مقدمه:

          به من بگوئيد اوقات فراغت را چگونه مي‌گذارنيد، تا بگويم، شما كه هستيد و فرزندتان را چگونه تربيت مي‌كنيد؟ “فرانسيس دوگه”

فراغت زماني از عمر است كه در نحوه گذران آن فرد با مسئوليتي و محدوديتي مواجه نيست به عبارتي ديگر فرصت‌هايي را كه طي شبانه روز خود فارغ از انجام وظايف و تحصيلات محيط در اختيار دارد. و مي‌تواند آنها را به دلخواه خود صرف فعاليت‌هاي خاصي بنمايد فراغت مي‌نامندو براين اساس وقت فراغت زمان ابراز درد و نيات و تحول استعدادها و كاهش تنش‌هاست آگاهي از چگونگي گذراندن اوقات فراغت مردم به خصوص دانشجويان كه امر خطير هدايت را برعهده دارند مطمئناً راهي خواهد بود در جهت برآورد نمودن نيازهاي جسماني و روحاني انسان. تاريخ حيات بشر حاكي از آن است كه وقت فراغت از گذشته به اكنون افزايش يافته است. زندگي در دوره‌هاي گذشته (زندگي روستايي متكي بر كشاورزي و دامداري) با فعاليتهاي الزامي بيشتري همراه بوده است. دنياي جديد با به كارگيري تكنولوژي، فرصت بيشتري براي فراغت تعداد زيادي از اعضاي خانواده پديد آورده است.

          شهرنشيني، ارتباط سهل انسانها را فراهم آورده و پيوند آنها را با طبيعت به سختي گسسته و در عين حال آنها را در محيط‌هاي محدود سكونت گاه خود محبوس ساخته است، نقش فرزندان در تأمين معاش خانواده كم يا هيچ شده است و والدين نيز با صرف زمان كمتري قادر به انجام مسئوليت‌ها مي‌باشند. امروز مراودات فراوان اجتماعي، مطالعه آثار كيفي، مناظره و مشاهده پديده‌هاي مختلف انساني به شكل‌هاي مختلف مي‌توانند بر تحول شخصيت افراد و فرهنگ آنها اثر نهند. با تهيه برنامه‌هاي فرهنگي مي‌توان شرايطي را پديد آورد كه انديشه، فهم، نگرش و آداب افراد شكل خاصي بپذيرد. براي آنكه بتوان اوقات فراغت مردم از جمله معلمان را درخدمت تربيت فرهنگي آنها گرفت و به پديد آوردن انسان و جامعه‌اي با رشد معنوي كمك نمود همچنين در سايه تحولات عظيم علمي و فن آوري جديد در جهان امروز پديده اي به نام اوقات فراغت شكل گرفته است پديده‌اي كه از يك سو زمينه‌اي براي رشد ابعاد مختلف وجود آدمي و رسيدن به كمال و سعادت و از سوي ديگر بستري مطلوب براي رشد و شكوفايي استعدادهاي نهفته در درون و از سوي ديگر آبستن مشكلات جدي و جديدي براي نسل امروز و نسل‌هاي آينده است كه اگر با علم و آگاهي با آن رو به رو نشويم و برنامه مدون و منظم براي برخورد با آن نداشته باشيم دچار صدمات و لطمات جبران ناپذير خواهيم شد با پيشرفت صنعت و تكنولوژي اوقات فراغت افزايش يافته و از اهميت بيشتري برخوردار مي‌شود بحث اوقات فراغت زاييده پيشرفت صنعت و تكنولوژي بوده و علماي اقتصاد غايت توجه به نحوه گذران اوقات فراغت را بالا رفتن كارآيي نيروي كار مي‌دانند. زندگي جديد مبتني بر گسترش كاربرد و تكنولوژي و برخورداري از امكانات و توقعات نوگرايانه شكل جديد از مراوده انساني را فراهم آورده استبدين منظور حتي در شكل، ابزار و ماهيت اوقات فراغت نيز تغييرات اساسي به وجود آمده و تأثير گذاري صنعت در آن به خوبي پيداست.

          بيان مسئله:

فراغت در لغت به معني فراغ، آسايش، آرامش و استراحت ژوفردمازيه، جامعه شناس فرانسوي اوقات فراغت را چنين تعريف مي‌كند. مجموع فعاليتهايي كه شخص پس از رهايي از تعهدات و تكاليف شغلي، خانوادگي و اجتماعي باميل و اشتياق به آنها مي‌پردازد و غرفش استراحت، تفريح يا توسعه دانش خود و به كمال رساندن شخصيت خويش يا به منظور آمدن استعدادها، خلاقيت‌ها و بالاخره بسط مشاركت آزادانه اجتماعي است.

به نظر مي‌رسد چنانچه شرايطي فراهم آيد كه دانشجويان بتوانند به نحو مطلوبي از اوقات فراغت خود استفاده نمايند كمك مؤثري در جهت تقويت روحبه آنان خواهد بود. زيرا مطالعات متعدد نشان داده است استفاده مناسب و بجا از اين اوقات موجب ايجاد نشاط روحي و جسمي مي‌گردد. در اين راستا بايد گفت اگرچه تمامي افراد جامعه نياز به گذران صحيح و مناسب از اوقات فراغت را دارند اما دانشجويان به عنوان آينده سازان جامعه و با توجه به اينكه جمعيتي بالغ بر 800/11 نفر داشنجويان داشنگاه آزاد اسلامي استان را تشكيل مي‌دهند و فقدان، زيمنه‌هاي اطلاعاتي لازم جهت تعيين ميزان اوقات فراغت دانشجو همچنين فقدان چهار چوبي از چگونگي نحوه گذران اوقات فراغت جهت در مسير قراردادن توان بالقوه براي ايفاي نقش مؤثر در محيط كار و اجتماع بنا بر چنين حساسيت و اهميتي ضرورت دارد پژوهشي جهت شناسايي شركت در فعاليتهاي اوقات فراغت و انجام فعاليتهاي مختلف، و همچنين ميزان علاقه به هر يك از فعاليتهايي كه در زمان اوقات فراغت مورد توجه است انجام پذيرد و همچنين زمان كار در جوامع امروزي كاهش چشمگيري يافته و در عين حال گسترده كار در خانواده نيز محدود گرديده و وقت فراغت در مجموع فراوان تر شده است.

اهميت و ضرورت موضوع تحقيق:

          ضرب المثل‌هايي چون (شيطان براي دستهاي خالي هميشه كار بر مي‌يابد) و يا وقت طلاست ضرورت توجه به اوقات فراغت و گذراندن آن را يادآور مي‌شود ضرورت و اهميت اين اوقات تا آنجاست كه انديشمندان بسياري در رابطه با آن اظهار نظر كرده‌اند. (تاگور) شاعر معروف هنري معتقد است: “ تمدنهاي انساني سرمايه هاي جاويداني هستند كه از كاشت ، داشت و برداشت صحيح اوقات فراغت متجلي گشته‌اند”

          اوقات فراغت را مي‌توان مهمترين و دل پذيرترين اوقات آهاد بشر دانش اين اوقات مستعد است كه براي مؤمنان لحظه‌هاي نيايش با معبود، براي عالمان دقايق تعمق و تفكر و براي هنرمندان زمان ساختن و ابداع باشد و در عين حال براي عده‌اي نيز اين اوقات، به جاي فراغت ملال آوردترين لحظه‌هاست.

          شناخت ميزان وقت فراغت دانشجويان مي‌تواند به برنامه ريزي فرهنگي كمك كند تا در پركردن اين اوقات به شكل حساب شده عمل كنند. اين امر بخصوص زماني مي‌تواند از اهميت بيشتري برخوردار باشد كه نوع علائق نيز شناسايي شود با توجه به عدم برنامه ريزي دقيق براي پركردن اوقات فراغت از طرف اقشار مختلف مردم از جمله معلمان، اجراي اين پژوهش چگونگي گذراندن اوقات مردم معلوم مي‌گردد. انچه فكر مرا به خود مشغول كرده اين است كه آيا مردم با برنامه ريزي اوقات فراغت خود را مي‌گذراند و يا اصول برنامه خاصي براي گذراندن اين اوقات ندارند.

          چه كار بايد كرد تا اين كه به نحو مطلوب و ارزنده اين امكانات را فراهم آورده و آ‎موزش لازم را براي افراد جامعه داد تا بتوانند با استفاده شايسته از اوقات فراغت خود با روحيه‌اي شاداب آماده زندگي شده و تواناييهاي بالقوه خود را به فعل در آورند.

          اهداف تحقيق و فرضيات:

هدف اين پژوهش آن است كه ميزان و نحوه گذران اوقات فراغت دانشجويان در مقاطع مختلف در دانشگاه آزاد منطقه كرمان را مشخص كنيم تا از اين طريق بتوان به برنامه ريزي جهت استفاده بهينه از وقت فراغت اقدام كرد.

هدفهاي جزئي:

1- تعيين ميزان اوقات فراغت دانشجويان دانشگاه آزاد كرمان.

2- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان از نظر مذكر يا مؤنث بودن.

3- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان در سنين مختلف.

4- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان با مدرك مختلف.

5- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان متأهل.

6- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان مجرد.

7- تهيه و ارائه برخي پيشنهادات در جهت استفاده مناسب تراز اوقات فراغت دانشجويان دانشگاه آزاد واحد كرمان.

فرضيات تحقيق:

1- به نظر مي‌رسد كه بين سن و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

2- به نظر مي‌رسد كه بين جنس و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

3- به نظر مي‌رسد كه بين مقطع تحصيلات و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

4- به نظر مي رسد كه بين متأهل و مجرد بودن و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

تعاريف عملياتي متغييرها:

1) متغيير وابسته: برنامه ريزي اوقات فراغت دانشجويان داشنگاه آزاد واحد كرمان.

1- سن

2- جنس

   2) متغيرهاي مستقل

3- مقطع تحصيلات

4- متأهل يا مجرد

تعاريف نظري متغيرها:

1- سن: تعداد سالهايي كه از عمر يك شخص مي‌گذرد.

2- جنس: جنس آن است كه شامل انواع باشد و جنسيت حالت يا ماهيت جنس را گويند. (عميد، 1364:6 و 7)

3- مقطع تحصيلات: ميان تحصيلات علم و دانشي كه هر فرد در طول زندگي كسب مي‌كند.

4- تأهل: زن گرفتن، زن خواستن (معين، 1378:1018)

تعاريف عملي متغيرها (عملياتي كردن)

                   كد 1: 22-20                                                            كد 1: مجرد

1) سن                  كد 2: 25-23                              2) وضعيت تأهل     كد 2: متأهل

                   كد 3: 28-26                                                            كد 3: متعلقه

                                                                                                كد 4: متاركه

                             كد 1: كارداني                                       كد 1: زن      

3) مقطع تحصيلات                                           4) جنس

                             مد 2: كارشناسي                                  كد 2: مرد

مفهوم فراغت:

          فراغت در فارسي به معني آسودگي، آسايش، آسودگي از كار و شغل گويند (فرهنگ عميد) معادل لاتين و جامعه شناسي نه فراغت (Leisure) مي باشد كه مترادف انگليسي آن Easerest و نظاير آن است و برخي لغت نامه‌هاي لاتين كلمه school يا skel را مترادف leisure معرفي مي‌كنند براي مفهوم فراغت در لغت نامه‌هاي مختلف فارسي، بيكاري، استراحت، آسايس، آرامش، تفريح در لغت داده شده، رهايي از اشتغال، فرصت و مجال به پايان بردن كاري، فراموش كردن بيان شده است و مترادف عربي آن اضطراب داشتن بيان شده است تعابير و تعاريف مختلفي از فراغت شده است كه به چند نمونه آن اشاره مي‌وشد مؤلف كتاب (فلسفه فراغت و تفريحات سالم) فراغت را اوقاتي از زندگي انسان مي‌داند كه از كاركردن آزاد زماني را به تفريحات دلخواه مي‌گذراند. نويسنده كتاب (سازمان تفريحات سالم و جامعه) فراغت را بخشي از زندگي بشر مي‌داند كه او با تفريحات سالم، علاقه و نگرش فرهنگ خود را بيان مي‌كند مؤلف فرهنگ جامعه شناسي، فراغت را وقت آزادي مي‌داند كه پس از انجام وظايف و تكاليف لازم باقي مي‌ماند.

          اوقات فراغت را به عنوان يك فرصت سود بخشي بايد غنيمت شمرد تفريح و سرگرمي در زندگي بشر يك فرصت حياتي است كه در دوران كودكي به صورت بازيهاي كودكانه انجام مي شود و به واسطه محيط خانواده و اجتماعي كه در آن زندگي مي‌كند به شكلهاي مختلفي شكل مي‌گيرد و ميل به تفريح در تمام طبقات و سنين لذت بخش و مايه شادي روح انسان مي‌شود كه در كشور ما بعضي‌ها عادت كرده اند كه فقط يك روز تعطيل هفتگي را با افراد خانواده دور هم جمع شوند و به پارك و جاي ديدني بروند و اين مسئله در مورد خانواده‌هاي روستايي كه بيشتر فعاليت اقتصادي انجام مي‌دهند فرق مي‌كند و اين تحقيق مي‌تواند نقش مهمي را در رشد و اصلاح شخصيت فرزندان و خانواده و جامعه به ما بدهد و ما را راهنمايي كند.

                             مروري بر مطالعات و تحقيقات انجام شده

          از ميان كتابهاي فارسي به طور مشخص مؤلفان “مقدمه جامعه شناسي”

          براي نحستين بار مسأله فراغت تحت عنوان جامعه شناسي فراغت را مورد توجه قرار دادند و از ديدگاههاي مختلفي چون فراغت گروهها و طبقات مختلف، تاريخچه تفريحات در ايران پاتولوژي تفريحات و ......... آنرا مورد بررسي قرار دادند متأسفانه تأليفاتي كه به طور مشخص دال به توجه به اوقات فراغت و نحوه گذران آن باشد و ارائه كننده تجربيات جديدتر علمي در اين زمينه باشد وجود ندارد تحقيقات و بررسي‌هاي پايان نامه‌ها و طرحهاي تحقيقاتي سازمانهاي مختلف كه به نوعي به مسأله گذران اوقات فراغت مربوط مي‌شوند نيز عمدتاً در سه حوزه انجام شده است:

- مسائل و مشكلات جوانان و بررسي نيازمنديهاي آن.

- چگونگي گذران اوقات فراغت در گروههاي سني خاص.

          - توجه به عواقب اجتماعي و فرهنگي ناشي از كمبود امكانات مناسب جهت گذران اوقات فراغت و تأثير آن در گرايش به كجروي.

          - اين دسته از پژوهشهاي بيشتر بررسي‌هاي پراكنده در شهر تهران و چند شهر ديگر وجود دارد كه اكثريت قريب به اتفاق اين مطالعات مربوط به دهه 1350 است كه اگر حتي از نظر روش داراي اعتبار قابل قبولي باشند از لحاظ جامعه آماري بسيار محدودند و نمي‌توان آنها را به كليه افراد گروه سني و اجتماعي خاص تعميم داد يا از خلاق آنها مظاهر گويايي از نحوه گذران اوقات فراغت مشاهده كرد در دهه 1360 محدود پرسش‌هايي در زمينه اوقات فراغت در مراكز تحصيلات صدا و سيما مركز پژوهشهاي اجتماعي نهاد رياست جمهوري انجام گرفته است كه ضمن اين كه محدوديت جامعه آماري (عمدتاً شهر تهران) را دارد نتايج آن لزوماً براي تعيين وضعيت كنوني قابل استناد نيست و تنها در مطالعات تطبيقي كاربرد دارد.

          تازه‌ترين كارهاي پژوهش در اين زمينه سلسه مطالعاتي است كه پس از تشكيل شوراي عالي جوانان به هدف تأمين نيازهاي اطلاعاتي شوراي عالي و كميسيون ذيربط توسط بخش پژوهشي دبيرخانه شوراي عالي جوانان براي تحقيق بودجه زمان صورت گرفته است.

تاريخچه اوقات فراغت در ايران:

          در كشور ما ينز اوقات فراغت از سوي دولت از زمان قاجاريه مورد توجه قرار گرفته و بعد از آن ايجاد سازمانها و مؤسسات مختلفي نظير، سازمان تربيت بدني كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و جوانان مشغول سياست گذاري بوده‌اند با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، در زمينه امكان مربوط به اوقات فراغت از يك سو و سياست گذاري اوقات فراغت توسط دولت از طرف ديگر تحولاتي پديدار شد و مراكز فساد و فحشا تخريب كننده شخصيت نسل جوان، برچيده شد و با تدبير مهم از مكتب انسان ساز اسلام، سازمان تربيت بدني و كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و غيره جاني تازه گرفت و تلاشهاي گوناگون در بهره برداري از اوقات فراغت بخصوص نسل جوان، آغاز شد ولي محدوديت امكانات و افزايش سريع جمعيت به ويژه جواني جمعيت مجال و فرصت را از مسئولان و دست اندركاران مي ربود.

تحقيقات اوقات فراغت در ايران

          در ايران تحقيقات مربوط به جامعه شناسي اوقات در اواسط دهه 1340 يعني مدتي بعد از شروع به كار تلويزيون و گسترش ساير وسايل جمعي آغاز شده بيشتر اين تحقيقات در مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي وابسته به دانشگاه تهران انجام شده در اين تحقيقات و تحقيقات بعدي ما، در مورد نحوه گذران اوقات فراغت طبقات و گروههاي خاص اطلاعاتي گردآوري مي‌شد كه در جاي خود با اهميت و قابل استفاده بود. اما پژوهشهايي كه جنبه‌هاي كالبدي پديده اوقات فراغت توجه كند وجود نداشت، تا اينكه در سال 1372 توسط شهرداري اولين خانه فرهنگ محله تأسيس شد. واژه محله تاحدي هدف و دامنه فعاليتهاي اين مراكز را از خانه‌هاي فرهنگي كه در گذشته فعاليت مي‌كردند متمايز مي‌سازد و به آن بعدي محلي و اجتماعي مي‌بخشد خانه فرهنگ محله با توجه به دو هدف مهم تأسيس شده است.

1- تقويت روابط همسايگي و اجتماعي و مشاركت دادن مردم در حل مشكلات محله و برنامه ريزي براي آينده.

2- پركردن زمان اوقات فراغت شهروندان كه البته اين دو هدف از اهم جدا نمي‌باشد زيرا همانطور كه در مباحث نظري ذكر كرديم اوقات فراغت فقط زمان براي سرگرمي نيست بلكه مشاركت در اين فعاليت اجتماعي عام المنفعه نيز مي‌تواند روشي براي گذارن اوقات فراغت معتقدند كه خانه فرهنگ حتي المقدور بايد در جايي مكان يابي شود كه مركز تبادلات اجتماعي محله باشد اين مركز مي‌تواند جايي در كنار مراكز خريد يا مراكز آموزشي يا مسجد محله و حتي در كنار يا داخل پارك محله باشد و خانه فرهنگ را مي‌توان از ابتدا بنا كرد و يا اينكه خانه‌هاي قديمي را بازسازي و مورد استفاده قرار داد بازسازي و تبديل خانه‌هاي قديمي به خانه فرهنگ محله علاوه بر اين كه موجب كاهش هزينه‌ مي شود بعد فرهنگي اين مركز را تقويت مي‌كند.

اوقات فراغت و انواع آن

          اوقات فراغت: ساعاتي و ايامي فراغت تلقي مي‌گردد كه فرد براي فعاليت و تلاش از هرگونه اجبار، الزام و وظيفه بري بوده باشد فراغت ساعات و ايامي را در برمي‌گيرد كه طي آن فرد فرصت مي‌يابد كه به فعاليتهاي اختياري و داوطلبانه بپردازد و از فعاليت‌هايي كه عموماً در جهت رضايت نفس و ارضاي خويش بوده و حالتي لذت جويانه دارد.

اوقات فراغت لحظه‌اي مانند وقتي كه فرد پشت چراغ قرمز متوقف شده است اوقات فراغت ساعتي، گاهي اوقات شرايط كار افراد به گونه‌اي است كه بين دو زمان انجام كار ساعتي فراغت دارد.

اوقات فراغت روزانه: بعد از ساعت كار اداري، روزانه فرد داراي اوقات فراغتي است كه ممكن است به كارهايي نظير تماشاي تلويزيون، مطالعه كتاب، ورزش، معاشرت با دوستان و فاميل پرداخته شود.

          اوقات فراغت فرهنگي : در آخر هفته، يكي، دور روز تعطيل براي كارمندان وجود دارد كه ممكن است به كارهايي مانند گردش و تفريح، رسيدگي به امور منزل، ديدار با اقوام، سفرهاي داخل استاني پرداخته شود.

          اوقات فراغت سالانه: در اول هر سال مثلاً در كشور ما تعطيلات نوروزي يا مرخصيهايي كه فرد مي‌تواند از آنها در حلول سال استفاده نمايد وجود دارد كه اوقات فراغت سالانه را شامل مي‌شود.

          صور گذراندن اوقات فراغت: صور گذراندن اوقات فراغت در هر جامعه متأثر از توسعه فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي آن جامعه مي باشد و گذران اين اوقات دوره‌اي به دوره ديگر و از جامعه‌اي به جامعه ديگر متفاوت از يكديگر است ابزارها و وسايل و شكل گذران اوقات فراغت نيز در جوامع مختلف متمايز از يكديگر مي باشد. در اين تحقيق صور امكان گذران اوقات فراغت انواع بسياري را در بر مي‌گيرد تماشاي تلويزيون، مطالعه، ورزش، مهماني‌هاي دوستانه و خانوادگي و از عمده‌ترين انواع اشكال گذارن اوقات فراغت در اين تحقيق است.

          اسلام و اوقات فراغت: دين مبين اسلام با اين كه هدف تكامل و تعالي انسان را براي رستگاري، و دنبال كرده و برنامه‌هاي عبادي و الهي آن هدف در راه رسيدن به آن را ابلاغ نموده است اما به هيچ وجه از برنامه‌هاي زندگي اين جهان انسان غفلت نورزيده است در آيين مقدس اسلام تمايل به تفريح مانند ساير خواهشهاي بشر دقيقاً مورد توجه واقع شده و در بعضي از روايات دست يافتن به لذايذ مشروع در رديف امور مربوط به معاد و معاش قرار گرفته است. در تقسيم بندي اوقاتي كه در اسلام موجود است به تنظيم برنامه ريزي شبانه روزي دعوت و از او خواسته شده است كه اوقات گرانبهاي خود را به بطالت نگذرانيد.

حضرت علي (ع) در نهج البلاغه مي‌فرمايد:

براي مؤمن سه ساعت است (يعني شبانه روز خود را بايد سه قسمت كرد) ساعتي كه در ان با پروردگارش راز و نياز مي‌كند (هشت ساعت خود را در كار خدا صرف كند) ساعتي كه در ان معاش خود (نيازهاي زندگي) را بدست مي‌آورد (هشت ساعت آن را به داد و ستد و صنعت يا ساير موارد بپردازد) و ساعتي كه بين خويش و بين لذت و خوش آنچه حلال و نيكوست آزاد گذارد (هشت ساعت ديگر هم در خواب و خوارك و استراحت به سر برد. ناگفته نماند منظور از اختصاص هر قسمت به عملي آن نيست كه پي در پي آن را به جا آورد بلكه مراد آن است كه در هر شبانه روز ثلث وقت را اختصاص به كار دهند و براي خردمند روانيست كه سفر كند مگر در سه امر:

          اصلاح معاش يا گام نهادن در امر معاد يا لذت و خوشگذراني در آنچه حرام و ناروانيست نمونه‌هايي از صور و اشكال گذارن اوقات فراغت از ديدگاه اسلام ارائه مي‌شود.

1- رسول اكرم (ص) فرموده است مسافرت كنيد تا صحيح و سالم بمانيد.

2- در اسلام از دو نوع ورزش و بازي كه موجب ساخته شده انسان مي‌شود به كرار از زبان ائمه اطهار و معصومين (ع) سخت رفته است مثلاَ اسب سواري و تيراندازي براي روحيه سلحشور و مقاومت نه تنها توصيه شده بلكه شرط بندي نيز در اين دو مورد جايز شمرده شده است و پيامبر اكرم (ص) نه تنها مردم را به در برگزاري برنامه‌هاي ورزشي تشويق مي‌كرد بلكه خود شخصاً در اين مسابقات شركت مي‌نمود.

3- از ديگر مواردي كه جاي تفريح و وقت آزاد را مي‌تواند پركند معاشرت و دوستي، صله رحم به ديگران است. انسان خواه نا خواه در اجتماع زندگي مي‌كند از معاشرت با مردم گريزي ندارد ولي بي ترديد معاشرت براي اين است كه انسان وضع اجتماعي خود را حفظ كند همنشني و معاشرت با دوستان و خويشان و نزديكان اگر به نحو صحيح و معقولانه‌اي باشد آثار عميقي بر روابط انسان‌ها خواهد گذاشت و بااطبع نشاط نيروهاي دروني را برمي‌انگيزد. پيامبر بزرگ اسلام نقل كرده است پيوند خويشاوندي را حتي با جرعه‌اي از آب محكم كن.

4- سينما و تأتر و كليه مراكز فرهنگي، هم اينك نقش فوق العاده مهمي را در جوامع ايفاد مي‌نمايند در اين مورد ما به سخن رهبر كبير و بنيان گذار جمهوري اسلامي حضرت امام خميني (ره) اكتفا مي‌كنيم كه فرمودند ما با سينما مخالف نيستيم ما با فحشا مخالفيم.

5- كتابخانه و مطالعه اخبار و رويدادهاي و سرگذشت بزرگان و نيز مطالب اعتقادي و علمي و اخلاقي و غيره از صورتهاي بسيار ارزنده‌اي است كه جوامع مخصوص جوامع پيشرفته كم و بيش بدان چنگ زده‌اند.

نگاهي به سير و تحول چگونگي گذران اوقات فراغت:

          درباره اينكه اصولاً زمان فراغت پديده خاص جامعه صنعتي است، تمام پژوهشگران هم داستان نيستند بلكه برخي از آن‌ها معتقدند كه زمان فراغت در تمام مراحل تاريخي زندگي بشر وجود داشته است در گذشته دور كار و بازي از يكديگر مجزا نبود و هر دو مراسمي بود كه بخاطر مذهب و تماس با مردم برپا مي‌شد به عبارتي ديگر معني آنها در زندگي اجتماعي عليرغم تفاوتشان يك بود در اين مورد ويلن معتقد است كه جادوگران قبايل از كار معاف بودند و حالي كه دومازيه معتقد است كه وظايف جادوگران براي جامعه كاملاً ضروري است. پس اصلاً در چنين شرايطي زمان فراغت مفهوم نداشته است در دومازيه از اين هم پيش تر رفته و معتقد است كه حتي در جوامع كشاورزي داراي كتابت هم هنوز نمي‌توان از فراغت به معناي امروزي آن سخن گفت زيرا هنوز آهنگ كار با وضع آب و هوا در ارتباط بود مراسمي هم كه در روزهاي جشن برپا مي شد باز جنبه مذهبي داشت و به عنوان نوعي ذخيره، نيرو تلقي مي‌شد. در مورد طبقات اشراف هم از آنجا كه اصولاً كاري انجام نمي‌داد زمان فراغت مفهوم نداشت زندگي آنها بيشتر جنبه بيكاري داشت كه به مفهوم فراغت امروزي نه به مكمل كار بود و نه پاداش آن بلكه جاي كار را مي‌گرفت از اين جهت اطلاق كلمه فراغت به شيوه زندگي آنها مناسب نيست چون فراغت با كار رابطه دارد در نتيجه اولاً قرن نوزده ميزان كارگران آمريكا بيش از 85 ساعت كار در هفته بود و 15 وسعت كار روزانه براي يك كارگر در انگلستان امري معمولي و عادي تلقي مي‌شد.

          از آغاز تمدن تا نقلاب صنعتي افراد به سختي مي‌توانستند معاش خود و خانواده خود را تأمين كنند و حتي زنان و فرزندان خانواده نيز دوش به دوش پدران در اين كار سنگين سهيم بودند با شروع انقلاب صنعتي تفريح و سرگرمي جز زندگي مردم عادي شد ساعات كار كم و كمتر شده زمان استراحت و بيكاري عامه مردم افزايش يافت در چند سال اخير با فشار افكا رعمومي و خواست همگاني دولت‌ها ناگزير به اتخاذ تصميم‌ها برنامه ريزيهاي و سرمايه گذاريهاي مشابهي در امور رفاهي و تفريحي مردم شدند و متون جديد به ويژه اختراع راديو و تلويزيون اين امكان را بوجو آورد كه فراغت از معدوده امتيازات طبف تر متمايز خارج و در بين عموم مردم جامعه رايج كرد و در اواخر قرن نوزدهم و اويل قرن 20 نوعي نهضتهاي اجتماعي ب اهميت و كوشش اتحاديه‌هاي كارگري براي كم كردن ساعات كار تحت عنوان نهضت تفريحات سالم بوجود آمد تا وسايل يك زندگي خلاق و خوش را براي كارگران در اوقات فراغت بعد از يك كار طولاني و خسته كننده روزانه بوجود آورد علاوه بر آن براي گروهها و دسته‌هايي كه از لحاظ فرهنگي و تربيتي نسبت به سايرين عقب مانده‌ترند بودند فرصتهاي مناسب را بوجود آورد كه نتيجه آن بوجود آمدن زيمن بازي در محلات پرجمعيت به پا ساختن اردوگاههاي تفريحي و تربيتي آن بود.

بررسي آراء و انديشه‌هاي صاحبنظران

          در عصر ما انديشه درباره فراغت كم و بيش با پيدايش جامعه شناسي فراغت يعني دانشي كه در نظر دارد اين مسائل را به وسيله روشهاي عملي مورد بررسي قرار دهد و نظر سازماني يافته ايجاد كند مرتبط است نظر جامعه شناسان امروزي اين است كه فراغت واقعيتي است كاملاً تازه كه دربافت جامعه صنعتي پديد آمده است و آنرا نمي‌توان با بيكاري قرون قبل مقايسه كرده تصور مي‌شود كه جامعه شناسي فراغت به عنوان امري ضروري مطرح است زيرا دانشي است كه مي‌خواهد مسائل واقعي تحولات حوزه كار و شيوه زندگي را مطالعه كند.

جامعه شنايس فراغت در آمريكا پديدار شد و مراحل رشد خود را در آنجا گذراند در ربع قرن 20 بود كه روشهاي تجربي مطالعه افكار عمومي در آمريكا بكار گرفته شد. در سال 1925 ليند كوشش كرد كه فرهنگ آمريكايي را با روشهاي قوم شناسي مطالعه كند. او شهر درجه دومي را براي اين كار انتخاب كرد و بعد در سال 1935 كه همين بررسي را تكرار كرد متوجه شد كه در ظرف اين ده سال با وجود رشد فراغتهاي تازه، تغيير چنداني در زندگي آمريكايي پديد نيامده است. در سال 1935 قانون كار، ساعات كار هفتگي را به 40 ساعت تعطيل داد ولي اغلب كارگران مي بايست دو برابر كار كنند.

          اين وضع تا بعد از جنگ جهاني دوم ادامه يافت بعد از جنگ جهاني دوم درهاي رفته به سوي آمريكايي‌‌ها گشوده شد سطح زندگي بالا رفت، تلويزيون به خانه ها رسوخ كرد و شركتهاي تجاري پديد آمد. جامعه شناسي فراغت در اين دوره رشد شاياني پيدا كرد.” رايزمن“ به نام توده تنها بشارت دهنده اساسي درگذران اوقات فراغت بود رايزمن براي اولين بار اين تز را مطرح كرد كه تنها زمان فراغت است كه به انسان اين فرصت را ميدهد تا به صورتي آزادانه با جامعه مصرفي خود را سازگار كند. به دنبال اين نظر بود كه ”مارگريت ميد“ و” لون اشتاين“ مفهوم اخلاق تفريح را بوجود آوردند مفهوم فراغت توده وار در سال 1985 توسط جامعه شناسان آمريكايي عنوان شد و اين مارگريت ميد بود كه مشخصات فراغت جديد را بهتر از همه بيان كرد. او نوشت: زمان آزاد شدن از امر توليد به تدريج به زمان مصرف مبدل شد ولي هنوز فراغت در جامعه آمريكايي تحت سلطه كار بود. از اين جهت آنرا زمان تجديد قوا مي‌گفتند ولي تعريفي كه لون اشتاين از فراغت به عنوان اخلاق تفريح بعد از جنگ جهاني دوم به بدست داده است، نشان دهنده تحولي بود كه در مفهوم فراغت جديد به تدريج پديد آمده بود، او گفت: تحولات فرهنگ آمريكايي آنچه را كه ما آنرا اخلاق تفريح و لذت مي‌ناميم پديد آورده است رايزمن نيز همانند ويلن گذشته گرا بود و به عصر طلايي گذشته تأسف مي‌خوردو ويلن فراغت را رد رابطه با طبقات و كار تعريف كرده بود وي كسي بود كه روي كاهش ارزش كار تكيه مي‌كرد و اين چيزي بود كه بعد از او دنبال شد رايزمن تصور مي‌كرد كه در تمدن فراغت تازه، نظام طبقاتي از بين خواهد رفت و اين تزي بود كه شلسك و دومازيه در اروپا تعقيب كردند معهذا خود رايزمن چند سال بعد در اين مورد تجديد نظر كرد وي در صنعتي شدن جامعه نوعي تباهي انسانها را مي‌ديد و تنها راه از اين منجلاب را فراغت مي‌دانست او مسائل فراغت را برمبناي رابطه فرد و اجتماع بررسي كرد به نظر او فراغت در جامعه معاصر مصرفي در ايجاد سلطه جامعه بر فرد يعني مفهوم ”دگر راهبر“ كه مشخصه انسان زمان ماست،و نقش تعيين كننده دارد.

رايزمن مرحله رشد انسان را به سه دوره تقسيم مي‌كرد:

- دوران اول: انسان سنت راهبر

- دوارن دوم: انسان درون راهبر

- دوران سوم: انسان دگر راهبر

          رايزمن در مورد اوقات فراغت موببات بحث و انتقادجامعه شناسان را برانگيخت حتي خودش هم از نظريه‌هاي خود انتقاد كرد ولي ده سال بعد در كتابش به نام ”فراواني براي چه؟“ باز تزهاي كتاب توده تنها را از سرگرفت، او گفت: جامعه امروز آمريكايي ديگر جامعه مصرفي نيست بلكه جامعه اشراف است و از اين جهت فراغت نقش بسيارمهمي دارد. رايزمن در كتاب اول خود نظارتي طبقاتي را در مورد فراغت انكار مي‌كرد و معتقد بود كه اين سلسله مراتب طبقاتي كه در امر وجود دارد در فراغت به تدريج از بين خواهد رفت ولي در كتاب تازه اش فراواني براي چه؟ مفوم طبقات را وارد كرد و نشان داد كه موقعيت شغلي و اجتماعي تا چه حد در برخودر با فراغت مؤثر است.

          گرازيا هم به نوبه خود كوشش كرد مفهوم بسيار خوش بينانه فراغت را در هم شكند، گرازيا فراغت را در اشرافي جستجو مي‌كند و نشان مي دهد كه تفريح و سرگرمي‌هاي گوناگون ويژه طبقه مرفه و اشراف بوده طبقه پايين و زحمتكش براي تأمين حداقل معيشت خود چاره اي جز كار و  تلاش شبانه روي نداشتند و ني به قول براتراندراسل اساساً اين فكر كه افتادم از فراغت بهره‌اي داشته باشند هميشه مايه ناراحتي اغنيا بوده است.

          رايت ميلز هم در فراغت نوعي از خود بيگانگي مشاهده مي نمود. تنها اندرسون و كاپلان بودند كه تا حدي نسبت به فراغت نظري خوش بينانه داشتند. اين دو نويسنده را با توجه به تزهايي كه در مورد فراغت مطرح كردند شايد بتوان ذهني‌؛را معرفي كرد اندرسون فراغت را زمان فروخته نشده‌اي مي‌داند كه متعلق به فرد است، زماني كه فرد به ميل خود از آن استفاده مي‌كند.

          او مي‌گفت كه كار در جامعه غربي كمتر نيازهاي انسان را پاسخ مي‌دهد و بيشتر تابع منافع شغلي است.

          اندرسون در فهرست نوعغي فعاليت خود انگيخته و آزادي گيني مشاهده مي‌كند.

          هاويگورست به نوبه خود سعي كرد فراغت را در رابطهبا شخصيت مورد بررسي قرار دهد او فراغت را در رابطه با مراحل مختلف زندگي تحليل كرد و فعاليتهاي فراغتي را در سنين مختلف با يكديگر مقايسه كرد به طور كلي درباره پيدايش فراغت و همچنين گرايش انسان به آن سه نظريه عنوان شده است:

- اولين نظريه حاكي ا اين است كه مبناي تفريح مذهب است.

- دومين نظريه راجع به فراغت، فرضيه غريزي بازي و تفريح است.

          - سومين نظريه فرضي مبني بر استراحت و كسب ذوق است.

          با توجه به نظريه اول فلوئيد ماوس در كتاب سلسله نظريه‌هاي اجتماعي ريشه تفريح در زمان قديم را مذهب بيان مي‌كند و اضافه مي‌كند كه با استيلاي مسيعيت برجهان، پرداختن به تفريح نوعي معصيت تلقي مي‌شده است.

          با توجه به دومين نظريه كارل گروش در كتاب باي و مرد معتقد است بازي انسان مانند بازي حيوانات ا يك نياز فطري سرچشمه ميگردد وظيفه اصلي بازي در سنين كودكي آماده سازي طفل براي بزرگسالي است.

          با توجه به سومين نظريه اسپنسر در اين خصوص، علت گرايش انسان به تفريح را رها شدن وي ا نيروي اضافي مي‌داند توماس ميل رهايي ا يكنواختي و بدست آوردن تجربيات را عامل پيدايش تفريح و بازي مي‌شمارد.

          چهار چوب نظري تحقيق

          با توجه به بررسي‌هايي كه از نظرات صاحبنظران و انديشمندان انجام گرفت.

          تئوري نظريه پردار آلماني به نام مورتين لاراوسي در زمينه اوقات فراغت بايد و چهار چوب نظري تحقيق قرار گرفت كه بر طبق آن سئوالات فرضيه و پرسشنامه طرح شد.

          وي معتقدي به عامل تفريح و نياز بشر به استراحت و جبران خستگي مي‌باشد با توجه به اينكه انسان همواره در حال كار و تلاش و فعاليت مي‌باشد و از طرفي ارگانيسم بدني انسان هم بعد ا مقداري فعاليت احتياج به استراحت دارد پس براي اينكه انسان بتواند دوباره به كار و فعاليت مفيد بپرداد احتياج به استراحت و جبران خستگي دارد تا از سلامت جسمي و روحي كامل برخوردار شود و بتواند فعاليت‌ها و كارها را به نحو احسن انجام دهد.

بررسی مشکلات آپارتمان نشینی در منطقه قاسم آباد

مقدمه

مسكن بعدي از زندگي انسان

افزايش جمعيت باعث تغيير وضع مسكن شد. مساكن امروزي گذشته از حفظ و حراست انسان از سرما و گرما وظايفي ديگر نيز بر عهده دارند. در حقيقت مسكن امروزي نه تنها مكاني براي آسايش و فراغت انسان است، بلكه مي‌تواند در جهت اعتلاي فكري و روحي انسان مؤثر واقع شود و موجبات پيشرفت وي را فراهم آورد. بنابر اين در جهان امروز مسكن به عنوان يكي از نيازهاي ضروري انسان، كاركردهاي متنوعي دارد. برخي صاحب‌نظران موفقيت‌آميز بودن يك مسكن را در گرو 4 هدف مي‌دانند:

1-                          بايد داراي ارزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي باشد.

2-                          بايد به اندازه كافي ارزان باشد.

3-                          بايد بهداشت ساكنين را تأمين كنند.

4-                          بايد تعمير و نگهداري در دوران عمر ساختمان در كمترين سطح باشد.

در حقيقت مسكن به عنوان بعدي از زندگي انسان با ساير ابعاد زندگي انسان در ارتباط و كنش متقابل است به طوري كه بر يكديگر تأثير مي‌گذارند و از يكديگر تأثير مي‌پذيرند،بنابراين براي مطالعه‌ي مسكن در يك جامعه بايد به ساير عواملي كه مستقيماًبه آن ارتباط دارند توجه كافي شود.

به طورمثال اگر مسكني كه ساخته مي‌شود با شرايط اقتصادي- اجتماعي- فرهنگي ومادي يك جامعه تطابق و هم‌خواني نداشته باشد ويا با اسلوبي غير از آن چه بايد ساخته نشود شايد مورد بي‌توجهي قرار گيرد.

در هر نقطه از كره خاكي خانه‌هاي مختلفي بر حسب نيازها و ضرورت‌هاي زندگي يافت مي‌شوند. اين اشكال گوناگون خود معلول عوامل متعددي هستند كه انسان را ناگزير به انتخاب شكل خاصي از مسكن كرده است و تأثير عوامل مختلف زيستي و اجتماعي به طور مستقيم و غيرمستقيم در تعيين نوع مسكن غيرقابل انكار است.

 بيان مسئله (statement of  problem) :

معضلات و مشكلاتي كه باعث سلب آسايش ساكنين آپارتمانمي‌شود، چيست؟

با توجه به روند رو به رشد جمعيت و بزرگ شدن شهرها و همچنين افزايش مشكلات اقتصادي، اكثر فضاهاي مسكوني شهري ما را آپارتمان تشكيل مي‌دهد كه در واقع اين موضوع تا آن جا جامعيت يافته كهمي‌توان گفت : در چند سال آتي اكثريت مردم به زندگي آپارتمان نشيني روي خواهند آورد.

از آن جايي كه اكثريت افراد اين گروه پژوهشي ساكن در مجتمع هاي آپارتماني هستند از مشكلات موجود در اين فضا آگاه بوده كه با انجام اين پژوهش سعي در حل اين مشكلات داريم.

با وجود اين كه در آينده اكثر فضاهاي مسكوني ما را آپارتمان ها تشكيل خواهند داد بنابراين اگر راه حلي براي مشكلات در حال حاضر آپارتمان ها در نظر گرفته نشود جامعه به يك جامعه پر از تنش و استرس تبديل خواهد شد كه در يك چنين فضايي ديگر هيچ كس احساس امنيت و آرامش نخواهد داشت، به واقع سلامت رواني افراد به خطر خواهد افتاد.

راه حل‌ها به قرار زيرند :

پرداختن آكادميك يا علمي به اين مسئله، گسترش فرهنگ آپارتمان‌نشيني در بين مردم از طريق تبليغات رسانه‌اي به صورت چاپ نشريات محلي، نظرسنجي و... ،نظارت هرچه بيشتر دستگاه هاي ذيربط بر روند ساختمان سازي،گذاشتن جلسات متعدد براي حل مشكلات آپارتمان توسط ساكنين مجتمع‌ها ،گذاشتن جلسات پرسش و پاسخ بين مسئوولين و ساكنين مجتمع‌هاي مسكوني به منظور حل مشكلات .

علاوه بر وجود خلاء اطلاعاتي در زمينه فرهنگ آپارتمان نشيني اين مسئله داراي تناقض اطلاعات نيزمي‌باشد. برخي از مشكلات براي عده اي واقعاً مشكل است اما براي برخي ديگر ممكن است اصلاً مهم نباشد.تحقيق مورد نظر درباره افراد آپارتمان نشين در منطقه قاسم آباد مشهدمي‌باشد. با بررسي موردي در چند مجموعه مسكوني كه به قرار زيرند :

مجتمع مسكوني گل ها-مجتمع مسكوني سپاد-مجتمع مسكوني گلايل

مجتمع مسكوني حجت

1-     معماري كه واقعاً به فكر مشكلات مردم هستند و براي راحتي مردم كارمي‌كنند با مطالعه اين پژوهش ممكن است تغييرات لازم را اعمال نمايند.

حداقل فايده اي كهمي‌تواند داشته باشد آشنا كردن دانشجويان به اين مسئله است كه در آينده خود (در طراحي و…) اين نكات را رعايت نمايند.

محل تنظيم : گروه معماري دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد

محل ارائه : گروه معماري دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد

جمعيت مخاطب : ساكنان مجتمع‌هاي مسكوني فوق

هدف كلي :

شناخت و تحقيق مشكلات آپارتمان نشيني در محدوده قاسم آباد

هدف اختصاصي :

بررسي مشكلات آپارتمان نشيني در محدوده قاسم آباد

پيشينه تحقيق :

فعاليت هايي از باب مطالعات اجتماعي – اقتصادي و نظاير آن در آتليه طراحي 5 گروه معماري انجام پذيرفته كه با استفاده از آنها به نقد و بررسي آنهامي‌پردازیم.

چكيده تحقيق :

رشد جمعيت، گسترش شهرها، كمبود زمين، افزايش مشكلات اقتصادي و همگي بيانگر اين مطلبمي‌باشند. كه اكثر فضاهاي مسكوني شهري ما را در آينده آپارتمان تشكيل خواهند داد كه اين خود سبب روي آوردن جمعيت قابل توجهي از مردم به زندگي آپارتمان نشيني خواهد بود كه در نتيجه همه گير شدن اين موضوع سلامت راوني افراد به خطر خواهد افتاد.

بنابراين ما نياز را بر آن ديديم كه از طريق شناخت و تجزيه و تحليل و بررسي موردي عواملي كه سبب سلب آسايش ساكنين مجتمع‌هاي مسكوني آپارتماني مي‌شود به ارائه راه‌حل ها و راهكارهايي كه در حل اين مشكلاتمي‌تواند ما را ياري رساند پرداخته و ماحصل پژوهش خود را در اختيار دانش‌پژوهان گذاشته تا در كنار يكديگر گامي هرچند ناچيز در جهت از بين بردن اين معضل برداشته و در ايجاد يك جامعه سالم با يك آرامش نسبي سهمي هرچند اندك داشته باشيم.

مصاحبه با افراد ذيل صورت گرفته‌ است :

-          آقاي مهندس آزادي = شهردار منطقه 6  (صاحبنظر)

-          آقاي مهندس محسني = آرشيتكت و مديرگروه شهرسازي دانشگاه آزاد مشهد (صاحبنظر و دست‌اندركار)

-          آقاي مهندس ابوترابي = آرشيتكت و مدرس دانشگاه آزاد مشهد (صاحبنظر و دست‌اندركار)

-          آقاي دكتر آزاد = آرشيتكت و مدرس دانشگاه آزاد مشهد (صاحبنظر و دست‌اندركار)

-          آقاي مهندس خالصه = آرشيتكت (دست‌اندركار)

-          مهندس طاهري = مديرعامل شركت بنيان بتن (دست اندركار)

و همچنين مصاحبه با چند تن از ساكنين مجتمع‌هاي مسكوني گلها و حجت به عنوان كاربران صورت گرفته است.

                                                                        منابع تحقيق :

1-     اصول و روشهاي طراحي شهري و فضاي مسكوني در ايران ، جلد 1 و 2 محمود توسلي

2-      مسكن حداقل (مركز تحقيقات ساختمان و مسكن)

3-     مجله آبادي ، شماره 23 ، ويژه خانه

4-     مسكن ، حومه و شهر ، نوربرت شوئونر، پروديهيمي

5-     مجموعه مباحث و روشهاي شهرسازي ، جلد 2 ويژه مسكن (مركز تحقيقات سامان مسكن)

6-     ساختمان سازي با مردم (بخش خانه)، حسن فتحي

7-     طراحي مجتمع مسكوني (با تأكيد تقويت روحيه جسمي ساكنين) پايان‌نامه

8-     آرشيو طراحي 5 گروه معماري

9-     WWW.ARCHICLUB.BLOGSPOT.COM

تحقیق درباره آلياژ هايAL-Li

چكيده :

آلياژهاي AL-Li عمدتا بعنوان مواد پيشرفته براي كاربرد در تكنولوژي هاي هوايي و هوافضا مورد توجه هستند كه اين به علت دانستيه كم و مدول مخصوص بالا (high specific modulus ) و خصوصيات خستگي و تافنس در دماي پايين (cryoyenic touyhness ) خوب مي‌باشد.

اشكال عمده آلياژهاي AL-Li استحكام بالا( Peak – Strength ) ، داكتيليته كم و تافنس شكست در جهت عرضي ( fracture toughness in the short transverse direcetion ) ناهمسانگراي در خصوصيات سطحي (plane properties ) نياز به كارسرد براي رسيدن به خصوصيات عالي و حداكثر و توسعه و پيشرفت ترك هاي خستگي زماني كه ترك ها ميكروسكوپي هستند مي‌باشد.

آلياژهاي AL-Li :

آلياژهاي AL-Li عمدتا براي كاهش وزن سازه هاي هوايي و ساختمان هواپيما توسعه يافته اند . اخيرا نيز به منظور استفاده در كاربرد هاي برودتي و دماي پايين مورد تحقيق و توجه قرار گرفته اند.

پيشرفت عمده كار از سالهاي 1970 تا 1980 شروع شد زمانيكه توليد كنندگان آلومينيوم ، آلياژهاي AL-Li را به عنوان جايگزين مناسب براي آلياژهاي بدنه هواپيما توسعه دادند. دانستيه كم آلياژهاي AL-Li وزن كم و بهبود كارايي هواپيما را به دنبال داشت .

آلياژهاي AL-Li تجاري عمدتا به عنوان مواد پيشرفته براي تكنولوژي هاي هوا – فضا مورد توجه قرار گرفته است كه اين به علت وزن مخصوص كم و مدول مخصوص بالا ويژگي هاي تافنس خستگي و تافنس دماي پايين عالي آنها مي‌باشد . مقاومت در برابر اشاعه ترك خستگي بالاي آلياژهاي AL-Li در مقايسه با آلياژهاي قديمي‌سري 2xxx و 7xxx به علل زير مي‌باشد:

1-high levels of crack tip shielding

2- meandering crack paths

3- the resultant roughness – in duced crack closure

واقعيت امر اين است كه ويژگي هاي عالي اين آلياژها از مكانيزم بالا منتج شده است و دلالت قطعي نسبت به تركهاي كوچك و رفتار نوساني ( variable – amplitude behavior ) آنها دارد.

اشكال عمده آلياژهاي AL-Li استحكام بالا(peak- strenyth)  كاهش داكتيلتيه و تافنس در جهت عرض كوتاه (fracfure toughness in the short transverse divection)  ناهمسانگردي در ويژگي هاي صفحه اي ، نياز به كارسرد بري رسيدن به خصوصيات عالي و حداكثر و سرعت توسعه و رشد ترك خستگي بالا زماني كه ترك ها ميكروسكوپي مي‌باشند .

توسعه آلياژهاي AL-Li تجاري موجود با اضافه كردن    به آلياژهاي آلومينيوم – مس ،آلومينيوم – منيزيم ، و آلومينيوم- منيزيم – مس شروع شد . اين آلياژها انتخاب شده بودند براي افزودن مشخصات رسوب سختي و نيز افزايش رسوبات آلياژهاي پايه Al-mg, Al – cu  و Al –cu-mg  به رسوبات آلياژهاي حاوي Li براي افزايش سختي و قابليت رسوب سختي آنها.

پيشرفت عملي در اين ويژگي و رفتار در آلياژهاي2020(AL-Cu-Li-Cd) -01429(AL-Mg-Li) ، 2091 , 2090(Al- Cu-Li)8090(Al-cu-Mg-Li) نتيجه شده است.

گذشته از اين آلياژهاي ثبت شده، ديگر آلياژهاي تجاري Al. Li شامل weldaliteo49 , cp 2 76

آلياژ weldalite 049:

تركيب شيمايي weldalite 049 cu- 5.4, li- 1.3. , Ag- 0.4, mg-0.4, zr-0.14 استحكام متفاوتي را در توليدات و تمپرهاي (tempers) متفاوت نشان مي‌دهد. عكس العمل و جواب پير شدن اين آلياژ با كار سرد به شدت تقويت مي‌شود (temper T₃) و حتي بدون كارسرد توي تري مي‌شود (T₄) و در واقع از همه آلياژهاي شناخته شده AL واكنش و عكس العمل پير سازي طيبعي قوي تر و بهتري دارد.

Weldalite 049 دستخوش بازگشت در طي اولين مرحله پير سازي مصنوعي مي‌شود رداكتيلتيه آن به طور قابل توجه تا 24% افزايش مي‌يابد.

استحكام كششي 700 mpa نيز در دو نوع T18 و T6 به دست ‌آمده كه در آزمايشگاه توليد شده است. weldali 049 داراي قابليت جوشكاري بسيار خوبي مي‌باشد بطور مثال اين ‌آلياژ ترك هاي گرم غير قابل تشخصي (discernable hot crakiny)در قطعات بسيار آرام جوشكاري شده (highly restrained wedment) با قوس گاز تنگستن (gas tungsten are) و جوشكاري توس تحت فلز (gas metal are) و جوشكاري پلاسما (VPPA)(variable plarity plasma Are) فوق العاده بالايي در فيلتر (filler) مصرفي متداول 2319 مشاهده شده است. و حتي در صورت استفاده از فيلترهاي مخصوص استحكام جوش بالاتر نيز قابل دسترسي باشد.

آلياژ 2090:

تركيب شيمايي

Cu- 2.7 , li -2.2 , Ag -0.4 , zr-0.12

آلياژ 2090 به منظور جانشيني براي آلياژ 7075-T6 با دانسيته كم تر و 10% مدول الاستيك بيشتر توسعه يافته است. كاربرد اصلي اين آلياژ استحكام بالا در ساختارهاي فضا پيماهاي رايج و متداول مي‌باشد.

آلياژ 2090 توسط انجمن AL در سال 1984 ثبت شده است.

تغييرات تمبر باعث ايجاد تركيبي ازخواص مختلف ماننداستحكام، تا فنس مقاومت خوردگي، تلرانس آسيب (damaye tolerance) و قابليت توليد (fabricability) در اين آلياژ شده است.

از آنجايي كه آلياژ 2090 و تمبرهايش (tempers) نسبتا جديد هستند. در جنبه هاي مختلف ثبت و ضبط و مشخصات ديگر و داده ها در باره استحكام و تافنس ممكن است براي بعضي شكلها و فرم ها معيوب باشد.

عموما مشخصات مهندسي آلياژهاي AL- Li شبيه به آن دسته از آلياژهاي گزوه 2xxx و 7xxx كه كاربرد متداول و رايجي در صنايع هوايي دارند. مي‌باشند بعضي تركيبات موجود در 2090تغييرات اندكي را نسبت به ديگر آلياژهاي رايج Al در آن ايجاد كرده است. كه اين تغييرات و خصوصيات بايد در حين طراحي وانتخاب مواد (material design phase) در نظر گرفته شود اين ويژگي هاي متمايز آلياژ 2090 شامل موارد زير مي‌باشد.

1-    ناهمسانگي صفحه اي در خصوصيات كششي كه در اين آلياژ از ديگر آلياژهاي متداول بيشتر است.

2-  قرار ردهي در دماي بالا براي رسيدن به تمپرهاي peak – age (T8₆ , T8₁, T8₃) كه پايداري واستحكام بالا و در حدود 10% ويژگي هاي اوليه را نشان مي‌دهد.

3-    رفتار رشد ترك خستگي زياد.

4-    نياز به كار سردُ براي رسيدن به خواص بهينه در اين خصيصه آلياژ 2090 شبيه آلياژهاي 2024 و 2219 مي‌باشد.

5-    رفتار وابسته به شكل براي اكسترون با استحكام هاي خيلي بالا.

ورق هاي آلياژ 2090- T8⁶ , 2090 اكستروژن شده مقاومت عالي در مقابل خوردگي لايه اي و پوسته پوسته شدن (exfolia tion corrosion) در آزمايش هاي خوردگي كنار آب دريا در مدت طولاني و به طور وسيع از خود نشان داده‌اند.

مقاومت اين آلياژها به خوردگي آب دريا مي‌تواند محافظ خوبي براي آلياژهاي 7075 – T₆ باشد كه در معرض آب دريا مي‌تواند در اثر خوردگي و پوسته پوسته شدن صدمه ببيند.

مقاومت به ترك ناشي از تنش خوردگي (scc) در آلياژ 2090 به شدت تحت تاثير پير سازي مصنوعي مي‌باشد. تمپرهاي under – aged مثل T84 نسبت به آنهايي كه near – peak – aged هستند مثل T81 , T83, T86 نسبت به تركه هاي (scc) مستعد ترند.

آلياژ 2091:

تركيب شيميايي:                             cu- 2.1 , Li 2.0 , zr 0. 10

آلياژ 2091 به عنوان يك آلياژ با تلرانس آسيب بالا (damage- tolerant) توسعه يافته است و داراي 8% دانسيته كمتر و 1% مدول بيشتر نسبت به 2024-t3 مي‌باشد اين آلياژ damae- tolerant با تافنس بالا به طور گسترده در ساختمان هواپيما استفاده مي‌شود. آلياژ 2091 به عنوان ساختارهاي ثانويه (secondary structures) زماني كه استحكام بالا مهم نباشد استفاده مي‌شود.

آلياژ 2091 توسط انجمن آلومينيوم ثبت شدهاست تمپرها وعمليات مختلف به منظور ارائه تركيب مناسب از استحكام، مقاومت خوردگي، تلرانس آسيب وقابليت توليد (fabricability) توسعه يافته است.

ميكرو ساختار 2091 بر طبق ضخامت قطعه ومواد تشكيل دهنده تغيير مي‌كند عموما اندازه هاي بالاتر /5mm3 ميكروساختر uncrystallized دارند و اندازه هاي كمتر يك ساختار دانه تبلور مجدد شده ستوني و كشيده.س(elangated recrystallized) از خود نشان مي‌دهند. عموما رفتار 2091 شبيه آلياژهاي گروه 7xxx و 2xxx مي‌باشد. مشخصات ماده كه هدف و آرمان شده است براي آلياژهاي AL در مورد 2091 اهميت و توجه كمتري نياز دارد.

آلياژ 2091 براي رسيدن به ويژگي ها و خصوصيات خوب نيست به 2024 وابستگي كمتري به كار سرد دارد. خوصيات آلياژ 2091 بعد از قرار گيري در معرض دماي بالا (بالاتر از 125c⁰) نسبتا پايدار مي‌باشد. و براي بيشتر كاربردهاي تجاري تغييرات خواص در مدت كاركرد يك قطعه قابل قبول مي‌باشد.

مقاومت خوردگي لايه اي (exfloition resistance) آلياژ 2091- T8₄ مانند 2024 با توجه به ميكروساختار قطعه توليدي و سرعت سرد شدن و كوئنچ تغيير مي‌كند.

افزايش ساختار unrecrystalized باعث افزايش حملات enflotoh مي‌شود. اگر چه مقاومت erflotion آلياژ 2091 معمولا با آلياژ مشابه آن 2024 – T3 قابل مقايسه مي‌باشد. تاثير ميكروساختار بر scc در توليدات صفحه اي و ورق تاثيري متفاوت بر exflotion دارد. هر چه ميكروساختار اليافي تر باشد حد scc افزايش مي‌يابد.

براي ساختارهاي unrecrystalized ضخيم تر وساختارهاي (elonguted recrysta lized) باريك تر رسيدن به حد (240 mpa Scc) امكان پذير مي‌بادش كه به خوبي با 2024 – T₃ قابل مقايسه مي‌باشد.

براي توليدات نازك تر اين حد به وسيله اندازه و مواد تشكل دهنده تغيير مي‌كند. و اين حد مي‌تواند. كمتر از 60% تا 50% استحكام تسليم يا بيشتر از %75 استحكام تسليم تغيير كند.

اگر چه آزمايش تافنس روي 2091 توسط تعدادي از آزمايشگاههاي مواد و مصرف كنندگان انجام شده است ولي نتايج براي تفسير كردن مشكل مي‌باشد.

نتايج به دست آمده براي 2091 نسبت به نتايج 2024 بهتر و عالي تر است نتايج آزمايش حدودا مساوي نتايج 2024 و يا كمي‌كمتر و پايين تر از 2024 مي‌باشد. عموما اجماع كلي با توجه به كنترل هاي انجام شده و شباهت رويدادها و ويژگي هاي تافنس آلياژ 2091-T84 و تافنس كافي آلياژ برآن است كه 2091 مي‌تواند جانشيني مناسب براي 2024 باشد.

آلياژ 8090:

تركيب شيميايي

Li- 2.45 , zr-0.12 , cu -1.3, mg -0.95

آلياژ 8090 توليد شده است به عنوان يك آلياژ استحكام متوسط با تلرانس آسيب خوب (damage- tolerant) با 10% دانسيته كمتر و 11% مدول بيشتر از دو آلياژ 2014 و 2024

كاربرد اين آلياژ در جاهايي كه كمترين دانسيته ممكن و تلرانس آسيب مهم و مد نظر است، مي‌باشد. اين آلياژ به صورت ورق، (sheet)، صفحه (plate)، اكستروژن و فرج شده در دسترس است و همچين مي‌تواند در كاربردهاي جوش كاري (welded application) استفاده شود.

تركيب شيميايي آلياژ 8090 توسط انجمن آلومينيوم ثبت شده است تمپرهاي مختلف (tempers) براي ارائه تركيب مناسب از استحكام، مقاومت خوردگي، تلرانس آسيب و قابليت توليد، توسعه يافته است.

از آنجايي كه آلياژ 8090 تمپرهايش در شكل هاي توليدش نسبتا جديد و ثبت نشده مي‌باشد، جدول خصوصيات و مشخصات آن ناقص مي‌باشد.

توليدات استحكام متوسط آلياژ 8090 براي رسيدن به حداكثر استحكام پير سازي مي‌شوند و تغييرات كمي‌در ويژگي ها و خصوصيات پس از قرار گيري در دماي بالا مشاهده مي‌شود.

در توليدات و قطعات very underaged علاوه بر پير سازي فوق العاده، در معرض گذاري در دماهاي بالا مورد نياز مي‌باشد.

تغيير در استحكام و تافنس در دماهاي پايين (cryogenic temperatures) در آلياژ 8090 بيشتر از آلياژ هاي متداول AL ديده مي‌شود. آلياژ 8090 استحكام بالا و قابل توجه و تافنس خوبي در دماهاي پايين دارد.

بهبود كيفيت تجاري قابل دسترسي آلياژهاي Al –Li از قبيل آلياژ 8090 پيشرفت هاي قابل توجه و عمده اي در زمينه slort- transverse ductility و در نتيجه در short – transrers  tensile strength را سبب شده است.

تحقيقات انجام شده روي آلياژ 8090 قابليت دسترسي به يك (minimum plateau) در يك دماي aging حدود 190c⁰ را نشان داده است.

سطح toughnessplateau به وسيله محتوي ناخالصي ها تحت تاثير قرار مي‌گيرد.

تحقیق درباره تاريخچه سيمان

انسان از ديرباز سيمان را مي‌شناخته و با گذشت زمان بر نقش و اهميت آن وقوف و آگاهي بيشتر يافته و هر روز كوشيده است , بناها و ساخته‌هاي خود را مستحكم‌تر از گذشته احداث نمايد .انسانهاي اواخر عصر حجر كه از طريق شكار كردن و جمع‌آوري مواد غذايي ارتزاق مي‌نمودند و در پي غذا در ناحيه وسيعي در حركت بودند , در پناهگاههاي موقت زندگي مي‌كردند . وقوع انقلاب كشاورزي كه به حدود 10000 سال پيش از ميلاد مسيح باز مي‌گردد , انگيزه‌اي براي سكونت دائمي و ايجاد ساختمان و خانه براي انسان بود . انسان ديگر بدنبال شكار يا گله‌هاي خود از جائي به جاي ديگر نمي‌رفت , بلكه براي مراقبت از مزارع خود در يك محل مي‌ماند . در خاورميانه آثار و بقاياي دهكده‌هاي كاملي با محل سكونت مدوري بنام تولوي "Tholoi" يافت شده كه ديوارهاي آن از گل رس متراكم ساخته شده است .

ملاتي كه در اتصال سنگها و سفالها از آن استفاده مي‌شد , مخلوطي بوده از ماسه , آهك و آب و در ساختمان قسمتهايي كه در زير آب قرار مي‌گرفت ماده‌اي سيليسي بنام "پوزولانا" اضافه مي‌كردند , كه ملات را سخت و در مقابل آب مقاوم مي‌ساخت .
در واقع منشاء سيمان هيدروليك (تركيبي با آب) به يونان و روم باستان باز مي‌‌گردد . مواد مصرفي عبارت بودند از آهك و نوعي خاكستر آتشفشاني كه با آب واكنش آهسته‌اي نشان داده و تبديل به توده سفتي مي‌گرديد . اين توده ماده چسبناك ، ملات و بتون ساخته شده در روم در دو هزار سال پيش و همچنين كارهاي ساختماني بعدي در اروپاي غربي را تشكيل مي‌داد . آنها از اين ملات در ساختمان برجها , باروها , جاده‌ها , آب‌انبارها , گرمابه‌ها , معابد , كاخها و قلعه‌ها استفاده مي‌كردند

خاكستر آتشفشاني كه از معدني در نزديكي شهر "پوزولا" (ايتالياي كنوني) استخراج مي‌شد , سرشار از سيليكات آلومينيوم بود , و سيمان مشهور "پوزولانا" مربوط به دوران روم باستان نيز از اين نام برگرفته شده است . امروزه اصطلاح پوزولانا (Pozzolana) , يا پوزولان (Pozzolan) يا به خود سيمان اشاره دارد و يا به هر ماده نرم حاوي سيليكات آلومينيومي اطلاق مي‌شود كه در مجاورت آب با آهك واكنش نشان داده و تشكيل سيمان مي‌دهد . بهترين سيمان بدست آمده از دوران گذشته , ساخته دست روميان است .
تهيه سيمان به طرق علمي جديد از قرن هيجدهم آغاز شد . در سال 1756 "جان اسميتون" ماموريت يافت كه فانوس دريايي كوچك "اديستون" را كه در درياي مانش و در ساحل "كورتوال" انگلستان قرار داشت دوباره بازسازي كند , وي در آزمايشهاي خود موفق شد كه از تركيب سنگ آهك ناخالص و خاك و پختن آن دو , ماده‌اي شبيه به سنگهاي "پرتلند" بوجود آورد .

با سوزاندن مخلوطهاي گوناگون سنگ آهك و خاك رس طي سالهاي بعد تجربيات بيشتري در اين زمينه بدست آمد .

در سال 1824 "ژوزف آسپدين" با سوزاندن مخلوط 1 به 3 سنگ آهك و خاك رس به مواد بهتري دست يافت . در شيوه او , عمل سوزاندن در كوره‌ها با چنان حرارتي صورت مي‌گرفت كه مواد ذوب شده پس از سرد شدن به صورت ذرات ريزي در مي‌آمدند . ماده بدست آمده كه به صورت پودري نرم بود , وقتي با آب مخلوط مي‌شد , پس از چند ساعت سفت و سخت مي‌شد . اين محصول شباهت زيادي به سنگهاي آهكي مستخرج از معدن جزيره "پرتلند" در انگلستان داشت , از اينرو به سيمان "پرتلند" معروف گرديد و وجه تسميه سيمانهاي پرتلند امروزي نيز از اينجا آغاز مي‌شود .

اولين بناي ساخته شده با اين نوع سيمان , بناي پارلمان انگلستان است كه در فواصل سالهاي 52-1840 احداث گرديده است .

توليد سيمان پرتلند به سرعت در سرتاسر كشورهاي اروپايي و آمريكاي شمالي گسترش يافت . در حال حاضر نيز سيمان پرتلند عمده ‌ترين سيمان توليدي در جهان است و موارد مصرف عام تري دارد .

بعدها "دكتر بوك" رئيس موسسه تحقيقات استاندارد سيمان آمريكا كه به "پدر سيمان" معروف است تركيبات اصلي سيمان را شرح داد كه مورد تاييد صاحبان صلاحيت قرار گرفت .

از آن پس در كشورهاي پيشرفته تحقيق و پژوهش پيرامون ساخت انواع جديدي از سيمان و بالا بردن كيفيت محصولات و رشد و توسعه تكنولوژي ساخت سيمان همچنان ادامه داشته است

امروزه سيمان از نظر وزن بزرگترين محصول صنعتی بشری محسوب می شود

تاريخچه صنعت سيمان در ايران

ايرانيان نيز از ديرباز با خواص خاك رس و سنگ آهك بعنوان مواد اوليهاصلي سيمان آشنايي داشته‌اند و از مخلوط آب , آهك و خاكستر و خاك رس ملاتي تهيه مي كردند كه در لهجه‌هاي محلي از آن به "ساروج" , "سارو" و اسامي ديگري ياد شده است . از اين ملات جهت استحكام و آب‌بندي در ساختمان حمامها , آب‌انبارها , حوضها و ساختمانهاي مهم استفاده مي‌شده است .

در ساختمان "سد دز" بر روي رود كارون كه در زمان شاهپور دوم ساخته شد و "بند امير" كه در زمان عضدالدوله ديلمي بنا گرديد , همچنين در ساختمان آب‌انبارهاي قديمي از تركيبات مشابه سيمان استفاده شده است .

توليد سيمان در ايران از سال 1312 با بهر‌ه‌ برداري از كارخانه سيمان ري به ظرفيت 100 تن در روز آغاز و با گذشت زمان و در روند رشد و توسعه كشور نقش و اهميت اين صنعت و توليد و مصرف سيمان رو به فزوني نهاده است .

در حال حاضر ايران داراي 35 واحد كارخانه توليد سيمان به ظرفيت سالانه 576/32 ميليون تن مي‌باشد و 10 كارخانه توليد سيمان نيز در حال احداث مي‌باشند .
ظرفيت توليد سيمان كشور با اجراي طرحهاي مذكور تا سال 1381 به 114000 تن در روز و 6/37 ميليون تن در سال افزايش يافت .

ايران در سال 1378 با توليدي معادل 39/1 درصد توليد جهاني , مقام پانزدهم كشورهاي توليدكننده سيمان جهان و مقام هشتم را در كشورهاي توليدكننده سيمان قاره آسيا كسب كرده است

سهم توليد سيمان ايران در جهان روند رو به رشدي داشته و از 04/0 درصد در سال 1950 به 42/1 درصد در سال 1998 افزايش يافته است .

مواد اوليه سيمانهاي پرتلند

سيمان پرتلند عمدتا" از تركيبات آهك (اكسيد كلسيم) ، همراه با سيليس (اكسيد سيليس) و آلومينيوم (اكسيد آلومينيوم) تشكيل شده است . آهك مورد نظر از مواد خام آهكي و اكسيدهاي ديگر نيز از مواد رسي بدست مي‌آيد .

از مواد خام ديگري چون خاك سيليس ، اكسيد آهن و بوكسيت نيز مي‌توان در مقادير كمتر و براي بدست آوردن تركيب مورد نظر استفاده نمود . ماده خام ديگر سنگ گچ است ، كه تا حدود 5 درصد آن در طي آسياب كردن به "كلينكر" سيمان پخته شده اضافه مي‌گردد تا زمان گيرش سيمان را كنترل نمايد .

مواد خام بكار رفته در توليد سيمان چنانچه بصورت سنگ سخت باشد ، مانند سنگ آهك ، سنگهاي رسوبي لايه‌اي ، و بعضي سنگهاي رسي ، يا از معدن استخراج شده و يا با انفجار بدست مي‌آيند . بعضي از ذخاير را با استفاده از روشهاي زيرزميني استخراج مي‌نمايند . سنگهاي نرم‌تري چون گچ و رس مستقيما" توسط معدنچيان از ديواره معدن جدا مي‌شود . مواد استخراجي از معدن را با استفاده از كاميون ، واگنهاي حمل قطار و نوارهاي نقاله به آسيابهاي سنگ‌شكن و خردكن منتقل مي‌نمايند .

سنگ آهك و خاك رس اجزاء اصلي مواد اوليه توليد سيمان پرتلند را تشكيل مي‌دهند و از مواد ديگر بصورت افزودني و تنظيم‌كننده استفاده مي‌شود .

توليد سيمان

براساس طبقه‌بندي بين المللي ، صنعت سيمان جزء گروه صنايع كاني غير فلزي محسوب مي‌شود .

اصولا" سه روش براي توليد سيمان وجود دارد :

1- روش تر 2- روش نيمه‌تر 3- روش خشك

نوع اين روشها بستگي به مواد خام ورودي به كوره از نظر غلظت و ميزان آب اضافه شده به آنها دارد . مهمترين و پركاربردترين روش توليد سيمان در جهان روش خشك است . سيستم پخت اكثر كارخانه‌هاي سيمان كشور ما نيز بر اين روش استوار است .

در فرآيند توليد سيمان به صورت خشك ، مواد خام خشك ، آسياب شده و به صورت پودر خشك به درون كوره تغذيه مي‌شود . در فرآيند نيمه‌تر مواد خام ابتدا بصورت خشك آسياب شده و سپس گويچه‌هاي حاصله به درون كوره تغذيه مي‌شود .

در فرآيند نخست (تر) مواد خام بطور مرطوب به داخل كوره تغذيه مي‌گردد

خط توليد سيمان از معدن شروع و به بارگيرخانه و بسته‌بندي سيمان خاتمه مي‌يابد . در توليد سيمان به روش خشك نخست مواد خام و اوليه نظير سنگ آهك ، خاك رس ، مارل (خاك آهكدار) ، سنگ گچ ، سنگ آهن و سنگ سيليس از معادن استخراج مي‌گردند . در استخراج موادي نظير سنگ آهك ، سنگ آهن و سنگ گچ نياز به چال‌زني و ايجاد انفجار بوسيله ديناميت و مواد منفجره است . موادي نظير خاك رس و مارل (خاك آهكدار) نياز به چال‌زني و انفجار ندارند و صرفا" از بولدوزرها و يا دستگاههاي مشابه جهت دپو كردن مواد استفاده مي‌شود

چهار مرحله اصلي در توليد سيمان پرتلند وجود دارد (روش خشك):

الف- خردكردن و آسياب كردن مواد خام

ب- تركيب مواد به نسبت مناسب

ج- پخت مخلوط تهيه شده در كوره (سيستم پخت)

د- آسياب كردن (نرم‌كردن) محصول پخته شده كه به "كلينكر" معروف است

الف- خرد كردن و آسياب كردن مواد خام

در ابتدا مواد اوليه بايستي خرد شوند و به ابعادي تا حدود كمتر از ده ميلي‌متر برسند . براي خرد كردن سنگ آهك ، سنگ آهن ، سنگ سيليس و كلوخه‌هاي درشت و خرده سنگهاي خاك رس از دستگاههاي سنگ‌شكن يا خردكن استفاده مي‌شود . در صورت ضرورت و همچنين در صورتيكه مقدار رطوبت مواد بالا باشد ، مي‌بايستي خشك شوند .
پس از خرد شدن و خشك شدن ، در سيستمهاي مدرن ، مواد اوليه اصلي ضمن افزوده شدن مواد اوليه فرعي به نسبتهاي لازم با يكديگر مخلوط مقدماتي شده و سپس در سيلوهاي مشخص و معيني ذخيره مي‌شوند و آنگاه جهت پودر شدن راهي "آسيابهاي مواد خام" مي‌گردند . در روش خشك توليد سيمان ، ضرورت دارد كه مواد خام قبل از ورود به كوره بصورت پودر درآيند ، همچنين براي جلوگيري از كلوخه‌ شدن و پايين آوردن چسبندگي مواد ، مي‌بايستي تا حد امكان قبل از فرستادن پودر مواد خام به سيلوهاي ذخيره ، خشك و رطوبت‌گيري شوند .

ب- تركيب مواد به نسبت مناسب

اولين تركيب شيميايي مورد نياز نوع بخصوصي از سيمان ، از طريق استخراج گزينشي و كنترل مواد خامي حاصل مي‌گردد كه به درون دستگاه خردكننده و آسياب وارد مي‌شوند . نظارت دقيق‌تر از طريق بدست آوردن دو يا چند دسته مواد حاوي مخلوط خامي كه تركيب شيميايي آن اندكي متفاوت است حاصل مي‌گردد .

در فرآيند خشك اين مخلوطها در سيلو ذخيره مي‌شود ، در فرآيند تر مخازن دوغاب بكار مي‌رود .
براي اطمينان از مخلوط شدن كامل مواد خشك در سيلو ، هواي متراكم به درون مخزن وارد شده و موجب چرخش شديد و بهم خوردن مواد مي‌گردد . در فرآيند تر ، مخازن دوغاب با استفاده از وسايل مكانيكي يا هواي خشك ، و يا هر دو هم زده مي‌شود .

دوغاب كه حاوي 35 الي 45 درصد آب است ، گاهي از صافي گذرانيده مي‌شود ، كه در نتيجه 20 الي 30 درصد محتوي آب آن كاهش مي‌يابد .

آنچه كه از صافي گذشته ، سپس به درون كوره تغذيه مي‌شود . اين كار موجب كاهش مصرف سوخت مورد نياز براي پخت مي‌گردد . در قسمت آسيابهاي مواد خام تنظيم نهايي مخلوط مواد خام كه بنام "خوراك كوره" موسوم است ، انجام شده و مخلوط حاصله كه بصورت گردي نرم و حاوي تركيبات لازم است ، آماده تغذيه به كوره مي‌باشد .

در كارخانه‌هاي سيمان آسيابهاي گلوله‌اي و غلتكي كاربرد بيشتري دارند . پس از پودر شدن مواد خام از طريق اين آسيابها ، پودر حاصله را در "سيلوهاي مواد خام" ذخيره مي‌نمايند .
عامل مهمي كه در يكنواخت كار كردن كوره و بالا بردن كيفيت كلينكر و در نتيجه سيمان موثر است ، يكنواختي تركيب خوراك كوره ، خوب مخلوط شدن و همگن بودن آن مي‌باشد . به منظور همگن يا هموژنيزه كردن مطلوب مواد خام ، از سيلوهاي ذخيره مجهز به سيستمهاي "پنوماتيك" استفاده مي‌شود . مواد خام از بالاي سيلوهاي ذخيره وارد سيلوهاي تنظيم مي‌شود و پس از تنظيمات لازم ، از پايين سيلو تخليه و به كوره تغذيه مي‌گردد .

ج- پخت مخلوط تهيه شده در كوره (سيستم پخت)

كوره‌هاي اوليه‌اي كه سيمان در آن پخته مي‌شد ، كوره‌هاي بطري شكل عمودي بودند . پس از آنها كوره‌هاي محفظه‌اي و سپس كوره‌هاي استوانه‌اي يكسره بكار گرفته شد . ليكن وسيله اصلي پخت سيمان در حال حاضر , كوره‌هاي استوانه‌اي دوار است .

سيستم پخت سيمان شامل سه قسمت "پيش گرمكن" ، "كوره" و "خنك كن" است . وظيفه پيش گرمكن ، گرفتن رطوبت سطحي باقيمانده در مواد خام ، آب تبلور و تجزيه كردن مقدماتي سيليكاتها و همچنين كلسينه (آهك كردن) بخشي از كربناتهاي موجود در مواد خام است .

قسمت اصلي عمل پخت در كوره صورت مي‌گيرد . كوره‌هاي پخت سيمان استوانه‌هاي فلزي بزرگي هستند كه طول و قطر آنها متناسب با ظرفيت كارخانه مي‌باشد . اين استوانه با شيب حدود 3 تا 4 درصد روي چند پايه مجهز به غلتك ، قرار گرفته و داراي حركت دوراني مي‌باشد . مواد خام پس از طي مسير پيش گرمكن از انتهاي كوره ، وارد كوره مي‌شوند و به دليل وجود شيب و حركت دوراني مواد به سمت خروجي كوره و منطقه پخت سرازير مي‌شوند.

در انتهاي كوره يك مشعل تعبيه شده كه با استفاده از سوختهاي مختلف ، ايجاد محيط حرارتي با درجه حرارت بالاي 1400 درجه سانتي‌گراد را مي‌نمايد . براي حفاظت از بدنه كوره در مقابل اين حرارت بسيار زياد ، مناطق مختلف كوره با استفاده از انواع آجرهاي نسوز ، بتون و جرمهاي نسوز پوشيده مي‌شوند . محصول سيستم پخت كه از كوره خارج مي‌گردد "كلينكر" نام دارد كه بصورت دانه‌هاي خاكستري يا قهوه‌اي رنگ مي‌باشد و براي پختن هر كيلوگرم آن حدود 800 كيلو كالري انرژي حرارتي صرف مي‌گردد .
كلينكر خروجي از كوره داراي درجه حرارتي حدود 1000 تا 1200 درجه سانتي‌گراد است . بازيابي اين مقدار حرارت و همچنين مشكل بودن جابجا كردن "كلينكر" داغ ، ضرورت سرد كردن آنرا ايجاب مي‌نمايد . خاصيت اساسي ديگر مربوط به سرد كردن "كلينكر" تكميل تشكيل كريستالهاي "كلينكر" و بالا رفتن كيفيت آن مي‌باشد . عمل سرد كردن كلينكر توسط دستگاه خنك كن (كولر) انجام مي‌پذيرد .

كلينكر توليدي يا محصول سيستم پخت قبل از ورود به آسياب سيمان در سيلو ، انبار و يا سالنهاي مربوطه ذخيره مي‌گردد .

بموازات رشد و توسعه صنعت سيمان و پيشرفت تكنولوژي ، جهان امروز شاهد فعاليت كوره‌هايي با ظرفيت توليدي 5000 تن در روز است .

د- آسياب كردن محصول سيستم پخت (كلينكر)

براي پودر كردن "كلينكر" از آسيابهاي گلوله‌اي استفاده مي‌شود . در اين قسمت از خط توليد به همراه كلينكر ورودي به آسياب سيمان ، مقداري گچ خام نيز به آسياب تغذيه مي‌گردد . افزايش گچ در تركيب سيمان جهت كنترل گيرش كلينكر صورت مي‌گيرد . محصولي كه از پودر شدن كلينكر و گچ خام در آسياب سيمان حاصل مي‌گردد "سيمان" ناميده مي‌شود .

سيمان توليدي در سيلوهاي سيمان ذخيره مي‌گردد و سپس بوسيله "ارسلايد" (كه با كمك نيروي فشار هوا سيمان را به سمت مورد نظر هدايت و پمپ مي‌كند) از سيلوها خارج و به داخل مخازن يا قيفهاي دستگاه بارگيري هدايت مي‌شود .

بارگيري به دو صورت انجام مي‌پذيرد : يكي بصورت پاكت و ديگري بصورت فله . قسمت بارگيرخانه در انتهاي خط توليد قرار دارد و با توجه به موقعيت جغرافيايي و محل كارخانه ممكن است داراي امكانات مختلف بارگيري نظير بارگيري در كاميون ، كشتي و واگن بصورت كيسه و يا فله باشد .

كنترل كيفي

واحد آزمايشگاه و كنترل كيفي در كليه مراحل توليد سيمان از ابتداي خط توليد تا بارگيرخانه نظارت دقيق و محاسبات مستمري را جهت توليد سيمان با كيفيت مطلوب و مطابق با استانداردهاي لازم بعمل مي‌آورد.

در اين ارتباط آزمايشهاي شيميايي و فيزيكي مختلفي از جمله تعيين مقادير اكسيدهاي مختلف , تعيين مقدار گچ , گيرش سيمان , ثبات حجم , مقاومت فشاري , مقاومت كششي , مقاومت خمشي , نرم و زبري سيمان و نظاير آن توسط كاركنان واحد كنترل كيفي صورت مي‌پذيرد . امروزه كارخانه‌هاي مدرن سيمان به وسايل پيشرفته كنترل فرآيند پخت مجهز مي‌باشند . در بعضي از كارخانه‌ها از مواد خام بطور اتوماتيك نمونه‌برداري مي‌شود و كامپيوترها تركيب مخلوط خام را كنترل و محاسبه مي‌كنند .

خواص فيزيکی سيمان عمدتا عبارتست از نرمی سيمان، گيرش سيمان، سلامت سيمان ومقاومت سيمان.

نرمی سيمان :

باید توجه داشت که هميشه يک سيمان نرم از نظر اقتصادی و فنی مقرون به صرفه نيست.زيرا هزينه آسياب کردن و اثرات بيش از حد نرم بودن سيمان بر خواص ديگر آن مانند نياز بيشتر به گچ برای تنظيم گيرش،کار آيی بتن تازه و ساير موارد نيز بايد مد نظر باشد. نرمی يکی از خواص عمده سيمان است که معمولا در استانداردها با سطح مخصوص تعيين

می شود.(m²/kg).روشهای متداول و متفاوتی برای تعيين نرمی سيمان در دنيا به کار گرفته می شود.استاندارد ملی ايران به شماره 390 تعيين نرمی سيمان را مشخص می کند.
گيرش سيمان:

کلمه گيرش،برای سفت شدن خمير سيمان به کار برده می شود،يعنی تغيير وضعيت از حالت مايع به جامد. گيرش به علت هيدراسيون C₃S و C₂A با افزايش دمای خمير سيمان اتفاق می افتد.گيرش اوليه مربوط به افزايش سريع دما و گيرش نهايی مربوط به دمای نهايی است. مدت زمان گيرش سيمان با افزايش درجه حرارت، کاهش می يابد ولی آزمايش نشان داده است که در دمای حدود 30 درجه سانتی گراد اثر معکوس را می توان مشاهده نمود.در درجات حرارت پائين،گيرش سيمان کند می شود.

كاربردهاي سيمان

امروزه سيمان داراي مصارف گوناگون و كاربردهاي وسيعي است و بسته به انواع مختلف آن در زمينه‌هاي گوناگون مورد استفاده قرار مي‌گيرد .

سيمان را مي‌توان تنها بكار برد ، يعني خالص بعنوان ماده دوغاب , اما استفاده معمولي و اصلي سيمان در ملات و بتون است كه در آنها سيمان با مواد بي‌اثر كه به سنگدانه معروف هستند مخلوط مي‌شود . ملات عبارت از سيماني است كه با ماسه يا سنگ خرد شده‌اي كه اندازه قطرش تقريبا" 5 ميليمتر است , مخلوط شده باشد .
بتون تركيبي از سيمان , ماسه يا ديگر سنگدانه‌هاي كوچك است , اما هنگامي كه بتون در حجم عظيمي چون ساختن سدها ريخته مي‌شود از سنگدانه‌هاي به اندازه 19 تا 25 ميلي‌متر نيز استفاده مي‌گردد . بتون براي اهداف گوناگون ساختماني مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد . از سيمان پرتلند در توليد آجر , موزائيك , بلوك , تير سقف , اتصالات خط آهن , و ديگر محصولاتي كه با فشار در قالب شكل مي‌گيرند , استفاده مي‌شود . اين محصولات در كارگاههاي مربوطه تهيه شده و بصورت آماده براي نصب عرضه مي‌گردد .

از آنجاييكه در دنياي امروز بتون مصرف بسيار زيادي دارد , توليد سيمان از اهميت خاصي برخوردار مي‌باشد . همه ساله در كشورهاي توسعه يافته افزايش سرانه سيمان تقريبا" يك تن است . سنگدانه يا سيمان بكار رفته , كيفيت ويژه بتون , يا روش تهيه آن عواملي هستند كه نوع بتون را مشخص مي‌كنند . در بتون معمولي كه در ساختمان بكار مي‌رود , ويژگي سيمان عمدتا" از طريق نسبت آب به سيمان مشخص مي‌گردد . هر چه آب سيمان كمتر باشد , بتون محكمتر مي‌گردد . مخلوط بايستي به اندازه كافي آب داشته باشد تا از احاطه كامل هر ذره سنگدانه بوسيله چسب سيمان , پرشدن فضاي بين سنگدانه‌ها , شل‌بودن كافي بتون به منظور ريختن و پخش آن اطمينان حاصل گردد . عامل ديگر دوام بتون , ميزان سيمان به نسبت سنگدانه است . (كه به صورت نسبت يك به سه سيمان به سنگ دانه ريز و درشت بيان مي‌شود) . در جايي كه به بتون بسيار محكمي نياز باشد , ميزان سنگدانه به نسبت كمتر خواهد بود .

قدرت بتون را با استفاده از نيروي وارده به هر اينچ مربع توسط هر پوند و يا كيلوگرم بر سانتيمتر مربع كه براي خرد كردن بتوني با سختي و يا عمر مفروض مي‌سنجند .
عوامل محيطي چون درجه حرارت و رطوبت بر استحكام بتون تاثير مي‌گذارد , و چنانچه بطور كامل خشك نشود , تحمل فشارهاي كششي آن نامتعادل خواهد بود و اگر بطور ناقص سفت شده باشد نمي‌تواند اين فشارها را تحمل كند . در فرآيندي كه به عمل‌آوردن شناخته مي‌شود , بتون را بعد از ريختن تا مدتي مرطوب نگاه مي‌دارند تا انقباض حاصله به هنگام سفت شدن را كند كنند . درجه حرارت پايين نيز بر استحكام آن تاثير منفي مي‌گذارد . براي جبران اين مسئله ماده‌اي افزودني چون كلريد كلسيم به سيمان اضافه مي‌گردد . اين ماده موجب تسريع در فرآيند سفت شدن مي‌گردد كه خود باعث ايجاد گرماي كافي براي بي‌اثركردن درجه حرارت تقريبا" پايين مي‌شود . در هواي بسيار سرد از ريختن بتون در ابعاد وسيع خودداري مي‌شود .

مواد تشكيل‌دهنده بتون

سيمان:

حدود 7 الي 15 درصد از حجم بتون را تشكيل مي‌دهد .

أب:

حدود 14 الي 21 درصد از حجم بتون را تشكيل مي‌دهد .

 دانه‌هاي سنگي (شن و ماسه):

حدود 60 الي 75 درصد از حجم بتون را تشكيل مي‌دهد .

 هوا:

در بتون بدون هوا ميزان حجم هواي موجود بين 5/0 تا 3 درصد است و در بتون هوادار ميزان حجم هواي موجود بين 4 تا 8 درصد است .

نقش سيمان در بتون صرفا" چسباندن دانه به يكديگر بوده و بخودي خود تاثيري در مقاومت و باربري ندارد , از اين جهت بتون خوب بتوني است كه وقتي در آزمايشگاه نمونه‌اي از آن را بشكنند , دانه‌هاي سنگي آن از وسط شكسته شود و سيمانها (چسب) پاره نشود .

محصول سيمان به دو صورت فله و پاكتي به بازار عرضه شده و از آن در بسياري از كارهاي ساختماني و زيربنايي استفاده مي‌شود .

از اتاقهاي كوچك تا آسمانخراشهاي عظيم , از حوض‌هاي كوچك تا تاسيسات عظيم بندري , از استخرهاي شنا تا سدهاي مستحكم و عظيم ذخيره آب , از پلهاي كوچك بر روي نهرها و جويها تا تونلهاي بسيار بزرگ زير بستر درياها , از پياده‌روها تا بزرگراههاي پيشرفته , خطوط مترو و فرودگاههاي گسترده بين‌المللي و از سنگرها تا انبارهاي عظيم جنگ‌افزارها و تسليحات نظامي , همه و همه نقش و اهميت سيمان را در زندگي انسان متجلي و آشكار مي‌سازند

انباركردن سيمان

همواره بايد سعي شود سيمان در معرض رطوبت نباشد چون سيمان مكنده رطوبت است و حتي هواي مرطوب همه سيمان را خراب مي‌كند .

در انباركردن سيمان به صورت فله‌اي بايد شرايطي فراهم شود كه كف انبار (زير سيمان) كاملا" خشك باشد , لذا مي‌توان در كف مقداري شن خشك پهن كرد تا از نفوذ رطوبت به طرف بالا جلوگيري شود . همچنين بهتر است روي سيمان پلاستيك كشيده شود .
سيمان پاكتي را روي سطوح تخته‌اي با شكل و ابعاد مشخص بنام "پالت" انبار مي‌كنند . پالتها از كف با زمين حداقل 10 سانتي‌متر فاصله دارند و حداكثر تا 8 رديف سيمان پاكتي روي آن چيده مي‌شود . همچنين بين پالتهاي مختلف كه حدود پنجاه پاكت سيمان روي آنها چيده مي‌شود , حداقل 5/0 متر فاصله جهت عبور جريان هوا لازم است . سيمان پاكتي را تحت شرايط صحيح تا يكسال مي‌توان در انبار نگهداري كرد .

آينده صنعت سيمان

دانشمندان ، آينده خوبي را براي صنعت سيمان پيش‌بيني مي‌كنند . آنها بتون تهيه شده از سيمان را بعنوان مهمترين ماده اين قرن توصيف مي‌كنند . در واقع سيمان را مي‌توان بعنوان ماده چسبنده‌اي توصيف كرد كه ارزانتر از هر ماده چسبنده‌اي است كه در صنعت بكار مي‌رود و اين ماده براي زندگي انسان ضروري است .

از آنجا كه سيمان خواص ممتاز و برجسته‌اي دارد , و همچنين بخاطر بي‌ضرربودن آن براي محيط زيست , انواع سيمان همچنان افزايش پيدا خواهد نمود , و در آينده تقاضاي بيشتري براي محصولات سفارشي وجود خواهد داشت . همگام با اين تحولات تغييرات بيشتري نيز در ساختار صنعت سيمان بوجود خواهد آمد .

حتي با فرض اينكه در ميان مدت , تغييرات اساسي در سيستم شيميايي و فيزيكي سيمان بوجود نيايد , با توجه به روند افزايش منطقه‌اي شدن توليد و توزيع , بايستي در انديشه تغييرات تكنولوژيكي بود .

صنعت سيمان از آينده خوبي برخوردار است زيرا سيمان , بعنوان متصل‌كننده مواد ساختماني , داراي آينده روشني است . هرچند كه عواملي چون رقابت درون اين صنعت و با مواد ساختماني ديگري كه راه خود را به بازار باز مي‌كنند , فشار ناشي از قانونگذاريهاي زيست محيطي , و همچنين جهاني شدن فزاينده , صنعت سيمان را مجبور خواهد نمود تا هزينه‌ها را كاهش دهد , كيفيت را تضمين كند و محافظت زيست محيطي را بهبود بخشد . دامنه توليدات كارخانه نياز دارد تا خود را با نوآوريهاي تكنيكي هماهنگ كند .
چنانچه بخواهيم مقايسه‌اي بين صنعت سيمان امروز و يكصد سال پيش بعمل آوريم , آمار و اطلاعات فاصله‌اي را كه اين صنعت از نظر فن‌آوري در طول يك قرن پيموده است , به ما نشان مي‌دهد . مصرف گرما براي فرآيند پخت از 1900 كيلوكالري به كيلوگرم كلينكر در يكصد سال پيش به 700 كيلوكالري بر كيلوگرم كلينكر در حال حاضر كاهش يافته است .
امروزه ميزان توليد سالانه هر كوره بين 5/1 الي 2 ميليون تن است , كه 70 تا 80 برابر بيشتر از توليد كوره‌هاي دواري است كه در سال 1899 به كار گرفته مي‌شد . انتشار گرد و غبار مربوط به توليد كلينكر از 200000 ميلي‌گرم غبار در هر كيلوگرم كلينكر به 50ميلي‌گرم غبار در هر كيلوگرم كلينكر رسيده است . در واقع در يكصد سال پيش هيچگونه غبارگيري صورت نمي‌گرفت

ميانگين توليد سالانه كلينكر به ازاي هر كارگر (معيار سنجش بهره ‌وري) در يكصد سال پيش 700 تا 800 تن براي هر نفر شاغل در اين بخش بود كه امروزه اين مقدار به 2000 تن رسيده است .

هزينه سرمايه براي كارخانه توليد سيمان در سال 1899 يكصد درصد بيشتر از زمان حال بوده است . امروزه پيشرفتهاي فني نه تنها توليد مطلوب‌تري را امكان‌پذير نموده است , بلكه هزينه سرمايه‌گذاري و شرايط تجاري مساعدتري نيز بوجود آورده است .

انواع سيمانهاي استاندارد (پرتلند)

1- (سيمان تيپ يك (I , (سيمان معمولي)

همان سيمان معمولي بوده و در شرايط آب و هواي عادي مصرف مي‌شود . همچنين در جايي بكار مي‌رود كه از نظر سولفات مشكلي وجود نداشته باشد

2- (سيمان تيپ دو (II , (سيمان متوسط)اين سيمان از نظر خواص متوسط است , بدين معني كه تا حدي كندگير بوده و نيز تا حدي در مقابل حمله سولفاتها مقاوم است .
براي ساخت اين سيمان سعي مي‌شود تا حد ممكن از مقدار)(C₃A,C₃S كاسته و ( (C₂S را افزايش دهند .

3- (سيمان تيپ سه (III , (سيمان زودگير)

اين سيمان تقريبا" اجزاء اوليه سيمان تيپ (I)  را دارد , با اين تفاوت كه به شدت ريزتر آسياب شده و به همين جهت گيرش سريعتري دارد .

موارد مصرف سيمان تيپ (III):

الف- در هواي سرد (حدود 4 درجه سانتيگراد) , در دماي زير صفر درجه كاربرد اين سيمان به تنهايي كفايت نمي‌كند و لذا در يخبندان علاوه بر مصرف اين سيمان مسائل ديگري نيز بايد رعايت شود (مثلا" مصرف ضد يخ) . سيمان تيپ ( (III در ساعات اوليه مصرف , حرارت قابل توجهي آزاد مي‌كند و باعث گرم شدن بتن مي‌شود .
ب- مراقبت از بتن در هواي سرد بسيار مشكل است و هزينه مراقبت در هواي سرد بالاست . سيمان زودگير طول دوره مراقبت را كم كرده و موجب مي‌شود بتن زودتر به مقاومت مورد نظر برسد .

ج- در تعميرات فوري , مثلا" تعمير قسمتي از سازه‌هايي كه بايد سريعا" مورد بهره‌برداري قرار گيرند , اين سيمان كاربرد زيادي دارد و موجب مي‌شود بتن سريعا" به مقاومت مورد نظر رسيده و ظرف مدت كوتاهي مورد بهره ‌برداري قرار گيرد .

د- در مكانهايي كه به دليل محدوديت امكانات قالب , بخواهند قالبها را زودتر باز كنند , نيز اين سيمان كاربرد دارد .

4- سيمان تيپ چهار ( (IV , (سيمان دير گير)سيمان تيپ چهار دير گير بوده و در هنگام گيرش حرارت كمي توليد مي‌كند . مقدارC₃S وC₃A موجود در اين سيمان در مقايسه با انواع ديگر سيمان , كمتر بوده و در مقابلC₂S زيادتري بكار برده شده است
موارد مصرف سيمان تيپ (IV) :الف- در هواي گرم و در دماي بالاي 40 الي 50 درجه سانتيگراد براي تسهيل مراقبت از بتن بكار مي‌رود . مصرف اين سيمان در هواي گرم و در جايي كه تبخير بالاست باعث مي‌شود كه لااقل دماي توليد شده توسط بتن در عمليات گيرش كمتر شود , زيرا گرماي حاصل از عمليات هيدراسيون در طول مدت زمان بيشتري آزاد مي‌شود .

از طرفي اجزاء موجود در اين سيمان در مقايسه با ساير سيمانها (C₃A وC₃S كمتر وC₂S بيشتر) اين سيمان را خودبخود كم حرارت‌تر مي‌كند .

ب- مصرف اين سيمان در هواي گرم باعث جلوگيري از اتصال سرد مي‌شود

توضيح :

در بتن‌ريزي ديوارها (ديوار مخزن آب و يا استخر) كه طول ديوار زياد است چون بتن‌ريزي لايه لايه انجام مي‌گيرد , ممكن است فاصله زماني حدود نيم‌ ساعت يا بيشتر طول بكشد تا لايه بتن جديد روي بتن قبلي ريخته شود , بدين ترتيب در هنگام ريختن بتن لايه جديد , بتن لايه قبلي سفت شده و اتصال خوبي بين دو لايه برقرار نمي‌شود . اين اتصال ضعيف بين لايه‌هاي بتن قديم و جديد را اتصال سرد مي‌گويند كه ضعف بتن‌ريزي به شمار مي‌رود , بخصوص اگر سازه يك سازه آبي باشد , اين اتصال نقطه ضعفي براي نشت آب خواهد بود . مصرف سيمان تيپ چهار در چنين مواردي باعث مي‌شود كه فرصت كافي براي بتن‌ريزي باشد و لايه‌هاي قبلي هنوز وارد واكنش نشده باشند تا بتوانند با لايه‌هاي جديد اتصال مناسبي را برقرار نمايند

ج- در بتن‌ريزي‌هاي حجيم به منظور كاهش تنش‌هاي حرارتي مي‌توان از اين سيمان استفاده كرد . بتن حجيم بتني را گويند كه طول و عرض و ارتفاع آن زياد باشد مانند بتن‌ريزي سدها و يا پايه‌هاي پل از اشكالات بتن‌ريزي حجيم , ايجاد تنش‌هاي حرارتي است , بدين صورت كه به دليل حجيم بودن بتن , تبادل حرارتي عمق بتن با محيط بيروني , كندتر صورت مي‌گيرد , و بنابراين هنگامي كه بتن سفت شده , هنوز دماي قسمتهاي مركزي آن با محيط اطراف , يكنواخت نشده است از اين لحظه به بعد تغيير دماي بتن در راستاي تبادل حرارتي با محيط خارج , همراه با ايجاد تنش‌هاي حرارتي خواهد بود
استفاده از سيمان تيپ (IV) سبب مي‌شود كه اولا" دماي قسمتهاي مياني بتن حجيم كمتر از بتن مشابه ساخته شده با سيمان تيپ (I) باشد (چون سيمان تيپ (IV) هم كم حرارت‌تر است و هم دماي خود را در طول زمان بيشتري آزاد مي‌كند) و ثانيا" فرايند سفت شدن بتن طولاني‌تر بوده و در اين مدت قسمت اعظم تبادل حرارتي بتن با محيط اطراف صورت پذيرد . قابل ذكر است كه براي جبران تنش حرارتي در بتن , گاهي آرماتورهايي موسوم به آرماتورهاي حرارتي مورد استفاده قرار مي‌گيرند .

5- سيمان تيپ پنج (V) , (سيمان ضد سولفات)

در ساخت اين سيمان سعي مي‌شود حتي‌الا مكانC₃S وC₃A را به حداقل برسانند و در مقابلC₂S بيشتري مصرف نمايند

اين سيمان براي مصرف در بتن‌هايي كه در معرض حمله سولفاتها قرار دارد , مناسب است و به همين جهت به سيمان ضد سولفات شهرت دارد .

سيمان سفيد

رنگ تيره سيمان به دليل وجود سولفات آهن و سولفات منيزيم در سيمان است , همچنين دوده ناشي از سوخت نيز باعث رنگ تيره سيمان مي‌شود . پس براي سفيد شدن سيمان بايد سولفات آهن و منيزيم از سيمان حذف شود و همچنين از سوخت مناسب و بدون دوده استفاده شود .

به همين جهت براي توليد سيمان سفيد , از خاك رسي كه ميزان سولفات آهن و منيزيم آن از 8/0 درصد كمتر است استفاده مي‌كنند و براي جبران همين مقدار اندك سولفات آهن و منيزيم , مقداري نشادر اضافه مي‌نمايند . از طرفي سوخت كوره را به نحوي انتخاب مي‌كنند كه توليد دوده نكند (مثلا" از گاز استفاده مي‌كنند).

سيمانهاي رنگي

سيمانهايي به رنگهاي قرمز - زرد - آبي و ... همان سيمانهاي عادي هستند كه در ساخت آنها از 2 الي 15 درصد پودر سنگهاي رنگي استفاده شده است .

معمولا" در ساخت سيمانهاي رنگي روشن از سيمان سفيد استفاده مي‌شود (كه سبب افزايش قيمت مي‌شود) و در ساخت سيمانهاي رنگي تيره از سيمان معمولي استفاده مي‌شود .
معمولا" در تهيه سيمان با رنگ سبز از سنگهاي كرم‌دار , سيمان آبي رنگ از سنگهاي كبالت‌دار , سيمان زرد رنگ از سنگهاي آهن‌دار (به صورت هيدروكسيد آهن يا هماتيت) , سيمان قرمز رنگ از اكسيد آهن به صورت فريت (Fe2O3) و سيمان سياه از اكسيد آهن دو ظرفيتي (FeO) استفاده مي‌شود .

سيمان پرتلند سرباره‌اي

براي تهيه اين سيمان , سيمان معمولي را با 25 الي 65 درصد پودر سرباره كوره ذوب آهن مخلوط مي‌كنند و به عنوان سيمان پرتلند سرباره‌اي به مصرف مي‌رسانند .
مقاومت سيمان سرباره‌اي از سيمان معمولي كمتر بوده و در مقابل ارزان قيمت‌تر از سيمان معمولي است .

در آجرچيني , در بتن‌ريزي كف‌ها و اصولا" در هر جا كه مقاومت‌هاي بالا مورد نياز نباشد , مي‌توان از اين سيمان استفاده كرد . ضمنا" اين سيمان كمي ضد سولفات و تا حدودي كندگير است (در حد سيمان تيپ II  (

سيمان پوزولاني (سيمان خاكستر آتشفشاني)

اين سيمان را از مخلوط كردن 15 الي 40 درصد پوزولان با كلينكر سيمان معمولي و آسياب‌كردن اين مخلوط بدست مي‌آورند , در ايران معادن پوزولان زيادي وجود دارد كه مي‌توان از آنها در توليد اين سيمان استفاده كرد . جنس پوزولان سيليكات و تقريبا" شبيه سيمان است , منتهي واكنش‌هاي مشخص سيمان را ندارد .

با توجه به ارزاني اين سيمان , براي مصرف كارهاي عادي نظير آجرچيني مناسب است . اين سيمان كندگير بوده و تا حدودي نيز ضد سولفات است .

سيمان بنايي

اين سيمان را مهندس يا مجري بسته به مورد تهيه مي‌كند . اين سيمان در حقيقت مخلوطي است از سيمان عادي به اضافه مواد پركننده ديگري چون خاك رس پودر شده يا هيدروكسيدكلسيم (آهك آب ديده و پودر شده) يا سنگ آهك پودر شده كه نسبت اختلاط آن حدود 70 درصد سيمان و 30 درصد مواد ديگر است

سيمان چاه نفت

اين سيمان را با افزودن بعضي مواد شيميايي خاص به كلينكر سيمان معمولي بدست مي‌آورند . سيمان چاه نفت در درجه حرارت و فشار بالا مقاوم است

سيمان انبساطي , (سيمان ضد افت)

اين سيمان را با افزودن مواد شيميايي مخصوص (مانند سولفوآلومينات) به كلينكر سيمان معمولي بدست مي‌آورند . سيمان ضد افت در هنگام تركيب با آب انبساط پيدا مي‌كند كه افزايش حجم اين سيمان (يا افزايش حجم بتن ساخته شده با اين سيمان) با كاهش حجم ناشي از افت خنثي مي‌شود .

سيمان آلومينيوم

بسيار زودگير است به صورتيكه نزديك به 80 درصد مقاومت خود را در همان 24 ساعت اول بدست مي‌آورد (بعبارت ديگر گيرش 24 ساعت سيمان آلومينيوم معادل گيرايي حدود 10 روز سيمان معمولي است) . حتي مي‌توان بين 6 الي 8 ساعت پس از ريختن بتن حاوي اين سيمان , قالبها را از آن باز كرده و بتن‌‌ريزي بعدي را انجام داد . مقاومت اين سيمان در مقابل حمله سولفاتها و نيز در مقابل عملكرد آبهاي حاوي CO₂ كه به صورت اسيدكربنيك عمل مي‌كنند بسيار رضايتبخش است . اين سيمان بسيار گران‌قيمت بوده و براي كارهاي ويژه و در موارد خاص بكار گرفته مي‌شود . اين سيمان از 40 درصد آلومين , 40 درصد آهك ،8 درصد سيليكا و مقداري آهن و اكسيدهاي آن تشكيل شده است كه معمولا" از مصالح اوليه سنگ آهك يا گچ و بوكسيت ساخته مي‌شود .

سيمان پرتلند - آهکی - P.K.Z.Cement :

اين نوع سيمان در تهيه ملات بتن در کليه مواردی که سيمان پرتلند نوع 1 به کار می رود قابل استفاده است. دوام بتن را در برابر يخ زدن، آب شدن و املاح يخ زا و عوامل شيميايي بهبود می دهد

سيمان نسوز 450 - Rf Cement 450 :

برای مصرف به عنوان ماده نسوز در صنايع حرارتی استفاده می شود

سيمان نسوز500 - Rf Cement 500 :

برای مصرف به عنوان ماده نسوز با درصد خلوص بالا در صنايع حرارتی به کار می رود

سيمان نسوز 550 - Rf Cement 550 :

به عنوان ترکيب اصلی، دارای نسوزندگی و خواص ترمومکانيکی بالا و کاربردهای  ويژه نسوز مانند آتمسفرهای احيا هيدروژن

سيمانهای پرتلند ضدآب:

اين سيمان به رنگ سفيد، خاکستری توليد می شود، اين نوع سيمان انتقال مويينه آب را تحت فشار ناچيز يا بدون فشار، کاهش می دهد ولی جلوی انتقال بخار آب را نمی گيرد

سيمانهای با گيرش تنظيم شده  :

سيمان با گيرش تنظيم شده به گونه ای کنترل و ساخته می شود که می تواند بتنی با زمانهای گيرش از چند دقيقه تا يک ساعت توليد کند

تجارت جهاني سيمان

امروزه سيمان از نظر وزنبزرگترين محصول صنعتي بشري محسوب مي‌شود . در حال حاضر تجارت جهاني سيمان و كلينكر بالغ بر 115 ميليون تن مي‌باشد . در سال 2000 جمعا" 1655 ميليون تن سيمان از انواع مختلف در كل كشورهاي جهان توليد و به مصرف رسيده است .

در حال حاضر كشور چين با 650 ميليون تن توليد ساليانه بزرگترين توليدكننده سيمان جهان و پنجمين صادركننده مهم اين محصول به شمار مي‌رود .ايالات متحده آمريكا , عليرغم اينكه دومين كشور بزرگ توليدكننده سيمان جهان است , در صدر كشورهاي واردكننده اين محصول نيز قرار گرفته است .توليد , مصرف و صادرات سيمان ايران از ابتداي ايجاد اين صنعت در كشور در حال رشد بوده است . ايران در حال حاضر پانزدهمين كشور توليدكننده سيمان جهان به حساب مي‌آيد از اين حيث رتبه اول را در منطقه خاورميانه در اختيار دارد .

مصرف سرانه سيمان در ايران از يك كيلوگرم به ازاء هر نفر در سال 1925 به 7 كيلوگرم در سال 1950 و 200 كيلوگرم در سال 1970 و 278 كيلوگرم در سال 1990 رسيده است .
سهم توليد سيمان ايران در جهان از 04/0 درصد در سال 1950 به 42/1 درصد در سال 1998 افزايش يافته است .

منابع و مراجع:

انواع سیمان و خواص آن/مرکز تحقیقات ساختمان ومسکن/1359

تکنولوژی سیمان/محمد رضا عزیزیان/شرکت سیمان اکباتان/1374

سیمان های طبیعی/احمد حامی/1371

تکنولوژی پخت سیمان/ سیمان/محمد رضا عزیزیان/1363

فهرست مطالب

     مقدمه

     تاریخچه سیمان

     تاریخچه صنعت سیمان در ایران

     مواد اولیه سیمانهای پرتلند

     تولید سیمان

     کنترل کیفی

     کاربردهای سیمان

     مواد تشکیل دهنده بتون

     انبار کردن سیمان

     آینده صنعت سیمان

     انواع سیمانهای استاندارد(پرتلند)

     سیمان سفید

     سیمانهای رنگی

     سیمان پرتلند سربارهای

     سیمان پوزولانی(سیمان خاکستر آتشفشانی)

     سیمان بنائی

     سیمان چاه نفت

     سیمان انبساطی

     سیمان آلومینیوم

     تجارت جهانی سیمان

فهرست مطالب

عنوان                                                                              

فهرست جداول

فهرست نمودارها

مقدمه

فصل اول: طرح تحقيق:

هدف هاي کلّي

هدف هاي ويژه

اهميت و ضرورت انجامي پژوهش

تعاريف واژه ها و اصطلاحات

محدوديت هاي تحقيق

فصل دوم: سابقه موضوع تحقيق:

الف) سابقه تدوين طبقه بندي اهداف در سطوح شناختي

ب) روند تحولي تدوين هدفها در آموزش و پرورش رسمي ايران

د) روند تحولي آموزش جغرافيا

ه) پژوهش هاي انجام شده در ارتباط با موضوع تحقيق

فصل سوم: روش انجام تحقيق

نمونه آماري

جمع آوري اطلاعات

تجزيه و تحليل اطلاعا-ت

فصل چهارم: تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دورة راهنمايي سال تحصيلي 86-85

مقدمه

الف) تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي

هدف هاي آموزش کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي

خصوصيات ظاهري کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي

يافته ها

نتايج تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي

ب) تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي

هدف هاي آموزش کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي

خصوصيات ظاهري کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي

يافته ها

نتايج تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي

ج) تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي

هدف هاي آموزش کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي

خصوصيات ظاهري کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي

يافته ها

نتايج تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي

فصل پنجم: نتيجه گيري و تدوين گزارش نهايي

ارائه پيشنهادات

فهرست منابع و مآخذ

چکيده:

بررسي و تحليل کتاب درسي به عنوان يکي از عناصر مهم در فرايند متمرکز نظام آموزش و پرورش ايران از *** و ارزش خاصي برخوردار مي باشد. با توجه به اين امر تحقيق حاضر در پي بررس ميزان پرداختن به سطوح مختلف اهداف حيطه شناختي با توجه به تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دوره راهنمايي بر اساس طبقه بندي هدف هاي پرورشي بلوم و همکاران مي باشد.

محقق در فصل اول پس از بيان هداف کلّي و ويژه تحقيق, جهت و ضرورت اتمام پژوهش و نقش هدف ها در سطوح حيطه شناختي را مطرح کرده و کمبود منابع و تحقيقات مربوط به آموزش جغرافيا و موضوع تحقيق را از جمله محدوديت هاي خارج از کنترل محقق ذکر کرده است.

در فصل دوم مسابقه تدوين و چگونگي شکل گيري نظام طبقه بندي اهداف در سطوح شناختي به وسيله بلوم و همکاران وي با ذکر اهميت آن مطرح شده و سپس روزنه تحولي تدوين هدفها و آموزش جغرافيا در نظام آپ ايران بررسي گرديده است.

در فصل سوّم پس از بيان نوع تحقيق به عنوان تحليل محتوا به چگونگي انجام پژوهش, روش هاي جمع آوري اطلاعات, تجزيه و تحليل يافته ها, استفاده از روش هاي آمار توصيفي, ارائه درصد, فراواني و نمودار ستوني را نشان مي دهد.

در فصل چهارم طبقه بندي اهداف در سطوح شناختي مطرح مي شود و نتايج حاصل از تحليل محتواي هر يک از کتاب ها به تفکيک پايه تحصيلي بيان شده است.

در فصل پنجم تحقيق به بيان نتايج کلي حاصل دارد تحليل محتواي کتابهاي جغرافي اول, دوم, سوم راهنمايي پرداخته و بيان مي کند که به دليل تأکيد بيش از حدّ بر سطح دانش و اطلاعات و توجه محدود به سطوح بالا (تجزيه و تحليل و ارزشيابي) و ناديده گرفتن سطح ترکيب توازن و پويايي محتواي اين کتاب ها دچار اشکال شده و اصل رعايت سلسله مراتب يادگيري ناديده گرفته شده است همچنين اين کتاب ها نمي تواند زمينه يادگيري چندگانه را در دانش آموزان فراهم سازد لذا براي رفع اين مشکل پيشنهادهايي به برنامه ريزان و مؤلفان کتب درسي در جهت توجه به سطوح مختلف حيطه شناختي در تدوين هدفها و در نتيجه تهيه و تأليف محتواي کتب ارائه شده است.

فصل اول

طرح تحقيق

مقدمه: انسان موجودي صاحب تفکر و انديشه است و انديشه او جز از طريق تعليم و تربيت به کمال نمي رسد. به قول کانت «بشر تنها با تعليم و تربيت آدم تواند شد و آدمي چيزي جز آنچه تربيت از او مي سازد نيست» شکوهي 1368.

تعليم و تربيت در عصر حاضر کاري پيچيده و دشوار است. تعليم و تربيت امروزي تنها وظيفه انتقال ميراث فرهنگي گذشته را به عهده ندارد بلکه رشد و تحول فرهنگ و تحقق واقعيت استان از اهم وظايف ت و ت مي باشد و تحقيق و تربيت انسان جز از طريق ت و ت آگاهانه صورت نمي گيرد.

در واقع تعليم و تربيت آگاهانه مجموعه اي از تدابير است که از طريق برنامه هاي آموزشي, فرصت هايي را فراهم مي آورد تا کودکان و نوجوانان بتوانند در جريان ريشه, استعدادهاي خدائي خود را از قوه به فعل درآورند. (شکوهي 1368)

اما ت و ت ايران از زمان اشاعه آموزش و پرورش نوين, متکي به کتاب درسي بوده است که ريشه فراگير را در تعدد بيشتر بر محتواي کتابهاي درسي مي داند, اما بايد اذعان داشت با توجه به اينکه زمان حاضر عصر اطلاعات اهميت گرفته است آيا باز هم مي توان هدف ت و ت را تسلط بر محتواي کتاب درسي دانست؟

از ويژگي هاي عصر امروزي, افزايش روزافزون و سرسام آور يافته هاي علمي و نيز افزايش حجم اطلاعات مي باشد و اين شدت و سرعت به حدي است که در عرض چند سال اطلاعات کنوني کهنه و منسوخ مي گردند به طوري که عده اي بقاي اطلاعات را حداقل 6 سال برآورد نموده اند (خوارزمي, 1370).

بنابراين اصلاح نظام آموزشي, مدنظر تمام دست اندرکاران ت و ت مي باشد. در اين ميان تغيير و اصلاح محتواي برنامه هاي درسي, بيشتر از همه عوامل مورد توجه واقع شده است و تلاش برنامه ريزان درسي بر اين امر متمرکز شده است که محتواي برنامه هاي درسي بايد به صورتي تنظيم و تدوين گردد که توجه دانش آموزان را به امر يادگيري جلب کند و آنها را در اين امر يادگيري درگير نمايد. بنا به گفته جان ديولي تعليم و تربيت صحيح از انتقال صرف معلومات فراتر مي رود و پرورش تمايلات طبيعي کودک, به ويژه به اکتشاف را در او تشويق مي کند. از اين جهت مدرسه و محتواي برنامه درسي بايد به دانش آموز کمک کند تا پژوهش مؤثر را بياموزد. (کديور 1367)

با توجه به توضيحات فوق برنامه ريزان و دست اندرکاران آموزش و پرورش در صددند در امر تدريس از محتوايي که موجب فعاليت دانش آموزان شود و دانش آموز را درگير امر يادگيري کند, استفاده نمايد و چون بررسي و تحليل محتواي کتاب درسي به عنوان يکي از عناصر مهم در فرايند نظام متمرکز آموزش و پرورش ايران از اهميت و ارزش خاصي برخوردار مي باشد, با توجه به اين امر تحقيق حاضر «بررسي ميزان پرداختن به سطوح مختلف را مورد حيطه شناختي با توجه به تحليل محتواي کتاب هاي جغرافي دورة راهنمايي تحصيلي بر اساس طبقه بندي هدف هاي پرورشي بلوم و همکاران را نشان مي دهد.»

اهداف تحقيق

تعليم يعني اتخاذ تدابير لازم براي انتقال دانش ها, مهارت ها و باورها ..... بر اين بنياد يکي از تدابيري که آموختن را تسهيل مي کند, مشخص کردن هدفها و حيطه ها در سطوح مختلف و همچنين تعيين هدف هاي رفتاري مي باشد. چنين شرايطي موجب مي شود معلم راحت تر و بهتر تدريس کند و دانش آموز مطالب را سريعتر و بهتر فرا گيرد. (محموديان, 1375)

با توجه به ضرورت هاي ياد شده, هدف تحقيق اين است که محتواي کتاب هاي جغرافي دورة راهنمايي تحصيلي را از جهت ميزان پرداختن به سطوح مختلف اهداف حيطه شناختي بلوم و همکاران تحليل محتوا کند.

بنابراين اهداف تحقيق به دو صورت هدف هاي کلّي و ويژه مطرح مي شود:

الف) هدف کلّي                  ب) اهداف ويژه

الف) هدف کلّي:

تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دورة راهنمايي سال تحصيلي (86-85) از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي هدف هاي پرورشي بلوم.

ب) اهداف ويژه:

1- تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه اول راهنمايي از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم.

2- تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه دوم راهنمايي از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم.

3- تحليل محتواي کتاب جغرافي پايه سوم راهنمايي از نظر ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم.

اهميت و ضرورت انجام پژوهش:

مراجعه به پروپزال ص 6

از نظر اهميت, در مدارس .................... (مرلوحي, 1369)

و يا به عبارتي مي توان گفت در نظام آموزش و پرورش ايران, کتاب درسي مهمترين منبع يادگيري و شايد تنها وسيله آموزش است که در اختيار دانش آموزان و معلمان قرار دارد و دانش آموزان موظف اند محتواي کتاب درسي را بياموزند.

در حققت مي توان گفت که در کشور ما ايران تقريباً تمام عوامل آموزشي بر اساس محتواي کتاب درسي تعيين مي گردد, بيش از حد داراي اهميت است, اين امر نيز باعث انتخاب موضوع تحقيق قرار گرفته است.

بر هر حال با توجه به اهميتي که اهداف آموزشي در برنامه درسي, انتخاب محتوا, انتخاب روش هاي تدريس و ارزشيابي دارند توجيه گر اين تحقيق مي باشد و اين تغييرات بايد بر اساس هدف هاي مشخص صورت گيرد. (مشايخ, 1374)

در عين حال کتاب درسي به ويژه در نظام هاي آموزشي متمرکز نياز به بررسي و تحليل علمي دارد, چون در اين نظامهاي کتابهاي آموزشي, محور مکتوب و مدوّن تعليم و تربيت محسوب شده و فعاليت ها و تجربه هاي تربيتي دانش آموزان توسط معلم و حول محور کتابهاي درسي سازماندهي مي شود. اين تحليل ها کمک مي کند تا مفاهيم, اصول, نگرشها, باورها و کليه اجزاء مطرح شده در قالب محتواي کتاب مورد بررسي قرار گرفته و با اهداف برنامه درسي مقايسه و ارزشيابي بشوند. (يارمحمديان, 1377)

در اهميت تحقيق از نوع تحليل محتوا مي توان گفت:

با تحليل محتواي کتابهاي جغرافي دورة راهنمايي, ميزان پرداختن به سطوح مختلف حيطه شناختي بلوم و همکاران مشخص مي شود و بنابراين مي توان پيشنهادهايي براي برنامه ريزان و مؤلفان کتابهاي درسي جغرافيا ارائه داد.

تعاريف واژه ها و اصطلاحات

ارزشيابي پيشرفت تحصيلي (1): فرايند تنظيم تعيين و تشخيص ميزان پيشرفت يادگيرندگان در رسيدن به هدف هاي آموزشي (سيف, 1370)

برنامه ريزي (2): يعني نقشه کشيدن براي دستيابي به خواسته ها (فيوضات, يحيي1380) يا طرحي تدبيري که به احسن وجه يا مناسبترين صورت از منابع موجود به جهت نيل به هدفهاي مطلوب استفاده کند. (فيوضات, يحيي, 1380)

برنامه ريزي درسي (3): يک برنامه ريزي عبارت است از کليه فعاليت هايي که توسط کودکان تحت راهنمايي و نظارت معلم در کلاس انجام مي شود. (کازول و کيمن 1935)

برنامه درسي(4): برنامه ريزي فعاليت هاي يا روحي- يادگيري به منظور ايجاد تغييرات مطلوب در رفتار فراگير و ارزيابي ميزان اين تغييرات مي باشد (وزير, مشايخ, 1369)

هدف هاي کلّي آموزش (5): هدف هايي که قصد و منظور کلّي و نمايي نهادهاي آموزشي را مشخص مي کند. (سيف, 1368)

هدف هاي رفتاري(6): هدف هايي که مقاصد آموزشي معلم و کلاس درس را بر حسب عملکرد يا رفتار قابل مشاهده يادگيرندگان بيان مي کند. (سيف, 1368)

حيطه هاي آموزشي: منظور سه حيطه شناختي, عاطفي, رواني, حرکتي مي باشد. (بلوم, مترجم سيف, 1368)

سطوح حيطه شناختي: منظور طبقات 6 گانه حيطه شناختي مي باشد که از ساده به پيچيده طبقه بندي شده اند.

1) دانش (10): شامل يادآوري و بازشناسي مطالب جزئي, اصول, مفاهيم و تئوري هاي کامل که فراگير آموخته است. (گرونلند, مترجم صفوي, 1365)

2) درک و فهم (11): درک مطالب يا توانايي درک و فهم مطالب که فرد در مي يابد هدف اصلي مطلب مورد نظر چيست بدون اينکه نياز داشته باشد آن مطالب را با مطالب ديگر ربط دهد, يا موارد استفاده کامل آن را بداند. (سيف, 1368)

3) کاربُرد (12): توانايي استفاده از آموخته ها در موقعيت هاي عيني و واقعي, متد کاربرد قواعد, قوانين, نظريه ها (گرونلند, مترجم صفوي, 1367)

4) تجزيه و تحليل (13): توانايي تقسيم و تجزيه يک مطلب يا موضوع درسي به اجزاء يا عناصر تشکيل دهنده آن (بلوم, مترجم سيف, 1368)

5) ترکيب (14): پهلوي هم گذاشتن عناصر و اجزاء به منظور ايجاد يک کلّ به صورتي که ساخت کلّي جديدي تشکيل شود (بلوم, مترجم سيف, 1368)

6) ارزيابي (15) توانايي قضاوت دربارة ارزش مطالب و روشها براي مقاصد معين (بلوم, مترجم سيف, 1368)

1. Academic achievement education

2. Curriculn planning (Development)

3. Curriculm

4. Instrational goads

5. Behavioral

6. Instractional domains

7. psychomotor

8. Affective

9. Cognitive

10. Knoqledge

11. Comprehension

12. Appleication

13. Analysis

14. Synthesis

15. Evalution

محدوديت هاي تحقيق

محدوديت هاي تحقيق به دو دسته تقسيم مي شوند:

الف) محدوديت هاي خارج از کنترل تحقيق

1- کمبود تحقيقات مربوط به تحليل محتواي کتب جغرافياي دورة راهنمايي با توجه به طبقه بندي هدفهاي پرورشي بلوم و همکاران

2- کمبود منابع و تحقيقات مربوط به آموزش جغرافيا در دورة راهنمايي تحصيلي

ب) محدوديت هاي کنترل شده به وسيله محقق:

1- تأکيد بر اصول, مفاهيم, اصطلاحات و تعاريف کتاب جهت شناسايي اهداف حيطه شناختي

2- انتخاب سطوح حيطه شناختي از ميان ساير حيطه هاي آموزشي (رواني, حرکتي, عاطفي)