آنکه در سطح زمین ظاهر شوند و یا در داخل طبقات زیرزمینی مدفون و محبوس شده باشند به دو گروه زیر تقسیم می‌شود .:

گسترش‌های سطحی

مواد نفتی در محلهای مساعد از طریق شکستگیها و بازشدگی‌ها ، همواره به سطح زمین رسیده و بر آن جاری می‌شوند و از آنجا گسترش‌های سطحی گاز یا مایع را تشکیل می‌دهند.
گسترش‌های سطحی به صورت مایع و گاز : در این نوع گسترشهای سطی مواد هیدروکربوری به صورت مایع و یا گاز ، همراه مواد تخریب یافته سر راه ، به سطح می‌رسند و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سرچشمه نفت : مواد نفتی ممکن است به صورت گاز یا مایع از طریق درزها ، شکافها ، سطوح گسلی ، سطوح دگرشیبی و یا سطوح چینه‌بندی طبقات به صورت چشمه نفت ، در سطح زمین ظاهر شوند.
گل فشانها و جریانهای گلی : گل فشانها گازهای پرفشار در حال فورانی هستند که همراهآب ، گل ، خرده سنگها و گاهی اوقات هم نفت مایع ، از مجاری‌ای که به سطح زمین راه باز کرده‌اند، خارج می‌شوند.
گسترشهای سطحی جامد : در پاره‌ای از موارد گسترشهای سطحی به صورت مایعات بسیار غلیظ و گاهی هم به شکل خمیری دیده می‌شوند، این قبیل نفت‌ها ، تحت نامهای مختلف از قبیل تار ، آسفالت ، موم ، پیچ و قیرهای سخت و شکننده معرفی می‌شوند. و شامل موارد زیر می‌باشند:
نفتهای جامد پراکنده : نفت آغشته به مواد رسوبی ، به طور مختلف در مجاورتاتمسفرقرار گرفته و به تدریج اکسید شده و به مرور سخت‌تر می‌گردند.
مجتمع‌های نفتی رگه‌ای: گروهی از هیدروکربن‌های جامد، به صورت رگه‌هایی، حفره‌ها و فضاهای خالی داخل طبقات را اشغال کرده‌اند.
شیلهای نفتی : واژهشیل نفتی به انواع مختلف شیلهای قیردار که محتوی مقدار قابل ملاحظه مواد آلی است، اطلاق می‌گردد. این مواد که در واقع حد واسط بین مواد آلی اولیه و نفتها است. کروژن نامیده می‌شود.

گسترش‌های نفتی زیرزمینی

گسترشهای مواد نفتی در زیرزمینی، عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقه‌بندی می‌کردند و شامل موارد زیر می‌باشند.
مخازن نفتی : مخزن نفت ساده‌ترین شکل جمع یک ذخیره نفتی در زیر زمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است.
میدان نفتی : وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاصزمین شناسی ، اعم از ساختمانی و یا چینه شناسی ، قرار گرفته باشند، چنین مجموعه و یا گروه مخازن را میدان نفتی می‌گویند.
حوضه نفتی|حوضه‌های نفتیحوضه نفتی ، منطقه و یا محدوده جغرافیایی‌ای است که در آن میدانها و مخازن نفتی متعددی ، وجود دارد، که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده‌اند.

موارد کاربرد نفت

نفت خام استخراج شده از چاههای نفت ، لازم است جهت مصرف ، پالایش شده تا انواع سوختهای مایع و گازی از آن بدست آید. فرآورده‌های پالایشگاهی برحسب درجه تقطیر و فرآیندهای تصفیه ، از انواع بسیار زیادی برخوردار است. این فرآورده‌ها افزون بر تامین سوختهای مختلف خانگی و صنعتی ، به عنوان مواد اولیه برای صنایع مادر در جهان امروز است که تنها بر مبنای فرآورده‌های پالایشگاهی استوار است.

آشنایی

گسترش های مواد نفتی در زیرزمین، در مقاطع قائم و همچنین پهنه های جغرافیایی، بر اساس اصولزمین شناسی ولی عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقه بندی می گردند. این تقسیمات شامل: مخازن نفتی، میدانها نفتی و حوضه های نفتی می باشند. از آنجا که در این طبقه بندی ملاحظات زمین شناسی و حتی جغرافیایی مدنظر می باشد، لذا در تعاریف موجود بر حسب مواد استفاده و محیط های مختلف جغرافیایی اختلاط نظر بین متخصصین ذیربط وجود دارد و تعاریف مورد بحث از استاندارد بین المللی واحدی برخوردار نیستند.
حوضه نفتی چیست؟

حوضه نفتی، منطقه و یا محدوده جغرافیایی ای است که در آن میدانها و مخازن نفتی متعددی وجود دارد که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده اند. حوضه های نفتی با ویژگیهایچینه شناسی و تکتونیکی خاص خود مشخص شده و از سایر حوضه ها بدین لحاظ متمایز می گردند. مانند حوضه زاگرس در غرب و جنوب غرب ایران و منطقه خلیج فارس، حوضه قفقاز در آذربایجان و حوضه مید کانتیننتال (Mid-continental) در آمریکا.
هر گاه تعدادی مخزن و میدان در یک محیط زمین شناسی قرار داشته باشند، به این مجموعه، ایالت یا ناحیه و یا حوضه گفته می شود. اصطلاح اخیر از دیدگاه زمین شناسان در نواحی مختلف متفاوت است. به فرض مجموعه مخازن میدانهای لرستان، یک ناحیه یا ایالت نفت خیز گفته می شود.

توزیع جغرافیایی حوضه های نفتی

دو منطقه بسیار معروف و مهم از نظر ذخایر نفتی در دنیا یکی خاورمیانه و دیگری منطقه خلیج مکزیک و دریای کارائیب است این دو منطقه که در دوسوی متقابل، روی کره زمین واقع هستند، در حقیقت سالهاست که مراکز اصلی تولیدات نفتی دنیا را تشکیل می دهند. کشورهای عمده منطقه خاورمیانه از نظر تولید نفت به ترتیب اهمیت و حجم تولید، عبارتند از: عربستان سعودی ، ایران، عراق، کویت و امارات متحده عربی و قطر است. منطقه خلیج مکزیک و دریای کارائیب نیز شامل سواحل خلیج مکزیک در ایالات متحده و کشورهای مکزیک، ونزوئلا، کلمبیا و ترینیداد است. در قاره آفریقا هم در شمال و هم در مرکز آن، کشورهای متعددی نظیر الجزایر، لیبی، مصر، نیجریه و آنگولا در تامین نفت مورد نیاز دنیا، نقش مهمی ایفا می کنند. در اروپا، میدانها و حوضه های نفتی جدید در دریای شمال و همچنین مخازن عظیمگاز طبیعی در شمال روسیه در توازن تولید نفت دنیا، بسیار حائز اهمیت است.

از امتیاز دارسی تا قرارداد گس – گلشائیان

ازنفت ایران به یکی از اتباع انگلیسی به نام دارسی واگذار شداین امتیاز که به  اولین بار در سال 1901م/ 1280ش امتیاز بهره‏برداری قرارداد دارسی» معروف است در اوایل کار از سوی طرفین قرارداد چندان جدی تلقی نشد و حتی پس از چند سال که از اقدامات بی‏نتیجه اکتشافی آن می‏گذشت امتیازداران درصدد برآمدند از ادامه کار صرفنظر کنند. اما بر اثر مساعدت و جسارت برخی از مدیران و مهندسان دارسی، پس از تلاشهای گسترده سرانجام در سال 1908م/ 1287ش در منطقه مسجدسلیمان یکی از چاهها به نفت رسید و این آغاز تحولی جدید در عرصه سیاسی، اقتصادی ایران و حتی جهان شد. پس از آن صاحبان امتیاز با قاطعیت بیشتری عملیات اکتشافی خود را ادامه دادند و با کشفیات جدید نفت سرمایه‏گذاریهای گسترده‏تری در این باره ضرورت یافت. نفت ایران هنگامی اهمیت بیشتری پیدا کرد که دولت انگلستان در پی محاسبات کارشناسان اقتصادی – سیاسی این کشور درصدد برآمد به طور مستقیم‏تری در این پروژه عظیم مشارکت نماید و آن خرید سهام دارسی بود این هدف تا جنگ جهانی اول حاصل شد و پس از آن دولت انگلستان خود مالک بلامنازع منابع نفتی عظیم ایران در بخشهای جنوب و جنوب شرقی شد. از نقش قاطعی که نفت ایران در سراسر دوران جنگ اول جهانی در تأمین انرژی و سوخت لازم جهت ناوگان دریایی انگلستان داشت آگاهی داریم، به ویژه پس از جنگ اول جهانی بود که انگلستان درصدد برآمد نفوذ خود را در حوزه‏های نفتی ایران بیش از پیش مستحکم‏تر سازد و از ورود هر کشور و یا شرکت نفتی خارجی به این مناطق ممانعت به عمل آورد. با توجه به ثروت عظیمی که از کشف و صدور نفت ایران عاید انگلیس می‏شد خیلی زود بر محافل داخلی کشور آشکار شد که قرارداد پیشین دارسی نمی‏تواند حقوق اقتصادی دولت ایران را تأمین نماید، بنابراین زمزمه‏هایی به وجود آمد تا در مفاد این قرارداد تجدیدنظرهایی صورت بگیرد. مسئله دیگر به کشورها و شرکتهای نفتی مربوط می‏شد که با توجه به نتایج اکتشاف دولت انگلیس در حوزه‏های نفتی ایران، که پس از این با نام شرکت نفت ایران و انگلیس از آن یاد خواهد شد، درصدد برآمده بودند سهمی از این غنایم به دست آورند. شرکتهای نفتی آمریکایی از جمله این موارد بودند که، به ویژه از اواخر دوره سلطنت قاجارها در ایران فعالیت‏هایشان را در این زمینه آغاز کرده بودند. اما تلاش دولت شوروی در این باره اهمیت بیشتری پیدا کرده بود. این کشور که در سراسرهای شمالی با ایران هم‏‏مرز بود در یک روند رقابت‏آمیز با دولت انگلیس خواهان نفوذ در حوزه‏های نفتی ایران بود. هرچند هدف اصلی دولت شوروی به دست آوردن امتیاز بهره‏برداری از نفت شمال ایران بود، اما از طرف دیگر نفوذ و تسلط بلامنازع رقیبش دولت انگلیس را در حوزه‏های مهم نفتی ایران در جنوب کشور نیز برنمی‏تابید و پیوسته درصدد بود از دامنه اقتدار این کشور بر آن مناطق بکاهد. بنابر این تا دهه اول سلطنت رضاشاه، افکار عمومی داخلی و خارجی به دلایل عدیده یادشده و غیره درصدد کاستن از شدت تسلط و تملک انگلیس بر منابع نفتی ایران برآمده بودند. در واقع در پی چنین واکنش‏هایی بود که رضاشاه درصدد برآمد برای انحراف اذهان عمومی هم که شده باشد، قرارداد اولیه دارسی را بی اعتبار دانسته و ملغی اعلام دارد. پس از مذاکراتی چند در سال 1312ش/ 1933م میان دولت ایران و دولت انگلیس قرارداد دارسی با تغییراتی جزئی و نه چندان با اهمیت بار دیگر تجدید و تمدید شد و با توجه به اینکه این قرارداد پیش از آنکه آراء معترضین بر قرارداد پیشین دارسی را برآورده سازد به حفظ و استحکام هرچه بیشتر منافع دولت انگلیس معطوف بود، بنابر این از دید مخالفان، این قرارداد بیش از یک مانور سیاسی – اقتصادی تلقی نشد. بدین ترتیب از موضع مخالفت‏آمیز کشورهای ذی علاقه به نفت ایران نسبت به قرارداد جدید دارسی در سال 1312ش/ 1933م که بگذریم اعتراضات و مخالفت‏های محافل داخلی در بستر جدیدتری شکل گرفت. اما با توجه به جوّ سرکوب و خفقان‏آوری که بر ایران عصر رضاشاه حاکم بود این مخالفت‏های داخلی مجال چندانی برای ابراز نیافت. مضافاَ اینکه دولت انگلیس در موازات حکومت رضاشاه با بهره گیری از یاری مأموران اطلاعاتی بومی و خارجی‏اش در سرکوب مخالفان داخلی قرارداد تجدیدنظر شده دارسی سود می‏جست. بدین ترتیب این روند که بیشتر به نوعی آتش زیر خاکستر شباهت داشت تا پایان سلطنت رضاشاه تداوم یافت و دقیقاَ پس از عزل وی از سلطنت و جانشینی فرزندش محمدرضا پهلوی بود که آن خشم درونی نجات یافته از جو خشونت‏آمیز پیشین به ناگهان شعله‏ور شد و برنامه‏های گوناگون حکومت پیشین را به باد انتقاد گرفت که از مهمترین این موارد مخالفت با فعالیت شرکت نفت ایران و انگلیس و غارت ثروت طبیعی کشور توسط دولت انگلستان بود. با این حال تا هنگامی که نیروهای اشغالگر متفقین و در رأس آنها انگلستان در ایران حضور داشتند مخالفت‏های داخلی چندان تزلزلی در فعالیت شرکت نفت ایران و انگلیس در حوزه‏های نفتی جنوب ایجاد نکرد، هرچند اعتراضات وجود داشت. از سوی دیگر کشورهای شوروی و آمریکا نیز هر یک به نوعی درصدد رخنه کردن در حوزه‏های نفتی ایران در بخش‏های مختلف کشور برآمده بودند و به ویژه فعالیت‏های گسترده نفتی انگلستان در جنوب ایران را مستمسک ورود خود و شرکت‏های نفتی‏شان در حوزه‏های دیگر نفتی ایران قرار می‏دادند و از آنجایی که نفوذ انگلیس در ایران سد راهی عظیم جهت ورود آنها به ایران بود درصدد بودند از هر وسیله ممکن منافع این کشور در ایران را محدود سازند. این دو کشور برای رسیدن به این هدف حداقل از دو شیوه پیروی کردند که راه اول همان تلاش برای سهیم شدن در دیگر حوزه‏های نفتی ایران، به استثنای حوزه‏های نفتی مربوط به شرکت نفت ایران و انگلیس بود. اما از آنجایی که این روش در شرایط تسلط انگلیس و شرکت نفت ایران و انگلیس بر بخش‏های مختلف ایران چندان کارآیی نشان نداد از روش دومی بهره گرفتند و آن توسل جستن به نیروهای بومی و ایرانی بود. بیشترین موضع‏گیریها در قبال مسئله نفت ایران و حوادثی که پیش روی آن قرار داشت در مجلس شورای ملی رخ نمود؛ هر چند در خارج از مجلس نیز آرایش نیرو و جناح‏بندیهای متعدد سیاسی، اقتصادی در حال شکل‏گیری بود که هر یک از جریان سیاسی مورد علاقه خود پیروی می‏کردند. پس از سقوط رضاشاه مجلس شورای ملی از شکل فرمایشی پیشین فاصله گرفته بود و تا حدّی آزادی عمل داشت. از جمله دلایل این امر شکسته شدن جوّ دیکتاتورمنشانه پیشین و موضع‏گیری جدّی کشورهای خارجی ذی علاقه در امور سیاسی، اقتصادی ایران در مقابل همدیگر بود. بنابر این هر یک از این کشورها درصدد پیشی گرفتن بر رقیب بودند. از سوی دیگر مجلس شورای ملی پس از سقوط رضاشاه، دیگر فرزند و جانشین ویمحمدرضا پهلوی را چندان مهم تلقی نمی‏کرد و جایگاه او را به حد فردی که لازم است فقط سلطنت کند، نه حکومت، تنزل داده بود. بنابر این مهمترین ابزار اعمال سلطه انگلیس در شئون مختلف کشور، یعنی شخص شاه، قدرت در خور توجهی نداشت. به همین دلیل این کشور جهت تحکیم موقعیتش در ایران به قدرتیابی فائقه شاه در مقابل دیگر نیروهای دارای نفوذ و اقتدار داخلی نظیر هیأت دولت و بالاخص مجلس شورای ملی نیاز مبرم احساس می‏کرد. اما در مجلس شورای ملی که در واقع مرکز ثقل اصلی تحولات کشور به شمار می‏رفت و تصمیمات مهم و کلان کشور نظیر مسئله نفت در آن مکان حل و فصل می‏شد، نمایندگان آرایش یکدستی نداشتند. گروهی بدون وابستگی به کشورهای خارجی گرایش‏های صرف استقلال‏خواهی و وطن‏پرستانه را دنبال می‏کردند. گروهی از سیاست‏های شوروی در ایران پشتیبانی می‏کردند. گروه سوم به سیاست انگلیس گرایش داشتند و از اهداف مختلف سیاسی، اقتصادی این کشور در ایران پشتیبانی می‏نمودند. با این حال هیچ یک از گروههای سه گانه اخیر برتری قاطعی در مجلس نداشت و در صورت ائتلاف دو گروه بر ضد دیگری آرایش و تعادل نیروها به هم می‏خورد. غیر از این گروه‌ها عده‏ای نیز هرچند گرایش‏های استقلال‏خواهی داشتند اما جهت کاستن از نفوذ قدرتهای خارجی بالاخص شوروی و انگلیس بی میل نبودند که پای قدرت دیگری مانند آمریکا نیز به میان کشیده شود تا در فشارهای این دو قدرت بر شئون مختلف کشور اندکی تخفیف حاصل آید. با توجه به موضع‏گیری هر یک از این جناح‏ها و احزاب در مجلس می‏شد ارزیابی کرد که ائتلاف گروههای استقلال‏خواه با طرفداران شوروی و مدافعان تز ورود قدرت ثالث (آمریکا) به ایران،برای مقابله با انگلستان چندان دور از ذهن نمی‏نماید. بدین ترتیب به نظر می‏رسید ائتلافی، هرچند بدون هماهنگی و نامتعارف، بر ضد انگلستان در عرصه سیاسی – اجتماعی ایران در حال شکل‏گیری است. در چنین شرایطی بود که به ویژه مجلس شورای ملی طی سالهای 1323-1327 قوانینی در جلوگیری از واگذاری امتیازات نفتی به کشورهای خارجی تصویب کرد و در همان حال دولت انگلستان که به درستی بر این باور قرار گرفته بود که منافع (البته نامشروع) عظیم نفتی‏اش در جنوب و غرب ایران با خطرهای جدی مواجه شده است، درصدد چاره‏جویی برآمد. قرارداد الحاقی نفت (که اندکی بعد با نام قرارداد گس – گلشائیان هم مشهور شد) مهمترین طرحهای بریتانیا برای حفظ و تحکیم موقعیتش در سرپل‏های عظیم نفتی ایران در جنوب و غرب کشور بود

قرارداد ۱۹۳۳

قرارداد ۱۹۳۳، یا قرارداد ۱۳۱۲ (خورشیدی)، قراردادی بین دولتایران و شرکت نفت ایران و انگلیس بود که در دوره رضاشاه پس از الغایقرارداد دارسی و عملا برای تمدید مدت آن قرارداد منعقد شد.

شخص رضاشاه پس از مذاکره باسر جان کدمن، رئیس شرکت نفت ایران و انگلیس، و هور سفیر بریتانیا درایران این قرارداد را قبول کرد و مقامات دولت را وادار به تصویب آن کرد. مجلس شورای ملی نیز به اتفاق آرا آن را تصویب کرد.

در این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس همچنان به اکتشاف و استخراج و فروش منابع نفتی ایران، بدون هیچ الزامی به ارائه صورت عملکرد به دولت ایران، ادامه می‌داد. مدت قرارداد ۶۰ سال تعیین شد.

قانون ملی شدن نفت که در سال ۱۳۲۹ تصویب شد این قرارداد را باطل کرد ولی پس از کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۳۳۲قرارداد کنسرسیوم جانشین آن شد.

قرارداد گس-گلشائیان

قرارداد گس-گلشائیان یا "قرارداد الحاقی"، قراردادی است که در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۲۸ بین دولتایران و نمایندگان شرکت نفت انگلیس و ایران به عنوان ضمیمه قرارداد ۱۹۳۳ امضا شد. بر اساس این قرارداد شرکت نفت تعدیلاتی در مبالغ پرداختی به ایران را می‌پذیرفت.

نام قرارداد از نام دوتن از مذاکره کنندگان یعنی سرنویل گس (از مقامات شرکت) و عباسقلی گلشائیان (وزیر دارائی ایران) گرفته شده است.

این قرارداد به تصویب مجلس شورای ملی نرسید و به جای آنقانون ملی شدن نفت ایران تصویب شد

قرارداد کنسرسیون

قرارداد کنسرسیوم قراردادی است که پس ازکودتای ۲۸ مرداد بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بسته شد.

در این قرارداد که به "قرارداد امینی-پیج" نیز معروف شده است برخلافقانون ملی شدن نفت ایران باز هم اکتشاف و استخراج و فروش نفت به دست شرکت‌های خارجی سپارده شد و ایران به دریافت حق‌الامتیاز (با نام مبهم "پرداخت اعلام شده")اکتفا کرد.

این قرارداد براساس اصل کلیپنجاه-پنجاه طرح شد. مذاکره کننده اصلی ایران در مسائل مربوط به این قرارداد دکتر علی امینی وزیر دارائی کابینه سپهبد زاهدی بود. بر اساس این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس۴۰٪، شرکت‌های آمریکائی نیز ۴۰٪، شرکت شل۱۴٪ و شرکت ۶٪ در منافع کار سهیم بودند.

تصفیهآب

درچگونگیانجامفرایندهایبازساختیوتصفیهابوهمچنینقابلاستفادهكردنفاضلابهایشهریوصنعتیطرههاوروشهایمفیدتروكمهزینهترموردتوجهبیشتریواقعخواهدشد.

اینمایعبیرنگیكیازخالصترینموادموجوددررویكرهزمینودرعینحالازپیچیدهترینمحلولهاست. تادودههاخیرانرژیمهمترینسرمایهملیكشورهابودولیاكنونیابهتراستبگوییمدرایندهاینهچنداندورابسرمایهملیكشورهاخواهدشد.
بنابراینتوجهبیشتریازصنعت؛ملت؛دولتوهمهعناصرهركشوریرابهخودجلبخواهدكرد . درچگونگیانجامفرایندهایبازساختیوتصفیهابوهمچنینقابلاستفادهكردنفاضلابهایشهریوصنعتیطرههاوروشهایمفیدتروكمهزینهترموردتوجهبیشتریواقعخواهدشد.

 انواعتصفیه

 تصفیهخارجی

 
كلیهروشهابرایرهاییازمشكلاتناشیازوجودناخالصیقبلازوروداببهداخلواحدصنعتیراتصفیهخارجیگویندكهشاملروشهاییچوناهكزنیاستفادهازرزینهایتعویضیونیوفیلتراسیونمیباشد.
 تصفیهداخلی

 
درصورتكمبودندبیابممكناستهزینهتصفیهاببهروشهایخارجیخیلیزیادباشدلذابرایحذفكاملناخالصیهاباافزودنموادشیمیاییمناسببهابدرخودواحدصنعتیعملتصفیهانجاممیپذیردكهبهانتصفیهداخلیمیگویند.
 تاریخچهرزینهایتعویضیونی
رزینهایتعویضیونیذراتجامدیهستندكهمیتوانندیونهاینامطلوبدرمحلولراباهمانمقداراكیوالانازیونمطلوببابارالكتریكیمشابهجایگزینكنند.
درسال۱۸۵۰یكخاكشناسانگلیسیمتوجهشدمحلولسولفاتامینیومیدرلایحههایخاكعبورمیكندامونیومخودراباكلسیمعوضكردهوبهصورتسولفاتكلسیمدرمیایدكهادامهتعقیباتمنجربهشناساییسیلیكاتالومینیومبهعنوانیكمادهتعویضكنندهیونگردید . بهرزینهایمعدنیزئولیتمیگویندكهقادرندیونهایكلسیمومنیزیومراازابحذفكردهوبهجایانسدیمازادكنندازاینروبهزئولیتهایسدیمیمشهورشدهاندامازئولیتهایسدیمیقادربهتصفیهسیلیسابنبودندواینعلتدانشمندانرابرانداشتتازئولیتهاییدرهلندساختهشودكهبهجایسدیمفعالهیدروژنفهالدالشتندكهبهزئولیتهایكاتیونیمعروفشدندومیتوانستندتمامنمكهایمحللدرابرابهاسیدهایمربوطهتبدیلكننددرحالحاظررزینهایكاتیونیضعیفوقویوهمچنینرزینهایانیونیضعیفوقویتولیدگردیدهاست .
رزینهادرداخلستونهایمخصوصازجنساستیل(فولادزنگنزن)رویلایهایسیلیسمشبكریختهمیشودوابخامازبالارویانریختهوازپایینستونخارجمیشود .
 احیایرزین:
پسازاینكهمدتیازرزیناستفادهگردیدمدتتصفیهانكممیشودوبایدعملاحیارویانانجامگیردكهشاملمراحلزیرمیباشد.
شستشویمعكوسكهابازكفبستررزینبهطرفبالاجریانپیدامیكندكههدفمعلقكردندانهایرزینمیباشد .
تزریقمادهشیمیاییاحیاكننده(هنگامیكهنمكاستفادهمیشودتازمانیكهابخروجیتلخاستیعنیمنیزیم)
شستشویاهسته : بهخاطرتوزیعمادهشیمیاییدرسرتاسربستررزینودرنتیجهتماسبهترمادهشیمیاییبادانههایرزین
شستشویسریعبهخاطرحذفباقیماندهمادهاحیاكنندهتادستگاهبرایسرویسدهیمجددامادهگردد.
 الكترودیالیز:
كمترازربعقرناستالكترودیالیزبهعنوانیكروشصنعتیبرایتصفیهابدرجهانمطرحشدهاست . الكترودیالیزهمانندروشرزینهاستولیبهجایدانههایریزازغشاهایصفحهایبامقاومتمكانیكیبالااستفتدهمیشود . اینغشاءدارایدونوعكاتیونیوانیونیمیباشدكهغشاءهایانیونیدارایبارالكتریكیمثبتبودهوفقطانیونهامیتوانندازانعبوركنند . غشاءهایكاتیونیدارایبارالكتریكیمنفیبودهوتنهاكاتیونهااجازهعبوررادارند .
 اسمزمعكوس :
فرایندیفیزیكیاستكهمیتوانازمحلولیبهكمكیكغشاءنیمهتراواحلالتقریباخالصتهیهكرد .
اسمزمعكوسمیتواند۹۹% موادمعدنیحلشدهو۹۷% موادالیوكلوئیدیابراحذفكند . دراسمزمعكوسابخامتوسطپمپبهداخلمحفظهایكهدارایغشاءنیمهتراوامیباشدراندهمیشودچونتقریبافقطابخالصمیتواندازغشاءعبوركند.

روشهایرایجتصفیهفاضلابرانامببرید؟توضیحدهید؟

-روشصافی

-روشاحیایلجن

درهریکازدوروش،ابتداآبآلوده،ازرویصفحاتفلزیمشبکیاتوریفلزیییاپلاستیکیعبوردادهمیشودتاقطعاتوذراتبزرگموجوددرفاضلاب،رویآنباقیبمانند،سپسفاضلابواردحوضچهچربیگیریمیشود،باپشتسرگذاشتندومرحلهبالا،فاضلابواردحوضچههایتهنشینشده،هوادهیمیگردد. تعداداینحوضچههامتفاوتودربیشترمواقعششمورداست. فاضلابحوضچه،اولپسازهوادهیوتهنشینیوایجادتغییراتلازمدرآن،واردحوضچهدوممیشود. وبههمینترتیب،واردحوضچهبعدیمیگرددوهربارمقداربیشتریازموادمعلقآنتهنشینشده،مقداربیشتریازموادآلیتثبیتشدهوبهعبارتیسالمسازیمیشود. موادتهنشینشده،درفواصلزمانیلازمجمعآوریوبهدستگاههضملجنهدایتمیشود. بهعلتکمبوداکسیژن،میکروارگانیسمهایبیهوازیآغازبهفعالیتکرده،مقداریازموادجامدمحلولرامتابولیزهومقداریازموادجامدنامحلولراهیدورلیزمی‌نمایند.
درنتیجهعمل،مقداریگازهایمتانوهیدروژنسولفورهبدستمیآیدوموادآلیناپایدارموجوددرلجن،تبدیلبهموادبیوشیمیاییباثباتترمیشوندوازحجمآنهابهمقدارزیادیکاستهمی‌شود.

صافى‌هاوسيستم‌هاىتصفيهآب

جدى‌ترينمسألهدرنگهدارىسيستم‌هاىآبيارىقطره‌اىمسدودشدنقطره‌چکان‌هااست. روزنه‌هاىقطره‌چکاندرمقايسهبانازلآبپاش‌هابسيارکوچکوخطرمسدودشدنآنتوسطموادمعلقآبوحتىباکترى‌هاىموجوددرآببسيارزياداست. مسدودشدنقطره‌چکان‌هاباعثمى‌شودکهآببهاندازهکافىبهگياهنرسدوازاينبابتخساراتزيادىبهمحصولواردمى‌شود. موادىکهموجبمسدودشدنقطره‌چکان‌هامى‌شوندبهسهدستهمهمتقسيممى‌شوند:

۱موادفيزيکىبه‌صورتمعلق

۲موادشيميايي

۳موادبيولوژيکىمانندجلبک‌هاوباکترى‌ها

درجدول(ترکيباتفيزيکي،شيميايىوبيولوژيکىکهدرمسدودشدنقطره‌چکان‌هامؤثراست)موادمختلفىکهباعثانسدادقطره‌چکان‌هامى‌شوندنوشتهشدهاست. برخىازاينموادرابه‌راحتىمى‌تواندرآبتشخيصدادمانندرسوماسه‌هاىمعلقکهدرصورتوجوداينمواددرآبصافکردنراامرىاجتناب‌ناپذيرمى‌سازد. حالآنکهتشخيصموادشيميايىدرآببهسادگىميسرنمى‌باشد.

معيارهاىمختلفىدرمورددرجهتناسبآببراىآبيارىقطره‌اىتوسطمحققينارائهشدهاست. درجدول(معيارهاىکيفىآبازنظراستفادهدرآبيارىقطره‌اي)معيارهاىکيفيثآبازنظراستفادهدراينسيستم‌هانشاندادهشدهاست.اينمعيارهابهمهندسانطراحکمکمى‌کندتاضمنتشخيصدرجهتناسبآبروشتصفيهمناسبرااتخاذنمايند.

بررسیوامکان‌سنجیکاربردفرآیندپیشرفته IDEA درتصفیهفاضلابشهری

درسیستم‌هایتصفیهفاضلابشهریوصنعتیازفرآیندهایمختلفیاستفادهمی‌شود. یکیازمشهورتریناینفرآیندها،لحنفعال(یابه‌صورتخاصلجنفعالازنوعهوادهیگسترده)استکهدربیشترنقاطدنیابه‌کارگرفتهمی‌شود.

بارگذاری BOD وغلظتآمونیاکدرجریانورودی،جرمزیستتوده (MLSS) موردنیازدرحوضچهراتعیینمی‌کند. عموماًازنسبت F:M درتعیینجرمزیستتودهبرایبارگذاریمشخص BOD علاوهبرالزاماتزمانماندسلولیبرایفرآیندنیترات‌زائیاستفادهمی‌گردد.
نسبت F:M معمولدرطراحیفرآیند F:M می‌باشد. شاخصحجمیلجن (SVI) برایتعیینحجماشغالشدهتوسطجرممحاسبهشدهزیستتودهدرحوضچهبه‌کارمی‌رود. مقدار SVI معمولاستفادهشدهدرطراحیفرآیند IDEA درمحدوده Ib.BOD/Ib.MLSS/d ۰/۰۵-۰/۱۲است. درهرسیکلمقدارمشخصیلجندفعمی‌شود. اینبهفرآیند IDEA امکانبهره‌برداریدرحالتثابترابه‌منظورحفظغلظتطراحیفرآیندرامی‌دهدکهبراساسدوعاملمی‌تواندتعیینشود. .

۱)بارگذاریهیدرولیکی

۲)بارگذاریآلیونسبت

F:M
دریکسیکل۴ساعتهفرآیندباداشتنمقدارجریانحجمیورودیمی‌توانحجمحوضچهرانسبتبهزمانمانندلازمدرهرفازتعییننمود. عموماًطولوعرضحوضچهطوریمحاسبهمی‌شودکهنسبت L:W=۳:۱حفظشودایننسبتیکالگویجریانپیستونیدرحوضچه IDEAایجادمی‌کند
براساسزمانهوادهیودرجهآلودگیفاضلاببه‌راحتیمی‌تواناکسیژنموردنیازروزانهرامحاسبهنمودوبامحاسبهآنها،قدرت‌دهنده‌هایادیفیوزهاراتعیینکرد(۶،۷،۸و۹).

 مطالعهموردی

 
دریکسیستم IDEA ساختهشدهدراسترالیاابعادکاملوحجمواحدهابه‌صورتزیربود:
فاضلابورودیبهتصفیه‌خانهابتداازاشغالگیرودانه‌گیرعبورکردهوسپسواردایستگاهپمپاژشدهوازآنجابهدوتانکهوادهیپمپهدایتمی‌گردید. تانک‌هابهابعاد۶۶مترطول،۲مترعرض،۹/۲مترعمقوتعداددوواحدانتخابگردید. درکفهرکدامازتانک‌هاازدیفیوزهایثابتباحبابریزاستفادهشدهاست.
بعدازعبورجریانازمیانحوضمنقسم،جریانواردیککانالتوزیع‌کنندهشدهکهدرآنازدیفیوزهایحبابدرشتاستفادهمی‌شود. فاضلابازطریقاینکانالوارد۴تانکلجنفعالمی‌گردد. هرتانکدارای۶۸مترطول،۲۷مترعرضو۶/۴مترعمقاست. عمقنرمالکارکردیهرواحد۱/۳تا۸/۳مترمی‌باشد. فرآیندچرخه‌ای۴ساعتهدرآنهاشاملدوساعتهوادهی،یکساعتته‌نشینیویکساعتجداسازیمی‌باشدکهبازچرخهازنوعشروعمی‌گردد. مکانیسمجداسازیشاملردیفیازلوله‌هایبازوماننداستکهدرسرتاسرخروجی‌هایتانکقرارگرفتهاست.
ازطریقیکسیستمسیفون،جریانخروجیکنترلمی‌گردد. بدین‌صورتکههنگامی‌کهجریانبهارتفاع۸/۳مترسیفونشروعبهعملمی‌کندوجریانخارجمی‌گرددوهنگامرسیدنبهعمق۲/۳مترجریانخروجیمتوقفمی‌گردد. لجنایجادشدهازطریق۲پمپمستغرقخارجشدهوازطریقپلیمرهایکاتیونیتصفیهمی‌گردد.
درعمل،نسبت F:M بهترینابزارطراحیبریتعیینمقدار MLSS کهبایددرحوضهوادهینگهداریشود،می‌باشد. یکیازتمایزهایمهمسیستمهوادهیگستردهنسبتبهلجنفعالپائینبودننسبت F:M آنمی‌باشد(کمتراز KgBOD۵۰/۱درهرروزبه‌ازاءهر MLSS kg تولیدشده)،ولییکیازمهمترینتمایزهایآنهادرصدسلولفعالدرراکتورمی‌باشد. درراکتورلجنفعالایننسبتحدود۵۰درصدودرراکتورهوادهیگستردهحدود۱۰درصدمی‌باشد.
نسبت F:M پذیرفته‌شدهبرایسیستم IDEA برابربا۰۴/۰(kg BOD۵/Kg MLSS/day)می‌باشد. غلظت MLSS طراحیحدود۴۰۰ mg/l می‌باشد. درعملبستهبهبارگذاریلجنوخصوصیاتته‌نشینیلجن،غلظت MLSS دردامنه۲۰۰۰تا۵۰۰۰mg/l می‌باشد. درطراحیواحدهوادهیاستفادهازغلظت MLSS برابربا۴۰۰۰میلی‌گرمدرلیترحجممناسبیراازحوضهوادهیایجادمی‌کند(۱۰،۱۱و۱۲).

 زمانماندسلولی

(SRT)
سنلجنپارامتربهترینسبتبه F:M برایطراحیمی‌باشد. درابتدا،سنلجنانتخابشدهبایدبزرگترازسرعترشدبیومسمدنظرباشد. برایمثال،اگرمدنظراستکهدرسیستمباکتری‌هاینیتراتسازرشدکنندبایدسنلجنبیشتراز۱۰روزباشد. ازطرفدیگربرایسوبستراتیکهبه‌صورتمعلقدرسیستموجوددارد،تجربهبهترمستلزمبه‌کارگیریزمانماندبالاترمی‌باشد. برایفاضلاب‌هایخانگیباسرعتثابتواکنش BOD۵برابربا۱/۰ d^&#۷۱۳;۱ارتباطبینسنلجنوسوبسترهمصرفشدهازطریقزیرنشاندادهمی‌شود:
(۵)
(Sa=BODt=BODu)۱-۱۰^&#۷۱۳;۰.۱
Sa= اکسیژنمعادلباسوبسترهکربنمصرف‌شده (Kg/d)
BOD=BODu کربنهنهائی (Kg/d)
ّBOD=BODT کربنهمصرف‌شدهدرزمان Kg/d(T)
بنابرایندرفرآیندمتعارفلجنفعالدرزمانماندبرابر۵روز،تنهاحدود۷۰درصدسوبسترهکربنهمی‌تواندمصرفشود،۳۰درصدباقیماندهدرلجنباقیمی‌ماند. براییکفرآیند IDEA درزمانماندبرابربا۳۰روزیابیشتر،بیشاز۹۹درصدسوبسترهکربنهممکناستمصرفشود(۱۳و۱۴).
 اکسیژنهکربنهموردنیاز (Rc):
Rc فرآیندبایدمستقیماًمتناسببامقدارسوبسترهکربنهمصرفشدهباشدکهتابعیازسنلجناستدرفرآیندهوادهیگسترده Rc کمتراز BOD نهائیمی‌باشد. زیرااکسیژنمربوطبه MLVSS قابلتجزیهازسیستمحذفمی‌گرددکهبرابربا۴۲/۱ kgO۲/KgMLVSS می‌باشد.
Rc=BODu-۱.۴۲FBVSS)MLVSS
FBVSS= نسبت MLVSS قابلتجزیه
بهواسطهزمانماندسلولیبالادرفرآیند FBVSS, IDEA بهواسطهتجمع VSS غیرقابلتجزیهاز SS ورودیوتجزیهسلولباقیماندهنسبتاًپائینمی‌باشد. FBVSS برابربا۳۵/۰توسط Chong درسال۱۹۸۷براساسبالانسجرمیبرایفرآیند IDEA با۳۰روزسنلجنبه‌دستآمدهاست. ازطریق RC، BOD۵می‌تواندبه‌صورتزیربیانگردد:
(RC= ۱.۴۶BOD۵-۱.۴۲FBVSS(MLVSSV
 اکسیژنموردنیازنیتروژنه (Rn)
Rn ازطریقزیرمحاسبهمی‌گردد:
(Rn=۴.۶PN(NT)-۲.۹PDNPN)NT
=Rn اکسیژنموردنیازخالص
=NT کلنیتروژنورودیدردسترس
=PN نسبتازتورودیاکسیدشده
=PDN نسبتنیتراتدنیزهشده
درمحاسبه NT بایدنیتروژنیراکهازطریقلجنمازادوپسابخروجیخارجمی‌گرددموردمحاسبهقراربگیرد،به‌طورمعمولاینمقدار۳۰درصددرنظرگرفتهمی‌شود.
۵.۲.۳)اکسیژنموردنیازدرفرآیند:
اکسیژنموردنیازکلدرفرآیندحاصلمجموعاکسیژنموردنیازکربنهونیتروژنهمی‌باشد:
(۹)
RT=RC+Rn
 اکسیژنموردنیازپیکدوره‌ای
ظرفیتسیستمهوادهیبایدبه‌گونه‌ایباشدکهاکسیژنموردنیازیکدوره‌ایراپاسخگوباشدبارگذاریسوبسترهپیکدوره‌ایدریکواحدکوچکمی‌تواندتاسهبرابربارگذاریمتوسطبالاباشد. دراینسیستمظرفیتانتخابشدهتاحدیازایننوساناتپیشگیریمی‌کند. نسبتپیکبهمتوسط۲۵/۱برایتعیینمیزاناکسیژندرفرآیند IDEAA انتخابمی‌گردد.
  مزایاومعایبکلیفرآیند IDEA
 مزایا
۱)فرآیندبهبودیافته‌ایاستکهسیستم SBR استانداردراتوسطهزینهراهبردیومزایایبهره‌برداریوبیولوژیکیارتقاءمی‌دهد.
۲)جریانورودیپیوسته،امکانبارگذاریمتعادلرابهتمامحوضچه‌هافراهموبهره‌برداریوکنترلفرآیندراتسهیلمی‌کند. دراینمورد،امکانبهره‌برداریتک‌حوضچه‌ایهنگامتعمیراتوشرایطکمجریانوجوددارد.
۳)سیستمکنترلیبرپایهزمان - نهجریان - رابه‌کارمی‌گیردکهرابطه‌ایثابتبینهوادهی،ته‌نشینیوتخلیهایجادمی‌کند. زمانهوادهییکساندرطولروز،بدونتوجهبهمدتزمانسیکل،فراهممی‌شود.
۴)پسابدارای BOD۵و TSS زیراست.
۵)نتیجهحذفنوترنیت‌ها؛زیر۱mg/I-N آمونیاک،۱mg/I-P فسفرو۵mg/I ازتکلمی‌باشد.
۶)حجملجنتولیدیکموتثبیتشدهبودهوبهسادگیآبگیریمی‌شود.
۷)امکانبهره‌برداریپیوستهوبدونمیانبرزدنجریانرافراهممی‌کند.
۸)نیازیبه‌اضافهنمودنموادشیمیائیویافیلتراسیوننیست.
۹)برایتصفیهفاضلاب‌هایشهریوصنعتیمناسباست.
۱۰)تحملپیک‌هایهیدرولیکیوآلی
۱۱)نصبسادهوبادوام
۱۲)حجمسرمایه‌گذاریاولیهکمتر،بتن‌ریزیکمتر،حفاریکمتر،سطحزمینکمتر
۱۳)هزینهبهره‌برداریپائین
 معایب
۱)مصرفانرژیدرطیفرآیندبهره‌برداریزیادمی‌باشد.
۲)ته‌نشینیلجنتولیدیبه‌سختیصورتمی‌گیرد.
۳)مانندفرآیند SBR برایمقادیرزیاددبیفاضلابوشهرهایبزرگمناسبنمی‌باشد(۱۸،۱۹،۲۰و۲۱)
 نتیجه‌گیری
امروزهکاربردروش‌هایمختلفتصفیهفاضلاببستهبهخصوصیاتمختلففرهنگی،اجتماعی،زیست‌محیطی،اقتصادیو ... هرمنطقه‌ایانتخابوبرحسبدانشوفناوریقابلدسرسیکفرآیندخاصمطالعهوبهمرحلهاجراءدرمی‌آید. خوشبختانهرشدچشمگیرفناوری‌هایزیست‌محیطیبه‌ویژهدربخشآبوفاضلابازرشدبسیارچشمگیریبرخورداربودهاستودراینراستاتوجهمسئولیتبهاینامروبرخورداریازدیدگاه‌هاینوینزیست‌محیطیمی‌توانددرمرتفعساختنمعضلابزیست‌محیطیجامعهنقشاساسیایفاءنماید.
سیستم IDEA نسبتبهدیگرسیستم‌هایاصلاح‌یافتهلجنفعالمزایایبیشتریرادارااست. اینسیستمدرواقعنوعپیشرفته‌ایازسیستم SBR استکهمهمترینمزیتآنپیوستگیجریاندرسیستممی‌باشد. ازلحاظاقتصادیانسبتبهسیستم‌هایمشابهلجنفعالوحتیفرآیند SBR هزینهبسیارکمتریرادارد.
ازطرفیراهبریسیستمبسیارساده‌ترازسیستم‌هایمشابهخودمی‌باشد. ازمزایایمهمدیگراینسیستمحذفازتوفسفرمی‌باشد. درکناربالابودنراندمانحذفموادآلیکربنهاینسیستمراندمانخوبیرادرحذفازتوفسفردارااست. درحالحاضردرسطحاستانتهرانکاربردفرآیند SBR کهفناوریمربوطبهدهه۱۹۶۰میلادیمی‌باشدبرایشهرهایاوشان،قشمومیگونتوسطیککنسرسیوممشترکازیکشرکتداخلیوخارجیدردستمطالعهمی‌باشدکهبهینهاستدرارتباطبابه‌کارگیریروش‌هاینوینوپیشرفتهبه‌منظورجایگزینیروش‌هایجدیداقداممناسببه‌عملآید.
لازمبهتوضیحاستکهپسازفرآیند IDEA،فرآیندهایمدرنوجدیدتریباهمینمکانیزمومزایایبسیارمطلو‌ب‌ترطراحیوبهمرحلهاجراءدرآمدهاستکهازاینمیانمی‌توانبهفرآیندهای ICEAS,A-IDEA, AAT, ICEAS وآخرینفناوری SBR،کهتحتعنوان UNFED مشهورمی‌باشداشارهنمود.

به نام خدا

موضوع : زندگی نامه جابر ابن حیان

زندگی نامه جابر ابن حیان

جابربن حیان در حدود سال 750 میلادی ولادت یافت. اما در مورد تاریخ دقیق تولد وی و حتی مرگ و محل تولد اختلاف نظر وجود دارد. پاره‌ای از قراین این گمان را برمی‌انگیزند که او ، ایرانی و زادگاهش طوس از شهرهای خراسان بوده است. گفتنی است که صفت کوفی که در روایات بسیاری به دنبال نام جابر آمده است، نشانگر زادگاه او نیست، بلکه حاکی از آن است که وی مدتی در کوفه اقامت داشته است.

 !اعتقادات جابر

جابر هم شیعه ، هم فیلسوف و هم کیمیاگر (شیمیدان) بوده است. او در سیاست ، شیعه ، در بحث و استدلال فیلسوف و در علم و دانش ، شیمیدان بود. بالاتر از همه اینها او یک صوفی بود. آنچنان که پسوند صوفی را همچون جزئی از نام خود پیوسته به همراه داشت و به نام جابر بن حیان صوفی خوانده می‌شد. نامامام جعفر صادق علیه‌السلام فراوان در کتابهای جابر آمده است.، زیرا وی از شاگردان امام جعفر صادق علیه‌السلام بوده است. ارتباط جابر با امام جعفر صادق علیه‌السلام باید کوتاه مدت بوده باشد، زیرا شهادت امام جعفرصادق علیه‌السلام در سال 765 میلادی یعنی حدود بیست سال پس از ولادت جابر ، اتفاق افتاده است.

منزلت جابر در علم شیمی

جابر نخستین شیمیدان عرب است. وی اولین کسی است که به علم شیمی شهرت و آوازه بخشید و بی‌تردید نخستین مسلمانی است که شایستگی کسب عنوان شیمیدان را دارد. ظاهرا همین بلندی مقام ، پرآوازگی و دانش عظیم او موجب شده است که بعضی او را مورد قدردانی و ستایش و بعضی دیگر مورد حسادت و کینه‌توزی خود قراردهند.

اکسیر و عقیده جابر درباره آن

عقیده براین بود همچنان که طبیعت می‌تواند اشیا را به یکدیگر تبدیل کند، مانند تبدیل خاک و آب به گیاه و تبدیل گیاه به موم و عسل بوسیله زنبور عسل و تبدیلقلع به طلا در زیر زمین و … کیمیاگر نیز می‌تواند با تقلید از طبیعت و استفاده از تجربه‌ها و آزمایشها همان کار طبیعت را در مدت زمانی کوتاهتر انجام دهد. اما کیمیاگر برای اینکه بتواند یک شیء را به شیء دیگر تبدیل کند، بوسیله‌ای نیازمند است که اصطلاحا آنرا اکسیر می‌نامند.

اکسیر در علم کیمیا ، به منزله دارو در علم پزشکی است. جابر اکسیر را که از آن در کارهای کیمیایی خود استفاده می‌کرد، ازانواع موجودات سه گانه (فلزات ،حیوانات و گیاهان) به دست می‌آورد. او خود ، در این زمینه می‌گوید : هفت نوع اکسیر وجود دارد :

•          اکسیر فلزی : اکسیر بدست آمده از فلزات.

•          اکسیر حیوانی : اکسیر بدست آمده از حیوانات.

•          اکسیر گیاهی : اکسیر بدست آمده از گیاه.

•          اکسیر حیوانی - گیاهی : اکسیر بدست آمده ازامتزاج مواد حیوانی و گیاهی.

•          اکسیر فلزی - گیاهی : اکسیر بدست آمده از امتزاج موادفلزی و گیاهی.

•          اکسیر فلزی - حیوانی : اکسیر بدست آمده از امتزاج مواد فلزی و حیوانی.

•          اکسیر فلزی - حیوانی - گیاهی : اکسیر بدست آمده از امتزاج مواد فلزی و گیاهی و حیوانی.

عقیده جابر درباره فلزات

-=

فلزات اصلی هفت تاست : طلا ، نقره ، مس ، آهن ، سرب ، جیوه و قلع.

=-

این فلزات به تعبیر جابر قانون صنعت را تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر قوانین علم کیمیا بر این هفت فلز استوار است. با این حال ، خود این کانیها از ترکیب دو کانی اساسی ، یعنی گوگرد و جیوه بوجود می‌آیند که به نسبتهای مختلف ، در دل زمین ، باهم ترکیب می‌شوند. بنابراین ، تفاوت میان فلزات هفتگانه تنها یک تفادت عرضی وجود دارد نه جوهری که محصول تفاوت نسبت ترکیب گوگرد و جیوه در آن می‌باشد. اما طبیعت هر یک از گوگرد و جیوه تابع دو عامل زمینی و زمانی است. به عبارت دیگر ، تفاوت خاک زمینی که این دو کانی در آن بوجود می‌آیند و همچنین تفاوت وضعیت کواکب به هنگام پیدایش آنها موجب می‌شود که طبیعت گوگرد و یا جیوه تفاوت پیدا کند.

تعریف جابر از بعضی فلزات و تبدیل آنها

قلع

دارای چهار طبع است. ظاهر آن ، سرد و تر و نرم و باطنش گرم و خشک و سخت … پس هرگاه صفات ظاهر قلع به درون آن برده شود و صفات باطنی آن به بیرون آورده شود، ظاهرش خشک و در نتیجه قلع به آهن تبدیل می‌شود.

آهن

از چهار طبع پدید آمده است که از میان آنها ، دو طبع ، یعنی حرارت و خشکی شدید به ظاهر آن اختصاص دارد و دو طبع دیگر یعنی برودت و رطوبت به باطن آن. ظاهر آن ، سخت و باطن آن نرم است. ظاهر هیچ جسمی به سختی ظاهر آن نیست. همچنین نرمی باطن آن به اندازه سختی ظاهرش می‌باشد. از میان فلزات جیوه مانند آهن است. زیرا ظاهر آن آهن و باطن آن جیوه است.

طلا

ظاهر آن گرم و تر و باطنش سرد و خشک می‌باشد. پس جمیع اجسام (فلزات) را به این طبع برگردان. چون طبعی معتدل است.

زهره(=مس)

گرم و خشک است ولی خشکی آن از خشکی آهن کمتر است زیرا طبع اصلی مس ، همچون طلا ، گرم و تر بوده است اما در آمدن خشکی بر آن ، آنرا فاسد کرده است. لذا با از میان بردن خشکی ، مس به طبع اولیه خود برمی‌گردد.

جیوه

طبع ظاهری آن سرد و تر و نرم و طبع باطنی‌اش گرم و خشک و سخت است. بنابراین ظاهر آن ، همان جیوه و باطنش آهن است. برای آن که جیوه را به اصل آن یعنی طلا برگردانی، ابتدا باید آن را به نقره تبدیل کنی.

نقره

اصل نخست آن ، طلا است ولی با غلبه طبایع برودت و یبوست ، طلا به درون منتقل شده است و در نتیجه ظاهر فلز ، نقره و باطن آن طلا گردیده است. بنابراین اگر بخواهی آن را به اصلش یعنی طلا برگردانی ، برودت آن را به درون انتقال ده ، حرارت آن آشکار می‌شود. سپس خشکی آن را به درون منتقل کن ، در نتیجه ، رطوبت آشکار و نقره تبدیل به طلا می‌شود.

تحقیق درباره چهارشنبه سوری

چهارشنبه‌سوری نام جشنی است که تغییر یافته مراسم باستانی پنج روز آخر سال به نام پنجه دزدیده یا اندرگاه است. این جشن برگرفته از آیین زرتشتی است که ایرانیان از ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد تاکنون در پنج روز آخر هر سال، آن را با برافروختن آتش و جشن و شادی در کنار آن برگزار می‌کنند...

در گاه‌شماری زرتشتی یک سال شامل ۳۶۵ روز یا ۱۲ ماه است که هر کدام دقیقاً ۳۰ روز بوده و ۵ روز انتهایی سال جدا از ماه‌ها به‌حساب می‌آمده و «پنجه» نامیده‌می‌شود که البته در هر ۴ سال یک بار ۶ روز می‌شود. در این گاه‌شمار روزی به عنوان چهارشنبه و به طورکلی ۷ روز هفته وجود ندارد بلکه ۳۰ روز ماه و ۵ روز انتهای سال هرکدام با نام خاصی نام‌گذاری می‌شود. ایرانیان قبل حمله تازیان این ۵ روز آخر سال را با روشن کردن آتش جشن می‌گرفتند و بر این اعتقاد بودند که در این ۵ روز ارواح درگذشتگان به زمین سفر می‌کنند و با همراه خانواده‌هایشان و برای آنها برکت، دوستی و پاکی در سال آینده طلب خواهندکرد ولی بعد از حمله تازیان به دلیل مخالفت‌های آن روزگار در برپایی این مراسم ایرانیان روز چهارشنبه را که نزد اعراب نحس بوده را انتخاب کردند و آتش افروزی در این روز را با نحسی آن روز توجیه کردند.

در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان دهنده کهن بودن این جشن است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده‌است.

واژه «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته‌است و سوری که به معنی سرخ است ساخته شده‌است. آتش بزرگی تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود که این آتش معمولا در بعد از ظهر زمانی که مردم آتش روشن می‌کنند و از آن می‌پرند آغاز می‌شود و در زمان پریدن می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من» در واقع این جمله نشانگر یک تطهیر و پاک‌سازی مذهبی است که واژه «سوری» به معنی «سرخ» به آن اشاره دارد. به بیان دیگر شما خواهان آن هستید که آتش تمام رنگ پریدیگی و زردی، بیماری و مشکلات شما را بگیرد و بجای آن سرخی و گرمی و نیرو به شما بدهد. چهارشنبه‌سوری جشنی نیست که وابسته به دین افراد باشد و در میان پارسیان یهودی و مسلمان‏، ارمنی‏ها، ترک‏ها، کردها و زرتشتی‏ها رواج دارد. در حقیقت این جشن و نقش بارز آتش در آن به علت احترام گذاشتن به دین زرتشتی است.
البته مراسمی که امروزه برپا می‌شود به طوری کلی متفاوت با آن روزگار است چون از نظر زرتشتیان آتش نماد مقدسی است و پریدن از روی آن به نوعی بی‌احترامی به آن نماد تلقی می‌شود.جشن آتش در واقع پیش درآمد جشن نوروز است که نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت است.

 پیشینه 
تصویری از یکی از دیوار نگاره‌های چهل‌ستون، متعلق به دوران صفویه که جشن و پایکوبی ایرانیان را در شب چهارشنبه‌سوری به تصویر کشیده‌است.جشن «سور» از گذشته بسیار دور در ایران مرسوم بوده‌است که جشنی ملی و مردمی است و «چهارشنبه سوری» نام گرفته‌است که طلایه‌دار نوروز است.[مقالات تاریخی - دقیق نیست]
جشن سوری در ایران قدیم در یکی از ۵ روز آخر اسفندماه بر پا می‌گشت، چرا که ایرانیان شنبه و آدینه نداشتند و ماه را به هفته‌ها تقسیم نمی‌کردند؛ بلکه قبل از ورود اسلام به ایران هر سال ۱۲ ماه، و هر ماه ۳۰ روز بود که هر کدام از این ۳۰ روز نام مشخصی داشته‌است که به‌نام یکی از فرشتگان خوانده می‌شد. چون هرمزد روز، بهمن روز، اردی بهشت روز و غیره که پس از ورود اسلام به ایران تقسیمات هفته نیز به آن افزوده شد.
مختار ثقفی برای خونخواهی از عاملین واقعه کربلا، در شهر کوفه که بیشتر آنان ایرانی بوده‌اند از این فرصت سود برد و در زمان همین جشن که مصادف با چهارشنبه بود بسیاری از آنان را قصاص کرد.
برخی آیین‌های سوری
سال نو - کوزه نوایرانیان در شب چهارشنبه سوری کوزه‌های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده، به‌زیر افکنده و آن‌ها را می‌شکستند و کوزهٔ نویی را جایگزین می‌ساختند. که این رسم اکنون نیز در برخی از مناطق ایران معمول است و بر این باورند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می‌گردد که با شکستن کوزه، آن بلاها دور خواهد شد.

آجیل مشگل‌گشای، چهارشنبه سوری
در گذشته پس ار پایان آتش‌افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی مانند: تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخود، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود، روی آتش مقدس بو داده و با نمک تبرک می‌کردند و می‌خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان‌تر می‌گردد و کینه و رشک از وی دور می‌گردد. امروزه اصطلاح نمک‌گیرشدن و نان و نمک کسی را خوردن و در حق وی خیانت نورزیدن، از همین باور سرچشمه گرفته‌است.

یکی از مراسم قابل توجه در شب چهارشنبه سوری و سایر مراسم زرتشتیان، فراهم آوردن آجیل مشکل گشاست. زرتشتیان به این آجیل هفت مغزینه لرک می‌گویند. این آجیل که به آجیل گهنبار هم معروف است شامل هفت مغزینه یا میوه خشک است: پسته، بادام، سنجد، کشمش، گردو، انجیر و خرما که گاهی در لابه‌لای این آجیل تکه‌های کوچک نبات و نارگیل هم دیده می‌شود. این آجیل در مراسم مختلف زرتشتیان از جمله: آفرین گان‌ها، گهنبارها، جشن‌خوانی، جشن‌نوزادی و در مراسم سدره پوشی و سایر اعیاد به مدعوین داده می‌شود

فال گوشی
فال‌گوشی و گره‌گشایییکی از رسم‌های چهارشنبه‌سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرامی‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند.

 قاشق‌زنی 
در این رسم دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود می‌کشند تا شناخته نشوند و به در خانهٔ دوستان و همسایگان خود می‌روند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه آمده و به کاسه‌های آنان آجیل چهارشنبه‌سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزد. دختران نیز امیدوارند زودتر به خانه بخت بروند.

شال انداختن 
شال‌اندازی از دیگر مراسم شب سوری است که تاکنون اعتبار خود را در شهرها و روستاهای همدان و زنجان حفظ کرده‌است. پس از خاموشی آتش و کوزه‌شکستن و فالگوشی و گره‌گشایی و قاشق‌زنی جوانان نوبت به شال‌اندازی می‌رسد. جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره زده، از آن طنابی رنگین به بلندی سه متر می‌ساختند. آنگاه از راه پلکان خانه‌ها یا از روی دیوار، آنرا از روزنه دودکش وارد منزل می‌کنند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می‌گرفتند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می‌سازند. صاحبخانه که منتظر آویختن چنین شال‌هایی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده، در گوشه شال می‌ریزند و گره‌ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می‌سازند که هدیه سوری آماده‌است. آنگاه شال‌انداز شال را بالا می‌کشد. آنچه در شال است هم هدیهچهارشنبه سوری است و هم فال. اگر هدیه نان باشد آن نشانه نعمت است، اگر شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه کسرت اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری‌ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی است.

چهارشنبه سوری در شهرهای گوناگون
 شیرازافروختن آتش در معابر و خانه‌ها، فالگوشی، اسپند دود کردن، نمک گرد سر گرداندن. در موقع اسفند دودکردن و نمک گردانیدن، وردهای مخصوصی وجود دارد که زنان می‌خوانند. در گذشته قلمرو چهارشنبه سوری در شیراز صحن بقعه شاه چراغ بوده و در آنجا نیز توپ کهنه‌ای است که مانند توپ مروارید تهران زنان از آن حاجت می‌خواهند.

اصفهان
افروختن آتش در معابر، کوزه‌شکستن، فالگوشی، گره‌گشایی و غیره کاملاً متداول است و تمام آن آدابی که در تهران معمول است در اصفهان نیز رواج دارد. شکوه شب چهارشنبه‌سوری در اصفهان از تمام شهرهای ایران بیشتر است.

تبریز
آتش‌بازی و گره‌گشایی از قدیم معمول بوده‌است. آتش‌افروختن در این اواخر متداول شده‌است. آجیل و میوه خشک خوردن از ضروریات است و ترک نمی‌شود اگر دوست یا مهمان و تازه‌واردی داشته باشند باید حتماً شب چهارشنبه‌سوری خوانچه‌ای از آجیل و میوه خشک برای او بفرستند. در تبریز آب‌پاشی از بام خانه‌ها بر سر عابرین نیز رایج است که از آداب دوران ساسانیان بوده و هنوز در میان ارمنیان و زردشتیان ایران معمول است که در یکی از جشن‌های خود بر یکدیگر آب می‌ریزند.