دانش آموزی - 694

اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 30 مرداد 1393 ساعت: 17:17 منتشر شده است
برچسب ها : تاريخچه آموزش,آموزش دركرة باستان,ظهور مدارس مدرن,سياستهاي آموزشي,سياستهاي اخيرآموزشي,آموزش پيش‌ دانشگاهي‌,آموزش تكميلي متوسطه,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

تحقیق درباره تمبر و تاریخچه ان

بازديد: 3331

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

تمبر چيست ؟

تاريخچه پيدايش تمبر در جهان

تاريخچه پيدايش تمبر در اروپا

تاريخچه پيدايش تمبر در ايران

تمبر چيست؟

متخصصان تمبر را از ديدگاه هاي مختلف مورد بررسي قرار داده اند و هر يك تعاريفي براي آن گفته براي مثال تمبر از ديدگاه:

دكتر پژمان بختياري عبارت است از: يك تكة كوچك كاغذ كه به پشت آن سيرشم ماليده شده سيرشم ماليده شده و اگر كمي تر شود مي توان آن وارد نامه اي چسباند دكتر سيد ضياء الدين هاجري در كتابي اشاره مي كند تمبر مقطعه كاغذ بها داري است كه به شكل ها، اندازه ها و رنگ هاي گوناگون با كادر و حاشيه چسب و دندانه و يا بدون دندانه، اين دو به مناسبت هاي ويژه به تعداد معين از سوي ادارات پست چاپ و منتشر مي گردد يا به عبارتي ديگر تمبر را مي توان جايگزين مهرهاي اوليه دانست زيرا مهرها اشكال اوليه تمبرهاي پستي كنوني مي باشند

البته تعاريف زيادي در مورد تمبر شده است كه ما به طور اختصار چند نمونه از آن ها را براي شما ذكر مي كنيم تمبر وسيله اي مؤثر براي ايجاد ارتباط و پيوند بين انسان هاست

تمبر، يك زبان است تمبر، پيكي است كه فاصله ها را كوتاه مي كند و هر گونه مانعي را از سر راه برمي دارد طرح عادي و يا يك عكس كوچك تمبر بيانگر پرداخت كرايه پستي پاكتي است كه روي آن الصاق شده است .

تمبر نماد هر كشور است و مانند پول داراي قيمت مي باشد تمبر، يكي از بزرگترين ابداعي تا قرن نوزدهم است و سنگ بناي زرين در تاريخ پست به شمار مي رود .

بعد از اين تعاريف بهتر است ريشة اصلي كلمه تمبر را بررسي مي كنيم .

(timber تمبر tympan تپان tympanon تمپانون سه شكل از واژه يوناني tumpanon و واژه لاتين tympanum است واژه tympanon بسيار دير به اين صورت دارد زبان فرانسوي شده است ولي شكل موسوم يا كهن تر آن همان واژة timbr تمبر است كه در زبان فرانسوي به كار آمده است .

timber واژه اي فرانسوي است كه در سدة 12 ميلادي از tumbanon يوناني بيزانسي و tumpanon يوناني كلاسيك گرفته شده است

تمبر به معناي زنگ كوچك فلزي، اوج صدا، آوزاه طنين، تمنا، تمبر پست، منگوله يا نشاني در بالاي كلاه يا كلاه خود به كار برده شده است .

اما به معناي تمبر پستي اين واژه از سال 1848 رواج يافت زيرا به موجب قانون مورخ 12 اوت سال 1848 به ادارة پست فرانسه اجازه داده شود كه تمبر يا مهري را كه نشانة پرداخت كراية پستي است به كار ببرد و تمبر پستي از اول ژانويه سال 1849 در فرانسه به فروش رسيد.

156 سال است كه تمبر پست مورد استفاده قرار مي گيرد و در هر كشور پيش از ميليون ها تمبر در اين مدت چاپ و منتشر شده است تمبرهاي نخستين بسيار ساده بودند امروز تمبرهخاي تازه و جديد بسيار زيبا و جذابند و بعضي از آنها اثري از كارهاي هندي مينياتور به تركيبات شكل و رنگ آنهاست كه به طور پيچيده اي در اطراف و حواشي و در متن خود تمبر وجود دارد. در تمام چاپ و ساخت تمبر از همة رنگهاي رنگين كمان بسادگي استفاده مي شود گاهي بعضي از تمبرها رنگهايي ويژه دارند كه خود موجب خاص شدن تمبر از ميان هزاران تمبر منتشر شده در جهان مي شود به همين منظور در هر كشوري مسئولان دولتي سعي دارند تا تمبرهايي كه منتشر مي شود در انواع مختلف با تصاوير كوچك و رنگهاي متنوع و زيبا باشد چون نشان دهندة كارهاي ذوقي و هنري طراحان و هنرمندان آن كشور است .

حال كه موضوع به طراح هاي تمبر رسيد بد نيست كه يك سري علايم تميز دهندة تمبر در كشورهاي شرقي را نام ببريم:

گل گيلاس' گل گيلاس با 5 گلبرگ كه گاهخي به جاي گل آلو گرفته مي شود نشانة كشور كره است.

گل داودي: تا سال 1947 گل داودي با 16 گلبرگ روي تمبرهاي ژاپن قرار مي گرفت .

ماه و ستاره 5 سپر: اين علامت براي برخي از كشورهاي اسلامي بويژه تركيه چاپ مي شده است .

چهار تاج به شكل صليب: نشانة مغولستان است كه به نام ostshira نام دارد .

داس و چكش: علامت اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي

گل اركيده: نشانة منجوري

طفري: با طرحي پيچيده نشانة قدرت كشورهاي اسلامي است

اين علامت ها همان نقشي را ايفاء مي نمود كه رقم يا حروف سلطنتي در بريتانياي كبير اجرا مي كرده اين علامت گاهي وسيله اي است براي شناخت تمبرهاي تركيه، حجاز نجه ( عربستان سعودي) و غيره .

سه شاخه يا شن كش سه دندانه: يك چاپ مكدر به شكل سه شاخه روي تمبرهاي روسيه چاپ شده.

چرخ ابديت و جاودانگي: نشانة اولين چاپ تمبر مغولستان است كه در سال 1926 صورت گرفت.

ين يانگ: در كشورهاي شرق ي غاد و اصلي زندگي يعني مذكر و مؤنث و نور و ظلمت است.

تاريخچة پيدايش تمبر در جهان:

1ـ مروري بر تاريخ پست در جهان

گرچه انتشار نخستين تمبر جهان در قرن نوزدهم، صورت گرفت ولي زمان پيدايش پست، به مدت هاي پيش از اين تاريخ مي رسد. طبق نظر بعضي از مورخان، پست از 4000 سال پيش، بوجود آمد . مورخين خارجي در گذشته هاي خود چنين آورده اند. ايرانيان هخامنشي اولين پايه گذاران سيستم پستي منظم مي باشند، زيرا مرسولات پستي را به وسيلة چاپارها و اسب هاي تازه نفس به مقصد مي رساندند.

بنابر گفته هرودت مورخ يوناني، كورش زماني كه عازم نبرد بايست ها (سكاها) بود، دستور داد كه بين پرسپوليس و درياي اژه يكصد و يازده ايستگاه پستي داير كردند تا رابطة دايم او با پايتخت محفوظ بماند.

داريوش اول ( بزرگ) نيز بر كشوري پهناور از تونس تا هندوستان و از درياچة آرال تا عدن كه داراي 46 نوع مردم با زبان ها و نژادها و آئين هاي گوناگون بودند، سلطنت مي كرد. و براي پاس داشتن آن امپراطوري عظيم وسايل و تشكيلات شگفت انگيز فراهم ساخت كه توسعه و تكميل اداره استخبار و نامه رساني يكي از آن ها بود.

نخستين نهادهاي پستي

اختراع خط حدود 5000 سال پيش، براي انسان اين امكان را فراهم كرد. كه افكار و ايده هاي خويش را روي زمينة مناسبي چون سنگ، چوب، گل رس، پوست، پرگامنت، موم، پاپيروس و بعدها كاغذ، ياداشت و ثبت بكند يعني نامه اي بنويسيد و پيام ملموس خود را توسط پيك ها به مقصد مشخص ارسال دارد.

بابلي ها( 2000 سال قبل از ميلاد مسيح) نامه ها و پيغام هاي خود را روي لوحه اي از گل نرم كه به ضخامت تقريباً سه سانتي متر ساخته شده بود. مي نوشتند و وقتي اين كار به پايان مي رسيد لوحة گلين را حرارت مي دادند تا سخت شود بعد آن را با يك پوشش گلين مي پوشاندند و روي اين لايه جديد نشاني طرف را مي نوشتند و آن را سخت مي كردند در حقيقت اين در حكم همين پاكت سبك امروزي بود.

نخستين سازمان شناخته شده پيك ها در قرن ششم پيش از ميلاد مسيح، در نزد ايرانيان وجود داشت.

نهاد انگاريون (Anqarelon ) با پيشتازهايي كه شبيه به تشيكلات پست و چاپارهل سازمان دهي شده بود. به تقليد يونانيان درآمد.

گزنفون كه در سال 401 پيش از ميلاد به فرماندهي ده هزار سرباز مزدور يوناني وارد ايران شد تا در جنگ عليه اردشير پادشاه هخامنشي شركت كند. در توصيف چاپار خانه و بزرگراه ها، به ويژه سرعت سير پيك هاي ايراني مي نويسد: حتي درناهم نمي تواند به سرعت چابك سواران چاپارخانه هاي ايران پرواز كند.

پست روميان

در نزد روميان نيز مانند ايرانيان، نيازهاي نظامي و سياسي كشوري مشوق برپايي تشكيلات پيام رساني شدند. قيصر ›وگوستوس (Auqustus) ( از 63 سال پيش از ميلاد تا 14 سال پس از آن 2000 سال پيش فرمان داد كه سازمان پيك هايي را براي سرتاسر قلمرو امپراتوري دوم، بنيان گذاري كنند.

كورسوس پوبليكوس (Cursuspublicus) اين پست دولتي رومي، در همان حال نخستين سازمان شبيه به پست در قلمرو سوئيس امروز بود و مسيرهاي آن به موازات جاده خاي عريض نظامي طي مي شد. چاپارخانه ها در فاصله 2 تا 4 ميلي ( 6 تا 12 كيلومتري) هم قرار داشتند و بعد از هر 6 تا 8 چاپارخانه يك ايستگاه اصلي وجود داشت كه براي اقامت موقت مسافران و مشايعان امكاناتي عرضه مي كرد.

امور مربوط به پيك ها در قرون وسطي

در قرن وسطي خطوط پستي منظم و مرتبي براي نامه رساني وجود نداشت. هر كس كه مي توانست و يا ناگزير بود پيام هاي كتبي ارسال بكند، از مسافران قابل اطمينان مانند تجار و زوار استفاده مي كرد. سرويس پستي فقط اختصاص به دولت داشت. در ديرها دانشگاه ها و اصناف پيك هاي خصوصي بر حسب نياز مي توانستند براي خدمات پيام رساني كمك كنند چاپارهاي مخصوص طبقات اشراف و روحانيون و بورژواي ولايت متحده قديمي نيز اين زمره بشمار مي آيند كه در خدمت حكومت هاي محلي خود رساندن پيام هاي طبقات ياد شده بودند آن ها تحت عنوان اداره پستي، لباس هايي به پيك مخصوص طبقات مذكور مي پوشاندند و داراي پلاك سينه يا نشان طبقه مربوطه، قوطي مخصوص قباله هاي پرگامنت، كيف كمري و هم چنين نيزه و خنجر بودند

اولين سرويس پست عمومي

در قرن 11 راه جديدي براي ارسال نامه ها پيدا شد و آن استفاده از كبوتر قاصد بود يك كبوتر پيام رسان خوب با 25 تا 30 گرم بارنامه مي توانست در يك پرواز 300 تا 400 كيلوگربم مسافت را بدون نشستن روي زمين طي كند، كاربرد نخستين كبوتر قاصد نظامي بوده است كبوتران تعليم ديده به منظور پيغام بري در نزاع هاي قشوني مورد بهره برداري واقع مي شدند

در قرن چهارده و پانزده سيستم پستي جانبي وسيله گروهي از تجار در چين بوجود آمد كه نامه هاي مردم را به يكديگر مي رساند؛ اين سيستم پستي حتي تا قرن بيستم داير بود ولي بعداً توسط دولت تعطيل شد. لوئي يازدهم در فرانسه، در سال 1461، سرويس مشابهي ترتيب داد كه البته به علت گراني هزينه حمل نامه ها، هر كس قادر به استفاده از اين سرويس نبود.

سرانجام، نخستين سرويس پستي عمومي در سال 1516، به وسيله يك شاهزاده ايتاليايي به نام FRANCESCOTASSO كه در دربار امپراطور آلمان مي زيست. داير شد دو قرن بعد اعضاي خانواده اين مرد سرويس هاي پستي را در سراسر اروپا توسعه دادند.

هزينه پستي

در ايام قديم، هزينه پستي به جاي اين كه مثل امروز به صورت تمبر معمولي از فرستنده دريافت شود، از دريافت كننده نامه مطالبه مي شد بديهاي است اين كار مشكلات متعددي ايجاد مي كرد. از آن جمله، اغلب اوقات فرستنده نامه مطالب مورد نظر خود را به طور رمز و مختصر و مفيد در گوشه اي از پاكت مي نوشت و دريافت كننده پس از اطلاع از سلامتي طرف و خواندن مطالب نوشته شده اعلام مي داشت كه اين پاكت مربوط به او نيست بيچاره نامه رسان بدون حق الزحمه خود، نامه را به فرستنده آن دعوت مي داد او نيز دريافت كه طرفش سلامت است و از مضمون نامه اطلاع حاصل كرده است.

در سال 1607 ميلادي يك شركت پستي در ونيز ورق هاي مخصوصي براي مكاتبه بيشتر ساخت كه عكس شير كليساي سنت مارك MARKSPANT روي آن ها چاپ شده و مردم مجبور شدند كه از اين اوراق براي مكاتبه استفاده نمايند.

عده اي فكر ايجاد هزينه هاي پستي را به يكي از وكلاي پارلمان پاريس به نام Renavddavillayer نسبت مي دهند اين شخص در سال 1653 صندوق هايي در خيابان ها نصب كرد و نامه هايي كه درون اين صندوق ها ريخته مي شد، در صورتي به مقصد مي رسيد كه از پوشش مخصوصي كه روي آن هزينه پستي و تاريخ نامه نوشته شده بود، استفاده كرده باشد اين پوشش كاغذي در واقع تمبر آن روز به حساب مي آمد كه بهاي معادل يك دينار در قصرهاي سلطنتي، صومعه ها و دانشكده ها فروخته مي شد.

اين شخص، هم چنين پيشنهاد كرد بليط ها و اسكناس هايي كه جاي مخصوص جهت نوشتن داشت چاپ شود. يكي از اين بليط ها به وسيله پادشاه فرانسه مورد استفاده قرار گرفت. به نشاني Magdelenedescundery نويسنده فرانسوي ارسال شد كه گفته مي شود هم اكنون در پاريس نگهداري مي شود و نمونه قديمي ترين نامه هاي مارك دار پستي است.

در سال 1818 برچسبهاي مخصوصي با قيمت هاي متفاوت منتشر شد كه تصوير بچه كوچكي را كه شيپوري را مي نواخت، نشان مي داد.

نمونه برچسب هايي كه قبل از پيدايش تمبر از آن ها پس از انتشار اولين تمبر جهان، اغلب كشورهاي دنيا از نقش اين برچسب براي چاپ تمبرهاي يادگاري استفاده كرده اند

تاريخچة تمبر در اروپا:

قبل از شروع مطالب شايسته است ابداع كنندة تمبر به نام رولاند هيل را به طور مختصر معرفي كنيم در سال 1802 هنگامي كه رولاند كودكي هفت ساله بود با خود درباره بدي وضع وجود پست بسيار فكر مي كرد در آن زمان حمل كننده نامه هخا يا پستچي، هزينه پستي نامه ها را از گيرنده در زمان تحويل نامه دريافت مي كرد چون در آن زمان قبل از عرضة تمبر، هزينه پستي بر مبناي مسافت هاي طي شده و تعداد صفحه هاي نامه بوده ارسال برگي بزرگ به جاي دو برگ كوچك تر ارزان تر بود مردم زرنگ هم عصر ملكه ويكتوريا، نامه هاي خود را به دو شكل افقي و عمودي روي يك طرف كاغذ مي نوشتند

هزينه هاي پست در ابتدا از گيرنده نامه دريافت مي شد كه اين مسأله موجب بروز انواع مشكلات مي گرديد برخي از مردم به سادگي از پرداخت وجه خود داري مي كردند برخي ديگر بر روي پاكت هاي نامه پيغام هايي رمزي مي نوشتند به نحوي كه فرد دريافت كننده آن را به راحتي مي خواند و از پرداخت هزينه پست خود داري مي كرد، پستچي را روانه مي ساخت و گاهي اوقات، فقط تشخيص دست خط فرستندة نامه باعث خود داري از پرداخت هزينه مي شد.

يك روز كه مادر رولاند در خانه پولي براي تحويل گرفتن نامه نداشت، پسرش را براي تهيه پول از طريق فروش مقداري لباس مندرس به شهر فرستاد رولاند فكر كرد كه اين روش كاري بسيار احمقانه است اين مسأله باعث شد تا در اين باره سالها به تفكر بپردازد و سرانجام تحولي در سيستم پستي پديد آورد.

رولاند جوان به زودي دريافت كه پرداخت هزينه پستي يك نامه به وسيله فرستنده ارزانتر و مفيد تر بوده و از انتظار پستچي براي دريافت پول در هنگام تحويل نامه جلوگيري خواهد كرد يك آزمايش ساده نشان مي دهد كه يك پستچي براي تحويل 67 نامه و دريافت هزينه مربوط يك ساعت و نيم معطل خواهد شد. در حالي كه در صورت پيش پرداخت هزينه توسط فرستنده مي تواند 750 نامه را در مدت نيم ساعت توزيع نمايد.

پس از آن، او با محاسبات دقيق به اين نتيجه رسيد كه تعيين يك نرخ استاندارد براي پرداخت هزينه پستي بدون در نظر گرفتن مسافت ارزانتر و داراي كارايي بيشتر است.

پس پيشنهاد رولاند هيل تحت عنوان ( رفورم اداره پست ) در سال 1838 به چاپ رسيد و توجه زيادي را به خود معطوف داشت، به طوري كه مطلب مذكور در طول يك سال سه بار تجديد چاپ شد.

جلب علاقه عموم سبب حمايت از هيل گرديد علاوه بر آن تعداد بسياري از شركتها و نهادهاي عمومي نيز، دولت انگلستان را براي تصويب طرح مذكور تحت فشار قرار دادند تا سرانجام در تاريخ 17 آگوست 1839 به تصويب رسيد و در اول ماه مه 1840 اولين تمبر پستي جهان يعني (PennyBlack) پني سياه به معرض فروش گذاشته شد.

نه فقط مفهوم اصلي تمبر پستي در خصوص پرداخت هزينه به طور گسترده اي پذيرفته شد بلكه طراحي آن نيز مورد قبول واقع گرديد

طرح پني سياه اوليه، بسيار ساده و داراي تصوير سر ملكه ويكتوريا بود فقط دو كلمه پست ايچ postage و وان پني onepenny بر روي آن نمايان بود با اين وجود، طرح ساده اما چشمگير بود امروزه تمبرهاي سري پستي انگلستان كما بيش شبيه به طرح اوليه هستند تمبرهاي اوليه مانند تمبرهاي امروزي دندانه دار نبودند و بايد از برگي بريده مي شدند. در ابتدا براي اين كه نشان دهند تمبر پني سياه مورد استفاده قرار گرفته است از جوهر قرمز براي باطل كردن آن استفاده مي كردند اما اين عمل چندان مؤثر نبود بنابراين در دهم فوريد 1941 ميلادي تمبر پني قرمز را عرضه كردند و مهر باطل از جوهر قرمز به جوهر سياه تغيير رنگ پيدا كرد. امروزه به استثناي يك يا دو مورد هنوز از جوهر سياه براي ابطال تمبرها استفاده مي كنند طرح پني سياه با وجود تغيير رنگ براي مدت چهل سال به همان شكل باقي ماند.

شكل كلاسيك خود باقي مانده پيش از عرضه تمبر پني سياه در سال 82 ميليون نامه، ارسال مي شد. اين رقم طي سي سال بعد از آن تاريخ به 917 ميليون نامه افزايش يافت. در حال حاضر، پست سلطنتي انگلستان روزانه در حدود 63 ميليون نامه را جا به جا مي كند.

مي توان گفت كه جمع آوري تمبر به عنوان سرگرمي از اين زمان شروع شد بعضي از مردم هم عصر ملكه ويكتوريا عملاً تمبرهاي پني سياه را براي تزيين منازلشان مورد استفاده قرار مي دادند اما گروهي در استفاده از اين تمبرها معذب بودند چون از نظر آن ها ليس زدن پشت سر ملكه صحيح نبود

تمبر پني سياه نه فقط سبب به وجود آمدن اولين مجموعه هاي تمبر شد، بلكه باعث ايجاد، اولين صندوق هاي نامه و صندوق هاي پست نيز گرديد تصوير (2)

آيا مي دانستند كه پني سياه دورة حيات كوتاهي داشت؟

اين تمبر فقط براي مدت نه ماه و در تيراژ بيش از 60 ميليون به چاپ رسيد، بنابراين بر خلاف باور عميق هر تمبر پني سياهي لزوماً كم ياب نيست

البته لازم به ذكر است كه تمبر تصوير صورت ملكه براي مدتي در بسيار از كشورها متداول گرديد اين تمبر در انگلستان به چاپ رسيد و در سر تا سر منطقه مورد استفاده قرار گرفت حتي اكنون هم، شاهد چاپ تمبرهاي زيبايي از پرتره ملكه اليزابت دوم هستيم نبايد فراموش كرد كه تمبرهاي پستي در يكصدو پنجاه سال پيش منتشر شد بلكه انتشار تمبر با پيشنهاد آقاي هيل به منظور ارزاني و يكساني نرخ پستي كه توسط فرستنده و نه گيرنده پرداخت شود به وجود آمد .

موفقيت اين طرحها متضمن برخورد جدي عموم براي قبول آنها در سراسر جهان گرديد بدين ترتيب مي توان استدلال كرد كه تولد ارتباطات جمعي توسط تمبرهاي ساده پستي انجام پذيرفته است

پيشنهادات رولاند هيل به اداره پست انگلستان:

1ـ در سراسر كشور نرخ مرسولات پستي يكنواخت باشد.

2ـ نرخ كرايه پستي در مبدأ از فرستنده اخذ و گيرنده از پرداخت هزينه ها پستي معاف گردد

جهت اجراي دو پيشنهاد فوق هيل عنوان نموده بوده كه ادارات پستي، پاكتهاي مخصوص با مهر اداره پست به چاپ رسانيد تا فرستندگان ضمن تهيه اين پاكتها، نامه هاي خود را درون آن گذاشته و ارسال دارند كه اين طرح مورد استقبال عموم قرار نگيرد.

در تاريخ بيست و ششم دسامبر 1893 پارلمان انگليس قانوني تصويب كرد كه خلاصه آن به شرح زير است:

جنابان لرد تصميم گرفتند كه كرايه نامه، حتي الامكان از قبل به وسيله تمبر پرداخت گردد و توصيه مي گردد كه از كاغذها و پاكتهاي تمبر دار يا از تمبرهاي چسباني كه قبل يا بعد از تحرير نامه ي بايست روي آن چسبانده شود و بالاخره از كاغذهاي مختلفي كه تمبر بر روي آنها چاپ شده استفاده گردد.

در سال 1840 به آقاي هيل مأموريت داده شد طرح پيشنهادي خود را پياده كند وي ضمن اعلام موافقت با اين مأموريت پيشنهاد خود را عملي كرد. در همان سال از دو تن از هنرمندان به نامهاي فرويد هلت و هنري كر بود خواسته شد تا طرح و گراور نخستين تمبر پستي جهان را تهيه كنند.

طراح اين تمبر بر اساس تابلوي ارزنده اي كه ويليام وين از چهره ملكه ويكتوريا كشيده بود تهيه گرديده اين تمبر داراي دو ارزش متفاوت بودند تمبرهاي سياه با ارزش يك پني و آبي با ارزش دو پني كه تمبرهاي آبي دو روز بعد از انتشار پني سياه منتشر شد اين تمبرها فاقد اسم كشور انگلستان بود و انگليسيها هنوز هم بر همان منوال تمبرها را بدون اسم كشور انگليس منتشر مي كنند تمبرهاي فوق نزديك به شصت سال در انگلستان مورد استفاده قرار گرفت.

از آن موقع، تاريخ نرخهاي پستي و دريافتي قبل از ارسال نامه و نيز تاريخ تمبر شناسي و جمع آوري تمبر بنياد نهاده شد

تاريخچة تمبر در ايران:

ناصر الدين شاه در مراجعت از سفر اروپا به فكر افتاد براي پست ايران تمبر تهيه نمايد باين منظور در سال 1282 قمري برابر 1244 شمسي و 1865 ميلادي هيئتي از تهدان وهسپار پاريس شد تا جهت چاپ تمبر مطالعه و با وزارت پست و تلگراف فرانسه وارد مذاكره شود با ورود اين هيئت بپاريس شخصي بنام ريستر كه از مقصود هيئت اعزامي اطلاع پيدا كرده بود كليشه هائي براي تمبر تهيه و نمونه هائي هم چاپ و بنظر هيئت رسانيد شكل اين نمونه ها عبارت بود از شيوه خوابيده كه خورشيدي از پشت آن پيداست اين نقش در يك بيضي قرار دارد و در زير بيضي و در قالب دور نقش تمبر حروف اول نام ريستر واروند ديده مي شود ريستر پس از گذشت 6 ماه و عدم دريافت جواب مستقيماً با تهران وارد مذاكره شد و نامه اي به مقامات پست نوشت ولي دولت ايران ضمن نامه تندي شديداً بعمل چاپ تمبر بدون اجازه دولت ايران اعتراض و نمونه ها با و برگشت داده شد

هيئت اعزامي ايران مقيم پاريس نمونه ديگر را كه شخصي به نام آلبرت بار تهيه كرده بود براي تقويت به ايران آورد اين نمونه ها در 4 رنگ آبي قرمز سبز و بنفش با استفاده از 5 نوع كليشه تهيه شدند و براي تمبرهاي يك شاهي و دو شاهي و چهار شاهي و 8 شاهي انتخاب گرديدند كليه تمبرهاي اوليه شير و خورشيد ايران در زمان ناصر الدين شاه از روي اين كليشه ها چاپ شدند و نقش تمبر عبارت است از نشان رسمي دولت ايران ( شيرو خورشيد) كه درون دايره اي قرار داشت دور شيرو خورشيد از زنجيره اي با 86 دانه مرواريد مانند احاطه كرده و براي هر تمبر متعدد فارسي در دوايري كه چهار گوشه تمبر قرار گرفته حك گرديده است به اين ترتيب اولين تمبرهاي ايراني در دورة ناصر الدين شاه در داخل كشور چاپ شد اين سري از تمبرها به نام سري باقدي معروف است.

بر اساس نظريه ( برايت فوس) كه از متخصصين تمبر ايران بود و پاكت موجود در مجموعه تاپلنيك در موزة لندن كه روي آن چند تمبر باقري چسبانده شده تاريخ ارسال پاكت ماه جمادي الثاني 1285 تمبري ذكر شده مسلم است اين تمبرها در ايران كه با نام سري باقري معروف شده بود وجه تسميه آن بدرستي معلوم نيست ولي از آنجا كه نمونه اوليه تمبرها از فرانسه آورده شده بود و نام طراح نمونه و سازندة كليشه ها مشخصي بنام بار بود احتمالاً اين تمبرها ابتدا بنام ( باري) و چون در زبان فرانسه تلفظ در شبه (ق) ادا مي شود بتدريج تمبرها بنام باقري در بين مردم مصطح شده تمبرهاي باقري كلاً از روي كليشه هاي مسي كه توسط بار ساخته و به تهران آورده شده بود در تهران چاپ شد

سومين سري معروف به تمبرهاي كاردي از روي كليشه تمبرهاي ( باقري) در ايران چاپ شد. اين سري تمبر اولين تمبرهايي بودند كه در ايران مورد استفاده قرار گرفت از آنجا كه اين سري تمبرها با تلاش و پيگيري منشي حضور ملقب به امين الدوله چاپ و در ادارة پست ايران رايج گرديد لذا وي را مروج تمبر در ايرا دانستند تا سال 1902 جمعاً تعداد هفت سري تمبر براي پست ايران چاپ شده بود كه بر روي اغلب آنها تصوير پادشاه وقت يا شيرو خورشيد از زوايا و رنگهاي گوناگون بود بنابراين بر خلاف تمبرهاي امروزي اين تمبرها جذابيتهاي هنري و موضوعي زيادي نداشتند به دليل نفوذ بيگانگان در ايران دورة قاجاريه و با توجه به اينكه در اين دور مستشاران اتريشي و بلژيكي در رأس سازمان پست ايران قرار داشتند به دخل و تصرف و سوء استفاده در تمبرهاي ايران پرداختند مثلاً حروف اول اسم خود را به جاي علائم رسمي كشور بر تمبر درج كردند يا علامت شير و خورشيد را تغيير دادند .

در دورة قاجاريه در مجموع حدود 535 سري تمبر چاپ و منتشر شده است البته تعداد زيادي از اين تمبرها كاردي به معني تغيير قيمت يا علائم و عناوين رسمي چاپ شده بر روي تمبر مي باشد كه به دليل تغيير تعرفه هاي پستي با تغيير رژيم سياسي كشورها صورت مي گيرد، يا با مختصر تغييراتي تجديد چاپ شده اند همچنين تعدادي تمبر و شبه تمبر تمبر و برچسب توسط حكومتهاي ايالتي و واليان دسته ها و گروههاي انقلابي نيز چاپ شد و مورد استفاده قرار گرفت تمبرهاي اين دوره به دليل نفوذ افراد بيگانه در امور كشور و به علت اينكه در سالهاي بعد ارزش تجاري آنها بالا رفت داراي انواع تقلبي نيز هست به طوري كه كمتر تمبري را مي توان يافت كه از اين امر مستثني باشد البته در اواخر دورة قاجاريه و ابتداي دورة رضا شاه چاپ و انتشار تمبر در ايران تقريباً بصورت مرتب و منطقي به خود گرفت در دورة پنجاه ساله پهلوي در مجموع تعداد 1390 سري تمبر منتشر شد تعداد زيادي از تمبرها نيز تجديد چاپ يا سور شارژ شدند در دورة شاهنشاه آريامور چهار نقش در داخل كاغذ تمبرها وجود داشت 1ـ شير و خورشيد 2ـ دولت شاهنشاهي 3ـ دولت شاهنشاهي و تاج داخل دايره 4ـ دولت شاهنشاهي ايران شير و خورشيد داخل دايره در دورة جمهوري اسلامي كه اكنون در بيست و چهارمين سال استقرارآن هستيم بالغ بر 500 سري تمبر يادبود و جاري انتشار يافته است.

بخش دو

ابعاد و اقسام تمبرهاي پستي

كاغذ ، چسب و دندانه تمبر

طرح و موضوعات تمبرهاي پستي

ابعاد تمبرهاي پستي:

اكنون تمبرها در ابعادي برابر 78/1*16/2 سانتي متر و براي طرح 02/2*42/2 سانتي متر از كادر دندانه دار استفاده مي شود .

شكل تمبرهاي پستي:

بديهي است كه مبتكرين تمبر پستي سال 1840 مناسبترين و ساده ترين شكل را برگزيده اند البته طرح هاي ديگري نيز عرضه شد كه هيچ كدام نتوانست جاي آن را بگيرد اولين تمبرهايي كه از شكل مستطيل به دور بود تمبرهايي است كه دماغة اميدنيك در سال 1853 چاپ كرد اين تمبرهاي مثلثي شكل براي آن بود كه ميان مرسولاتي كه از بريتانياي كبير وارد مي شود تميز و تشخيص حاصل گردد به همين علت كلمبيا هم در سال هاي 1865 و 1896 است به انتشار اين نوع تمبر زد تمبر سال 1865 مثلثي متساوي الاضلاع و تمبر سال 1869 مثلثي مختلف الاضلاع بود كه در نظر اول اين طور تصور مي شد كه شايد ايرادي در چاپ تمبر وجود دارد اما اگر دو قطعه از آنها كنار هم قرار مي گرفت يك مستطيل به دست آمد ولي اين تمبرهاي مثلثي زود از رده خارج شد هر چند كه تعداد بسياري از نقوش چاپ شده روي تمبرهاي پستي به شكل دايره بيضي چند ضلعي منتظم و غير منتظم هستند ليكن كنارة خود تمبر دندانه دار اغلب اوقات مستطيل شكل است در روسيه تمبرهايي كه در ميان اين تمبرهاي روستايي تمبرهاي بي دندانه به شكل الماس هم ديده مي شد تمبرهاي 8 ضلعي دندانه دار را نيز ارتش ترك در تسالي در طول مدت جنگ يونان ـ تركيه 1898 به چاپ رساند تمبرهاي 8 ضلعي منتظم نيز در بلژيك براي خدمات تلگراف از سال 1871 به كار برده شد

تمبرهاي دو رو چاپ:

انگليسيها حقيقتاً تعجب كرده بودند از اين كه مي ديدند تمبرهاي يك پني كه هنوز بتازگي از دفتر پست مي خريدند سابقاً دو رو چاپ مي شده است پس تمبرهاي زيادي را مي توان نام برد كه از همان زمان هاي دور دو رو چاپ مي شده است در اين زمينه در مورد يكي تمبر مكزيك چاپ 1861 كه ارزش رسمي آن در روي تمبر يك reale و در پشت آن reale2 است و ديگري تمبر زرد 25 سانتسيموس centesimos چاپ و نيزوئلا را كه در پشت آن 5 سانتيسيموس قيد شده اسب مي توان ذكر كرد همچنين ورقه تمبر كه چاپ رنگي آن به طور ناقص انجام گرفته باشد ممكن است كه پشت و رو شده و در پشت آن چاپ ديگري صورت گيرد.

كاغذ تمبر:

كاغذ خواه از حيث جنس و از نظر ( فيليگراني) كه مي گيرد يكي از عناصر مهم در مطالعة تمبر شناسي به شمار مي آيد انواع كاغذ متعدد است از كاغذ آبي رنگ مخصوص پيچيدن قند و شكر گرفته تا نازكترين كاغذهاي سيگار كه گرچه براي چاپ تمبر درست نيست ولي در صورت نياز از آنها استفاده مي شود ولي بديهي است كه كاغذهاي مطمئن و خوب مورد استفاده قرار گرفته و گاهي برخي از آنها حتي از مرحلة تجربه هم پا فراتر ننهاده است و حال بهتر است بدانيم بهترين نوع كاغذ از كهنة پاره و كتان پشم ساخته مي شوند در حالي كه خميرهاي با كيفيت پست تراز حصير، صنوبر و كاه و ديگر مواد نباتي تهيه مي گردد.

چسب:

چسب را در آغاز با دست و با بروس به پشت كاغذ تمبر زدند البته پس از چاپ و پيش از دندانه دار كردن تمبر بعدها از وسايل مكانيك دم استفاده شده است ساليان دراز تمبرهاي تيپوگرافي شده روي كاغذهايي كه يك طرف آنها چسب داشت چاپ شدند مشاهده شد كه تمبرهاي تهيه شده به روش تيپوگرافي خيلي بهتر چاپ مي شدند اين امر دو مزيت داشت يكي آن كه به چاپ سرعت مي بخشيد ديگر آن كه دقت در دندانه دار كردن اوراق تمبر به روش مكانيك را به وجود مي آورد. در روز كار ما كاغذي مخصوص تهيه شده كه رطوبت بر نمي دارد و به يكديگر هم نمي چسبد اين كاغذ معروف است طرفي كه براي چاپ ( معمولاً افست) در نظر گرفته شده براق يا مات است و چسب آن هم نامرئي است

دندانه:

براي دندانه دار كردن تمبرها سه روش وجود دارد روش خطي كه كاغذ را به صورت يك خط مستقيم سوراخ مي كند خواه عمودي خواه افقي اين عمل بين هر رديف تمبر و تا انتهاي ورق تمبر انجام مي گيرد و از انواع روش دندانه زني مي توان استفاده كرد 1ـ روش شانه اي 2ـ روش شن كشي 3ـ دندانه با چرخك

موضوعات تمبرها:

با نگاهي گذرا به تمبرهاي منتشر شده پس از انقلاب اسلامي مي توان موضوع ات و مناسبتهايي كه تمبرها در آن مناسبت ها به چاپ مي رسد را اين گونه تقسيم بندي كرد.

1ـ موضوعات ديني و مذهبي همچون گراميداشت ولايت پيامبر (ص) ائمه اعياد اسلامي و مبعث پيامبر

2ـ موضوعات فرهنگي شامل ميراث فرهنگي بناي تاريخي نماي مسجد بزرگداشت مشاهير علم و ادب ايران، شعرا

3ـ مناسبتها ايام و هفته هاي مختلف چون روز جهاني پست روز جهاني كارگر روز معلم روز جهاني قدس و هفتة بسيج

4ـ موضوعات مربوط به انقلاب، دفاع مقدس، مثل گراميداشت سالگرد پيروزي انقلاب روز استقرار جمهوري اسلامي و حماسة مقاومت

5ـ موضوع زن و فعاليتهاي بانوان از جمله ميلاد حضرت فاطمه (س) و حضرت زينب

اقسام تمبر 1ـ پستي معمولي 2- يادگاري 3ـ غير پستي 4ـ دولتي

1ـ پستي معمولي: تمبري است كه مناسبت و موضوع مخصوصي براي آن در نظر گرفته نشده و هدف از آن الصاق به نامه هاست

2ـ تمبر يادگاري: تمبري است كه بمناسبت مخصوص و با هدف معيني به چاپ مي رسد و علت اينكه با آن ( ياد بود) مراسم يا كار يا واقعة مخصوصي صورت مي گيرد مثلاً در گوشه اي از تمبر نوشته مي شود به مناسبت تشريف فرمايي البته گاهي هم اين يادآوري در تمبر حذف مي شود و بقرينه مي توان دريافت كه تمبر مخصوص چه مراسم يا به يادبود و در كدام زمامدار است ضمناً بد نيست به اين كه تمبر يادگاري از نظر پستي و نامه رساني هم قابل مصرف است و هر چند در بعضي كشورها براي آن اعتبار در مدت معيني در نظر گرفته مي شود ولي بعضي براي هميشه مي توان تمبر يادگاري را به عنوان تمبر پستي مصرف كرد

3ـ تمبر غير پستي: تمبري است كه وزارتخانه جز وزارت پست و تلگراف و تلفن بچاپ آن اقدام كرده يا مؤسسات و انجمن هاي مخصوص آنرا چاپ كرده اند

4ـ تمبر دولتي: تمبرهائي كه از طرف دولت براي مصرف پاكت ملي دولت بچاپ مي رسد در حال حاضر در ايران چنين تمبري مصرف نمي شود

ولي سابقاً در سال (1319) تمبرهايي بنام تمبرهاي دولتي بچاپ مي رسد و در دورة قاجاريه چند قسم از اين تمبرهاي دولتي بچاپ مي رسد و در دورة قاجاريه چند قسم از اين تمبرها چاپ و مصرف شده

تمبرها به 3 قسمت اصلي تقسيم مي شوند 1ـ تمبرهاي جاري: به تمبرهايي گفته مي شود كه براي الصاق بر روي پاكتها به تعداد بيش از يك ميليون منتشر شود 2ـ تمبر يادبود تمبري كه به مناسبت حادثه خاصي يا موضوع معيني منتشر مي شود 3ـ تمبرهاي متفرقه به عمومي تمبرهايي گفته مي شود كه توسط دولت به عناوين مختلف براي استفاده متنوع منتشر مي شود

طرح تمبر:

هنرمند مسئوول طرح يا پروژة تمبر در مقياس چندين برابر بزرگتر از ابعاد تمبر معمولاً 4 يا 8 برابر كار مي كند بنابراين لازم است كه كار او در عمل كوچك گردد يك طرح پر كار خوار آن را دارد كه با شكست روبه رو شود ولي از طرفي مقامات ذي صلاح مي توانند به طراحان گنجاندن فلان موضوع يا نماد و يا حتي تعدادي كلمات و ارقام را تجويز كنند اما هنرمند بايد از روش چاپ هم كاملاً مطلع باشد

انواع روش چاپ تمبر: از روش هاي قابل ذكر در چاپ تمبر مي توان گراور سازي با قلم (كنده كاري) تيپوگرافي، گراور برجسته ليتوگرافي، چاپ امنست، هليو گراور پس به اين نتيجه رسيدم كه طراح بعد از شناختن روش هاي چاپي بعد بايد با توجه به فرهنگ و هنر تمدن يك جامعه شروع به زدن طرح كند از جمله موضوعاتي كه مي توان در تمبرها به كار برد كه فرهنگ جامعه را برساند از اين قرار است:

1ـ جانوران و پرندگان 2ـ هنر يك كشور از قبيل لباس و پوشاك، موسيقي، ورزش سنتي 3ـ كودكان 4ـ گلها و گياهان 5ـ جشنواره ها و غيره

نقش سياسي تمبر:

امروزه تمبرها در صحنه هاي سياسي جهان نقش مهمي ايفا مي كنند تا جائيكه در برخي از كشورها از ورود بعضي تمبرهاي جمهوري اسلامي ممانعت به عمل مي آيد به عنوان نمونه از ورود تمبرهايي كه به مناسبت سالگرد تسخير لانه جاسوسي امريكا چاپ شده به آن كشور جلوگيري مي شود اين تمبر جنبة سياسي داشته و در واقع بيانگر مقابلة جدي مردم ايران با آمريكاست و از آن جمله است مخالفت شديد رژيم صهيونيستي و برخي محافل بين الملي با انتشار تمبر انتفاضه كه جالب است بدانيم در مقابل اين اعتراض وزارت پست اقدام به چاپ و انتشار دومين مدل از اين تمبرها با همان موضوع نمود ديدگاه هاي جمهوري اسلامي ايران در ابعاد مختلف هنري سياسي فرهنگي در غالب تمبر كه به تصويب شورا رسيده است الف به تصوير كشيدن مبارزه با استكبار جهاني ب) حمايت از نهضتهاي رهايي بخش اسلامي ج) بتصوير كشيدن چهره هاي برجسته جهان اسلام .

موضوع تمبر پستي:

در اين مورد در ماده 9 آيين نامه اجرايي اتحاديه جهاني پست آمده است موضوع و طرح تمبرهاي پستي بايد موافق با روح ديباچه اساسنامه ( اتحاديه جهاني پست) و تصميمات متخذه توسط سازمانهاي اتحاديه بوده باشد و ادارات پستي بايد حداكثر سعي خود را براي احتراز از موضوعات يا طرحهايي كه به نوعي به فرد يا كشور توهين روا مي دارند به عمل آورند و سعي كنند موضوعات سهل الوصولي را انتخاب كنند كه به وسيلة آنها بتوان به نشر فرهنگ تحكيم روابط دوستي ميان مردم دستيابي به صلح جهاني و پاسداري از آن كمك كرد پديده هاي طبيعي و علمي و هنري فرهنگي كودكان و آداب و رسوم ملي و محلي ورزش اماكن تاريخي حيوانات، گياهان در رأس موضوعاتي هستند كه دربارة آنها تمبر منتشر مي شود همان طور كه در مقدمة كتاب نيز گفتيم موضوع تمبرهاي پستي مي تواند پديده ها و حوادثي باشد كه در دنياي اطراف ما اتفاق مي افتد يا در جريان است

طراحي تمبرهاي پستي:

انتخاب رنگها به موضوع انتخاب شده كارگرافيكي، روش چاپي مورد استفاده و نوع تمبر وابسته است تمبرهاي جاري تك رنگ هستند در زمينة رنگ آميزي تمبرها اصول زير بايد رعايت شود:

1ـ بايد از زمينه هاي پر رنگ كه موجب عدم تشخيص نقش مهم و موجب ابطال مي شود خودداري شود

2ـ تمبرهايي كه به طور همزمان در شبكه پستي مورد استفاده قرار مي گيرد بايد رنگهاي متفاوتي داشته باشند تا هنگام تجزية نامه ها به راحتي از هم تشخيص داده شوند

3ـ نوشته هاي اطراف تمبر و آنچه كه ارزش تمبر را مشخص مي كند بايد كاملاً خوانا باشند.

بخش 3

آشنايي با موزه هاي تمبر ايران

همان گونه كه آگاهيد، تمبر از پديده هايي است كه با پست سرو كار دارد و همه وقت، همراه با پست بوده است و به عبارتي تمبر و پست لازم و ملزوم يكديگرند؛ لذا در بررسي موزه هاي پستي دنيا، تاكنون اختصاص موزه اي به نام تمبر جدا از پست مشاهده نشده است در ايران نيز از تمبر، موزه هايي وجود دارد كه در غالب موزه ديگري تعريف شده است. در هر شماره به معرفي موزه هايي كه در ايران داراي تمبر مي باشند، به ترتيب زير پرداخته مي شود:

1ـ موزه پست و مخابرات

2ـ كتابخانه و موزه ملي ملك

3ـ مجموعه تمبر در وزارت اقتصاد و دارايي

4ـ مجموعه تمبر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان مدارك انقلاب اسلامي

5ـ موزه تمبر در آستان قدس رضوي

6ـ مجموعه تمبر و پاكت در مركز اسناد ملي

7ـ موزه تمبر در تماشاگه پول

8ـ موزه هاي تمبر در حال تأسيس

انگيزه ايجاد موزه پستي

با توجه به اهداف تشكيل موزه در يك كشور، تأسيس موزه پست براي تكميل دانش و اطلاعات نيروي انساني پست و عامه مردم در خصوص مسايل پستي است، زيرا موزه به ما مي گويد چگونه فعاليت هاي درخشان و خيره كننده در آن كشو به وجود آمده است. موزه پست مي تواند تاريخ تحولات خدمات پستي، مجموعه هاي تمبر تمامي جهان و كشور خودش را با موضوع هاي مختلفي راجع به تمبر شناسي، حمل و نقل پستي، ادوات و تجهيزات پستي، اسناد و مدارك و عكس هاي قديمي را به ما نشان مي دهد به طور مسلم، تصديق خواهيد فرمود كه يكي از بهترين مكان هايي كه مي توان براي تماشاي تمبر رفت، همين موزه هاست .

تاريخچه موزه پست و مخابرات در ايران

در اين مبحث به موضوع هاي زير مي پردازيم:

1ـ موقعيت جغرافياي

2ـ تاريخچه ساختمان موزه

3ـ نگرشي به تاريخچه موزه پست و مخابرات

4ـ نوع معماري داخل و خارج موزه

5ـ نوع فعاليت

1ـ موقعيت جغرافيايي

ساختمان موزه پست و مخابرات، يك قسمت از كل ساختمان پستخانه مركزي قديم تهران ( منطقه 11 پستي) واقع در ميدان مشق قديم ( باغ ملي) در خيابان امام خميني ( سپه سابق) جنب سر در باغ ملي، مقابل ساختمان شماره 2 وزارت امور خارجه قرار دارد. همه روزه شهروندان تهراني و گردش گران خارجي و مسافران در اين مسير رفت و آمد مي كنند و شاهد وجود چنين موزه اي با نماي زيباي آجري آن مي باشند

2ـ تاريخچه و انگيزه احداث ساختمان موزه

در زمان صدارات امير كبير( 1268ـ 12650 ه.ق) كه بيش از سه سال نبود ولي در اين مدت كم در ممكلت ايران اصلاحاتي آن جام گرفت؛ از جمله، براي ايجاد خدمات رفاه مردم كه اقدام به تأسيس چاپارخانه به نظم و نسق جديد نمود نقشه ايجاد چاپارخانه در سال ( 1266ه.ق 1228 ه.ش) تنظيم شد و شفيع خان چاپارچي باشي كه از سال هاي پيش، دست اندر كار چاپار بود، به رياست كل آن اداره منصوب و از اسفند ماه 1299 شروع به كار نمود.

چاپارخانه اي با محوطه وسيع در تهران ساخته شد كه در حقيقت، اداره مركزي تشكيلات اوليه پست ايران به شمار مي رفت در اولين نقشه تنظيمي تهران كه به وسيله سرتيپ كرشيش معلم توپخانه و دو تن از شاگردان مدرسه دارالفنون به اسامي ذوالفقار بيك و محمد تقي خان در ماه جمادي الاول سال 1275 ه.ق، برابر با سال 1237 ه.ش، تهيه شده است اين ساختمان در منتهي اليه غربي پايتخت، موسوم به سنگلج و در خيابان ارامنه نزديك به دروازه قديم قزوين، واقع بوده است كه اولين ساختمان مركزي چاپار از ساخته هاي ميرزا تقي خان امير كبير محسوب مي شود.

دو سال پس از بازگشت ناصر الدين شاه ( 1290ه.ق.1873 م) از فرنگ، به علت نياز به اصلاحات و تحولات اجتماعي، سرويس هاي جديد و تنظيم پست در ايران صورت گرفت و اولين ارتباط جديد پستي، ابتدا در ماه جمادي الثاني ( 1292 ه.ق) برابر با مرداد ( 1255 ه.ش ) بين تهران ـ شميران داير شده و همه روزه پست به وسيله يك غلام چاپار سوار از تهران به شميران به مقصد كاخ تابستاني سلطنت آباد حمل نموده و در بازگشت، مرسولات مردم را توزيعو تحويل مي گرفت

ازدياد مرسولات و حمل و نقل پستي كه از سال 1300 ه.ق در پستخانه به وجود آمد، ميرزا علي خان را بر آن داشت كه اقدام به تأسيس پستخانه اي كوچك در خيابان فرنگي ها نمايد بناي پستي مورد نظر در همان سال آماده و نيكلا سوروكين مترجم اداره كل پستخانه به رياست آن انتخاب شد. اداره مذكور، نخست به پستخانه به رياست آن انتخاب شد اداره مذكور، نخست به پستخانه شميران معروف بود. اين بنا در ضلع غربي خيابان فرنگي ها و نرسيده به چهار راه كنت در لاله زار نو فعلي واقع و بعدها به نام پستخانه كنت مشهور شد.

ب ـ تأسيس پستخانه مركزي

تا سال 1303 ه. ق برابر با 1265 ه.ش، تمامي امور اداري پست مركزي، چون ساير ادارات دولتي در عمارت مشهور به دربار اعظم قرار داشت و فقط پستخانه كوچكي همراه با تعداد انگشت شماري از اعضا در خيابان فرنگي ها داير بود، ليكن در تاريخ ( 25 ربيع الثاني 1303 ه.ق ) برابر ( 5 بهمن 1265 ه.ش ) باغ وسيع ميرزا قهرمان امين لشكر همراه با عمارت آن واقع در ضلع شرقي ميدان توپخانه به وسيله ميرزا علي خان به مبلغ پانزده هزار تومان توپخانه به وسيله ميرزا علي خان به مبلغ پانزده هزار تومان از دولت خريداري شد و منزل مسكوني نامبرده كه در اول خيابان لاله زار واقع شده بود، به اداره پستخانه مركزي اختصاص يافت. سر در بيروني ساختمان با تابلويي به نشاني دولتي مزين و تحت عنوان اداره جليله پستخانه مباركه ايران ديده مي شود. بعدها در زمان تصدي كارشناسان بلژيكي در پستخانه، جمله مزبور تغيير و تحت عنوان اداره پستخانه ممالك محروسه ايران تؤأماً به زبان فارسي و فرانسه نوشته شده بود.

بنابر گزارش يكي از كارشناسان پست:

اولين اداره پست تحت عنوان اداره پست ممالك محروسه در بازار بزرگ بعد از چهار سوق كوچكة اواسط بازار خياط به بازار شرقي ـ غربي جنوب امام زاده زيد در طرف جنوب، محلي به نام قهوه خانه پستخانه واقع بوده است كه هم اكنون آن قهوه خانه وجود ندارد

برابر اسناد موجود و مطابقت آن ها با يكديگر چنين استنباط مي شود كه در سال ( 1361 ه.ق) برابر ( 1272 ه.ش ) ميرزا علي خان مقداري از اراضي ميدان توپخانه را به مبلغ يك صد عدد اشرافي، از شاه خريداري و اقدام به ساختن و تأسيس پستخانه جديد نمود اين بناي جديد الاحداث در اطراف ميدان واقع و به نام پستخانه ميدان مشهور گرديد در اين ساختمان از سال ( 1313 ه.ق) برابر ( 1274 ه.ش)، استفاده ابتدايي تلفن در پستخانه آغاز و اولين تلفنچي به نام ميرزا علي اكبر نامي مشغول خدمت شد.

در آبان ماه 1304، پس از كودتاي رضاخان ( پهلوي اول ) و انقراض سلسله قاجار به علت نياز مردم به تشكيلات دولتي و تشكيلات پستي، در روزنامه هاي آن وقت، به شرح زير تقاضاهاي زيادي مبني بر احداث پستخانه جديد شده است؛ نامناسب بودن محل پستخانه

شرحي به اداره ما رسيده است، مبني بر اين كه محل فعلي پستخانه، براي پستخانه هيچ متناسب نيست؛ زيرا اولاً مطابق تشخيص اطبا، هواي آن فوق العاده مضر بوده و موجب بروز امراض مختلفي مي گردد. ثانياً ساختمان سرويس ها طوري است كه از هم تفكيك نشده و مخلوط با هم مي باشد، به طوري كه اساساً درب و قفل ندارد، خوب است كه اولياي امور، محل مناسبي را براي پستخانه انتخاب نمايند.

( 31/4/1305 ، روزنامه اطلاعات)

تعيين محل پستخانه

در نتيجه مطالعاتي كه در اين چند روزه از طرف اداره پست به عمل آمده، محل جديدي براي پستخانه در نظر گرفته شده است قسمت غربي ميدان سپه ( وصل به دواخانه قشوقي ) تعيين شده كه پس از تصويب اعتبار يك صد هزار تومان ( كه براي ساختمان آن تقاضا شده است) شروع به ساختمان آن نماييد.

(16/11/1306، روزنامه اطلاعات)

ساختمان محل پستخانه

پيشنهادي كه از طرف وزارت پست براي ساختمان محل پستخانه، در محل باغ عمومي ( ميدان شفق ) تقديم هيأت دولت شده بود، مورد تصويب واقع شده و اجازه ›ن صادر و همين دو روزه شروع به كار خواهند كرد

( 14/1/1307، روزنامه اطلاعات)

در زمان وزارت قاسم صور اسرافيل با موافقت وزارت فوايد و معارف و تأمين بودجه در سال 1307، به وسيله مهندس روسي ماركوف در تير ماه سال 1307، ساختمان فعلي پستخانه مركزي شروع گرديد و پس از 6 سال در پنجم مرداد ماه سال 1313 با صرف مبلغ حدود پانصد هزار تومان، ساختمان پستخانه و اداره گمرك امانات با مساحت ( 1500) متر مربع، در 3 طبقه و با زير بنايي حدود ( 5000 ) متر مربع با محوطه ميدان كه هم اكنون به شكل سقف در دو قسمت ( موزه پست و مخابرات منطقه 11 پستي) ساخته شد

انتشار تمبر و كارت پستال

به مناسبت احداث ساختمان پستخانه و اداره گمرك امانات پستخانه، در سال 1313 و دهمين سال سلطنت رضاخان ( پهلوي اول )، نه قطعه تمبر كه يكي از قطعات آن تصوير ساختمان پستخانه مركزي بود، منتشر شده است كارت پستالي هم به مناسبت افتتاح اين ساختمان با عبارت يادگار گشايش تالار پست به عنوان سندي در 25 مرداد ماه، چاپ و منتشر شد. افتتاح ساختمان به وسيله ريس الوزراي وقت، محمد علي فروغي در زمان وزارت نظام الدين حكمت انجام گرفته است

3ـ نگرشي به تاريخچه موزه پست و مخابرات

اگر به تاريخ پستن در زمان قاجار مراجعه كنيم، تشكيلات منظم پست را در صدارت امير كبير دورة قاجاريه به ثبت رسانده اند بنابراين پس از ايجاد پست نوين ايران در سال 1865 برابر با 1244 ه. ش نخستين تمبر به طور رسمي چاپ و منتشر نمود به طور مسلم بعد از انتشار تمبر براي ضبط و ثبت و نگهداري آن نياز به مخازن و دفاتري براي حساب و كتاب آن احساس مي شد افزون بر آن در تشكيلات جديد آن روز رديف سازماني موزه تعريف شده بود كه براي ثبات اين موضوع به دو سند تاريخي اشاره مي شود

نظر باين كه احكام منسوبين ادارات تابعه پست و تلگراف مطابق تشكيلات جديد امروز صادر و مقرر شده بود بين آنه ها توزيع گردد كليه رؤساي ادارات مربوطه در اتاق وزارت حضور به هم رسانيده و سپس از طرف آقاي وزير شرحي راجع به وظايف مأمورين ايراد و اشعار داشتند

در تاريخ 10 شهريور سال 1307 برابر اول سپتامبر 1928 سي و يك حكم صادر و به رؤساي ادارات تابعه مركزي ابلاغ گرديد رديف سيزدهم احكام فوق الذكر آقاي اسد الله ميرزا همايون مدير كل سابق به رياست مدرسه موزه و كتابخانه منصوب شده است موزه جديد براي جمع آوري سري هاي تمبر و كتابخانه براي ضبط قوانين و غيره تأسيس شده اند.

بار دگر در تاريخ 15 آذر 1311، در روزنامه اطلاعات سرويس موزه در تشكيلات پست را چنين تعريف كرده اند:

از وزارت پست و تلگراف به ادارت تابعه ضمن متحد المالي ابلاغ گرديده است كه سرويسي به نام سرويس موزه پست و تلگراف تأسيس خواهد شد و جزء ادارات مركزي خواهد بود

و پس از تصويب اداره اي به نام سرويس موزه پست و تلگراف حكمي به شرح زير صادر شده است آقاي عبادي رئيس دايره مخزن وزارت پست و تلگراف به رياست سرويس موزة پست و تلگراف تعيين گرديده است

برابر تحقيقات و اطلاعات به دست آمده روش ميداني و كتابخانه اي بعد از افتتاح تالار پست و ساختمان مركزي اين ساختمان به عنوان انبار گمركات پستي مورد استفاده قرار گرفته علاوه بر آن مقداري از اثاثيه و ادوات پستي و تمبر را در اين محل نگهداري مي كرده اند

مرحومه خانم طلعت بهرامي معاون مديريت كل پست داخله ( سال 1349 ) در نخستين همايش تمبر شناسي كه در سال 1377 در موزه ملي ملك برگذار شده بود ضمن بازديدي كه از موزه پست و مخابرات داشته اند با تحسين دست اندركاران وزارت پست و تلگراف و تلفن با خوشحالي بيش از حدي از تأسيس چنين موزة تاريخي كه جزو افتخارات انقلاب و جمهوري اسلامي به شمار مي آيد اظهار داشتند طرحي در سال 1349 مبني بر بناي موزه پست و تمبر شناسي تهيه شده كه اجرا نشد اينك به قسمتي از آن طرح براي اطلاع خوانندگان و محققين ارجمند تقديم مي شود:

بناي موزه پست و تمبر شناسي

1ـ طرح ساختماني

براي موزه، يك ساختمان شامل يك زير زمين، يك زير خان يك ميان طبقه، 15شكوب و 5 طبقه بينابين پيش بيني گرديده است سطح مفيد در هر اشكوب 407 متر مربع و در هر طبقه 60 الي 70 متر مربع مي باشد مقطع طولي ساختمان به موجب پيوست 35 اجمالاً نمايدنده شده و مقصود آنست كه مفهوم اصطلاحات مورد استفاده در طي اين گزارش ( اشكوب و طبقه) تصريح شود

2ـ طرح تقسيم اماكن داخلي

براي اينكه بازديد موزه جالب باشد، ضروري است كه هر گونه ناهماهنگي و يكنواختي يا كمبود جلوه مرتفع شود. لذا به منظور جلوگيري از اينكه بازديد كنندگان سريع و بدون علاقه از سالنهاي نمايش عبور كنند. پيشنهاد مي نماييم نقاط جلب توجه را متنوع سازند محيط و حتي لوازم را زود بزود تغيير دهند. ارائه اشياء را بطريق ديگر ترتيب دهند و تنوع زيادي بين مناطق مختلف نمايش ايجاد نمايند.

بمنظور ايجاد عكس العمل مثبت ميان بازديد گنندگان نبايد در تقسيم اماكن جنبة تعادل و تناسب دوره داشت بدين منظور تخصيص اماكن را بر اساس زير پيشنهاد مي نماييم

2ـ 1ـ زير زمين

ـ تأسيسات حرارتي

ـ انبار جهت نگهدار يا اموال زير: سه پايه و تابلوهاي پايه دار قابل انفصال، لوازمي كه به سازمان دهندگان تظاهرات تمبر شناسي به وديعه داده مي شود اثاثيه ضروري جهت تجهيز دفاتر پست موقت

2ـ 2 ـ زير خان

ـ دفتر رئيس موزه كه بوسيله يك تيغه از سالن كنفرانس مجزا مي شود اين تيغه را احياناً ميتوان جابجا نمود.

ـ دفتر معاون موزه ـ اطاق انتظار ـ اطاق فراش ـ اطاق خزانه

ـ رسيدگي ـ سازمان موزه ـ نمايشگاه ـ كلكسيون ها ـ تأسيسات بهداشتي

3ـ 2 اشكوبهخا نه

اشكوب 1:

ـ بال شماره 1: مسئول خدمات مخصوص ـ قسمت تمبر شناسي ـ كتابخانه پست

ـ بال شماره 2: سالن افتخاري براي پذيرايي از خاندان سلطنتي مزين به عكسها و تصاوير وقايع تمبر شناسي كه اعضاء خاندان در آن شركت داشته اند:

ـ بالهاي شماره 3 و 4 : نمايش تمبرهاي پست كمياب پر ارزش و يا تمبرهاي ايراني يا خارجي كه ذخيره كم است با اصلاً وجود ندارد در قفسه هاي ايمني از نوع بيگلا

طبقه 2: نمايش تمبرهاي خارجي در قفسه هاي نوع بيگلا

طبقه 3: مخصوص قسمت تاريخي

طبقه 4: نمايش كلكسيونهاي خارجي در ويترين

طبقه 5: اين تبليغ را مي توان بوسيلة مدارك و عكسهاي جور شده و اشياء كلكسيوني و تابلوهاي نوراني و تابلوهاي رقومي و نقاشي ها و يا هر دو وسيلة تبليغي ديگر كه مثلاً به امور ارتباط دارند و انجام داد

ـ اشاره به جنبة تاريخ باستان شناسي پست در زمان كورش و داريوش كبير

ـ تحول پست در دوران كنوني

ـ وضعيت كنوني پست و امكانات آيندة آن كه منجمله مربوط مي شوند

ـ پست نامه ها و فعاليتهاي منشعب از آن ( رمز گذاري پستي الصاق تمبر و صندوقهاي مراسلاتي ويژه) و حمل و نقل هاي پستي ( از طريق جاده راه آهن هوا ) و پست مالي ( خدمات حواله جات پستي و حسابهاي جاري و حساب هاي پس انداز پستي )

ـ نحوه تهية تمبر پست

4ـ 2 طبقات

طبقه 1 الي 4: نمايش تمبرهاي ايراني در ويترين ها

طبقه 5: مختص تشكيل ادواري نمايشگاههاي موقت راجع به موضوعات معين مثلاً يك كشور يك متن تمبر با واقعة مهمي كه براي يادبود يا جشن آن تمبرهاي مخصوص متعددي منتشر مي گردند.

3ـ سالنهاي نمايشگاه

3ـ 1ـ فهرست اثاثيه و لوازم

3ـ 2ـ اثاثيه و لوازمي كه براي تجهيز موزة موقت پيشنهاد شده اند در اين مورد نيز مورد احتياج مي باشند

3ـ 3ـ استفاده از قفسهه هاي فلزي با تابلوي متحرك( از نوع بيگلا) راه حل مناسبي براي مقابله با كمبود سطوح مي باشند اين قفسه ها شامل 100 تابلوي نمايشي هستند كه مساحت كل آنها 200 متر مربع است

در قسمت زيرين اين قفسه، صندوقهاي ايمني وجود دارد

وزن كل هر قفسه از نوع مزبور برابر 300 كيلوگرم مي باشد

5ـ 3ـ نظم و ترتيب كلي سالنهاي نمايشگاه

صلاح به نظر مي رسد راجع به نظم و ترتيب سالنهاي نمايش پاره اي اصول كلي توصيف گردند براي رعايت جنبة زيبايي صلاح است كه ابعاد سه گانة اثاثيه نمايشگاهي از يكديگر متفاوت باشند اهميت است كه هر يك از سالنهاي نمايشگاه مختصات مخصوص به خود داشته باشند هر مجموعه بايد در بيننده احساس هماهنگي بوجود آورد يعني نبايد احساس تراكم يا خلاء گردد لذا صلاح است از تراكم اثاثيه در يك محيط جلوگيري شود و بين نقاط نمايشي فواصلي به وجود آورد از طرف ديگر شايسته است مراكز جالب و همنوع از يكديگر جدا شوند و مثلاً به ترتيب زير گروه بندي شوند مركز مربوطه به آثار قبل از ايجاد تمبر شناسي ـ تايخ تمبر ـ لوازم بهره برداري ـ تمبر شناسي

با توجه به اهميت سالن هايي كه بازديدكنندگان بايد طي نمايند ايجاد محوطه هايي مجهز به ميز و صندلي راحت براي رفع خستگي ضروري خواهد بود ايجاد تكه رنگ هاي گوناگون و گياهان تزئيني و باغچه هاي گل در نقاط مختلف مسير به زيبايي سالن ها افزوده و لذتي در بازديدكنندگان بوجود مي آورد در بعضي نقاط لازم است مراكز بسيار نوراني ( جعبه هاي نور افكن) براي نمايش اسلايدهاي تمبر پيش بيني نمود بمنظور ايجاد تنوع و جلب توجه مجدد لازم است اشيايي جهت يادآوري قسمت تاريخي ( پايه،قاب، نيم تنه، مجسمه، نقاشي و اشياء كلكسيون) در سالن هاي مختلف نمايشگاه بمعرض نمايش درآيند ويترين هاي افقي نمايشگاه به ديوارهايي تكيه خواهند داشت كه مجهز به ويترين هاي داخلي ديواري مي باشند معهذا براي جلوگيري از يكسر بودن ويترينهاي بهتر است گاه گاه ويترين هاي عمودي در فواصل آنها نصب نمايند و ابعاد ويترينهاي افقي را هم متنوع سازند قفسه هائي مخصوص تمبرهاي قيمتي در معابر مركزي قرار مي گيرند براي جلوگيري از احساس در ازاي راه بهتر است ويترينهاي عمودي نيز در اين معابر قرار داده شوند راجع به زمينة ويترين ها توصيه مي شود هر يك را به رنگي درآورند و رنگها طوري انتخاب شوند كه به تمبرهاي نمايشي جلوة بيشتري بدهند تزئين جايگاه پلكان را نبايد از نظر دور داشت و ميتوان مخصوصاً آنرا با متن ها يا تصاوير تمبر شناسي مزين ساخت.

6ـ2ـ خط سير بازديد

بازديد موزة پست و تمبر شناسي طبق برنامه اي كه بطور اصولي تنظيم شده است بصورت زير انجام خواهد يافت: ورود به ميان طبقه ـ صعود با آسانسور به طبقه پنجم و فرود آمدن از طريق پلكان

ـ بازديد سالنها:

ـ طبقه 5 :نمايش متون تمبر

ـ اشكوب پنجم: تبليغات پستي

ـ طبقه 4:نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب چهارم: نمايشگاه تمبرهاي خارجي

ـ طبقه 3: نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب سوم: قسمت تاريخي

ـ طبقه 2: نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب دوم: نمايشگاه تمبرهاي خارجي با نصب قفسه هاي فلزي اضافي داراي تابلوهاي كنوني ( نوع بيگلا)

ـ طبقه 1: نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب اول: نمايش تمبرهاي پستي ايراني و خارجي در قفسه هاي نوع بيگلا

ـ نمايش تمبرهاي خارجي در داخل ويترين

ـ سالن افتخاري جهت اعليحضرتين

ـ كتابخانه پست ـ قسمت تمبر شناسي با امكان خريد تمبرهاي جاري و امكان ابطال مخصوص

7ـ 3ـ شرايط مختلف 1ـ7ـ 3ـ شرايط بازديد

ترتيب و شرايطي كه جهت موزة موقت پيش بيني گرديد در اين مورد نيز قابل اجراست

2ـ7ـ3ـ شرايط محيط

راجع به مسايل روشنايي، حرارت مركزي و تهوية مطبوع ( رطوبت نسبي 60% ) بايد توجه خاص مبذول داشت در مورد روشنايي نور دلخواه عبارتست از 400 لوكس بر متر مربع با استفاده از لوله هاي نوراني احتمالاً مي توان در داخل ويترين ها از نور كمكي استفاده نمود

3ـ7ـ3ـ شرايط ايمني

بهمان طريق معمول در دوران موقت، پيش بيني امور زير ضروري است؛ دستگاه هاي حفاظتي مؤثر در درها و پنجره ها مأمورين با لباس هاي متحد الشكل در سالنهاي نمايشگاه (يك نفر براي يك طبقه و يك اشكوب) نصب يك دستگاه اعلام خطر كه بستن فوري درب ورودي را ميسر مي سازد و بالاخره در اختيار داشتن لوزام ضروري جهت مبارزه با حريق ادامه دارد

4ـ نوع معماري داخل و خارج موزه : ساختمان موزه پست و مخابرات به مانند سر در باغ ملي و ساير ابنيه ميدان مشق و هم عصر از مصالح مشابهي استفاده شده است، از جمله: از سنگ در پي ستون و سر ستون و كف و پله ها، آجر در اكثر نقاط بنا و بدنه و در و پنجره و سقف چوبي و بام و شيرواني به كار رفته است و در تركيب اين مصالح، نهايت ظرافت و زيبايي مد نظر بوده است

بناي موزه در سه طبقه ساخته شده كه زير زمين در حالت نيم سطح قرار گرفته و طبقات اول و دوم بالاي آن جاي گرفته اند بناي موزه داراي سه در ورودي شمالي، جنوبي و غربي است كه در حال حاضر ورودي شمالي مسدود است موزه داراي 43 متر عرض و 53 متر طول و كلاً حدود 2279 متر مربع مساحت آن است.

كل بناي پست داراي يك محور مركزي مي باشد كه شرق و غرب آن به صورت قرينه سازي شده است. اين محور در حال حاضر ورودي منطقه 11 پستي مي باشد كه قسمت غربي آن ( موزه وزارت پست ) معادل شرق آن كه در حال بازسازي و احياء است ساخته شده است.

نماي بيروني

نماي بيروني موزه از سه جهت جنوب، شمالي و غربي قابل بررسي و تحقيق است. در نماي ساختمان از سنگ و آجر استفاده شده كه همنشيني سنگ ها در كنار آجرها زيبايي قابل توجه به نما داده است در نماي ساختمان سعي شده قرينه سازي در جهات مختلف رعايت شود.

معماري داخلي موزه

بعد از عبور از چند پلكان سنگي و ورودي موزه، وارد طبقه اول ساختمان مي شويم اين طبقه داراي يك حياط يا صحن مركزي است كه اطراف آن با طاق نماهاي آجري مسطح محصور شده است

اين طاق نماها در شمال بنا داراي 9 چشمه ( هشت تا با عرض دو متر و يكي 5/4 متر) و در جنوب 11 چشمه ( با عرض دو متر و ارتفاع 5/3 متر و عمق 75 سانتي متر) و در غرب بنا 3 طاق نما وسطي با عرض 5 متر كه ورودي بزرگ و اصلي موزه است و دو تا طرفين با عرض 130 سانتي متر است

در كل، دور تا دور حياط داراي 28 طاق نما است كه به غير از طاق نماي روبروي اتاق شاه نشين كه 5/4 و 5 متر عرض دارند، بقيه كمتر از دو متر است اين طاق نماها در طبقه دوم گنبدي شكل مي شوند.

آشنايي با موزة تمبر آستان قدس:

گنجينة تمبر و اسكناس: اين موزه در 21 بهمن ماه 1369 افتتاح گرديده است

اين گنجينه با فضاي نمايشي به مساحت 500 متر مربع در طبقه زيرين ساختمان مركزي موزه ها قرار دارد در حال حاضر به علت كمبود جا از حدود 000/50 قطعه تمبر ايراني و خارجي موجود در خزانه موزه تنها حدود 1200 قطعه به نمايش گذاشته شده است .

اينك به تعدادي از مشهورترين تمبرهاي تموجود در اين گنجينه اشاره مي نمائيم

1ـ تمبر شير و خورشيد: اين تمبر اولين تمبر پستي ايران مي باشد و در سال 1247 ه.ش در زمان ناصر الدين شاه قاجار منتشر گرديد

2ـ تمبر ديكتور كاستين: اين تمبر در سال 1208 ه.ش در مشهد به چاپ رسيد .

3ـ تمبر روز درختكاري: اولين تمبر ايراني است كه در دورة جمهوري اسلامي در نمايشگاه بين الملي رم مقام اول را كسب و مدال طلا اخذ نمود اين تمبر در پانزدهم اسفند ماه 1363 چاپ و منتشر گرديد

4ـ تمبر نيمه ناصري: در سال هاي 55ـ 1254 ه.ش ة بعلت نبود تمبرهاي ارزان تمبرهايي كه بهاي آن بالا بود نصف و به عنوان تمبر مناسب به فروش مي رسيد.

در اين گنجينه اشيايي از جمله سه ماكت كه نشانگر چگونگي حمل نامه ها با وسايل مختلف است، نمونه بازسازي شده از لباس هاي چاپارهاي هخامنشيان، تصاويري از مهدهاي ابطال نامه، تصوير نامه حضرت محمد (ص) به مقوقس و ترجمه به سه زبان انگليسي، عربي و فارسي موجود مي باشد.

سري تمبرهاي ويكتور كاستين داراي تاريخچة جالبي است كه بد نيست آن را ذكر كنيم

تمبرهاي چاپ مشهد: بدستور رئيس پست مشهد ويكتور كاستين تمبرهاي مخصوصي با استفاده از دو كليشه مسي بدون كسب اجازه از دولت چاپ و در پستخانه هاي مشهد و قوچان، بجنورد مصرف نمود پس از اطلاع دولت عدم استفاده از تمبرهاي چاپ مشهد و جلوگيري از ادامه مصرف آن صادر شد و خود ويكتور كاستين بوسيلة مهدي عليحده با دست در گوشه هاي بالا و پايين ايراد شده پاكت هاي داراي تمبر مشهد از طرف ادارات پست كشور قبول مي شدند ويكتور كاستين مهرها و كليشه ها را با خود اروپا برد و تعدادي از تمبرهاي مشهد در آنجا ساخت و استامپ تقلبي باطل نمود بفروش رساند تمبرهاي مشهد مرحلة دوم كه در اروپا ساخته شده با تمبرهاي اوليه چاپ اول در مشهد از لحاظ كاغذ و رنگ كاملاً تفاوت دارد تمبرهاي مشهد بدون دندانه هستند

بخش چهار

آشنايي با طراحان تمبر

تمبر در ايران از بدو انتشار طراحان معروفي داشته است پس از انتشار تمبرهاي زيستن و آلبرت بار باقري كه افراد غير ايراني بوده اند. طرح تمبرهاي اوليه در داخل و خارج مملكت تهيه مي نمودند مي توان اوليه در داخل و خارج مملكت تهيه مي نمودند مي توان اوليه در داخل و خارج مملكت تهيه مي نمودند مي توان اولين طراح را حاج مخبر السطنه هدايت دانشمند و سياستمدار معروف ايران دانست و پس از او نقاشان زبر دست ديگري هم چون چهره نگاه و تائب و استاد محمد مهروان كه در تهيه طرح تمبرهاي ايران سهم بسزايي داشته اند نام برد در شماره هاي آينده از نقاشي هاي مرحوم تائب كه هم اكنون نوادگان آن مرحوم در قيد حيات هستند. اشاره خواهد شد

استاد محمد مهروان

محمد مهروان از طراحان قديمي تمبر، سال 1305 در تهران ديده به جهان گشود پدرش از معماران معروف و با ذوق و قديمي بود پس از تحصيلات ابتدايي به راهنمايي يكي از بستگانش به مدرسه كمال رفت و به فراگيري رشته هاي مختلف نقاشي از جمله، طبيعت سازي، مينياتور، پرتره سازي و تذهيب پرداخت او نزد استاد علي كريمي رموز كار را آموخت.

در سال 1321 در رشته هنرهاي زيبا به تحصيل مشغول گرديد پس از اتمام تحصيلات به سمت استادي در همان مدرسه كمال الملك مشغول به كار شد و در سال 1337 از سوي چاپخانه دولتي ايران به منظور طراحي تمبر از وي دعوت به عمل آمد خود در اين باره مي گويد:

( از آنجا كه طراحي تمبر بيش از هر چيز به ظرافت نياز دارد و من هم اين تجربه را در خلال كار مينياتور آموخته بودم مرا انتخاب كردند و به چاپخانه دولتي ايران فرستاندند

او همچنان به تدريس نقاشي در هنرستان هنرهاي زيبا ادامه داد.

استاد در شرح احوال خود مي گويد:

مدت چهل و سه سال است كه طراحي و نقاشي و تهيه اورژينال هاي تمبر را انجام مي دهم البته من در مدت پنجاه و هفت سال كه مشغول كارهاي هنري و تمبر مي باشم به غير از كارهاي تمبر در حدود سه هزار تابلوي مينياتور پرتره سازهاي ظريف روي صفحات عاج و غيره انجام داده ام مقداري از آن ها در موزه هنرهاي ملي در وزارت فرهنگ و ارشاد نگهداري مي شود بر اساس طرح ارزشيابي هنرمندان كه مجلس شوراي اسلامي تصويب نمود به عنوان هنرمند درجه يك دانسته و به لوح افتخار از شوراي ارزشيابي وزارت فرهنگ و ارشاد مفتخر شده ام .

گفت گو

علت گرايش شما به طراحي و اجراي تمبر چه بوده است؟

در زماني كه در وزارت فرهنگ و هنر تدريس و كارهاي هنري را انجام مي دادم زياد از كار خود احساس رضايت نمي كردم زيرا در اين فكر بودم كه اين هنر و آثار بايد به نفع اجتماع و كار ضروري كشور استفاده شود.

بنابراين وقتي به من پيشنهاد طراحي تمبر و طراحي اورژينال شد آن نقطه دلخواه خود را پيدا نمودم و محور كار خود را قرار دادم البته بر اين عقيده بودم كه اين استعداد و نعمت الهي را در اختيار جامعه خود عرضه مي كنم زيرا تمبر يكي از بهترين و مناسب ترين زمينه ها براي تبليغات فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي است .

اولين تمبري كه شما طراحي نموديد چه بوده و تاكنون چند تمبر را طراحي نموده ايد؟

نخستين طرحي كه طرح آن را تهيه نموده ام سري تمبري است كه به مناسبت برگزاري مسابقات جهاني كشتي آزاد در تهران (هشتم مهر ماه 1338 ) به قيمت 6 ريال و به رنگ هاي آبي، قهوه اي، سرخ، سبز و سياه منتشر شد كه مورد توجه قرار گرفت و در كشورهاي خارجي جزو تمبرها نفيس محسوب و به وزارت پست و تلگراف منعكس گرديد.

در روزنامه تهران ژورنال، 8 نوامبر 1966 مصاحبه اي داشته ام و در آنجا گفته ام تعداد تمبرهايي كه اينجانب طراحي و اورژينال آن را ساخته ام بيش از هزار قطعه است كه اورژينال هاي آن در موزه پست و مخابرات و شوراي تمبر موجود است .

تكنيك كار شما در طراحي تمبر چه مي باشد؟

طراحي تمبر شامل سوژه تمبر و طراحي و كمپوزسيون آن است در طراحي تمبر از همه تكنيك ها استفاده مي شود ( حتي از تابلوهاي نقاشي اساتيد با تكنيك هاي مختلف) ولي به هر حال تمبر مانند اسكناس از طراحي خاص برخوردار بوده كه بايد هويت اوراق بهادار بودن و دولتي بودن آن حفظ شود.

لطفاً نظرتان را در مورد محتواي تكنيك و چاپ تمبر در تمبرهاي خارجي و ايراني قبل و بعد از انقلاب بيان فرماييد؟

تمبرهاي كشورهاي خارجي از نظر چاپ، كاغذ و تكنيك هاي گوناگون در سطح بسيار بالايي مي باشد و هر كشوري سبك و سليقه مخصوص به خود دارد و هميشه سعي دارند تمبر خود را از ديگران زيباتر و جذاب تر نمايند

نوع چاپ آن ها با ماشين ها مختلف افست هليوگراور تايدوس تيفتروك و انواع ديگر انجام مي شود و تجربيات آن ها در اين كار بسيار عميق و استادانه است

در مورد تمبرهاي ايراني قبل از انقلاب بايد بگويم كه تمبر ايران در خود كشور طراحي و چاپ مي گردد و چون براي تهيه و چاپ تمبر كلاس و برنامه ريزي صحيحي نبود، در طول اين مدت با تجربه هايي كه كاركنان تمبر خود به مرور زمان به دست آورده اند تمبرهاي اوليه كيفيت مناسبي نداشته اند از حدود بيست سال قبل از پيروزي انقلاب تمبرهاي و بلوك هاي خوبي تهيه و چاپ شد كه از نظر تمبر سازي خوب و جالب بودند و تمبرهاي بعد از پيروزي انقلاب تحول كيفي زيادي پيدا نمود كه ارايه مكتب و انقلاب مي باشد ولي از نظر كمي ضوابط هنر تمبر سازي مانند گذشته نيست و بيشتر به سوژه و محتواي آن توجه مي شود

لطفاً نظرتان را در مورد ويژگي هاي خاص طراحي تمبر بيان بفرماييد

طراحي تمبر پوستر تابلوي نقاشي، كارت پستال، پلاكارد و عكس برگردان نيست اوراق بهادار كشور است كه بايد هويت و شناسنامه يك مملكت در آن ديده مي شود پس طراحي تمبر مانند اسكناس طراحي خاص خودش را مي خواهد طراحي و ساختمان اورژينال تمبر ضوابط و ابعاد متعددي دارد كه از آن جمله طرح سوژه طراحي و فربندي تمبر و ضوابط سري هاي جاري يادگاري مالياتي و غيره مي باشد كه شرح مبسوطي دارد و طراحان تمبر بايد با آن آشنا بوده و رعايت نمايند

استاد مهروان بفرماييد، براي ارتقاء كيفي تمبر چه نكاتي را بايد براي هماهنگي در طراحي تا چاپ در نظر داشت؟

براي ارتقاء كيفي تمبر، بايد مطالعه روي تمبرهاي خارجي به عمل آورد و از ابزار مدرني كه هر روزه در دنيا در حال پيشرفت است، استفاده كرد. البته تنها وسيله مدرن، نمي تواند كافي باشد بلكه مهمتر، تخصص، تجربه كاري، ديدن آموزش و كسب رموز ظريف و هنري است

لي اوت در تمبر چه نقشي دارد؟

لي اوت در طراحي تمبر، نقش عمده اي دارد كمپوزسيون طراحي تمبر بايد مانند تابلوي نقاشي رعايت شود، با اين تفاوت كه بايد نشان دهنده اوراق بهادار و ضوابط تمبر سازي نيز باشد مطالب و قيمت تمبر جزء طراحي و كمپوزسيون در نظر گرفته شود و بخشي از زيبا سازي آن را تأمين كند، نه آن كه بعد از طراحي تمبر، به آن اضافه شود.

هدف از انتشار تمبرهاي يادگاري چيست؟

چاپ و انتشار تمبر در همه كشورها، چه جاري و چه يادگاري،در مرحله اول مانند اسكناس، وسيله اي است براي دستمزد حمل و رساندن نامه، مرسولات و محمولات پستي مردم به يكديگر مي باشد نقش تمبرهاي جاري، معمولاً از نشانها و يا مايه هاي فرهنگي هر كشوري براي سالهايي چند برگرفته مي شود، چون امروز هر كشوري احتياج به تمبر دارد، تمبر آن است كه از نقش آن استفاده هاي وسيع و نافع تري بشود مانند بزرگداشت شخصيتهاي بزرگ، وقايع و رويدادهاي مهم تاريخي و ارايه و تبليغ فرهنگ و ادب و مكتب، نشان دادن زيبايهاي طبيعت، مانند گلها، پرندگان و مناظر ميراث طبيعي و هنرهاي صنايع پيشرف تكنيكي اعم از ماشيني و دستي، پيشرفتهاي كشاوري و بسياري چيزهاي ديگر كه همگي در پيشرفت سطح معلومات جامعه نقش مهم و بسزايي مي توانسته داشته باشند و بعد مهم ديگري كه از اهداف انتشار تمبرهاي يادگاري است، بعد اقتصادي آن است

افراد با ذوق و شوقي در جامعه هستند كه با جمع آوري و تهيه آلبومهاي تمبر، از موضوعات مختلف در داخل و خارج كشور، اقدام به خريد تمبرها مي نمايند كه اين خود منبع درآمد سرشاري براي كشور است

نظرتان درباره وسايل تمبر و مبادله اخبار مربوطه به آن در سطح بين الملي چيست؟

هر كشوري براي بهتر شدن مصنوعات و هنر خود بايد كوشش نمايد و جستجوگر باشد و هنر و صنعت كشورهاي ديگر را مورد بررسي و كاوش قرار دهد و مي تواند تمبرها را از همديگر گرفته و به جهان ارايه دهد در دنيا وسايل و ابزارهاي نو و مدرن هر روز اختراع و به معرض فروش گذاشته مي شود كه مي توان آنها را تهيه و استفاده نمود البته رموز و فنون ظريف و دقيقي در كارها هست، كه هر كشوري حاضر به ارايه آن نيست و بايد با كنجكاوي آنها را به دست آوريم

براي برنامه ريزي تمبرهاي يادگاري چه مدتي لازم است؟

برنامه ريزي براي چاپ تمبرهاي يادگاري سه نوع است:

يك حوادث و رويدادهايي كه در هر سال به وقوع مي پيوندد

دوم وقايع ثابت و معيني است كه در تقويم كشور ثبت است و يكي دو سال بيشتر، مي توان براي آن برنامه ريزي نمود

سوم تمبرهاي تزييني و زيباست، مانند گلها، پرندگان، ماهي ها، پروانه ها و مناظر زيباي طبيعت، آثار باستاني و ميراث فرهنگي كه پيشاپيش مي توان آن را برنامه ريزي و تهيه كرد و در موقع مناسب، تكثير و كمبود تمبر را جبران و آلبوم مجموعه داران را تزيين و زيبا نمود

نظر شما در رابطه با برپايي نمايشگاههاي تمبر و تأثير آن چيست؟

برپايي نمايشگاه تمبر، مانند چيزهاي ديگر، چنان كه در تمام دنيا مرسوم بوده، لازم است، هم از نظر جلب مشتري و هم از نظر آگاهي مردم به فرهنگ و ادب و هنر .

در خاتمه، نظر و پيشنهادان در مورد با چگونگي جذب هنرمندان به طراحي تمبر بيان بفرماييد؟

براي جذب هنرمندان به طراحي تمبر، شركت پست جمهوري اسلامي ايران، بايد تبليغات و پيامهايي از رسانه ها براي هنرمندان داشته باشد و بودجه اي براي اين منظور در نظر بگيرد و در ضمن طرحهايي كه به تصويب شوراي تمبر مي رسد و چاپ مي شود، نام طراح آن در بروشور ذكر شود و تشويق تبليغي و كتبي و مادي شوند و از رسانه ها معرفي شوند تشكيل نمايشگاه از طرحها و طرحهاي مادر تمبر، كه به چاپ مي رسد نيز در اين موضوع مي تواند مؤثر باشد علاوه بر آن يك كارگاه مجهز با متخصصين مربوطه براي تمبر و ارژينال سازي آن نياز هست و طرحهايي كه در شوراي تمبر بررسي و توصيف مي شوند در آنجا تمامي ابعاد آن و ضوابط هنر تمبر سازي با كمال زيبايي و نفاست صورت پذيرد .

بخش پنج

چاپ تمبر از زنان

اپ تمبر از زنان

در هر سرزمين، ضرب سكه و چاپ و نشر تمبر از تصاوير مردان و زنان نامدار و شهير در عرصه هاي سياسي و اجتماعي، علمي و فرهنگي و مذهبي و هنري، در دو بعد ملي و جهاني، نشان از برجستگي، اهميت و هويت شخصيت هاي آن كشور دارد هم چنين معرف نقش و رسالت مشاهير در آفرينش ها، ابتكارات، رشد و سازندگي همه جانبه در جوامع است.

از ديرباز تاكنون، به اين وسيله، ضمن معرفي نامداران كشورها كه ماية افتخار و سربلندي هر ملت مي باشند، به طرح موضوعات حياتي و رويدادهاي خطير در هر جامعه كه سبب آگاهي، ترويج و ارتقاء علم و فرهنگ و بينش مردم مي گردد پرداخته شده است به طوري كه از آغاز اختراع تمبر در سراسر دنيا از روش نمادين سازي و الگو آفريني به وسيله اين پديده مهم ارتباطي كه روايت مصور و زيباي تاريخ و فرهنگ جوامع را به ارمغان آورده است بهره جستند

در كشور ما نيز، بعد از چاپ اولين تمبرها از خاندان سلطنتي، چهره ها و آثار ادبا و شخصيت هاي ملي و مذهبي به ويژه مردان تمبر منتشر كرده اند

اين پيكه تمبر بر روي نامه ها و مراسلات گوناگون خود حاوي پيام ها، روايات و قصه هاي تلخ و شيرين انسان هاست در طي قرن ها تاريخ ملل كه از سال هاي دور تا امروز به راحتي در دسترس عموم از جمله، علاقه مندان به گرد آوري تمبر در زمينه هاي مختلف قرار گرفته است

در اين ميان با توجه به چهره هاي مشهور و محبوب زنان اديب، هنرمند، متخصص، متعهد و مبارز و مسلماني كه در تاريخ كشورمان نقش و زين و خطيري داشته اند، حتي به تعداد انگشتان يك دست نيز تمبر منتشر شده است اين در حالي است كه در جوامع دنيا، ما شاهد چاپ تمبرهاي زيادي از تصاوير زنان؛ اعم از، ملكه، عالم، شاعر، نويسنده، كاشف، مخترع، قهرمان، و هنرمند در سطح ملي و جهاني مي باشيم اين تمبرها به مناسبت هاي گوناگون هم چون: بزرگ داشت، تولد، مرگ و قدر داني از علما، هنرمندان و قهرمانان به پاس خدمات ارزندة آنان و روزها يا مناسبت هاي خاص براي ارج نهادن به مقام و منزلت و حقوق برابر زنان در مراتب اجتماعي، فرهنگي، سياسي، هنري، علمي و معرفي اولين ها در هر زمينه، چاپ گرديده است براي مثال از تمبر فلورانس نايتنگل، مادام كوري، روز جهاني زن، روز كارگر مبارزات زنان مي توان نام برد.

متأسفانه از بدو چاپ تمبر در ايران دولت هاي قاجار و پهلوي در انتشار تمبر از زنان ( مشاهير ) كوتاهي كرده اند به طوري كه تمبرهاي موجود به چهره چند ملكه پهلوي ختم مي شود مثل چاپ تمبر از فوزيه در سال 1318، ثريا، سال 1329 و تمبرهاي ديگر كنگره پزشكي ايران تمبر فرح سال 1339 و 1340 و تمبر ديدار ملكه اليزابت از ايران سال 1339 و ...

در دوره پهلوي كه به نام تمدن بزرگ در عرصه جهاني، سردمداران رژيم، مدعيان استقرار آزادي و تساوي حقوق زنان بودند اما سياست هاي مسموم و فريبندة آنان شامل سوء استفاده از وجود زن ها به عناوين گوناگون مي شد جاي بسي تعجب است كه به مناسبت هاي ويژه زنان و يا معرفي آنان آن طور كه نمايش و شعار مي دادند به چاپ تمبر از چهره زنان اقدام نشده است حتي اولين زن ها در زمينه علمي يا هنري

از انقلاب كبير كشورمان كه به تغيير و تحول عظيم در ديدگاه ها نسبت به ارزش هاي اسلامي و معنوي زن و حضور شايسته زنان در اجتماع همراه بود در چاپ تمبر از زنان به وسيله مسئولين امر تجديد نظري به عمل آمد و به نام و بنابر مناسبت هاي ويژه زنان تمبرهايي انتشار يافته از جمله: تمبر پروين اعتصامي ( ويژه مشاهير علم و ادب ايران ) در سال 1367 تمبر حجاب سال 1360( سري پستي 2) ولادت حضرت فاصله (س) سال 1363 و روز زن سال 1364 و 1365 و البته ناگفته نماند كه با توجه به تأثيرات گسترده انقلاب و سرعت در روند رشد همه جانبه و بي سابقه زنان كه سبب افزايش روزمره تعداد آنان در شاخه هاي مختلف هر بعد از جامعه شده است انتظار مي رفت كه به موازات اين دگرگوني و شناسايي و معرفي و شهرت زنان شايسته اي از كشورمان كه در بعضي ابعاد، جهان گشته اند و مايه افتخار جمهوري اسلامي ايران، در گزينش و چاپ تصاوير از زنان كوشش بيشتري شود و افزون بر نگرشي متفاوت با گذشته و نوين با حفظ شئونات اسلامي در اين امر با تحولي روبرو شويم اما روند انتشار اين تمبرها نه فقط همپاي مردانم از پيش نرفته بلكه بعد از مدت كوتاهي متوقف گرديده است

متأسفانه به نظر مي آيد كه چاپ تمبر از زنان به ويژه مشاهير بار ديگر با كم لطفي و بي توجهي از سوي مسئولين امور فرهنگي و وزارت 1ست و تلگراف و تلفن مواجه شده است كه اين بي توجهي و كوتاهي اگر چه به سهو هم انجام گرفته باشد از چشم علاقه مندان و آگاهان و پژوهندگان عرصه تمبر و تمبر شناسي و ابعاد گوناگون آن به ويژه زنان دور نمانده است و اميداوريم كه صاحب نظران و كارشناسان در كنار مسئولان بلند پايه اين مهم را نقد و بررسي و در چاپ تمبر از زنان عالم، مبارز و شاعر و اديب و قهرمان فعال تر عمل نمايند كه بدين صواب در معرفي زنان فداكاري كه در تاريخ كشورمان و تحت شرايط بسيار دشوار و نامساعد دوران هاي مختلف با كسب علوم و موقعيت هاي ممتاز افتخار آفرين گشته اند به جبران برخيزيم و هم وطنان و جهانيان را از فوايد چاپ و صدور فرهنگ به وسيله اين قاصدك خيال و پيك قصه ها و غصه هاي افتخار آميزان بهره مند سازيم

در پايان ضمن ارائه تصوير تمبر از شاعره عاليقدر پروين اعتصامي در زمينه چاپ تمبر از زنان با استفاده از طرح ها، موضوعات و رنگهاي متنوع، پيشنهادات ذيل ارايه مي گردد:

1ـ چاپ تمبرهاي موضوعي يا مناسبت هاي ويژه زنان؛ از جمله روز زن، روز كارگر ( كارگر نمونه ) نقش زنان در انقلاب، علم، انتخابات، ورزش

2ـ چاپ تمبرب از زنان مشاهير؛ اعم از اديب، شاعر، نويسنده، قهرمان، محقق، مبتكر و شهيدان انقلاب و جنگ، به منظور معرفي چهره هاي شاخص زنان به ويژه به غربي ها با حفظ حجاب و متانت زن شرقي

3ـ چاپ تمبر از مادران چند شهيد و نمونه ( اسطوره هاي صبر و مقاومت) و اولين زنان در زمينه هاي مختلف

متأسفانه از بدو چاپ تمبر در ايران، دولت هاي قاجار و پهلوي، در انتشار تمبر از زنان ( مشاهير) كوتاهي كرده اند، به طوري كه تمبرهاي موجود به چهره چند ملكه پهلوي ختم مي شود.

بخش شش

استفاده تبليغاتي از تمبر در دوره پهلوي

به گفته دكتر رومان زيبرتس در مجله تمبر شماره 1379 تمبرهاي ايران تركيبي از وسايل زندگي روزمره وسيله اي جهت تبليغات سياسي بوده است علاوه بر كاربرد اصلي تمبرها كه پرداخت هزينه هاي پستي همواره تمبرها به دليل دارا بودن تصاوير مشخص و. معين به طور مستقيم يا غير مستقيم حامل پيغامهاي سياسي براي قشر وسيعي از مخاطبين خود بوده اند تصاوير موجود بر روي تمبرهاي ناشي از تفكر موجود در محيط اجتماعي و ايديولوژيكي بوده كه تأثير پذير از تفكر طراحان و استفاده كنندگان آنهاست موضوع اين سخنراني بررسي اين ويژگي تبليغاتي تمبرها از ديدگاه تاريخي است .

تمبرهاي ايران از ابتدا تا پيش از انقلاب اسلامي، گوياي فرايندهاي سياسي و ايديولوژيكي 130 سال اخير ايران است بايد به عنوان يك منبع براي تاريخ معاصر ايران در نظر گرفته شوند تمبرها بايد از نظر پس زمينه هاي تاريخي كه براي درك و شناسايي تصاوير آنها ضروري است مورد بررسي قرار گيرند همچنين بايد نشان داده شود كه از اين منابع چرا استفاده اي در مورد شناخت تاريخ سياسي و اجتماعي ايران مي توان برد انتشار تمبر در ايران در وهلة اول گوياي تلاشي جهت مدرنيزه كردن كشور در نيمه اول دوران زمامداران ناصر الدين شاه است در حدود سال 1840 ميلادي ميرزا تقي خان امير كبير پيشنهاد ايجاد يك سرويس پستي منظم بين شهرهاي ايران با هزينه هاي ثابت را نود ولي اجراي اين برنامه تقريباً 20 سال طول مي كشيد چند سال قبل از آن در زير نظر كارمند سابق پست اتريش در ايران يك سرويس پستي مدرن ايجاد گرديده بود در سال 1244 شمسي هياتي جهت مذاكره در مورد طراحي و چاپ تمبر به فرانسه اعزام گرديد طرحي كه توسط اين هيأت تصويب گرديد در ضرابخانه پاريس طراحي شد و آن علامت شاهنشاهي همان شير و خورشيد بود به احتمال زياد اين طرح از سكه ها به عنوان الگويي جهت طراحي تمبر قرار گرفته است اين طرح از آن جهت انتخاب گرديده بود تا تمبرها داراي ارزشي مانند پول رايج جهت پرداخت هزينه هاي پستي باشند نقش تصاوير دولتي مانند شير و خورشيد بر روي تمبرها در درجه اول برآوردن ادعاي دولت جهت كنترل امور مالي مربوطه بوده است زمامداران قاجار از تمبرها به عنوان يك ابراز تشريحي جديد استفاده نموده و تمبرها منعكس كننده قدرت نهايي سلسله قاجاريه گرديدند

يك اقدام سلسله جديد قاجار براي ثبت فرمانروايي تازه به دست آورده بر كليه مناطق ايران ايجاد يك حضور نمادين در تمامي مناطق مختلف ايران با بنا ماد تنديس ها بود اين سياست به سرعت توسط وسايل سنتي و جديد گسترش پيدا كرد در همين زمان به طور مثال تصاوير شاه بر روي سكه ها حك گرديد و كمي بعد از آن روزنامه هاي دولتي شروع به تكثير تصاوير و پرتره هاي اصل دربار وزرا و قصرهاي شاهنشاهي نمودند

چاپ تصوير ناصر الدين شاه بر روي تمبرها از سال 1255 ه. ش تنها يكي از جنبه هاي سياست تبليغاتي دقيق از طرف حكومت بود تمبرها توانستند به عنوان يك وسيلة تبيلغاتي، گشترده تر از بناها و روزنامه ها، دولت مدرن را كه در اين زمان تشكيل گرديده بود تجسم بخشند به عنوان يك شيئي وارداتي از اروپا، تمبرها نه تنها به اقتصادي كردن ابزار آلات پستي كمك كردند بلكه به ايرانيها و اروپاييها نشان دادند كه در ايران دولت مدرني مشابه آنچه كه در اروپا وجود داشت تشكيل مي گردد تمبرها همچنين نمادي از نشان ويژه دولت بر كليه مناطق تحت تسلط را اعمال مي كردند تمبرهايي حاوي تصاوير شاه و نشانه هاي قدرت دولتي مثل شير و خورشيد در همه جا بودند و هر شهروندي را با فرمانروا ادعايي حكومتي اش آشنا مي كردند آنها همچنين نمادي از ساختار مدرنيزه شدن بودند از نقطه نظر و ديدگاه تمبر به عنوان يك بيانيه حق حاكميت در دوره انقلاب مشروطه تثبيت گرديد هنگامي كه سيد عبد الحسين در لار جهت رد كردن ادعاي حكومتي دولت وقت، شرو.ع به انتشار تمبرهاي خود نمودن نهضتهاي استقلال طلب مانند نهضت آزاديستان در آذربايجان و نهضت كوچك جنگلي در گيلان همين كار را در زمان بعد از جنگ جهاني اول كردند از اين نظر يعني به عنوان بيان ادعاي حق حكومت، تمبرها انجام وظيفه اي را كه در گذشته به عهده سكه ها بوده دارا شدند

تمبرهاي تنها نهادي براي مدرنيزه كردن دولت و اجتماع نبودند بلكه همچنين منعكس كننده تضادي بودند كه به دليل توسعه جديد سياسي و اجتماعي در بين طبقه سياسي دربار و نخبگان جديدي از روشنفكران به وجود آمده بود كه ميل به مدرنيزه شدن وضع موجود داشتند

اقدامات عملي مدرنيزه كردن يا به عبارت ديگر پذيرش لوازمات و ايده هاي غربي جهت توانايي در مقابله با تهديد استعمار گري اروپايي، نتوانست وضعيت ايران را بهتر كند

بسياري از روشنفكران ناسيوناليست، سازمانها و ساختارهاي ايجاد شده را علت اين عدم موفقيت دانسته و از اين رو به اعتراض در برابر طبقه دربار و حاكميت قاجار كه با سياست استبدادي خود مانع هر پيشرفت واقعي مي گرديد پرداختند از نظر ناسيوناليستهاي مدرنيست مفهوم و توصيف دولت سنتي كه تحت فرمانروايي شخص بود رد گرديده بود و همچنين نمادهاي دولتي نيز معاني خود را از دست داده بودند از اين رو عكس محمد علي شاه ملبس به جامه و تاج سلطنتي ديگر بيانگر اقتدار دولت نبود بلكه شاه سيستم سياسي اي را ايجاد كرده بود كه باعث وضعيت رقت انگيز كشور بود بنابراين جاي تعجب نيست كه انقلاب مشروطه نه تنها اساسهاي ايدئولوژيك دولت را تغيير داد بلكه باعث تحولي مشخص در تصوير سازي تمبرها گرديد

تمبرها منعكس كننده اتفاقات و تحولاتي كه در اين دوره انجام گرفته بود شدند البته نه به طور مستقيم بلكه تصاوير آنها گوياي تحولات گسترده اي در زمينه فرهنگ سياسي ايران بود اولين تغيير در اين زمينه تعويض تصوير محمد علي شاه با آرم شير و خورشيد پس از عزل شاه به دست مجلسي در سال 1288 ه.ش بود البته اين يك راه حل اضطراري بود چون ديگر نمادهاي نشانه قدرت دولت در دسترس نبودند از تصوير شير و خورشيد مي توان يك پيام انقلابي دريافت نمود دولت ديگر با شخص سلطان تجسم نمي يافت بلكه با حكومت و لوازمات آن توصيف مي گرديد اين درك جديد از دولت و ملت توسط دو سري از تمبرهايي كه به مناسبت تاج گذاري احمد شاه آماده گرديده بود تشريح گرديد تصوير سازي اين دو سري تمبر، مجدداً عقيده هويت ملي و حق حاكميت بود كه در دوران مشروطيت عمومي گرديده بود

يك ديدگاه اين تعريف جديد از ملت ايجاد يك مفهوم تاريخي از هويت ملي بود اين امر شديداً متأثر از آشنايي با شرق شناسي غربي و توسعه فرهنگي مجدد ايران پيش از اسلام بود هدف اين علاقه جديد به تاريخ استفاده از گذشته براي برنامه اي جهت آينده كشور بود آثار فرهنگي و باستاني دوره ساسانيان و به خصوص هخامنشي فقط به عنوان بخشي از آثار فرهنگي نمايش داده نمي شدند بلكه به عنوان آلترناتيوي جهت مقايسه افتخارات ايران باستان با وضعيت حاضر ايران كه شامل نقاط ضعف و عقب افتاديگها بود به كار مي رفت از اينرو تصاوير انتخابي براي اولين سري تمبرها نشانهاي سلطنتي از ويرانه هاي تخت جمشيد بود كه با اين كار سعي بر پيوند دادن خواستها و انتظاران ناسيوناليستها از حكومت سلسله قاجاريه بود تصوير سازي اين تمبرها بايد گوياي اين مطلب مي بودند كه تاجگذاري احمد شاه آغاز يك دوره جديد در تاريخ كشور است كه بناي عدالت و سعادت نيز هست سري دوم اين تمبرها به دليل شروع جنگ جهاني اول در موعد مقرر به ايران تحويل نگرديد و منتشر نشد و دولت با به كارگيري يك روش بسيار سنتي تصوير سازي سعي در توجيه كردن سلسله قاجاريه نمود اين سري از تمبرها با به تصوير كشيدن چهره هاي سلاطين از نادرشاه تا احمد شاه و همچنين قصرهاي مجلل شاهنشاهي بيشتر ادامه دهنده روش تبليغاتي سنتي دولت در زمان ناصر الدين شاه بود به علاوه سه تصوير از نماي مجلس نيز بيانگر همراهي قانون اساسي و مجلس شورا به عنوان عوامل اصلي قدرت دولت با شخص پادشاه بود كه 2 سال قبل در روسيه به مناسبت سيصدمين سالگرد سلسله رومانف چاپ گرديده بود اين دو سري تمبر مدارك اصلي براي تفكر سياسي در اين دوره بودند و همچنين تنها برنامه كامل براي استفاده از تمبرها جهت نمايش تصاوير تا 20 سال آتي نيز باقي ماندند يكي از دلايل اين امر نابساماني وضعيت ايران به سبب پيامدهاي ناشي از جنگ بود و دليل ديگر استفاده از نمونه ها و تصاوير قديمي تمبرها در 10 سال اول زمامداري رضاخان بود.

روش حكومت رضاخان نيز با تصميم گيريهاي استبدادي و تمركز مطلق قدرت در دست شاه با روش قاجارها تفاوت چنداني نداشت، هر چند كه سعي بر مدرنيزه كردن كشور داشت فقط قصد اين بود كه تصوير شاه جديد، روي تمبرها نقش بندد از اين رو پرتره احمد شاه از روي تمبرها محو و با حكومت موقت پهلوي سور شارژ گرديد

تصاوير هخامنشي كه تقريباً از سال 1310 ه.ش عكس شاه را در تمبرها همراهي مي كرد همان وظيفه اي را ايفا مي نمود كه بناهاي قديمي ايران بر روي تمبرهاي حاوي عكس تاجگذاري احمد شاه داشت

موضوع ديگري كه در اين زمان جهت طراحي تمبرها به كار گرفته شد دولت متمركز مردن و نمادهايي به نشانه از آن بود هدف اصلي سياست ايران در اين زمان اين بود كه ايران را به يك كشور صنعتي قدرتمند تغيير دهد تا بدين وسيله بتواند با قدرتهاي اروپايي رقابت نمايد ايجاد يك دولت مركزي قدرتمند كه بر تمامي مناطق ايران و كليه افراد كشور كنترل كامل داشته باشد به عنوان شرط لازم براي دستيابي به اين هدف در نظر گرفته شد كلاه پهلوي كه در اين زمان براي جايگزيني با كلاه هاي سنتي محلي با يك الگوي غربي رواج يافت نشانه و نمادي از اين سياست بود در رابطه با نماد سازي جديد قدرت دولتي تصوير شاه بر روي تمبرها حاوي پيام جديدي گرديد از آنجا كه شخص شاه در اين تصاوير كلاه پهلوي به سر داشت علاوه بر نشان دادن شاه به عنوان قدرت مطلق دولت بر دولت مردن جديدي كه بناي قدرت شاه ضمانت مي گرديد نيز تأكيد مي شد اين گونه پيام رساني كه توسط يك مجموعه تمبرها كه در سال 1314 جهت بزرگداشت و همين سالگرد تاجگذاري رضاخان منتشر گرديده بود در آينده نيز ادامه يافت انتشار اين مجموعه تمبر كه توسط وزير پست پيشنهاد گرديده بود مورد تأييد كابينه قرار گرفت و تصاوير آن با دقت كامل انتخاب گرديد تصاوير اين مجموعه از تمبرها منعكس كننده تصوير سازي سياسي معمول آن زمان به طور مثال در روزنامه ها و مجلات بود كه نشانه هايي از پيشرفتهاي فرهنگي و تكنيكي مانند كارخانجات خطوط راه آهن و مجسمه سازي در تجارت و علم بودند در كنار ويرانه هاي تخت جمشيد تمبرهاي فوق نشان دهنده نتايج تلاش 10 سال گذشته مثل صنعتي شدن ( مانند كارخانه سيمان در شهر ري) سيستم حمل و نقل جديد ( مانند پل خط راه آهن در آبادان ) استقلال كشور ( مانند نيروهاي دريايي و هوايي ) و مدرنيزاسيون به شيوه غربي مانند مجسمه هاي عدالت و تربيت بودند

كليه اين تصاوير حامل پيامهايي در گروه بوده از يك صرف بيانگر اين نكته بود كه خواستهاي آمال روشنفكر از تجدد گر از زمان ناصر الدين شاه در رژيم جديد واقعاً تحقق يافته است و از طرف ديگر با اين امكانات جديد رژيم استبدادي كليه نژاد قدرت خود مانند سيستم ارتباطي پس از دستگاههاي قضايي را نشان داد

اين دوگانگي نشان دهنده موقعيت رساني نسبت كه مسئول انتشار اين سري تمبرها بودند و يا شايد حتي علت ايجاد چنين تصميمي را نيز بكار نمايند در نتيجه شكست نظامي پارلماني در زمان جنگ جهاني اول بسياري از اعضاي پيشين جنبش مشروطه بدين نتيجه رسيدند كه ايجاد يك تغيير اساسي در جامعه ايران تنها تحت سلطه يك حكومت مركزي قدرتمند ممكن است بنابراين براي دستيابي به اهداف سياسي خود به حمايت از سلطنت رضاخان پرداختند در بين افرادي كه تصميم گرفتند تا با انتشار يك سري تمبر به گرامي داشت تاجگذاري شاه بپردازد نه تنها سياستمداراني مثل نخست وزير محمود جم به چشم مي خرود بلكه اشخاصي همچون محمد علي فروغي بنيانگذار دانشگاه تهران علي اكبر داود بنيانگذار نظام قضايي جديد و وزير پست و تلگراف و تلفن ناظم الدين حكمت كه تا پاي مرگ به كار خود در سمت خود ادامه داد نيز يافت مي شدند وقتي كه اين افراد تصميم گرفتند تا با يادآوري دست آوردهاي رژيم شاه به تجليل سالگرد به قدرت رسيدن سلسله جديد بپردازد دست آوردهاي رژيم شاه به تجليل سالگرد به قدرت رسيدن سلسله جديد بپردازند نه تنها قصد داشتند تا بناي يادبوي از خود برپا دارند بلكه مي خواستند تا بدين وسيله بر نقش خود در شكل كبري نظام سياسي جديد تاكيد نمايند

به انتشار يك سري تمبر ديگر كه حاوي تصاويري از گلهاي راه آهن ساختمانهاي دولتي و مورد ملي بوده حكومت پهلوي نشان داد كه تا چه حد مايل به معرفي حكومت يهودي نشان داد كه تا چه حد مسايل به معرفي حكومت خود از طريق ارايه نمادهاي پيشرفت و توسعه است مقدمات انتشار اين تمبرها در اواخر سال 1319 يعني در زمان سلطنت رضاخان فراهم گشت اما به احتمال زياد به خاطر مشكلات انتشار اين مجموعه تمبرهاي از سال 1321 آغاز شد تا زمان استعفاي رضاخان نمادهاي رسمي قدرت حكومت كاملاً تكامل يافتند و شكل گرفتند در طول چهار دهه بعدي يعني تا زمان انقلاب اسلامي هيچ تغيير اساسي اي در اين تصاوير و نمادها مشاهده نمي شود به جز در مواردي كه تطبيق اين نمادها با سياستهاي حاوي حكومت ضروري مي نمود

بنابراين حوادث و ناآراميهاي بين سالهاي 1320 و 1332 در تمبرهاي اين دوره منعكس نشده است زير هم موضوعات تمبرها و هم افرادي كه به عنوان وزير پست و تلگراف و تلفن مسئوليت را بر عقيده داشتند بدون تغيير باقي ماندند در طي در افراد به دربار همچون منوچهر اقبال يا افرادي كه قبل از كودتاي 1332 نيز اين مسئوليت را بر عهده داشند مانند اشراقي اين وزارت خانه را اداره مي كردند بنابراين موضوعات تمبرهاي جديد تفاوتي با تمبرهايي كه قبلاً منتشر شده بودند نداشتند اين موضوعات عبارت بودند از تحليل خاندان سلطنتي ( يك مجموعه تمبر كه به يادبود مراسم به خاك سپاري صاحبان در حضرت عبد العظيم منتشر شد) يا همبستگي استقلال و نقش نيروهاي مسلح در حفظ و حراست اين دو ( يك مجموعه تمبر براي گراميداشت شكست غائله آذربايجان منتشر شد) بنابراين، مجموعه اي كه در زمان نخست وزيري دكتر محمد مصدق براي بزرگداشت ملي شدن صنعت نفت منتشر شد، يك استثناء قابل ملاحظه به شمار نمي آيد، بلكه با مجموعه موضوعات و تصاوير تبليغاتي رايج تمبرها مطابقت دارد به عنوان مثال مدت زماني كوتاه پس از كودتا مجموعه مشابهي به مناسبت ملي شدن صنعت شيلات منتشر شد شروع ديكتاتوري سلطنتي از سال 1332 طرح يا موضوعات تمبرهاي ايران را تغيير نداد، اما عناصر جديدي را به الگوهاي سنتي افزود خط آهن، كارخانجات صنعتي و چهره اعضاي خاندان سلطنتي هنوز تصاوير رايج و متداول بودند و تا زمان انقلاب اسلامي وضعيت به همان صورت باقي ماند، يعني در بيشتر تمبرها شاه در كنار تصاوير بقاياي تخت جمشيد و يا در اواخر دوران حكومت وي در كنار كارخانجات، سدها، دانشگاهها و يا ديگر مظاهر پيشرفت ديده مي شد مبارزه بين شاه و ملت در دوران حكومت مصدق،هر چند كه به ضرر ملت خاتمه يافت، اما آشكار ساخت كه پذيرش و قبول دولت توسط مردم ايران در هر نظام سياسي عامل مشروطيت نظام به شمار آمده و بايد در نظر گرفته شود بنابراين در كنار مباحث قديمي مربوط به پيشرفت و صنعتي شدن كه توسط نخبگان در مي گرفت اكنون مباحث مرد گرايانه اي نيز مطرح مي شد

اكنون حكومت پادشاهي تنها از ايده حكومت مقدس شاهان براي برقراري احكام الهي و عدالت، مشروعيت خود را نمي يافت ( يعني اين ايده كه در فرهنگ ايران باستان ريشه داشت در اواخر دوران حكومت قاجاريه محبوبيت يافت) بلكه آشوب و بلواي سازماندهي شده در حمايت از شاه كه به سقوط دولت مصدق انجاميد، اكنون به عنوان حمايت مردم از سلطنت محمد رضاخان تعبير و تفسير مي گشت بر اساس اين تلقي خاص از مشروعيت سياسي، سلطنت، تحقق آرزوي مردم و تجلي دمكراسي در ايران به شمار مي آمد در مجموعه ياد بودي كه به مناسبت نخستين سالگرد كودتا منتشر گشت،وزارت پست تا بدانجا پيش رفت كه از نمادهايي كه در سالهاي پيش توسط جنبش دمكراتيك چپ به كار رفته بود ( همانند زنجيرهاي پاره شده مشعل آازدي و پرچم ملي ايران) استفاده كرد شعار )fideliteauRoiوفاداري به شاه) كه بر روي اين تمبرها به چشم مي خورد به روشني نشان مي داد كه حاكم نشان دهند بدون اينكه سهمي از قدرت سياسي طلب نمايند

از آنجايي كه حكومت پهلوي دمكراسي را به عنوان پشتيباني و حمايت مردمخ از نظام مبتني بر عدالت و پيشرفت تعريف مي كرد ( تعريفي كه توسط خود شاه ارايه شده است بود) هنوز هم اشرافيت عامل اصلي مشروعيت به شمار مي آمد و سياستهاي ملي، نه توسط مردم بلكه براي مدرم تدوين مي گشت بنابراين تصويري كه تمبرهاي اين دوره از محمد رضاخان ارايه مي كردند تصوير مردي بود كه احتياجات و خواست هاي ملت خود را مي شناخت و تنها كسي بود كه قادر به تحقق آنهاست چيزي همانند يك پدر و يا يك ناجي در اين تصاوير حضور مردم ( كه دولت تظاهر مي كرد از قدرت آنها بهره مي جويد ) تنها محدود به پس زمينه ها تمبرها بود و يا در مواردي محدود در حال اداي احترام به فرمانرواي خود ديده مي شدند هر چند كه شاه همواره خواهان حمايت و پشتيباني مردم بود اما با بررسي تبليغات حكومت پهلوي، مي توان اين نوع حكومت را مردم گرايي بدون مردم خواند ميراث ديگر سالهاي پيش از 1332 نقش روز افزون مجلس در سياست كشور بود نقشي كه هر چند در حكومت ديكتاتوري محدود گشت اما از بين نرفت اكنون مجلس ( پارلمانتاريسم ) و قانون اساسي مشروطيت هم در تصميمات سياسي و هم در مشروعيت سياسي بايد به حساب مي آمدند و مظاهر مشروطيت همچون مجسمه فرشته آزادي و دروازه مجلس در شمار تصاوير تمبرها درآمدند در نهايت بايد گفت كه اين مظاهر پارلمانتاريسم نيز همچون ادعاي واهي حمايت مردم، در ظاهر نشان دهنده تمايل حكومت پهلوي براي حمايت از احكام قانون بودند.

يكي ديگر از موضوعات تبليغاتي برجسته تمبرهاي ايران در زمان محمد رضا، رابطه نزديك ايران با جهان غرب بود سابقه اين سياست به زمان رضاخان بر مي گردد در آن زمان نيز از مظاهر پيشرفت و توسعه در تصاوير رسمي استفاده مي شد و اين حاكي از تمايل ايران براي پذيرفته شدن در حلقه كشورهاي پيشرفته غربي بود حضور هميشگي مظاهر تكنولوژي مدرن در تصاوير تمبرهاي زمان محمد رضا خان مجموعه هايي كه به مناسبت احداث خطوط جديد راه آهن تأسيس كارخانجات برپايي نمايشگاههاي صنعتي و كنفرانس هاي مربوط به حمل و نقل و ارتباطات چاپ شدند نيز در راستاي همين اهداف بودند اما پس از جنگ جهاني دوم و به ويژه پس از كودتاي 1332 يكي ديگر از جنبه هاي اين ارتباط، يعني نقش ايران به عنوان شريك سياسي و تجاري جهان غرب، موضوع اصلي تبليغات مطروحه در تمبرها گشت ريشه اين مسير تبليغاتي جديد به دوران پس از جنگ باز مي گردد زماني كه اداره پست ايران در سال 1328 مجموعه اي براي گرامي داشت كمكهاي ايران به متفقين چاپ نمود در يكي از تمبرهاي اين مجموعه پرچم ايران به عنوان نماد حاكميت ملي به چشم مي خورد و در ساير تمبرها تصاوير ايران در جنگ، حادثه اي نيست كه قابل تجليل و گراميداشت باشد چرا كه پس از اشغال ايران توسط نيروهاي بريتانيا و شوروي، تصميم دولت ايران براي پيوستن به دولت در زمينه سياستهاي خارجي و امنيتي بود علاوه بر اين حمل تداركات به جبهه روسيه از طريق ايران بدون اجازه و حماي دولت ايران صورت گرفته بود اما عليرغم هم اينها شركت ايران در جنگ به نفع طرف برنده، موضوعي بود كه دولت ايران مي توانست از ان براي جلب توجه افكار عمومي جهان غرب بهره جويد با به فراموشي سپردن اين حقيقت كه ورود ايران به جنگ، با اشغال اين كشور به عنوان يكي از متحدين بالقوه آلمان ناسيونال سوسياليست آغاز شد همكاري اجباري با متفقين به عنوان دليلي براي ورود اين كشور به جمع ملتهاي ارجمند و قابل احترام مطرح گشت، كشوري كه سياستهاي آن همگام با ارزشهاي دمكراسي غربي بود به روشني مي توان دريافت كه براي دولت شاه رساندن اين پيام به ديگر دولتهاي جهان از ارزش و اهميت بسياري برخوردار بود چرا كه با هيات نمايندگي ايران در سازمان ملل دستور داده شد تا نمونه اي از اين مجموعه تمبر را براي هر يك از ديگر هياتهاي حاضر در اجلاس عمومي سازمان ملل بفرستند اين تمايل از سال 1332 شدت مي گرفت يعني از زماني كه شاه تصميم گرفت با ايجاد پيوند سياسي و اقتصادي با غرب و بويژه ايالات متحده آمريكا قدرت مطلقه اي را كه به تازگي به دست آورده بود حفظ نمايد دولت ايران نه تنها بايد در نظر مردم خويش مشروعيت مي يافت، بلكه بايد غرب را نيز متقاعده مي ساخت كه پايگاهي براي جهان آزاد به شمار آمده و شريكي قابل اعتماد براي غرب است از همين رو پست ايران به طور مرتب تمبرهايي براي گراميداشت تأسيس سازمان ملل و اعلاميه حقوق بشر و يا به مناسبت ديدارهاي رسمي سران كشورهاي ديگر ( همچون پرزيدنت دو گل ، ملكه اليزابت، پادشاه تايلند و رييس جمهور پاكستان) منتشر مي نمود رژيم كه در به رسميت شناخته شدن توسط دمكراسي هاي غربي و مهمترين متحدين آمريكا در آفريقا و آسيا مباهات مي كرد، نه تنها مي كوشيد تا حمايت سياسي و نظامي اين كشورها را در برابر اتحاد شوروي ( كه شاه بدان و به متحدين عربش در منطقه به چشم خطرناكترين دشمنان خود مي نگريست) به دست آورد بلكه پس از كودتاي 1332 و سركوب قهر آميز دمكراسي و پارلمانتاريسم در ايران، شاه و دولت او مايل بودند كه خود، ملت خود و بقيه جهان را در مورد اعتبار سياسي و اخلاقي حكومت خود متقاعده نمايند

شايد نيازي به تذكر اين حقيقت نباشد كه تمام اين اشارات به پارلمانتاريسم و حقوق بشر در رژيم پهلوي بيهوده و غير واقعي بودند بازتاب علاقه ايران به رابطه با غرب در تصاوير تمبرها تنها محدود به موضوعات سياسي نمي شد بلكه مسايل فرهنگي را نيز در بر مي گرفت براي نشان دادن پيشرفت و مدرنيزه شدن جامعه ايران بر اساس معيارهاي غرب عناصري از فرهنگ غرب و به ويژه فرهنگ طبقه متوسط و بالاي آمريكا در تصاوير تمبرها به كار گرفته شدند به عنوان مثال تمبرهايي به مناسبت فرهنگ طبقه متوسط و بالاي آمريكا در تصاوير تمبرها به كار گرفته شدند همچنين مثال تمبرهايي به مناسبت گشايش هتل هيلتون در تهران و يا سالگرد تأسيس لاينراند روتري كلاب منتشر شدند البته تصاوير اين تمبرها نمايانگر سنن رايج جامعه ايران در آن زمان نبودند بلكه تنها به نمايش شيوه زندگي اقليت محدودي از مردم ايران مي پرداختند تركيب آشفته نشاندهنده جنبه هاي منفي اين مدرنيزه شدن اجباري بود به گونه اي كه يكي از هواداران سياست مدرنيزاسيون اين گونه به جمع بندي آن مي پردازد بزرگداش متظاهرانه گذشته اشتياق صنعتي شدن در حدي فارتر از مرزهاي توانايي و لياقت و تنها به قصد نشان دادن مقام و منزلت تقليد آشفته اي از ظواهر پر زرق و برق جوامع غربي و اشتياقي سوزان براي تبديل شدن به يك قدرت مهم و مستقل تصاوير و موضوعات تمبرهاي ايران در دهه هاي سي و چهل، بيش از آنكه نمايانگر تصوير واقعي و مناسبي از كشور باشند، نشانگر بحران فرهنگي و اجتماعي اي بود كه كشور در آن زمان با آن رو در رو بود به بيان كلي تر اين تصاوير و موضوعات بازتاب آن چيزي بودند كه هم متفكران مسلمان و هم متفكران سكولار از آن به عنوان غرب زدگي ياد مي كردند يعني از خود بيگانگي فرهنگي و سياسي با اين همه تبليغات تصويري حكومت پهلوي نشان داد كه ابزار مناسبي براي متقاعد كردن مردم نيست زيرا همانگونه كه قبلاً نيز اشاره شد در سالهاي پاياني حكومت پهلوي نشان داد كه ابزار مناسبي براي متقاعده كردن مردم نيست زيرا همانگونه كه قبلاً نيز اشاره شد در سالهاي پاياني حكومت محمد رضا مباحث سياسي مطرح در جامعه تغييرات فاحشي يافته بودند اما تا اواخر دهه پنجاه يعني تا زماني كه شكنندگي نظام سياسي و اقتصادي آشكار گشت اين گونه تبليغات در خارج از كشور بسيار كارآمد و فريبنده بودند نفوذ گسترده ديكتاتوري سلطنتي وابستگي اقتصادي و سياسي روز افزون به غرب و فرسودگي و اضمحلال ساختارها و ارزشهاي سنتي كه در نتيجه اجراي سياست مدرنيزاسيون صورت گرفته بود جوي از تشويق و عدم رضايت آفريده بود از نظر بيشتر مردم ايران تصاوير و نمادهاي تبليغاتب رسمي ( كه در تمبرها نيز به چشم مي خوردند) نشاندهنده آمال و آروزهاي آنان نبود اين تصاوير بيشتر نمايانگر نظام سياسي و پيشرفتهاي اجتماعي و فرهنگي اي بودند كه از سوي بيشتر مردم ايران مطرود شناخته شده بودند اين نمادها بر خلاف خواسته اصلي طراحان آنها نشاندهنده نزديكي و همبستگي مردم با دولت نبودند بلكه بر عكس حكايت از نوعي دوگانگي بين ملت و حكومت مي نمودند نظير همين اتفاق در گذشته نيز افتاده بود يعني زماني كه تصوير محمد علي شاه بر روي تمبرها تبديل به مظهر نشان استبداد مطرود گشته بود اين حقيقت كه پس از انقلاب اسلامي استفاده از تمبرهاي دوران گذشته متوقف گشت؛ بي ترديد اتفاقي نبود در مواجهه با جنبه هاي مدنيزاسيون روشنفكران ايران به سوي سنن فرهنگي؛ مذهبي و به ويژه فرهنگي عامه گرويدند و اين سنن، پايه و اساس ايدئولوژي سياسي جديد گشت ايده خلق يك كشور قدرتمند و صنعتي كه توسط حكومت پيشين بي اعتار گشته بود اكنون ديگر هدف فعاليتهاي سياسي به شمار نمي آمد، بلكه بر عكس مهمترين آلترناتيو ايده برپايي جمهوري اسلامي بود جامعه اي متحدئ كه بر اساس قوانين الهي و عدالت اجتماعي پايه ريزي شده بود و اين دو موضوع به مهمترين موضوعات تمبرهاي پس از سال 1358 تبديل شدند.

بخش هفت

خواندني هاي كوتاه

تمبر، رسانه ممتاز تصويري

تمبر يك رسانه است، زيرا حاوي و حامل پيام است پيام رساني و مجراي ارتباط است، يعني رسانه تمبر ناقل و ارتباط دهنده فرهنگ است، اما تمبر رسانه اي تصويري نيز هست يعني يكي از رساترين، دقيق ترين، نافذ ترين، دلنشين ترين، سازگارترين زبانهاي هنري است زبان تصوير نياز به برگردان و ترجمه ندارد. تصوير،زباني جهانشمول است زباني كه مي تواند در اعماق روح عواطف و احساسات و انديشه ها، كاوش و كنكاش نمايد و مكنونات قبلي و گنجينه هاي دروني را كشف و باز آفريني كند

تمبر يك رسانه ممتاز تصويري است تمبر يك رسانه تصويري نفيس، كوچك و ارزان قيمت است كه مي تواند، يك شاهكار هنري ماندگار با برد جهاني و همه گير باشد تمبر رسانه اي ممتاز است، بدون جايگزين و بدون مشابه است ابعاد كوچك، قيمت ارزان، زبان جهانشمول، تنوع و گستردگي مفاهيم، و بالاخره كابرد همگاني و فراملي، به آن خصوصيتي ممتاز و يگانه بخشيده است

تمبر پستي با زبان تصوير يعني با زبان همگاني سخن مي گويد تنها زباني كه بر خلاف ارتباطات كتبي و شفاهي، به هيچ مترجمي جز عقل سليم و فكر باز احتياج ندارد

زبان تصوير را نه تنها هر كس در هر جاي دنيا مي تواند بفهمد، بلكه داراي قدرتي سحر انگيزي است كه فاصله هاي ايجاد شده به دليل تفاوتهاي زباني و الفبايي را پر كرده و مردم را متحد مي سازد تأثير زبان تصوير، مستقيم است پيامهايش صرفنظر از مرزها سيستمهاي سياسي يا تفاوتهاي اجتماعي به ما مي رسد در دنياي ما كه روز به روز به شدت وابستگي به يكديگر افزوده مي شود، پيامهاي تصويري نقشي هم ايفا مي نمايد آنچه را كه ديگران فكر يا احساس مي كنند، در انتقال و يا درك آن به ما كمك مي نمايند همين موضوع به خودي خود گامي بزرگ به سوي تفاهم و همبستگي انسانها در سراسر جهان است مقام معظم رهبري كه خود فردي هنرمند، هنردوست و هنر پرور است، در خصوص زبانهاي هنري مي فرمايد: ابزارهاي هنري بي شك، رساترين، بليغ ترين و كاري ترين ابزار ابلاغ و تبليغ پيام است بنده بارها گفته ام كه هر پيامي، هر دعوتي، هر انقلابي، هر تمدني و هر فرهنگي تا در قالب هنر ريخته نشود، شانس ماندن ندارد، شانس نفوذ و گسترش ندارد و فرقي بين پيامهاي حق و باطل نيست

خلاصه كلام آنكه، تمبر اين رسانه ممتاز تصويري، داراي خصوصيات استثنايي و يگانه اي است رسانه اي بي بديل و بدون جايگزين است اين سفير كوچك، نيازمند بازشناسي، بازنگري و باز انديشي است تا آن را قدر شناسيم و قدر بدانيم

خواندني ها

ركورد داران

گرانترين تمبرها

در تاريخ 11 نوامبر سال 1996 م تمبر سوئدي معروف به ترسكيلينگ يلو (TreslillingYellow) در زوريخ سوئيس به مبلغ 42/1 ميليون پوند انگلستان ( معادل يك ميليارد و هفتصد و سي و نه ميليون تومان) به فروش رسيد و ركورد گرانترين تمبر جهان را شكست. اين تمبر در سال 1855 م انتشار يافته و تنها تمبر باقي مانده از نوع خود است

ليسيدن تمبر

دين گوآلد انگليسي در تاريخ 24 نوامبر سال 1995 م در خارج از اداره پست اور رمپارتز، اپيسويچ، سافالك، انگلستان در مدت 4 دقيقه تعداد 450 قطعه تمبر را ليس زد و بر روي پاكتهاي مربوطه چسباند، و بدين ترتيب نام خود را در كتاب ركورد داران گينس جاودانه ساخت.

گرانترين پاكت پستي

پاكت معروف به بر دو (BordeauxCover) كه بر روي آن دو تمبر يك پني و دو پنس از اولين سري تمبرهاي جزيره موريس چسبانده شده و در سال 1847 م به همراه نامه اي به يك تاجر شراب، در شهر برد و فرانسه ارسال شده بود، در تاريخ سوم نوامبر سال 1993 م در مدت كمتر از يك دقيقه توسط خريدار گمنام در حراجي واقع در هتل اينترنشنال زوريخ سوئيس به مبلغ 75/5 ميليون فرانك سوئيس ( معادل 000،750،205،3 تومان) خريداري شد.

گرانترين مجموعه تمبر

يك مهندس صنايع ژاپني به نام هيرويوكي كانايي در تاريخ 3 نوامبر سال 1993 م مجموعه 183 صفحه اي از تمبرهاي اوليه و كلاسيك موريس را در حراج تمبر موريس كه ديويد فلدمن حراج چي در ژنو سوئيس اداره مي كرد، به مبلغ پانزده ميليون فرانك سوئيس ( معادل 90،026،223،8 تومان) خريداري نمود

تمبر عكسي

پست كانادا براي اولين بار در جهان نوعي تمبر پستي معروف به تمبر عكسي را ابداع و عرضه نود اين نوع تمبر از دو قسمت جدا تشكيل شده است قسمت اول كه بدنه اصلي آن مي باشد به شكل قاب عكسي است كه در بالاي آن عدد 46 سنت ( هزينه پست داخلي كانادا) و در پايين آن نام كشور كاندا به زبان انگليسي نقش بسته است تصوير قسمت دوم آن نيز تصوير با عكس دلخواه شخص سفارش دهنده است تصوير

از اين پس كانادايي ها قادر خواهند بود از تمبرهاي استثنايي خود براي ارسال مرسولاتش استفاده نمايند چگونگي سفارش ساخت اين گونه تمبرها بسيار ساده است بدين ترتيب كه فرد سفارش دهنده با تكميل كردن فرم مخصوص سفارش دهنده با تكميل كردن فرم مخصوص سفارش و ارسال آن به همراه يك قطعه عكس مورد نظر به ابعاد 6*4 سانتي متر بعد از مدتي دو برگ برچسب دريافت خواهد كرد برگ اول در برگيرندة 25 برچسب زيبا هر يك به ابعاد 5/31*40 ميلي متر كه در حقيقت قاب يا قسمت اصلي تمبر مي باشد برگ دوم نيز شامل 50 عدد برچسب به ابعاد 15*22 ميلي متر كه 25 عدد آن مربوط به تصوير سفارش داده شده و 25 عدد ديگر نشاني پستي فرد سفارش دهنده است

حال فرد سفارش دهنده به راحتي مي تواند از تمبرهاي فوق براي ارسال مرسولات خود به مقاصد داخلي كشور كانادا استفاده نمايد روش استفاده از اين تمبرها نيز بسيار ساده است چون همان طور كه اشاره شد به شكل برچسب است پس براي ارسال هر نامه كافي است كه يكي از برچسب هاي اصلي كه به شكل قاب مي باشد را از برگ اصلي جدا كرده و بر روي پاكت چسباند سپس به همين ترتيب يكي از برچسب هاي عكس مورد نظر را نيز از برگ اصلي جدا كرده و در قسمت وسط قاب بر روي پاكت بچسبانند در انتها نيز برچسب نشاني را روي پاكت چسبانده و آنرا داخل صندوق پست انداخت تا به مقصد برسد

بخش هشت

واژه نامة تمبر شناسي

آلبوم مصور: عبارت از صفحاتي است كه تصوير تمبر را در آن چاپ كرده اند.

آنتييه: پاكت، تمبر ملصق

آنيلين: مادة شيميايي، مايع و بي رنگ كه در ساخت رنگهاي براق به كار مي رود.

( الف )

ابطال: هر علامت يا نشانه اي است كه بر روي تمبر زده مي شود تا آن را از اعتبار پستي خارج كند.

ابصال با قلم ـ ابطال ماشيني

احمدي: نام اختصاري تمبرهاي دوران احمد شاه است.

ارور: در لغت به معناي خطا، غلط و اشتباه است ولي در اصطلاح تمبر شناسي به تمبري كه داراي نوعي اشتباه باشد و يا به طريقي با تمبرهاي ديگر تفاوت داشته باشد اطلاق مي گردد. اين ارور ممكن است در نقش، نوشته ها، رنگ، كاغذ، فيليگران، سورشارژ و غيره باشد

ارورعام: اروري است كه در يك چاپ تمبر به طور عموم وجود دارد كه در اين صورت جزء ارور به شمار نمي آيد.

استامپ: اين واژه در زبان انگليسي به معناي تمبر است. از طرفي عبارت از وسيله اي است كه در آن جوهر يا مركب مي ريزند و براي امور مربوطه به ابطال استفاده مي كنند.

افست: نوعي چاپ كه در آن از زينكهاي مخصوص استفاده مي شود چاپ افست

افيسييل: به معناي رسمي است و نوعي سورشارژ مي باشد كه روي تمبرهاي دولتي زده مي شود

انواع ماشينهاي چاپ تمبر: ماشينهاي چاپ اعم از چاپ تخت، چاپ گرنده، چاپ سربي، چاپ سنگي، چاپ افست، چاپ هليوگراور همگي از پيچيدگي ويژه برخوردارند.

انواع ماشين دندانه زن: براي دندانه زدن ميان تمبرهاي داخل حاشيه اكنون سه نوع ماشين دندانه زني بدين شرح به كار مي روند: گيوتيني، شانه اي، شن كشي.

( ب )

باجة پستي: محلي است در ادارة پست و يا متعلق به پست كه كارمندان در آن جا به امور پستي مي پردازند

باطل: تمبري است كه به مصرف پستي رسيده و نقش مهر پست روي آن خورده باشد.

باقري: اولين سري تمبر در زمان ناصر الدين شاه به تمبر باقري معروف است كليشه هاي آن را يك نفر فرانسوي به نام آلبربار تهيه كرده بود اغلب وجه تسميه يا نامگذاري آن را ابراز نمي كنند. به نظر نگارنده چون واژة Barre در زبان فرانسوي به صورت باق تلفظ مي شود زيرا حرف r در زبان فرانسوي برابر با صداي ق است بنابراين آن را باق تلفظ كرده اند و ايرانيان r دوم را به صورت ر بيان داشته و لذا شده است باق * ر= باقر و يا پسوند نسبي به آن داده اند يا e آخر را به صورت ي خوانده اند در مجموع شده است باقري

باكلاه: نوعي تمبر از رضا شاه كه بعضي آن را ستوني هم مي گويند

باند: سه يا چهار تمبر ( يا بيشتر) كه در يك رديف يا در يك ستون به هم چسبيده باشند باند ناميده مي شود. باند افقي را رديف و باند عمودي را ستون هم مي گويند اين واژه به رديفهاي شفاف آلبوم نيز اطلاق مي گردد.

بسته بندي: مرتب كردن و به صورت بسته هاي معين و مرتب در آوردن تمبر است. بسته بندي معمولاً براي صدور تمبر به خارج است و اغلب به صورت بسته هاي صد عددي تو مكعبي صورت مي گيرد.

بلوك تمبر: هر گاه حداقل چهار و حداكثر ده قطعه تمبر دو به دو در كنار هم و در روي يكديگر قرار گرفته باشند آن را يك بلوك تمبر گويند. پس بلوك ممكن است 4،6،8 يا 10 قطعه اي باشد.

بولتن: نشريه يا مطبوعه اي است كه از سوي مؤسسات به منظوري خاص انتشار مي يابد گاهي اوقات مؤسسات فروش تمبر بولتنهايي منتشر مي كنند تا مشتريان را در جريان اطلاعات مربوط به تمبر قرار دهند همچنين ادارات پست به همراه هر تمبر بولتني تهيه مي نمايند كه مشخصات تمبر را در آن قيد مي كنند در ايران اين كار مرسوم بود و بولتنهاي تمبر حاوي اطلاعاي ارزنده در خصوص هر تمبر به شمار مي رفت.

بي باطل: تمبري است كه به مصرف پستي نرسيده و شايد عيناً مثل روز نخست دست نخورده باقي مانده باشد و يا بر اثر جابه جا شدن و دست به دست گشتن، آن حالت نخستين خود را نداشته باشد

بي دندانه: تمبري است كه از هر چهار طرف يا از يك طرف بدون دندانه است اين حالت ممكن است بر اثر اشتباه باشد و يا ممكن است عمداً به تمبر دندانه نداده باشند مي توان يك جفت يا يك بلوك تمبر را بدون دندانه ملاحظه كرد در برخي از كشورها مثل بلژيك در پشت تمبرهاي بي دندانه شماره گذاري مي كنند و گاهي علامت نمونه Specimen را به صورت سورشارژ به كار مي برند معمولاً اين گونه تمبرها را در باجه هاي پست نمي فروشند ولي ممكن است از سوي پست به مقامات خاص اهداء گردد.

( پ )

پاراف: امضاي خاص است كه به صورت حروف در برخي تمبرها ديده مي شود نمونه اي از آن در تمبرهاي كوبا كه در پورتوريكو به كار رفته ملاحظه مي گردد.

پاكت: لفاف يا پوششي است كه ممكن است به صورت نواري ( دور نامه ) و يا پاكتي براي نامه به كار رود اگر تمبري روي پاكت يا امثال آن خورده باشد آن را Entier گويند اگر تمبر فقط روي قطعه اي از پاكت باشد آن را روي قطعه نامند. يك پاكت يا يك نوار چاپ شده كه با پست هوايي ارسال گردد آيروگرام نام دارد.

پاكت آنلومينه: به پاكتها و يا نامه هايي اطلاق مي گردد كه قبل از پذيرش تمبر در آن كشور مورد استفاده قرار گرفته است

پاكت كاغذ شمعي: پاكتي است نيمه شفاف كه از كاغذهاي شمعي ساخته شده است

پاكت مختلط: به پاكتي گفته مي شود كه تمبرهاي كشورهاي گوناگون روي آن باطل شده باشد.

پاكت مهرروز: اين اصطلاح به زبان فرانسوي Enveloppedupremierjour و به زبان انگليسي (F.D.C) firstdaycover مي باشد پاكتهاي مصرف نشده با مهر اولين روز انتشار كه روي قسمتي از تمبر در همان روز انتشار زده مي شود و تمبر ملصق به پاكت را به صورت تمبرهاي مصرف شده در مي آورد از جمله نمونه هاي مورد علاقة گرد آورندگان تمبر در كلية كشورهاي جهان است.

پرسان: persan اين واژه را اروپاييان به جاي پارس يا ايران به كار برده اند گاهي هم كلمة پرس perse را به جاي ايران مصرف نموده اند از سال 1935 در زمان رضا شاه واژة ايران به جاي perse يا persan روي تمبرهاي اين كشور نوشته شد تمبر ايران

پرفراژ: واژة perforage فرانسوي است و عمل سوراخ كردن و دندانه به وجود آوردن روي كاغذ و تمبر را گويند دستگاهي كه اين عمل را انجام دهد پرفوراتور perforateur سوراخ كننده نامند

پرو ويزوار: واژة provisoire به معناي موقتي است اين واژه را در پاره اي مواقع روي تمبرها به كار مي برند مثلاً اگر تمبر 20 ريالي به طور موقت كم شده باشد ممكن است از تمبر 10 ريالي با مهر موقتي استفاده شده و آن تمبر را به ارزش 20 ريال بفروشند همچنين ممكن است در مواقع تغيير حكومت تا مدتي روي تمبرهاي قبلي زده شود تا حكومت جديد تمبرهاي مناسب خود را تهيه كند

پست رستانت: posteRestante از اصطلاحات اداري پست است موقعي كه فردي به طور موقت در شهر يا محلي ساكن شود يا به آن جا مسافرت كرده و مدتي كوتاه بماند و جاي ثابت نداشته باشد لذا ادارة پست را محل خود محسوب و نشاني آن را به دوستان و اقوامش مي دهد و نامه هاي خود را از آن دريافت مي نمايد.

پست سفارشي: سفارشي يا Rexommande كه علامت اختصاري آن حرف R مي باشد روي مرسولاتي كه فرستنده مايل به استفاده از اين روش باشد، زده مي شود. اصولاً سفارشي بر دو نوع است يك قبضه و دو قبضه اصطلاح دو قبضه كه علامت اختصاري آن A.R است هنگامي كه مرسوله به مقصد و به دست گيرنده رسيد روي قبض خاص به نمونة CN07 را امضاء مي كند كه ادارة پست مقصد آن را براي پست مبداء عودت مي دهد و پست مزبور نيز آن را بايد براي فرستندة اول ارسال دارد

پست شهري: پستي است كه براي داخلة شهرها در نظر گرفته شده تا نامه يا مرسوله اي را از يك طرف شهر به ديگر طرف همان شهر بفرستند

( ت )

تاكس: واژة Taxe كه علامت اختصاري آن حرف T مي باشد روي مرسولات با كسر تمبر خورده مي شود همچنين علامت T.P كه مخفف Taxepercue روي نامه يا مرسوله اي كه هزينة پستي آن دريافت يا معاف از هزينه پستي است زده مي شود تمبر مخصوص كسر تمبر

تت ـ بش: Tete-beche يك جفت جدا نشدة تمبر است كه به طور وارونه در كنار هم قرار گرفته باشد در حالي كه طرح و رنگ و قيمت نخستين آنها يكي است تت ـ بش ممكن است به صورت افقي، عمودي و يا در تمبرهي سه ضلعي در مجاورت يك ضلع باشد تت ـ بش در واقع نوعي ارور است كه گاهي بر اثر اشتباه دستگاه پيدا مي شود و زمان هم عمداً به چاپ مي رسد (پلانش 32 )

تغيير قيمت: هنگامي، روي يك تمبر كه قيمت معين دارد با سورشارژ مبلغي جديد تعيين گردد گويند كه آن تمبر تغيير قيمت يافته است

تلگراف: دستگاهي است كه براي مخابره به كار برده مي شود.

تلگرام: عبارت از تلگرافنامه يا نوشته و پيامي كه به وسيلة تلگراف فرستاده مي شود.

تمبر خيريه: تمبري است كه مبناي آن بر كمك به افراد مستمند و معلول و آسيب ديدگان و امثال آنهاست. معمولاً در تعيين قيمت تمبرهاي خيريه يا نيكوكاري Bienfaisance ارقام قيمتها با علامت (+) در دو قسمت نوشته مي شود نمونة آن تمبر زلزله زدگان قزوين است كه روي آن نوشته شده 6+14 يعني 14 ريال براي مصرف پست و 6 ريال آن براي كمك به زلزله زدگان پيش بيني شده است تمبر متفرقه؛ تمبر دو قيمتي

تمبر نمونه: تمبري است كه روي آن كلمة نمونه يا specimen را سورشارژ مي كنند اين نوع تمبر داراي ارزش مصرف پستي نمي باشد گاهي اوقات براي مراكز آموزش پست از اين نوع تمبرها در زمينه هاي آموزشي استفاده مي گردد

توماني ( توماني بزرگ): تمبري از ناصر الدين شاه قاجار مربوط به سال 1260 خورشيدي.

تيپ: type: نقش مشخصة مشترك يك چاپ يا يك سري يا يك گروه چاپ مثلاً تيپ صلح و تجارت در فرانسه، تيپ پلانش كليدي مستعمرات در بريتانيا؛ تيپ هويوHouYoux و پورتمان pourtman در بلژيك و غيره اين واژه همچنين نقش و آنچه را كه به آن مربوط است مشخص مي سازد و نبايد آن را با تنوع اشتباه كرد در ضمن كلمة Type به معناي نقش اصلي، نمونة اصلي، نوع، صورت اصلي نيز مي باشد.

( ج )

جفت( جفتي): دو تمبر را گويند كه در كنار هم قرار گرفته اند گاهي تمبرهاي جفتي به سبب تفاوتهايي كه ممكن است با يكديگر داشته باشند قيمتي فوق العاده پيدا مي كنند جفتي هاي افقي جالبتر از جفتي هاي عمودي هستند منظور از جفتي هميشه تمبرهاي افقي اس مگر آن كه واژة عمودي را به كار ببرند

( چ )

چاپ تهران: تمبرهايي كه در آغاز انتشار تمبر در ايران و در تهران به چاپ رسيدند به نام چاپ تهران مرسوم هستند

چاپ دوم: Reimpression: از انواع تقلب شمرده مي شود زيرا دولتها مبادرت به چنين كاري نمي كنند اگر كشوري به چنين كاري اقدام كند و كاغذ و يا ماشين چاپ تغيير كرده باشد آن تمبر را چاپ دوم گويند و اگر كليشه هاي نخستين و اصلي نباشد آن تمبر را تقلبي گويند ( تجديد چاپ )

چاپ سربي يا تيپوگرافي: از حروف سربي براي چاپ تمبر استفاده مي شود

چسب تمبر: امروزه نمونه هاي كاغذ تمبر را در كارخانه هاي كاغذ سازي چسب مي زنند و سپس مورد استفاده قرار مي دهند اما تا چند سال پيش در تهران بعد از چاپ تمبر كاغذ را با دستگاه ويژه چسب مي زدند روي حاشيه هاي اولين اوراق تمبر بريتانيا اين عبارت به چشم مي خورد: توجه، باتر كردن پشت ورقه ها مواظب باشيد چسب آن را از بين نبريد

چسب دوم: در حقيقت نوعي تقلب به شمار مي رود زيرا اگر تمبر را بشويند و دوباره چسب بزنند اين كار تقلب است بديهي است كه چسب دوم شناخته خواهد شد.

( ح )

حاشيه Marge: قسمت چاپ نشده و خالي تمبر را در برگرفته و در اطراف تصوير و نوشته هاي تمبر واقع شده و در حقيقت بر آنها محاط است، همان گونه كه حاشيه نسبت به دندانه ها محيط است.

حروف: حروف متحركي كه چاپخانه به كار مي برد سلسلة متنوع را تشكيل مي دهد كه تاكنون در تركيب نقشهاي تمبرها، سورامپرسونها، سورشارژها و ابطالهاي از قبل وارد شده اند

حروف كنترل: حروفي است كه در نخستين تمبرهاي انگلستان در گوشه هاي تمبر روي هر ورق ديده مي شود

( خ )

خطوط براق: خطوط مورب براقي است كه در زمينة تمبرهاي اتريش به چشم مي خورد در فرانسه نيز چهار خانه بودن زمينه مانند خطوط براق به شمار مي رود

خطوط فسفري: خطوط بي رنگي است كه در پشت بعضي تمبرهاي بريتانيا و بعضي كشورهاي ديگر وجود دارد كه براي ابطال الكترونيكي مورد استفاده قرار مي گيرند گاهي اوقات تمبر بعضي از كشورها مانند بلژيك كاملاً آغشته به فسفر است.

خطوط مدادي: زير زمينة برخي تمبرهاي روسيه داراي خطوط مدادي است اين امر از يك سو براي جلوگيري از شستن مهرهاي ابطال است و از سوي ديگر تقلب تمبرها را با عكاسي جلوگيري مي كند

خوب يا قابل قبول: تمبري است كه وضعيت تمبرهاي بسيار خوب را دارد ليكن يكي دو دندانة آن كوتاه تر از بقيه و رنگ چسب آن كمي برگشته و در مورد تمبرهاي باطل مهر ابطال روي تمبر برجستگي ايجاد كرده است

( د )

دپلاسه Deplace: به تمبري مي گويند كه از چند رنگ آن، يكي از محل خود جدا شده و جاي آن خالي بماند يا رنگ ديگر به جاي آن بيايد ممكن است رنگها به جاي خود چاپ نشده باشد و كمي اين طرف و آن طرف تر خورده باشد.

دندانه: در آغاز، تمبرها را با كارد و قيچي يا هر وسيلة ديگر جدا مي كردند چون اين كار دشوار بود لذا فردي به نام هانري آرچر آنها را دندانه دار كرد تا بهتر و ساده تر از هم جدا شوند براي تعيين تعداد دندانه تمبر از دندانه سنج استفاده مي شود در واقع دندانه كنگره ها و يا مضرسهايي است كه در اطراف تمبر براي ساده جدا شدن آن ديده مي شود و در واقر سوارخهايي است كه به دو نيمه شده و با دستگاه مخصوص ايجاد گرديده است

دندانه دار: تمبري است كه چهار طرف آن داراي دندانه است اگر دندانه نداشته باشد بي دندانه ناميده مي شود

دندانه سنج: خط كش مدرج كوچك است كه با آن دندانه هاي تمبر را اندازه مي گيرند

دندانة سوزني: در حقيقت نوعي دندانه يا غلطك است كه با نوك سوزنهايي اجرا مي شود و كاغذ را بدون آن كوچكترين قطعه اي از آن را بكند سوراخ مي كند.

دورو ( تمبر): نقش طرح تمبر در دو سطح كاغذ چاپ شده است هر دو اطراف داراي طرح تمبر است و جايي براي چاپ ديده نمي شود تمبري است كه تصوير هم در رو و هم در پشت ورق چاپ شده باشد

دور الوان: تمبري است مربوط به دورة ناصر الدين شاه قاجار كه در سال 1257 خورشيدي چاپ شده است.

ديناري: نوعي تمبر زمان رضاخان چاپ سالهاي 13ـ 1312

( ر )

رقم: معمولاً تمبرهاي مصرف شده را به صورت رقم به خارج مي فرستند در بسته بندي و صدور به خارج، معمولاً تمبر را به صورت رقم آماده مي كنند بدين معني كه بسته هاي صد عددي فراهم مي آورند و مجموع تعداد اين بسته ها را رقم مي نامند مثلاً مي گويند 300 رقمي، 400، 500 و رقمي ده رقم يعني ده بستة صد تايي كه تمبرهاي هر بسته با بستة ديگر متفاوت است

رنگ: تبر ممكن است به يك رنگ چاپ شده باشد ولي معمولاً رنگين است و از اين رو در هنگام معرفي آن در كاتالوگها به رنگهاي آن نيز اشاره مي شود مثلاً در تمبر موزة ايران مي نويسند 3 ريالي قرمز قهوه اي؛ 5 ريالي سبز و طلايي؛ 8 ريالي بنفش،نقره اي و

( ز )

زينكZinc: در اصل همان فلز روي است ليكن در اصطلاح چاپ به صفحه هايي ويژه اطلاق مي گردد كه در چاپ افست مورد استفاده مي باشد.

زينكوگرافي: (زينكو) Zinco روش گراور فتو مكانيك است كه در آن با ملاحظة تيزاب يعني با ريختن تيزاب، روي زينكهاي حساس عمل چاپ صورت مي گيرد. اصطلاح زينكو Zinco نشان دهندة بلوك يا پلانشي است كه بدين طريق به دست آمده است

( ژ )

ژول: اگر كاغذ در موقع چاپ چين مختصري برداشته باشد به اندازة آن چين سطح تمبر سفيد باقي مي ماند كه به آن ژول گويند.

( س )

سر برهنه: يكي از تمبرهاي زمان رضاخان است كه چون براي نخستين بار بدون كلاه چاپ و منتشر شد به اين نام موسوم گرديد.

سرويس: دولتي ( تمبر دولتي)

سري:serie: تعداد تمبرهايي كه به يك مناسبت و با هم چاپ مي شوند يك سري نامند. در تمبرهاي پستي سريهاي معين به چاپ مي رسد كه به همان نام سري خوانده مي شود.

سوراخ: perce: تمبري كه سوراخ شده باشد ارزشي ندارد اما تمبرهايي هستند كه با دستگاه سوراخ كننده سوراخ شده اند كه مانند برخي تمبرهاي انگلستان ارزش دارند.

سورشارژ: Surcharge: اين واژه براي نخستين بار در فرانسه به كار رفت و معناي آن يعني اضافه كردن چيزي چاپي روي يك تمبر تمام شده

طرح مولردي: projetdeMulready: ئر سال 1839، پارلمان انگلستان ماده اي دربارة كراية پستي يكسان را تصويب و قرار شد طرحي تهيه گردد

طلايي: تمبري از ناصر الدين شاه مربوط به سال 1273 خورشيدي

( ف )

فرستنده: كسي كه نامه، وجه يا مرسوله و محموله اي را با پست مي فرستد

فيليگران: فيليگران يا واتر مارك نقشي است كه به هنگام تهيه كاغذ در متن آن زده مي شود فيليگران عبارت است از تصوير، جمله يا عدد يا علامتي كه در خمير كاغذ به كار برده اند و منظور از آن جلوگيري از تقلب است معمولاً آرم كشورها يا نام آنها با اندك تغييري براي فيليگران در نظر گرفته مي شود از اين جهت فيليگران تمبر هر كشوري با كشور ديگر فرق دارد در ايران نخستين بار فيليگران براي تمبر تاجگذاري احمد شاه به كار رفته كه عبارت از تصوير يك شير بود كه به آن فيليگران اول مي گويند.

فيليگران زمينه اي ـ فيليگران متوالي ـ فيليگران مجرد ـ فيليگران مركب ـ فيليگران نما ـ فيليگران وارو

( ق )

قالب: نقشي فلزي يا از ديگر مواد كه روي يك قالب اصلي گرفته شده كه بنوبة خود براي توليد كپي هاي كاملاً مشابه با قالب اصلي به كار مي رود.

قطع: Format: اندازه تمبر يعني اندازة اضلاع تمبر از چهار سمت قطع تمبر را تشكيل مي دهد

قطعه: مقياسي است براي تغذيه تمبرها مثلاً يك ورق تمبر در 100 قطعه

( ك )

كاتولوگ ( راهنماي تمبر ) Catalogue عمده ترين كاتالوگهاي مرسوم تمبر پستي باعث راهنمايي تمبر بازان شده و به آنها اجازه مي دهد تا در زمينة نرخهاي تمبرها يعني فهرست قيمتهاي رايج بين تجار تمبر آگاهي داشته باشند.

كاردي: منظور تمبري است كه به جاي پر فراژ ( دندانه زدن ) آن را با كارد معمولي بريده باشند و اين كار در تمبرهاي اول ايران ( نخستين بار در تمبر ناصري به سال 1254 خورشيدي) معمول بود دومين سري شير و خورشيدي به كاردي معروف است

كار شدن: در اصطلاح تمبر شناسي به مصرف شدن و به كار رفتن تمبر گرفته مي شود مثلاً مي گويند تمبر نوروز در پست كار شد كه منظور همان مصرف شد است تمبر كار شده را Use ( مصرف شده ) نامند.

كاغذ: از ميان انواع كاغذ كه كارخانه هاي كاغذ سازي توليد مي نمايند انتخاب يك نوع كاغذ مناسب براي چاپ تمبر عامل مهم و تعيين كننده اي در مرغوبيت دوام،اصالت و ارزش بعدي تمبر خواهد بود

كاغذ آبي: كاغذي است كه در طي ساخت يا بعداً بر اثر فعل و انفعالات شيميايي يك رنگ آبي به خود گرفته است

كاغذ اسكناس: نوعي كاغذ است كه در خمير آن مواد قابل شستشو به كار رفته است براي چاپ تمبر بويژه تمبرهايي كه به صورت بلوك منتشر شوند كمال مطلوب است

كاغذ بريده بريده papiercotele: كاغذي است كه يك طرف آن صاف و طرف ديگرش كركي و شياردار مي باشد اين كاغذ هر دو طرفش خيلي ظريف و نازك است

كاغذ پرزدار: papierpelure: كاغذ نازك و نيمه شفاف اين واژه براي تمام تمبرهايي كه با اين خصوصيات چاپ شوند به كار مي رود.

كلاسور: Classcur: نوعي آلبوم كه ورقهاي آن جداشدني و گذاشتني است

كلكسيون: Collection: مجموعه اي كه از اشياي مختلف از جمله تمبر گرد آوري مي شود.

كلكسيونر: Collectoinneur : كسي كه كلكسيون را ترتيب مي دهد

كلكسيون عمومي: كلسيوني كه بدون داخل شدن در جزئيات تخصصي، يك مجموعة وسيع كشورها را در بر مي گيرد امروزه چنين كلكسيونهايي پيشنهاد نمي گردد.

كليشه: Cliché: صفحه يا لوح فلزي كه تصوير و نوشته به طور برجسته و معكوس در آن ضبط مي شود و آن را در چاپ مطبوعات و تمبر به كار مي برند يك از واحدهي مشخص ( استرئوتيپه، يا گالوانوتيپ) كه يك پلانش چاپ تمبر را تشكيل مي دهد.

كمبود ( نقص): Mancoliste : به ليست تمبرهايي گفته مي شود كه يك كلكسيونر فاقد آنهاست مانكوليست يا كمبود عبارت از فهرست تمبرهايي كه يك كلكسيونر كسر دارد.

( گ )

گراور با قلم ( چاپ گود، گراوري): در اين روش قسمتهايي كه بايد چاپ شود، پايين تر از زمينة چاپ قرار دارند

ليتوگرافي ( ليتو ) Lithographie : چاپ سنگي يا همسطح در اين چاپ، نقشها با زمينة صفحة چاپ همسطح است قبلاً براي تكثير تصوير و نقشه ها به كار مي رفت و چاپ افست از آن ناشي شده است

( م )

ماشينهاي دندانه زني: انواع ماشينهاي دندانه زني

مايع تشخيص فيليگران: خاصيت اني گونه مايعات چنان است كه اگر تمبر را در داخل آن قرار دهيم چسب تمبر در آن حل نمي شود و پس از آن كه تمبر در آن حل نمي شود و پس از آن كه تمبر خشك شد عيناً مانند روز نخست خواهد بود.

محرابي: نوعي از تمبرهاي زمان ناصر الدين شاه مربوط به سال 1270 خورشيدي است

مظفري: به تمبرهاي مظفر الدين شاه گفته مي شود

مهر: Cachet: دستگاه كوچك تاريخ دار كه روي استامپ زده مي شود علامتي است كه به كمك تامپون روي پاكت يا روي كارت و غيره زده مي شود تا شرايطي ويژه كه در آن شرايط اين مرسوله پست شده است مشخص گردد اين شرايط ممكن است يك لشكر كشي مهم؛ پروازي مخصوص، جشن سالگرد و امثال آن باشد مهر ممكن است رسمي يا خصوصي باشد علاماتي كه كارشناسان نيز مي زنند مهر ناميده مي شود

مهر روز: پاكت مهر روز؛ تمبر مهر روز

( ن )

ناصري: به تمبرهاي دوران ناصر الدين شاه گفته مي شود

نام: هر تمبر داراي نامي معين است تعيين نام هر تمبر يا بر حسب موضوع آن است مثل تمبر سازمان ملل يا بر حسب سري مثل تمبر سري اول يا بر حسب شخص مثل تمبر احمد شاه يا بر حسب نوع چاپ مثل گراوه يا بر حسب كشور مثل فرانسه و امثال اينها

نخ ابريشمي: كاغذ نخ ابريشمي

نقص: Motif: تصوير، منظره يا هر شكل ديگر كه در وسط تمبر وجود دارد و با كادر تمبر متفاوت است

نمونه: Specimen: چاپخانه طرحهايي را كه از هنرمندان مختلف با رنگهاي مورد نظر به چاپ مي رساند آن را تمبر نمونه گويند كه داراي واژة Speciment يا Sample و به فارسي نمونه است در واقع تمبري است آزمايشي و عبارت است از نقش تمبر قبل از انتشار آن

( و )

وارو: تمبر وارو

وارو وسط يا وسط وارو: Centreinverse تمبري است كه رنگ شكل وسط آن هنگام چاپ وارونه زير چاپ برود به طوري كه اگر ورق را نگه داريم معكوس ( سر بالا، سر پايين ) به نظر برسد قسمت وسط طرح تمبر نسبت به كادر وارو مي شود

ورق ( ورق تمبر) feuille: هر تمبر كه در حالت اصلي خود چاپ شده و اطراف آن را دور تا دور كاغذ حاشيه در برگرفته باشد يك ورق تمبر ناميده مي شود هر ورق مي تواند شامل چند قطعه تمبر باشد

( ه )

هامش: تمبرهاي چاپ شده روي كارتها و پاكتهاي پستي خيلي قديمي،گاهي ناياب و با ارزش مي شوند اين گونه تمبرهاي بريده شده از پاكتها و كارتهاي پستي را هامش گويند و داراي دو نوع است تمبرهاي بريده شده با حاشيه و تمبرهاي بريده شده بدون حاشيه بديهي است آن نوع كه داراي حاشيه است از نظر تمبر شناسي با ارزش تر است

يادبود ( يادگاري ): Commemoratif : تمبر يادبود

يعقوبي: نوعي تمبر زمان ناصر الدين شاه قاجار مربوط به سال 1298 خورشيدي در اين سال تغيير قيمت روي تمبرهاي ناصري معروف به يعقوبي صورت گرفت

پو.پي. يو: UPU اتحادية پستي جهاني

پايان

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

مي پسندم 2 نمي پسندم 0

اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 30 مرداد 1393 ساعت: 17:14 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره تمبر و تاریخچه ان,تاريخچه پيدايش تمبر در جهان,تاريخچه پيدايش تمبر در اروپا,تاريخچه پيدايش تمبر در ايران,تمبر چيست؟,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

انقلاب امپرسيونيستي

بازديد: 313

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

مقدمه

انقلابي به اسم انقلاب امپرسيونيستي آنچه را كه براي هنرمندان به ارمغان مي‌آورد علاوه بر شيوه نورپردازي كمال از كمال نيافتگي بود و نيز استقلال تصويري در برابر واقعيت و هم‌چنين از شيوه‌هاي به اصطلاح اشرافي بود.

امپرسيونيسم در واقع اساس ديدن را در دنيا دگرگون كرد به رغم تمام موانع و مشكلات طبيعي و غيرطبيعي به موفقيت مكتب امپرسيونيسم را علاوه بر ارزش ذاتي آن در ارائه بينش اخلاقي دوره‌اش بايد داشت.

كلمه امپرسيونيسم از واژه‌اي فرانسوي به معناي احساس و ادراك و دريافت ذهني برگرفته شده است و اين جنبش عظيمم در سده 19 آغاز گرديد و به اين دليل امپرسيونيسم خوانده شده كه روزنامه‌نگاري ذهن ديدن نمايشگاهي از آثار هنرمندان بزرگ يكي از آثار آنان را به نام امپرسيونيسم ((طلوع خورشيد)) به باد انتقاد گرفت و اظهار داشت كه اين اثر هيچ چيز غير از يك امپرسيونيسم زودگذر را در بيننده القا نمي‌كند و اين سبك بوجود آمد.

از هنر نقاشي سخن نمي‌گوئيم كه از ارتباط سخن به ميان مي‌آوريم. آنگونه كه مي‌دانيد نقاشي تنها نقاشي نيست بلكه پل ارتباطي ميان تفكرهاست و نقاش مي گويد دردها و مشقت‌ها را پشت سر مي‌گذارد تا تفكر خود و جامعه را در راستاي پيش برد بهتر تحقق بخشد و تسلي دلي باشد براي همگنانش.

يك اثر نقاشي را عناصر بصري و تكنيك به وجود مي‌آورند اما بيشتر ارزش آن را مديون تفكر آن است و نقاش با تفكر بخشيدن به اثر و به وجود آوردن خلاقيت در اثر حكم آن است.

طرح تحقيق

انگيزه اوليه من شخصي بوده و براي اين موضوع امپرسيونيسم را انتخاب كرده‌ام كه :

1- وابسته به رشته‌ام بوده

2- اين سبك برايم سوالاتي بيشمار ايجاد كرده است و براي پاسخ‌گويي به سؤالات خودم و ديگران و اطلاع هر چه بيشتر از اين سبك و چگونگي بوجود آمدن و پيدايش و ادامه يافتن آن و چگونگي عملكرد اين سبك و وجح تمايز آن با سبكهاي ديگر را براي خود و ديگران مشخص كرده و تحقيقي كامل را داشته‌ باشم.

هدف اصلي

1- هدف اصلي من از اين تحقيق بيان واقعيت و حقايق است و بررسي مشكلات اين سبك و هدف اين سبك چگونه بوده است.

بيان يك مسئله علمي

آيا سبك امپرسيونيسم سبكي بي‌اشتباه و بي‌نقص از سبكهاي ديگر بوده؟

آيا سبك امپرسيونيسم فقط وابسته به نور است

كل روش امپرسيونيسم با همه مفتضيات و فوت و فن‌هاي هنري آن بيش از همه معطوف بر آن است كه بيان اين ديد هوا كليتوسي باشد و تاكيد ورزد كه واقعيت نه بودن كه شدن است يه يك موقعيت كه يك فراگشت است هر تصوير امپرسيونيستي ته نشست يك لحظه در حركت دائم زمان و باز نمائي تعادل موقت و بي‌ثبات نيروهاي متخالف است ديد امپرسيونيستي طبيعت را به فراگشت رشد و زوال تبديل مي‌كند.

فرضيه‌ها

سبك امپرسيونيسم سبكي نوري است: فرضيه خنثي

سبك امپرسيونيسم سبكي نوري است برتر: فرضيه مثبت

سبك امپرسيونيسم سبكي است با معايب: فرضيه منفي

ما براي يك امپرسيونيسم فرضيه و در واقع بيان حدس و گماني را ايجاد مي‌كنم تا روابط احتمالي آن را متوجه شويم و براي اين سبك با نظريه استاد 3 فرضيه براي خنثي، مثبت و منفي را ايجاد كرده‌ايم و هدف ايجاد اين فرضيه‌ها رسيدن به مرادات و من محقق بايد پيشبرد اين فرضيه‌ها تحقيقم را دنبال مي‌كنم و بر احساسي اين فرضيه ها تحقيق را پيش برده و يا مي‌توان درست بودن يا غلط بودن فرضيه‌ها را اثبات كرده و به نتيجه مورد نظر رسيد.

پاورقي

امپرسونيست: نام يكي از سبكهاي نقاشي در اروپا

ناتورآيسينم: نام يكي از سبكهاي نقاشي قبل از امپرسونيست

رئاليسم: نام يكي از سبكهاي نقاشي قبل از امپرسيونيست

پيساور: نام يكي از نقاشان بزرگ سبك امپرسيونيسم

نران: نام يكي از نقاشان بزرگ سبك امپرسيونيسم

منه: نام يكي از نقاشان بزرگ سبك امپرسيونيسم

ون‌گوگ: نام يكي از نقاشان بزرگ سبك امپرسيونيسم

پالت: نوعي وسيله براي گذاشتن موقت رنگ بر آن و به هم زدن و دقيق كردن رنگها بر روي آن و بدست آوردن رنگ موردنظر و گذاشتنن آن بر روي بوم

تاش: حركت قلم مو با ضربه زياد بر روي بوم

متباين: جدا شده از يكديگر، آنچه با ديگري دوري و تفاوت دارد ضد يكديگر كنتراست. لايه‌هاي رنگي كه از تشكيل شدن خاكستري‌هاي رنگها و رنگي به دست مي‌آيد.

فامهايي: لايه‌لايه شدن رنگ روي بوم رنگهاي متفاوت شبيه به هم

مروري بر ادبيات تحقيق يا پيشينه تاريخ و گذشته سبك امپرسيونيسم

امپرسيونيسم كه دنيا را به صورت نور تجزيه و آن را به رنگهاي گوناگون تقسيم مي‌كند و چون زنجيره‌هايي از دريافتهاي حسي ضبط مي‌كند بيش از پيش بيانگر رابطه ذهن عين بسيار پيچيده و كم دوامي شد فردي كه گرفتار تنهايي شده و در خود فرو رفته است جهان را چون رشته‌اي از عكس‌العملهاي عصبي برداشتها و حالات رومي چون (آشفتگي پرتلالو) چون تجربه (من) مشاهده مي‌كند امپرسيونيسم در نگاه‌پرداري منطبق است با ايثارگرايي در فلسفه نيز جهان را چون تجربه (من) و احساس (من) مي‌شمارد؛ نه واقعيتي عيني كه مستقل از احساس فردي ما وجود دارد عنصر طغيان در امپرسيونيسم بر واسطه وجود عنصري ديگر عقيم مي‌ماند يعني به وسيله فردگرايي شكاك و گريزان و غيرمبارز و طرز تفكر نگرنده‌اي كه به برداشتهاي خود مي‌پردازد و قطه دگرگون كردن جهان را ندارد.

در نيمه دوم سده نوزدهم نقاشي هنر عمده مي‌شود به هنگامي كه در جهان ادبيات هنوز كشمكشي پيرامون ناتوراليسم برپا است امپرسيونيسم به سبكي مستقل تحول مي‌يابد تخستين نمايشگاه گروهي امپرسيونيست‌ها در سال 1874 برگزار مي‌شود ولي تاريخ امپرسيونيسم از حد سال پيشتر مي‌آغازد و با هشتمين نمايشگاه گروهي به سال 1886 به پايان مي‌رسد حدود همين زمان امپرسيونيسم به عنوان يك جنبش گروهي يكپارچه از هم مي‌باشد و دوره‌اي جديد موسوم به (پس از امپرسيونيسم) شروع مي‌شود كه تا سال 1906 مي‌پايد امپرسيونيسم نه ناگهان پايان مي‌يابد و نه ناگهان آغاز مي‌شود. يكي از نقاشان امپرسيونيسم كه قانون رنگهاي مكمل و رنگ‌آميزي سايه‌ها را كشف كرده پيش‌درآمد گرايش هواي آزاد در نقاشان باربيزن گاه بعدي را در اين تحول عرضه مي‌دارد ولي آنچه بيش از همه در پيدايي امپرسيونيسم به عنوان يك جنبش گروهي سهم دارد از يكسو تجربه هنري شهر است كه آغازش را در آثار يك هنرمند معروف مي‌توان يافت همچنين امپرسيونيسم چيزي دربراه فرودستان در خود نداشت كه برداشتي نامطلوب در مخاطبان بورژوا ايجاد كند.

امپرسيونيسم بيشتر سبكي (اشرافي) ظريف و باريك‌بين عصبي، حساس، نفساني بود؛ شيفته موضوعهاي نادر و نفيس متمايل به تجربه هاي شخصي محض، تجربه‌هاي تنهايي و گوشه‌نگريني و احساس حاصل از اعصاب بسيار حساس بود. با اينحال امپرسيونيسم ابداع هنرمنداني است كه نه فقط بيشترشان از بخشهاي پاييني و ميانه بعد ژوازي مي‌آيند بلكه بسيار كمتر از هنرمندان سالهاي پيشين به مسايل فكري و زيبايي شناختي مي‌پردازد آنها كمتر از پيشينيان خود طرف و سفسطه باز و بيشتر صناعتگر هستند.

استفاده امپرسيونيستها از علامات شكسته رنگ استفاده كلاني از رنگ يكنواخت و طرحهاي سنگيني ترسيم مستقيم فرووها از رنگ خالص براي القاء انرژي و استفاده كوبيت‌ها از سطوح صاف براي تحليل ساخت كمكي تازگي داشتند براي امپرسيونيست‌ها روش ديدشان كه بر نظريه نورشان مبتني بود به اندازه موضوعاتي خاص كه در برابر آن بساط نقاشي خود را پهن مي‌كردند اهميت پيدا كرد.

اسلوب نقاشي امپرسيونيستي را اصطلاحاً اسلوب بيواسطه مي‌نماند مقصود آن است كه نقاشي بدون مطالعه مقدماتي و تهيه طرحهاي آزمايش آنچه را در برابر خود مي‌بيند از طريق جفت و جور كردن رنگها و سايه- رنگها مستقيماً روي بوم مي‌آورد اين طرز نقاشي پيش از اين هم سابقه داشت. امپرسيونيست‌ها در جهت حل مسئله فقدان رنگها خالص و درخشان در آثار نقاشان پيشين به اين نتيجه رسيدند كه بايد بين رنگ موضعي يا (طبيعي) اشياء و رنگي كه از اشياء به چشم مي‌آيد تمايز قائل باشند آنها نه فقط بر ارزشهاي مبني سايه- رنگها تأكيد كردند بلكه با تأثير متقبل رنگها روي بووم نيز توجه نشان دادند. مناطق سايه به ديده ايشان ديگر سياه يا قهوه‌اي نمي‌نمود بلكه متشكل از رنگهاي متباين با رنگهاي مناطق نور بود بدينسان رنگهاي مكمل- يعني نامهايي كه در دايره رنگي نيوتني روي يك قطر قرار دارند و تأثير متقابلشان را در نقاشيهايشان نشان داده مي‌شود و اكنون براي امپرسيونيست‌ها اهميتي بسيار يافت.

در واقع امپرسيونيست ها به نظريه نيوتني باز گشتند و يا دقيقتر بگويم: نكات و مسأله رنگ را كه در واقع نظريه نيوتني به حوزه كاربردي رنگ بود در تجربه‌هاي بصري خود باز يافتند. در اين جا مي‌بينيم كه آثار امپرسيونيست ها يكسره از رنگهاي تيره رويگردان شده آنان در جور كردن رنگهاي مكمل كه كيفيت آنها را در نامه‌هايشان به دقت شرح مي‌دهند ديده مي‌شود.

ابتدا رنگهاي موردنظر را روي تخته رنگ‌آميزي و سپس آنها را به صورت لخته‌هاي ضخيم روي بوم مي‌گذارند ضربه‌هاي پيچان متمايز از يكديگر كار آنها را همچون موزاييكي از تكه رنگها مي‌نماياند ضربه‌هاي كوتاه و بريده جزييات مشكل را مرزبندي و تكرار مي‌مكند و شبيه امواج آب از مركز هر شكل به اطراف گسترش مي‌دهد تا به بخشهاي ديگر تصوير برسند.

امروزه اصطلاح (امپرسيونيسم) نه فقط در زبان منتقدان و اخوستاران هنر رواج كامل يافته است بلكه در معناي وسيعتر نقاشيهايي با رنگهاي تابناك را به ذهنها متبا در مي‌كند. در زمان آخر بينندگان اين آثار را با صفت (سنتي) و گاه استادان قديم وصف مي‌كند حال آنكه بيش از قرن پيش كوششهاي همين هنرمندان را (غريب) و اهانت به حرفه نقاشي قلمداد مي‌كردند. اما يكي از منظره‌هاي منه تحت عنوان امپرسيون: (طلوع خورشيد) جنجال اصلي را برانگيخت .

تابلوي وي نقاشان مزبور را به صحنه (امپرسيونيست‌ها) ناميدند. كه اين تابلو شيوه بسياري از نقاشان امپرسيونيست‌ها را بيان ميكرد بنابراين تحريف نقاشان امپرسيونيست به تحليل مشكل نمي‌پردازد بلكه فقط نوري را كه از مشكل بر شبكيه چشمش انعكاس مي‌يابد دريافت مي‌كند؛ امپرسيونيست‌ها بسيار بيشتر از نقاشان پيشين به فوريت ديد يعني كيفيت آشكارسازي ناگهاني و موضوع اهميت مي‌دادند در نقاشي امپرسيونيستي ناب گويي كل موضوع برون تعمد و در خالق انتفاقي رخ مي‌نمايد. گرچه مرحله نهايي پرده‌هاي امپرسيونيستي غالباً دركارگاه اجرا مي‌شد. اما كيفيت كلي آنها حاكي از تخستين برخورد نقاش با موضوع است به علاوه بر اين امپرسيونيست‌ها به منظور آنكه نور رنگيني را نوري كه از اشياء رنگارنگ دنياي پيرامون باز مي‌تابد نقاشي كنند سطح بوم را با هزاران تكه‌رنگ در هم مي‌شكنند و مرزشكها را ناروشن مي‌نمايند اين نوآوريها مستلزم چشمپوشي از استواري شكلهاست. وقتي كل تصوير بر عرصه هماهنگي رنگ و جلوه‌هاي خاص نور بدل شود از ساختار محكم و قالب‌ خطي شكلهاي بر جاي نمي‌ماند بدينسال امپرسيونيست حجمنمايي و حتي طرح را كنار مي‌گذارد پيساور به شاگردانش اندرز مي‌داد كه فقط سايه رنگها و رنگهاي درست را دريابند و با ضربه‌هاي كوتاه قلم‌مو روي بوم آورند او شاگردانش را از تأكيد بر طراحي خطي دقيق منع مي‌كرد زيرا به عقيده وي طراحي مانع بروز امپرسيون كلي مي‌شود و احساسي را ضايع مي‌كند.

امپرسونيست ها مي‌كوشيدند تصور شكلها را در ميان دريايي از نو و هوا به بيننده القا كنند اين كار مستلزم مطالعه عميق نورد در مقام منبع احساس رنگ توسط ما بود و اين حقيقت مهم را عيان ساخت كه رنگ موضعي رنگ واقعي هر شيئي غالباً در اثر نوع نوري كه آن را احاطه كرده است در اثر بازتابهاي نور از اشيا ديگر و تأثير رنگهاي مجاور تغيير مي‌يابد مثلاً رنگهاي مكمل اگر پهلو به پهلوي يكديگر در نقاط بزرگ به كار برد شوند به شدت يكديگر مي‌افزايند ولي به مقادير كم يا در حالت مخلوط با هم مخلوس مي‌شوند و به صورت خنثي در مي‌آيند بر خلاف آنچه بسياري از نقاشان پيشين مي‌پنداشتند سايه‌ها خاكستري يا سياه نه نظر نمي‌رسند بلكه تركيبي از رنگهايي به نظر مي‌رسند كه در اثر بازتابها يا عوامل ديگر تغيير يافته‌اند .

ژرژديولو در سال 1877 امپرسيونيسم را چنين تعريف كرد: برخورد با موضوع بر اساس سايه رنگها و نه به خاطر خود موضوعاز سوي ديگر روش امپرسيونيستي متضمن رشته‌كاهش‌ها يك سيستم محدوديت‌ها و ساده كردن‌ها است نمونه وي تدين امر در نقاشي امپرسيونيستي اين است كه با آن مي‌يابد از فاصله مشخص نكريست و وقتي از فاصله ديده شود چيزها را با نسبتهاي اجتناب ‌ناپذيري‌شان توصيف مي‌كند سلسله كاهش‌هائي كه اعمال مي‌كند با محدود كردن عوامل بازنمايي به عناصر صرف بصري آغاز مي‌شود كه هر چيزي را كه داراي سرشت غيربصري است و يا نمي‌توان به اصطلاحات بصري برگردانده شود حذف مي‌كند. غفلت از باصطلاح عناصر ادبي موضوع داستان يا حكايت برجسته‌ترين بيان اسن تجديد خاطره و مسائل خاص خويش به وسيله نقاشي است كاهش همه انگيزه‌ها به حد منظره طبيعت بي‌جان و تك‌چهره يا با هرگونه موضوع همچون منظره يا طبيعت بيجان برخورد كردن چيزي جز علامت تسلط به اصل به طور احض تصويري در نقاشي نيست همچنان كه يكي از نخستين مورخان و نظريه‌پردازان جنبش خاطر نشان مي‌سازد (برخورد با موضوع به خاطر سايه رنگها ونه به خاطر خود موضوع امپرسيونيست‌ها را از ديگر نقاشان متمايز مي‌سازد

روش انجام كار

روش انجام كار من به دو صورت بوده است:

1- كتابخانه‌اي

2- ميداني

1- روش كتابخانه‌اي : به اين صورت است كه من محقق برطبق انتخاب موضوع خود روزهاي بيشماري در كتابخانه‌هاي متعديد در رفت و آمد بوده‌ام و تمامي كتابهايي كه به گونه‌اي به سبك امپرسيونيست اشاره‌اي كرده بودند يا درباره اين كسب توضيحاتي داده بودن و يا نقاشاني كه با اين سبك كاركرده بودند و يا آن را امتحان كرده بودنند و با كساني كه يك امپرسيونيست را ابداع كرده بودند و آن را به سرانجام رسانيده بودنند در ارتباط بوده و اگر وقت من زياد بود مي‌توانستم بسياري از اين صفحات و مطالعات خود را بيشتر و يا زيادتر كنم اول از كتابخانه دانشگاه استفاده كردم و به چند كتاب كه تاريخچه سبك امپرسيونيست و چگونگي شكل‌گيري اين سبك و ادامه يافتن اين يك در ميان سبكهاي ديگر را مورد مطالعه قرار دادم و بر طبق طرح مسئله علمي و فرضيه‌هايم تحقيقم را پيش بردم و كم‌كم به تمامي سؤالاتي كه در ذهن داشتم پاسخ گفتم و بعد به علت محدود بودن كتابهاي دانشگاه به كتابخانه آستان قدس رضوي مراجعه كردم و ادامه تحقيقم را در آنجا شروع كردم و كتابهاي بيشماري از نويسنده‌هاي بيشماري را زير و رو كرده و مطالبي كه كمك كننده من بود را جمع‌آوري كرده و آنها را يكي كرده و از آنها استفاده كردم.

2- ميداني: بعد از كمي تحقيق از كتابها شروع به تحقق ميداني كرده و پرسش نامه‌اي را تهيه كردم و بر طبق آن از اساتيد باتجربه دانشگاه خود شروع به گزينش يا پريش كردم و با اين تحقيق ميداني به جواب فرضيه‌هايي خود دست يافته‌ام چون تحقيق ميداني بسيار مؤثر است.

تجزيه تحليل اطلاعات

شناخت و درك مكتب نقاشي امپرسيونيست مستلزم آشنايي با مبادي و اصولي است كه از طريق برخي هنرمندان درست قبل از پيرايش امپرسيونيسم در اين رشته از هنر رواج يافت امپرسيونيستها استقلال بيان و زبان را نشانه مي‌داند منتها اصول و مبادي مزبور بيش از آنكه به بيان و زبان بيردازد به حالت نماد واقعيتي مي‌پرداخته كه عميقاً با خودآگاهي عجين بوده و در نهايت هر نوع تجديدگرايي ذهني و افسانه‌اي را نفي مي‌كرده است.

امپرسيونيسم مكتبي است كه به مدد آن وجود بشري توانست طبيعت را به همان منظري درآورد كه خود مي‌ديد و احساسي ميكرد.

اين مكتبي كه از هر نوع مشكل‌گرايي فارغ بود و از نظر بيننده نيز دگرگون نقاشي را سرانجام به عرضه مطلوبي براي آزادي مبدل كرد. امپرسيونيست توانست خيل عظيمي را به خود جلب كند كه همگي از قواعد ناپايدار اخلاقي و ذهنيات بيهوده طبقه متوسوا بيزار شده بودند. هنگامي كه امپرسيونيستها در جوار مقاوتمهاي بسيار كوركورانه و در عين حال بسيار نافع مشغول تسخير نور بودند جنبشهايي هم در حول و حوش نهضت آنها و نيز بي‌آنكه خود واقف باشند در وجود خود آنها در جوش و خروش بود اين جنبشها يا همگام با امپرسيونيستها بود يا شروع شده بود و يا در حال شكل‌گيري و يا حتي به سرانجا رسيده بود.

در اينجا به اثبات درست بودن يا غلط بودن فرضيه‌ها مي‌پردازيم ما از اين تحقيق نتايج فرضيه‌ها را مشخص مي‌كنيم.

1- يك امپرسيونيسم سبكي است نوري: در اينجا ما به نتايج مورد نظر رسيده‌ايم:

بله:

سبك امپرسيونيسم سبكي است كه وابسته به نور است يعني هنرمندان يك زمان خاص را شروع به نقاشي مي‌كردند و نور خورشيد وقتي به شي مورد نظر مي‌تابيدند آن را به سرعت با همان طيف نوري مي‌كشيد و اگر نور خورشيد بعد از چند دقيقه كم يا زياد مي‌شود دست از كار مي‌كشيدند و بقيه تابلو را خود تكميل مي‌كردند و سبك امپرسونيست بر حسب نور است و تمامي نقاشان آن سبك با نور كار مي‌كرده‌اند و ما به درست بودن فرضيه خود پي مي‌بريم كه سبك امپرسيونيست سبكي است نوري و بر منابع نور است.

2- سبك امپرسونيست سبكي برتر است: در جواب اين فرضيه مي‌توان گفت: خير.

چون سبك‌هاي بيشماري وجود دارند كه از سبك امپرسونيست برتري دارند اگر بخواهيم آن را با سبك‌هاي ديگر مقايسه كنيم ولي اگر آن را با خود كسب مقايسه كنيم بلي سبكي است تازه كه خود هنرمندان آن را خلاقيت بيشمار بوجود آورده‌اند و با گذاشتن تاش بر روي بوم و گذاشتن تكه‌هاي رنگ بوم سبكي تازه ايجاد كرده‌اند و بسيار متنوع و شاد.

3- سبك امپرسيونيست سبكي است با معايب:

بله:

سبك امپرسيونيست از معايب خاصي برخوردار بود نقاشان آن دوره بعد از كمي گذشت زمان رنگ تيره را از پالت خود حذف كرده و از رنگهاي روشن استفاده مي‌كردند و تا وقتي كه نور به منظره مي‌تابيد به نقاشي خود ادامه مي‌دادند همان كه نور كم يا زياد مي‌شد دست از كار كشيده و بقيه كار خود را بدون منظره و در كارگاه خود به انجام مي‌رساندند و در اوايل اين سبك كسي اين روش نقاشي را قبول نداشتند.

خلاصه و نتيجه‌گيري

خلاصه و نتيجه‌گيري كه من از اين تحقيق داشته‌ام اين بوده كه سبك امپرسيونيسم سبكي نو و تازه است اين سبك وابسته به نور بود يعني تا وقتي كه نور خورشيد بتابد موضوع كه نقاش آن را مي‌خواست بكشد مي‌نابيد هنرمند آن را مي‌كشيد و تا وقتي كه نور كمي، كم يا زيادتر مي‌شود دست از كار كشيده و بقيه كار خود را در منازل خود و يا در كارگاههاي خود مي‌كشيد. هنرمندان سبك امپرسيونيسم به نتايجي رسيدند كه رنگهاي تيره را از پالت خود حذف كرده و به جاي رنگ هاي سياه يا خاكستري‌هاي تيره از رنگهاي شادي آخرين و رنگهاي از طزف كماني استفاده كنند. هنرمندان سبك امپرسيونيسم واقع‌گرا بوده و هر چيزي را مي‌ديدند آن را بر روي بوم مي‌آوردند و نقش مي‌كردند بيشتر موضوع‌هاي آنها طبيعت بوده و از كوه‌ها، جويبارها، گل‌ها و آبشارها و يا هنگام تفريح كردن مردم در طبيعت را در بوم مي‌كشيدند. نقاش امپرسيونيس فقط مختص طبقه اشراف نبود بلكه از تمامي مردم عادي نقش‌هايي مي‌كشيد و خلي كم در كارهاي آنها از نقاشي‌هاي اشرافي ديده مي‌شود در كسب امپرسيونيست نقاشان بسيار بزرگي رشد كرده و به كار خود ادامه دادن نقاشاني كه بعد از گذشت سده‌ها و سالهاي بسيار زياد هنوز سبك آنها و نقاشي آنها بر سر زبان‌هاست مانند: سزان، ون‌گوگ، دلكابروا، مانه و .......

مقالات

شناخت هنر 1 و 2

تاريخ امپرسيونيست

نور يا امپرسيونيست

مصاحبه: ميداني، پرسش‌نامه

پرسشنامه:

مقدمه: فاطمه مهاجرزاده

موضوع: تاريخچه امپرسيونيسم

اهداف محقق: هدف اصلي من محقق از اين تحقيق بيان واقعيت‌ها و حقايق اين سبك و بررسي موانع و مشكلات و بيان چگونگي ايجاد اين سبك و پرورش يافتن و ادامه داشتن اين كسب است

a. خواننده محترم تمامي سؤالات ذيل را با بلي و خير پاسخ بگوييد و از هر گونه توضيح خودداري فرماييد

1- آيا سبك امپرسيونيست سبكي قابل انتقال و يادگيري مي‌باشد؟ بليٱ خير ٱ

2- آيا سبك امپرسيونيست سبكي است كه در هنر نقاشي كاربرد داشته باشد؟ بلي ٱ خير ٱ

3- آيا سبك امپرسيونيست سبكي است كه بتوان از آن تقليد كرد؟ بلي ٱ خير ٱ

4- آيا سبك امپرسيونست وابسته به نور بود؟ بلي ٱ خير ٱ

5- آيا سبك امپرسيونيست از لحاظ استادان نقاشي سبكي خوب است؟
بلي ٱ خير ٱ

6- آيا سبك امپرسيونيست سبك ي شناخته شده است؟بلي ٱ خير ٱ

7- آيا سبك امپرسيونيست سبك ي است با رنگهاي شاد؟بلي ٱ خير ٱ

8- آيا سبك امپرسيونيست سبك ي است مختص به اشراف؟بلي ٱ خير ٱ

9- آيا استادان امپرسيونيست از اول كار تا آخر آن با نور سر و كار داشته‌اند؟ بلي ٱ خير ٱ

10- آيا در حال حاضر كسي از سبك امپرسيونيست پيروي مي‌كند؟بلي ٱ خير ٱ

11- آيا سبك امپرسيونيست سبكي قابل درك است؟بلي ٱ خير ٱ

پاورقي

امپرسيونيست: نام يكي از سبكهاي نقاشي در اروپا

ناتورآيسيم: نام يكي از سبكهاي نقاشي قبل از امپرسيونيست

رئاليسم: نام يكي از سبكهاي نقاشي قبل از امپرسيونيست

پيسارو: نام يكي از نقاشان دوره امپرسيونيست‌ها

منه: نام يكي از نقاشان دوره امپرسيونيست‌ها

زوال: نيت شده- زدوده شدن- از بين رفتن- دور شدن- مسايل گشتن خورشيد از ميانه آسمان به سوي مغرب به هنگام ظهور كه آفتاب از بلندي رو به انحاط را ميگذارد

منباين: حدا شده از بياديگر، آنچه با ديگري دوري و تقاوت دارد ضد يكديگر كنتراست لايه‌هاي رنگي كه از تشكيل شدن خاكستري‌هاي رنگها و رنگي به وجود مي‌آيد

فمهايي: لايه‌لايه شدن رنگها روي بوم رنگهاي متفاوت متعدد شبيح به هم

بدل: عوض- خلف- جانشين- هر چه بجاي ديگري واقع شود و نيز همين كريم دسترنت

ابدال جمع در فارسي بدل و بدل بمعني ساختگي گفته مي‌شود مثل جواهر بدلي

عقيم: نازا- استرون- سترون- استاغ- رني كه فرزند نياورد- مردي كه از آن فرزند بوجود نيامد- عقائم جمع- عقماء جمع

پالت: نوعي وسيله براي گذاشتن موقت رنگ بر آن و به نم زدن و رقيق كردن رنگها بر روي آن و بدست آمدن رنگ موردنظر و گذاشتن آن بر روي بوم

تاش: حركت قلم مو با ضربه زياد بر روي بوم

پيوست‌ها منابع و مآخذ

تاريخ اجتماعي هنر (4)، نوشته: آرنوردهوزر

امپرسيونيست‌ها و آشنايي با تاريخچه آن

نويسنده: مارياگودفري بلودن

تاريخ هنر امپرسونيست‌ها: تأليف امين مهاجري

در جستجوي زبان نو، تحليلي از سيد تحول هنر نقاشي در عصر جديد

تأليف روبين پاكباز

امپرسيونيسم (بلون نگاري)

تأليف امين موعيد

تاريخ هنر جهان

تأليف: منصور دوالو

هنر در نگرش جهان

تأليف: محمد وزيري

مركز آموزش عالي علمي كاربردي سوره

(واحد مشهد)

درس: روش تحقيق

عنوان:

تاريخچه امپرسيونيسم

استاد راهنما:

جناب آقاي ياراحمدي

نگارش:

فاطمه مهاجرزاده- سحر ريحاني

تابستان 83

عنوان تحقيق :

تاريخچـه امپرسيونيسـم

استاد گرامي :

سركار خانم صفرزاده

تنظيم كننده :

زهرا پيراسته فرد

تابستان 84

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 30 مرداد 1393 ساعت: 17:13 منتشر شده است
برچسب ها : انقلاب امپرسيونيستي,انقلاب امپرسيونيستي چیست,معنی ر,معنی انقلاب امپرسيونيستي,اصطلاح انقلاب امپرسيونيستي,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

تاريخچه استانداردهاي كيفيت

بازديد: 301

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

( تاريخچه استانداردهاي كيفيت )

استاندارد كيفيت را براي نخستين بار دولت انگلستان ، پس از جنگ جهاني اول به صورت مدون ، ايجاد كرد . پس از آن ( پيش از جنگ جهاني دوم ) وقتي كه شركتهاي كوچك با يكديگر ادغام و شركتها و موسسات بزرگتري را تشكيل دادند ، روش اداره موسسات توليدي به كلي تغيير يافت . تغيير ديگري كه همزمان با جنگ جهاني دوم به وجود آمد ، استفاده كردن از بازرسان در مراحل گوناگون توليد محصولات بود . در چنين وضعيتي بازرسان موظف بودند محصولات توليد شده را بازرسي كنند و چنانچه مرغوبيت لازم را نداشته باشند ، آن را عودت دهند تا پس از انجام گرفتن اصلاحات لازم بار ديگر بازرسي شود . اين چرخه توليد ، بازرسي و اصلاح ، سالها در كارخانه ها باقي ماند . در سالهاي اخير روشهاي جديد ديگري كه به توليد صحيح و دقيق محصولات مي انجامد ، به كار گرفته و جايگزين روشهاي پيشين شده است . توسعه مراكز صنعتي و فن آورانه كه پس از جنگ جهاني دوم آغاز گرديد نيز پيچيده تر شدن روشهاي توليدي و سخت تر شدن تضمين كيفيت را در پي داشت .

نخستين تلاش براي استانداردكردن سيستم كيفيت كه تاثير رشد صنعت و پيچيدگي آن بيشتر بود در ايالات متحد آمريكا بوجود آمد . اين فعاليتهاي استاندارد كردن از وزارت دفاع آمريكا آغاز شد و به ايجاد استاندارد ارتشي 9858 ( )

در سال 1956 كه ويژه مشخصات و شرايط سيستم كيفيت و استاندارد ارتشي 45208 ( MIL-I-4208 ) كه مخصوص سيستم بازرسي است ، منجر شد . اين دو سري استانداردها هنوز در وزارت دفاع و ارتش ايالات متحد آمريكا مورد استفاده قرار دارد .

اين دو رشته استانداردها پايه و اساسي شد براي استانداردهايي كه توسط كشورهاي عضو ناتو به وجود آمد . اين استانداردها به استانداردهاي اي . كيو . اي . پي به شماره هاي 1 ، 4 و 9 شهرت دارند . از اين استانداردها ، استاندارد اي . كيو . اي . پي مربوط به مشخصات سيستم بازرسي است . از اين دو ، نخستين آن به فعاليتهاي توليدي و بازرسي و دومي به بازرسي هاي پيش از حمل مربوط است . با آنكه كشور انگلستان در سازمان ناتو عضويت دارد اين كشور استانداردهاي اي . كيو . اي . پي را نپذيرفت و رشته اي استاندارد مشابه استانداردهاي اي .كيو . اي . پي به وجود آورد . اين استانداردها به استانداردهاي

(( دفاع )) معروف شدند . تنها تفاوت اين استانداردها شرايط طرح دو سيستم كيفيت است .

در سطح صنايع همچنين نياز به وجود رشته اي استانداردهاي قابل اجرا احساس مي شد . نخستين تلاش در جهت برآوردن اين نياز

به ايجاد استانداردهايي در كشور انگلستان انجاميد با نام استاندارهاي بي . اس . 4891 و بي . اس . 5179 . اين استانداردها بيشتر نقش نظامنانه را داشتند تا قرارداد . تا اينكه در سال 1979 استانداردهاي بي . اس . 575 شكل گرفتند كه آخرين نسخه آن در سال 1987 انتشار يافت . همان گونه كه پيشتر هم اشاره شد ، اين استانداردها بر اساس استانداردهاي اي . كيو . اي . پي تدوين شده اند . نخستين نسخه استاندارهاي بي . اس . 575 نه تنها به عنوان قرارداد ميان خريداران و فروشندگان مورد استفاده قرار گرفت ، بلكه سازمانهايي وجود داشتند كه شركتهاي داراي شرايط كافي را گواهي مي كردند ، كاري كه شركتهاي گواهي كننده ايزو و كيو . اس 9000 امروزي انجام مي دهند .

وضعيتي كه در مورد كشور انگلستان مطرح شد كم و بيش در سطح بين المللي وجود داشت . در نتيجه موسسه بين المللي استاندارد به سرپرستي كشور كانادا كميته اي تشكيل داد و به ايجاد رشته اي استاندارد بين المللي اقدام كرد . با توجه به يگانه بودن اين استانداردها ، از واژه ايزو ( ISO ) به معناي استانداردهاي يگانه يا مشابه استفاده مي شود . اين استانداردها كه با كمك و پيشنهاد چندين كشور به وجود آمد ، سرانجام درسال 1987 به ايجاد رشته اي استانداردها انجاميد كه امروزه با عنوان استانداردهاي بين المللي ايزو 9000 شناخته مي شوند . گفتني است كه واژه ايزو مخفف موسسه بين المللي استاندارد نيست . نمودار ارائه شده در زير رشد اين استانداردها را نشان مي دهد .

تاريخچه استاندارد QS-9000

كيفيت خودروها ، هميشه موضوع مهمي در ايالات متحده بوده است . در اوايل سالهاي دهه 1980 ميلادي ، انقلاب كيفيت به صنايع خودروسازي رسيد و سابقه گسترده اي در اين زمينه از طريق اجراي برنامه ها و روشهاي متعدد براي بهبود كيفيت محصولات ، جلب رضايت مشتريان و برقراري روابط سازنده با تامين كنندگان مدنظر قرار گرفت . اين حركت گسترده ، موجب تدوين استانداردها ، خط مشي ها و روشهايي براي اجراي اهداف فوق گرديد . هدف اصلي اين حركت ساختار و سيستم اجرايي بود ، نه كيفيت محصول . از اينرو ، چنين استانداردها و خط مشي هايي در پي هماهنگ كردن و همسو كردن تامين كنندگان با شركتهاي اصلي خوروسازي بودند . البته در اين زمينه تقريبا كارهايي انجام شده بود . تا اينكه شركت ؟ ‌‌‌‌

شركت فورد و شركت جنرال موتورز ( معروف به سه شركت بزرگ خودروسازي ) مذاكرات مشتركي را براي يكسان سازي نيازمندي سيستم هاي كيفيت آغاز نمودند . نتايج اين مذاكرات و مشاورت ها ، موجب تشكيل يك گروه كاري مركب از سه شركت فوق گرديد . در سال 1995 ، اين گروه كاري ، كار تدوين و انتشار تفاسير مجاز از نيازمنديهاي استاندارد QS-9000

را آغاز نمودند . در اين ميان گروه كاري صنايع خودروسازي مسئوليت توضيح و رفع ابهامات از كليه مستنداتي كه گروه فوق الذكر تدوين و منتشر مي نمايند را عهده دار شد . از سوي ديگر گروه كاري صنايع خوردوسازي مسئوليت هماهنگي كليه آموزشهاي مرتبط با QS-9000 را كه در آمريكاي شمالي ارايه مي شود عهده دار است . البته بايد به اين موضوع توجه داشت كه گروه كاري متشكل از سه شركت بزرگ خودروسازي ، نقش مهمي در اين زمينه داشته است .

هدف از تدوين استاندارد QS-9000 ، ايجاد و تدوين نيازمنديهاي خاص صنايع خودروسازي در زمينه سيستم كيفيت است ، كه مي تواند كليه مفاهيم اصلي مرتبط با كيفيت را در فعاليتهاي تامين كنندگان صنايع خودروسازي فراهم آورد . با اينحال ، اشكالات و تفاسير مختلف و برداشتهاي گوناگون از نيازمنديهاي QS-9000 ، موجب شد كه گروه بين المللي صنايع خودروسازي شكل گرفته و بطور رسمي مسايل مربوط به تامين كنندگان صنايع خودرو ، شركتهاي صادركننده گواهينامه و ساير مراجع ذينفع را مورد بررسي و تفسير قرار داده و به سوالات و موضوعات مورد علاقه آنها پاسخ مي دهد .

گروه بين المللي صنايع خودروسازي ، بطور دوره اي و مرتب سوالات و موضوعات مطروحه در زمينه استانداردهاي QS-9000 را تشريح و جزوات مربوط به آنها را تدوين و منتشر مي نمايد .

نتيجه تهيه و تدوين استاندارد QS-9000 ، تدوين يك سيستم كيفيت خاص صنايع خودروسازي است كه برمبناي استاندارد

ISO 9001 تدوين و طراحي شده است . اين استاندارد بعنوان يك سند اجرايي ، قابليت تامين نيازمندي استانداردهاي بين المللي را دارد . اين استاندارد با تامين نيازمندي سه شركت بزرگ خودروسازي ، شايد فراتر از نيازمندي استانداردهاي ISO 9000 يعني جايي كه كيفيت محصول مدنظر است عمل كرده است .

در آگوست 1994 ، نيازمندي هاي نهايي شده استاندارد QS-9000 نه تنها براي شركتهاي خودروسازي ، بلكه براي تامين كنندگان آنها نيز منتشر گرديد .

در جدول شماره ( 1-1 ) ، مقايسه اي از نيازمنديهاي استاندارد ISO 9001 و QS-9000 آمده است .

بخشهاي سه گانه QS-9000

استاندارد QS-9000 به عنوان يك سيستم (‌ يعني سيستم كيفيت ) از سه بخش ( جزء ) زير تشكيل يافته است .

الف ) نيازمنديهاي تدوين شده بر مبناي ISO 9000

ب )‌ نيازمنديهاي خاص بخش خودروسازي

ج ) نيازمنديهاي خاص هر مشتري

ذيلا هر يك از سه بخش فوق تشريح مي گردد :‌

بخش اول : نيازمنديهاي تدوين شده بر مبناي ISO 9000

اين بخش ، بر اساس نيازمنديها و شرايط خاص صنايع خودروسازي و بر مبناي نيازمنديهاي بيستگانه استاندارد ISO 9001 تدوين شده است . بطوريكه عناصر بيستگانه استاندارد ISO 9001 از ديدگاه صنايع خودروسازي بررسي و مجددا بازنويسي شده است . اين كار بعضا موجب تغيير ، اصلاح ، تعديل و يا افزايش نيازمنديهاي عناصر بيستگانه در استاندارد ISO 9001 شده است . اين همه ، افزايش 14 زير بخش و اضافه شدن 59 نيازمندي اصلي به متن اصلي استاندارد ISO 9001 را در پي داشته كه بيشتر آنها نيز با كلمه بايد (‌ shall ) و با هدف افزايش كيفيت محصول ، قابليت استمرار فرآيند ، كنترل هزينه ها ، بهبود مستمر و استفاده بهينه از منابع و حصول اطمينان از توان كمي و كيفي سازندگان / تامين كنندگان صنايع خودروسازي معرفي شده اند .

در اين ميان ، براي برخي از مفاهيم ، اصطلاحات ، روشها و سيستمهاي معرفي شده در اين بخش ( كه بخش اصلي استاندارد

QS-9000 را تشكيل مي دهد ) جزوات تكميلي تهيه شده كه لازم است هنگام مطالعه و تحقيق پيرامون اين استاندارد به آنها نيز مراجعه شود .

در نتيجه ، كار باارزشي كه در QS-9000 انجام شده ، تدوين راهنماهايي (‌ Hanual ) براي هر يك از نگرش هاي معرفي شده در بخش اول است . اين راهنماها ، به اضافه متن نيازمنديهاي QS-9000 ، بالغ بر 56 جلد هستند كه هنگام طراحي سيستم ، حتما بايد به آنها مراجعه شود .

بخش دوم : نيازمنديهاي بخش خودروسازي

اين بخش از نيازمنديها ، فراتر از نيازمنديهاي ISO 9000 ، نيازمندي هاي اضافي تر سيستم هاي تضمين كيفيت خاص صنايع خودروسازي را شامل مي گردد . در حقيقت ، نيازمنديهاي اين بخش ، مجموعه اي از نيازمنديهاي عمومي صنايع خودروسازي است كه تحت سه عنوان كلي زير سازماندهي شده است :

- فرآيند قطعات توليدي

در اين قسمت ، فرآيندهايي كه طي آنها محصولات آماده تحويل به صنايع خودروسازي ، مورد تاييد قرار مي گيرند ، مدنظر هستند براي اين نوع تاييديه ها ، در متن استاندارد ، نظام نامه اي به هميين نام تهيه شده است كه عرشه كنندگان بايست تمامي نيازمنديهاي مندرج در اين نظام نامه را رعايت كرده و تاييد قطعات توليدي را بر مبناي شماره قطعه ، سطح تغييرات مهندسي ، محل ساخت ، پيمانكاران فرعي تامين كننده اوليه و شرايط و مشخصات فرآيند توليد انجام بدهند .

- بهبود مستمر

اين قسمت ، انتظارات و تكنيكهاي بهبود مستمر برنامه هاي مرتبط با كيفيت و بهره وري عرضه كنندگان را شامل مي گردد . ازاينرو ، اين نگرش بايد در كليه بخشهاي سازماني عرضه كننده مورد استفاده قرار گيرد . بطوريكه استمرار و تداوم در بهبود ، بايستي بطور پيوسته تكرار و انجام شود .

- توانمندي هاي ساخت

اين قسمت ، حداقل انتظارات از امكانات توليد ، فرآيندها و تجهيزات را شامل مي گردد ،‌ كه اين خود ، نحوه طرح ريزي كارخانه ، جابجايي ها و حركتها ، تعيين كارايي عمليات و فرآيندهاي موجود ، اتوماسيون متناسب ، عوامل ارگوني و انساني ، بالانس خطوط توليد ، كنترل موجودي انبار و انبارك ها و ارزش افزوده را شامل مي گردد .

بخش سوم : نيازمندي هاي خاص هر مشتري

اين بخش ، مجموعه اي از نيازمنديهاي خاص مرتبط با هر يك از سازندگان خودرو است كه توسط شركتهاي ؟ ، فورد ، جنرال موتورز و سازندگان خودروهاي سنگين باري تدوين و اعلام شده است . شركتهاي ايراني ، براي اين بخش ، بايد با مشتريان خود ( مثل ايران خودرو و سايپا ) تماس گرفته و از نيازمنديهاي خاص هر يك از آنها اطلاع حاصل نمايند .

اعم مستندات مربوط به استاندارد QS-9000 :

يكي از موارد مهم در تدوين استاندارد QS-9000 ، تدوين مجموعه اي از نظام نامه ها و راهنماهاي فني و كامل بوده كه همراه با نظام نامه اصلي ( يعني نيازمنديهاي سيستم كيفيت QS-9000 ) مجموعه اي ؟ جلدي از نظام نامه هاي اين استاندارد ( به اضافه راهنماي مميزي ) را تشكيل مي دهد . به بيان ديگر ،‌ اين استاندارد مجموعه اي است كه 7 جلد دارد و شركتها در طراحي و اجراي سيستم هاي خود براساس اين استاندارد ، مي بايست به راهنماهاي ارائه شده در اين 7 جلد مراجعه كنند . اين هفت جلد راهنما عبارتست از :

مجموعه نظام نامه هاي استاندارد QS-9000

1.Quality System Requirements(QSR)

يا نيازمنديهاي سيستم كيفيت

2.Advanced Product Quality Planning And Control Plan (APQP)

طرح كنترل و طرح ريزي پيشرفته كيفيت محصول

3.Failure Mode And Effects Analysis(FMEA)

تجزيه و تحليل نوع وتاثيرات خطا

4.Production Part Approval Process(PPAP)

فرآيند تاييد قطعات توليدي

5.Measurement Process Analysis(MPA)

تجزيه و تحليل فرآيند اندازه گيري

6.Statistical Process Control(SPC)

فرآيند كنترل آماري

7.Quality Sysrem Assessment(QSA)

ارزيابي سيستم كيفيت

تصوير شماره ( 1-1 ) ساختار نيازمنديهاي سيستم كيفيت QS-9000 را نشان مي دهد .

ISO 9001 همان استاندارد سازمان بين المللي استاندارد است كه متناسب با نياز صنايع خودروسازي دچار تغيير شده است .

- نيازمنديهاي بخش خودروسازي ، بخش دوم استاندارد QS-9000 را تشكيل مي دهد .

- نيازمنديهاي خاص هر مشتري ، بخش سوم استاندارد QS-9000 را تشكيل مي دهد .

- نيازمنديهاي سازماني ، نيازها ، انتظارات و اهداف مورد نظر از سيستم كيفيت شركت است كه مستندات آن تشريح شده است .

دامنه شمول استاندارد QS-9000

در وهله اول ، عرضه كنندگان / تامين كنندگان سطح اول صنايع خودروسازي مي بايست اقدام به اجراي استاندارد QS-9000 بنمايند . در اين رابطه ، تامين كنندگان سطح اول شركتهاي كراسيلر و جنرال موتورز مي بايست تا سال 1997 اقدام به اجراي اين استاندارد مي كردند . در اين ميان شركت فورد تاريخ معيني را براي دريافت گواهينامه QS-9000 مشخص نكرده است .

استاندارد Qs-9000 ، با استفاده از الزامات ISO 9000 و نيز با پوشش الزامات خاص صنايق خودروسازي ، تا حد بسيار زيادي به عملكرد محصول و نيز تكنيكهايي كه رضايت مشتري را تامين مي كنند توجه كرده است . از سوي ديگر اين استاندارد تاكيد زيادي بر بهبود مستمر و ارتباط آن با بهره وري دارد .

مزايا و منافع حاصل از اجراي استاندارد QS-9000 :

شايد بتوان مزاياي زير را به استاندارد QS-9000 نسبت داد :

1-6-1 : مزاياي عمومي :

- برقراري ارتباط مفيد و مستمر كاري بين مشتري و تامين كنندگان

- تعيين و مشخص نمودن قابليت استمرار فرآيند توليد تامين كنندگان / عرضه كنندگان

- برقراري و تكميل چرخه تامين كننده – مشتري – استفاده كننده

- ارتفاع سطح توان كمي و كيفي تامين كنندگان / سازندگان

- افزايش ميزان انعطاف پذيري تامين كنندگان

- ايجاد و توسعه شبكه اي از تامين كنندگان خاص و واجد شرايط

- كاهش هزينه بازرسي / مميزي ها

- ارايه كمكهاي فني و تخصصي به تامين كنندگان

- رفع نواقص مربوط به استانداردهاي ISO 9000 در بخش صنايع خودروسازي

- تامين نيازمنديهاي مشترك مشتري

- رسميت بخشيدن به سيستم هاي تضمين كيفيت شركتها

1-6-2 : مزاياي اختصاصي :

- QS-9000 براي صنايع خودروسازي ، به محض دريافت گواهينامه ISO-9001 يا ISO-9002 است .

- با تامين نيازمنديهاي QS-9000 ، عرضه كننده / تامين كننده مي تواند سيستمي مشابه با سيستم تضمين كيفيت خود را در ساير شركتها ترويج دهد .

- طراحي سيستم تضمين كيفيت در سطح شركت ، پايه و اساسي براي تامين ساير نيازمنديها مانند ارتباطات و نيازمنديهاي ايمني و بهداشتي فراهم مي كند .

- QS-2000 و ISO 9000 هر دو ، استانداردهايي هستند كه به عنوان نقطه شروع براي اجراي ساير سيستمهاي مديريت و تضمين كيفيت مثل مديريت كيفيت جامع مورد استفاده قرار مي گيرند .

1-7) مروري گذرا بر تاريخچه استاندارد QS-9000 و بازنگري هاي اعمال شده بر روي آنها

با انتشار استانداردهاي ISO 9000 در سطح جهان ، صنايع خودروسازي ايالات متحده آمريكا ، اقدام به طراحي سيستم كيفيت خاص خود بر مبناي ساختار استاندردهاي ISO 9000 نمودند . اين سيستم كه هم توان تامين نيازمنديهاي استانداردهاي بين المللي ISO 9000 را دارد و هم مي تواند نيازمنديهاي خاص محصولات شركتها را برآورده ساخته و هماهنگي بين اين دو را بوجود آورد ، تحت عنوان استاندارد QS-9000 شهرت يافته است .

QS-9000 اساسا براي استاندارد نمودن ساختار سيستم هاي كيفيت و روشهاي مميزي در صنايع خودروسازي توسعه يافته است

اين استاندارد در اول سپتامبر 1994 رسميت يافته و ؟ اساسي آن بهبود مستمر است . QS-9000 براي اولين بار در فوريه 1995 مورد بازنگري قرار گرفت . QS-9000 موجب افزايش كيفيت شده و نيازمنديهاي زايد را حذف كرده است كه خود ،

از اين طريق به كاهش هزينه ها كمك كرده است . در اين استاندارد به فعاليتهاي پيشگيرانه براي كاهش اشكالات و نواقص در فرآيند عرضه توجه كافي مبذول شده است .

در اينجا بايد تاكيد كرد كه كيفيت خودروهاي توليدي ، هميشه در ايالات متحده از اهميت زيادي برخوردار بوده است . با اينحال درجه و ميزان تعهد سازندگان خودرو به كيفيت موضوعي است كه هميشه مورد بحث بوده است . در اوايل سال هاي دهه 1980 ، انقلاب كيفيت در صنايع خودروسازي آغاز و سابقه اي در اين زمينه با هدف بهتر شدن ، از طريق تدوين و اجراي برنامه ها و روشهاي مناسب براي بهبود محصولات ، رضايت مشتريان و همكاري با تامين كنندگان / سازندگان آغاز شد .

هدف از تدوين استاندارد Qs-9000 ، تدوين آن دسته از نيازمنديها براي صنايع خودروسازي است كه كليه مفاهيم بنيادين كيفيت ، متكي بر تامين كنندگان / سازندگان را شامل گردد . با اينحال ، وجود اجبار از سوي تامين كنندگان / سازندگان ، شركتهاي صادركننده گواهينامه و ميزان Qs-9000 در اجراي اين استاندارد ،‌موضوع تفسير نيازمنديهاي QS-9000 و چگونگي كاررد ISO 9000 ؟ Qs-9000 را به موضوعي جدي تبديل كرده است . در نتيجه گروه بين المللي صنايع خودروسازي ، جزواتي را بصورت رسمي در زمينه تشريح ، تفسير ، و پاسخگويي به سوالات ، ابهامات و مطالب موردنظر تامين كنندگان / سازندگان ،‌شركتهاي مميزي كيفيت و ساير مراجع ذينفع منتشر نموده است .

اين تفاسير ، مورد تاييد و پذيرش گروه كاري فوق الذكر ، مراجع اعتباردهي گواهنيامه هاي ISO-9000 شركتهاي صادركننده گواهينامه QS-9000 و نمايندگان اصناف و اتحاديه هاي تامين كنندگان / سازندگان قطعات خودرو است .

گروه بين المللي صنايع خودروسازي ، بطور دوره اي اين تفاسير را منتشر و توزيع مي كند كه مي توان آن را از انجمن كنترل كيفيت آمريكا ( ASQC ) خريداري كرد .

با تدوين استاندارد QS-9000 ، در حال حاضر سيستم كيفيت خاص صنايع خودروسازي براساس ساختار استانداردهاي

ISO 9000تدوين و عرضه شده است . اين استاندارد كاربردي است و در ضمن مي تواند نيازمنديهاي استانداردهاي بين المللي را نيز تامين نمايد . QS-9000 ، نيازمنديهاي خاص شركتهاي خودروسازي را تامين كرده و شايد از همه مهمتر وقتي موضوع كيفيت محصول مطرح باشد ،‌ از نيازمنديهاي ISO 9000 نيز فراتر مي رود .

در آگوست 1994 ، نيازمنديهاي QS-9000 نه تنها براي صنايع خودروسازي ، بلكه براي سازندگان / تامين كنندگان انها منتشر و توزيع شد . نتيجه اين اقدام تا حدودي ؟ بود . بطوريكه از يك سو ، برخي Qs-9000 را فقط برنامه اي براي يكسان سازي سيستم هاي كيفيت يافتند و عده اي ديگر از تامين كنندگان / سازندگان اظهار مي كردند كه بين نيازمنديهاي اين استاندارد تضاد و اختلاف وجود دارد . براي برطرف كردن اشكال اول ، و روشن شدن هدف تدوين اين استاندارد ، گروه كاري مسئول تدوين اين استاندارد ، با بازنگري آن در فوريه 1995 ، تلاش كرد تا اثربخشي اين استاندارد را بهبود بخشد .

در اين رابطه نسخه 1994 ، تا ژانويه 1996 كه مهلت تعيين شده براي ابطال آن بود ،‌مورد استفاده قرار گرفت و از آن به بعد نسخه اصلاح شده طي سال 1995 جايگزين گرديده است .

اشكال دوم نيز از طريق سعي در واضح تر شده نيازمنديهاي Qs-9000 برطرف گرديد . نسخه دوم ( يعني 1995 )

QS-9000 حدود 50 تغيير را بصورت زير شامل مي گردد :

- چهار تغيير در به روزسازي متن استاندارد

- چهار تغيير در اعمال اصلاحات لازم بر روي متن استاندارد

- يازده تغيير در افزايش نيازمنديهاي استاندارد

- چهار تغيير در تشريح بيشتر نيازمنديها

- سه تغيير در حذف نيازمنديها

- يك تغيير در اصلاح نيازمنديها

- سيزده تغيير در بازنگري و تغيير نيازمنديها

هدف اصلي بازنگري سال 1995 اين استاندارد‌ ، تشريح هر چه بيشتر نيازمنديهاي استاندارد و اعمال سريع تغييرات بر روي آن بود . با اين حال ، آن دسته از تامين كنندگاني كه براساس نسخه 1994 اين استاندارد مميزي شده و گواهينامه دريافت كرده بودند تا ژانويه 1996 فرصت داشتند كه خود را با نيازمنديهاي نسخه جديد تطبيق بدهند .

FMEA

مقدمه : در عنصر دوم استاندارد QS-9000 يعني سيستم كيفيت ، در قسمت طرح ريزي كيفيت صريحا گفته شده است :

(( يكي از فعاليتهاي سيستم طرح ريزي كيفيت ، آماده سازي و بازنگري FMEA است . FMEA بايد تمامي ويژگيهاي طراحي و توليد محصول را در نظر بگيرد . فعاليتها بايد در جهت توسعخ فرآيند و در راستاي پيشگيري از عيوب باشد ، نه فقط مشخص كردن عيوب )) .

از سوي ديگر FMEA به عنوان يكي از نيازمنديهاي اختصاصي شركت فورد ديده شده است و صريحا گفته شده است :

(( تاثيري كه توسط مهندسين كيفيت و طراحي فورد به امضا رسيده باشد ، الزامي است . تجديد نظر در اين مدارك نياز به تاييديه ايشان دارد . زمانيكه عرضه كننده مسئوليت طراحي را به عهده داشته باشد ، بايد FMEA طراحي را آماده ساخته تا مطابق آنچه ذكر شده است مورد بازنگري قرار گرفته و تاييد شود )) .

با توجه به مقدمه فوق و گسترش روزافزون استانداردهاي مديريتي در شركتها و روزافزون استانداردهاي مديريتي در شركتها و سازمانها ،‌ مي توان دريافت كه پس از استانداردهاي سري ISO 9000 ، استانداردهاي QS-9000 به تدريج توسعه و اشاعه خواهند يافت . FMEA به عنوان يك ؟ در اين استاندارد و در حكم يك روش پيشگيري از عيوب در آينده بيشتر شناخته مي شود و به صورت يك ابزار تضمين كيفيت به كار گرفته خواهند شد .

معني و مفهوم FMEA :

FMEA تكنيكي است تحليلي كه بوسيله آن خطاها و مشكلات بالقوه و علل آنها شناسايي و كنترل مي شوند . FMEA كه به عنوان عملي پيشگيري كننده مطرح است ، از چهار حرف اول كلمات بكار برده شده در عبارت لاتين

Failure Mode And Effects Analysis تشكيل شده است . براي روشن شدن مفهوم اين عبارت ترجمه و معني كلمات آن ذكر مي شود .

Failure : ريشه اين لغت كلمه Fail است و معاني بكاربرده شده براي آن براساس واژه نامه آكسفورد عبارتند از :

(( ناموفق بودن درانجام كاري )) ، به طور كلي منظور از Failure عبارت است از : (( عدم تحقق آنچه از قبل خواسته شده است )) .

Mode : از اين كلمه به معناي روشي كه چيزي يا كاري طبق آن انجام مي شود ، استفاده مي گردد . ديگر معاني آن عبارتند

از : رسم ، سبك ، اسلوب ، طرز ، طريقه ، مد ، وجه و نوع .

Effect : تغيير ايجاد شده به علت انجام يك عمل ، نتيجه ، پيامد ، اثر ، كارموثر و اجرا كردن از ديگر معاني اين كلمه هستند .

Analysis : عبارت است از شكستن چيزي به اجزاي متشكله براي شناسايي يا مطالعه ساختار آن كه به طور عام ، عبارت تجزيه و تحليل به عنوان معني آن به كار گرفته مي شود .

با توجه به آنچه ذكر شد ،‌ ترجمه تحت الفظي FMEA عبارت است از (( تجزيه و تحليل انواع نقص و اثرات آن )) . با توجه به اينكه واژه خطا براي بيان (( عدم تحقق آنچه از قبل خواسته شده )) مناسب است و از سوي ديگر در روش FMEA مفهوم امكان يا پتانسيل خطا نهفته است . مي توان ترجمه مناسب FMEA مفهوم امكان يا پتانسيل خطا نهفته است . مي توان ترجمه مناسب FMEA را (( تجزيه و تحليل امكان بروز خطا و اثرات آن )) بيان كرد .

تاريخچه FMEA

مي توان ادعا كرد كه كليه مهندسين در تجزيه و تحليل ، طراحي و فرآيندهاي ساخت و توليد خود ، همواره به طور ناخودآگاهانه اي به نوعي FMEA را به كار مي برند . ولي معمولا در روش اجراي آن ، مسائل به طور همه جانبه در نظر گرفته نمي شود . و از تشكل و سازماندهي لازم نيز برخوردار نيست و لذا تعهدي براي كسي ايجاد نمي كند . اولين كاربرد رسمي اين تجزيه و تحليل تحت عنوان FMEA در صنايع هوا فضاي ايالات متحده در اواسط دهه 60 مشاهده شده است . اين روش مشخصا براي سفينه آپولوي 11 در ناساي آمريكا استفاده شد . در آن زمان FMEA به عنوان يك نو آوري و ابتكار براي پيشگيري از اشتباهات و خطاهاي جبران ناپذير مطرح گرديد كه وقوع هر يك از آنها باعث خسارات هنگفت و اتلاف سرمايه فوق العاده زياد مي شد .

در دهه 70 روش FMEA براي موسسات اتمي و در سال 1977 براي صنايع خودروسازي به كار گرفته شد . بررسيهاي به عمل آمده در صنايع خودروسازي نشان مي دهد با استفاده از روش FMEA مي توان از وقوع بسياري از خطاها و اشتباهات در طراحي و توليد محصول جلوگيري به عمل آورد .

(( هدف FMEA ))

يكي از تجهيزات و مسئوليتهاي كليه شركتها و سازمانها ، بهبود مستمر كيفيت محصولات و خدمات مربوطه مي باشد . براي نيل به اين تعهدات نيز هر سازماني بايد از روشهاي نظام يافته اي استفاده نمايد كه اولا خطاها ، نواقص و خرابيهايي كه در محصول به صورت نهفته و آشكار وجود دارد شناسايي كند و ثانيا با اتخاذ تدابير صحيح ، درصدد حذف آنها برآيد . اين مهم در قالب روش نظام يافته FMEA تحقق مي يابد .

به طور كلي مي توان FMEA را مجموعه اي از فعاليتهاي نظام يافته اي تلقي كرد كه اهداف زير را دنبال مي كند .

1- شناسايي خطاها ، نواقص و خرابيهايي كه در طراحي محصول يا فرآيند توليد به صورت بالقوه و بالفعل وجود دارند .

2- برآورد اثرات و ارزيابي نتايج حاصل از وقوع هر يك از عوامل فوق

3- شناسايي و انجام اقداماتي كه توسط آن بتوان احتمال وقوع خطاهاي فوق را كاهش داد و در نهايت به صفر رسانيد .

4- شناسايي و انجام اقداماتي كه توسط آن بتوان ميزان شدت و وخامت نتايج حاصله از خطاها را تا حد ممكن كاهش داد .

5- شناسايي و انجام اقداماتي كه توسط آن بتوان قابليت كشف خطا و به عبارت ديگر احتمال آشكار كردن خطا را قبل از رسيدن محصول به مشتري افزايش داد .

6- مستند سازي امور طراحي و فرآيند توليد محصول .

(( ويژگي FMEA ))

يكي از مهمترين ويژگيهاي FMEA مساله شاخص بودن اين روش است . اين خصوصيت به معناي انجام عملي پيشگيرانه قبل از

وقوع حادثه ناگوار معمولا مبالغ هنگفتي صرف برطرف نمودن اشكالات و خرابيهاي به وجود آمده مي شود و چنانچه به هر علت خطايي در مرحله طراحي حادث شده باشد ، ميزان خسارت وارده به حداكثر خواهد رسيد .

براي حصول بيشترين بازده بايد قبل از اينكه عامل خطاي فرآيند وارد محصول شود ، FMEA اجرا شود . به ازاي زمان و هزينه اي كه صرف اجراي كامل و دقيق FMEA مي شود ، اين امكان به وجود مي آيد كه بتوان هرگونه تغيير و اصلاح در طراحي محصول يا فرآيند را به سادگي و با صرف حداقل هزينه اعمال كرد . در واقع FMEA مسائل و مشكلات ناشي از اعمال اين تغييرات را به حداقل مي رساند . FMEA باعث كاهش دوباره كاريها و اقدامات اصلاحي مي شود كه معمولا هر يك مسائل ديگري به دنبال دارد .

به طور كلي مي توان گفت كاربرد FMEA در موارد زير است :

1- وقتي كه سيستم ، طرح محصول ، فرآيند توليد محصول و يا ارائه خدمات جديد مطرح باشد .

2- وقتي كه سيستم ، طرح محصول ، فرآيند توليد محصول و يا ارائه خدمات در حال تغيير باشد .

3- وقتي كه در اجراي سيستم ، طرح محصول ، فرآيند توليد محصول و يا ارائه خدمات مورد مصرف جديدي ايجاد گرديده باشد .

3- وقتي كه لازم باشد در سيستم ، طرح محصول ، فرايندهاي توليد محصول و يا ارائه خدمات بهبود صورت گيرد .

آثار اجراي FMEA :

1- اشاعه تفكر و كار گروهي چند تخصصي

2- رديابي ، شناسايي ، مستند سازي

3- اولويت بندي

4- افزايش سطح پيشگيري و قابليت اعتماد

5- بهينه سازي

6- افزايش توليد

7- كاثش هزينه ها و افزايش سود

8- رضايت بيشتر

(( FMEA در طراحي ))

يكي از مراحل توليد محصول ، مرحله طراحي محصول است . بديهي است كه طراحي محصول مقدم بر فرآيند ساخت و مونتاژ و توليد مي باشد . به دليل ماهيت متفاوت مسائل طراحي و فرآيند ، نوع FMEA در طراحي نيز با FMEA دو فرآيند متفاوت است . از اين رو FMEA در فرايند به طور جداگانه بحث و بررسي خواهد شد .

FMEA در طراحي ، صرفا يك ابزار تجزيه و تحليل براي كليه مهندسين طراح و ساير افراد در طراحي محسوب مي شود . نظر به اينكه در مرحله طراحي ممكن است خطاهاي بالقوه و پنهاني وارد طراحي شود . از اين روش به منظور اطمينان از منظور كردن كليه خطاهاي طراحي استفاده مي شود . هر سيستم ممكن است از چند سيستم فرعي يا اصطلاحا زير سيستم تشكيل شود . نهايتا زير سيستم ها را مي توان متشكل از واحدهاي ساده تري در نظر گرفت كه نام جزء بر آنها اطلاق مي شود . براي بررسي هر سيستمي بايد كليه زيرسيستم ها و اجزاء تشكيل دهنده آنها مورد بررسي و ارزيابي دقيق واقع شود .

در نگرشي عميق و موشكافانه مي توان دريافت كه FMEA چكيده انديشه ها و نتايج افكار مهندسين طراح ، هنگام طراحي سيستم ، زيرسيستم و اجزاي مربوطه مي باشد . روش نظام يافته FMEA ، تفكرات و انديشه هاي مهندسين طراح را همسو نموده و به شيوه معمول آنها در فرآيند طراحي ، ساختار مي دهد و علاوه بر آن روش آنها را مستند مي سازد . FMEA در طراحي از طريق موارد زير فرآيند طراحي را پشتيباني نموده و خطرات ناشي از خطاهاي بالقوه را كاهش مي دهد .

- در ارزيابي شهودي احتياجات طراحي و گزينه هاي مختلف آن مورد استفاده قرار مي گيرد .

- در طراحي اوليه تجهيزات توليد و مونتاژ كمك مي كند .

- هنگام طراحي ، عوامل خطاهاي بالقوه و اثرات ناشي از آن در سيستم و عملكرد محصول با احتمال بيشتري در نظر گرفته مي شود .

- اطلاعات جانبي كه توسط FMEA به دست مي آيند براي آزمايشات مختلف محصول طراحي شده و بهبود طرح ، مفيد و باارزش است .

- FMEA شكل انعطاف پذيري براي توصيه و اجراي اقدامات اصلاحي بوجود مي آورد .

- FMEA مرجعي ايجاد مي كند كه براي تجزيه و تحليل مسائل طراحي ، تغيير و اصلاح طرح و نهايتا طراحي هاي پيشرفته تر در آينده مفيد است .

در FMEA اصطلاح ((مشتري )) تنها به استفاده كننده نهايي اطلاق نمي شود ،‌ اين واژه كليه افراد درگير در فرايند توليد ، مونتاژ و امور پشتيباني را نيز دربرمي گيرد . چنانچه FMEA به طور كامل اجرا شود ، در مورد كليه قطعات جديد ، قطعات جايگزين و قطعاتي كه كاربرد يا شرايط استفاده آن تغيير كرده است ، بايستي FMEA در طراحي مجددا انجام شود .

اجراي FMEA در طراحي :

مسئول طراحي ، مستنداتي را تهيه مي كند كه براي برپايي FMEA قابل استفاده است . فرآيند به اين ترتيب شروع مي شود كه از آنچه انتظار مي رود طرح برآورده سازد و از آنچه مورد انتظار طرح نيست فهرستي تهيه مي شود .

در واقع با اين كار هدف طراحي مشخص مي شود . خواسته ها و احتياجات مشتري كه مي توان آنها را از منابعي نظير ؟

فعاليتهاي كيفيتي جمع آوري نمود ، با الزامات ساخت و توليد بايد يكپارچه شوند . هرچه شناسايي و تعريف مشخصه هاي كيفيتي طرح دقيقتر باشد ، تشخيص خطاي بالقوه براي انجام اقدامات اصلاحي ساده تر مي گردد .

FMEA در طراحي بايد با ترسيم شكل شماتيك سيستم ، زيرسيستم و اجزاي تحت بررسي آغاز شود . در اين شكل جريان اطلاعات ، انرژي ، نيرو ، سيالات و غيره را مي توان نشان داد . هدف از ترسيم اين شكل شناخت داده هاي سيستم ، فرآيند ، عمليات انجام شده و خروجيهاي آن مي باشد . در اين شكل مي توان اجزاي سيستم را نشان داد و ارتباط بين آنها را تشريح

نمود . در نتيجه يك ترتيب منطقي براي تجزيه و تحليل سيستم مورد بررسي به وجود مي آيد .

فرم FMEA در طراحي :

براي تحليل در امر مستندسازي FMEA مي توان از فرمهاي متنوعي استفاده نمود . بسته به نوع FMEA ، نوع محصولات و يا نيازهاي سازمان ، طراحي فرمها متفاوت است .

مي توان بنا به ضرورت ، قسمتهايي را به اين فرم اضافه و يا از آن حذف نمود . با اين وجود بايد توجه داشت كه وجود بعضي از قسمتها در كليه فرمها ضروري است . كليه قسمتهاي فرم با شماره هايي مشخص شده است كه به همان ترتيب توضيح داده

مي شود .

1) مشخصات عمومي فرم :

1) شماره FMEA كه براي ثبت شماره سريال و رديابي فرمها به كار مي رود .

2) نام ، شماره تلفن و محل كار مسئول تهيه FMEA در اين قسمت نوشته مي شود .

3) تاريخي كه اولين بار FMEA انجام مي شود و تاريخ آخرين بازنگري ، در اين قسمت وارد مي شود .

4) با علامت سطح مورد بررسي مشخص مي شود و نام سيستم ، زيرسيستم و جزء مورد بررسي در قسمت مربوطه وارد

مي گردد .

5) سال توليد ، مدل محصول و نام خط توليد مربوطه در اين قسمت نوشته مي شود .

6) نام دپارتمان و گروه اجرايي FMEA در اين قسمت نوشته مي شود .

7) تاريخ مقرر انجام FMEA در اين قسمت وارد مي شود كه نبايد از تاريخ ارسال طراحي براي توليد محصول فراتر باشد .

8) نام افراد تشكيل دهنده گروه و بخشهاي سازماني مربوطه كه صلاحيت شناسايي و اجراي وظايف را دارند ، در اين قسمت نوشته مي شود .

2- مشخصات محتواي فرم :

1) نام و وظيفه و يا ماموريت عنصر :

در اين ستون نام و كد عنصر مورد بررسي وارد مي شود . در نوشتن نام بايد از واژه فني استفاده نمود . قبل از نهايي شدن نقشه ها براي توليد مي توان از كد و ارقام آزمايشي استفاده كرد .

وظيفه يا ماموريت عنصر تحت بررسي بايد حتي المقدور خلاصه نوشته شود . اطلاعاتي در مورد شرايط محيطي كاركرد عنصر مثل محدوده هاي كاري ، فشار و رطوبت لازم نيز در صورت نياز نوشته مي شود . چنانچه بيش از يك وظيفه داشته باشد كليه وظايف جداگانه فهرست مي شوند .

2) عامل خطا :

عامل خطا بالقوه يا پنهان را مي توان حالتي درنظر گرفت كه در آن امكان دارد عنصر يا سيستم تحت مطالعه به نوعي نتواند اهداف را تامين كند . چنين عامل خطايي مي تواند علت خطاهاي ديگري در سطوح بالاتر ( زيرسيستم يا سيستم ) باشد و يا خود به خاطر عوامل خطاي ديگري در سطوح پائين تر به وجود آمده باشد .

براي عنصر تحت بررسي كليه عوامل خطاي بالقوه در اين ستون ثبت مي شوند . بايد توجه داشت كه فرض بر اين است كه خطا امكان پذير است ولي وقوع آن الزامي نيست . براي شروع مي توان از سوابق خطاها و اشتباهات گذشته و گزارش هاي مربوطه استفاده كرد . با اظهارنظر افراد متخصص و اصطلاحا توفان مغزي مي توان بسياري از خطاهاي ممكن را شناسايي نمود .

ذكر اين نكته ضروري است كه خطاهاي بالقوه اي كه صرفا در شرايط محيطي خاص (‌ مانند گرما ‌، سرما ، خشكي ، گردوخاك و غيره ) رخ مي دهند يا در شرايط استفاده خاصي ( در مورد اتومبيل مثلا در سرعت بيش از حد متوسط ، جاده هاي ناهموار ، خيابانهاي شهري و غيره ) بروز مي كنند ، بايد درنظر گرفته شود . بعضي از انواع حالتهاي خطا عبارتند از :

از شكل افتادن ، شكافتن ، شل شدن ، چسبندگي ، اتصال كوتاه مدار الكتريكي ، اكسيداسيون ، شكستن .

بايد توجه كرد كه براي بيان موارد فوق بايد از واژه هاي فني استفاده كرد و از بكاربردن علامت يا نشانه خودداري نمود .

3) اثرات خطا :

اثرات خطا بايد برحسب اثرات آن بر وظيفه و ماموريت عنصر موردنظر ، مطابق آنچه مشتري احساس مي كند ، بيان شود . به عبارت ديگر اثرات خطا بايد به صورت آنچه مشتري ممكن است متوجه شود يا با آن برخورد نمايد تشريح گردد . نيز بايد توجه كرد كه منظور ار مشتري هم استفاده كننده داخلي و هم استفاده كننده نهايي است .

چنانچه ماموريت يا وظيفه عنصري ، شرايط ايمني را دچار تهديد كند يا با مقررات و قوانين اجتماعي انطباق نداشته باشد بايد موارد مربوطه دقيقا بيان شوند .

اثرات همواره بايد براساس جزء ، زيرسيستم يا سيستم مشخصي بيان شوند و لازم است دقت شود كه بين اين مراحل رابطه سلسله مراتبي حكمفرما است . مثلا ممكن است قطعه شكسته اي باعث شود مجموعه مربوطه ارتعاش پيدا كند و در نهايت موجب گردد كه كل سيستم مربوطه به صورت تناوبي و منقطع كار نمايد . چنانچه كار سيستمي منقطع و متناوب باشد باعث كاهش كارآيي شده و در نهايت به نارضايتي مشتري منجر مي گردد .

در واقع هدف اصلي پيش بيني اثرات خطا با توجه به دانش و مهارت گروه تجزيه و تحليل مي باشد .

شدت خطا :

شدت عبارت است از معياري براي جدي و حاد بودن اثرات خطا . اثرات خطا مي تواند بر جزء بعدي يا سطوح بالاتر مانند مجموعه يا كل سيستم و در نهايت بر مشتري تاثير بگذارد . شدت يا وخامت را تنها در مورد اثرات خطا مي توان به كار برد ، براي كمي كردن مقدار شدت مي توان هرگونه سيستمي را به شرطي كه گروه FMEA توافق داشته باشند ، به كار برد . جدول پيشنهادي در جدول زير داده شده است .

ذكر اين نكته ضروري است كه تنها با تغيير در طراحي است كه مي توان رتبه شدت را كاهش داد .

4) طبقه بندي خطا :

از اين ستون براي طبقه بندي مشخصه هاي خاصي از اجزا يا مجموعه و سيستم كه احيانا به كنترل هاي فرآيند خاصي نياز دارند ، استفاده مي شود . مي توان از عباراتي نظير بحراني ، كليدي ، اصلي و مهم براي طبقه بندي استفاده كرد . ذكر اين نكته ضروري است كه هر عنصري كه به كنترل فرآيند خاص نياز داشته باشد ، توسط حرفي يا علامتي در ستون مربوطه فرم FMEA وارد شود و در ستون اقدامات اصلاحي توصيه شده و به آن اشاره گردد .

5) علت خطا :

علتهاي بالقوه يا پنهان كه نشانه اي از ضعف در طراحي هستند منشاء به وجود آمدن خطا مي باشند . براي پي بردن به علتهاي اصلي خطا بايستي از نظريات و انديشه هاي صاحبان تجربه و تخصص كمك گرفته شود . تا حد امكان بايستي از علتهاي ممكن يك ليست دقيق و كامل تهيه شود تا بتوان براي آنها چاره اي انديشيد . مواردي از علتها را مي توان به صورت زير بيان نمود :

- تشخيص نادرست جنس مواد اوليه

- جامع و كافي نبودن روشهاي نگهداري و تعميرات

- درنظر گرفتن عمر كم و ناكافي براي محصول در مراحل طراحي

- قرار گرفتن تحت فشار بيش از حد

- به كارگيري الگوريتم غلط

- كافي نبودن ميزان روغنكاري

بعضي ديگر از علل خطا كه به مكانيزم هاي خطا معروف هستند به شرح زير مي باشند :

- نقطه تسليم پائين - خزش

- خستگي - فرسودگي

- ناپايداري مواد - خوردگي

از اين جهت علل فوق به مكانيزم معروف هستند كه از طبيعت ذاتي و خاصيت مولكولي مواد به كاررفته ناشي مي شوند .

6) نرخ وقوع خطا

در واقع با مشخص كردن پارامتر نرخ وقوع ، احتمال علتهاي بالقوه خطا مشخص شود . با حذف يا كنترل تعدادي از علتها يا مكانيزم ها مي توان احتمال وقوع خطا را كاهش داد . شدت را مانند احتمال وقوع مي توان برحسب ارقامي از 1 تا 10 رتبه بندي نمود . براي برآورد رتبه احتمال وقوع خطا مي توان موارد زير را درنظر گرفت :

- در رابطه با اجزاي يا مجموعه هاي مشابه چه مدارك و سوابق تجربي اي وجود دارد ؟

- آيا جزء موردنظر با جزء واقع در سطح مرتبه قبلي ، مشابه است ؟

- درجه اهميت از جزء يا زير سيستم به سطح مرتبه قبلي چطور تغيير مي كند ؟

- آيا جزء موردنظر كاملا جديد است ؟

- آيا تنها كاربرد جزء موردنظر تغيير كرده است ؟

- شرايط محيطي كاركرد چه تغييري كرده است ؟

- آيا براي تعيين احتمال وقوع از يك روش مهندسي استفاده شده است ؟

براي اطمينان از ثبات سيستم بايد از معيار رتبه بندي كاملا سازگار با سيستم استفاده شود .

7) (( كنترل طراحي ))

كليه فعاليتهايي كه توسط آنها مي توان به كفايت طراحي در برابر خطا ، مكانيزم ها و علل مربوطه اطمينان حاصل نمود بايد ثبت شوند . از جمله اين امور مي توان به فعاليتهايي در رابطه با تصديق اعتبار طراحي اشاره نمود .

تصديق ، تحقيق صحت و اعتبار طراحي در واقع به مجموعه برنامه هايي اطلاق مي شود كه هدف آن اطمينان از اين امر است كه طراحي انجام شده مطابق نيازهاي از پيش تعيين شده مي باشد .

كنترل هاي طراحي جاري يا موجود عبارت است از كنترلهايي كه درمورد طرح مذكور يا طرح هاي مشابه مورد استفاده قرار گرفته اند . مثلا در مورد اتومبيل مي توان به كنترل تست سرعت اشاره كرد . مرور طراحي ها ، مطالعات رياضي و

امكان پذيريهاي فني نيز از جمله كنترل هاي طراحي مي باشند . آزمايش نمونه محصول نيز جزء كنترل طراحي به شمار مي آيد .

به سه نوع كنترل طراحي مي توان اشاره نمود :

1) پيشگيري از وقوع علت خطا و كاهش احتمال وقوع آن .

2) كشف و آشكار كردن علت خطا و انجام اقدام اصلاحي

3) رديابي و آشكار كردن خطا

روش ارجح استفاده از كنترلهاي طراحي به ترتيب فوق مي باشد .

8) قابليت كشف خطا :

قابليت كشف خطا در واقع معيار توانايي كنترلهاي طراحي نوع دو يا سه براي آشكار كردن خطاي بالقوه و علت آن قبل از نهايي شدن طرح جهت ارسال براي توليد مي باشد . براي رتبه بندي معيار قابليت كشف خطا مي توان از ارقام 1 تا 10 مطابق جدول

( )‌ استفاده نمود .

ذكر اين نكته ضروري است كه براي كاهش ميزان رتبه بايد نحوه كنترلهاي طراحي برنامه ريزي شده نظير انجام اقدامات پيشگيري از وقوع خطا يا روشهاي تحقيق و تصديق اعتبار طراحي بهبود داده شود .

مجددا يادآوري مي شود كه افراد گروه FMEA بايد درمورد معيار رتبه بندي توافق داشته باشند .

10 ) عدد الويت ريسك :

اين عدد در واقع ميزان ريسك پذيري يا درجه ريسك عوامل خطاي بالقوه را نشان مي دهد . عدد RPN از حاصلضرب رتبه سه پارامتر شدت اثر خطا ، احتمال وقوع خطا و قابليت كشف خطا به دست مي آيد :

S : شدت اثر خطا

O : احتمال وقوع خطا

D : قابليت كشف خطا

عدد RPN ميزان ريسك طراحي را مشخص مي كند . براي تمامي عوامل خطا ، RPN ها را محاسبه مي شوند و با توجه به تفاوت هر كدام ، نوعي سيستم اولويتي براي خطاها به وجود خواهد آمد . براساس آنچه كه توضيح داده شد عدد RPN بين عدد 1 تا 1000 مي تواند نوسان كند . هر چه اين عدد بزرگتر باشد نشان دهنده اين است كه ميزان ريسك طراحي بيشتر

است .

تيم طراحي بايد با انجام اقدامات اصلاحي درصدد كاهش اين عدد برآيد . يك اصل كلي نيز در اين رابطه وجود دارد كه صرفنظر از مقدار RPN ، وقتي رتبه شدت اثر خطايي ، زياد باشد بايد نسبت به آن توجه و دقت خاصي به عمل آورد .

11 )‌ اقدامات اصلاحي توصيه شده

بعد از اينكه ميزان ريسك عوامل خطا برحسب عدد RPN مشخص شد بايد اقدامات اصلاحي را طبق اولويت بر روي خطاهايي اعمال نمود كه بيشترين مقدار RPN را دارا هستند . هدف از اين اقدامات ، كاهش يكي از موارد شدت خطا ، احتمال وقوع و قابليت كشف خطا يا كاهش كليه آنها است .

هر فعاليتي در جهت بهبود تصديق اعتبار طراحي ، منجر به كاهش رتبه قابليت كشف مي شود . تنها با حذف يا كنترل علت و مكانيزم هاي خطا مي توان احتمال وقوع خطا را كاهش داد و آخر اينكه تنها با مرور و تجديدنظر اساسي طرح است كه ميزان شدت خطا كاهش پيدا مي كند . برخي از اقدامات توصيه شده به قرار زير است :

- طراحي آزمايشها

(‌ به ويژه وقتي كه چند علت در به وجود آمدن خطا با هم تعامل داشته باشند ) يادآوري مي شود كه طراحي آزمايشها يكي از فنون آماري است كه با حداقل آزمايش ، عواملي را كه بر ميانگين يا واريانس مشخصه اثر مي گذارند ، تعيين مي كند .

- تست پلان تجديدنظر شده

- تجديدنظر در طراحي

- تجديدنظر در مشخصه هاي مواد اوليه

چنانچه هيچ اقدام اصلاحي توصيه نشده باشد ، كلمه (( هيچ )) در ستون فرم مربوطه ذكر مي شود .

12 ) مسئوليت و تاريخ نهايي اقدام :

بعد از اينكه نوع اقدام اصلاحي مشخص گرديد فردي يا بخشي بايد مسئوليت اجراي آن را به عهده بگيرد .

نام فرد مربوطه و حداكثر زماني كه بايد اقدام لازم انجام شود در قسمت مربوطه ثبت گردد .

13 ) اقدامات انجام شده :

توضيح مختصري از اقدام انجام شده به همراه تاريخ اقدام در قسمت مربوطه ذكر مي شود .

14 ) RPN حاصله

بعد از تعريف و شناسايي اقدام اصلاحي مجددا بايد رتبه حاصله از شدت خطا ، احتمال وقوع خطا و قابليت كشف خطا برآورد و RPN حاصله محاسبه و ثبت گردد . چنانچه هيچ اقدامي صورت نگيرد ، ستونهاي مربوطه خالي مي مانند و چنانچه اقدامي صورت گيرد بايد قدمهاي 11 تا 14 مجددا تكرار شوند .

به عنوان نكته آخر مسوول اجراي FMEA كه به عنوان هماهنگ كننده گروه معرفي شده نسبت به شناسايي و تعريف كامل كليه اقدامات اصلاحي و نسبت به شناسايي و تعريف كامل كليه اقدامات اصلاحي و نسبت به اجراي حتمي آنها مسئوليت دارد . FMEA ، همانطور كه اشاره شد ، سند پويا و ارزنده اي است كه همواره آخرين و تازه ترين سطح طراحي را منعكس مي نمايد . براي اطمينان از درنظر گرفته شدن كليه موارد لازم و انجام اقدامات اصلاحي مي توان از روشهاي زير استفاده نمود :‌

- بررسي اينكه كليه احتياجات و خواسته هاي طراحي تحقق يافته است .

- بازنگري نقشه هاي طراحي مهندسي و بازنگري در مشخصه هاي طراحي

- اطمينان از انطباق طراحي با مستندات ساخت و توليد

- مرور و بررسي FMEA فرآيند كنترل طراحي ها

معرفي PFMEA

تعريف :

هدف از PFMEA حذف ، كاهش و يا كنترل خرابيهايي است كه احتمال مي رود در حين اجراي فرآيند به وقوع بپيوندد .

فرض ها :

در PFMEA فرض مي شود كه محصول آنطوري كه طراحي شده ، مقاصد طراحي را برآورده خواهد ساخت و يا به عبارتي ديگر طراحي محصول صحيح يا كامل است .

PFMEA متكي به تغييرات طراحي محصول جهت رفع ضعفهاي موجود در فرآيند ساخت نمي باشد و فقط خرابيهاي بالقوه يك حوزه خاص ، آيتم مشخص شده ، مورد توجه قرار مي گيرد ، و فرض مي شود مواد و يا قطعات ورودي سالم مي باشند .

نتايج :‌

1) حالات خرابي بالقوه كه به محصول مرتبط مي باشند ، شناسايي مي شوند .

2) آثار ناشي از خرابيهاي بالقوه نزد مشتري ، ارزيابي مي شوند .

3) علل بالقوه خرابي فرآيند شناسايي شده و لذا متغيرهايي از فرآيند كه بايد جهت حذف / كاهش وقوع ، يا شناسايي شرايط خرابي كنترل شوند ، مشخص مي گردند .

چند نكته :‌

1) مقادير پارامترهاي طراحي محصول در قياس با قرآيند برنامه ريزي شده مورد توجه قرار مي گيرند تا اطمينان حاصل شود كه محصول ، نيازها و انتظارات مشتري را برآورده مي سازد .

2) تهيه PFMEA بايد با يك فلوچارت مراحل كلي فرآيند آغاز شود ، اين فلوچارت مشخصه هاي محصول / فرآيند مربوط به هر عمليات را مشخص مي كند .

3) در صورت موجود نبودن PFMEA همان محصول ، حالات خرابي بالقوه شناسايي شده آن بايد مورد توجه قرار گرفته و در PFMEA لحاظ شود .

4) تجزيه و تحليل عوامل شكست در فرآيندهاي توليد ، در دوره طرح و توسعه محصول و قبل از شروع توليد توسط خطوط توليدي بايد انجام پذيرد .

5) تجزيه و تحليل عوامل شكست در فرآيند ، با انجام يافتن چند مرحله خاص شامل بررسي اپراتور ، دستگاه و تجهيزات ، روش انجام دادن كار ، مواد ، اندازه گيري و شرايط محيطي به مرحله اجرا درمي آيد .

هركدام از اين موارد ، بخشهاي خاص خود را دارند كه ممكن است بصورت انفرادي ، جفتي و يا فعل و انفعالي در بوجود آوردن شكستهاي بالقوه عمل كنند .

6) يكي از مداركي كه در انجام PFMEA مورد استفاده قرار مي گيرد ، DFMEA است كه بايد قبلا تهيه شده باشد .

7) در اغلب موارد ارزيابي و آناليز در طول زماني و به تدريج انجام مي پذيرد . لذا PFMEA سند زنده اي است كه بايد بصورت مستمر مرور شود .

8) PFMEA بايد كاملا براساس احتياجات ، خواسته ها و انتظارات مشتري انجام شود .

9) اطلاعتي كه مي تواند به عنوان داده هاي ورودي به PFMEA باشد :

خواسته ها / احتياجات / انتظارات مشتري ، ضوابط و مقررات دولتي ، اصول فني داخلي ، DFMEA ، استانداردهاي صنعتي ،‌ قوانين قضايي در ارتباط با كيفيت كالا .

فرم :

مراحل :

1) شماره FMEA :

2) آيتم : نام فرآيند موردنظر كه آناليز براي آن انجام مي پذيرد ، مي توان از شماره يا كد نيز استفاده كرد . اغلب نام محصول نيز مشخص مي شود .

3) مسئول فرآيند : فرد ، واحد ، شركت مسئول اجرايي فرآيند .

4) تهيه شده بوسيله : نام و شماره تلفن مسئول تهيه FMEA سرپرست گروه كاري .

5) سال و مدل خورو

6) تاريخ كليدي : تاريخي كه تا آن زمان FMEA بايد تهيه شده باشد .

7) تاريخ FMEA اصلي ، بازنگري ،‌ تاريخ اولين باري كه PFMEA تهيه شده و آخرين باري كه تغيير يافته

8) اعضاي تيم :‌ اسامي افراد كاري تهيه PFMEA و بخش هاي مسئول

(( قسمت اول شامل اطلاعاتي كلي درباره PFMEA موردنظر است و در قسمت دوم و اصلي فرم ، اطلاعات اصلي شامل نتايج آناليز درج مي گردد .

9)‌ عملكرد فرآيند ، نيازمنديها : شرح مختصري از فرآيند يا عملياتي كه دردست آناليز است ، هدف و مقصود فرآيند يا عمليات تحت بررسي مشخص مي شود .

تمامي عملكردها ، وظايف ، نيازمنديهاي فرآيند به تفكيك با بياني ساده و واضح و با لحاظ كردن خواسته هاي مشتري ليست مي شوند .

10 ) حالات خرابي بالقوه : براي هريك از وظايف درج شده در ستون 9 فرم ، شكست هاي بالقوه آن بايد كاملا مشخص

شود . ممكن است بيش از يك شكست براي هر يك از وظايف وجود داشته باشد . براي شناسايي خرابيهاي بالقوه بايد بصورت منفي نسبت به وظايف تعيين شده فكر كرد .

مثلا :

- تحت چه شرايطي ممكن است فرآيند / قطعه ، مشخصات / وظايف تعيين شده را دارا نباشد .

- بجز مشخصات مهندسي ، مشتري ممكن است كه از چه چيزي ناراحت شود .

- چرا قطعه بعد از انجام يافتن يك مرحله مشخص پذيرفتني نباشد .

- چگونه و يا چرا قطعه مي تواند با مشخصات فني تعيين شده مطابق نباشد .

روش ديگري كه مي تواند جهت شناسايي خرابيهاي بالقوه استفاده شود ، مرور مدارك فرآيندهاي مشابه ، مرور مدارك شكايات مشتري ، مدارك مربوط به ضمانت محصول ، سوابق كيفي ، مدارك DFMEA و ديگر اسناد موجود است .

خرابيهاي بالقوه مي توانند مواردي باشند مثل : بازنشدن ، نشت كردن ، پاره شدن ، شكسته شدن ، كوچك بودن ، بزرگ بودن ، پليسه داشتن ، خم شدن ، تغيير شكل دادن .

11 ) آثار حالات خرابي بالقوه : منظور ، اثر حالت خرابي موردنظر بر عملكرد / وظايف / نيازمنديها است . آثار خرابي برحسب آنچه مشتري توجه يا تجربه مي كند ، تشريح مي شود .

اثر خرابي ممكن است متوجه محصول ، فرآيند / عمليات بعدي ، مشتري و يا قوانين دولتي و مقررات ايمني گردد .

براي مصرف كننده ، آثار بايد برحسب عملكرد محصول / سيستم بيان شود .

مثل : كارنكردن ، تنظيم نشدن ، صداكردن ، پايدارنبودن ، ضاهر نامناسب داشتن .

براي شناسايي آثار يك خرابي بالقوه مي توان سوالات ذيل را مطرح نمود :

- اثر اين خرابي براي مشتري چيست .

- نتيجه اين خرابي براي مشتري چه خواهد بود .

و يا اسناد ذيل را بررسي كرد :‌ مدارك فرآيندهاي مشابه ، شكايات مشتري ، مدارك ارائه خدمات پس از فروش ، مدارك مربوط به ضمانت كالا ، سوابق كيفي ، مدارك DFMEA و ديگر اسناد موجود .

براي عمليات بعدي ، آثار مي تواند برحسب عملكرد فرآيند بيان شود .

مثل : مونتاژ نشدن ، وصل نشدن ، آسيب زدن به دستگاه ،‌ مخاطره جاني

12 ) شدت :

شدت برآوردي از ميزان جدي بودن تاثير حالت خرابي بالقوه برمشتري است . انواع آثار خرابي در جدولي در ده گروه ، برحسب شدت اثر نامطلوب دسته بندي مي شوند و به ترتيب نمره هاي 1 تا 10 به دسته ها اختصاص داده مي شود .

13 ) طبقه :

براي طبقه بندي مشخصه هاي خاص محصول يا فرآيند مانند بحراني ، مهم ، ايمني و مقررات جهت توجه بيشتر مورد استفاده قرار گيرد ، هنگامي استفاده مي شود كه تامين شرايط ايمني ، دولتي و يا ويژگيهاي خاص محصول / فرآيند مورد نياز مشتري در ميان باشد .

در ستون طبقه فرم ، متناسب با هر يك از عملكردها / وظايف / نيازمنديهاي فرآيند كه قبلا و يا در PFMEA ويژه تشخيص داده شده كد / سمبل درج مي گردد .

14 ) علل خرابيهاي بالقوه :‌

عواملي مي باشند كه موجب وقوع خرابي مذكور مي شوند .

تكنيكهاي شناسايي علل خرابي :‌ روش همفكري ، نمودار درختي عيوب ، آناليز علت و معلول ، نمودار درجه وابستگي طرح سوال چرا بصورت متوالي ، يك روش ريشه يابي علل وقوع خرابي است .

15 ) وقوع :

برآوردي از ميزان احتمال وقوع ، براي هريك از علل خرابي مندرج در ستون چهارده فرم است .

براي تعيين نمره وقوع هر علت ، از جدول خاصي استفاده مي شود كه در آن با دسته بندي انواع احتمال وقوع در ده گروه ، برحسب احتمال وقوع / رخداد ، به دسته ها به ترتيب نمره هاي يك تا ده اختصاص داده مي شود .

16 ) كنترل فرايند جاري :

كنترلهايي كه در حد امكان ار وقوع حالت خرابي پيشگيري مي كنند و يا در صورت وقوع حالت خرابي آن را شناسايي

مي كنند .

در حالت كلي سه نوع كنترل وجود دارد كه بايد مورد توجه قرار گيرند :

1 ) كنترل هايي كه از وقوع حالت / آثار خرابي پيشگيري مي كند و يا نرخ وقوع آنرا كاهش مي دهد .

2 ) كنترل هايي كه علل خرابي را تشخيص داده و زمينه اتخاذ اقدامات اصلاحي را فراهم مي كند .

3 ) آنهايي كه حالت خرابي را شناسايي مي كند .

همواره كنترل هاي نوع اول بر دوم و دوم بر سوم ترجيح دارند .

در اين قسمت براي هر يك از علل / حالت خرابي بالقوه ، كليه كنترل هاي موجود فرآيند كه بر شناسايي علل / حالت خرابي موثر مي باشند ، به تفكيك درج مي گردند .

17 ) شناسايي :

برآوردي از مقدار توانايي مجموعه روشهاي كنترل فرايند براي شناسايي علل / حالت خرابي بالقوه قبل از انتقال به / شناسايي توسط مشتري است .

براي تعيين نمره شناسايي يك مجموعه ، روشهاي كنترل فرايند ، از جدولي استفاده مي شود كه در آن با دسته بندي انواع احتمال شناسايي در ده گروه ، برحسب احتمال شناسايي علل ، حالت خرابي ، به دسته ها به ترتيب نمره هاي يك تا ده اختصاص داده شده است .

براي هر يك از مجموعه روشهاي كنترل فرآيند مندرج در ستون شانزده قابليت علل / حالت خرابي آن مشخص شده و نمره شناسايي متناظر با آن از جدول ارزيابي شناسايي تعيين و ثبت مي گردد .

18 ) نمره اولويت ريسك RPN :

اين عدد بايد برمبناي اولويت بندي حالات خرابي باشد .

RPN مي تواند رقمي بين 1 تا 1000 باشد .

هدف از آناليز حالات خرابي بالقوه ، كاهش ارقام RPN است . راه مشخص كاهش RPN كاهش نمره شدت ، وقوع و شناسايي مربوطه است .

19 ) اقدامات پيشنهادي :

انجام دادن فعاليتهايي كه منجر به حذف و يا كاهش خرابيهاي بالقوه مي شود .

هدف :‌ كاهش رتبه وقوع ، شدت يا شناسايي

بدون اتخاذ اقدامات اصلاحي موثر و مثبت ، يك PFMEA خوب تهيه شده ارزش كمي خواهد داشت .

- براي كاهش احتمال وقوع ، تجديدنظر در فرآيند / طراحي لازم است .

- براي كاهش رتبه شدت ، تجديدنظر در طراحي / فرآيند الزامي است .

- براي كاهش رتبه شناسايي ، با تغيير سيستم مي توان احتمال تشخيص را افزايش داد . افزايش كنترل ها يك اقدام اصلاحي اساسي نيست و فقط به عنوان يك راه حل كوتاه مدت مي بايست استفاده گردد . در اين قسمت اقدامات پيشنهادي جهت حذف / كاهش / كنترل علل / خرابي هاي بالقوه به ترتيب براي هر RPN ، ثبت مي گردد .

20 ) مسئوليت و تاريخ تكميل :

براي هر يك از اقدامات پيشنهادي مندرج در ستون نوزده ، نام شخص / سازمان مسئول اجراي اقدام مذكور و تاريخ تكميل اجراء درج گردد .

21 ) اقدامات انجام شده :

توضيح مختصري از اقدامات انجام شده و تايخ موثر واقع شدن .

22 ) RPN حاصله :

پس از انجام اقدامات مندرج در ستون 21 ، نمره هاي شدت ، وقوع ، شناسايي تعيين شده قبلي مورد ارزيابي مجدد قرار مي گيرد . و پس از محاسبه RPN حاصله ، نتايج در ستونهاي مربوطه درج مي شود . اگر براي مواردي هيچ اقدام اصلاحي اتخاذ نشده ، ستون RPN حاصله خالي گذاشته مي شود .

چند نكته :

1 )‌ در حالت كلي :

- براي يك آيتم چندين وظيفه / نيازمندي مي تواند وجود داشته باشد .

- براي يك نيازمندي / وظيفه چندين حالت خرابي بالقوه مي تواند وجود داشته باشد .

- يك خرابي بالقوه مي تواند داراي چندين اثر باشد .

- علتهاي مختلفي مي تواند موجب يك خرابي شود .

- چندين روش كنترل / شناسايي براي يك حالت خرابي مي تواند وجود داشته باشد .

- براي هر خرابي ، فقط يك نمره شدت وجود دارد .

- براي يك علت ، فقط يك نمره وقوع وجود دارد .

- براي مجموعه روشهاي كنترل / شناسايي يك علت / خرابي ، فقط يك نمره شناسايي وجود دارد .

- ممكن است هيچ روش كنترل / شناسايي براي يك علت / خرابي وجود نداشته باشد .

- ممكن است روشهاي كنترل / شناسايي موجود فقط قادر به شناسايي حالت خرابي و نه علت خرابي باشد .

- ممكن است علل يك خرابي شناسايي نشده و يا مورد توجه نباشند .

- چنانچه در مواردي ميزان شدت – وقوع و شناسايي قابل تعريف نباشند با حساسيت برخورد شده و رتبه ها به هركدام از موارد ياد شده داده مي شود .

2 ) مجموعه عللي كه در كنار هم موجب يك خرابي مي شوند ، بعنوان يك علت مدنظر قرار مي گيرند .

3 ) يكي از اهداف اصلي PFMEA شناسايي علل خرابيهاي بالقوه و تعيين RPN مربوطه است . در غير اينصورت ، RPN براي خرابي بالقوه تعيين مي گردد .

4 ) براي هر وظيفه / نيازمندي / عملكرد ، براساس مجموعه آثار همه خرابي هاي بالقوه آن ، طبقه آن تعيين مي گردد .

5 ) با توجه به اينكه نرخ احتمال وقوع براي يك اثر خرابي يا علت آن شناسايي مي شود و نيز روشهاي كنترلي / شناسايي براي شناسايي يك اثر خرابي يا علت آن وجود دارند ، بنابراين :

نمره وقوع متناظر است با يك علت يا يك اثر خرابي

لذا در حالت كلي سه وضعيت قابل تحليل وجود دارد :

A ) براي يك خرابي يك وظيفه آيتم ، نمره شدت تعيين شده است . براي يك علت خرابي ، نمره وقوع تعيين شده است .

براي مجموعه روشهاي كنترل علت فوق ، نمره شناسايي تعيين شده

B ) براي يك خرابي يك وظيفه آيتم ، نمره شدت تعيين شده است . علل خرابي فوق شناسايي نشده و يا مورد توجه نيستند .

نمره وقوع خرابي فوق تعيين شده است . براي مجموعه روشهاي خرابي فوق ، نمره شناسايي تعيين شده است .

C ) براي يك اثر خرابي يك وظيفه آيتم ، نمره شدت تعيين شده است . براي يك علت خرابي فوق ، نمره وقوع تعيين شده

است .

براي خرابي فوق ، مجموعه روشهاي كنترل وجود دارد و نمره شناسايي آن تعيين شده است .

(( پمپ ))

پمپ عامل تبديل انرژي مكانيكي به هيدروليكي است كه اين انرژي به صورت فشار ؟ اندازه گيري مي شود . تقسيم بندي پمپها براساس وظيفه ، جنس ، مكانيزم حركت ، طريقه اي كه در فضا قرار مي گيرد و يا براساس نحوه عملكرد آنها يعني شكل جابجايي سيال انجام مي شود .

انواع پمپها :‌

1 ) ماشينهاي توربيني : پمپهاي جريان محوري ، پمپهاي جريان شعاعي ( سانتريفوژ )‌ ، جريان محوري و شعاعي (‌ تركيبي )

2 ) پمپهاي جابجايي مثبت : حجم سيال درون پمپ از يك حجم افزاينده در منطقه ورودي به حجم كاهنده در قسمت خروجي تغيير مي يابد .

؟ بستگي خطي با سرعت دوراني دارد . ؟

؟ = ؟ تئوري

W =حجم سيال منتقل شده در يك دور

N = سرعت دوراني

مزايا :

- قابليت توليد فشار زياد

- دارا بودن ابعاد نسبتا كوچك

- راندمان حجمي بالا

- تغييرات بازدهي كم در يك ميدان فشار وسيع

- ميدان عملكرد وسيع يعني مي تواند در سرعتهاي مختلف و فشارهاي متفاوت از كارآيي خوبي برخوردار باشند .

2- الف : پمپهاي رفت و برگشتي ( پيستوني ) :

شامل سيلندر و پيستون كه انتقال حركت پيستون در آنها توسط لنگ و شاتون صورت مي گيرد ، داراي سوپاپهاي ورودي و خروجي جهت كنترل سيال هستند و فشارهاي بالا را تحمل مي كنند اما سرعت آنها كم است .

( حداكثر 500 دور بر دقيقه )

2-ب : پمپهاي دوار : افزايش فشار توسط چرخش و يا چرخش همراه با لرزش صورت مي گيرد .

هر پمپ از يك پوسته ثابت و يك قسمت دوار به نام روتور تشكيل مي شود ، كه روتور مي تواند به شكل هاي ايميلري ، دنده اي پره اي و يا به فرم پيچي و غيره باشد .

سيال ورودي بوسيله پره ها ، دنده ها و يا پيستون ها در بدنه محبوس گشته و توسط حركت دوراني به سمت دريچه خروجي منتقل و از آنجا تحت فشار به بيرون هدايت مي شود . حجم سيال جابجا شده ارتباط مستقيم با سرعت جردش روتور داشته و مستقل از فشار توليد شده است .

ارتباط مستقيم ؟ با سرعت گردش روتور و بي ارتباط بودن ؟ از فشار دهش ،‌پمپهاي دوار را از سانتريفوژ و ديگر پمپهاي توربيني جدا مي كند . ضمنا ؟ يكنواخت و آرامي كه پمپهاي دوار برقرار مي سازد آنها را كاملا از پمپهاي پيستوني كه ؟

غيريكنواخت و متناوب ايحاد مي كنند ، متمايز مي سازد . تلفات داخلي پمپهاي دوار شامل نشتي هاي سيال از لابلاي قطعات

مي شود كه در فشارهاي بالا ميزان نشتيها و نتيجتا تلفت داخلي پمپ افزوده و ؟ كم مي شود . براي جبران تلفات لازم

مي شود سرعت گردش روتور را بالاتر برد تا به ؟ خواسته شده دست يافت . پس سرعت گردش پمپ هاي دوار بيش از پمپ پيستوني است .

ميزان عملكرد پمپهاي دوار :

پمپهاي دوار فقط براي سيالاتي كه عاري از ذرات جامد هستند ، مناسبند . چون ذرات جامد در فواصل ؟ بسيار كم بين قطعات باعث سايش و خرابي پمپ مي شوند . پس كار عمده آنها پمپاژ سيالات تميز از دقيق تا غليظ مي باشد .

پمپهاي دوار خودمكش هستند و مي توانند گازها يا هوايي را كه در داخل سيال حل شده به راحتي همراه سيال پمپ نمايند و البته نسبت مقدار گاز حل شده و موجود از ؟ پمپ كاسته خواهد شد . كاهش ؟‌ با افزايش خلاء ورودي پمپ افزايش مي يابد .

؟ تئوري ( ؟ ) برابر است با حجم سيال جابجا شده توسط پمپ در واحد زمان ، در حاليكه ارتفاع يا هد ديناميكي ( جمع جبري ارتفاع مكش و دهش ) صفر باشد و ؟ واقعي ( ؟ ) مساوي با ؟ تئوري منهاي نشتيهاي داخلي است . نشتي فقط مربوط به ارتفاع ديناميكي است و وقتي كه قطعات پمپ ، ساختماني سخت داشته و تلرانس هاي بين آنها دقيق باشد كه خواهد بود .

نشتي يا افزايش ارتفاع ديناميكي يا فشار در پمپي كه قطعات آن از جنس نرم بوده و تلرانس هاي آن زياد دقيق نيستند ، افزايش خواهد يافت .

قدرت مصرفي پمپ با افزايش سرعت در ارتفاع ثابت يا با افزايش فشار در سرعت ثابت تغيير خواهد كرد .

راندمان پمپهاي دوار :

1 ) راندمان حجمي Volumetric Efficiency :

از لحاظ تئوري در پمپهاي جابجايي مثبت در دوز ثابت مقدار سيال جابجا شده مستقل از فشار سيستم بوده و ثابت است . ولي بايد درنظرداشت كه عملا هنگاميكه فشار سيستم افزايش مي يابد ، برميزان نشت مكانيزم هاي پمپ بين دهش و مكش افزوده مي شود و نتيجتا باعث كاهش شدت جريان خروجي مي گردد . درجه اين كاهش ، راندمان حجمي ناميده مي شود .

پمپهاي پيستوني راندمان حجمي بالاتر از 90% و پمپهاي دنده اي و پره اي حدود 80% دارند .

2 ) راندمان كلي Overall Efficiency :

3 ) راندمان مكانيكي Mechanical Efficiency :

نسبت راندمان كلي به راندمان حجمي . راندمان مكانيكي در اثر اصطكاك و فرسايش در اجزاء داخلي پمپ بوجود مي آيد .

عملكرد پمپ بستگي به توانايي حجمي و راندمان مكانيكي آن دارد .

محدوده فشار :

هيچ تئوري براي حد بالاي فشار در پمپي با قطعات سخت و با استحكام وجود ندارد . هر چند كه پمپ با فشار نامحدود باعث كاهش محسوسي در راندمان پمپ مي شود .

تاثير غلظت :

راندمان با تغييرات غلظت به طور محسوس تغيير مي كند . قدرت موردنياز پمپ نيز به ناچار تغيير مي كند .

راندمان با افزايش غلظت سيال به علت تغيير حالت جريان كم مي شود . اگر از يك حدي سرعت گردش روتور بالاتر برود ، به دليل آنكه سيال براي پر كردن محفظه پمپ وقت كافي نخواهد داشت باعث شكستگي در جريان سيال خواند شد .

اگر در يك پمپ مشخص مسئله پمپاژ مايع غليظ مطرح باشد ، با پائين آوردن سرعت و در نتيجه ؟ اين امر ممكن خواهد شد كه باعث پائين آمدن راندمان پمپ مي شود .

اگر راندمان بالا مطرح باشد بايد با استفاده از تغيير شكل مطلوب ترشكل روتور ،‌راندمان بالا را حفظ نمود .

جهت پمپاژ يك سيال غليظ يا بايد بوسيله يك جعبه دنده به سرعت گردش ايده آل دست يافت ( با كاهش صحيح سرعت و حفظ يك راندمان خوب )‌ و يا با افزايش قدرت ورودي پمپ ؟ مورد نياز را تامين نمود .

( حفظ قدرت ورودي ولي با كاهش سرعت دوراني موتور و به همان نسبت هم كاهش ؟ و يا حفظ ؟ دلخواه ولي افزايش قدرت ورودي )

براي غلظتهاي زياد از طرحهاي مخصوص پمپ دوار مانند پمپ پيچي استفاده مي شود و يا پمپاژ با سرعتهاي خيلي پائين گردش روتور را امكان پذير خواهد شد ، در اين قبيل موارد تنها راه افزايش ؟ ، بزرگ گرفتن اندازه پمپ است ، بطوريكه هرچند سرعت سيال كم است ، ولي نسبت ؟ و راندمان كار پمپ بالا نگه داشته مي شود . پمپهاي دوار استاندارد ممكن است قادر باشند تا غلظتهاي 1000 تا 2000 centistocks را با كاهش سرعت گردش روتور كمتر از 50% ، يعني با حفظ حداقل نصف سرعت گردش روتور و حتي با كاهش بيشتر سرعت گردش روتور تا غلظت centistocks 2000 را پمپاژ نمايند .

؟ و نشتي در پمپهاي دنده اي :

؟ تئوري ( ) را از جابجايي سيال در هر دور مي توان بدست آورد كه به شكل هندسي روتور بستگي خواهد داشت .

از طريق رابطه زير مي توان ؟ تئوري را براي هر نوع پمپ دنده اي محاسبه نمود :

گاهي ؟ تئوري براي پمپهاي دنده خارجي را از رابطه زير نيز محاسبه مي كنند :

براي پمپ هاي دنده خارجي معمولا ضريب ( K ) حدود 5/1 تا 7/1 است و ؟ بر حسب توان سه واحدهاي بكار رفته در فرمول فوق بدست مي آيد . بطور مثال اگر D و C و h بر حسب سانتيمتر و n برحسب دور بر دقيقه باشد واحد ؟ سانتيمتر مكعب ( ) خواهد بود .

مقدار ( K ) براي تيپ هاي ديگر پمپهاي دوار بستگي به شكل هندسي طراحي شده روتور دارد و مي تواند فقط بوسيله حساب كردن مستقيم از مقادير تجربي محاسبه شود .

كاهش راندمان حجمي پمپ در اثر نشت دروني هنگام جريان يافتن سيال از محفظه ورودي به محفظه خروجي انجام مي گيرد و عوامل زير در آن دخيل مي باشند .

1 ) لقي محوري مابين دنده ها و سطوح يا تاقاني بالا و پائين ( Side Clearance )

2 ) لقي شعاعي مابين سطح داخلي پوسته و قطر خارجي دنده ( Body Clearance )

3 ) لقي مابين دنده ها هنگام درگير شدن

4 ) لقي مابين بوش و محور دنده ها

واضح است كه اگر ؟ واقعي را اندازه گيري نمايند مقدار نشتي را مي توان توسط رابطه زير برآورد نمود :

بايد توجه داشت كه قسمت اعظم نشت دروني توسط دو مورد ( 1 ) و ( 2 ) صورت مي گيرد و موارد ( 3 ) و ( 4 )‌ تاثير چنداني در نشت پمپ ندارند .

نشت دروني در پمپهاي دنده اي و كليه پمپهاي جابجايي مثبت بستگي زيادي به فشار و درجه حرارت دارند ،‌ هر چه فشار بالا رود مقدار سيال برگشتي زياد مي گردد و هر چه درجه حرارت سيال زياد مي گردد ، ؟ سيال كم شده و در نتيجه نشت پمپ زياد مي شود . اين دو عامل در ؟ تئوري ناديده گرفته شده اند . فرمول ؟ عبارت بود از :

در عمل ، مقدار نشت از فرمول زير بدست مي آيد :

بنابراين ؟ واقعي عبارت است از :

و يا

و راندمان حجمي برابر است با :

و يا

كاركرد پمپ : (( Pump Performance ))

سه شكل زير ، نمودارهايي هستند كه تغييرات ظرفيت ( Q ) ، شيب ( S ) و ظرفيت جابجايي (‌ Qd ) را هنگاميكه فشار ديفرانسيلي درون پمپ ( ) ، و سيكوزينه مايع ( V ) و سرعت پمپ ( N ) تغيير مي كند ، را نشان مي دهند .

فرض شده كه شرايط ورودي رضايت بخش هستند و به اين دليل هيچگونه اثر ورودي بر ظرفيت پمپ در رنجهاي رسم شده وجود ندارد . اينگونه فرض مي شود كه سيال ، سيال نيوتني باشد . و همينطور مايع تراكم ناپذير فرض مي شود .

در شكل I اينگونه فرض مي شود كه لزجت در يك نقطه نسبتا پايين ، ثابت است ، تقريبا مثل لزجت آب و همينطور فرض مي شود كه سرعت در ريج سرعت نرمال پمپ است .

در شكل ؟ اينگونه فرض مي شود كه لزجت ثابت و نسبتا پايين است و فشار در رنج فشار نرمال پمپ مي باشد و در شكل ؟ فرض اين است كه هم سرعت و هم فشار مقادير نرمال پمپ را دارند .

در نمودار ؟ تغييرات ؟ و Q و S با فشار ؟ در يك پمپ واقعي به وسيله خط چين نشان داده شده است . يكي از فرضيات مهم اين است كه اندازه لزجت مايع ، هنگاميكه لغزش زياد مي شود ، با فشار مستقيما زياد مي شود . خط هاي مطلق ، رفتارهاي ايده آل هستند ، با اين فرض كه اثرات ثانويه در نظر گرفته نشوند .

قابل توجه است كه در فشار ؟ ، S صفر است و Q برابر ؟ مي باشد . با افزايش فشار ، S افزايش مي يابد تا هنگاميكه در فشاري مثل B ، S برابر با ؟ مي شود . اگر فشار حقيقي از اين مقدار بالاتر برود ، S از ؟ بالا مي زند و جريان واقعي درون پمپ از خروجي به ورودي خواهد بود كه باعث بوجود آمدن يك Q منفي مي شود .

هر چند كه پمپهاي روتوري به طور نرمال هيچ وقت به اين محدوده نمي رسند ، اما شرايط نقطه B ممكن است هنگامي كه سوپاپ عمل نمي كند بر ؟ خروجي پمپ را مسدود نمايد . فشار B آن هنگام با فشار (( نقطه مرگ )) كه بوسيله يك پمپ روتوري ( هنگاميكه خط خروجي آن مسدود شده است ) پيشرفت كرده ، بيان مي شود .

داده هاي فشار B معمولا در نمودارهاي مقادير اكثر سازندگان پمپ موجود نمي باشد ، به دليل اين كه معمولا اين فشار بسيار فراتر از مقادير فشار نرمال پمپ براي كارآيي موثر است .

در طراحي پمپ بايد داراي برنه انعطاف پذير ( Flexible Member ) باشد . در اين حالت فشار سريعا به جايي خواهد رسيد كه در آن انحنا از حد بيشتر مي شود و فشاري كه در آن 0 = Q است ، به سرعت فرا مي رسد .

اين موضوع در نمودار به وسيله خطوط خط چين نمايش داده شده است . اينگونه پمپها يك فشار ماكزيمم محدود كننده ، بوجود مي آورند كه بوسيله پمپ تا نقطه مرگ پمپ مي تواند پيشرفت نمايد .

در پمپهاي با روتور سخت و صلب ، افزايش بيش از حد فشار ، روتورها را در شرايط سخت برخورد با ديواره نشيمنگاه قرار مي دهد كه باعث كاهش ابعاد مي شود . نتايج اين كارها به وسيله خط چينها كه از منحنيهاي Q و S خارج شده اند و خط ؟

و فشار را در نقطه C قطع كرده اند نمايش داده شده است .

رفتار ديگري كه بطور نرمال در رنج داده هايي كه توسط سازندگان فراهم مي شوند ، نمي باشد ، تاثير يك فشار ديفرانسيلي مجموع منفي شبكه مي باشد . اين ممكن است از زماني تا زمان ديگر در هنگام تغيير در شرايط سيستم اتفاق بيفتد و يا اگر فشار استاتيكي مثبت متغيري بر روي ورودي كه در بعضي اوقات از تخليه يا فشار خروجي تجاوز مي كند ، وجود داشته باشد .

در اين مورد لغزش معكوس مي شود و به ضرفيت پمپ اضافه مي شود كه باعث مي شود جريان كلي در پمپ بيشتر از ظرفيت جابجايي پمپ باشد . اين بوسيله انبساط و گردش خط لغزش ايده آل در ناحيه منفي نمايش داده شده است .

قابل توجه است كه اين رفتار ممكن است به آساني هنگاميكه Qd برابر صفر ( بخاطر ايست پمپ ) است ، بوجود آيد . در اين موارد كاربرد ، هنگام ايست جريان و هنگاميكه head هاي فشار استاتيكي خروجي يا ورودي وجود دارند ، سوپاپ گذاري در سيستم در خارج از پمپ خيلي مهم است .

به عنوان مثال بر دريافت كننده هاي متناوب جائيكه پمپ ،‌ مايع را از منبع واقع در زير ورودي خود برمي دارد و آنرا به محل تخليه بوسيله يك سيستم پمپاژي كه ارتفاع بالاتري از منبع ورودي دارد ، مي فرستد .

اگر پمپ ، سوپاپ نداشته باشد ، هنگاميكه پمپ مي ايستد ، مايع تدريجا به سمت عقب از پمپ به منبع مايع مي رود و ممكن است خطاهاي بزرگي را در ميزان مايع انتقال داده شده بوجود آورد .

تحت همان فرضياتي كه براي شكل ؟ نشان داده شده است ، شكل ؟ يك عدم وابستگي نسبي لغزش را با سرعت هنگاميكه فشار ديفرانسيلي ثابت است ، نشان مي دهد .

سرعتي كه در آن ؟‌‌‌‌‌ برابر S 2 است ، سرعتي است كه در آن S برابر Q مي باشد و ؟ ظرفيت حجمي برابر با 50% مي باشد . ظرفيت حجمي با سرعت افزايش مي يابد .

شكل ؟ تاثير لزجت ( V ) را بر لغزش و ظرفيت پمپ روتوري نمايش مي دهد . در اين نمودار ويژه اينگونه فرض شده است كه فشار ، سرعت و لزجت ، تركيب شده اند . براي اينكه جريان را به هنگام كار پمپ ،‌ ناحيه جريان با لزجت بالا نگه دارند ، پس لغزش مستقيما به تفاوت فشار مجموع در پمپ بستگي دارد و نسبت عكس با لزجت دارد . اين در معادله ( I ) بيان مي شود جائيكه ثابت K ، تابعي هندسي از سايز پمپ مي باشد .

ثابت K بعضي اوقات ضريب لغزش ( Coefficient Slip ) ناميده مي شود كه مي تواند بصورت ؟ نيز بيان شود ، كه آن شامل تمام ثابتهاي مورد نياز براي بيان لغزش در واحدهاي جريان مورد نظر مي باشد .

با زياد شدن لزجت ، لغزش بطور دلخواه كوچك مي شود و ظرفيت پمپ به ظرفيت جابجايي مي رسد . با كاهش لزجت ، لغزش خيلي به سرعت به ظرفيت جابجايي مي رسد و ظرفيت پمپ به سرعت به صفر يا يك مقدار منفي مي گرايد .

براي هر پمپ داده شده و براي هر سرعت پمپ ( N ) و تفاوت فشار ( ) داده شده ، يك لزجت پايين وجود دارد كه در آن لغزش جاري ، جريان موجود در پمپ به يك جريان متلاطم و آشفته تغيير مي كند .

اين غير خوشايند است كه تغييرات همزمان در همه راههاي لغزش اتفاق افتند .

در ابتداي اين اتفاق لغزش با يك سرعت بسيار بيشتر همراه با ساير تقليلات در لزجت بخاطر ارتباط جريان متلاطم به لغزش ، فشار و لزجت بيان شده در معادله ( )‌ افزايش مي يابد . جايي كه X معمولا بين درجه 9 تا 10 مي باشد . ؟

اگر مقدار لزجت پايين تر از آن مقداري كه براي بازده حجمي 50% نياز است ، باشد بازده حجمي ( ) با لزجت به سرعت كاهش مي يابد . ( بيان شده بوسيله نقاط تقاطع لغزش و منحنيهاي ظرفيت ) . اين نقاط تقريبا براي هر پمپ روتوري كه در ميزان مشخصي از ؟ براي لزجتي بين ؟ سانتي پوايز ( centipoise ) و 10 ( centipoise ) عمل مي كند ، اتفاق

مي افتد . اگر تاثيرات ثانويه درنظر گرفته نشود ، تاثير فشار ورودي روي ظرفيت مي تواند به وضوح مشاهده گردد .

براي كاهش و تقليل مقدار لغزش به يك مقدار جزئي يا صفر اينگونه فرض مي شود كه پمپ بين محدوده فشار نرمال خود عمل مي كند و همينطور بين ؟ سرعت نرمال خود و همينطور فرظ مي شود كه لزجت به مقدار كافي بالا است .

نمودار ظرفيت به عنوان فشار ورودي در شكل ؟ با درنظر گرفتن فرضيات فوق نشان داده شده است .

هيچگونه تغييري در ظرفيت وجود ندارد تا زمانيكه فشار ورودي چنان پائين بيايد كه فشار به فشار A در روي نمودار برسد .

اگر فشار ورودي بيشتر يا پائينتر مي بود ، ظرفيت به شكل نشان داده شده ، لغت مي كرد .

دليل اين امر در جزئيات بسيار پيچيده است اما در مفهوم بسيار ساده است . از محل ورودي تا نشيمنگاه ورودي پمپ اين افت فشار را موجب مي شود ، كه موجب يك نقطه فشار Min در يك جا از نشيمنگاه ورودي مي شود . هنگاميكه فشار در مايع در نقطه فشار Min ، به فشار بخار مايع برسد ، بخار شروع به شكل گرفتن در آن منطقه مي كند .

براي مثال ، اگر نصف حجم سيال حقيقي كه از نشيمنگاه ( حفره )‌ حركت مي كند بخار باشد ، آنگاه فقط نصف ظرفيت نرمال حجم مايع در نشيمنگاه ( حفره ) خروجي در دسترس است و ظرفيت ( Q ) نيز به تبعيت كاهش مي يابد . يك افزايش در سرعت ممكن است وسيله اي براي افزايش در ظرفيت باشد . اين مي تواند افت فشار را بين محل ورودي و نشيمنگاه ورودي افزايش دهد و متقابلا افزايش فشار مطلق ورودي را به همراه داشته باشد . ( كه در محل ورودي اندازه گيري مي شود ) كه در آن ظرفيت شروع به افت مي كند . ( فشار A ) . اگر سرعت و ظرفيت ثابت بودند و لزجت افزايش مي يافت ، افت فشار بين محفظه ورودي و نقطه فشار Min ، در نشيمنگاه ورودي با لزجت افزايش مي يافت . اين همچنين مي تواند باعث حركت نقطه فشار A به فشار مطلق ورودي بالاتر شود . عمليات يا يك فشار ورودي مطلق كمتر از فشار A براي هر سرعت و لزجت داده شده معمولا بخاطر افت در ظرفيت با عدم رضايت همراه است .

براي مايعات با لزجت پايينتر ، جائيكه اضمحلال و فروريختن حبابهاي بخار ، ممكن است اندكي سريع شكل پذيرد ، يك مقدار قابل ملاحظه از خرابيها ممكن است حتي بر روي بدنه و يا سطوح روتور بوسيله كاديتاسيون ممكن است حتي هنگاميكه فشار مطلق ورودي از فشار A بيشتر باشد ، اتفاق بيافتد . حفره هاي ورودي ، مخصوصا جائيكه جهت جريان در دوروبر گوشه هاي تيز ، به سرعت عوض مي شود ،‌ مكانهاي خوبي براي بوجود آمدن كاديتاسيون هستند .

براي هر لزجت داده شده ، يك حد بالا از سرعت كه پمپ بايد در آن محدوده عمل كند ، وجود دارد .

فشار ورودي ممكن است اين اجازه را بيابد كه به زير فشار A ، بدون زوال و بدترشدن كار پمپ ، به آرامي نزول كند . هر چند ، يك نقطه كه در آن فشار براي عملكرد رضايت بخش پمپ ،‌ بسيار پايين بيايد ، وجود دارد .

اين فشار ، فشار ورودي موردنياز شبكه ( )‌ را تعيين مي كند ، البته براي پمپ خاص و شرايط عملكردي خاص . براي هر دسته از شرايط عملكردي داده شده ، فشار ورودي موردنياز شبكه ، يك محدوديت اصلي و عمده در سرعت پمپ است . محدوديت عمده بعدي در سرعت عملكرد پمپ ، فشار خروجي پمپ مي باشد . در هر كاربرد پمپ مقداري تلفات اصطكاكي در سيستم خروجي وجود دارد . حتي اگر خروجي پمپ به هواي آزاد راه داشته باشد ، كاهش فشار بين برخي از نقاط ماكزيمم فشار در محفظه خروجي پمپ و خود خروجي پمپ ، وجود دارد .

(( سيستمهاي خنك كننده خودرو ))‌

(( مكانيزم كلي خودروها ))

يك خودرو مجموعه اي از قطعات بسيار زيادي است كه در ارتباط صحيحي با هم قرار گرفته و نتيجتا هدف دلخواهي را بوجود مي آورد . بنابراين وقتي به قطعات متشكله آن نگاه مي كنيم ، تعداد زيادي لوله ، سيم ، قطعات فنري ، بستهاي فلزي قطعات مختلف ثابت و متحرك را در نظر مي گيريم و هنوز نمي توانيم قطعات داخلي كه از چشم ما پوشيده است را رويت نمائيم . بطور متوسط 130000 قطعه مختلف در يك اتومبيل وجود دارد كه حدودا 1500 قطعه آن متحرك بوده و با شرايط خاص و با تلرانهاي كم به ؟ ميليمتر و يا حتي كمتر نيز مي رسد با يكديگر كار مي كنند . حدود 60 ماده مختلف از فولاد گرفته تا

نيكل ، نايلون ، مقوا و غيره در يك خودرو به كارگرفته شده است .

تقسيم بندي قسمتهاي مختلف يك خودرو :

قسمتهاي مختلف يك خودرو را مي توان به هفت گروه تقسيم بندي كرد :

1 ) گروه توليد قدرت يا موتور :‌ در اين واحد انرژي شيميايي به انرژي مكانيكي تبديل مي شود ،‌ در اثر اين فعل و انفعال و سوختن هيدروكربن ها حرارت به بالاتر از 700 درجه سلسيوس مي رسد كه به علت انتفاعي فقط ؟ حرارت توليد شده به انرژي مكانيكي تبديل مي شود و بقيه به صورت انرژي آزاد شده در هوا ، گرم كردن آب و خروج از اگزوز تلف مي شود .

2 ) گروه انتقال قدرت : اين مجموعه وظيفه دارد قدرت توليد موتور را به چرخها انتقال دهد .

3 ) گروه فنربندي و تعليق

4 ) گروه چرخ بندي و ترمزها

5 )‌ گروه بدنه و شاسي

6 ) گروه الكتريكي

7 )‌ گروه هدايت و فرمان

اساس كار موتورهاي چهار زمانه :‌

اولين موتور احتراق داخلي بنزيني در سال 1875 ميلادي بوسيله يك مهندس آلماني بنام اتو ساخته شد . در موتور چهار زمانه يك دوره ( سيكل ) كاري در چهار ضربه يا كورس انجام مي گيرد . يعني براي به وقوع پيوستن كار مكانيكي در هر سيكل چهار مرتبه پيستون بطرف بالا و پايين حركت مي كند (‌ دو حركت به بالا و دو حركت به پايين )‌

نحوه عملكرد به اختصار به اين صورت است كه پيستون ناشي از حركت ميل لنگ در داخل محفظه سيلندر از بالا به پايين حركت كرده و با بزرگ شدن حجم بالاي پيستون و باز شدن سوپاپ گاز مخلوطي از سوخت و هوا وارد سيلندر شده و در حركت برگشت پيستون از پايين به بالا و بسته شدن سوپاپ و دريچه گاز مخلوط هوا و سوخت در فضاي كوچك فشرده شده و با ؟

زدن شمع در زمان موردنظر مخلوط سوخت و هواي متراكم شده منفجر مي گردد . پس از انفجار پيستون از بالاترين نقطه به طرف پايين حركت كرده و بوسيله شاتون ميل لنگ را به حركت در مي آورد و در كورس بعدي پيستون از طرف پايين به بالا ، سوپاپ دود باز شده و پس مانده هاي حاصل از احتراق موتور را ترك مي كنند .

((‌ هدف از طراحي سيستم خنك كنندگي در خودروها ))

در كليه موتورها اعم از موتورهاي ديزلي و بنزيني در اثر تراكم و انفجاري كه در داخل سيلندرها صورت مي گيرد گرما و حرارت قابل توجهي توليد مي شود . زيادي حرارت در موتور باعث تلف شدن نيروي آن و سبب كاهش قدرت موتور

مي گردد . از طرفي قطعات زيادي در موتور خودروها وجود دارد كه نسبت به هم حركت نسبي داشته و در اثر نيروي مالشي ايجاد شده سطوح تماس آنها در معرض خطر فرسايش قرار مي گيرند ، لذا مايع و موادي جهت خنك كردن سيستمهاي داخلي موتور و به منظور روانكاري قطعات و جلوگيري از اصطكاك بين آنها و زنگ زدگي ، خوردگي و رسوب گرفتن قطعات بايستي وجود داشته باشد .

(( سيستم خنك كنندگي بوسيله آب و باد حاصل از پروانه ))

براي خنك كردن برنه خارجي موتور توسط كانالهاي آب پشت سيلندر و سرسيلندر از آب در اطراف سيلندر و سرسيلندر در مجاري مخصوص حركت كرده و پس از گرفتن گرماي سيلندر در مجاري مخصوص حركت كرده و پس از گرفتن گرماي سيلندرها به سرسيلندر هدايت شده و از طرفي گرماي محفظه احتراق و سوپاپها را نيز گرفته و بوسيله لوله پلاستيكي از بالا به رادياتور

مي ريزد و بدين وسيله در بالارفتن درجه حرارت موتور و ايجاد ضايعات در سيلندرها ، پيستونها ،‌سوپاپها و خراب شدن روغن موتور جلوگيري مي كند .

مي توان گفت كه 60% از عمل خنك كردن قطعات را آب انجام مي دهد . چون در قسمتهاي داخلي موتور گرماي زيادي بوجود مي آيد و قطعات در معرض اصطكاك و سايش زيادي قرار دارند و همچنين اب در دماي بالاتر از 100 درجه تبخير شده لذا آب نمي تواند اصطكاك بين قسمتهاي داخلي موتور را برطرف كند ،‌ لذا از روغن به دليل بالاتر بودن نقطه تبخير آن نسبت به آب و مواد شيميايي موجود در روغن در مقابل اصطكاك و فرسايش قطعات براي روانكاري آنها استفاده مي گردد .

((‌ سيستم خنك كنندگي داخل بلوكه سيلندر موتور بوسيله روغن ))

قطعات داخلي موتور ، ميل لنگ يا تاقانهاي اصلي و متحرك ، ميل سوپاپ و يا تاقانهاي آن ، زنجير تايمينگ پيستونها ، و ساير قطعات كه در پايين موتور قرار دارند ، گرماي خود را بوسيله روغن انتقال مي دهند .

از طرفي براي تقليل تاثير نيروي اصطكاك در بعضي از مواضع متحرك موتور كه سرعت عمل اصطكاك در آنجا آنقدر زياد است كه بدون روغنكاري صحيح نيروي مالشي بوجود آمده بعضي از قطعات را ذوب نموده و موجب انبساط ديگر شده و نتيجه آن جوش خوردن قطعات به هم و متوقف شدن موتور مي باشد (‌ كه اصطلاحا گريپاژ گويند ) از روغن استفاده مي گردد .

وظايف مورد انتظار روغن موتور :‌

1 )‌ عدم مقاومت زياد در موقع استارت زدن

2 ) روغنكاري كارتل در همه شرايط و جلوگيري از فرسايش قطعات

3 ) كاهش نيروي اصطكاك و تلفات قدرت اصطكاكي موتور

4 ) جلوگيري از خوردگي قطعات به علت اسيدي شدن محيط كه در اثر گوگرد حاصل از احتراق مي باشد .

5 ) شستشوي رسوبات و تخليه آنها از بين قطعات

6 ) خنك كاري قطعات گرم .

7 ) آب بندي محفظه احتراق نسبت به كارتل

8 ) كف نكردن و عدم توليد حباب در مدار روغنكاري

9 ) جلوگيري از زنگ زدن قطعات

10 ) تنظيم ويسكوزيته در مقابل درجه حرارت محيط

11 ) معلق نگه داشتن ذرات شناور خارجي در روغن و پاك كردن و شستشوي موتور

12 ) آب بندي قطعات و گرفتن ضربات در حين انجام اعمال مكانيكي قطعات

اگر به هر دليلي ارسال روغن به مدار روغنكاري قطع شود ، گرماي قطعات به سرعت افزايش يافته و در اثر افزايش نيروي اصطكاك فرسايش شديدي در موتور ايجاد مي شود .

سيستم روغنكاري :‌

گردش قطعات متحرك موتور و اصطكاش بين آنها ، باعث ايجاد حرارت و گرماي زياد مي شود . گرما سبب انبساط و چسبيدن قطعات متحرك موتور شده و در اين صورت افزايش حرارت ممكن است قطعات به هم چسبيده و موتور گريپاژ كند .

روغنكاري علاوه بر كاهش اصطكاك و جلوگيري از تماس مستقيم در قطعه در حال حركت موجب خنك شدن قطعات نيز

مي شود .

قسمتهاي تشكيل دهنده سيستم روغنكاري :

1 )‌ توري يا صافي اوليه

2 ) اويل پمپ

3 ) سوپاپ كاهش فشار Oil Pump

4 ) فيلتر روغن

5 ) سوپاپ ؟ پاس فيلتر

6 ) مجاري روغن يا كانالهاي روغن

7 ) فشارسنج روغن يا ؟ روغن

8 ) ميل اندازه گيري روغن

9 ) كارتل

10 ) سيستم تهويه كارتل

اويل پمپ ( پمپ روغن )

الف : دنده خارجي Spur Gear Pump

ب : دنده داخلي Generated Rotor Pump

سوپاپ كاهش فشار اويل پمپ :

اويل پمپ طوري طراحي شده كه هنگام كاركردن موتور بيش از مقدار موردنياز براي قطعات متحرك روغن تامين مي كند . لذا براي جلوگيري از افزايش فشار روغن ، بخصوص در سرعتهاي زياد موتور ،‌سوپاپي جهت كاهش فشار درنظر گرفته شده است .

سوپاپ كاهش فشار معمولا از يك ساچمه و فنر يا از يك پيستون و فنر تشكيل مي شود ، هنگاميكه فشار روغن كم است فنر به ساچمه يا پيستون فشار اورده و محل خروج اضطراري روغن را مي بندد ، اما در صورت افزايش فشار روغن فنر جمع شده و نتيجتا روغن اضافي از مجراي فرعي گذشته و به كارتل باز مي گردد .

علل پايين بودن فشار روغن در سيستم روغنكاري موتور :

1 ) مقدار روغن در كارتل كم است .

2 ) فشارسنج معيوب بوده و درست كار نمي كند .

3 ) سوپاپ بغل پمپ ساچمه يا پيستون و محل نشين آنها با رسوبات روغن گرفته شده .

4 ) فنر سوپاپ بغل اويل پمپ ضعيف است .

5 )‌ روفن ازبغل يا تاقانها و يا يكي از نقاط مدار روغن ريزش مي كند .

6 ) چرخدنده هاي اويل پمپ معيوب شده اند يا به هر صورتي اويل پمپ نشستي داخلي پيدا كرده است .

7 ) توري سراويل پمپ ، بعلت ته نشين شدن رسوبات روغن گرفته شده است .

8 ) غلظت روغن كم است .

علت بالاتر بودن بيش از حد فشار روغن :

1 ) فشارسنج معيوب بوده و درست كار نمي كند .

2 ) غلظت روغن زياد است .

3 ) فنر سوپاپ بغل اويل پمپ خيلي قوي بوده و فشار آن زياد است .

4 ) لوله خروجي روغن يا مجاري آن گرفته اند .

معرفي اويل پمپ پيكان 1600 :

اويل پمپ پيكان 1600 از نوع دنده داخلي چهارپر است كه در داخل دوتور رينگي پنج پر حركت دوراني انجام مي دهد . روتور رينگي يا (‌ Drive Rotor ) در داخل روتور رينگي پنج پر كه لنگ مي زند تغيير حجم ايجاد نموده و در محلي كه حجم زياد مي شود روغن را مكيده و از جايي كه حجم كم مي شود ،‌ آنرا تحت فشار قرار داده و به مدار پرفشار ارسال مي دارد . پمپ حركت چرخشي خود را توسط چرخ دنده مورب (‌ پنيون ) از ميل سوپاپ اخذ مي كند . پس همواره دور آن نصف دور موتور مي باشد .

در ابتداي لوله يا راهگاه مكش پمپ يك توري كه نقش صافي ( Strainer ) را ايفا مي نمايد تعبيه شده است . شماتيك تقريبي اين پمپ در شكل صفحه بعد ملاحظه مي شود .

مقدمه

تاريخچه استانداردهاي كيفيت

فصل اول : آشنايي با استاندارد QS 9000

1-1 ) تاريخچه استاندارد

1-2 ) بخشهاي سه گانه QS 9000

1-2-1 ) بخش اول : نيازمنديهاي تدوين شده برمبناي ISO 9000

1-2-2 ) بخش دوم : نيازمنديهاي بخش خاص خودروسازي

1-2-3 ) بخش سوم : نيازمنديهاي خاص هر مشتري

1-3 ) اعم مستندات مربوط به استاندارد QS 9000

1-4 ) مجموعه نظام نامه هاي استاندارد QS 9000

1-5 ) دامنه شمول استاندارد QS 9000

1-6 )‌ مزايا و منافع حاصل از اجراي استاندارد QS 9000

1-6-1 ) مزاياي عمومي

1-6-2 ) مزاياي اختصاصي

1-7 ) مروري گذرا بر تاريخچه استاندارد QS 9000 و بازنگري هاي اعمال شده بر روي آنها

1-8 ) نمونه اي از طرح اجراي QS 9000 در شركت XYZ

فصل دوم : تجزيه و تحليل عوامل شكست و آثار آن ( FMEA )

1-2 ) مقدمه

2-2 ) معني و مفهوم FMEA

3-2 ) تاريخچه FMEA

4-2 ) هدف FMEA

5-2 ) ويژگي FMEA

6-2 ) آثار اجراي FMEA

7-2 ) FMEA در طراحي

1-7-2 ) اجراي FMEA در طراحي

2-7-2 ) فرم FMEA در طراحي

8-2 ) معرفي PFMEA

1-8-2 ) تعريف

2-8-2 ) فرض ها

3-8-2 ) نتايج

4-8-2 ) چند نكته

5-8-2 ) چند نكته

فصل سوم : پمپ

1-3 ) انواع پمپها

2-3 ) ميزان عملكرد پمپهاي دوار

3-3 ) ميزان عملكرد پمپهاي دوار

4-3 ) راندمان پمپهاي دوار

5-3 ) مشخصه هاي كلي پمپهاي دوار

6-3 ) محدوده فشار

7-3 ) تاثير غلظت

8-3 ) ؟ و نشتي در پمپهاي دنده اي

9-3 ) كاركرد پمپ

فصل چهارم : سيستم هاي خنك كننده خودرو

1-4 ) مكانيزم كلي خودروها

2-4 ) اساس كار موتورهاي چهارزمانه

3-4 ) سيستم خنك كنندگي بوسيله آب و باد حاصل از پروانه

4-4 ) سيستم خنك كنندگي در داخل بلوكه سيلندر بوسيله روغن

5-4 ) وظايف مورد انتظار روغن موتور

فصل پنجم :‌ اويل پمپ

1-5 ) سوپاپ كاهش فشار Oil Pump

2-5 ) علت بالاتر بودن بيش از حد فشار

3-5 ) معرفي Oil Pump پيكان 1600

4-5 ) معرفي چند نمونه از مراحل كاري شركت رناك قطعه توس

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 30 مرداد 1393 ساعت: 16:52 منتشر شده است
برچسب ها : تاريخچه استانداردهاي كيفيت,

نويسنده:مدیریت سایت

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید

تاريخچه تفنگهاي تك تيرانداز

بازديد: 361

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

تاريخچه تفنگهاي تك تيرانداز

استفاده از هنر تك تيراندازي در ميادين جنگ سالهاي بسياري است كه معمول شده است. اصولاً در تجارب مختلف رزمي ثابت شده است كه تيراندازي و قدرت آتش سربازان عادي يك واحد رزمي در برابر دشمن چندان زياد نيست زيرا قسمت اعظم آن به هدر رفته و تعداد بسيار كمي از گلوله ها صرف زخمي كردن و يا از پاي درآوردن دشمن مي گردد. و شايد اين مسئله بدان علت باشد كه سربازان عادي خود را ملزم به آن نمي بينند كه اصول نشانه روي در تيراندازي را رعايت نمايند. و يا آن كه فكر مي كنند وقت كافي جهت اين كار موجود نيست.

مع الوصف زماني تيراندازي مؤثر و قابل توجه مي باشد كه سربازان به طرز كار سلاح آشنا بوده و مهارت كافي داشته باشند. به همين دليل، امروزه در كليه كشورهاي دنيا افرادي را به همين منظور تحت آموزش هاي ضروري قرار داده و آنها را با سلاح مجهز مي نمايند تا اثر دهي يك واحد، حتي المقدور بيشتر گردد. اين افراد تك تيرانداز ناميده مي شوند.

همان طور كه ذكر شد يك ركن تيراندازي، سلاح مربوطه مي باشد. بديهي است براي دستيابي به نتيجه بهتر لازم است، سلاح تك تيرانداز نيز مناسب كار او باشد و بتواند حداكثر بازدهي را در جنگ داشته باشد. براي اين منظور مي توان مشخصات چندي را براي سلاح هاي تك تيراندازان ذكر نمود.

1) قدرت كافي: اين سلاح ها بايد قدرت از پاي درآوردن كافي داشته باشند زيرا پس از اصابت تير اول، معمولاً فرصت فرصت تيراندازي مجدد براي تك تيرانداز باقي نخواهد ماند. بنابراين لازم است با همان تير اول دشمن را از پاي درآورد.

2) برد زياد: جهت ثمر دهي خوب لازم است اين سلاح ها برد زيادي داشته باشند تا بتوان آنها را بر عليه هدفهاي دور نيز به كار برد.

3) دقت زياد: مي توان گفت دقت زياد تا حدي بستگي به ويژگي ها و مشخصات مكانيكي سلاح و خواص بالستيكي مرمي نيز دارد. براي مثال سلاحي با برد زياد سرعت اوليه بيشتري را ايجاد مي كند كه در اين صورت خط سير گلوله مستقيم تر بوده و الزاماً نشانه روي دقيق تر خواهد بود. معهذا تنها اين نكته كافي نبوده و استفاده از دستگاه نشانه روي مناسب نظير دوربين ضروري است.

4) خوشدستي و سهولت كاربرد: يك سلاح تك تيرانداز بايد سبك و راحت باشد. و بتوان بدون خستگي زياد آن را در مدتي طولاني به كار برد. گاهي ممكن است تيراندازها، ساعتها در انتظار شكار بمانند. به همين دليل وجود وسايلي از قبيل دوپايه، بالشتك براي گونه و قنداق لاستيكي لازم است. معهذا مسائلي مثل صداي كمتر، عقب نشيني كمتر كه مربوط به طراحي سلاح مي شود، مي توانند مؤثر باشند.

تا اواخر قرن حاضر سلاح سربازان پياده تفنگهاي گلنگدني بود. اين سلاح ها داراي خواص مناسب تك تيراندازي بودند. براي مثال داراي برد خيلي زياد، قدرت خيلي زياد و دقت جالب توجه بوده و از طرفي نسبتاً سبك وزن و خوشدست بودند. تنها ايراد آنها اين بود كه از نظر نشانه روي چندان مناسب نبودند كه اين قضيه را مي شد با نصب يك دوربين به راحتي رفع كرد. به همين خاطر تفنگهاي تك تيراندازي در اين دوره همگي سلاح هاي عادي بوده كه مجهز به دوربين شده بودند. براي مثال مي توان از تفنگهاي (M97) انفيله آمريكايي، و تفنگ ماوزر 98 آلماني نام برد. در اين دوران روسها ابتدا از تفنگهاي موسين ناگانت مدل 1891 و چندين سال بعد از مدل (M 89/0) كه كمي تغيير يافته و مجهز به دوربين جالبي بود استفاده مي نمودند. قابل ذكر است كه اكنون نيز در بسياري از كارخانجات اسلحه سازي دنيا نيز جهت تك تيراندازي از اين سلاح ها تهيه مي نمايند ولي سلاح هاي جديد سبك تر، خوشدست تر، مجهز به دوربين هاي خوب نيز مي باشند. براي مثال مي توان به سلاح هاي (FR-FI) فرانسوي، تفنگ (SP66) آلماني (كارخانه ماوزر) و بسياري تفنگهاي ديگر در دنيا اشاره نمود.

با به وجود آمدن سلاح هاي نيمه اتوماتيك، باز اكثراً از همان سلاح هاي قبلي استفاده مي شد زيرا سلاح هاي جديد داراي قدرت و برد كمتري بودند چون مقداري از گاز باروت صرف عقب راندن گلنگدن شده و صرف راندن مرمي نمي شد و به همين خاطر از دقت كمتري نيز برخوردار بودند. معهذا برخي از كشورها از سلاح نيمه اتوماتيك عادي خود با نصب دوربيني و اضافاتي استفاده نمودند. مثلاً آمريكا از تفنگ M1 خود با نصب دوربين و بالشتك روي قنداق استفاده نمود ليكن اين سلاح ها چندان فرقي نداشتند زيرا برد و قدرتشان بيشتر از تفنگهاي عادي بود و اصولاً به منظور تك تيراندازي ساخته نمي شدند.

اين مسئله باز در ظهور سلاح هاي اتوماتيك نيز به چشم مي خورد به خصوص سلاح هاي اتوماتيك به علت كنترل كمتر چندان موفق نبودند. با اين حال اكثر كارخانجات اسلحه سازي سلاح هاي اتوماتيك خود را مجهز به دوربين و احياناً دوپايه و غيره نموده و به عنوان تفنگ تك تيراندازي به كشورهاي ديگر صادر نمودند. مثلاً مي توان از تفنگ آلماني ژ-3 با دوربين، و يا تفنگهاي FN بلژيكي نام برد. ولي اين سلاح ها نيز چندان موفق نبودند زيرا گرچه تا حدودي پرقدرت هستند و برد مناسبي هم دارند ولي چندان خوشدست نيستند و به خصوص زياد سنگين مي باشند ضمناً در برخي سلاح هاي اتوماتيك اصولاً امكان اين كار چندان وجود ندارد زيرا از قدرت از پا درآوردن خيلي كمي برخوردارند (مثل كلاشينكف).

در اين زمينه روسها در دهه 50 (يا اوايل 60) تدبير جديدي انديشيدند. تا اين زمان روسها از همان تفنگ (M 1891/30) استفاده مي نمودند كه فشنگ 62/7 ميلي متري M43 كه در تفنگهاي كلاشينكف استفاده مي شود خيلي كم قدرت بوده و مناسب نيست در عوض فشنگهاي 62/7 ميلي متري زهدار قديمي كه از سالهاي قبل در ارتش روسيه به كار مي رفتند مناسب به نظر مي رسيد. بنابراين سلاحي اختصاصاً جهت تك تيراندازي با استفاده از تفنگ طراحي نمودند، ضمناً از تجربيات به دست آمده از سلاح هاي بسيار موفق كلاشينكف نيز استفاده شاياني به عمل آمد. حاصل كار تفنگي بود بسيار جالب و كارآمد به نام دراگونوف (SVD) كه اكنون در ارتش روسيه و اكثر كشورهاي بلوك شرق و بسياري از كشورهاي ديگر جهان مورد بهره برداري است.

دراين سلاح طول لوله را نسبتاً بلند گرفته بودند. اين مسئله باعث شده است كه برد اين سلاح نيز افزايش يافته و به علت خط سير مستقيم تر، دقت آن نيز خيلي زياد شود. ضمناً جهت راحت تر كردن كار تيرانداز، از نظر مسلح كردن مجدد سلاح كه در سلاح هاي گلنگدني كمي وقت گير بود، سلاح را نيمه اتومانيك تهيه نمودند (اتوماتيك ضرورتي نداشت) اين مسئله تا حدودي در كم كردن لگد سلاح نيز تأثير داشت و براي هر چه كمتر كردن عقب نشيني، شعله پوش بزرگي نيز به سر لوله متصل شد. بدنه سلاح نيز از ورقه فولادي تهيه شده و قسمتهاي مختلف آن نيز ساده و سبك وزن تهيه شد. قنداق نيز جهت سبكي بيشتر توخالي ساخته شد و به علاوه يك بالشتك هم جهت تهيه تكيه گونه تيراندازي كه خيلي مناسب است اضافه شد. مسئله مهمتر دوربين بود كه يك دوربين جالب با 4 برابر برد دقيق براي آن تهيه شد. با اين دوربين اهداف ثابت و متحرك تا مسافت 1300 متري مي توانست نشانه روي شود. ضمناً دوربين مجهز به دستگاه نشانه روي شبانه و فيلتر كشف منبع نور مادون قرمز نيز بود كه جهت رزم شبانه مناسب بود، حتي جهت رزمهاي نزديك اين سلاح مجهز به سر نيزه تفنگهاي كلاشينكف شد.

تنها ايراد اين سلاح نداشتن دوپايه است كه هنوز استفاده از آن را كمي مشكل مي كند به خصوص با توجه به طول زياد آن.

اصول به كار گرفته شده در اين سلاح از سوي كشورهاي ديگر نيز مورد بهره برداري قرار گرفت و بر اساس آن سلاح هايي تهيه شده مثلاً تفنگهاي تك تيراندازي رومانيايي و نيز يوگسلاويايي و يك سلاح فنلاندي از نظر اندازه و اصول كاركرد تقليدي از اين سلاح است ولي از نظر مكانيسم ساده تر شده و كاملاً مشابه تفنگهاي كلاشينكف توليد شده اند.

در اين اواخر كارخانه والتر در آلمان نيز از اين اصول پيروي كرده و سلاح تك تيرانداز نيمه اتوماتيك بسيار جالبي ساخت كه اصلاحاتي نيز در آن به چشم مي خورد مثلاً با قرار دادن خشاب در پشت دستگاه چكاننده طول سلاح كوتاهتر شده و نيز يك دوپايه بدان نصب كرده است و همين طور دوربين مورد استفاده در آن با بزرگنمايي بيشتر از 5/2 تا 10 برابر مي باشد كه بسيار دقيق است.

در هر حال تفنگ در اگونوف هنوز در روسيه در خط توليد قرار داشته و براي ارتش روسيه و اكثر كشورهاي بلوك شرق و نيز جهت صدور به كشورهاي ديگر جهان توليد مي شود و احتمالاً تا سالهاي آينده نيز در خط توليد باقي خواهد بود.

مشخصات و شرح ظاهر سلاح

تفنگ تك تيرانداز در اگونوف ساخت شوروي سابق و بلوك شرق بوده كه در نوع خود بهترين نمونه است. البته اين سلاح در ضمن محسنات داراي معايبي نيز مي باشد از جمله اين كه فاقد دوپايه است كه يك وسيله ضروري براي تك تيرانداز است. (البته براي اين سلاح يك سه پايه جهت استفاده در مواضع ثابت و زدن هدف نقطه اي تهيه شده است.)

در اگونوف يك سلاح انفرادي بوده و به صورت نيمه اتوماتيك (تكتير) عمل مي كند. برگه ناظم آتش آن در دو وضعيت يكي ضامن (در حالت بالا) و تك تير (در حالت پايين) قرار مي گيرد كه چنانچه اسلحه به ضامن باشد مسلح نمي شود. اين سلاح با خشابهاي 10 فشنگي تغذيه، با فشار غير مستقيم گاز باروت مسلح، و لوله آن با هوا خنك مي گردد. زماني كه در تيراندازي فشنگها تمام شود آلات متحرك عقب مي ايستد كه نشان دهنده خالي بودن خشاب است. سرنيزه اين سلاح همان سرنيزه اسلحه كلاشينكف بوده و با نصب آن از اسلحه مي توان در جنگ سرنيزه نيز استفاده نمود. شعله پوش بزرگي در سر لوله اين سلاح است كه كار پخش شعله و كاستن عقب نشيني سلاح را انجام داده و با پايه مگسك يكسره مي باشد.

اين سلاح داراي دو نوع دستگاه نشانه روي: مكانيكي و تلسكوپي است. دستگاه نشانه روي مكانيكي آن از دو قسمت: ستون درجه (روزنه ديد) كه در وسط سلاح قرار دارد و مگسك كه در جلوي اسلحه (سرلوله) تعبيه شده تشكيل گرديده است، ستون درجه از 1 الي 12 به مقياس هر عدد 100 متر مدرج شده است. قبل از عدد 1 آن حرفي نوشته شده كه اصطلاحاً به آن علامت تاكتيكي گفته مي شود اين حرف همسطح 400 متر مي باشد. مگسك اين سلاح در سمت قابل تغيير بوده و براي تنظيم انحراف در سمت و قلق گيري سلاح به كار مي رود و در هر سمت 2 ميليم قابل تغيير است، براي اين كار بايستي پيچ زير مگسك را شل نموده و حافظ مگسك را در سمت لازم حركت داده و دوباره پيچ را محكم كرد.

متعلقات:

براي هر سلاحي قطعات و وسايلي اضافي قرار داده مي شود كه سلاح را براي كارهاي ديگر –به جز مأموريت سلاح- تجهيز كند از جمله:

1) سرنيزه: با نصب سرنيزه از اين سلاح در جنگ سرنيزه مي توان استفاده نمود. سرنيزه اين سلاح همان سرنيزه تفنگ كلاشينكف است كه به صورت سيم بر نيز از آن مي توان استفاده نمود.

2) وسايل نظافت: وسايل تنظيف اين سلاح كه تعدادي از آنها در قسمت ته قبضه تپانچه اي تعبيه شده و درپوشي با پيچ بر روي آنها بسته شده است عبارتند از:

- ميله تنظيف

- برس نرم و زبر

- پيچ هرزگرد

- روغندان

- آچار مخصوص

3) سه پايه: در مواقعي كه تك تيرانداز بخواهد در سنگري مستحكم و استتار شده بر روي نقطه اي و يا جاده اي كمين كند، چون تحرك كمتر شده و بيشتر بر روي يك نقطه تيراندازي مي كند از سه پايه اين سلاح كه توسط طوقه اي در قسمت ستون درجه نصب مي شود استفاده مي گردد. اين سه پايه در برد توسط طوقه اي قابل تغيير است.

مختصات:

ابعاد، اوزان و بردهاي اين سلاح به شرح زير است:

- كاليبر 62/7 ميليمتر

- داراي 4 عدد خان، گردش خانها از چپ به راست

- برد مؤثر براي اصابت هدفهاي زميني با استفاده از ستون درجه و دوربين 800 متر

- برد مؤثر با استفاده از دوربين حداكثر 1300 متر

- برد مؤثر با استفاده از ستون درجه 1200 متر

- برد مؤثر براي زدن سينه 430 متر

- برد مؤثر براي زدن هدفهاي متحرك 640 متر

- برد مؤثر براي زدن ناحيه سر با ارتفاع 30 سانتي متر 350 متر

- برد نهايي 3800 متر

- نواخت تير 30 تير در دقيقه

- سرعت ابتدايي گلوله 830 متر در ثانيه اول

- وزن سلاح با دوربين و خشاب خالي بدون سرنيزه 300/4 = 3/4 كيلوگرم

- وزن خشاب خالي 210 گرم

- وزن سرنيزه با جلد 540 گرم

- وزن دوربين 580 گرم

- قدرت بزرگنمايي دوربين 4 برابر، ميدان ديد حقيقي 6 درجه

- طول اسلحه 5/122 سانتي متر

- طول سلاح با سرنيزه 137 سانتي متر

- طول لوله 62 سانتي متر

- ظرفيت خشاب 10 تير

- وزن فشنگ كامل 27 گرم وطول پوكه آن 54 ميليمتر، وزن مرمري 6/9 گرم

- انواع مهمات مصرفي R (54 * 62/7).

پر و خالي كردن اسلحه و خشاب

پر و خالي كردن خشاب: براي پر كردن خشاب بايستي آن را در دست چپ گرفته به طوري كه، سر آن به طرف بالا قرار گيرد، سپس ته فشنگ را قبل از دو لبه تنگ خشاب روي صفحه خوراك دهنده آن قرار داده و با فشار دادن فشنگ به طرف پايين و عقب، آن را به داخل خشاب قرار داد.

نظافت و نگهداري

1) نظافت: همان طور كه در قبل گفته شد اين سلاح داراي يكسري وسايل نظافت از جمله ميل تنظيف، فرچه، روغندان، برس، آچار (ته جعبه تنظيف) مي باشد. براي نظافت اين سلاح بايستي آن را به طور مختصر باز نموده و شروع به نظافت نمود.

الف) براي تميز كردن لوله ابتدا قطعات ميله تنظيف را سر هم بسته فرچه سيمي را به آن متصل نموده و داخل لوله بكشيد تا رسوب داخل آن تميز شود سپس با روغن داخل آن چند بار فرچه را كشيده و در آخر لوله را خشك كنيد.

ب) سيلندر گاز را كاملاً تميز كرده كه گاز بتواند پيستون و ميله گاز را به راحتي به عقب براند؛ ميله گاز را بازديد نماييد كه كج نشده باشد.

پ) محل رفت و آمد آلات متحرك داخل بدنه و به روي خود آلات متحرك را به خوبي نظافت نماييد و مقدار بسيار كمي به آن روغن بزنيد.

ت) داخل دستگاه چكاننده، مقر چفت شده گلنگدن و داخل بدنه را كاملاً تميز كرده و محل هايي كه اصطكاك زياد دارد مقداري روغن بزنيد؛ مقر سوار شدن دوربين بر روي سلاح را كاملاً تميز كرده كه دوربين به راحتي نصب شود.

ث) قنداق و قطعات چوبي سلاح را روغن بزرك خام زده تا ترك نخورد.

براي ديدن ساير اقدام پژوهي هاوگزارش تخصصي ها وتحقيقات ديگر برروي لينک هاي زيرکليک کنيد

اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 30 مرداد 1393 ساعت: 16:52 منتشر شده است
برچسب ها : تاريخچه تفنگهاي تك تيرانداز,مشخصات تفنگ تک تیرانداز,

نويسنده:مدیریت سایت