تئوری های مدیریت کلاسیک:

تئوری های مدیریت می تواند به عنوان نظریه های کلاسیک مدیریت، تئوری های مدیریت انسانگرایانه، تئوری های مدیریت موقعیتی و نظریه های مدیریت مدرن و غیره طبقه بندی شوند.

نظریه های مدیریت کلاسیک در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. تئوری های مدیریت کلاسیک برای پیش بینی و کنترل رفتار در سازمان ها توسعه داده شدند.

ویژگی های برجسته نظریه مدیریت کلاسیک:

ویژگی های برجسته نظریه مدیریت کلاسیک به شرح زیر عبارتند از:

1-زنجیره فرماندهی: در نظریه های کلاسیک مدیریت، مدیریت در سه سطح توزیع شده است.

مدیریت سطح بالا: این سطح از مدیریت به طور کلی به نام دولت (اجرایی) است. که آن شامل هیئت مدیره، مدیر عمومی در سازمان های تجاری، رئيس جمهور، روئسا، روئسای معاون و روئسای دانشگاه ها و غیره میشود. این سطح از مدیریت مسئول توسعه برنامه های  استراتژیک بلندمدت به سوی اهداف سازمان است، برنامه ریزی، سازماندهی و هدایت وظایف عمده مدیریت در سطح بالااست. (Weihrich and Koontz, 1993, Stoner, Freeman, & Daniel, 2003(

مدیریت سطح متوسط: این سطح از مدیریت بین سطح بالای مدیریت و سطح پایین مدیریت قرار دارد. مسئولیت های این سطح از مدیریت هماهنگ کردن فعالیت ناظران ، تدوین و رسمیت بخشیدن سیاست ها و برنامه ها با خط مشی برنامه های استراتژیک سطح بالا است.در آموزش و پرورش، سرپرست گروه، معاون و دستیاران مدیر، معاون و دستیار کنترل امتحانات ، ثبت و معاون آموزش و پرورش منطقه ، مأموران و معلمان آموزش و پرورش، معاون رئیس در این مجموعه گنجانده شده است.در سازمان های تجاری، مدیران (مدیر تولید، مدیر اداری، مدیران مالی و غیره) ، معاون و دستیار مدیران گنجانده شده است.

(Weihrich and Koontz, 1993, Stoner, Freeman, & Daniel, 2003(

مدیریت سطح اول: این سطح از مدیریت متشکل از ناظران است و به همین دلیل است که

مدیریت نظارت نیز نامیده می شود.سیاست ها و برنامه ها در این مرحله به اجرا در می آیند. روز به روز فعالیت ها تحت نظارت است. در آموزش و پرورش، معلمان در این سطح گنجانده شده اند در حالی که در واحد کسب و کار، مباشر، ناظر و تعیین کننده ی شیفت های کاری و غیره در این دسته قرار دارند.  (Weihrich and Koontz, 1993, Stoner, Freeman, & Daniel, 2003(

1-تقسیم کار: تقسیم کار دومین مشخصه اصلی نظریه های مدیریت کلاسیک است.

کارهای پیچیده را به کارهای ساده تری تقسیم می شوند، که کارگران می توانند به راحتی آن ها را انجام دهند. (Weijrich and Koontz, 1993(

2-نفوذ یک سویه رو به پائین: در نظریه های کلاسیک مدیریت یک راه ارتباطی وجود دارد.  تصمیم گیری در سطح بالا انجام می شود و به سطح  پایین فرستاده می شود.Weijrich and Koontz, 1993(

3-سبک مدیریت استبدادی: سبک مدیریت استبدادی یکی دیگر از ویژگی های نظریه های کلاسیک مدیریت است. مدیریت در آن روزها توسط کلیسا تحت تأثیر قرار گرفته بود. بنابراین سبک استبدادی ، فرهنگ آن زمان بوده است.

این بدان معنی است که مدیران افرادی هستند که تصمیم گیری میکنند و به تنهایی تمام نظام مدیریت را مانند فرماندهی و سازماندهی کارگردانی می کنند. این باور وجود داشت که با کارگران مانند ماشین آلات رفتار شود تا بهره وری افزایش پیدا کند، و کارگران به شدت کنترل میشدند.

4-رفتار های پیش بینی شده: در نظریه های کلاسیک مدیریت ،رفتار کارگران مانند ماشین پیش بینی شده بود. اگر یک کارگر با توجه به پیش بینی یا مجموعه استاندارد کار کند ، او را در پست خدماتی خود حفظ میکند در غیر این صورت تعویض می شود.

سه نظریه مدیریت کلاسیک که به خوبی پایه گزاری شده است نظریه مدیریت علمی، نظریه های  اداری و نظریه هایبوروکراتیک است.

1-نظریه مدیریت علمی: نظریه مدیریت علمی، نظریه ای شناخته شده از مدیریت است که توسط فردریک تیلور در سال 1911 توسعه یافته است. همچنین این تئوری، برای عوامل زمان و جهت تحقیق مشهور است. تحقیقات او بزرگترین رویداد قرن نوزدهم بود. (Grey, 2005). تمرکز اصلی این نظریه به حداکثر بهره وری است. این نظریه برای مشکل ها و چالش های  صنعتگران یک راه حل مناسب است (Shaik, 2008).به گفته تیلور، مدیریت علمی، راه حل مشکلات کاری است. درباره نظریه مدیریت علمی، او در کتاب خود "اصول مدیریت علمی"می گوید: " تلاش های معین در برخی از مواردسیستم مدیریت را تغییر میدهد، به طوری که منافع کارگران و مدیریت را به هم تبدیل کرد ( مشابه باشند)(Taylor, 1911, pp. 52). او در آزمایش خود، بهره وری  shovellersاز 16 تا59 تن در روز افزایش یافته و باعث کاهش تعداد کارگران حیاط از 500 تا 140 شده است. او انقلابی در هنر برش فلز به ارمغان آورد و سرعت کار را دو برابر کرد. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، تیلور مشغول به کار در افزایش بهره وری با استفاده از روش های علمی و از بین بردن حرکات و انتقالات اضافی در محل کار بود. او طرفدار آموزش کارگر برای کار بهتر، تقسیم کار بین مدیریت و کارگران، اجرای مدیریت علمی در رابطه با دستورالعمل ها و کارگر در انجام کار، است.در این روش هر گروه بهترین تلاش را انجام می دهند. او چهار اصل در نظریه مدیریت علمی خود را برای افزایش بهره وری معرفی کرده است. وی همچنین پیش بینی کرده است که این اصول را برای همه نوع فعالیت های انسانی، از عمل ساده فردی تا فعالیت های پیچیده سازمان مناسب است.(Taylor, 1947(

چهار اصل مدیریت برای افزایش بهره وری:

1.    لازم است که " علم کار " توسعه یابد. این به معنی بررسی کار در حین عمل و پیدا کردن راه هایی برای انجام آن است. جهت جمع آوری اطلاعات از هر یک از روش های زمان بندی و جهت بندیمی توان استفاده کرد. سعی کنید از روش های مختلفی استفاده کنید تا بهترین روش را پیدا کنید. (Koontz, 1980, McNamara, 2011(

2.    روش جدیدی باید انتخاب شود و باید کارگرهای انتخاب شده، با توجه به بهترین راه انجام کار ، آموزش علمی داده شودند. کارگرهای مختلف باید برای شغل های مختلف انتخاب شوند و آموزش هاباید با توجه به موقعیت آن ها در سازمان به آنها داده شود ، به طوری که هر کارگر در کار خود تخصص داشته باشدو کار بهتری را انجام دهد. Koontz, 1980, McNamara, 2011))

3.    علم کار باید با کارگر انتخاب شده و آموزش دیده همسان باشد تا به نتیجه حداکثری دست یافت. معنی آن این است که این کارگرانی باید انتخاب شوند که کار آن ها با قوانین جدید مطابقت داده شود. پرداخت ها  و پاداش ها باید با بهره وری هر کار مرتبط باشند.انگیزه های بالا باید به اهداف عالی برسند و بالعکس. (Koontz, 1980, McNamara, 2011)

4.    وظیفه و مسئولیت باید به طور مساوی بین کارگران و مدیریت برای کار موثر و اقتصادی تقسیم شود. (Taylor, 1917)

کار تیلور توسط صنعتگران آن زمان قدردانی شد. اصول او هنوز در بیشتر بخش های جهان عمل می شود. همانطور که مشاهده می کنیم، عمدتا کارگران با توجه به بهره وری خود حقوق دریافت می کنند. نظریه پردازان مدیریت مدرن مانند ادوارد دمینگ و جوران نیز از اصول و تقسیم کار داده شده توسط تیلورپیروی می کنند . (Koontz, 1980, McNamara,2011(

انتقاد های زیادی را در مورد این نظریه وجود دارد.اتحادیه های کار فکر می کنند که این نظریه بر کار بیشتر با پرداخت کمتر تمرکز می کند. سرعت بالا و عدم وجود صدا در طول کار نیز توسط اتحادیه های کار محکوم شد. مزایای افزایش بهره وری با کارگران به اشتراک گذاشته نمی شود. همچنین در نظر گرفته شده است که به جای افزایش ، بهره وری کل کاهش یافته است ، هنگامی که این نظریه در واحد صنعتی اعمال می شودبه علت کار تخصصی ، خسته کننده می شود که آن به علت ماهیت انسان است.با انسان به عنوان دستگاه رفتار می شود از این رو بر اساس گفتهی وی"در گذشته انسان اول بوده و در آینده سیستم اول خواهد بود" ثابت می کند که این نظریه علیه بشریت است. (Pindur, Rogers, and Kim, 1995(

کار تیلور از مطالعه زمان و حرکت توسط فرانک و لیلیان گیلبرت ، توسط تقسیم وظایف به اجزای کوچک ، با پیدا کردن راه های بهتر برای انجام هر جزء و با سازماندهی مجدد هر یک از اجزای کار علمی، بهبود یافته است.(Gilbreth&Gilbreth, 1917)

نظریه مدیریت اداری:

تئوری مدیریت اداری یکی دیگر از شناخته شده ترین تئوری های مدیریت کلاسیک است که توسط هنری فایولدر سال 1916 توسعه یافته است.و همچنین نظریه فایول، نظریه ی اداری نیز نامیده میشود. فایول مدیر ارشد بود. او این نظریه را در تجربه شخصی خود توسعه داده است. این نظریه در مورد مدیریت کسب و کار ( تجاری) و همچنین مدیریت عمومی می باشد.تمرکز اصلی وی بر مدیریت می باشد. او شش عملکرد و چهارده اصل مدیریت را در نظریه اش معرفی کرده است. (Grey, 2005; Shaik, 2008, Onkor 2009(

شش عملکرد مدیریت عبارتند از:

پیش بینی

برنامه ریزی

سازماندهی

فرماندهی

هماهنگی

نظارت(Grey, 2005; Shaik, 2008, Onkor 2009)

مدیریت جامع کیفیت (TQM)

در سال‌های اخیر، شرکت‌های مدرن در معرض تغییرات بسیار زیاد اقتصادی، سیاسی، فنی و اجتماعی قرار گرفتند.

از سوی دیگر، افزایش رقابت و ظهور تکنولوژی‌های جدید و قابلیت‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی مدرن، ضرورت بکارگیری مفهومی جدید در شرکت‌های تجاری را بیان می‌کند.

به عبارت دیگر، سازمان‌ها برای تجارت در یک محیط رقابتی و پویا، نیازمند ارتقاء و بهبود مداوم عملکرد تجاری و قابلیت‌های خود هستند.

مدیریت جامع کیفیت، راهکاری موفقیت‌آمیز جهت رویارویی با تغییرات سریع این محیط می باشد، به عبارت دیگر یکی از عوامل تعیین‌کننده و اساسی برای بقای سازمان‌ها در چنین شرایطی، بکارگیری تکنیک‌های مدیریت جامع کیفیت است.

رویکرد مدیریت جامع کیفیت ایده کاملاً جدیدی نیست. این ایده، در اواسط دهه ۱۹۴۰میلادی توسط William Edwards Deming ،Joseph Juran و Kaoru Ishikawa توسعه داده شد.

هدف یک سازمان، حفظ و تقویت خود در راستای کمک به ثبات جامعه، فراهم آوردن محصولات و خدمات با کیفیت برای مشتریان و ایجاد محیطی سالم جهت رشد اعضاء می‌باشد.

با درنظر گرفتن این هدف، می‌توان چندین فرضیه را مطرح نمود:

فرضیه اول: هزینه به وجود آمده ناشی از کیفیت پایین به مراتب بیشتر از هزینه‌ای است که یک سازمان در ابتدای کار، برای تأمین کیفیت متحمل می‌شود.

این بدان معناست که توجه به کیفیت اگرچه ابتدا هزینه‌هایی را برای سازمان ایجاد می‌کند، لیکن در نهایت موجب پیشرفت چشمگیر اقتصادی و ایجاد توانایی رقابتی بالا می‌شود.

فرضیه دوم: کارمندان ذاتاً مراقب کیفیت کاری که انجام می‌دهند، بوده و درصورت وجود محیط مدیریتی مناسب و کارآمد، می‌توانند حداکثر ابتکار عمل خود را به منظور ارتقاء کیفیت بکارگیرند.

محیط ناآرام که ترس از ارزیابی نابجا در آن حس شود، کاملاً در تقابل با تولید مؤثر است. مدیران ارشد در قبال مدیریت کیفیت یک سازمان مسئول هستند، درنتیجه تعهد آنها برای موفقیت در بهبود کیفیت سازمان، بسیار حیاتی است.

فرضیه سوم: مشکلات کیفیت، اغلب وابستگی شدیدی به فرآیندهای کاری طراحی شده در سازمان -که منجر به تولید محصولات و خدمات شده است- دارند.

اتفاقات و تغییرات کنترل نشده، دلایل اصلی مشکلات کیفیتی هستند. این مشکلات می‌بایست توسط کارمندانی که با آنها مواجه هستند مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت کنترل شوند.

برنامه‌های بهبود و ارتقاء کیفیت، باید بر مبنای جمع‌آوری اصولی داده‌ها، تحلیل منطقی و انجام آزمایشاتی برای پیاده‌سازی راه‌حل، پایه‌ریزی شوند.

تلاش برای بهبود کیفیت، همواره باید به صورت یک اصل بی‌پایان تلقی شده و آموزش کارمندان -به عنوان یک بخش اساسی- در مسیر رسیدن به حداکثر کیفیت در نظر گرفته شود.

با توجه به فرضیات فوق می‌توان چندین راهکار برای افزایش کیفیت را ارائه نمود.

اولین راهکار، شناسایی نیازهای مشتریان از طریق همکاری با عرضه‌کنندگان کالا -نه فقط مبتنی بر بررسی هزینه- می‌باشد و این درحالی‌ست که در گذشته، ضرورت تمرکز بر نیاز مصرف‌کننده مثل امروز حس نمی‌شد.

دومین راهکار، ایجاد تیم‌هایی به منظور تحلیل و یافتن راه‌حل‌های مواجهه با مشکلات کیفیتی است. به عبارت دیگر، هنگام رویارویی سازمان با مشکلات پیش‌بینی نشده، این تیم می‌بایست دلایل ایجاد مشکل را ریشه‌یابی نموده و راه‌حل‌هایی را به منظور مقابله با آن ارائه دهد.

سومین راهکار، مبتنی بر بکارگیری روش‌های علمی جهت نظارت بر کیفیت و شناسایی حوزه‌های بهبود کیفیت می‌باشد که روش‌های علمی در این مورد بیشتر به روش‌های آماری و احتمالاتی اطلاق می‌گردد.

این تکنیک‌ها شامل بکارگیری نمودارهای کنترلی، تحلیل Pareto و تجزیه‌وتحلیل هزینه‌های کیفیت است.

نمودارهای کنترلی به منظور بررسی کیفیت از طریق نمونه‌های آماری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نمودارها به وضوح، عدم ثبات و در نتیجه نیاز به بهبود را نمایان می‌سازد.

تحلیل Pareto نیز به قانون ۲۰/۸۰اشاره دارد. این قانون بیان می‌کند که تنها ۲۰درصد عوامل، موجب ایجاد ۸۰درصد از نتایج می‌شوند.

پس می‌توان بدین روش، فاکتورهای اساسی و مهم در تعیین کیفیت را شناسایی نموده و مورد توجه قرار داد.

هم‌چنین با استفاده از روش تجزیه‌وتحلیل هزینه‌ها -که شامل کمی‌سازی هزینه‌های بهبود کیفیت است، می‌توان راهکارهای کاهش هزینه‌ها را شناسایی و بکار گرفت.

آخرین راهکار، استفاده از تکنیک‌های مدیریت فرایند به منظور شناخت فرصت‌های بالقوه در زمینه ارتقاء کیفیت می‌باشد.

امروزه شرکت‌های متعددی تکنیک مدیریت جامع کیفیت را به عنوان یکی از تکنیک‌های مهم ارتقاء کیفیت -به منظور دستیابی به موفقیت تجاری- پیاده‌سازی نموده‌اند.

این تکنیک طبق استاندارد ISO، چنین تعریف می‌گردد: «رویکردی مدیریتی با تمرکز بر کیفیت و بر پایه فعالیت‌های تمام اعضای سازمان -به منظور دستیابی به موفقیت بلندمدت- از طریق رضایتمندی مشتری و سودرسانی به تمام اعضای سازمان و جامعه."

همچنین دایرةالمعارف بریتانیکا این تعریف را ارائه نموده است: "راهکارهای مدیریت جامع کیفیت به منظور ارتقاء بازده فرایندهای سازمانی در صنعت و تجارت طراحی شده‌اند. این تکنیک که مبتنی بر تئوری مدیریت و رضایت‌مندی است، شامل روش‌هایی برای دستیابی به کارایی، حل مشکلات، استانداردسازی و کنترل آماری، تعدیل طراحی و سایر جنبه‌های تجاری و فرایندهای تولید می‌باشد."

معرفی رشته تجربی برای دبیرستانی‎ها

یکی از مهم‎ترین دغدغه‎های دانش آموزان اول دبیرستان، انتخاب رشته است.اگر تصمیم گرفته باشید که رشته‎های نظری را انتخاب کنید، شاید مردد باشید که رشته ریاضی را انتخاب کنید یا تجربی؟ شاید هم انسانی؟

 برای اینکه بتوانید به درستی رشته تحصیلی خود را انتخاب کنید، به نحوی که در آینده نیز از انتخاب خود راضی باشید، لازم است به چند نکته توجه کنید. ابتدا باید به توانایی‎ها و استعدادهای خود آگاهی داشته و بدانید از پس چه درس‎هایی بهتر بر می‎آیید. دوم اینکه باید اطلاعاتتان را از هر رشته کامل کنید و بدانید در هر رشته چه درس‎هایی تدریس می‎شود و شرایط ورود به آن چگونه است. همچنین باید آینده هر رشته را نیز بدانید. چرا کهانتخاب_رشته_دبیرستان مقدمه‎ای برای دانشگاه و آینده_شغلی شماست.

دروس رشته تجربی

برای اینکه اطلاعات کافی از رشته انتخابی خود به دست آورید، لازم است بدانید چه درس‎هایی در این رشته تدریس می‎شود. شاید با روحیات و سلیقه شما همخوانی نداشته باشد!

دروس عمومی: دین و زندگی(2و3)، زبان فارسی (2و3)، ادبیات فارسی (2و3)، عربی (2و3)، زبان خارجی (2و3)، جغرافیای عمومی، تربیت بدنی (2و3)، تاریخ معاصر ایران، هنر، مهارت‎های زندگی

دروس تخصصی: فیزیک (2و3) و آزمایشگاه، شیمی (2و3) و آزمایشگاه، ریاضی (2و3)، هندسه (1) ، زیست شناسی (1و2)، زمین شناسی، آمار و مدل‎سازی

دروس پیش دانشگاهی: دین و زندگی (1و2)، زبان فارسی (1و2)، زبان خارجی (1و2)، شیمی (1و2)، فیزیک (1و2)، ریاضی عمومی (1و2)، زیست شناسی (1و2)، علوم زمین(1و2)

شرایط ورود به رشته تجربی

برای انتخاب رشته_تجربی و موفقیت در این رشته، قوی بودن در درس علوم دوره راهنمایی و دروس زیست، شیمی و ریاضی اول دبیرستان بسیار مهم است. دروس اصلی و مهم رشته تجربی، شیمی و زیست شناسی است و برای کنکور نیز ضریب بالاتری نسبت به سایر دروس تخصصی دارند.

برای ارزیابی رتبه در کنکور تجربی، 5 زیر گروه تعیین شده و ضرایب دروس را در هر زیر گروه مشخص می‎کنند. ادبیات فارسی مهم‎ترین درس عمومی است که در همه زیرگروه‎ها ضریب 4 دارد. در بین دروس تخصصی هم شیمی و زیست مهم‎تر هستند که بسته به زیرگروه‎های مختلف ضرایب 3 و یا 4 دارند.

بنابراین اگر قصد دارید رشته تجربی را انتخاب کنید، از همین الان دروس زیست و شیمی و البته ریاضی را جدی بگیرید و سعی کنید خودتان را بیشتر در این دروس تقویت کنید.

معمولا دانش‎آموزانی که به ساختمان بدن موجودات زنده علاقه دارند و از مطالعه گیاهان و جانواران و تشریح آنها لذت می‎برند، به رشته تجربی علاقه دارند و غالبا می‎توانند در این رشته موفق باشند. همچنین اگر بهعلوم_آزمایشگاهی علاقه دارید، رشته تجربی گزینه خوبی است.

نکته جالب اینجاست اکثر افرادی که این رشته را انتخاب می‎کنند، به پزشکی علاقه دارند، اما باید توجه داشته باشید که اولا ظرفیت دانشگاه‎ها در این رشته محدود است و ثانیا رشته تجربی علاوه بر رشته‎های پزشکی، در سایر رشته‎های دانشگاهی نیز تنوع بسیاری دارد. فارغ‎التحصیلان دانشگاهی می‎توانند در مراکز بهداشتی و درمانی مشغول به کار شوند.

برخی از مهم‎ترین رشته‎های گروه علوم تجربی عبارتند از: پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، علوم تغذیه، مامایی، دامپزشکی، هوشبری، پرستاری، علوم آزمایشگاهی، بهداشت، زیست شناسی، زمین شناسی، شیمی، فیزیک، کشاورزی، گیاه شناسی، اتاق عمل و...

علاوه بر آگاهی از رشته‎ها و دروس آن، یکی از موثرترین کارها در انتخاب درست رشته سال دوم دبیرستان، صحبت با مشاوران تحصیلی است و کسانی که اطلاعات تخصصی در این حوزه دارند. علاوه بر مشاورانی که در مدارس و آموزشگاه‎ها هستند، فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته‎های مختلف می‎توانند اطلاعات مفید و کاربردی در اختیار شما قرار دهند. از تجربه دیگران استفاده کنید تا انتخاب رشته موفقی داشته باشید.

زندگینامه شهیده نسرین افضل

نسرین افضل در سال 1338 در خانواده مذهبی در استان فارس پا به عرصه وجود نهاد و روزها و سال‌های کودکی را به عطر رأفت و عطوفت مادری نیک‌روش و به همت و اهتمام پدری مخلص و متدین با شریفی گذراند.

وی در دوران تحصیل به عنوان یکی از دانش‌آموزان پرشعور و باشعور، بر بسیاری از نابسامانی‌ها در رژیم طاغوت، خردمندانه اعتراض ‌کرد، تا جایی که مورد تعقیب نیروهای امنیتی قرار گرفت. این شهیده، پس از پایان تحصیل در دوره دبیرستان با روحی سرشار از پیوستگی به درگاه احدیت با حضور مؤثر در کمیته امداد سپاه و جهاد سازندگی با خدمت به محرومان روستایی، بیشترین قرب به پروردگار را برای خود کسب می‌کرد.

شهیده افضل، در آغاز سال 1360 با مشورت برادر بزرگوارش شهید «احمد افضل» با فراخوان جهادسازندگی شیراز، به همراه جمعی از خواهران متعهد به کردستان رفت و همه وقت خویش در مهاباد به مجاهدت پرداخت. وی مدتی مسئولیت تبلیغات و انتشارات سپاه مهاباد را بر عهده گرفت و در عین حال، با دیگر ارگان‌ها همکاری داشت.

وی به خاطر نیاز شدید آموزش و پرورش به مربی، با عنوان مربی تربیتی در مهاباد مشغول به کار شد و همزمان معلمان نهضت سوادآموزی نیز تحت تعلیم او قرار گرفتند. وی در سال 1361 با یکی از پاسداران ازدواج کرده و پس از ازدواج با وجود فعالیت زیاد اجتماعی، آنگاه که به کاشانه‌اش بازمی‌گشت، با ذوق و ظرافتی ستودنی، خانه ساده و بی‌پیرایه را به بهشتی روح بخش تبدیل ‌کرد.

این شهیده در آخرین شب فروزندگی‌اش، با وجود تب شدید و بیماری از همسرش خواست که او را به مجلس دعای توسل برساند؛ با وجود پافشاری همسرش برای استراحت، در مراسم دعا حضور یافت و به گفته دوستانش آن شب مثل همیشه او به شدت منقلب بود.

مراسم دعا و نیایش به پایان رسید و این شهیده، در حالی که برای مراجعت به منزل سوار اتومبیل بود، در مسیر به کمین عوامل پلید آمریکا ‌افتاد و در آن جمع تنها، شهیده نسرین مورد اصابت گلوله دشمن قرار گرفت و از آنجاکه همیشه آرزو داشت مانند شهید مطهری به شهادت برسد، پس از یک سال حضور در مهاباد، در شامگاه دهم تیر 61 در اوج خلوص و خدمت به اسلام به آرزوی دیرین خود ‌رسید.

بلال حبشی

معرفی

از زندگی‌ او پیش‌ از گرویدن‌ به‌ اسلام‌ اطلاعی‌ دردست‌ نیست‌، جز آنکه‌ برخی‌ از منابع‌ او را، بی‌آنکه‌ از پدرش‌ یاد کنند، از زادگان‌ مولدان‌ بنی‌ جُمَح‌، و مادرش‌ حمامه‌ جمامه‌ باید تصحیف‌ حمامه‌ باشد را کنیز یکی‌ از اینان‌ دانسته‌اند. در منابع‌ دیگر او را بلال‌ ابن ‌رَباح‌، و پدرش‌ را از اسیران‌ حبشی‌ خوانده‌اند. بلال‌ را گاه‌ به‌ مادرش‌ نیز نسبت‌ داده‌، و او را بلال‌ بن‌ حمامه‌ نامیده‌اند. کنیه بلال‌ را هم‌ به‌ اختلاف‌، ابوعبدالله‌، ابوعبدالکریم‌ و ابوعمر آورده‌اند. از آنجاکه‌ گفته‌اند بلال‌ هم‌سن‌ ابوبکر بود، باید در سالزاد او، یعنی‌ سال‌ سوم‌ عام‌الفیل‌ به‌ دنیا آمده‌ باشد

رهایی از بردگی

بلال‌ مقارن‌ بعثت ‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ از بردگان‌ امیة بن‌ خلف‌ بود و آن‌گاه‌ که‌ اسلام‌ آورد و آن‌ را آشکار کرد، چون‌ مردی‌ فرودست‌ بود و قبیله‌ و خاندانی‌ نداشت‌ تا از او حمایت‌ کنند، آزار و شکنجه‌های‌ سخت‌ دید، تا حدی‌ که‌ دل‌ ورقة بن‌ نوفل‌ به‌ رقت‌ آمد و امیه‌ را سرزنش ‌ و حتی‌ تهدید کرد. سرانجام‌، ابوبکر بن‌ ابی‌ قحافه‌ او را خرید، یا با یکی‌ دو غلام‌ جوان‌ و چابک‌ معاوضه‌ کرد و آزادش‌ ساخت‌؛ درحالی‌ که‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ نیز در همان‌ اندیشه‌ بود. او خود در روایتی‌ به‌ این‌ امر تصریح‌ کرده‌ است‌ و گزارش‌های‌ دیگر درباره سفر او به‌ شام ‌ نیز مؤید این‌ ماجراست‌

ابن‌ حجر آورده‌ است‌ که‌ مادر او را نیز مشرکان ‌ عذاب‌ می‌دادند و این‌ نشان‌ می‌دهد که‌ او نیز مسلمان ‌ شده‌ بود. ابوبکر او را هم‌ خرید و آزاد کرد.

بلال‌ از نخستین‌ گروندگان‌ به‌ اسلام‌

بلال‌ را در زمره نخستین‌ گروندگان‌ به‌ اسلام‌ یا نخستین‌ کسانی‌ تن‌ که‌ اسلام‌ خود را ظاهر کردند، دانسته‌اند اما اینکه‌ گفته‌اند وی‌ نخستین‌ برده‌ای‌ بود که‌ اسلام‌ آورد، محل‌ تردید است‌، چه‌، زید بن‌ حارثه‌ بی‌گمان‌ در اسلام‌ آوردن‌ بر بلال‌ سبقت‌ داشت‌. بلال‌ پس‌ از آزادی‌ بی‌درنگ‌ به‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ پیوست‌ و خادم‌ و خازن‌ کارپرداز او شد.

نخستین‌ مؤذن‌ در تاریخ‌ اسلام‌

بلال‌ نخستین‌ مؤذن‌ در تاریخ‌ اسلام‌ به‌ شمار می‌رود. البته‌ به‌ نظر می‌رسد که‌ چندی‌ بعد، ابن‌ ام‌ مکتوم‌ و کسانی‌ دیگر هم‌ در این‌ کار انباز شدند؛ چنان‌که‌ گفته‌اند: بلال‌ به‌ روز اذان ‌ می‌گفت‌ و ابن‌ ام‌ مکتوم‌ به‌ شب‌.

عنایت خاص پیامبر به بلال

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ علاقه‌ و عنایت‌ خاصی‌ به‌ بلال‌ داشت‌ و او را به‌ تعبیر جبرئیل ‌، سید و سرور حبشیان‌ می‌شمرد. در ذکر واقعه «اسراء» نیز، حضرت‌ از او به‌ عنوان‌ سابق‌ مسلمانان‌ در برخورداری‌ از نعیم‌ آخرت‌ یاد می‌کرد و پایگاهی‌ بلند برایش‌ قائل‌ بود.

عقد اخوت‌ با ابورویحه

در مدینه ‌ میان‌ او و ابورویحة خثعمی‌ عقد اخوت‌ برقرار شد و بلال‌ همواره‌ به‌ این‌ برادری‌ وفادار بود اما اینکه‌ گفته‌اند: میان‌ او و عبیدة بن‌ حارث‌ بن‌ مطلب‌ یا ابوذر عقد برادری‌ بسته‌ شد، نباید درست‌ باشد؛ زیرا این‌ اخوت‌ میان‌ مهاجر و انصار برقرار می‌شد.

اهل‌ صفه‌

بلال‌ را در زمره اهل‌ صفه‌ و از صوفیان ‌ راستین‌ و اولیه‌ شمرده‌اند.

همراهی پیامبر در غزوات

بلال‌ در تمام‌ غزوات ‌ همراه‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ بود. در غزوه بدر، امیة بن‌ خلف‌ را به‌ تحریک‌ و اشاره بلال‌ به‌ قتل‌ رساندند، و به‌ روایتی‌ خود، او را کشت‌. در روز فتح‌ مکه‌ وی‌ همراه‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ وارد کعبه‌ شد و نخستین‌ کس‌ بود که‌ در آن‌جا اذان‌ گفت‌.

اذان بلال بعد از پیامبر

پس‌ از رحلت‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌، بلال‌ دیگر اذان‌ نگفت‌ و به‌ اصرار اجازه‌ یافت‌ تا برای‌ جهاد به‌ شام‌ رود. در این‌باره‌ دو روایت‌ هست‌: برخی‌ آورده‌اند که‌ ابوبکر می‌خواست‌ بلال‌ را در مدینه‌ و نزد خود نگاه‌ دارد، پس‌ او را اجازه سفر نداد. چون‌ ابوبکر درگذشت‌، بلال‌ سرانجام‌ عمر را با اصرار راضی‌ کرد و روی‌ به‌ شام‌ نهاد.] مطابق‌ روایتی‌ دیگر، بلال‌ در همان‌ روزگار خلافت‌ ابوبکر وارد شام‌ شد. او پس‌ از رحلت‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌، به‌رغم‌ خواست‌ ابوبکر، هیچ‌ اذان‌ نگفت‌، مگر دو یا بار. یک‌ بار به‌ درخواست‌ حضرت‌ فاطمه زهرا علیها سلام‌، و بار دیگر وقتی‌ عمر به‌ جابیه شام‌ آمده‌ بود، به‌ درخواست‌ مسلمانان‌ و دعوت‌ او اذان‌ گفت‌. به‌ روایتی‌، بلال‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ را در خواب‌ دید که‌ او را به‌ زیارت‌ خود می‌خواند. پس‌ بی‌درنگ‌ بر نشست‌ و به‌ مدینه‌ رفت‌ و در آن‌جا اذان‌ گفت‌. نیز آورده‌اند که‌ این‌ کار به‌ درخواست‌ امام‌ حسن‌ و امام‌ حسین ‌علیهم‌السلام صورت‌ گرفت‌ و اذان‌ بلال‌ در مسجدالنبی‌ ، شهر را به‌ لرزه‌ افکند.

شرکت در جنگ‌ها و فتوحات

بلال‌ در برخی‌ جنگ‌ها و فتوحات‌ شام‌ هم‌ شرکت‌ داشت‌. در فتح‌ بیت‌المقدس‌ ، او از فرماندهان‌ سپاه‌ به‌ عمر شکایت‌ برد که‌ از لذایذ دنیوی‌ بیش‌ از بقیه مسلمانان‌ بهره‌ می‌جویند، و عمر فرمان‌ داد که‌ به‌ عامه جنگجویان‌ غذای‌ خوب‌ دهند و غنایم‌ به‌ طور مساوی‌ تقسیم‌ گردد. ظاهراً بلال‌ معتقد بود که‌ همه غنایم‌ و آنچه‌ به‌ فتح‌ حاصل‌ می‌شود، باید پس‌ از کسر خمس ‌ آن‌، میان‌ جنگجویان‌ تقسیم‌ شود؛ در حالی‌ که‌ عمر همه مسلمانان‌ را در آن‌ انباز می‌دانست‌ و بر آن‌ بود که‌ قسمتی‌ از آن‌ نیز باید وقف‌ مسلمانان‌ شود و گویا این‌ باعث‌ نقاری‌ در میانه‌ شده‌ بود. در همین‌جا وقتی‌ عمر دیوان‌ شام‌ را بنیاد نهاد، به‌ درخواست‌ بلال‌ نام‌ او و ابورویحة خثعمی‌ را در یک‌ دفتر قرار داد و به‌ یک‌ اندازه‌ از عطایا برخوردار گردانید.

وفات

درباره سال‌ مرگ‌، محل‌ و علت‌ درگذشت‌ بلال‌ میان‌ منابع‌ اختلاف‌ است‌. مرگ‌ او را در سال‌های‌ ۸، ۰ و ۱ق‌ در شصت‌ و‌اند سالگی‌، به‌ مرگ‌ طبیعی‌ یا بر اثر طاعون ‌ دانسته‌، و مرقدش‌ را غالباً در دمشق ‌ باب‌ الصغیر یا باب‌ کیسان‌ و بعضی‌ در داریا یا عمواس‌، و حتی‌ حلب ‌ نشان‌ داده‌اند.