تحقیق درباره آشنايي با نرم‌‌افزارهاي آماري

امروزه با شناخت بيشتر علم آمار و جايگاه آن در جامعه، آمار در سطح وسيعي توسط محققين رشته‌‌هاي اقتصادي، تجاري، كشاورزي و ..... بكار گرفته مي‌‌شود.در اين راستا كامپيوتر در جهت تسريع محاسبات آماري با حجم وسيعي از اطلاعات در خدمت آمار قرار مي‌‌گيرد. لذا تحليل‌‌گران با فراگيري نرم‌‌افزارهاي آماري، محاسبات و روشهاي پيچيده آماري را توسط كامپيوتر انجام مي‌‌دهند. و بدين ترتيب، فرصت بيشتري را صرف تجزيه و تحليل نهايي اطلاعات مي‌‌نمايند.

تاكنون نرم‌‌افزارهاي آماري QUATTRO PRO, SPSS ,  STATGRAPHICS و .... و اكنون SAS با قابليتهاي بيشتر و مطلوبتر سهم عمده‌‌اي درجهت تسريع عمليات آماري دارد.

به جهت كاملتر بودن نرم‌‌افزار آماري (Statistical Analysis system) SAS نسبت به ساير نرم‌‌افزارهايي كه تاكنون عرضه‌ شده‌‌اند، كتبي تحت عنوان آشنايي با نرم‌‌افزار آماري SAS تهيه و چاپ شده است.

 

(آشنايي با سامانه SAS تحت ويندوز )

(پنجره AWS(Application Work Space) )

 

هنگامي كه روي نشانه SAS دوبار كليك كنيد، بر روي صفحه ظاهر مي‌‌شود. پنجره AWS ( يا فضاي كار كاربردي) پنجره اصلي SAS مي‌‌باشد كه پنجره‌‌هاي ديگر SAS از طريق آن قابل دسترسي است. بخش‌‌هاي اصلي پنجره AWS به شرح زير است.

 

(نوار منو )

منوهاي موجود در پنجره فعال SAS را نشان مي‌‌دهد. زماني كه پنجره فعال را عوض مي‌‌كنيد. نوار منو نيز تغيير مي‌‌كند. بعلاوه زماني كه كليد سمت راست ماوس را در داخل پنجره فعال فشار مي‌‌دهيد، منوهاي Pop-Up ظاهر مي‌‌شوند. محتواي اين منوها مشابه منوهاي قبلي و وابسته به پنجره فعال است.

 

(نوار دستور )

اين امكان را به كاربر مي‌‌دهد تا دستورهاي مديريت نمايش را وارد كند. نوار دستور، فهرستي از دستورهاي وارد شده را نگهداري مي‌‌كند. براي اجراي مجدد دستوري كه قبلاً وارد كرده‌‌ايد، دستور مورد نظر را از فهرست انتخاب كرده سپس روي كليد «ü» كليك كنيد.

براي رفتن به نوار دستور علاوه بر استفاده از ماوس، از كليد F11 نيز مي‌‌توانيد استفاده كنيد.

 

(ميله‌‌ ابزار )

امكان دسترسي و اجراي دستورهايي را كه زياد با آنها سروكار داريد فراهم مي‌‌كند. هر يك از اين دستورها داراي نشانه‌‌اي خاص روي ميله ابزار بوده و براي اجراي آنها كافي است اشاره‌‌گر ماوس را روي نشانه مورد نظر برده سپس كليد سمت چپ ماوس را فشار دهيد.

 

(خط وضعيت )

شامل يك ناحيه پيغام و شاخه جاري سامانه SAS مي‌‌باشد. ناحيه پيغام متن راهنمايي منوها و ابزار را نمايش  مي‌‌دهد. براي تغير شاخه جاري، روي ناحيه دوم دو بار كليك كرده و شاخه مورد نظر را از صفحه باز شده انتخاب نماييد.

 

(پنجره‌‌هاي اصلي SAS)

زماني كه SAS را فراخواني مي‌‌كنيد، پنج پنجره LOG، PGM،OUTPUT، EXPLORER، RESULTS را مشاهده مي‌‌كنيد. اينها پنجره‌‌هاي اصلي مديريت نمايش هستند.

به سه روش مي‌‌توانيد دستورها را اجرا كنيد.

- از منوها استفاده كنيد.

- دستور را در خط دستور يا نوار دستور وارد كنيد.

- از كليدهاي عملگر استفاده كنيد.

 

(پنجره (PGM) PROGM EDITOR)

ويرايشگري است كه مي‌‌توانيد برنامه‌‌هاي SAS را درآن وارد كرده، ويرايش و اجرا كنيد.

 

(پنجره LOG)

پيغام‌‌هايي را درباره SAS و برنامه‌‌اي كه درحال اجرا شدن است، نمايش مي‌‌دهد. احتمالاً متوجه شده‌‌ايد كه در هر زمان تنها چند خط در پنجره LOG قابل مشاهده مي‌‌باشد. شما مي‌‌توانيد پنجره فعال را آن قدر بزرگ كنيد تا تمام صفحه را دربر گيرد.

 

(پنجره OUTPUT)

زماني كه برنامه‌‌اي را اجرا مي‌‌كنيد كه خروجي توليد مي‌‌كند، به طور خودكار به پنجره OUTPUT منتقل مي‌‌شويد. اين پنجره‌‌ شما را قادر مي‌‌سازد تا خروجي دستورالعمل‌‌هاي برنامه خود را ببينيد.

 

(پنجره EXPLORER)

در اين پنجره مي‌‌توانيد فايلهاي SAS را مشاهده و مديريت كنيد و نيز ميان‌‌برهايي براي فايلهاي غير SAS ايجاد نماييد. از اين پنجره براي ايجاد فايلها و كتابخانه‌‌هاي جديد SAS، باز كردن فايلهاي SAS، و انجام بيشتر كارهاي مديريت پرونده، از قبيل انتقال، كپي، و حذف فايلها استفاده كنيد. مي‌‌توانيد نمايش يا عدم نمايش ساختار درختي را براي اين پنجره انتخاب كنيد.

 

(پنجره RESULTS)

اين پنجره شما را در هدايت و مديريت خروجيهاي حاصل از برنامه‌‌هايي كه اجرا كرده‌‌ايد، كمك مي‌‌كند. شما مي‌‌توانيد تك ‌‌تك اقلام خروجي را ببينيد، ذخيره كنيد، و چاپ نماييد. به طور پيش فرض اين پنجره در پشت پنجره EXPLORER قرار گرفته است.

 

(پنجره (MANAGER   MGR ) OUTPUT MANAGER )

براي ديدن ليستي از مندرجات پنجره OUTPUT مي‌‌توانيد به آخرين پنجره اصلي SAS يعني Output Manager برويد. از طريق پنجره MGR، مي‌‌توانيد خروجي را ببينيد و آن را ويرايش، حذف، ذخيره و يا چاپ كنيد.

 

برنامه SAS

عبارتها در يك برنامه SAS در دو گام بكار مي‌‌روند: گام DATA و گام PROC معمولاً گام DATA، مجموعه داده‌‌هاي SAS ايجاد مي‌‌كند و گام PROC، مجموعه داده‌‌هاي SAS، كه فايل ويژه SAS براي ساماندهي و ذخيره داده‌‌ها است، را پردازش مي‌‌نمايد.

 

(گام DATA)

قبل از اينكه بتوانيم نرم‌‌افزار SAS را بمنظور مهيا ساختن داده‌‌ها براي تحليل با بكارگيري روش‌‌هاي SAS بكار بريم، نخست بايد داده‌‌ها را وارد يك مجموعه داده‌‌هاي SAS كنيم.

وقتي كه داده‌‌ها دريك مجموعه داده‌‌هاي SAS است، مي‌‌توان مجموعه داده‌‌ها را با ساير مجموعه داده‌‌هاي SAS تركيب كرده و هر روش آماري موجود در سامانه SAS را درباره آنها بكار گرفت.

 

(عبارتهايي كه در گام DATA به كار مي‌‌روند: )

(عبارت DO)

عبارت DO عبارتهاي بعد از DO را اجرا مي‌‌كند تا اينكه عبارت END ظاهر شود.

عبارتهاي بين DO و END را گروه DO مي‌‌نامند.

 

(- عبارت DO ي ساده )

عبارت‌‌ DO ي ساده غالباً با عبارتهاي IF-THEN/ELSE براي اجراي گروهي از عبارتها بسته به اينكه شرط IF درست باشد يا غلط، بكار مي‌‌رود.

 

(- عبارت DO ي مكرر )

اجراي مكرر گروه DO را مي‌‌توان با متغير شاخص در عبارت DO ي مشخص كرد. عبارت DO مكرر بر اساس مقدار متغير شاخص موجب تكرار اجراي عبارتهاي بين DO و END مي‌‌شود.

 

(عبارت OUTPUT)

عبارت OUTPUT از SAS مي‌‌خواهد  مشاهده جاري را در مجموعه داده‌‌هايي كه در حال ايجاد شدن است، بنويسد. شكل عمومي عبارت OUTPUT به صورت زير است

.... [نام مجموعه داده‌‌ها] OUTPUT

 

(عبارت SET)

عبارت SET از سامانه SAS مي‌‌خواهد كه مشاهدات را از يك يا چند مجموعه داده‌‌هاي SAS بخواند. عبارت SET براي خواندن زير مجموعه يا در آميختن مشاهدات از چند مجموعه داده‌‌هاي موجود SAS در يك مجموعه داده‌‌هاي جديد بكار مي‌‌رود.

 

(گام PROC)

گام PROC از SAS مي‌‌خواهد  يك روش را از مخزن برنامه‌‌هاي پيش نوشته صدا كرده و آنرا روي مجموعه داده‌‌هاي ورودي SAS اجرا كند. گام PROC با عبارت شروع مي‌‌شود. ساير عبارتهاي گام PROC اطلاعات بيشتري درباره نتيجه تحليل داده‌‌ها ارائه مي‌‌كنند. عبارتهاي موجود در هر گام PROC بسته به روشي است كه صدا زده مي‌‌شود.

 

(عبارتهايي كه در گام PROC بكار مي‌‌روند)

عبارتهايي كه در گام PROC ظاهر شوند ويژگي‌‌هاي متغيرها و اطلاعاتي درباره روش‌‌هاي تحليل را ارائه مي‌‌كنند.

 

(عبارت BY)

عبارت BY در گام PROC براي تحليل داده‌‌هاي مربوط به گروه‌‌ها بكار مي‌‌رود. عبارت By همواره با Proc Sort  براي تعريف ترتيبي كه مجموعه داده‌‌ها بايد مرتب شوند استفاده مي‌‌شود.

شكل عمومي عبارت BY به صورت زير است.

; متغيرها BY [DESCENDING]

كه:

متغيرها، نام متغير و يا متغيرهايي است كه گروه‌‌ها را تعريف مي‌‌كند. روش‌‌هاي SAS داده‌‌ها را در گروه‌‌هايي كه تعريف شده‌‌اند. به طور جداگانه پردازش مي‌‌كند.

 

(عبارت CLASS)

عبارت CLASS يا چندين روش SAS براي  مشخص نمودن متغيرهاي رده‌‌بندي بكار مي‌‌رود.

شكل عمومي عبارت CLASS به صورت زير است.

;متغيرها         CLASS 

كه:

متغيرها، نام متغيرهاي رده‌‌بندي است كه در تحليل وارد مي‌‌شوند.

 

(عبارت LABEL)

عبارت LABEL در گام PROC براي دادن برچسب به متغيرها بكار مي‌‌رود. اكثر روش‌‌هاي SAS براي نوشتن نتايج تحليل‌‌ها برچسب متغيرها را بكار مي‌‌برند.

 

(عبارت OUTPUT)

در بسياري از روش‌‌هاي SAS عبارت OUTPUT براي ايجاد مجموعه‌‌ داده‌‌هاي SAS خروجي بكار مي‌‌رود. اگرچه شكل يك عبارت OUTPUT ممكن است در روش‌‌هاي گوناگون متفاوت باشد ولي شكل عمومي آن به صورت زير است.

؛..... [نام = واژه كليدي] [نام مجموعه داده‌‌هاي    OUT=SAS ] OUTPUT   

كه:

نام مجموعه داده‌‌هاي SAS، نامي براي مجموعه داده‌‌هاي جديد SAS كه به وسيله روش تحليل داده‌‌ها ايجاد شده است، مشخص مي‌‌كند.

نام = واژه كليدي به متغيرهاي خروجي مجموعه داده‌‌هاي ايجاد شده، نامي منتسب مي‌‌كند. واژه‌‌هاي كليدي معمولاً آماره‌‌هاي توصيفي هستند.

 

(عبارت QUIT)

عبارت QUIT روش هاي متقابل را خاتمه مي‌‌دهد. روش‌‌هاي متقابل در SAS روش‌‌هايي هستند كه با عبارت RUN خاتمه نيافته و عبارتهاي معتبر در اين روش‌‌ها قابل اجرا هستند. هنگامي كه عبارت QUIT ( و يا عبارتهاي DATA و PROC ) اجرا شود، روش متقابل كامل شده تلقي مي‌‌گردد و خروجي روش نمايش داده مي‌‌شود.

 

(عبارت VAR)

در بسياري از روش‌‌هاي SAS عبارت VAR (خلاصه VARIABLES) براي مشخص كردن متغيرهايي كه بايد وارد تحليل شوند، بكار مي‌‌رود.

شكل عمومي عبارت VAR به صورت زير است.

;متغيرها      VAR 

كه:

متغيرها، نام متغيرهايي است كه مي‌‌خواهيم با روش موردنظر تحليل شوند.

 

(عبارت WEIGHT)

در روش‌‌هاي SAS عبارت WEIGHT براي مشخص كردن متغيري كه مقاديرش وزن نسبي مشاهدات هستند، بكار مي‌‌رود.

شكل عمومي عبارت WEIGHT به صورت زير است.

;  متغير                  WEIGHT 

كه:

متغير، نام متغيري است كه مقاديرش وزن مشاهدات هستند.

 

(عملكردهاي محاسباتي در SAS)

در SAS براي جمع از علامت +، تفريق از علامت- تقسيم از علامت / ضرب از * و براي توان از ** استفاده مي‌‌شود.

 

(توابع تعريف شده در SAS)

توابع كتابخانه‌‌اي در SAS عبارتست از:

1) تابع  (   ) SQRT كه جذر را برمي‌‌گرداند ( داخل پرانتز نام متغير مورد نظر را بنويسيد)

2) تابع (   ) ABS قدر مطلق را برمي‌‌گرداند

3) تابع (    ) LOG لگاريتم طبيعي را برمي‌‌گرداند

4) تابع (   ) EXP فرم نمايي را برمي‌‌گرداند

4) توابع مثلثاتي (  ) sin، (  ) cos، (   ) tg، (  ) cotg

5) تابع ( .... و .... و....و) sum مجموع چند متغير را برمي‌‌گرداند

6)تابع ( .... و.....و ..... و ) mean ميانگين چند متغير را برمي‌‌گرداند

7) تابع ((l,npoisson مقادير توزيع پواسن تابع probbnml (p,n,m) مقادير توزيع دو جمله‌‌اي، تابع probnorm(x) مقادير توزيع نرمال و تابع probt(x,df) مقادير توزيع t را حساب مي‌‌كند.

8) تابع tinvl(p,df) چند كهاي توزيع t را محاسبه مي‌‌كند.

 

(رويه proc freq)

يكي از روشهاي خلاصه نمودن اطلاعات ترسيم جداول فراواني و يا جداول توافقي مي‌‌باشد. SAS به كمك رويه فوق اقدام به ترسيم جداول فراواني به محاسبه درصدهاي نسبي، تجمعي،... مي‌‌نمايد. رويه freq بشكل‌‌هاي زير بكار مي‌‌رود.

proc freq  ;

شكل كلي دستور:

proc freq ORDER = internal ;

رويه فوق پس از مرتب كردن داده‌‌ها اطلاعات را وارد جدول فراواني مي‌‌كند.

proc freq ORDER = DATA ;

رويه فوق به همان شكل كه داده‌‌ها وارد شده‌‌اند، اطلاعات را وارد جدول فراواني مي‌‌كند.

proc ferq ORDER = FREQ ;

اين رويه ستون فراواني را بصورت نزولي مرتب مي‌‌‌كند.

جهت معرفي ليست متغيرهايي كه براي آنها جدول فراواني رسم مي‌‌شود از زير رويه و نام متغيرها TABLES به دنبال رويه freq استفاده مي‌‌شود.

 

(فصل چهارم)

(كاربرد نرم‌‌افزار SAS در مدلهاي خطي لگاريتم خطي لجستيك )

(- آشنايي با زير برنامه CATMOD    (categorical data moding))

در نرم‌‌افزار  SAS زير برنامه CATMOD اين قابليت مهم را دارا مي‌‌باشد كه جداول دو بعدي ( داده‌‌هاي دسته‌‌بندي شده) را مورد تجزيه و تحليل قرار دهد، براي برازش مدلهاي خطي، لگاريتم خطي و لجستيك بكار مي‌‌رود.

سطرهاي اين جدول دو بعدي جوامع ( نمونه‌‌ها) را تشكيل مي‌‌دهند كه بر اساس يك يا چند متغير مستقلند و ستونهاي جدول مطابق با پاسخهاي (response) مشاهده شده و براساس يك يا چند متغير وابسته‌‌اند. فراواني خانه (i,j) برابر تعداد مشاهدات جامعه li م است كه پاسخ lj م را داشته‌‌اند. CATMOD دو نوع برآورد دارد.

1- برآورد ML كه تنها براي مدلهاي لگاريتم خطي و لجستيك است.

2- روش حداقل مربعات كه مجموع مربعات خطا را در مدل حداقل مي‌‌كند.

فرض مي‌‌شود توزيع فراوانيهاي جدول چند جمله‌‌اي مي‌‌باشد و مطابق با طرح نمونه‌‌گيري از هر جامعه يك نمونه تصادفي گرفته شده است. طرح جدول توافقي به شكل زير مي‌‌باشد:

RESPONSE

 POPULATION                                                  

 

(پارامترهايي كه توسط CATMOD محاسبه مي‌‌شود عبارتند از: )

- ماتريس كواريانس

- لوجيتهاي تجمعي يا تعميم يافته

- ميانگين حاشيه‌‌اي يا احتمالات آن

- فراواني يا احتمالات خانه‌‌هاي پيش‌‌بيني شده

- توابع پاسخ پيش‌‌بيني شده

 

(آزمون فرضهايي كه با محاسبات فوق امكان‌‌پذيرمي‌‌باشد عبارتند از: )

- استقلال

- نيكويي برازش

- فرضهاي خطي

- همگني حاشيه‌‌اي

- وجود شيب و عرض از مبداء

- وجود اثرات اصلي و متقابل

 

(مشخص كردن اثرات )

نحوه معرفي اثرات به نرم‌‌افزار SAS عبارتند از:

* اثرات اصلي A   B  C

* اثرات متقابل كه با * به هم ربط داده مي‌‌شوند B*C  A*C  A*B  A*B*C

* اثر آشيانه‌‌اي اثر اصلي يا متقابل (CD)   A*B  A*B (C*D)    C(A*B)    B(A)

البته متغيرهاي چندگانه واقع در خانه پرانتزها حتي وقتي كه * وجود نداشته باشد، اثر حاصلضربي آنها در نظر گرفته مي‌‌شود.

 

(علائم BAR)

مشخصه‌‌هاي اثرات را مي‌‌توان با استفاده از علائم bar كوتاهتر نمود. براي مثال به دو روش نوشتن دستور model توجه كنيد:

PROC CATMOD ;

MODEL Y=A B C  A*B  A*C  B*C A*B*C  ;

و

PROC CATMOD  ;

MODEL    Y= A| B| C ;

چنانچه ملاحظه مي‌‌فرماييد دو دستور فوق معادلند، ولي روش bar| براي نوشتن ساده‌‌تر مي‌‌باشد.

 

(فهرست دستورات زير برنامه CATMOD )

اين دستور الزامي است;  PROC CATMOD options

قبل از دستورالعمل model قرار مي‌‌گيرد. DIRECT variabls ;

دستورالعمل الزامي MODEL response-effect=desigh-

effects/options ;

قبل از دستور MODEL قابل اجرا نيست CONTRAST “label” row-description , .. ;

دستورات زير به جز run و quit در هر جاي برنامه قابل استفاده مي‌‌باشد:

By   vaviabbs;

FACTORS fuctor - description , .. / option;

Lo GLIN effects;

MODEL response-effect=design-effect/options;

POPVLATION Variubles;

REPEATED  Factor-desrription,...loptions;

RESPONSE Function / options;

WEI GHT  Variables;

RVN;

QVIT;

دستور RUN نيز جهت اجراي برنامه استفاده مي‌‌شود. اولين دستور run موجب اجراي همه دستورات قبل از خودش مي‌‌شود. اگر دوبار از دستورات run استفاده كنيد run دوم دستوراتي را كه بين دو run مي‌‌باشد، اجرا مي‌‌كند. اگر بيش از يك دستور contrast بين دو run باشد تمام آنها اجرا مي‌‌شوند. بقيه دستورات فقط يكبار بين دو run قابل اجرا است مثلاً اگر دو دستور loglin بين دو run باشد اولي ناديده گرفته مي‌‌شود.

دستورات proc catmod و model الزامي مي‌‌باشند. دستورات repeated و factors فقط يكي بين دو run قابل قبول است. دستور quit هر دستوري را كه پردازش نشده باشد اجرا مي‌‌كند و علميات تمام مي‌‌شود.

 

( طريقه وارد كردن داده‌‌‌‌ها )

به 3 طريق مي‌‌توان داده‌‌هاي جداول توافقي را به SAS معرفي نمود:

 

واردكردن سطري داده‌‌ها

(الف- سطرها و ستونهاي جدول را كدگذاري كنيد. )

مثال:

 

(ب- در اين مرحله داده‌‌ها را طبق مثال زير وارد كنيد.)

DATA ;

INPUT A  B ;

CARDS ;

1           1

1           1

2           1

1           2

1           2

1           2

PROC CATMOD ;

MODEL  A=B  ;

 

(شمارش فراوانيها )

گاهي براي سهولت كار از روش زير استفاده مي‌‌كنند.

جدول مثال قبل (روش وارد كردن سطري داده‌‌ها) را در نظر بگيريد.

1- سطرها و ستونهاي جدول را به همان شكل ( مثال قبل) كد گذاري كنيد.

2- فراواني هر خانه را به شكل زير جلوي آن تايپ كنيد.

INPVT       A     B  COUNT  ;

CARDS ;

1         1            2

1         2            3

2         1            1

PROC CATMOD   ;

WEIGHT   COUNT ;

MODEL A=B ;

در صورتي كه ازاين روش براي وارد نمودن داده‌‌ها استفاده مي‌‌كنيد، پس از دستور proc catmod دستور weight را به كار ببريد. لازم به تذكر است كه، در اين روش نام ستون فراوانيها را، حتماً در دستور input  قيد كنيد.

 

(دستور PROC CATMOD)

PROC  CATMOD ;

PROC CATMOD DATA ;

PROC CATMOD ORDER = DATA ;

دستور PROC  CATMOD به يكي از سه صورت فوق نوشته مي‌‌باشد. اگر اين دستور را به شكل اول بنويسيد SAS از مجموعه داده‌‌هايي كه آخرين بار ايجاد نموده‌‌ايد استفاده مي‌‌كند.

شكل دوم اين دستور زماني استفاده مي‌‌شود كه شما مجموعه داده‌‌هاي خاصي را مدنظر داشته باشيد. چنانچه از شكل سوم اين دستور استفاده مي‌‌كنيد سطوح متغيرها به همان ترتيب كه داده‌‌ها را واردكرده‌‌ايد مرتب مي‌‌شوند و در آناليز شركت مي‌‌كنند.

 

(دستور MODEL)

MODEL response-effect= design-effects/option  ;

response-effect: نشاندهنده متغيرهاي وابسته‌‌اي كه سطوح پاسخ را تعيين مي‌‌كنند (ستونهاي جدول توافقي موردنظر) كه يا شامل يك متغير است يا اثرات متقابل دو يا چند متغير كه با * به هم مرتبط مي‌‌شوند. چنانچه ماتريس كواريانس از داده‌‌هاي ورودي خوانده مي‌‌شود در اين قسمت - f - را تايپ كنيد.

 

design-effect: نشاندهنده منابع اصلي تغييرات ( مانند اثرات اصلي و متقابل) كه در مدل حضور دارند. بنابراين تعداد پارامترهاي مدل را تعيين مي‌‌كند.

زير دستوراتي كه پس از (/) ميتوان در دستور MODEL به كار برد:

CORRB

برآورد ماتريس همبستگي را براي پارامترها چاپ مي‌‌كند.

COV

Si، ماتريس كواريانس توابع پاسخ را براي هر جامعه چاپ مي‌‌كند.

COVB

برآورد ماتريس كواريانس را براي پارامترها چاپ مي‌‌كند.

FREQ

موجب چاپ يك جدول دو طرفه از فراوانيها به منظور طبقه‌‌‌بندي جوامع بر حسب توابع پاسخ مي‌‌گردد.

ML

به برآوردهاي حداكثر درست نمايي نياز دارد. اين انتخاب تنها وقتي مدل لجيت تعميم داريم، معتبر است.

ONEWAY

اين زير دستور يك جدول يكطرفه از فراوانيها، براي هر كدام از متغيرهاي استفاده شده در آناليز را، تهيه مي‌‌كند كه در تعيين ترتيب سطوح مشاهده شده براي هر متغير قابل استفاده مي‌‌باشد.

NODESIGN

از چاپ ماتريس طرح جلوگيري مي‌‌كند.

NOGLS

اين زير دستور از محاسبه برآورد توسط روش حداقل مربعات تعميم يافته (موزون) جلوگيري مي‌‌كند. اين انتخاب زماني مفيد واقع خواهد شد كه برآورد از طريق بيشينه درستنمايي مورد نظر باشد در اين حالت زير دستور ml را نيز حتما به كار بگيريد برآورد پارامترهاي ml درروش برآورد تكراري مقادير صفر را به خود نخواهد گرفت. اين زير دستور بخصوص هنگامي مفيد است كه در مدل رگرسيون لجستيك يا لگ خطي فراوانيهاي خيلي كوچك مثلا 1e- 10 = 1*10^-10 را جايگزين صفرهاي تصادفي مي‌‌كنيم.

 

 :MOP ARMاز چاپ پارامترهاي برآورد شده و آماره‌‌هاي ديگر به منظور تست صفر بودن پارامترهاي جلوگيري مي‌‌كند.

 

(دستور WEIGHT)

زماني كه داده‌‌ها را به روش دوم وارد ميكنيم بايد ستون فراواني را وزن دار كنيد بدين ترتيب جلوي اين دستور نام ستوني از متغيرها قرار مي‌‌گيرد كه شامل فراواني  مي‌‌باشد.

 

 

 

(دستور DIRCT)

دستور العمل direct فهرست متغيرهاي عددي است كه به صورت كمي وارد بحث مي‌‌شوند . اين دستور براي رگرسيون لجستيك مفيد مي‌‌باشد.

 

(دستور LOGIN:) دستور loglin براي تعريف اثرات مدل لگاريتم خطي بكار مي‌‌رود هر گاه توابع پاسخ از نوع استاندارد باشد( لوجيت تعميم يافته) اين دستور بكار مي‌‌رود وقتي كه دستور loglin استفاده شود. كلمه _response _ بايد در دستور model مشخص ‌شود.

(effects)

مشخص كننده اثرات طرح كه در برگيرنده متغيرهاي وابسته در دستور model مي‌‌باشد.

زير دستوراتي كه پس از (/) در دستور فوق قرارمي‌‌گيرد.

T:TLE عنوان داخل گيومه در بالاي صفحات معيني از خروجي چاپ مي‌‌شود.

دستور login نمي‌‌تواند در جايي بكار رود كه دستور repeated يا factors باشد، زيرا هر سه شامل يك نوع اطلاعات مي‌‌باشند.

 

 

(اثرات اصلي )

اگر متغير A داراي K سطح باشد، اثر اصلي آن k-1 درجه آزادي و ماتريس طرح داراي k-1 ستون است كه مطابق با k- 1 سطح A مي‌‌باشد.

آخرين پارامتر مورد نياز نيست زيرا CATMOD مجموع K پارامتر را صفر فرض مي‌‌كند.

 

(اثرات متقاطع ( متقابل) )

اثرات متقابل ( مانند A*B) بوسيله حاصلضرب مستقيم افقي اثرات اصلي ساخته مي‌‌شود.

تعداد درجات آزادي براي اثر متقابل ( يعني تعداد ستونهاي ماتريس طرح آن) برابر حاصلضرب تعداد درجات آزادي اثرات اصلي جداگانه است.

 

(دستور RESPONSE )

RESPONSE function / option:

دستور العمل response مشخص كننده توابع احتمالهاي پاسخ مي‌‌‌‌باشد. توابع پاسخي كه به عنوان تركيبات خطي پارامترها مبدل بندي مي‌‌شوند اگر دستور response وجود نداشته باشد، CATMOD از توابع پاسخ استاندارد و پيش فرض ( يعني لجيتهاي تعميم يافته كه استفاه مي‌ كند. مي‌‌توان بيشتر از يك تابع پاسخ را مشخص نمود. در اين حالت هر دستورالعمل response يك تحليل مجزا را انجام مي‌‌دهد اگر توابع پاسخ محاسبه شده براي جامعه بطور خطي وابسته باشد( يعني ماتريس كواريانس ويژه داشته باشند) CATMOD پيغام خطايي را چاپ كرده و پردازش را متوقف مي‌‌سازد.

 

(تابع پاسخ استاندارد)

اگر دستور العما response را به كار نبريم، CATMOD توابع پاسخ استاندارد را مشخص مي‌‌كند كه لگاريتم هراحتمال پاسخ با لگاريتم آخرين دسته پاسخ مقيد مي‌‌شود. اگر r  دسته پاسخ داشته باشيم r-1 تابع پاسخ استاندارد داريم.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: یکشنبه 10 اسفند 1393 ساعت: 9:55 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره آشنايي با نرم‌‌افزارهاي آماري,آشنايي با سامانه SAS تحت ويندوز,پنجره‌‌هاي اصلي SAS,پنجره (PGM) PROGM EDITOR,برنامه SAS,عملكردهاي محاسباتي در SAS,

تحقیق درباره طراحی سیستم مالتی مدیا

نكاتي كه در طراحي در يك سيستم مالتي مديا بايد در نظر بگيريم

1)    eye flow رنگ بندي و تكنيكهايي كه موجب جلب توجه مي شوند. (در مورد ترتيب ارائه اطلاعات بحث مي كند)

2)    vsal Appeal (جنبه هاي ديداري ) كلا ساختار چگونه طراحي شود كه مطالب به چه ترتيبي جلب نظر داشته باشد .

3)  consistency (پايداري يا ثبات سيستم  ) سيستم  اطلاعات چند رسانه اي طوري طراحي شود كه تغيير platfrom موقعيت نمايش ابزارهاي نمايش و يا هر شرايط ديگري تغييري در ترتيب دلخواه ارائه اطلاعات ايجاد كند.

انواع فايلهاي گرافيكي :

از لحاظ فرمول دلخواه ذخيره سازي

1-   فايهاي Bitmap يا نقطه اي فايلهايي كه در آنها رنگ و موقعيت رنگ فقط ذخيره مي شود.

2-   فايلهاي Vectory يا برداري

رنگ و موقعيتي كه مي گوييم در مورد تصويري است كه مي خواهيم آنها ايجاد كنيم يا تصوير را باز كرده و آنرا توسط ابزار Digtizer فايل را به تصوير كامژيوتري تبديل كنيم.

در Scanner با تاباندن رو به تصوير و برگشت نورهاي بازتاب شده به سنسور رنگ تشخيص داده مي شود. 

DPI : تعداد نقاط در يك اينچ( DOT PER INCH)

وقتي DIP را بالا مي بريم سرعت جابجايي سنسور روميله اي كه نور مي تاباند كمتر شده به اين ترتيب تعداد بيشتري از عكس خوانده مي شود.

Pixele position

اگر قرار باشد مختصات به صورت Yو x  ذخيره بشه براي هر Pixel بايد مختصات را ذخيره كنيم ولي مي توان تنها رنگ هر نقطه ذخيره كرد و نشانه اي براي رسيدن به آخر سطر وجود داشته باشد كه نشان دهد اين نقاط متعلق به كدام سطر تصويرند و تمام اطلاعات يك فايل لازم نيست كه در خود فايل ذخيره شود. اطلاعات فشرده سازي در يك فايل ذخيره نمي شود‏ يعني قسمتي مربوط به اين است كه اطلاعات چگونه و با چه كيفيتي در فايل ذخيره شوند و قسمت ديگر الگوريتم مربوط به اين است كه (decompressor) اين فورمت است.

هنگاميكه كه به نشانه گر برسد اطلاعات بعدي مربوط به سطر بعد مي شود.

راه ديگر اين است كه ابعاد تصوير را ذخيره كنيم مثلا 640x480  را ذخيره كند و تنها اطلاعات رنگ تصوير را ذخيره كنيد هرگاه به نقطه    رسيد يعني اينكه به سطر بعدي مي رود و همچنين مشخص مي شود كه اين تصوير 640  سطر دارد.

اطلاعات يك فايل :

در تمام اين فايلها از دو قسمت Data , Header تشكيل شده و Footer آگاهي مواقع وجود دارد و تنها يك علامت است كه نشان دهنده آخر فايل است.

در Header چه چيزهايي ودارد

نام فايل – استاندارد ذخيره سازي (format) file size (در بعضي از هورهاوجود دارد)

 file Atributes– زمان ايجاد فايل – آخرين زمان تغيير فايل و بازيابي فايل و چه كسي فايل  را ايجاد كرده است.

Creator- modification Date- creation Date

                                                      اينها در فايل ذخيره  نمي شوند تاريخ اينها تاريخ ذخيره سازي آن فايل دارد در دستگاه جديد است و اينها در جدول Fat  ذخيره مي شوند (                   ) جدول تشخيص جاي فايل

آدرس فايل : آدرس موقعيت شروع فايل در اين قسمت ذخيره مي شود ولي باد در نظر داشت كه تمام اطلاعات يك فايل پشت سر هم ذخيره نمي شوند.

به هر لايه از Hard disk را يك Track مي نامند كه بخشي از آنرا Sector مي نامند.

داخلي ترين Ttack,tracko  است و خارجي ترين Track وtrackn-1 است.

Track  هاي مختلف تعداد sector هاي مختلفي دارد ولي اندازه sector هاي روي هر track به يك اندازه است.

اطلاعالت فايل روي هارد گسسته ذخيره مي شود.

اطلاعات در سرعت و تنوع زيادي روي Ram ذخيره و بازيابي مي شود. وقتي يك فايل از RAM خارج شود فضاي خالي در آب قسمت RAM باقي مي ماند. حال اگر بخواهيم يك فايل را در RAM ذخيره كنيم اينكه بهترين مكان براي ذخيره اطلاعات در RAM كدام است آنرا سه الگوريتم زير مشخص مي كند.

Nextfit- Best Fit- First Fit

تنها بهترين جاگذاري در حافظه اصلي مهم نيست بلكه سرعت پيدا كردن آن موقعيت نيز مهم است . سيستم  عامل جدولي دارد كه قسمتهاي خالي حافظه اصلي را ذخيره مي كند .موقعيت و همه آنها را ذخيره مي كند)

First fit: حجم فايل را در نظر مي گيرد از اول جدول را  مي گردد و هر گاه يك فضاي خالي به اندازه بزگتر مساوي حجم فايل را در نظر مي گيرد از اول جدول را مي گردد و هر گاه يك فضاي خالي به اندازه بزگتر مساوي حجم فايل پيدا كرد‏‏، اطلاعات را در آن قسمت قرار مي دهد (سريعترين روش است) مشكل اين روش :Defrogmentation است (قطعه قطعه شدن حافظه اصلي)

Best fit: در جدول مي گرده فضاي خالي اي را پيدا مي كند كوچكترين فضاي بزرگتر مساوي با حجم فايل را پيدا مي كند. اين روش كمترين اتلاف حافظه را دارد. اگر بهينه سازي اين رشو درست نباشد سرعت سيستم  را خيلي پايين مي آورد.

Free segments table: قطعات خالي حجم و آدرسشان در اين جدول ذخيره مي شود كه باعث بالا رفتن سرعت جستجو مي شود به اين ترتيب جدول را بر اساس ساير فضاي خالي مرتب كنيد (sorting free segments) اين مرتب سازي جدول زمان مي برد و مرتب نمودن جدول براي پيدا شدن فضاي خالي باز هم زمان مي برد. بنابراي مرتب سازي جدول از بازه زماني يا فركانس .

دلايل مرتب سازي :

در ابتدا كه كامپيوتر را روشن مي كنيم جدول بصورت مقابل نمي باشد چون مقداري از فضا در اختيار سيستم عامل قرار مي گيرد و همچنين نرم افزارهايي كه بعد از روشن شدن كامپيوتر خود به خود اجرا مي شوند.

در ابتدا يك سري اطلاعات كه مربوط به سخت افزار كامپيوتر از رو Bios يا epros روي حافظه اصلي مي شوند بعد كه سيستم  عامل Local  شدن جدول free-segments table  ايجاد نمي شود.

 

در مورد چستچوي مهمترين مهمترين فضا در Bestfit به اين ترتيب عمل مي كند كه مثلا اگر حجم فايل 11kb باشد از ابتداي جدول مي گردد مي بيند 1kb فضا اضافه دارد آنرا ذخيره مي كند سپس با 25kb و 14k فضاي خالي اختلاف دارد پس آنرا رد مي كند و به همين ترتيب كل جدول را مقايسه مي كند و اگر فضايي پيدا كند كه آن كمتر از 11c باشد آنرا جايگزين مي كند در غير اين صورت همان فضاي 12k با اتنخاب مي كند.

به اين دليل كل جدول را مي گردد چون احتمال دارد كه در آن زمان جدول هنوز مرتب نشده باشد.

ارتباط مالتي مديا يا با سيستم :

چون سيستم  ها امروزه به سمت سيستم  هاي توزيع شده پيش مي روند يعني اينكه اطلاعات تنها بر روي يك كامپيوتر ذخيره مي شود . بنابراين نحوه ذخيره سازي فايلها و اطلاعات را بايد بدانيم و همچنين نحوه بازيابي اطلاعات را.

گاهي در كامپيوتر برنامه اي مثل photoshop را اجرا كنيم ولي بايد نمي آيد چون segment هاي خالي موجود در Ram خيلي بهم ريخته است. و سيستم  اين فرصت را ندارد كه اين فضاها را مرتب كند و پشت سر هم بچيند.

وقتي سيستم  Notenoght memory مي دهد بدني فضاي خالي به آن اندازه در Ram نيست يا اينكه مجموع فضاهاي خالي به اندازه حجم فايل نيست يا اينكه سيستم  اين فرصت را ندارد كه فضاهاي خالي را به اندازه حجم فايل پشت سر هم قرار دهد.

Defragmentation اصلا در مرحله تشخيص فضا در Ram انجام نمي شود.

Nextfit يا worth fit بر خلاف Bestfit است.

در روش next fit قطعه اي انتخاب مي گردد كه اختلاف آن را با حجم دنياي مورد نظر بيشترين مقدارذ ممكن باشد. تا بتوان بعدا از آن فضاي خالي براي ذخيره سازي اطلاعات بعدي استفاده كرد.

فلسفه Next fit اين است كه Segment خيلي بزرگ استفاده نمي شود علاوه بر آن segment هاي free خيلي كوچك نيز استفاده نمي شود كه بوسيله  Best fit ايجاد مي شود.

يك سيستم  عامل فقط از يكي از اين الگوريتم ها استفاده مي كند.

دلايل مرتب سازي :

2- درجه چند برنامه گي Malti

حجم جدول به ميزان برنامه هايي كه اجرا مي شود بستگي دارد و تعداد برنامه هايي اجرا شده به سيستم  عامل بستگي دارد كه درجه چند برنامه گي آن سيستم  عامل بستگي دارد.

اگر در آن واحد تعداد برنامه هايي زيادي اجرا شود.

طول جدول وقتي زياد باشد يعني تعداد فضاهاي خالي زيادي وجود دارد . بنابراين مرتب سازي جدول يا بهتر است انجام نشود يا اينكه كمترمرتب سازي انجام شود.

3-   چه زماني defregmenttation انجام مي شود؟

وقتي حجم data مورد نياز در هيچ كدام از فضاهاي خالي قرار نگيرد و مجموعه خالي بزرگتر مساوي حجم data باشد.

(يك شكل دو بعدي در فضاي سه بعدي )

براي ذخيره سازي يك مستطيل به دو بعد ذخيره  و  احتياج داريم .

همچنين به رنگ سطح و رنگ خط خارجي و ضخامت بردار يا حاشيه .

 

نمايش يك شكل دو بعدي سطح دار شده  presentinga 2-D surfacfd shape 

در شكل بالا شاخص ها يا مولفه هايي كه براي نمايش احتياج داريم مشخص شده است.

همچنيني به موارد زير نيز احتياج دارد:

shdaw (سايه) كه به خود شكل و منبع بعد بستگي دارد.

Shdow depth اندازه سايه اي كه شكل ايجاد مي كند .

Shdow color رنگ سايه  در محيط سه بعدي مي توان سايه هاي رنگي ايجاد كرد.

Shadow distance فاصله سايه از object

Shdow capacity شفافيت سايه

نور از بسته هاي ريز انرژي بنام فوتون تشكيل شده . وقتي چراغ قوه را روشن مي كنيم بسته به ولتاژ آن اين فوتونها به حركت در مي آيد و تا فضايي را روشن مي كنند سپس در اثر برخورد با محيط مادي انتشار نور تبديل مي شود به انرژي حرارتي .

shadow depth فاصله پشت خود object كه قرار است سايه روي آن فاصله تاثير داشته باشد.

Material A جنس شكل

Materil type

Texture بافت شكل   {image

(رنگ و اندازه در محيطي كه ايجاد مي كنيم با رنگي آن در محيط Rander فرق مسي كند.

  Image   {repeat تعداد دفعات تكرار تصوير  {Horizontal    R. (Number) تعداد دفعات تكرار در طول

                                                        Vertical        R. (Number) تعداد دفعات تكرار در عرض

                   Angleزاويه

                   Tile                Strech

     Reflection انعكاس

                 Brightnessروشنايي

     Shiness درخشندگي

     Opacity شفافيت  , شفافيت شيشه خيلي كم است( ميزان گذردهي نور)

      Blur وضوح تصوير, هر چه مقدار عددي بيشتر باشد تصوير محو تر مي شود

      Contrust ميزان تباين در تصوير ,  هر چه مقدار عددي بيشتر باشد تفاوت رنگها بيشتر مي شود.

      Bump ميزان برجستگي طرح را مشخص مي كند

 

 

در PhotoShop

اگر مستطيلي را روي يك تصوير بكشيم ابتدا شكل پشت مستطيل پنهان مي شود در صورتي كه opacity آنرا مثلا براي ساخت يك اتاق از يك مكعب توخالي بايد استفاده كنيم.

در Blur مرزها را از بين مي برد. نقاط را در نظر مي گيرد و آنها را به هم نزديك مي كند. مثلا نقاط  و  دو رنگ دارد رنگ بدست آمده ضريبي از رنگ آن دو نقطه است. 

redios يا شعاع مشخص مي كند كه نقاط تا چه شعاعي رنگهايشان به هم نزديك مي باشد.

شكل سه بعدي مجموعه ايست از نقاط و خط و جنس يا Material آن.

در cortrust : وقتي كم مي شود تفاوت بين نقاط تيره و روشن كم مي شود و تصوير يكنواخت مي شود . وقتي contrust بيشتر مي شود تمايز بين نقاط بيشتر مي شود يعني نقاط تيره تيره و تيره تر مي شود و نقاط روشن روشن و روشن تر مكي شود

Brithness هر چه بيشتر شود تصوير روشن تر مي شود و هر چه كمتر باشد نور كمتر به object  ها مي رسد و تصوير تاريك تر مي شود.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: یکشنبه 10 اسفند 1393 ساعت: 9:52 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره طراحی سیستم مالتی مدیا,انواع فايلهاي گرافيكي,ارتباط مالتي مديا يا با سيستم,

تحقیق درباره آشنایی با نرم افزار Excel:

چكيده :

در اين مقاله سعي بر آن شده است با اجزاي محيط كاري Excel آشنا شويم و به ترتيب توضيحاتي درباره نوار عنوان ، نوار منو، نوار ابزار، نوار فرمول داده شده است.

در ادامه كارپوشه‌‌ها، كاربرگها و سلولها را مورد بررسي قرار مي‌‌دهيم و نحوه عمليات بر روي سلولها و چگونگي تغييرات محتويات سلولها را توضيح مي‌‌دهيم.

در اين مقاله با اين موضوع كه چگونه توسط ويژگي Auto correct اشتباهات تايپي خود را بدون انجام كار اضافي تصحيح نمائيم.

از عناوين ديگر اين مقاله مديريت كاربرگهاست كه در آن چگونگي ايجاد يك كاربرگ جديد، حذف يك يا چند كاربرگ و تغيير نام يك كاربرگ را نمايش مي‌‌دهيم.

از ديگر خصوصيات مهم Excel كه در اينجا بحث شده است نمودارها و روش ترسيمي آنها و همچنين كار با توابع و كاربردهاي آنهاست.

مقدمه

معرفي Excel2002:

مايكروسافت excel2002 يك صفحه گسترده فوق‌‌العاده نيرومند است كه امكان ذخيره‌‌سازي و تجزيه و تحليل ارقام و داده‌‌ها را با استفاده از توابع متعدد و ابزارهاي تعبيه شده در آن فراهم نموده و قابليت به اشتراك‌‌گذاري داده‌‌ها را براي كار گروهي دارد.

Excel با داشتن بيش از صد نوع قالب نموداري قابل انتخاب، ابزار قدرتمندي براي ترسيم نمودارهاي آماري است و علاوه بر آن امكان ترسيم، ويرايش و افزودن اشكال گرافيكي و تصاوير در آن پيش‌‌بيني شده است. از قابليت‌‌هاي ديگر excel مي‌‌توان به وجود پيمانه Visual Basic Application براي امكان برنامه‌‌نويسي كاربردي به زبان Visual Basic اشاره نمود به بيان بهتر ويرايشگر كاربردي Visual Basic در درون excel تعبيه شده است.

در 2002excel نسبت به نگارش‌‌هاي قبلي ويژگي‌‌هاي جديدي افزوده شده و برخي از موضوعات دستخوش توسعه و تحول قرار گرفته‌‌اند مانند شخصي‌‌سازي منوها براي سهولت‌‌كار، تعدد دستيار آنيس، و افزوده‌‌شدن نوار ابزار Clip board به نوارهاي ابزار كه امكان انتقال و كپي نمودن 24 موضوع را در Clip board فراهم نياورده جزء مزاياي excel مي‌‌باشد.

آشنايي با اجزاء محيط كاري excel :

excel نيز مانند برخي از برنامه‌‌هاي كاربردي داراي دو پنجره در محيط كاري خود مي‌‌باشد . پنجره پيراموني پنجره كاربردي ناميده مي‌‌شود و بستن آن به منزله خروج از excel است و پنجره داخلي كه به آن پنجره سند اطلاق مي‌‌شود و بستن آن به مفهوم بستن پنجره سند بازشده و نمايش يافته است.

لازم به ذكراست كه به تعداد فايلهاي بازشده پنجره سند ايجاد مي‌‌شود كه در حالت عادي فقط پنجره آخرين منو باز شده قابل رويت است كه با كنار هم چيدن و مرتب‌‌سازي پنجره‌‌هاي سند باز شده امكان نمايش همزمان چندين پنجره سند بازشده در كنار هم بوجود مي‌‌آيد.

** نوارهاي متعددي در excel وجود دارد كه به ترتيب به معرفي آنها مي‌‌پردازيم :

نوار عنوان (Titel bar )

اولين نواري كه در بالاي پنجره كاربردي مشاهده مي‌‌شود نوار عنوان نام دارد. اين نوار دربرگيرنده نماد و عنوان برنامه excel است كه در ادامه آن پس از يك خط تيره نام فايل excel بازشده، خودنمايي مي‌‌كند.

نوار منو (Menu bar )

به صورت پيش فرض نوارمنو در پايين نوار عنوان مي‌‌باشد كه البته قابل جابه‌‌جايي است . اين نوار حاوي ليستي از منوهايي مي‌‌باشد كه هر يك از اين منوها دربرگيرنده فرامين متعدد در رابطه با عمليات ذخيره‌‌سازي، نمايش، ويرايش و از اين قبيل است.

نوار ابزار : (Tool bar )

نوارهاي ابزار به صورت پيش‌‌فرض در زير نوار منو جاي مي‌‌گيرند. پس از نصب excel دو نوار ابزار Standard و Formatting ظاهر مي‌‌شوند، اين نوارها حاوي دكمه‌‌هاي ابزار هستند كه ميانبري براي انتخاب فرامين و كار با  excel  مي‌‌باشند. به عنوان مثال Click روي دكمه ابزار New در نوار ابزار همان تأثير انتخاب گزينه New از منوي File را دارد.

نوار فرمول (Formulabar)

اين فرمول نيز در زير نوارهاي ابزار قرا رگرفته و حاوي دو كادر مي‌‌باشد، كه يكي از آنها كادر نام است. كه حاوي آدرس نسبي سلول يا سلولهاي فعال و يا نام سلول، محدوده، نام فرمول و يا نام ثابتها مي‌‌باشد و به محض فعال‌‌شدن هر كدام از عناصر فوق‌‌الذكر نام يا آدرس آن در اين كادر ظاهر مي‌‌شود.

كار دوم كه به آن خط يا كادر فرمول اطلاق مي‌‌شود براي نمايش و يا ويرايش محتويات سلول فعال به كار مي‌‌رود. اگر محتوي سلول عددي باشد كه از يك عبارت رياضي حاصل شده باشد فرمول ايجاد‌‌كننده اين عدد در خط فرمول ظاهر مي‌‌شود. به عنوان مثال اگر در يك سلول عبارت رياضي (8،5) Sum را بنويسم همين عبارت در خط فرمول ظاهر مي‌‌شود.

كار پوشه ها (Work books )، كاربرگها (Work sheets ) و سلولها (Cell )

براي كار با excel ابتدا بايد كار بر روي كاربرگها، كارپوشه‌‌ها و سلولها را دانست.

يك كار پوشه در واقع يك فايل سند excel است كه مانند يك كتاب بوده و كاربرگ‌‌ها به منزله صفحات اين كتاب مي‌‌باشند.

هر كار برگ مانند يك آرايه دوبعدي است و محل تلاقي يك ستون و يك سطر يك سلول ناميده مي‌‌شود.

تركيب عنوان ستون و شماره سطر براي يك سلول، آدرس نسبي آن سلول ناميده مي‌‌شود.

هنگامي كه يك سلول را با Click دكمه سمت چپ موس انتخاب مي‌‌كنيم آن سلول به عنوان سلول فعال مشخص مي‌‌گردد و مي‌‌توان كاراكترها را در آن درج نمود.

با فشردن كليد Enter ، كليد Tab و يا كليدهاي جهت‌‌دار مي‌‌توانيد سلول فعال را تغيير دهيد .

عمليات بر روي سلولها

وارد كردن داده‌‌ها به درون سلولها :

براي واردكردن داده‌‌ها به درون يك سلول ما بايد ابتدا سلول مورد نظر را با Click دكمه سمت چپ موس بر روي آن انتخاب نماييم. وقتي داده‌‌ها را درون سلول وارد مي‌‌كنيم داده‌‌ها به صورت خودكار در خط فرمول نمايان مي‌‌شوند.

تغيير محتويات سلولها:

ابتدا سلول مورد نظر را با Click دكمه سمت چپ موس انتخاب مي‌‌كنيم. با تايپ داده‌‌هاي جديد در اين سلول، اين داده‌‌ها با محتواي قبلي اين سلول جايگزين خواهند شد.

 براي تصحيح محتويات سلولها بايد از ويژگي AutoCorrect استفاده كرد.

ويژگي Auto Correct اشتباهات تايپي ما را بدون انجام كار اضافي تصحيح مي‌‌كند.

اين بخش شامل فهرستي از غلط‌‌هاي املايي است در اين ليست را مي‌‌توان با افزودن كلمات جديد به آن توسعه داد. در داخل يكي از سلول‌‌ها كلمه‌‌اي را تايپ مي‌‌كنيم سپس دكمه Enter را مي‌‌فشاريم. اگر كلمه، غلط تايپ شده باشد شكل صحيح املاي آن، جايگزين مي‌‌شود.

اكنون مي‌‌خواهيم يك عبارت طولاني را با انتساب يك كاراكتر يا كلمه مخفف به آن توسط Auto correct سفارشي نمائيم تا با تايپ اين كاراكتر يا كلمه در سلول مورد نظر كل عبارت در سلول ظاهر شود و ما ناچار به تايپ كل آن نباشيم. بدين منظور روي گزينه Auto correct از منوي tools در منوبار، Click مي‌‌نماييم. جعبه محاوره‌‌اي Auto correct آشكار مي‌‌شود. حال در كادر Replace كلمه EX را تايپ نموده و دركادر With جمله Excel 2002 is the Best را تايپ و سپس روي دكمه ADD ، Click مي‌‌نماييم. بدين وسيله يك عنوان به فهرست Auto correct افزوده مي‌‌شود. با Click روي دكمه ok پنجره Auto correct بسته مي‌‌شود اكنون در يكي از سلولها، EX را تايپ نموده و سپس كليد Enter را مي‌‌فشاريم به محض فشردن كليد Enter ويژگي Auto correct جمله منسوب به EX را جايگزين آن خواهد نمود.

 درج خودكار داده ها در سلولهاست كه به آن (Auto fit )

توسط اين ويژگي تسهيلات ويژه‌‌اي در ورود يك سري از داده‌‌ها، اعداد يا متون در چندين سلول فراهم مي‌‌آيد. اين ويژگي دو جنبه دارد، كپي‌‌كردن و بسط‌‌دادن، جنبه كپي‌‌كردن آن در واقع جايگزيني داده‌‌هاي سلول اصلي در سلول يا سلول‌‌هاي مقصد است و جنبه بسط آن پركردن سلول‌‌هاي مقصد با داده‌‌هايي است كه در واقع يكسري مي‌‌باشند مانند روزهاي هفته .

در يكي از سلولها عدد 5 را تايپ نموده و در سلول ديگر عدد 8 را تايپ مي‌‌نماييم. سپس اين دو سلول را انتخاب نموده و با بردن اشاره‌‌گر به گوشه سمت راست پايين كادر انتخابي و ظاهرشدن علامت بعلاوه (+) آن را به روي سلولهاي مجاور Drag مي‌‌كنيم.

Excel بين مقادير عددي دو سلول يك تصاعد حسابي به وجود آورده و مابقي سلولهاي پايين را با رعايت اين تصاعد از مقادير عددي پر مي‌‌كند.

ما مي‌‌توانيم سري سفارشي خود را به ليست سريها اضافه كنيم تا excel به صورت خودكار سلولهاي ديگر را به هنگام لزوم با استفاده از اين سري پرنمايد. اين عمل به خصوص در مواقعي كه نياز به تكرار يك سري از داده‌‌ها در كاربر‌‌گ‌‌هاي متوالي مي‌‌باشد بسيار مفيد است، مانند يك ليست از شعبات يك بانك در يك شهر يا ليست اسامي كاركنان يك شركت و مانند آنها.

براي تهيه يك ليست سفارشي اين مراحل را دنبال مي‌‌كنيم:

ابتدا گزينه Option از منوي tools از منوبار را براي احضار كادر محاوره‌‌اي Option، انتخاب مي‌‌كنيم.

سپس روي دكمه Custom list، Click مي‌‌نمائيم حال listNew را از كادر ليستهاي سفارشي انتخاب مي‌‌كنيم. روي دكمه ADD براي فعال‌‌سازي كادر متني List entries، click مي‌‌نماييم. اكنون اولين ورودي را تايپ نموده سپس كليد Enter را مي‌‌فشاريم تا به خط بعدي برويم و در آنجا ورودي دوم را تايپ مي‌‌كنيم و كليد Enter را مي‌‌فشاريم اين عمل را تا پايان وارد نمودن وروديها ادامه مي‌‌دهيم در خاتمه روي دكمه ADD، Click مي‌‌نماييم. تا ليست ايجاد شده در كادر ليستهاي سفارشي ايجادشده، كافي است يكي از داده‌‌هاي آن را در يك سلول تايپ نموده و با Drag كردن Fill handle آن به سلولهاي مجاور، شاهد پرشدن آن سلولها از دنباله‌‌هاي داده‌‌هاي موجود در سري سفارشي باشيم.

 مبحث ديگر در زمينه مديريت كاربرگها است كه شامل ايجاد، حذف و تغيير نام يك كاربرگ مي‌‌باشد.

مديريت كاربرگها : در زمينه كاربرگها مي‌‌توان به ايجاد يك كار برگ جديد اشاره نمود.

ايجاد يك كاربرگ جديد: براي ايجاد كاربرگ گزينه Work sheet از منوي Insert را انتخاب مي‌‌نماييم كه اين حالت پيش‌‌فرض انتخاب كاربرگ مي‌‌باشد كه با دو بار Click روي مفاد آن كاربرگ جديد به مجموعه كاربرگها اضافه مي‌‌شود.

حذف يك يا چند كاربرگ مورد نظر : براي حذف كاربرگ، كاربرگ مورد نظر را انتخاب نموده، پس از مرحله گزينش كاربرگ با انتخاب گزينه Delete sheet از منوي Edit عمل حذف كاربرگ يا كاربر‌گ‌‌هاي انتخابي امكان‌‌پذير خواهد شد.

تغيير نام يك كاربرگ: براي تغيير نام يك كاربرگ به دو شيوه مي‌‌توان عمل نمود. روش اول بدين ترتيب است كه كاربرگ مورد نظر را انتخاب نموده روي آن دو بار Click مي‌‌كنيم سپس نام جديد كه تا 255 كاراكتر مي‌‌تواند طول داشته باشد را روي نام قبلي تايپ مي‌‌كنيم و كليد Enter را مي‌‌فشاريم.

شيوه دوم، استفاده از منوي ميانبر تب برگها است كه با Click دكمه سمت راست موس روي تب برگ مورد نظر، آنرا انتخاب نموده و بر روي گزينه Rename، Click مي‌‌كنيم سپس نام جديد كاربرگ را روي نام قبلي آن تايپ نموده و كليد Enter را مي‌‌فشاريم.

نحوه فرمول‌‌نويسي و استفاده از توابع در فرمولها يكي از موارد كاربردي در excel است كه به بررسي آن مي‌‌پردازيم.

فرمول نويسي و به كارگيري فرمول‌‌ها :

در كليه عمليات محاسباتي در excel فرمولها وارد ميدان مي‌‌شوند. فرمولها بايد با يك عملگر رياضي مانند تساوي و يا ساير علائم مجاز براي شروع فرمول‌‌نويسي در excel تايپ گردند، يك فرمول مي‌‌تواند تركيبي از مقادير ثابت، متغيرها، توابع، عملگرهاي محاسباتي و منطقي و ساير پارامترهاي محاسباتي باشد.

توابع و كاربردآنها :

excel داراي تعداد زيادي توابع كتابخانه‌‌اي و پيش ساخته است كه در محاسبات رياضي، آماري، مقايسه‌‌هاي منطقي، محاسبات فني،‌‌مهندسي و مالي و ساير زمينه‌‌هاي علمي به كار گرفته مي‌‌شوند. با به كارگيري اين توابع در فرمول‌‌نويسي، عمليات طولاني و كسل‌‌كننده محاسباتي جاي خود را به فرمول ساده و قابل درك مي‌‌دهند. بيشتر توابع روي يك يا چند جزء داده عمل مي‌‌كنند، اين جزء داده‌‌ها را آرگومان تابع مي‌‌گويند.

مولفه‌‌ها يا آرگومانهاي يك تابع در داخل پرانتز مقابل تابع قرار مي‌‌گيرند . حداكثرآرگومانهاي يك تابع در excel ، معادل عدد 30 مي‌‌باشد. نمونه‌‌هايي از توابع در excel عبارتند از تابع Sum ، Average، مينيموم و تابع Product مي‌‌باشد.

*** در بخش فرمولها قسمتي به نام Paste function وجود دارد.

ويژگي Paste function تعبيه شده در excel در برگيرنده گالري توابع پيش ساخته‌‌اي است كه در آن طبقه‌‌بندي موضوعي توابع براي دستيابي سريع به تابع مورد نظر در زمينه كاربردي خاص مي‌‌باشد.

با استفاده از اين امكان علاوه بر سرعت دستيابي به تابع مورد نظر، سهولت كاربرد آن و ايجاد توابع تودرتو براي كار پيش‌‌بيني شده است. با Click روي دكمه ابزار FX از نوار ابزار استاندارد، كادر محاوره Paste function ظاهر مي‌‌شود. در كادر function category عناوين موضوعي توابع ليست شده‌‌اند مثلاً عنوان Statistical حاوي كليه توابع excel در زمينه محاسبات آماري مي‌‌باشد، كه با Click روي عنوان فوق اسامي توابع excel موجود در زمينه محاسبات آماري در كادر Function name ظاهر مي‌‌شوند.

كاربرد جمع خودكار عددي (Auto sum )

در بخش فرمولها قسمتي به نام Auto sum وجود دارد.

ويژگي Auto sum امكان بسيار خوبي براي محاسبه مجموع مقادير ستوني يا سطري سلولها مي‌‌باشد. به محض Click روي دكمه ابزار (Auto sum ) در نوار ابزار استاندارد، بلافاصله در سلول فعال فرمول sum ظاهر شده و كادر نقطه‌‌چين حول سلولهاي فوقاني سلول فعال ايجاد مي‌‌شوند كه با Drag كردن اين كادر مي‌‌توان محدوده مورد نظر براي اعمال جمع روي مقادير سلولهاي آن را مشخص نمود.

نمودارها :

يكي از مزاياي مهم ديگر excel ، نمودارها و روش ترسيم آنهاست كه به بررسي آن مي‌‌پردازيم : در excel ويژگي كارآمد جالبي به نام Chart wizard تعبيه شده است كه امكان انتخاب، رسم و دستكاري و قالب‌‌بندي انواع نمودارها را فراهم مي‌‌كند، اين ويژگي امكان انتخاب و ترسيم 14 نوع نمودار اصلي را كه هر يك داراي چند نمودار فرعي مي‌‌باشند به انضمام نمودارهاي پيش ساخته و نمودارهاي سفارشي كاربر را فراهم مي‌‌كند

براي ايجاد نمودار ابتدا سلولهاي محدوده موردنظر را انتخاب نموده و سپس روي ابزار Chart wizard در نوار ابزار استاندارد Click مي‌‌نماييم. اين عمل سبب ظهور كادر محاوره‌‌اي Chart type مي‌‌شود.

از فهرست Chart type روي عنوان نمودار دلخواه Click مي‌‌نماييم و از كادر Chart sub-types يا نمودارهاي فرعي يكي را به دلخواه انتخاب نموده و با Click كردن دكمه سمت چپ mouse روي دكمه Press and Hold to view sample و فشرده نگهداشتن دكمه سمت چپ موس روي آن يك نمونه از نمودارهاي ترسيم شده با داده‌‌هاي انتخابي را مشاهده مي‌‌‌‌كنيم . از Chart wizard با عنوان Chart source ، Click مي‌‌نماييم.

اين كادر به ما امكان تعويض سطر و ستون سري داده‌‌هاي انتخابي را مي‌‌دهد.

حال روي دكمه next براي ظهور كار محاوره‌‌اي سوم Chart wizard نام دارد Click مي‌‌نماييم. د ركادر chart title عنوان car chart را تايپ و سپس روي دكمه next ، Click مي‌‌نماييم.

سرانجام آخرين كادر محاوره‌‌اي chart wizard يا مرحله آخر رسم نمودار را انجام مي‌‌دهيم. با انتخاب گزينه As New sheet نمودار مورد نظر در يك برگ نمودار جديد با Chart sheet  را رسم مي‌‌نماييم.

در خاتمه روي دكمه Finish ، Click مي‌‌نماييم و نتيجه كار را مشاهده مي‌‌كنيم.

 

نتيجه :

با توجه به مطالب ارائه شده مي‌‌دانيم كه excel توانمنديهاي منحصر به فردي را براي انجام كارهاي مالي و اداري و تنظيم پوشه و صفحات يك پرونده به صورت نرم‌‌افزاري داراست كه مي‌‌توان با استفاده از آن در ميزان هزينه و زمان، خصوصاً به هنگام بازيابي اطلاعات صرفه‌‌جويي نمود. و نيز از اين نرم‌‌افزار براي نگهداري و بايگاني اطلاعات مي‌‌توان به خوبي بهره برد و همچنين براي رسم نمودارهاي آماري، روشهاي دقيق و متعددي را داراست.

اين نرم افزار يك نگهدارنده قوي و يك سازنده خوب جدول است . از اين رو هر زمان كه نياز به بايگاني و تجزيه و تحليل اطلاعات داشته باشيم مي‌‌توانيم از اين نرم‌‌افزار بهره ببريم و روشهاي استفاد از اين نرم‌‌افزار براي كاربران مختلف بسيار ساد و قابل درك است.

منابع:

1.     آشنايي گام به گام براي Excel2002– نشر علوم – 1378

2.     Excel2002– انتشارات امير كبير –فصل دوم تا پنجم- 1380    

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: یکشنبه 10 اسفند 1393 ساعت: 9:49 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره آشنایی با نرم افزار Excel,معرفي Excel2002,آشنايي با اجزاء محيط كاري excel,كاربرد جمع خودكار عددي (Auto sum ),

           تحقیق درباره تعلیم و تربیت فرزندان

مقدمه

وكذلك خلقنا كم امه وسطاً لتكونوا شهداء علي الناس و تكون الرسول عليكم شهيدا

    و همچنين شما مسلمين به آيين اسلام هدايت كرديم و نيز شما را به تربيت نيكو و اخلاق معتدل آراستيم ، تا گواه مردم باشيد تا نيكي و درستي را ساير ملل از شما بياموزند چنانچه پيامبر را گواه شما كرديم .

      از بهترين مسائل زندگي انسان مسدله تربيت است كه پايه و اساس شخصيت حقيقي و حقوقي آدمي مي باشد .

      شكل گيري هويت انساني در پرتو تربيت سالم و صحيح و هماهنگ با سرشت و فطرت اوست  و اين مهم امكان ندارد مگر اينكه به هسته مركزي و خمير مايه اصلي نظام تربيتي ، يعني خانواده ، توجه ويژه مبذول شود .

     خانواده كه بستر رويش و گهواره پرورش تمام هويت و ساختمان وجودي انسان است اركان اصلي و سنگ بناي آن را زن و شوهر تشكيل مي دهند كه هر يك لباس آسايش و آرامش همديگر هستند و به تعبير رسا و گوياي صحيفه هميشه نوراني قرآن ، مايه مودت و رحمت يكديگرند .

      در سايه اين لطف بيكران الهي و ايجاد اين لطف و انس و عشق است كه شاهد رويش
غنچه ها و دسته گلهاي هميشه سبز و با طراوت و شاداب زندگي خواهيم بود .

     آن آرامش و سكينه حاصل نمي شود مگر اينكه فضاي حاكم و روابط زوجين عشق و رحمت و مودت باشد و همه آفات زندگي از سرزمين كوچك خانواده ريشه كن شده و راه را براي رويش اين گلهاي پاك فراهم و هموار كردد .

     اين مهرباني و الفت و اين انس و رحمت و رأفت همان گهواره و آغوش مهري است كه با
زمزمه هاي  حيات بخش خود ، آهنگ روح نوازش كودكاني پرورش خواهد داد كه نويد حركت و پويايي جامعه انساني و اميد فرداي روشن و نوراني است .

       دين مقدس اسلام كه خاتم همه اديان است و كتاب مقدسش كه جامع تمام مايحتاج تربيتي و هدايتي است ، برخلاف همه مكاتب مدعي تعليم و تربيت ، هسته مركزي تربيت را قبل از به وجود آمدن انسانها ( قبل از ازدواج ) مي داند و براي تربيت مراحلي قائل است كه اگر والدين بر اساس آن مراحل تنظيم شده گام وردارند ، و گام به گام همراه دستورات دقيق تربيتي آن حركت نمايند ، انسانهايي به جامعه تحويل خواهند داد كه مايه فخر و مباهات انسانيت باشند .

     اسلام عزيز ابزارها ، و شيوه هاي بسيار زيبايي براي مسئله مهم تربيت پيشنهاد مي كند كه امروزه با آخرين دستاوردهاي نوين بشري در زمينه تربيت نه تنها مخالف نيست ، بلكه از يك استحكام و نورانيت خاصي برخوردار است و اين مايه بسي افتخار و خوشبختي است كه نظام ما در فضاي اسلامي شدن تنفس مي كند و مدال افتخاري است به گردن خانواده ها .

 

چکیده

ذكر و ياد خدا را راه تحقيق تربيت اسلامي

تحقيق تربيت اسلامي در سايه ارتباط با خداوند امكان پذير است محور برنامه ريزي تربيتي مي بايستي ذكر و ياد خالق يگانه باشد ذكر نور است و استمرار ذكر نورانيت مي آورد.( همه مربيان الهي در تلاش بودند تا بين بندگان و پروردگار ارتباط برقرار نمايند. و هر كس اين پيام را دريافت نمود ابتدا)

هركه نوراني شود مجذوب پروردگارمي گردد سپس طعم محبت و عشق را خواهد چشيد. و اين نهايت كمال است. آنچه كه در تربيت اسلامي براي تحقق آن بايد تلاش كنيم.

نورانيت فراگيران و ايجاد محبت و عشق پروردگار در قلوب آنها مي باشد.در اين راه هنر مديريت ما مي بايستي تحقق اين هدف باشد زيرا هر كه محبوب او خداوند گرديد از فساد و تباهي مي گريزد و خداوند او را از هر گونه انحراف و انحطاطي حفظ مي كند زيرا او بهترين هادي و رفيق است.

مفهوم تربيت :

    تربيت به معناي پرورش دادن و پروراندن است و پروراندن هر چيزي به كمال رساندن آن است و تمام قابليتها در آن شكوفا گردد .

     بنابر اين معنا ، پرورش دادن گياهان براي رسيدن به رشد مطلوب ، نوعي تربيت محسوب
 مي شود .

    تربيت انسان پرورش دادن جسم و روح او است به گونه اي كه به كمال شايسته خود برسد . به عبارت ديگر تربيت در انسان به معناي فراهم آوردن زمينه رشد و پرورش استعدادهاي دروني و قواي جسماني و رواني او براي وصول به كمال مطلوب است .

     اين كار در واقع عملي است آگاهانه با هدف رشد دادن ، ساختن ، دگرگون كردن و شكوفا نمودن استعدادهاي مادر زادي شود.

    هر مكتبي بر اساس هدفي كه طرح تربيتي مخصوصي را دنبال مي كند و بر اساس اغراض و هدفهاي خود انسان را براي وصول به آن اهداف در خدمت مي گيرند .

   از اين رو تعريف تربيت در اصطلاح هر مكتبي از ديدگاه آن مكتب نسبت به انسان است .

   مكتبهايي كه طرح تركيبي دارند به خاطر عدم شناخت ابعاد مختلف آدمي به تمام استعدادهاي او توجهي نكرده ، بلكه منكر عمق و وسعت ابعاد وجودي انسان هستند تنها مكتب اسلام است كه جنبه ها و ابعاد و استعدادهاي گوناگون انسان توجه كامل نموده است.

     تربيت در ديدگاه اسلام ايجاد زمينه رشد در جنبه هاي مختلف ، عقلي ، فكري ، اعتقادي اخلاقي ، عاطفي ، رواني ، فرهنگي ، اجتماعي و سياسي و ارائه راه درست ايديشيدن، نيكو زيستن به گونه اي كه آدمي را از مرحله حيوانيت به مرتبه كامل انساني برساند، مي باشد.[1]

به بيان ديگر تربيت ، به معناي فراهم آوردن زمينه فكري براي به فعليت رساندن قوا و استعدادهاي آدمي و تعديل غرايض در جهت رساندن انسان به هدف نهايي خود كه مقام قرب خداوند و خليفه الهي است مي باشد.

     نظرات تربيتي اسلام محدود به رفتار شخصي انسان در زندگي نيست بلكه جميع مسائل فردي و اجتماعي را بر اساس فطرت و ارزشهاي واقعي انسان مد نظر دارد و براي تمام ابعاد پيچيده او كه روان شناسان غرب به جهت عدم آگاهي به حقيقت انسان از آن تفره رفته در چهار چوب فرامين الهي طرح و برنامه عملي دارد و تنها به فرضيه و تئوري قناعت نكرده بلكه با ارائه الگو او را در راه كمال و تعالي خود ياري كرده ، راه او را هموار و تسهيل مي نمايد .

    اما در روانشناسي تربيتي غرب تنها بر پايه رفتار انسان و بر اساس تجربه كند و كاو مي شود .

    روانشناسان غربي رفتار انسان را از دوره جنيني برسي و ريشه آن را با متدد هاي تجربي و عملي تحقيق كرده و تئوري هاي خود را در آزمايشگاههاي رواني مورد تحقيق و آزمايش قرار ميدهند .

     ولي نتيجه اكثر آزمايشها با شخصيت حقيقي انسان سازگار نيست زيرا شخصيت والاي انسان در محيط تحقيقاتي روانشناسي و تربيتي غرب تنذل كرده و به جهت تلقي نادرست آنان از انسان به عنوان حيواني تكامل يافته ، شرافت آدمي و ارزشهاي متعالي او ناديده گرفته مي شود.

 

تربيت و شناخت

پي گيري و دنبال كردن هر هدفي بر دو ركن اساسي استوار است :آگاهي و اطمينان از وجود آن،و ديگري ، امكان دسترسي و باور آن .البته اين مساله در امور مادي محسوس تر است .

مثلا براي استخراج يك گنج نهفته و پنهان دو چيز لازم وضروري است :اول اينكه بايد خارجا گنجي وجود داشته و انسان ازوجود آن آگاه و مطمئن باشد .

دوم ، دسترسي به آن را در حيطه قدرت خويش دانسته ، تحصيل آن را بور نموده و براي خود امكان پذير بداند .

اين مطلب عينا در مورد احياء استعدادهاي دروني و تربيت انسان قابل انطباق است .كسي كه از وجود چنين استعدادهاي سرشار خدادادي در نفس و جان خود و فرزند خويش آگاه نيست و به اين ارزش واقعي واقف نگشته  و از ذخاير و سرمايه هاي نهاني نهفته در خود و فرزندش خبر نداشته باشد ، هرگز براي احياء آن استعدادهاي پنهان و تربيت نفس خويش يا فرزندش كمر همت نبسته و سختي هاي  آن را متحمل نشده و قيام نخواهد كرد .

همچنين كسي كه خود را از تربيت خويش و احياء توان و سرمايه هاي عظيم بالقوه الهي نهفته درخود– عاجز مي پندارد و هرگز قدمي در راه اين امرخطير برنخواهد داشت .

از اين روست كه مربيان آگاه و اساتيد بزرگ اخلاق ، قبل از هرگونه اقدامي جهت تربيت افراد ،آنان را از ارزش بزرگ انسان و سرمايه هاي بسيار ارزشمند انساني واقف و آگاه نموده ،مشعل توكل و اميد را در نفس پيروان خويش  شعله ور مي سازند.

رها كردن نيروها و استعدادهاي دروني و معطل گذاردن آنها ، و عدم تلاش و كوشش درراه باوركردن آنها–كه به منزله خاموش نمودن چراغ سعادت وحركت درجهت سقوط در ورطه رذائل اخلاقي است – و نيز بسياري ازانحرافات و گرايش هاي باطل و مبتلا شدن به انواع هلاكت ها و آلودگي در واقع از عدم[2] شناخت ارزش واقعي انسان سرچشمه مي گيرد . و از همين جا به ريشه طفره رفتن و شانه خالي كردن بسياري از افراد – از زير بار مسئوليت بزرگ تربيت نفس و تهذيب اخلاق خود – پي مي بريم . چه آنكه عاقلي تن به نابودي اشياي قيمتي خود نملي دهد ، چون ارزش آن را مي داند .

مولاي تربيت يافتگان مكتب ادب و اخلاق چنين مي فرمايند :

(( من لم يعرف نفسه بعدعن سبيل النجاه و خبط في الضلال و الجهالات .1

هركه نفس خويش را نشناسد(و به ارزش والاي آن پي نبرد ) از راه سعادت و رستگاري دور افتاده و به بي راهه گمراهي و ناداني فرو خوده افتاده .

و نيز فرموده اند :

(( من عرف شرف معناه صانه عن دناه شهوته وزور مناه )) 1

كسي كه گوهر انساني و شرافت باطني خود را بشناسند ،خويشتن را از پستي شهوات و آرزوهاي باطلش محفوظ خواهد داشت .

تربيت براي همه 869*

اسلام جميع افراد بشر- با وجود انواع ويژگي ها و خصايص وراثتي و با هرگونه سرشت وطبيعت وخلق و خوي ، و رشد يافته در هر محيط و شرايطي - خداپرستي و فراگيري سجاياي اخلاقي و روش هاي پاك عملي قرار ميدهد ،تا با آموزش و پرورش متناسب با برنامه هاي مقدس الهي به حيات انساني زنده گرديده و ذخاير مقدسي كه در باطن او به وديعت گذاشته شده، از قوه به فعليت در آيد .

پيشتر يادآور شديم كه اگر همه وراثت ها قطعي و غير قابل تغيير بود ، وتمام صفات ناپسند و خلقيات والدين درسرنوشت اولاد تاثيري حتمي و غير قابل تغيير داشت، قيام انبياء الهي و تعاليم اديان آسماني و كوشش مصلحان و آموزگاران تعليم  و تربيت بي فايده و لغو مي بود.[3]

 

آغاز تربيت

اگرچه تربيت به ظاهر از بدو تولد آغاز مي شود، ولي با در نظر داشتن تاثير جنبه هاي وراثتي در تربيت، زمينه آن سال ها قبل از تولد فرزند ، و در واقع به هنگام انتخاب همسر فراهم مي گردد .

از اين رو شارع مقدس در مورد انتخاب همسري شايسته عنايتي خاص مبذول فرموده كه ان شاء الله اين بحث را تفصيلا در آينده مطرح خواهيم كرد.

تربيت در سنين اوليه زندگي نيز داراي ارزش و اهميت خاصي است ، زيرا علاوه براينكه كودكان نوعا دراين دوران پيوسته با پدر و مادر مانوس هستند،روحيه تاثير پذيري در آنها نيز بيشتر مي باشد .

از اين رو پيش ازآنكه دشمنان وگمراهان وبدخواهان فرزندان ما را با بدآموزي و برنامه هاي سوء خودگمراه نمايند،بايد ازهمان اوان كودكي مراقب آنها بوده ، در تربيت آنان كوشا باشيم.

فرزندي كه درخردسالي تربيت نشود، امكان اصلاح و تربيت او درآينده اندك و تاثير گذاري بر او دشوار مي شود .

بنابراين ،سهل انگاري در امر تربيت در اين سال ها زيان فراواني را به همراه خواهد داش .هرگز نبايد امر تربيت فرزندان را به حساب اينكه هنوز خردسال هستند ونمي فهمند به تاخير انداخت ، زيرا روح پذيرش از آغاز تولد در آنها پديد مي آيد .

 

تربيت مداوم

جهان هستي مجموعه اي است از موجودات و مخلوقات ، از جماد و نبات و حيوان و انسان و دريائي است از شور و جاذبه و حركت و عشق و محبت و هرگز آني از اين تكاپو و جنب و جوش دائمي باز نمي ايستد.[4]

توقف درعالم وجود به مثابه مقابله با سير تكاملي عامل خلقت .و برابر با نابودي و درهم كوبيده شدن همه نيروها و استعدادهاي و قابليت هاي انساني دراين جهان پرتلاطم است.

و تعليم و تربيت به معناي حركت در جهت تعالي و همسويي با سير تكاملي همه موجودات عالم هستي است .

از نظر اسلام ، از آنجا كه تعليم و تربيت ، امري است هم جهت و منطبق با فطرت انساني  ،و عملي است همگام با حركت عمومي جهان خلقت ، اين وظيفه بزرگ همواره در طول حيات دامنگير هر انساني است و آدمي در تمام مراحل زندگي و دوران عمر موظف است كه در جهت شكوفائي استعدادهاي خود گام بردارد .

به حكم عقل نيز مادامي كه انسان از محيط خود تاثير پذير است و اجزاي بدن او از هم گسسته نشده، و بين فرد و جامعه ارتباط برقرار است ، بايد تربيت ادامه يابد و آدمي نمي تواند .در هيچ مرحله اي خود را از آن بي نياز بپندارد . مشاهده تحت تاثير قرار گرفتن افراد بزرگسال و سالخورده از عوامل محيطي و. رنگ گرفتن آنان از ديگران دليل روشني است بر لزوم استمرار تربيت در تمام دوران حيات .

مسئوليت و تعهد دائمي افراد نسبت به يكديگر و در زمينه بهسازي محيط زندگي ،عموميت تحصيل دانش و فرهنگ در تمام سنين ، وظيفه امر به معروف و نهي از منكر در تمام دوران زندگي ، همه حاكي از لزوم تربيت به عنوان يك مسئوليت هميشگي است.[5]

منشاء سعادت و شقاوت : وظايف مسئوليتهايي الهي پدران و مادر در تربيت فرزند يكسان است –اعمال، اخلاقيات وگفتار و كردار و پندار پدران و مادران ، منشاخوشبختي وسعادت ويا بدبختي وشقاوت فرزندان آنان خواهدبود. همانگونه كه به اراده خالق و توانا ساختمان بدني هر فرزندي از مجموع دو سلول تناسلي والدين او بوجود مي آيد شخصيت و روحيات او نيز نتيجه رفتار والدين اوست حكيمان گفته اند.((از كوزه برون همان تراود كه در اوست اين معناي جمله اميرالمومنان امام علي (ع) است. كل اناء يتفنخ بمافيه .زين العابدين و سيد الساجدين امام علي بن حسين (ع) در رساله حقوق برخي از وظايف پدران را بر مي شمارد: و اما حق فرزندت بر تو اين است كه بداني او از توبه وجود آمده است و او را از خودت بداني و بداني كه سرنوشت خوب و بدش در آينده به دست تو مي باشد و تو در قبال وظايف خود مسئول هستي كه او را خوب تربيت كني و به پروردگار عزيز و بزرگ و مومن و آشنايش نمايي و او را در راه اطاعت خداوند كمك كني و بداني كه نيكي به او پاداش خواهي داشت و در بدي به او جريمه و تنبيه خواهي شد.

 

تجلي صفات والدين:

مادران بايد مقام و مسئوليت و عضويت خود را نشناسند و بدانند كه سعادت و شقاوت نوزادان رابطه مستقيم با سلول و رحم و زمان آبستني نحوه غذا خوردن و آشاميدن و رفتار و كردار و حتي افكار آنان دارد قال رسول الله التقي من شقي في بطن امه و السعيدمن تسعه في بطن امه اين حديث با عبارتهاي مختلف در اكثر كتب آمده و حتي بعضي از بزرگان را دچار حيرت و سرگرداني نموده است .البته با الهام از آيات الهي در روايات معصومين (ع) سرگرداني و حيرتي برقرارنخواهد ماند.

براي جلوگيري وجود فرزندان بيچاره و بدبخت و فاسد مادر براي رعايت وراثتهاي نامطلوب  ازجنون وحماقت وانحراف اسلام عزيز در تمام مراحل فرمانهايي داده است مادري كه در خانواده اي كينه توز خشمناك برآشفته و برافروخته وبدخواه و بدبين حسود و خيانتگر و بد پيله و ... . پرورش يافته فرزنداني با[6] همين صفات بد از او به عمل خواهد آمد و در دامن مادري صالح و پاكدل و با تقوا و خوش بين و شجاع و سخي ومهربان و باوفا و با صفا و خيرخواه طبعا فرزنداني با همين روحيات و اخلاقيت و در نتيجه، خوشبخت سعادتمند پرورش خواهد يافت . پيامبر اكرم (ص) فرموده است. انظر في اي شيء تضع ولدك فان العرق دساس بدانيد نطفه خود را در چه محل مستفر مي نمايند.تا اين كه فرزندان شما وارث صفات بد خانوادگي مادرشان نشوند . 

اسلام درباره خوردن و خوابيدن و فكر كردن مادران آبستن  نيز سفارش بسيار فرموده است .

 

تربيت اطفال از ديدگاه اين سينا

- ابوعلي سينا ، دانشمند برجسته ايراني نكات نغزي درباره تربيت فرزند نوشته است كه به برخي از آن نكات اشاره مي كنيم  بر والدين واجب است كه به تربيت واخلاق متعادل و طبيعي كودكان توجهات خاصي داشته باشند آنان بايد دقت كنند كه خشم يا ترس بسيار نگراني هاي زيان آور و يا بد خواهي و.... عارض طفل نشود.

والدين بايد بدانند كودك به چه چيزي اشتها دارد و از چه چيزهايي بدش مي آيد و با مراقب والدين كودك خوش اخلاقي عادت مي كند. و خوب بودن اخلاق عادت و ملكه او مي شود و نيز از لحاظ بدتي و جسماني سالم مي ماند. اخلاق بد سرچشمه اقسام ناراحتيهاي بدني و مزاجي است لذا هر عادت بد در طفل پيدا شود علتش بدي مزاج يكي از اعضاء است مثلا خشم موجب تب و گرمي و اندوه سبب خشكي حتمي است. براي حفظ تعادل و بسط اخلاقيات خوب در اطفال بايد به سلامتي جسم و جانشان با هم و يكي رسيدگي كرد و همين كه طفل به شش سالگي بايد او را به تدريج براي درس خواندن و آموزگار ديدن آماده كنند.[7]

 

وظيفه ها و تعهدها

 : اسلام براي تربيت فرزندان ،وظايف مهمي به عهده پدر و مادر در اطرافيان و معلمان و متصديان امور تربيتي گذاشته است .يكي از حقوق فرزندان بر والدين غير از انتخاب نام نيكو و ياد دان قرآن و نوشتن تربيت درست است . امير مومنان (ع) فرمود : بهترين و ميراثي كه پدران مي توانند به فرزندان خود بدهند ادب و تربيت صحيح است. هر نوزادي با فطرت ديني متولد مي شود و پدر و مادر نبايد او را منحرف نمايند . زيرا پيامبر بر خاتم فرمود. هر نوزادي با فطرت مذهبي به دنيا مي آمد و پدر و مادرانند كه او را به آيين يهوديت و نصرانيت مي كشانند .از همان دوران طفوليت بايد فرزندان را به روش ديني و بر اساس علوم ديني تربيت و تعليم كرد . والدين بايد دقت كنندكه شخصيت اطفال رعايت گردد و اگر به مقتضاي سنين طفوليت ، اشتباهي داشته باشند نبايد در حضور همگان تذكر داده شود يادآوري نيز بايد فوري باشد . زيرا اگر تاخير داشته باشد.نتيجه مطلوب نمي دهد تذكر بايد في المجلس و فوري و در تنهايي و يا با اشاره و كنايه انجام شود .

تا ديگران متوجه نشوند وگرنه شخصيت دقيق و ظريف و رقيق اطفال جريحه دار مي گردد و به جاي تربيت صحيح ، نتيجه نامطلوب و غلط حاصل خواهد شد.[8]

 

ايجاد عشق در كودك

حضرت مجتبي (ع) روزي فرزندان خود و فرزندان برادر خود را دعوت كرده و به آنان فرمود همه شما كودكان اجتماع امروز هستيد و اميد مي رود كه بزرگان اجتماع فردا باشيد ، دانش بياموزيد و در كسب علم كوشش كنيد . و هر كدام كه حافظه قوي نداريد و نمي توانيد در مجلس درس مطالب استد را ضبط كنيد آنها را بنويسيد و نوشته ها را در منزل نگاهداري نماييد. در موقع لزوم مراجعه كنيد. در اين حديث امام مجتبي (ع) براي اينكه عشق به تحصيل را در فرزندان و برادر زادگان خود ايجاد نمايد و آنانرا با دلگرمي و نشاط كسب علم وادار كند از سرمايه فطري جهت ذات و ترقي خواهي آنان استفاده نموده و بدون توسل ترساندن و شلاق و مجازات به آنها فهماند كه درس خواندن امروز راه وصول به عز و بزرگي فرد است . روشي كه در اين حديث بكار رفته در جهان امروز بهترين ارزنده ترين سبك در اساس تعليم و تربيت است. يكي از اساسترين شروط تعالي و تكامل براي كودكان و بزرگسالان آزادي محيط زندگيست در شرايط زورگويي و تجاوز در محيط كسب به استبداد و خفقان در جاييكه باشي به جاي اميد و ظلم بجاي عدل ،خودسري به جاي قانون و ترس به جاي آرامش خاطر بر مردم حاكم باشد . قطعا اميد تعالي و تكامل حقيقي درآنجا وجود ندارد.

 

 پرورش در محيط مساعد:

خانواده كانون پرورش كودك است ومملكت محيط پرورش بزرگسالان . بدون ترديد شرط اول پرورش  صحيح و احياء استعدادهاي مختلف محيط مناسب و شرايط مساعد است .هرخانواده اي كه قادر نيست برنامه تربيتي حضرت مجتبي (ع) را در مورد فرزندان خود اعمال نمايد. و هر پدري نمي تواند با آن[9] زبان كه امام مجتبي (ع) بيان فرموده اند با كودكان خود سخن بگويد. اين طرز گفتار شايسته خاندانيست كه اساس آن بر پايه فضيليت و آزادگي استوار باشد.[10]

 

چند اصل مهم دربارة تربيت

اصل اول:

توجه به حس عزت طلبي فرزند

اولين و مهمترين نياز روحي و رواني هر انسان عزت و كرامت نفس است كه امري فطري است .

پدران و مادران و مربيان بايد به گونه اي با كودكان رفتار كنند كه اين فطرتكه خداوند متعال در وجود انسان قرار داده است احياء و فرزند به عزت نفس دسترسي پيدا كند .

براي اينكه فرزندانمان را به عزت و كرامت برسانيم بايد خط عزت را بيابيم تا ازاين رهگذر راه رسيدن به رشد و كمال را براي آنها تسهيل نماييم .

ارضاء اين نياز فطري موجب احساس خوشايندي از توانايي ها و احساس لياقت در فرد مي گردد وزمينه شكوفايي استعدادها و رشد شخصيت را فراهم مي آورد .

رسالت تعليم و تربيت در جامعه نيز چيزي جز احياء و تقويت عزت  كرامت نفس انسانها نبوده ونيست چنانكه پيامبر بزرگوار اسلام (ص) فرموده اند :

((اني بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ))

اصل بعثت پيامبران براي احياء كرامت و شخصيت انسان ها بوده است . پيامبران مبعوث شدند تا انسان با كرامت و كريم بسازند و انسان كريم و با  كرامت انساني است كه عزف نفس دارد و از صفات زشت و پست گريزان است .

خداوند در قرآن كريم مي فرمايند :

((ان كان يريد العزه فلله العزه جميعا )) (فاطر 10)[11]

انسان هايي كه خواهان عزت هستند بدانند تمامي عزت از آن خداست .اين بدان معنا است كه انسان اگر بدنبال عزت و كرامت و شخصيت و آبرو و بزرگي و بزرگواري مي گردد بايد دل به خدا ببند و از ديگر چيزها روي گردان شود تنها راه رسيدن به عزت و كرامت اين است كه انسان به منبع و سرچشمه و تمام و كمال عزت گره بخورد و غير از اين راهي نيست دنبال همين آيه اضافه مي كند كه:

((ايبتغون عندهم العزه ))

آيا عزت را نزد پول و مقام و .... مي جوئيد ؟

بسيار در اشتباهند زيرا (( فان العزه الله جمعيا )) .

عزت همه اش در خا جمع است .

پس اگر طالب عزت هستيد بايد خدايي و خداگونه شويد .

براي اينكه فرزند به كرامت و عزت واقعي برسد بايد دست او را گرفت و در دست خدا قرار داد ، بايد دل و تمام وجود او را به خدا گره زد و گام اول در اين امر نماز است بچه ها را بايد با نماز آشنا كرد و او را نماز خوان كرد ، بايد او را متقي و پاكدامن و درستكار و صادق تربيت كرد. بايد به او اخلاق خوب ، صله رحم ، احترام به ديگران و ... را ياد داد و.....

 

اصل دوم

آموزش نماز

چرا نماز ؟زيرا ((لا بذكر الله تطمئن القلوب ))

دل آرام گيرد به ياد خداي[12]

نماز همان چيزي است كه امروز گمشده جامعه بشري است، اينهمه اضطراب ،دلهره ، تشويش و سرگرداني ،جنگ و درگيري و...... همه و هم بخاطر اين است كه بشر راه رسيد به آرامش را نيافته است و تا با نماز آشتي برقرار نشود، تا انسان ها به نماز متوسل نشوند ، تا طعم خوشايند ،ناب و دوست داشتني و آرامش بخش نماز را بشر نچشد به آرامش دست نخواهد يافت نماز همان گمشده انسان امروز است و اي كاش .....

حضرت علي (ع) فرمودند :

علمو صبيانكم الصلاه

نماز را به فرزندانتان بياموزيد .

اين تكليف پدر و مادر است كه به فرزندش نماز بياموزد و او را امر به نماز كنداما نه اينكه با ترشروئي و داد و بيداد و تحقيرو.. فرزند را به نماز وا دارد ، نماز بايد براي كودك خوشايند و دوست داشتني و آرام بخش باشد. مبادا در هنگامي كه بچه اي سستي را يافت آيا ما در اين رابطه بد عمل كرده ايم ؟ آيا به او بي توجهي نموده ايم؟يا او را در صف نماز جماعت مورد لطف قرار نداده ايم؟و يا ......

شايد هم در دوره هائي از رشد قرار دارد كه سستي و بي حالي مقتضاي طبيعت اين سن است مثلا در دوران نوجواني سستي و تنبلي و به بيرون آمدن ازرختخواب چيزي كاملا طبيعي است وازطرفي فرزند فرمان پذير نيز نيست، در اين دوره  سني بايد بجاي امر از طرق سوال ،استدلال و.... وارد شد .

بزرگي مي گفت وقتي مي خواهم صبح نوجوانم را براي نماز از خواب بيدار كنم آرام آرام مي روم و ملحفه يا پتويا چيزي را كه روي اوست كنار مي كشم تا چشمانش را باز كند ، آن  موقع سلام مي كنم و مي پرسم ، پدرجان مي خواهي نماز بخواني ؟

او مي گويد بله مي خواهم ،بعد مي گويم دستت را بده ، دست او را مي گيرم و او را كمك مي كنم تا از رختخواب بيرون بيايد، نرمش به دست هاي او مي دهم و مي گويم التماس دعا.[13]

پس بلند شو نماز بخوان ، دستوري برخورد كردن ، اينجا نتيجه بخش نيست .

البته بايد كودك را از دوران خردسالي با نماز آشنا و به آن ترغيب نمود پيامبر (ص) فرمودند :

مروا صبيانكم بالصلوه اذا بلغو سبعا

فرزندان خود را هنگامي كه به هفت سالگي رسيدند( براي تمرين ) امر به نماز كنيد .

و در قرآن كريم مي خوانيم :

ومن اعرض عن ذكري فان له معيشتنا ضنكا

كسيكه از ذكر و ياد من (خدا) روي گرداند پس به درستيكه زندگي براي او تنگ (تلخ) مي گردد. اين تنگي زندگي مي تواند بد خلقي و خستگي روحي باشد،مي تواند بهم ريختن كانون خانواده باشد ، مي تواند اضطراب باشد عمي تواند نگراني هاي بي جا دنيوي باشد ، مي تواند غصه هاي گذشته باشد ، مي تواند ترس از آينده باشد و.......

 

اصل سوم

آموزش زندگي و علوم مورد نياز

قال علي (ع) التعلم في الصغر كاالنقش علي الحجر.

يادگيري در دوران خردسالي همچون نقش بر روي سنگ پايدار خواهد ماند .

اين آموزش همه جانبه است والدين بايد كودك را با خوردن غذا ،طرز پوشيدن لباس، رعايت بهداشت فردي و اجتماعي ، احترام كردن به ديگران ، شيوه هاي ارتباط با دوستان همسال ، شيوه هاي مطالعه و آنچه را كه نياز امروز و فرداي آنها است آشنا نموده و به او آموزش دهند آنچه فرزند در كودكي مي آموزد چراغ راه او در بزرگسالي است، فرزند در دوران خردسالي بسان دوربيني است كه از آنچه مي بيند و[14] مي‌شنود، آنچه اطراف او اتفقا مي افتد را با تيزبيني كامل و دقيق فيلمبرداري مي كند و اين فيلم را در دوران بزرگسالي به نمايش مي گذارد پدر و مادر بايد به شدت مراقب گفتار ، كردار و رفتار خود باشند همه گفته ها و اعمال والدين الگو براي فرزند است و از اين گفتار و اعمال آموزش مي بيند .

وظيفه والدين اين است كه به فرزندشان آنچه را نيازمند است آموزش دهند و به فرزند بياموزند تا توانايي ها و استعدادهاي خود را در انجام امور مربوط به خود به محك آزمايش بگذارد تا خود طعم شكست و پيروزي را بچشد لكن براي بيرون آمدن از مشكلات بايد به او آموزش بدهند براي آموزش فرزند علاوه بر آموزش هاي مستقيم بايد از روشها و ابزارهاي غير مستقيم استفاده شود در اين راستا بايد براي كودك كتاب هاي خوب و مفيد تهيه و برايش خوانده شود و يا اينكه در دسترس او قرار داده شود تا خودش آ‹ را مطالعه كند و به رشد دست يابد .

به چند حديث شريف در اين رابطه توجه فرماييد:

1- قال علي (ع) من لم يتعلم في الصغر لم يتقدم في الكبر

كسيكه در كودكي به كسب علم و دانش نپردازد در بزرگسالي تقدم اجتماعي نخواهد داشت .

پس والدين بايد براي اينكه فرزندشان در دوران بزرگسالي تقدم اجتماعي داشته باشند و در جامعه از جايگاه بالا و والايي براي خدمت كردن به ديگران برخوردار گردند فرزندان خود را در كسب علم و دانش كمك و ياري نمايند و امر آموزش آنها را جدي بگيرند .

عن موسي بن جعفر (ع) من تعلم في شبابه كان بمنزله الرسم في الحجر.

آموخته هاي دوران جواني مانند نقشي كه بر سنگ حجاري شده باشد ، ثابت و پايدار مي ماند.

قال اميرالمومنين (ع) انما قلب الحدث كاالارض الحاليه ماابقي فيها من شي ء قبلته .

دل نوجوان مانند زمين آماده اي است كه از هر سبزه و گياه خالي باشد ، هر بذري كه در آن افشانده شود مي پذيرد و در آغوزش خود به خوبي مي پرورد .

قال رسول الله (ع) عليك بالاحداث فانهم اسرع الي كل خير.[15]

توجه تبليغي خود را به نسل جوان معطوف دار و نيروي خويش را در راه هدايت آنان به كار انداز زيراجوان زودتر حق را مي پذيرد و سريعتر به هر خير و صلاحي مي گرايد .

براي آموزش و هدايت فرزند به حق وخير وصلاح بهترين دوران ، دوره جواني است زيرا در اين دوره به رشد عقلي رسيده و قوه و توانايي تميز و جدا ساختن حق و باطل را دارد و با استدلال و دليل مي توا صلاح و مصلحت و خير و حق را به او فهماند و آموزش داد .اين بهترين و آخرين فرصت براي پدران و مادران در امر آموزش و تربيت فرزند است و پس از اين مرحله كار آموزش ،آموختن ، تعليم دادن و تربيت كردن به شدت مشكل خواهد بود .

 

اصل چهارم

اندرز و نصيحت

قال علي (ع) فاني لم الك نصيحه و انك لنت تبلغ في النظر لنفسك و ان اجتهدت مبلغ  نظري لك ( نهج البلاغه نام )

فرزند عزيزم من هيچوقت در انجام وظيفه نصيحت نسبت به تو ، كوتاهي نكردم و در اندرز گفتنت مسامحه ننمودم ، فرزند عزيزم ، تو همواره در فكر تامين خير و سعادت خود هستي و من نيز روي مهر  پدري در انديشه نيكبختي و رستگاري تو هستم ولي مطمئن باش كه تو هر قدري در راه خير و صلاح خود مجاهده كني افكارت به پايه انديشه هاي بدر آزموده ات نخواهد رسيد.[16]

 

راهكارهاي تربيتي اسلام

راهكار اول – هماهنگي پدرو مادر در كانون خانواده

هماهنگي دركانون خانواده بين والدين حرف اول را در تبيت مي زند .درمسائل تربيتي مي زند. در مسائل تربيتي مي بايست اول خود هماهنگ بوده ، تا بتواند اثر گذار باشند.

نبايد پدر كاري را خوب و مادر آن را بد بداند، پدر تنبيه كند و مادر دلسوزي و محبت ، ما مادر بگويد برو، پدر بگويد نرو و... كودك دچار سر درگمي و دودلي و كينه و خشم مي شود و نفرت پيدا خواهد كرد .بچه كاملا دو شخصيتي شده واين نقطه ضعف به عنوان حربه اي براي منافع خود استفاده مي كند و سهل انگار و بي توجه بار خواهد آمد .

اين آفت تربيتي در اكثر خانواده ها متاسفانه به چشم مي خورد و باعث فروپاشي نظام تربيتي خانواده است .كودك با اين حربه هميشه رافراري مي يابد تا بر كارهاي زشت خود سرپوش گذارد .جرم و فساد و بدي در نظر اين افراد مساوي با خوبي است .

راهكار دوم – تربيت از راه عمل

امامان معصوم ما (ع) هميشه تاكيد داشتند كه از راه عمل بچه ها و مردم را هدايت كنيد كه تاثيرات بيشتر و شگرفي دارد . و واقعا هم اينگونه است ، برخي از پدر و مادرها بسيار حرف هاي خوب و زيبايي مي زنند، اما خود عملا چيز ديگر رفتار مي كنند.كرداري برخلاف گفتارو پندار خويش دارند . اگر حرفهايي كه والدين مي گويند، عملا در جان كودك بنشانندو اين هماهنگي بين رفتار و گفتار را ايجاد كنند براي كودكان خويش ثابت خواهند كرد كه صداقت دارند و خالصانه سخن مي گويند ، اگر غير از اين باشد او را به دروغگويي بي بديل تبديل خواهد كرد .آن بزرگ هم گفته است:[17]

(( دو صد گفته چون نيم كردار نيست ))

امام صادق (ع) فرموده اند :

كونوا دعاه الناس بغير السنتكم.

((مردم را به غير زبانتان به خوبي ها دعوت كنيد .))1

روانشناسان مي گويند : اگر پدر و مادر از يك حادثه اي ، يا از يك حيواني ترسيد، نبايد حالت ترسيدن او را كودك بفهمد، بايد طوري وانمود كند كه نترسيده ، زيرا اين حالات رواني خيلي زود در كودك اثر مي  گذارد.2

راستي و راستگويي زير بناي شناخت واقعيت و زندگي واقع بينانه است .از اين رو به فرزندان خود جز راست نگوييم هرچند كه هر راست را نيز نشايد گفت .راستگويي كليدي فعل اخلاقي است . ³

امام صادق (ع) فرمودند :

من صدق لسانه زكي عمله .⁴ 

((هركه راستگو باشد عملش منزه خواهد شد ))

حضرت علي(ع) فرمود :

لسان الحال اصدق من لسان المقال.

(( زبان رفتار صادق تر از زبان گفتار است.))⁵

و در جايي ديگر فرمودند:¨

الصدق اقوي دعائم الدين.

((راستگويي قويترين پايه هاي دين است.))1

الصدق راس الدين .

اين ها همه نشانگر اهميت و ضرورت راستي و راستگويي است . از راه تقليد عملي به راستگويي و... مي توانيم هسته ي مركزي در شخصيت كودك و نوجوان را كه همانا((وجدان )) است شكل دهيم .

وجدان قوي ، يك سيستم كنترل رفتار اخلاقي است كه كاملا اعمال او را ارزيابي و كنترل خواهد كرد .

اريكسون (روانشناس آلمان ) معتقد است وجدان در درون كودك بخشي را به وجود مي آورد كه پيوسته به عنوان نداي دروني ، عهده دار و مراقبت از خود ، هدايت خود ، و تنبيه خود است . او مي گويد در شكل گيري و وجداني كه كنترل اعمال انسان را بر عهده دارد قواعد بيروني نفشي تعيين كننده دارند . قواعد بيروني از طريق اطرافيان و با نظامي هماهنگ و مستمر به وجود مي آيد.اگر قاعده اي به طور منظم و مستمر به كودك ارائه شود، و گاه ضد آن ارائه شود ناهماهنگي دروني ايجاد  مي شود.اگر مربي بنا به مصالحي راست، و بنا به مصالحي دروغ بگويد. كودك نمي تواند راستگويي را دروني نمايد و جزو وجودان خويش قرار دهد .2

روانشناسان مي گويند : اگر رفتاري در كودك دروني شد وقتي كودك خلاف آن را انجام داد دچار احساس گناه مي شود، اين احساس خود تنبيه گر اوست و موجب كنترل او شده و از تكرار آن خلاف جلوگيري مي كند .(احساس گناه دراينجا خود يك عنصر تربيتي است .)

قاعده راستگويي مستلزم اين نيست كه همه چيز را بايد گفت.¨

برخي ازمطالب را نبايد بيان كردهرچندجزراست هم چيزي نبايد گفت :حضرت علي (ع) مي فرمايد:

لاتك صادقا حتي تكتم بعض ما تعلم.[18]

(( نمي توان راستگو باشي ، مگر اينكه برخي از آنچه مي داني را كتمان كني.))

كتمان كردن هم برخي موارد خود هنري است كه لازم است.كسي كه هنر كتمان را بداند از دروغ گفتن بي نياز  مي شود .اگر كودك سوالي مي پرسد و جواب به مصلحت نيست نبايد گفته شود مگر بخشي را كه مضر به حال او نيست .

 

راهكار سوم – احساس كرامت 

مهمترين راهكار و ابزاري كه مي تواند انسان را مسئوليت پذير و متعهد نمايد ، احساس كرامت نفس است . خداوند در قرآن كريم مي فرمايد :

ولقد كرمنا بني آدم و...

ما به انسان ها كرامت بخشيديم و آنان را تكريم كرديم و برهمه چيز برتري داديم.اين اصل پشتوانه روحي و اخلاق آدمي نيز هست.

كرامت نفس از يك سو بر عقل و انديشه انساني استوار است و از سوي ديگر بر تربيت تكيه مي كند. نبايد براي ارزيابي فرزندان از ملاك نمره ، شغل و احترام اجتماعي و ديگر عوامل خارجي بهره برد.

وقتي به فرزندان خود مي گوييم درس بخوان تا كسي شوي و هويت اجتماعي پيدا كني تا خودآگاه او را به سمت ارزيابي خود با زياد تشويق كنيم ملاك ارزشي را پول قرار داده ايم و وي را به سمت ارزش يابي خود با پول مي بريم .ولي وقتي فرزندمان را براي رسيدن به ارزشهاي دروني و اخلاقي و تقوا و انديشه‌ي[19] بالاتر دعوت كنيم او را به سمت كرامت نفس و عزت نفس سوق مي دهيم .كرامت نفس پاسدار ارزش هاي انساني است ، كسي كه ارزش انساني خود را شناخت از آن پاسداري خواهد كرد، لذا ائمه (ع) بر شناخت قدر و ارزش نفس اين همه تاكيد دارند و آن را بالاترين و پرسودترين شناخت هاي مي دانند حضرت علي (ع) مي فرمايد :

(( سودمندترين معرفت شناخت نفس است .))

و در كلامي براي انسان اين جهل را كافي مي دانند كه قدر خود را نشناسد .

العالم من عرف قدره و كفي بالمره جهلا ان لا يعرف قدره .

((دانشمند كسي است كه قدر خود را بداند و دليل جهل انسان همين بس كه قدر خود را نشناسد.))[20]

(( انساني كه ارزش خود را نشناسد هلاك خواهد شد.))[21]

هركه او ارزان خرد ارزان دهد   گوهري طفلي به قرص نان دهد

انساني كه قدر خويش را نمي شناسد خود را ارزان مي فروشد بهاء گوهر وجود او به كمتر از بهشت خسارت است.كه برخي به بهاء غفلتي مي فروشند .

ارزش شناسي موجب مي گردد كه انسان تمايلات خود را به بهاي از دست دادن كرامت خويش ارضاء نكند و شناخت خود باعث كنترل رفتار خواهد شد ، لذا مي توان گفت كه اين ابزار عامل مهمي جهت تقويت اراده و روحيه انساني است و باعث شكوفايي استعدادهاست، يعني احساس كرامت نفس بستر مناسب وزمينه اي هموار براي رويش استعدادهاي آدمي است .

والدين محترم بايد به كودكان خود ارزش دهند و اين احساس را تقويت نمايند.كلام بلند و دقيق مولي علي (ع) اين راهكار مناسب را به ما گوشزد مي نمايد .

من كرمت عليه نفسه هانت عليه شهواته.[22]

(( كسي كه احساس كرامت نفس كند، اميالش را به راحتي كنترل مي نمايد و شهوات در نظر او پست خواهد بود.))

و برعكس كسي كه احساس اهانت نفس به او دست دهد ، هر شري از او ممكن است .

(( من هانت عليه نفس فلاتامن شره .))[23]

به عبارت بهتر كسي كه قلعه نشين كرامت و عزت و شرف خويش است چون پيامبر خدا (ص) براي همه احساس نزديكي به آن جايگاه را دارد.اما كسي كه در دره ذلت و خواري و خود كم بيني است،هم به گفته اند مومنان و جان هاي پاك با هم برادرند و وحدت دارند. شيرين در صورت نزديكي چون حيوانات هم ديگر را مي درند .

جان گرگان و سگان از هم جداست

                     متحد جان هاي شيران خداست

روانشناسان براي تربيت از جمله اصولي كه مطرح مي كنند اصل عزت نفس است كه در تفكر اسلامي با اصل كرامت نفس بسيار نزديك است.كه شايد بتوان گفت كه عزت نفس زير مجموعه كرامت نفس است و عزت در بستر كرامت به وجود مي آيد.احساس خود بزرگ بيني با كرامت و عزت نفس فرق مي كند . احساس خود بزرگ بيني علاوه بر اينكه ضد ارزش است حاصل مقايسه انسان باديگران است كه كارغلطي است. درحالي كه احساس كرامت، توجه انسان به ارزش انساني الهي خويشتن است .

كسي كه داراي خود بزرگ بيني است.

الف- ديگران را كوچك مي شمارد.

ب- از ديگران طلب كار است.

ج- از تمجيد و تحسين حتي به دروغ خوشش مي آيد.[24]

د- از انتقاد و اشكال مي هراست.

و- هميشه خود را تبرئه مي كند.

ولي كسي كه كرامت نفس دارد :

الف- حتي براي مخالفان خود ارزش قائل است ( ارزش الهي انساني)

ب- به ديگران كمك و ياري مي رساند.

ج- از تمجيد فرار مي كند حتي اگر راست باشد.

د- از انتقاد خيرخواهانه استقبال مي نمايد.

ه- اشكالات وشكست هاي خود را بيشتر به گردن خود مي اندازد اگر در زندگي او پيش بيايد.

 

راهكار چهارم- بازي با كودك

چون كه با كودك سرو كارت فتاد

                               پس زبان كودكي بايد گشاد

از اصول مهم تربيتي بازي كردن با كودك است .گرچه با هم سالان خود بازي مي كند و از اين لحاظ لذت و نشاط بدست مي آورد اما هيچ گاه جاي بازي با والدين را نمي گيرد.

اوج لذت و نشاط كودك زماني است كه با والدين خود بازي مي كند و اين بازي روحيه تعاون و همكاري را در او شكوفا كرده و احساس تنهايي و خود محوري او را تعديل مي نمايد. در حالات اهل بيت (ع)خصوصا رسول الله (ع) آمده است ، كه با بچه ها بازي مي كردند. آنها را مي بوسيدند ، در آغوش مي گرفتند و مي فشردند .براي آنها داستان مي گفتند.

خود حضرت فرمودند:

من كان عنده صبي فليصاب له[25] 

((كسي كه در خانه كودك دارد بايد  با بازي كودكانه او را شاد كند.))[26]

اين محيط صميمي كودك با والدين باعث رشد متعادل كودك در انواع رشد عقلي، جسمي، فردي، اجتماعي، و ... مي گردد.

و در صورت عدم فراهم كردن اين محيط، صدها مشكل براي او فراهم مي شود. از قبيل بلوغ زود رس، فساد، تباهي، روابط نامشروع و صدها بيماري ديگر، لذا در دستورات گوناگوني كه از طرف انوار مقدس اهل بيت (ع) وارد شده نكات مهم تربيتي و جود دارد كه امروزه تا حدودي به برخي از اين اسرار پي برده اند. ذيلا به برخي از مواردي كه در كلمات نوراني آن بزرگواران آمده اشاره مي كنيم:

الف: توجه به خوابگاه و محل استراحت كودكان، كه بعد از ده سالگي رختخواب بچه را جدا نمايند گر چه همجنس باشند.

پيامبر (ص) مي فرمايد:

فرقول بين اولادكم في المضاجع اذا بلغوا سبع سنين

امام باقر مي فرمايد:

يفرق بين الغمان و النساء في امضاجع اذا بلغوا عشر سنين

الصبي و الصبي و الصبيه و الصيبيه يفرق بينهم في المضاجع لعشر سنين

(بين دختر و پسر از هفت سالگي جدايي اندازيد هنگام خواب)

(بين دو دختر و دو پسر از ده سالگي جدايي اندازيد)[27]

 

راهكار پنجم – محبت

تعديل شخصيت كودك و فرزندان در الگو و فضاي سرشار از مهر و عاطفه و محبت است. محبت و عاطفه مانع به وجود آمدن عقده هاي رواني و شخصيت پنهان كودك مي گردد.

كودكي كه محبت لازم را نديده دچار:

الف: عقده هاي رواني

ب: كم خوابي، بي خوابي

ج: اضطراب، دلهره، وسواس

د: عدم اعتماد به نفس، ترس، انزواطلبي و گوشه گيري

هـ: كم رويي

و: شب اداراي

محبت و عاطفه گهواره پرورش و تعديل شخصيت واقعي كودك محسوب مي شود و سنگ بناي هويت انساني اوست. امام صادق (ع) فرمودند:

ان الله ليرحم الرجل لشده حبه لولده

خداوند بزرگ انسان را به خاطر شدن علاقه و دوستي با فرزندانش رحم مي كند، و به بهشت مي برد.

يكي از جلو هاي محبت كه تاثير فراواني در كودك و اخلاق او دارد بوسيدن اوست كه مورد سفارش قرار گرفته امام صادق (ع) از جدش رسول خدا (ع) نقل مي كند :

من قبل ولده كتب الله عزوجل له حسنه و من فرحه فرحه الله يوم القيامه.[28]

(( هركس فرزند خود را ببوسد خداوند حسنه اي براي او مي نويسد و هركس فرزند خود را شاد كند خداوند او را در روز قيامت شاد مي كند)).[29]

امام صادق (ع) مي فرمايد: بوسيدن بچه باعث بالا رفتن درجه انسان مي شود.

سفارشات زيادي در اين باب وارد شده، چرا كه بچه هاي امروز مسئولين و پدران آينده جامعه هستند و اختلال در رفتار و اخلاق آنها باعث صدمات جبران ناپذيري به اخلاق و اقتصاد جامعه مي زند.البته بايد توجه كرد كه در محبت افراط نشود كه حالت نرمي زياد باعث سهل انگاري اخلاقي ،رفتاري و ننر شدن و بي اراده گي كودك خواهد شد و در آينده از همگان توقع خدمت و احترام خواهد داشت و خود منشا خيلي از امراض مي شود.

 

راهكار ششم – عدالت

رفتار عادلانه باعث رشد و تكامل صحيح كودك خواهد شد و اعتدال شخصيت از مهمترين نتايج رفتار عادلانه است. در صورتي كه رفتاري عادلانه بين فرزندان نداشته باشيم كينه ، عقده ، خشم و بي مهري را در جان آنان ايجاد كرده ايم ، در اين باره امام صادق به نقل از جد بزرگوارش پيامبر (ص) مي فرمايند:

رحم الله من اعان ولده علي بره قال قلت  كيف يعينه علي بره قال يقبل ميسوره و يتجاوز عن معسوره ولا يخرق به .

(( خدا رحمت كن كسي را كه در نيكي و نيكوكاري فرزندش را كمك كند.))

راوي پرسيد چگونه ؟ حضرت فرمود :

1- آنچه كودك به اندازه توان انجام داد بپذيرد 

2- آنچه از توان او خارج است از او نخواهد

3- او را به گناه و طغيان وادار نسازد.[30]

4- به كودك دروغ نگويد و عمل احمقانه انجام ندهد.[31]

امام صادق (ع) فرمود : همانطور كه دوست بداريد بين شما عادلانه رفتار شود ، بين فرزندان عادلانه رفتار كنيد.[32]

البته انسان مي تواند برخي از بچه ها را به خاطر امتيازاتي كه به دست مي آورند. بيش تر دوست داشته باشد. اما بايد از ديد ديگران مخفي باشد و الاعقده حقارت ،بد بيني، كينه توزي، دشمني ، درگيري، قهرو ... دامنگير همه خوبي است براي عبرت گرفتن قرآن آن را تذكر مي دهد .

 

راهكار هفتم – پرورش روح و جسم كودك

غالبا در تمام دنيا تنها جنبه هاي مادي و جسمي را توجه زيادي دارند و بعد روحي رواني كودك را كمتر توجه مي كنند.

((فرزندان خود را اكرام كنيد و آداب نيكو به آنان ياد دهيد)).

در اسلام و قرآن سلامت روح و جسم همراه با هم آمده است لباس و غذاي خوب، همراه با اخلاق نيكو و ادب صحيح، هم ورزش و هم عبادات، و هم وزن كودك و هم ميزان اخلاق و فضائل او ، هم كام خوب و هم نام زيبا را مورد توجه قرار داده است.

پيامبر(ع) فرمودند: حق فرزند بر انسان اين است كه :

1- مادرش را احترام كنيد.

2- براي كودك نام خوب انتخاب كنيد.[33]

3- به كودك خود قرآن بياموزيد.

4- او را در پاكي و پاك دامني و پاك دلي پرورش دهيد

حق الولد علي والده اذا كان ذكرا ان ستفره امه و يستحسن اسمه و يعلمه كتاب الله و يطهره و .....[34]

لذا مكتب اسلام تمام ابعاد وجودي انسان را در نظر گرفته تا كودكان در تمام زمينه ها پرورش پيدا كنند. درسيره علمي وعملي آن حضرت وائمه معصومين(ع) نيز اين توجه به ابعاد مختلف به چشم مي خورد حضرت علي (ع) وقتي با يتيمي مي نشست نيازهاي روحي و مادي او را در نظر مي گرفت.گاهي كه عسل تقسيم مي فرمود سهم ايتام را جدا مي كرد با انگشتان خود به دهان آنان مي گذاشت، وقتي مورد اعتراض قرار مي گرفت مي فرمود:بچه هايي كه پدر دارند دو شيريني را احساس مي كنند،عسل و شيريني دست پدر را ، اما ايتام فقط شيريني عسل را مي چشند ، بايد با دست خودم به آن ها عسل دهم، تا احساس كمبود نكنند.

رايت عليا يدعو اليتامي فيطعمهم العسل حتي قال بعض اضحابه لودت اني كنت يتميا.[35]

علي(ع) را ديدم كه يتيمان را فرا مي خواند و به آنها عسل مي خوراند و آنقدر اين كار محبت آميز امام جاذبه داشت ، كه برخي از ياران امام مي گفتند اي كاش ما هم يتيم بوديم !))

 

راهكار هشتم- تمرين عادت هاي نيكو

ايجاد عادات خوب و ريشه كن كردن كارهاي بد و كنترل صفات حيواني او از راهكارهاي مهم تربيتي است مثلا :

شيرخوردن او را تنظيم كنيم، او را به تنها ماندن و تنهايي عادت بدهيم، و فاداري ايثار، بخشش را به او تعليم نمائيم، چون بهترين دوران پذيرش عادت، كودكي است.[36]

حضرت علي (ع) مي فرمايند:

الغاده طبع ثان.

((عادت براي مردم، طبيعت دوم به وجود مي آورد))[37]

فطرت كودك ايجاب مي كن كه او را با اين صفات خوب آشنا كرد و تربيت نمود. هر مولودي بر فطرت مذهبي و معرفت الهي متولد مي شود تا اين كه پدر و مادر اولا به آئين يهودي و نصراني بكشانند.[38]

كودكان بيشتر مراقبت و نظارت مي خواهند نه وادار كردن و اجبار.

با عمل صالح بايد فطرت او را تحريك كرد. انسان از نظر رواني بگونه اي است كه اگر عملي را چند بار تكرار كند و ببيند زود خو مي گيرد وعمل نمايد.

تمرين و تكرار تلفيقي از اصول اساسي رشد هستند، كه بايد همزمان اجرا شون تا تاثيرخود را نشان دهند.

ترك سرزنش و ملامت كودك از راه هاي به وجود آمدن روحيه پذيرش است كه والدين مي بايست انجام دهند.

حسنين (ع) خدمت پدر رسيدند، كه مي خواهيم كشتي بگيريم.

حضرت فرمود برويد در خط نويسي مسابقه دهيد كه شما رهبران آينده ملت هستيد.

پيامبر(ع) بارها مي فرمودندكه امام حسين (ع) و امام حسين(ع) از بهترين جوانان اهل بهشت هستند.[39]

و باز مي فرمود:[40]

هيبت و سيادت خود را به حسن(ع)  و شجاعت وجودم را به حسين (ع) دادم.[41]

با تلقين مي شود، تمام صفات نيك را در وجود كودك نشاند و صفات منفي را ريشه كن كرد.

راهكار نهم – مراقبت دائمي

ريشه يابي كردن حالات و رفتار كودك وظيفه ديگر والدين است كه بايد انجام دهند، بايد ببينند صفات زشت يا اعمال بداز كجا آمده و علت آن چيست؟ روزي پيامبر(ع) مقداري شير در ظرفي ريختند و به امام حسن (ع) دادند تا بنوشند.امام حسين (ع) بلند شده ، تا از دست برادر آن را بگيردپيامبر (ع) امام حسين (ع) را گرفتند و مانع شدند فاطمه زهرا (ع) عرض كردند يا رسول الله (ع) آيا امام حسن را بيشتر دوست داريد فرمودند: نه امام حسن (ع) زودتر تقاضا كرده بود و بچه ها بايد ياد بگيريد  كه حق تقدم را رعايت كنند.[42]

 

الف - درك دنياي زيباي كودك

روح خود را از قالب بزرگسالي در بياوريم و به جاي كودك بگذاريم و از ديد او به اطراف نگاه كنيم.

اكثر شيطنت هاي اقتضاي سن است (مثل زمان كودكي خودمان ) برخي از اين تحركات و شيطنت ها عادي است و طبيعي. اين پتانسيل و هيجاني است كه بايد تخليه شود. يكي از انديشه وران غربي مي گويد:

((انسان اگر از كودكي بازي نكن در بزرگي بچگي خواهد كرد.))

ب- بوسيدن كودك هم بايد قانونمند باشد زمان و مكان خاص دارد.زن از هفت سالگي به بعد پسر بچه بيگانه را نبوسد و مردها هم دختر بچه شش ساله را نبوسند.[43]

ج- رابطه مادر با كودك خود.

مادر بايد با كودك پسر هفت ساله در يك بسترنخوابد و با آلت جنسي كودك بازي نكن كه خطر انحراف وجود دارد.

د- كودكان بايد با اجازه وارد اطاق والدين شوند.

ه- آميزش در اطاقي كه بچه اي وجود دارد ممنوع است كه باعث كشاندن كودك در مسير زنا مي‌شود.[44]

ونكات ديگري از اين قبيل.

 

راهكار دهم- تشويق و تنبيه

مربي براي اجراي برنامه تربيتي خود نمي تواند از اين دو عنصر تربيتي استفاده نكند و بايد توجه داشت كه هر از دو عنصر تنبيه و تشويق بايد استفاده كرد. و اين نكته اي است كه نياز به آگاهي دارد. افراط يا تفريط در اين دو جزء لاينفك تربيت باعث خطرات و ناهنجاري هاي رفتاري در كودك خواهد شد كه بعضا قابل جبران هم نيست، البته اينگونه نيست كه تا اسم تشويق مي آيد همه خيال مي كنندكه مراد مسائل مادي است ،بلكه تشويق معناي عاملي دارد كه يكي از مصداق هاي آن تشويق مادي است، گرچه جايزه تقويت كننده است اما موثرترين ابزار تشويق توجه به كودك است!

توجه به عنوان اساسي ترين نياز رواني به شمار مي رود. انسان با همه نيازهاي جسماني كه دارد نيازمند توجه روحي است. اين نياز آنقدر مهم است كه كودك اگر متوجه شود كه والدين به او توجهي ندارد، دست به كارهاي به ظاهر تخريبي براي جلب توجه مي زند از جمله:[45]

1-ايجاد سروصدا

2- آزار و اذيت ديگران به ويژه خواهران

3- ريخت و پاش در خانه

4- حتي گريه كردن ظاهري

5- كارهاي زشت و بد

6- جا به جا كردن برخي لوازم خانگي و احيانا تخريب آنها و....

به اين ترتيب نياز به توجه يك نياز اساسي براي انسان است.

((كارل واجرز)) روانشناس آمريكايي نير بر اهميت اين نياز تاكيد دارد.

او معقت است ، كودك دريافت توجه مثبت را ارضاء كننده ، و عدم توجه را ناكامي مي انگارد.رفتار كودك با توجه به ميزان عشق و علاقهما به او كنترل مي شود. اگرتوجه به او مثبت باشد گرايش فطري كودك به سوي رشد و شكوفايي با مانع برخورد مي كند.اگر اين حالت زياد تكرار شود و والدين به كودك توجه ننمايند رشد كودك كاملا از نظر ذهني وعاطفي و... متوقف خواهد شد.[46]

 

توجه و تغيير رفتار

توجه مثبت به كودك خود حربه اي در دست مربي براي تغيير سيستم رفتاري كودك است و مي شود و براي از بين بردن رفتارهاي نامطلوب از آن بهره برد.

نبايد كاري كرد كه وقتي كودك كار زشت و بدي انجام داد مورد توجه قرار گيرد و سرزنش شود. وقتي كودكي در گوشه اي نشسته وتكاليف خود را به آرامي انجام مي دهد مورد توجه والدين قرار نمي‌گيرد. به اين ترتيب كودك مي آموزد كه رفتارهاي آرام و انجام تكاليف را كنار گذاشته و به شيطنت و[47]

آزار و اذيت بپردازد. اگر وقتي كودك رفتاري را انجام مي دهد يا حرف خوبي را مي گويد درست مورد توجه قرار نگيرد ،ولي وقتي حرف زشتي را مي گويد مورد توجه باش. ناخودآگاه جنبه منفي او تقويت و تثبيت مي شود.

براي اينكه به درستي از عنصر توجه بهره ببريم به اين نكات توجه كنيد:

1- از توجه كردن به عنوان تقويت كننده و پاداش استفاده كنيم.

2-رفتار درست و مطلوب را براي خود دقيقا مشخص كنيم.

3- از توجه و بي توجهي به شكل نظام دار استفاده كنيم.

4- از توجه به شكل پيوسته استفاده نكنيم، بلكه مقطعي و به شكل تاريخي از آن بهره بگيريم.

5- مقدار توجه و بي توجهي بايد متناسب با رفتار كودك تغيير كند، هرچه رفتار تازه تر باشد بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد.رفتارهايي كه مطلوب و كهنه شده كمتر توجه شود. لازم نيست علت توجه كردن و بي توجهي را به كودك گفت ، زيرا ممكن است بيش تر موجب اختلال رفتار شود.[48]

 

تنبيه

منظور از تنبيه كردن كودك كتك زدن و ضرب و شتم كودك نيست. تنبيه بدني نه تنها يك رفتار غير انساني است، هيچ گونه تغييري در رفتار هم به نحو مطلوبي ايجاد نمي كند. ممكن است موقتا كودك از ترس اينكه كتك نخورد رفتاري را انجام ندهد، اما به محض اينكه از تحت سلطه والدين خارج شد آن عمل را يا به صورت انتقام جويي يا لذت جويي  تكرار خواهد كرد. مراد از تنبيه كردن، بي توجهي، محروم[49]

سازي از سرويس دهي، سرزنش  مقطعي نه دائم ، قهر كردن مقطعي ، از روش هاي تربيتي مطلوب است كه جنبه انساني دارد.

البته بايد دانست كه همه رفتارها نبايد تشويق شوند وهمه رفتارهاي بدهم نبايد مورد تنبيه قرار گيرد. از رفتارهاي شايسته اي كه كودك در طول روز انجام مي دهد بايد تعداد كمي انتخاب شده و مورد توجه قرار گير ،خصوصا رفتارهايي كه جنبه ذهني وخلاقيت دارند و با انديشه او مرتبط اند .و رفتارهاي احساسي و عادي ،با هيچ مورد توجه نباشد، يا بسيار كم مورد توجه باشند.

و رفتارهاي بد به طور محدودتري انتخاب و مورد تنبيه قرار گيرد.

ولاتضربه واهجره ولاتطل.

(( كودك را نزنيد بلكه با او قهر نمائيد، ولي قهر را طولاني نكنيد كه بچه آسيب ببيند))

درقهر تربيتي برخي از مطالب به كودك گفته مي شود و لي در قهر كودكانه هيچ سخني با او گفته نمي شود.

 

راهكارهاي يازدهم – سلام و تحيت

سلام و تحيت از ابزارهاي تربيت ديني است  درلغت به معناي سلامت ، تحنيت ،درود ،صلح وآشتي ،تعظيم و تكريم است.

سلام يك فرهنگ پويا و حلقه ي عاطفي و اجتماعي نزد همه مسلمانان است و در تربيت كودك بين والدين وكودك،هيچ حلقه اي به زيبايي اين حلقه نيست!سلام در قرآن نقطه آغاز و پايان روابط انساني است قرآن اين رفتار را بسيار مي ستايد :

يا ايها الذين آمنو لاتدخلو بيوتا غير بيوتكم حتي تستئدنوا و تسلمو علي اهلها.[50]

((اي كساني كه ايمان آورده اند زماني كه مي خواهيد وارد خانه كسي شويد، با معرفي خود اجازه بگيريد و به هنگام ورود، بر اهل خانه سلام  كنيد اين شيوه براي شما بهتر است شايد  كه پند گيريد.1

باز مي فرمايد :اگر در منزل خود وارد شديد به خودو فرشتگان سلام نمائيد.

فاذا  دخلتم  بيوتا فسلمو علي انفسكم تحيه من عند الله مباركه طيبه.

البته آنچه مهم است اين است كه در مسائل اجتماعي از جمله سلام كردن ، اخلاق و آداب و رسوم و سلوك متقابل است و مسئوليت طرفيني ايجاد مي كند و حتي مسئوليت طرف مقابل در حين سلام كردن سنگين تر مي شود و ترجيحا به شيوه اي زيباتر به عنوان يك ضرورت و امر واجب تلقي مي شود.

واذا حييتم بتحيه فحيوا باحسن منها اورودواها ان الله كان علي كل شيء حسبا.[51]

((هرگاه به شما سلام دادند بهتر از آن ، يا همانند آن پاسخ دهيد. همانا خداوند به همه چيز دانا و حسابگر است.))

يعني پاسخ نيكو به سلام ديگران گفتن ، خصوصا كودك و نوجوان حائز اهميت است. و نبايد در سلام به آنها مضايقه كرد. سلام كردن نشانه يك شخصيت  متعادلي و متعالي است و بايد آن را حفظ كرد.

در رفتارهاي پيامبر (ص) و ائمه معصومين (ع)  آمده است كه هميشه نسبت به كودكان در سلام پيش قدم بوده اند. و پيامبر (ع) فرمودند من هيچگاه سلام كردن به كودك را فراموش نمي كنم.

در واقع بهترين شيوه براي برقراري ارتباط با ديگران ،خصوصا كودك و نوجوان سلام كردن است.آغاز كردن با سلام تبلور تمام احساس و عاطفه و عشق  آدمي است.تقدم در سلام هم به عنوان رفتاري پسنديده شمرده شده و بزرگي  و كوچكي  در آن لحاظ نشده و فرموده اند در صورتي كه سلام هفتاد ثواب داشته باشد 69 ثواب از سلام كننده و يك ثواب از جواب دهنده است.

البته همانطور كه عرض شد، سلام كردن مسيحيت و كار نيك است اما پاسخ آن واجب و فريضه است پيامبر (ع)  فرمودند:

السلام اسم من اسما، الله وضعه الله وفي الارض فافشوه بينكم.

((سلام نامي از نام هاي خداس .آن را در زمين امانت گذاشت، پس سلام را در ميان خود فاش كنيد.))

سلام خود پاداشي است كه در روز جزا به دست يافتگان و ابرار در بهشت به وسيله آن استقبال مي شوند.

وعبا الرحمن ..... اولئك يحزون الغرفه  بما صبرو اويلقون فيها تحيه و سلاما.

((عباد الرحمن كساني هستند كه به خطار صبري كه تحمل نموده اند .

غرفه هاي بهشت را پاداش يابند و در آن جا به درود و سلام آنان را بنوازند.))[52]

سلام روزانه رحمت و مغرفت پروردگار است.

ان من موجبات المغفره بذل السلام و حسن الكلام.[53]

البته سلام گرم و صميمانه كلامي نرم و رفيقانه مي طلبد مگر مي شود انسان با سلام گرم ، كلامي سخت و خشن را همراه كند. سلام كليد ارتباط عاطفي است، كه به دنبال خود زبان لين و نرم را مي خواهد. كه با او سخن بگويد و پيوند را محكم  نمايد. زبان نه تنها از پايه هاي نخستين رشد شخصيت بوده ، بلكه مهترين وسيله پيوندهاي عاطفي و اجتماعي و انتقال تجارب و معارف غير مكتوب بشري است ، بلكه اساسي ترين نقش را در پرورش احساسات به عهده دارد. [54]

كودكان سخن گفتن را از والدين مي آموزند ، نبايد با كلام خشن و غلط و حرف هاي زشت كام آنان را تلخ نمود. قرآن مي فرمايد:

قولوا للناس حسنا.

((با مردم (كودكان ) به زبان نيكو سخن گوئيد.))

زبان نيكو ، زماني تاثير مي گذارد كه از روي صدق است ، صميمانه و عاري از هر گونه آفات زبان ( همچون رياء ، هرزه گويي ، دروغ ، غيبت ،.....) باشد.[55]

به گوش خويش شنيدم زقيچي فولاد    زبان سرخ سر سبز مي دهد بر باد

زبان در دهان اي خردمند چيست                 كليد در گنج صاحب هنر

چون در بسته باشد نداند كسي            كه جوهر فروش است يا پيله ور[56]

كاركردهاي زبان :

زبان و بيان همانطور كه گفته شد براي انتقال پيام و عواطف مثبت است از آن براي آزار دادن فرزند و انتقال هيجانات منفي استفاده نبايد كرد.

زبان به عنوان ابزاري مهم، كاركرد اساسي در تربيت دارد: به عنوان مثال:

 

الف- كاركرد ارتباطي

زبان يك ابزار مهم است،كه ارتباط را آسان و سهل و ساده مي نمايد و استفاده از آن بايد در چهارچوب و ضابطه خاص باشد.[57]

انسان مي تواند با چند جمله ساده و مهر انگيز و محبت آفرين با سرعت زيادي ارتباطي  خود را با كودك برقرار كند.

 

ب- كاركرد درماني و باز دارندگي

انسان ها سرشار از هيجانات منفي و مثبت هستند. اين هيجانات در صورتي كه از حد تعادل بگذرد، بسيار خطر آفرين مي شود و بايد تخليه شود.در كودكي اين هيجانات بسيار زيادتر از افراد بزرگسال است. هيجاناتي چون غم، شادي احساس تنهايي ، حقارت ، خشم و پرخاشگري و...) زبان بهترين راه براي تخليه اين هيجانات خطر آفرين كودك را فرو مي نشاند و باعث سبكي كودك مي گردد و درد دل كردن با او بار هيجانات را بسيار كم كرده و از بروز بيماري هاي رواني ، بي خوابي ، بي اشتهايي و ..... جلوگيري مي نمايد. حتي برخي براي تخليه هيجانات خويش با خود حرف مي زنند ، يا با درخت و گياه و چاه گفتگو و درد و دل مي نمايند، چنانچه مولي علي (ع) براي تعديل غم و اندو.ه خود سر خود را شب ها در چاه مي كردند و درد دل مي نمودند.

ج- كاركرد فكري و علمي

زبان ابزار مناسبي براي بستر سازي انديشه و فكر است. كلمات و اصطلاحات و جملاتي كه از ناحيه زبان جاري مي شود، مي تواند كليد در معماها ، رازها و اسراري  باشد كه انسان را وادار به انديشيدن و فكر مي نمايد.

بايد توجه تداشت كه در انتقال پيام به وسيله زبان :

1- براي هر سني از زبان خاص و قابل فهم همان سن بايد بهره برد.

2- بيان و كلام نبايد يك سوي باشد بلكه بايد با كودك و نوجوان گفتگوي متقابل داشت.

نبايد هيجانات منفي خود ( عصبانيت،ناراحتي ها ، غم و ناكامي ها)را به وسيله زبان به كودك منتقل نمائيم .بايد تا حد امكان هيجان مثبت را به او منتقل كرد.[58]

سرزنش كردن، تحقير كردن و ناسزا گفتن، اغلب اوقات براي تخليه هيجانات منفي در درون انسان انجام مي گيرد، لذا نبايد آن را به متربي( كودك) منتقل كرد، بايد بايد محبت و شادي و نشاط و احساس خوشبختي را به عنوان هيجانات مثبت به او منتقل نمود.

4- از تكرار كلمات و جملات پرهيز نمائيم خصوصا وقتي كه كودك از آن خسته شده كه به هيچ سودي نخواهد داشت.

 

منابع ماخذ:

 1 - فرهنگ تربيت / مولف: عباس اسماعيل يزدي/ قم: دليل ما 1381

2 – تربيت فرزند در اسلام/ محمود ارگاني بهباني حائري/ انتشارات پيام مهدي/ بهار 1381

3 – كودك از نظر وراثت و تربيت / محمد تقي فلسفي / هيئت نشر معارف اسلامي، چاپ دوم آذر ماه 1341

4 – اصول تربيت (40 اصل تربيتي، مظفر حاجيان/ اصفهان: هماي رحمت 1382)

5 – آغوش مهر / تاليف: عباس كهريزي/ قم: مشهور 1383

 

               فهرست

عنوان.......................................................................................................................................... صفحه

 

مقدمه ..................................................................................................... 1

چکیده .................................................................................................... 3

مفهوم تربيت .......................................................................................... 4

تربيت شناخت ........................................................................................ 5

آغاز تربيت .............................................................................................. 7

تربيت مداوم ........................................................................................... 9

تجلي صفات والدين ................................................................................. 10

تربيت اطفال از ديدگاه ابن سينا .............................................................. 11

وظيفه ها و تعهدها ................................................................................... 12

ايجاد عشق در كودك .............................................................................. 13

پرروش در محيط مساعد ......................................................................... 13

چند اصل مهم دربارة تربيت .................................................................... 14

اصل اول توجه به حس عزت طلبي فرزند ................................................ 14

اصل دوم نماز ........................................................................................... 16

اصل سوم آموزش زندگي و علوم مورد نياز ............................................. 18

اصل چهارم اندرز و نصيحت .................................................................... 20

راه كارهاي تربيتي اسلام ......................................................................... 20

راه كار اول – هماهنگي پدر و مادر در كانون خانواده ............................... 20

راه كار دوم – تربيت از راه عمل ............................................................... 21

راه كار سوم – احساس كرامت ................................................................ 23

راه كار چهارم – بازي با كودك ................................................................. 26

راه كار پنجم – محبت ............................................................................. 28

راه كار ششم – عدالت ............................................................................ 29

راه كار هفتم – پرورش روح و جسم كودك ............................................. 30

 

راه كار هشتم – تمرين عادت هاي نيكو................................................... 31

درك دنياي زيباي كودك ......................................................................... 33

راه كار دهم – تشويق و تنبيه ................................................................. 34

توجه و تغيير رفتار .................................................................................. 35

تنبيه ....................................................................................................... 36

راه كار يازدهم – سلام و تحيت ............................................................... 37

كاركرد ارتباطي ....................................................................................... 40

كاركرد درماني و بازدارنگي ...................................................................... 41

كاركرد فكري و عملي .............................................................................. 41

منابع و ماخذ ........................................................................................... 42

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: یکشنبه 10 اسفند 1393 ساعت: 9:31 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره تعلیم و تربیت فرزندان,مفهوم تربيت,تربيت و شناخت,آغاز تربيت,تربيت مداوم,تجلي صفات والدين,

       q         تحقیق درباره تعلیم و تربیت

       q         مقدمه

زندگي از ديد خردمند امري است  جاري و در حال گذراندن از جاده ي هموار و ناهموار  و پرپيچ و خم كه عبور از آن نياز به چشماني باز ، انتخاب ميسر و رعايت ضوابط در كيفيت گذران و عبور دارد بدون داشتن راهنما و روش ، خطر سردرگمي در كمين است .

            آنچه در اين پژوهش و تحقيق ملاحظه مي كنيد نه نگرش روان شناسانه به مسئله تعليم و تربيت است و نه ديدگاهاي يك عالم به مسائل پرورشي ـ  تربيتي . بلكه تعليم و تربيت از ديد يك معلم است ، آموزگاري كه سالها در كنار نونهالان اين باغ هستي دانسته هاي خود را همچو گنجي به نسل بعد منتقل نموده است و در اين راستا خود نيز صاحب تجارب ارزشمندي
شده  است آنچه مرا واداشت تا نظر خود را در مورد تعليم و تربيت بيان نمايم ، نه آگاهي هاي فراوان در اين زمينه است كه خود واقفم در اين بحر قطره اي  بيش نيستم كه نياز ما معلمين به حيطه هاي متعدد تعليم  وتربيت است كه لازمه آموزش و پرورش است اميد كه توانسته باشم حق مطلب را ادا نموده و تا حدودي رسالت خود را به انجام رسانم .

       q         تعليم و تربيت چيست ؟

 

تحقيقي كه پيش رو داريد در واقع برداشتي است كه محقق راجع به انواع تربيت در كودكان از كتب متفاوت داشته است به نظر من اگر ما معلمين تعليم و تربيت را سر لوحه امور كاري خود قرار مي دهيم به ميزان موفقيت بيشتري دست پيدا خواهيم كرد . از ديرباز به اين نكته تاكيد شده كه نظام آموزشي تكيه بر تربيت صحيح افراد دارد چرا كه كودكان امروز آينده سازان جامعه فردا هستند . اگر سئوالاتي از اين قبيل را در ذهن مرور كنيم به معناي واقعي تربيت پي خواهيم برد .

تربيت چيست ؟ از چه زماني آغاز مي شود ؟ فرق‌ آن با تعليم چيست ؟ تربيت صحيح كدام است و چرا در عين توجه و تلاش فراوان نمي توانيم كودكاني مطلوب جامعه داشته باشيم .

ابتدا بايد ريشه اين كلمات را بدانيم تا بعد به مفاهيم والاي آنها دست پيدا كنيم .

تعليم از ريشه علم به معني آموختن است و در برگيرنده انواع يادگيري است خواه مثبت ، خواه منفي ، خواه ديني ، خواه اجتماعي به معني ديگر هر چه كه كودك از ابتداي تولد در ذهنش نقش مي بندد نوعي تعليم است .

اما تربيت از ريشه رب است به نظر من تربيت به معناي نزديك شدن به اخلاق خدائيست يعني بشر به نوعي سعي و تلاش داشته و مي خواهد منصف به اخلاق الهي شود در اين راستا مهم ترين مسئله آغاز تعليم و تربيت است و اين سئوال كه از چه زماني ما بايد تربيت كودك را آغاز كنيم ، به نظر دانشمندان – علماي ديني و رهبران مذهبي تعليم و تربيت 20 سال قبل از تولد فرد شروع مي شود . شايد تصور شود كه اين يك شوخي و بازي با كلمات است اما در واقع اين يك حقيقت محض است چرا كه پدر و مادر خود بايد تربيت يافته باشند و تمامي اصول اخلاقي را داشته و از آنها آگاهي كامل كسب كرده باشند تا بتوانند فرزندي مطلوب تحويل جامعه دهند . پدري لاابالي ، بي مسئوليت ـ بي اهميت نسبت به هنجارهاي ديني ، اجتماعي ، سنتي چگونه مي تواند مربي فرزندي باشد و ادعا كند فرزند سالم و مؤدب دارد و يا مادري كه از ابتدايي ترين اصول تربيت كودك بي خبر است و خود نيز هيچ اصولي را رعايت نمي كند چه سان به فرزندش آموزش خواهد داد .

اولين جايي كه كودك رشد و نمو مي نمايد و در آنجا چشم مي گشايد و حواس پنجگانه اش به كار مي افتد خانه است كه تشكيل شده است از پدر و مادر ، پس ابتدا كار تربيتي بايد بر روي پدرو مادر انجام شود . آن هم قبل از تولد فرزند .

شايد بگويم اهميت ندارد و مهم نيست چه گفته مي شود و چه كارهاي انجام
مي شود اما درواقع حواس كودك از همان ابتدا به كار مي افتد دوربين چشمان او علاوه بر ديدن ، تصاوير را نيز ضبط و ثبت مي كند گوشهاي او علاوه بر شنيدن صداهاي مختلف آنها را در حافظه نگاه مي دارد . و در آينده همان ها را به كار خواهد بست .

كودكي كه در ابتدايي ترين روزهاي زندگي خشونت را تجربه مي كند فريادهاي بلند پدر يا صداهاي گوشخراشي را مادر مطمئنا” در جواني و نوجواني پرخاشجو خواهد كرد و كودكي كه آرامش خانواده لذت زندگي را به او مي چشاند خود نيز نرم خو وآرام رشد مي نمايد .

به گزارش زير در اين رابطه توجه كنيد :

« براساس يك بررسي مشاهده هايي از رابطة والدين با پسران پانزده تا بيست و يك ماهه ريشه بد رفتاري و گزارش هاي مشخصي از ميزان خوشخويي ، عصبي بودن و برون گرايي يافت گرديد كه :‌

1ـ رفتارهاي پرورشي مادران به طرز استواري پيش از پدران به وسيله شخصيت و حالات خشونت آميز آنها پيش بيني مي شود .

2ـ وضعيت عصبي استوارترين عامل پيش بيني كننده از نقش پرورشي مردان و زنان است .

پس از اين بحث نتيجه مي گيريم كه تربيت و تعليم بايد قبل از تولد شروع و تا نوجواني و جواني ادامه داشته باشد .

البته به نظر من تعليم پايان ناپذير است اما تربيت تا زماني است كه كودك چونان نهالي است كه به هر طرف مي توان آن را تكان داد اما چنانچه درختي تنومند شود ديگر تكان دادن آن نه تنها مشكل كه غير ممكن است پس والدين و مربيان بايد توجه داشته باشند كه تعليم و تربيت اطفال معصوم را شناخته و بهترين گزينه را انتخاب و آن را بكارببندند .

1 ) تربيت سنتي

2 ) تربيتي ديني

3 ) تربيت اجتماعي

4 ) تربيت جهاني

 

1 ) تربيت سنتي :

            در اين نوع تربيت به علت بكر و دست نخورده بودن محيط خانوادگي اغلب فرزندان ساده و بي آلايش و كم توقع رشد مي كنند آنها همان چيزي را مي آموزند كه والدين به آنها آموخته اند . محيط هاي روستايي و شهرهاي كوچك مبين اين گونه تربيت هستند زندگي بي پيرايه و زحمت فوق العاده والدين روحيه صبر و انعطاف پذيري و قدرت را در آنها تقويت مي كند سنت بر سراسر زندگي آنها حاكم است .

مراسم ها و مناسبت ها را به دقت برگزار مي كنند و در برخورد با ديگران كمال ادب و احترام و فروتني را رعايت مي كنند . اين نوع خانواده ها بدون اين كه تلاش براي تربيت فرزندان خود بروز دهند با رفتار و منش خود آنها را تربيت مي كنند هرچند اين نوع تعليم و تربيت خالي از عيب و نقص نيست اما محاسن آن بيشتر از معايب آن است.

از جمله محاسن اين نوع تعليم و تربيت اين است كه :

اولا” : سنت ها و آداب و رسوم خانواده همان طور كه بوده به نسل بعدي
منتقل مي شود .

ثانيا” : كودكان از تربيت سالم و خوبي برخوردار مي شوند ميزان جرم و جنايت نيز در جامعه هاي سنتي كمتر است .

ثالثا” :‌ موفقيت در فعاليت آبا و اجدادي آنها را افرادي ماهر در حرفه و شغل خود بار مي آورد .

اما از معايب اين نوع تعليم و تربيت مي توان به موارد زير اشاره كرد :

اولا” : در اين نوع جوامع تربيت محصور به محيط كوچكي است و از دايره اي تعيين شده توسط والدين فراتر نمي رود .

دوما” : كودكان به علت جو عاطفي از دايره محدود و معين فراتر نمي روند گاه استعدادهاي خلاق شكفته نمي شود .

در چند سال اخير كه ارتباطات روستايي و شهري بيشتر شده است ما شاهد پيشرفت علمي دانش آموزان روستايي در حد وسيع و غير قابل باور هستيم .

سوما” : آنچه تهديد بزرگي محسوب مي شود روحيه ساده لوحانه آنهاست كه وقتي وارد محيط هاي بزرگ مي شوند اغلب طعمة افراد شياد جوامع بزرگ شده و جز سرنوشت دهشتناك نصيبي نمي برند .

سخن ديگر در مورد اين  نوع تعليم و تربيت كه نبايد دامنة آن را فقط در روستاها جستجو كرد كه گاه در شهرهاي بزرگ و خانواده هاي معتبر و اصيل آنچنان سنتها حكمفرما مي شود كه عدم اجراي تعليم و تربيت خانواده حتي در يك زمينه خاص باعث كدورتي عميق مي شود و تمامي حرمت ها و روابط را تحت الشعاع قرار مي دهد كم نيستند شهرنشيناني كه تفكر كوته نظرانة آنها باعث شده است نسل بعدي آنها فقط كوركورانه به راهي رفته اند كه با كمي كنكاش اصل آن را در صدها سال قبل مي يابيم . جوامع آسيايي – آفريقايي مبين اين گونه تعليم و تربيت و فرهنگ مي باشند .

2 ـ فرهنگ ديني

            انسان از لحظه اي كه برروي زمين خاكي پا نهاد مورد تعليم و پرورش باريتعالي قرار گرفت حتي آن دمي كه قابيل مستأصل و درمانده به دنبال راه حلي براي پنهان نمودن اولين جنايت نسل بشر بود مورد تعليم قرار گرفت و توسط دو كلاغ آموخت كه چگونه جسد برادر مقتول خويش را دفن نمايد .

لذا بايد بپذيريم كه تعليم و تربيت ديني نشأت گرفته از روح الهي است و چون مبناي خداوندي دارد موفق ترين نوع تعليم و تربيت است يكي از راه هاي جلب و جذب نوجوانان و جوانان به دينداري ـ رعايت اصول اخلاقي توسط اولياو مربيان است چه بسا ، ما كودكان خود را به دينداري تشويق نموده و بر اين اصرار ورزيم كه بچه هاي متدين داشته باشيم اگر اين موضوع در رفتار ما تجلي پيدا نكند مانند كفي است بر روي آب كه هيچ ثمري ندارد و گاه نتيجه اي منفي نيز دارد چرا كه وقتي قول وعمل يكسان نباشد ناخواسته آنها را به پنهان گري واميداريم دختري كه پدر و مادر و يا معلمين او اصرار دارند كه حجاب اسلامي را رعايت كنند اگر كوچكترين ضعفي در اين مورد از معلم خود يا مادرش ببيند اين گمان در ذهنش متبلور مي شود كه ظاهر را حفظ كند حال در باطن هر طور كه باشد مهم نيست .

تعليم و تربيت ديني با قلب و روح نونهالان و نوجوانان سروكار دارد و در پي تغييرات روحي و قلبي در وجود آنهاست محبت و صميميت اولين قدم براي جذب نوجوانان به دين و مذهب است و هرگز خشونت نمي تواند كارگشا بوده و آنها را وادار نمايد افرادي مذهبي بار بيايند .

فرزندان چون آينه صادقي رفتار والدين خود را منعكس مي كنند و هرگاه كسي آنان را به نقصشان واقف كند ممكن است با غرور خاصي آن را ناشي از خصايص نژادي و از خصوصيات خانوادگي خود بدانند .

توجه به احساسات و گرايشات مذهبي به عنوان واقعيتي كه در درون آدمي ريشه دارد و از روان او نشأت مي گيرد امري است كه دست اندركاران تعليم و تربيت مكرر آن را بيان كرده اند .

افلاطون در اين باره مي گويد : كفايت نمي كرد كه ما كودكان خود را در مقابل هر چيز كه دامن پاك آنها را آلوده مي سازد رها سازيم و كافي نيست كه عقول آنها را با نور علم روشن و با اندرزها براي فضيلت آماده سازيم بلكه بالاتر از اين ها بايد در دلهاي آنان اصول دين را كه طبيعت در نهاد آنان به وديعت نهاده است بپردازيم .

دكتر شريعتي در اين زمينه مي گويد : مذهب رابطه بسيار نزديكي با نيازهاي دروني انسان داشته و زاييده شرايط خاص اجتماعي و فرهنگي نبوده است .

آلبرت انيشتن در اين زمينه مي گويد : مهمترين وظيفه هنرمندان و علماء است كه حس ديني را برانگيزند و آن را در وجود آنها كه صلاحيت دارند زنده نگه دارند .

حضرت علي (ع) مي فرمايد : كودكان خود را با آداب و سنن زمان خود تربيت نكنيد چرا كه آنها براي زمان شما ساخته نشده اند بلكه متعلق به زمان ديگري هستند ما در تعليم و تربيت نسل پيش رو دچار نقايص فراواني هستيم زيرا محتوي آموزشي به خصوص در حيطه تربيت اجتماعي و ديني با رعايت نيازها و خصوصيات دانش آموزان چندان مطابقت ندارد و فقط تغييرات لفظي و نه عملي ، آن هم فقط در صورت كلامي دانش آموزان تربيت ديني مي شود و هرگز درصدد تسخير روح بلند پرواز نسل جوان و نوجوان برنمي آيد و گاهي اوقات به نوعي ابراز سلب آسايش دانش آموزان مبدل مي گردد و در اين فلسفه تربيتي به تدريج نگرش دانش آموزان را نسبت به نظام آموزشي به ويژه تربيت ديني متأثر ـ  گريزان ـ سرگردان و سرانجام آنها را براي روي آوري فرهنگ بيگانه و آسيب پذيري فرهنگي مهيا مي كند .

از ديگر اركان تربيت ديني خانواده است و آيات قرآني مؤيد اين مطلب است كه خانواده مؤثرترين گروه اوليه است كه در تكوين شخصيت نوجوان نقش بسيار مؤثري ايفا مي كند .

خداوند بخشنده است و خانواده نيز بايد به رحمت و بخشش و گذشت اداره شود خداوند عليم است و خانواده نيز بايد با معرفت و آگاهي ادامه پيدا كند هريك از صفات الهي بايد به نوعي درنهاد مقدس خانواده جلوه گر شود اگر چنين چيزي تحقق پيدا كند خانواده فرزنداني الهي با ويژگي هاي رحماني و انساني تربيت خواهد كرد و در غير اين صورت ، افراد مطلوب پرورش نخواهد يافت و دليل اصلي اين تأثير پذيري ، الگو بودن پدر و مادر براي فرزندان است .

3ـ تعليم و تربيت اجتماعي

            اينك بحث را به جامعه بازتر مي كشانيم ، جوامع بشري آنقدر گسترده شده اند كه مي طلبد كاري نو بر روي كودكان و نوجوانان را بحث سنت و دين اگر با هم ادغام شوند مي توانند كاري تربيتي بس شگرف بر روي جوانان انجام دهند چرا كه دين كامل ترين نوع تربيت را دربردارد و هرگاه اصالت نيز همراه آن باشد نسلي موفق و آينده ساز را رهبري نمايد .

با مثال ساده مطلب را بيان مي كنيم . جامعه ايراني از قديم الايام جواناني شجاع و بي باك داشته كه به پهلواني و دليري معروف و بنام بوده اند حال اين جوانان كه در رخوت و سستي و ابتذال فرو رفته بودند با شروع انقلاب اسلامي و دميدن روح مذهب در كالبد آنها نيروهاي بالقوه شان به قواي بالفعل مبدل شد و هنر هشت سال دفاع مقدس را رقم زد در حاليكه اگر همين جنگ در زمان طاغوت اتفاق مي افتاد شايد به دليل عدم شور و روحيه مذهبي نشأت گرفته از مكتب حسين (ع) هرگز نمي توانستند اين گونه سرافراز از بوته آزمايش بيرون آيند .

در حالي كه اگر هر خانواده به تنهايي مي خواست جواني را تربيت كند ساليان متمادي طول مي كشيد در حالي كه ثمري نيز نداشت اما اجتماع توانست در كوتاهترين زمان ممكن بيشترين تعليم و تربيت را به آنها ارزاني نمايد .

نقش بزرگان جامعه را نمي توان در زمينه تعليم و تربيت ناديده گرفت به همين خاطر است كه در حديثي مي فرمايند : كسي كه بنيانگذار خوبي باشد تا قيامت ثواب انجام آن توسط انسانهاي ديگر براي اوست و همچنين كسي كه سنتي غلط و نادرست را رواج دهد تا قيامت لعن و نفرين آن عمل براي اوست .

در جوامع غربي نوع تعليم و تربيت وابسته به منافع مادي و استثماري سران آن كشورهاست ، چرا  اكنون  كه فرهنگ هاي غلط و نامناسب به اسم آزادي نه تنها رواج يافته است بلكه به گونه اي مطلوب اين جوامع شده ا ست . هر روز شاهد اخباري مبني بر هزاران جرم و جنايت در جوامع كوچك و بزرگ هستيم كه اغلب كودكان ما در حاشيه اين جنايات يا تماشاگر هستند يا خود فداي جنايات و اينها تأثيرات كوتاه مدت و دراز مدت خود را بر روح و جسم آنها خواهد نهاد . زيرا با قدرت طلبي سران اين جوامع ارتباط تنگاتنگ دارد .

اكنون كار علماي تعليم و تربيت بسيار دشوارتر و سنگين تر از قبل است چرا كه آنها مانند بنايي هستند كه ديواري را به زحمت بالا مي برند و از سوي ديگر افرادي آن را خراب مي كنند . تلاش آنها براي دوباره ساختن و باز هم ساختن تا چه حد نتيجه
خواهد داد  ؟اين اصل را كه قرآن مي فرمايد :

الانسان حريص علي ما منع ،

انسان نسبت به آنچه از او منع مي شود حريص تر است

 را نبايد فراموش كنيم هرچقدر مربيان و والدين كودكان را از نزديكي به فرهنگ و تعليمات بيگانه دور كنند بنابر اصل بالا و كنجكاوي ذاتي آنها كه گرايش بيشتري پيدا مي كنند پس بر ماست كه با جذب كردن برنامه هاي تربيتي ، فرهنگي خود نه تنها گامهايمان را به بيگانگان برسانيم كه سعي كنيم هميشه چند قدم از آنها جلوتر باشيم و اين نياز به وقت و صرف هزينه و تربيت مربياني كارآزموده با فن بيان بالا و تعهد كاري دارد .

اينك كه وسايل ارتباط جمعي گسترش همگاني يافته و تعليم و تربيت اجتماعي دستخوش تحولاتي شگرف گشته است ،‌ نبايد انكار كرد كه نوجوان ما ديگر به صدا و سيما بسنده نمي كند روح سيري ناپذير آنها تشنه كشف و دانستن است و اين ميستر نيست مگر با تقويت وسايل ارتباط جمعي و غني سازي منابع موجود هرچند بايد نظارت لازم را نيز دربر داشته باشد .

متأسفانه درصدي بالا از نوجوانان و جوانان در جامعه كنوني ما بعلت رفاه زدگي يا بالعكس فقرزدگي احساس پوچي مي كنند و همانها هستند كه يا به اعتياد روي مي آورند يا عاملاني براي اشاعه فساد مي شوند حال كه زنگ هاي خطر براي نسل آينده بصدا درآمده است بر متوليان امور تعليم و تربيت است كه با جديت سعي در بالا بردن روحيه نظم ـ خداپرستي و وظيفه شناسي در قبال مسائلي موجود در جامعه و جوانان نمايند هرگاه خود دريابيم كه در امور تعليم و تربيت مسئوليتي عظيم ـ دشوار پيچيده و ظريف بعهده داريم مي توانيم در امور فوق موفق و سربلند باشيم .

4ـ  تعليم و تربيت جهاني

در اين نوع تعليم و تربيت هم جنبه مثبت وجود دارد و هم جنبه هاي منفي .

اگر بر علماي تعليم و تربيت براي كليه كودكان جهان برنامه خاصي را تدوين نمايند كه بر اساس آن بتوانيم كودكاني در حد استاندارد جهاني داشته باشيم يك موفقيت بزرگ جهاني محسوب مي شود .

اما بايد در نظر داشت چه كساني با چه نوع ديدگاه ها و فرهنگ ها و مذهبي اين برنامه را آماده مي كنند ، از آن جايي كه قدرتهاي بزرگ سياسي و اقتصادي جهان در واقع خود را صاحب اختيار كل جهان مي دانند مسلما تمامي منافع خود را در اين زمينه در نظر قرار مي دهند چنانكه اكنون شاهد اين هستيم كه به هر ترتيب شده آنها طالب نفوذ در فرهنگ ملت ها مي باشند .

هدف آنها از صادرات منابع ارتباط جمعي مانند تلويزيون ـ ماهواره ـ رايانه و انواع وسايل مدرن بصورت ارزان قيمت به كشورهاي جهان سوم چه مفهومي جزء اختلال در سيستم تربيتي اين كشورها دارد .

بعنوان مثال اولين عملكرد كشورهاي متجاوز در عراق و افغانستان رسوخ در تربيت و تعليم اين كشورها بر نسل جوانشان بوده است . شنيده ها حاكي از آن است
كيف هاي حاوي سي دي هاي مبتذل و البته دلارهاي آمريكايي بطور اهدايي به درب منازل مردم عراق و افغانستان برده مي شد . همچنين كشورهاي افريقايي كه از كوچكترين امكانات رفاهي بي بهره هستند از جديدترين سيستم هاي اينترنت و ديگر وسايل ارتباطي بهره مند هستند اگر بيگانگان به فكر اين مردم هستند مي توانند ابتدا لباس و پوشاك آنها را تامين كنند اما اهداف دراز مدت و پنهان استعمارگران خواهان اشاعه فرهنگ بيگانه در ميان ملت هاست .

آنها معتقدند در صورتي كه نسل جوان جامعه اي مسخ شوند آن جامعه دربست در اختيار آنهاست و مي توانند به راحتي منافع اقتصادي خود را از اين كشورها بهره برداري نمايند . اكنون در كشور اسلامي ما كه پشت به همة قدرت هاي جهاني نموده است تفكرات غربي در حال رسوخ و نشو و نماست و اين نشانه اي از خطر بزرگي است كه نسل جوان ما را تهديد مي كند تربيت بزرگان ما اصيل و دست نخورده است و با ورود فرهنگ هاي بيگانه اين اصالت پايداري خود را از دست مي دهد .

البته ناگفته نماند منظور از فرهنگ غربي قسمتي است كه با فساد اخلاقي و
فرهنگ زدايي سروكار دارد و ما مي توانيم قسمت هاي مفيد را از پيشرفت هاي فرهنگي غربي پذيرفته و آن را در تعليم و تربيت بكار بنديم .

دانشمندان غربي از نظر علم و تكنولوژي قدم هاي بزرگي برداشته اند و اين بر كسي پوشيده نيست و كمبود امكانات در كشورهاي جهان سوم باعث جذب دانشمندان و جوانان مستعد در روح و جسم آنهاست اين است كه در تعليم و تربيت بايد به گونه اي عمل نمود كه پابرجا و استوار در وجود انسان باقي بماند و با تلقينات ناصواب متزلزل نگردد .

تعليم و تربيت اجتماعي وجوه اشتراك مردم جهان را بايد در نظر بگيرد و اصول كلي را بيان نمايد و اين ميسر نمي گردد مگر اين كه تربيت نوجوانان آن قدر عميق باشد كه تأثير زرق و برق بيگانه نتواند آن را مانند نهالي بلرزاند او در سنين نوجواني از بسياري از جهات از جمله از جهت عاطفي و اجتماعي دگرگوني هاي چشمگيري پيدا مي كند .

اطاعت پذيري و دنبال روي او از پدر و مادر به تدريج كاهش مي يابد و مي خواهد مستقل تر عمل كند ، از طرفي در اين سن و سال حواسي جمع و متمركز بر روي مسائل و رفتارهاي خود ندارد و همين امر سبب مي شود اعمالش بدون فكر انجام شود و سريع جذب افكار به ظاهر شيرين فرهنگ هاي بي هويت گردد .

در  تعليم و تربيت جهاني كه اكنون توسط دانشمندان بزرگ ارائه مي شود از كودكي بايدها و نبايدها را متذكر مي شود و مراقبت در پرورش كودك آن قدر شديد است كه اگر ادامه يابد ما هيچ گونه كمبود تربيتي احساس نخواهيم كرد . اما متأسفانه وقتي كودك به سن هفت الي ده سالگي مي رسد او را رها مي كنند ديگر توجه نمي كنند كه رسانه هاي مبتذل تمامي سعي و تلاش آنها را بر باد مي دهد پس بايد چاره اي جهاني انديشيد براي تربيتي جهاني كه كودك معصوم ما معصومانه نيز رشد كند و جواني پرشور ومثمر ثمر گردد .

نظام تعليم و تربيت نوجوانان بايد براي مشاركت اجتماعي ، آنان برنامه هايي پربار، جاذب و سازنده تدارك ببينند . مربيان بايد با نظارت بر فعاليت هاي اجتماعي نوجوانان مشكلات آنان را در اين مسير شناسايي كنند و از طريق راهنمايي هايي جمعي و انفرادي به برطرف كردن آن مشكلات اهتمام ورزند . انجام چنين كارهايي علاوه بر داشتن ديدگاه تربيتي مناسب در اين زمينه مستلزم طراحي هاي تربيتي براي فعاليت هاي جهاني است .

       q         موانع تعليم و تربيت صحيح :‌

1 ) وابسته سازي :

            مي دانيم كه وابستگي مانع تربيت است و به مفهوم واقعي تربيت كردن يعني رها كردن آدمي از بسته ها و وابستگي ها و آشنا ساختن او با قدرتي است كه او دارد .

فرد تربيت شده كسي است كه بداند و بتواند با عقل خود نيروهاي شبه حيواني طبيعتش را با هدايت آنها به نقطه كمالش مورد استفاده قرار دهد اما انساني كه از خود آزاد نشده به ديگري وابسته مي شود انساني كه از درون باز نشده است دنياي برون را بر خود مي بندد و زماني كه آزادي او از بيرون مسدود مي شود وابسته مي گردد .

شاهد متعددي نشان داده است كه ممكن است افرادي از نظر تحصيلات دانشگاهي ، تخصص هاي علمي در حد بسيار بالايي باشند اما از نظر رشد عاطفي و رفتاري در حد وابستگي دهاني باقي مانده باشند .

از نظر هابر آن چه از آزادي فهميده مي شود نبود موانع خارجي است كه امكان دارد بخشي از توانايي فرد را براي انجام آن چه مي خواهد انجام دهد تحليل برد .

ژان ژاك روسو معتقد است كه آزادي از اراده عمومي نشأت مي گيرد .

هگل معتقد است كه آزادي تبعيت از قانون است .

جان استوارت بيل آزادي واقعي را برآورده شدن منافع خود از راه مورد نظر خود مي داند بدون آنكه ديگران از منافعشان محروم يامانع دست يابي آنان به منافعشان شود .

در پايان اين بحث بايد بگوييم در صورتي وابستگي مانع تربيت است كه يك وابستگي تحميلي ـ رشد نايافته ، كوركورانه و اجباري باشد و گرنه دلبستگي و پيوند جويي با ديگران يك نياز بهنجار و طبيعي در مراحل مختلف تحول رواني كودك مطرح است و قطعا” بدون اين وابستگي ها حيات كودك در خطر قرار مي گيرد و از همين وابستگي ها و پيوندجويي هاي مداوم با ديگران است كه آدمي خود را و جهان پيرامون را كشف مي كند .

آلن مربي بزرگ فرانسوي مي گويد : هدف تربيت رها ساختن از خود ،‌ از بند هيجانات و رسم عادت است و به هيچ وجه هدف تغيير طبايع نيست .

2 ) عـــادت :

            عادت عاملي بازدارنده در تربيت فعال و ترك عادت موجب سلامت است

            البته بايد متذكر شد كه منظور ما از مفهوم عادت آن دسته از رفتارها و اعمالي است كه فرد بر اثر تكرار ، آن رفتارها را بدون انديشه و تفكر و تأمل انجام مي دهد هرچند پدران و مادران از ايجاد عادت در فرزندان خود پرهيز مي كنند .

ملاك و معيارهايي كه كانت ارائه مي دهد از تعريف او از انسان تربيت شده ناشي مي گردد او معتقد است انسان تربيت شده انساني است كه از سر اراده و مبتني بر حس تكليف ، عمل خويش را انجام دهد .

جان ديويي فيلسوف بزرگ آمريكايي مسأله عادت و تربيت را رودرروي هم قرار مي دهد و معتقد است عادت با تربيت در تناقض است زيرا هر فعل تربيتي بايد مبتني بر عقل و استدلال منطقي باشد و احساسات و عواطف در كنترل عقل قرار گيرد .

در اين مورد مي توانيم حقيقت دين را نيز ملاك قرار دهيم كه حقيقت دين جزء ترك عادت پرستي نيست عادت و عادت پرستي از جمله موانع نهضت انبياء در طول تاريخ تكامل بشري بوده است در رسالت پيامبران و ماموريت الهي انبياء چيزي جزء مبارزه با عادت پرستي نبوده است .

اما دانشمندان غربي كه در اكثر موارد با دين در تضاد هستند در اين مورد نيز نظر دين را نقض مي كنند . براي مثال اتوكلان برگ روانشناس معروف « تربيت را با رويكرد كسب عادت تعريف مي كند و معتقد است :‌ تربيت عبارت است از توانايي ها و عادت هايي است كه آدمي به عنوان عضو جامعه كسب كرده است .

واردن معتقد است :‌ تربيت متضمن كسب رفتارهايي است كه از طريق نسل گذشته به نسل جديد انتقال مي يابد به نحوي كه براي گروهي از آنان عادت گردد و ميان آنان مشترك باشد در هر حال از موانع تربيت عادت است كه مانع پويايي ـ فعاليت ـ خلاقيت مي باشد .

       q         راه حل هايي براي مقابله با موانع تعليم و تربيت

تكريم نوجوانان و جوانان

يكي از اصول تعليم و تربيت تقيد به ارزشها و اصول اخلاقي و معنوي است كه بايد درميان همه ي قشرهاي جامعه به خصوص اولياء ـ مربيان و كارگزاران جامعه در سطوح مختلف مورد توجه و عمل باشد .

در خانه مي بايست اوليا با كلام و رفتارشان در شرايط و موقعيت هاي گوناگون حريم مقدس ارزشها را براي فرزندان خود ترسيم كنند و اين كار جزء با تكريم مقابل و حساسيت و دقت دركاربرد الفاظ و كلام و جلوه هاي مطلوب و پسنديده ي رفتارهاي فردي و جمعي مقدور و ميسر نيست .

در فضاي مدرسه نيز همه ي مربيان بايد انتقال ارزش هاي متعالي اخلاقي و فرهنگي به كودكان و نوجوانان را مقدم بر دانش افزايي مهارت آموزشي بدانند ، بديهي است كه مي بايد دست اندركاران اداره ي مدرسه به مثابه ي الگوهاي مطلوب اجتماعي اصلي ترين رسالت خود را تربيت اخلاقي و رفتاري نوجوانان بدانند و همواره با اين نيت با بچه ها سخن گويند طوري رفتار كنند كه گويي در حال ارائه و عرضه بهترين الگوي سخن گفتن ، مطلوب ترين ارتباط كلامي و مؤثرترين تعامل بين فردي و روابط اجتماعي اند .

به يقين  نتيجه حاصل از چنين انديشه و نيت خالصانه و رفتار صواب چيزي جز تكريم شخصيت كودكان و نوجوانان تقويت احساس خود و ارزشمندي در آنان و بالطبع پيشگيري از آسيب پذيري هاي اجتماعي نخواهد بود .

اين احساس تكريم ، علاوه بر افزايش ميزان اعتماد به نفس و شكل گيري خود پنداري مثبت در آنان ،‌مستعدترين شرايط را براي يادگيري و تقيد به ارزش ها و پرهيز از زشتي ها ، كجروي ها فراهم كند .

درجامعه هم انتظار اين است كه همه ي كساني كه با نوجوانان و جوانان سروكار دارند لحظه اي از تكريم شخصيت ايشان غافل نمانند .

رشد حس هويت شخصي :‌

            خود عامل مهمي براي دستيابي به مفهوم وجود ديگران به عنوان افرادي مستقل به شمار مي آيد براي شكل گيري روابط موفق كه كودك مي بايست داراي حس روشني از مفهوم خود به عنوان فردي مستقل از ديگران باشد و اين نكته را درك كند كه افراد ديگر نيز از ويژگي هاي منحصر به فردي برخوردار هستند .

            برخانواده و مربيان و سردمداران  جامعه لازم است كه در رشد اين حس به نوجوانان كمك كنند و وسايل تسريع در شناخت هويت شخصي را فراهم سازند . تحقير و تنبيه بدني ضربه را به هويت كودكان و نوجوانان وارد مي سازد و آگاهي سازي فرهنگي در اين راستا مي طلبد همكاري همه ي آنهايي كه با نسل جوان سروكار دارند .

       q         تربيت چه چيز نيست ؟‌

مباحثي را كه گذرانديم همه در باره ي اين موضوع بود كه تربيت چيست ؟ اما اگر بدانيم كه تربيت چه چيز نيست شايد از رويكرد سلبي و نفي كننده معني آن برجسته تر گردد در واقع تربيت انسان كه عام مردم مي پندارند رام كردن ـ كنترل كردن ، محدود ساختن ،‌ همرنگ كردن وسازگار كردن نيست . تنبيه و تشويق نيست تادبي كردن و اهلي كردن نيز نيست ،‌ انتقال مستقيم يك جانبه و اجباري ارزشها و مقررات نيست ،‌  ياد دادن نيست ،‌ اعمال نظر نيست ، پيروي كوركورانه از ارزشها ونظرات درست و صحيح نيست ،  تربيت فريب دادن براي پذيرش پيام محقانه و تسليم سازي در برابر فرامين نيست و در آخر تغيير طبايع نيست .

       q         شناخت هدف هاي اساسي تعليم و تربيت در حيطه حرفه ي معلمي

مهم اين است كه ما به عنوان معلم وظايف خود را بدانيم و هدف غايي تعليم و تربيت را بشناسيم در اين زمينه مطالبي چند را تيتر وار عنوان مي كنم :

1ـ تربيت انسان خلاق :

            درهمه ي انسانها استعداد انديشيدن وجود دارد اما پرورش دادن آن به زمينه و شرايط مساعدي نياز دارد معلم براي فراهم كردن اين شرايط نقش بيشتري ايفا مي كند حفظ كردن مطالب و پركردن ذهن از اطلاعات و مطالب پراكنده تأثيري در شخصيت
انسان ندارد .

بلكه بايد به افراد روش ياد بدهيد اگر محتوا را به طور آماده در اختيار او قرار دهيد تلاش و فعاليت تربيتي را از او گرفته ايد .

معلم بايد سعي كند با ايجاد زمينه هاي يادگيري و فرصت هاي مناسب براي فعاليتهاي تربيتي اقدام نمايد .

2ـ تربيت انسان علمي

            روش علمي به اين معناست كه فرد مسئله ياب باشد و به طور مداوم مسايل مناسب و مربوط به پيرامون خود را شناسايي كند و حدود آن را براي خود مشخص سازد زيرا شناخت مسئله مقدم بر حل آن است .

معلم مي تواند موضوعاتي مناسب با شرايط سني دانش آموزان تعيين كند و آنان را در گروه هاي مختلف سازمان دهي كند و هر گروهي را به بررسي موضوعي
موظف سازند . كه البته شرط اساسي براي تربيت انسان علمي توانايي خود معلم است .

ديگر هماهنگي معلمين با يكديگر دراين سازماندهي است كه اگر معلمي تقويت روشهاي تحقيق را هدف اصلي خود قرار دهد ولي معلمان ديگر چنين نكنند هدف به طور مطلوب حاصل نمي شود .

3ـ پرورش انسان مهذب

انسان مهذب انسان خداجويست كه از زشتي ها و گناهان پرهيز كند .

تهذيب نفس مسئله اساسي زندگي است و غفلت از آن باعث سقوط و
بدبختي مي شود .

در تعليم وتربيت بايد تلاش كرد كه فرد با روحيه اي حساس نسبت به انجام دادن دستورهاي الهي و پرهيز از گناهان تربيت شود .

از كارهاي معلم در اين زمينه آگاه كردن دانش آموز از رابطه ي فرد با خداست و همچنين رفتار خود معلم مبين تهذيب نفس خواهد بود وقتي كه وجود معلم جلوه اي از خداپرستي شد اين جلوه به طور طبيعي به كودك انتقال مي يابد و او را هم به خداپرستي وامي دارد .

4ـ پرورش انسان مسئول

            معلم مي تواند در تعديل فرديت دانش آموزان و تقويت گرايش هاي اجتماعي و ايجاد حس مسئوليت در آنها تاثير زيادي داشته باشد . زيرا مؤثرترين عامل در مسئول
بار آوردن كودك ، عمل مسئولانه خود معلم است وقتي معلم رفتار مسئولانه داشته باشد مسئوليت شناسي را به دانش آموز نيز منتقل كند .

 

 

 

پايان

 

 

 

در پايان اميد است كه توانسته باشم در اين پژوهش اندكي از مقدمه ي تعليم و تربيت را گنجانده و همكارانم را بر اين امر واقف نمايم كه ما هم مي توانيم نقش مهمي در تعليم و تربيت داشته باشيم كلام ، رفتار ، طرز برخورد ما مي تواند نسلي را دگرگون سازد به اميد آن روز كه شاهد اميدهاي مستعد ، كوشا در جامعه باشيم .

 

 

به اميد آن روز

مهر 84

 

 

 

 

« منابع و مأخـــذ  »

 

 

1) عبدالعظيم كريمي : كاركرد نظام آموزش و پرورش در تعليم و تربيت
 اجتماعي كودكان .

 

2 ) علي ميرزا بيگي : نقش نيازهاي رواني در بهداشت رواني و
 آموزش و پرورش

 

3 ) دكتر علي قائمي : تربيت در نهج البلاغه

 

4 ) حسن ملكي : شناخت هدفهاي اساسي تعليم و تربيت

 

5 ) دكتر شريعتي .

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: یکشنبه 10 اسفند 1393 ساعت: 9:28 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره تعلیم و تربیت,تعليم و تربيت چيست ؟,تربيت سنتي,فرهنگ ديني,تعليم و تربيت اجتماعي,تعليم و تربيت جهاني,