سایت اقدام پژوهی - گزارش تخصصی و فایل های مورد نیاز فرهنگیان
1 -با اطمینان خرید کنید ، پشتیبان سایت همیشه در خدمت شما می باشد .فایل ها بعد از خرید بصورت ورد و قابل ویرایش به دست شما خواهد رسید. پشتیبانی : بااسمس و واتساپ: 09159886819 - صارمی
2- شما با هر کارت بانکی عضو شتاب (همه کارت های عضو شتاب ) و داشتن رمز دوم کارت خود و cvv2 و تاریخ انقاضاکارت ، می توانید بصورت آنلاین از سامانه پرداخت بانکی (که کاملا مطمئن و محافظت شده می باشد ) خرید نمائید .
3 - درهنگام خرید اگر ایمیل ندارید ، در قسمت ایمیل ، ایمیل را بنویسید.
در صورت هر گونه مشکل در دریافت فایل بعد از خرید به شماره 09159886819 در شاد ، تلگرام و یا نرم افزار ایتا پیام بدهید آیدی ما در نرم افزار شاد : @asemankafinet
با گسترش قیام مردم و خروج شاه از ایران، شاپور بختیار به عنوان تنها امید رژیم پهلوی، به عنوان نخست وزیر معرفی و باقی مانده بود.
این ایام که مصادف با اربعین امام حسین« علیه السلام» و گسترش راهپیمایی ها و اعتراضات مردمی بود، امام« قدس سره» طی پیامی، نکات تازه ای را برای هوشیاری مردم یادآور می شوند. همزمان با سایر شهرها، در تهران نیز راهپیمایی ها ادامه می یابد و فریاد الله اکبر جمعیت میلیونی لرزه بر اندام آخرین بقایای طاغوت می اندازد.
انسان های بپا خاسته و از جان گذشته با عزمی پولادین می روند تا سرنوشت مملکت خود را به دست بگیرند و همگی خواستار انحلال حکومت پهلوی و تشکیل حکومت اسلامی هستند و با شعار « استقلال، آزادی ، جمهوری اسلامی» خط مشی آینده را ترسیم می نمایند.
وقایع ایام‌الله دهه فجر انقلاب اسلامی:(مقاله دهه فجر)
وقایع ۱۲بهمن از ایام‌الله دهه فجر
۱۲بهمن روز ورود روح‌الله خمینی به ایران-در این روز بزرگترین استقبال تاریخ در تهران برگزار شد؛ بطوری که طول جمعیت استقبال کننده از آیت‌الله خمینی به ۳۳کیلومتر رسیده بود. در ساعت ۹:۵۰دقیقه بامداد روز دوازدهم بهمن هواپیمای حامل خمینی در میان تدابیر شدید امنیتی در فرودگاه مهرآباد برزمین نشست. خمینی پس از ورود به فرودگاه و ایراد سخنرانی طبق برنامه‌ای که از قبل تنظیم شده بود عازم گورستان بهشت زهرا شد…
خمینی در میان استقبال گسترده مردم تهران در ساعت یک بعد از ظهر وارد قطعه ۱۷که مدفن شهدای انقلاب بود شد و سخنرانی خود را ایراد نمود.
وقایع ۱۴بهمن از ایام‌الله دهه فجر
روز شنبه ۱۴بهمن از ایام‌الله دهه فجر در محل مدرسه شماره ۲علوی یک مصاحبه مطبوعاتی با حضور قریب به سیصد خبرنگار ایرانی و خارجی برگزار شد که در آن ابتدا خلاصه‌ای از نظریات آیت‌الله خمینی خوانده شد؛ سپس سوالات خبرنگاران آغاز گردید که خلاصه‌ای از پاسخ خمینی به این شرح بود:
«کاری نکنند که مردم را به جهاد دعوت کنم، اگر موقع جهاد شد می‌توانیم اسلحه تهیه کنیم. دولت را بزودی معرفی خواهیم کرد. اعضای شورای انقلاب تعیین شده‌اند. از ارتش می‌خواهم هرچه زودتر به ما متصل شود. ارتشیان فرزندان ما هستند، ما به آنها محبت داریم باید به دامان ملت بیایند. قانون اساسی که تدوین شده به آراء عمومی گذاشته میشود تمام اتباع خارجی بطور آزاد در ایران زندگی خواهند کرد.»
وقایع روز ۱۶بهمن از ایام‌الله دهه فجر
روز ۱۶بهمن و تعیین دولت موقت-خمینی در روز ۱۶بهمن طی فرمانی مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر موقت تعیین و معرفی کرد. عصر همان روز در سالن سخنرانی مدرسه علوی یک مصاحبه مطبوعاتی بین‌المللی ترتیب داده شد، در این جلسه بازرگان برنامه و وظایف دولت موقت را تشریح کرد و افزود برگزاری همه پرسی درباره تغییر رژیم، برگزاری انتخابات مجلس موسسان و انجام انتخابات مجلس از وظایف این دولت است.
وقایع روز ۱۹بهمن از ایام‌الله دهه فجر
روز نوزدهم بهمن ماه بزرگترین راه پیمایی انقلاب صورت گرفت. در قطعنامه پایانی راه پیمایی نخست وزیری مهدی بازرگان توسط تظاهرکنندگان تایید شد.
وقایع ۲۰بهمن از ایام‌الله دهه فجر
در روز ۲۰بهمن ماه که مصادف با روز جمعه بود، مردم در دانشگاه تهران اجتماع کرده بودند تا سخنرانی رییس دولت موقت را استماع نمایند. در همین هنگام در غرب تهران درگیری شدیدی صورت گرفت؛ عده زیادی از افراد گارد شاهنشاهی به پادگان همافران نیروی هوایی حمله بردند و به محض آغاز درگیری آنان عده زیادی از جوانان وابسته به جناح‌های مختلف به نفع همافران وارد صحنه درگیری شدند. این درگیری خونین ده‌ها نفر کشته و مجروح بر جای گذاشت ولی در نهایت همافران توانستند حلقه محاصره نیروهای گارد را بشکنند.
وقایع ۲۱بهمن از ایام‌الله دهه فجر
روز بیست و یکم بهمن ماه روز نبرد مسلحانه همه جانبه مردم و نیروهای دولتی بود. درگیری خونین مردم و لشگر گارد در این روز به اوج خود رسید؛ و جنگ تانک‌ها با مردم مسلح باعث کشته و زخمی شدن صدها نفر شد. آیت‌الله خمینی تهدید کرد در صورت عدم جلوگیری از کشتار لشگر گارد حکم جهاد خواهد داد.در اینروز چندین کلانتری توسط گروههای مسلح مردمی تسخیر شدند که در نتیجه آن مقادیر زیادی اسلحه به دست مردم افتاد. در همین روز فرمانداری نظامی تهران اعلامیه شماره ۴۰را انتشار داد؛ بموجب این اعلامیه رفت و آمد مردم از ساعت ۱۶:۳۰تا ۵بامداد ممنوع اعلام شد. در پی اعلامیه مزبور اعلامیه دیگری صادر و منع عبور و مرور تا ساعت ۱۲بامداد تمدید شد. مردم عملاً مقررات حکومت نظامی را باطل ساختند و تا صبح در خیابان‌ها با ایجاد حریق و راه بندان‌های متعدد مانع حرکت قوای نظامی می‌شدند.
وقایع ۲۲بهمن از ایام‌الله دهه فجر
۲۲بهمن از ایام‌الله دهه فجر ،در این روز به ترتیب زندان اوین، ساواک، سلطنت آباد، مجلسین سنا و شورای ملی، شهربانی، ژاندارمری و ساختمان زندان کمیته مشترک به تصرف مردم در آمد.در تسخیر شهربانی سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران به دست انقلابیون مسلح افتاد. پادگان باغشاه و دانشکده افسری، دبیرستان نظام، زندان جمشیدیه، پادگان عشرت آباد و پادگان عباس آباد یکی پس از دیگری تسلیم شدند و آخرین مرکزی که به تصرف درآمد رادیو و تلویزیون بود.
با سلام به شما بازدید کننده گرامیبرای حمایتاز سایت ما و قرار دادن بیشتر تحقیقان در سایت بر روی لینک زیر ( بعد از خواند یا قبل از خواند تحقیق)هر چند بار که خواستید کلیک کنید تا ما نیز با علاقه بیشتری تحقیقات دانش آموزی برای شما بگذاریم . باتشکر
در تمام تعاریف فضای مجازی، این فضا محيط الكترونيكي یا محیط شبکه ای از کامپیوتر ها دانسته می شود كه با استفاده از جلوه هاي سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدي جهان واقعي را مشابه سازي كند اما ادعا می شود که فاقد ماديت فيزيكي هستند.
گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. (منتظرقائم،1381، ص 231)
اما کار واژه سایبر،از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.
مفهوم مفهوم فضا معمولاً در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است.
ویژگی های فضای مجازی :
در فرهنگ علوم اجتماعی گولدوکولب نیز سایبرنیتک بدین گونه تعریف شده است: " سایبرنتیک به مجموعه ای از نظریه ها و پژوهش ها اشاره می کند که توجه خود را به انسان ها، ارگانیسم های دیگر و ماشین ها معطوف کرده اند. کانون توجه نظریه ها و پژوهش های یاد شده عبارت است از:الف- خود نگه دار و خود کنترلی بودن دستگاه های مکانیکی و ارگانیک از راه دستگاه های از راه فرآیند باز خورد، ب- پیام رسانی و تبادل اطلاعات در دستگاه های مکانیکی و اندامی. در مجموع می توان گفت که سایبرنتیک امروزه موضوعی میان رشته ای است و از آن در علوم بسیار متعددی مثل ریاضیات، الکترونیک، زیست شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی، ارتباطات و غیره در جهت شناخت و مطالعه رفتارها، بازخوردها و پاسخ در هر سیستمی استفاده می شود. تا کنون نیز ترکیب هایی بی شمار و مشتقات متعددی از این کلمه ساخته شده که همگی پیوند سایبر را با خود به همراه دارند. یکی از این ترکیبات فضای مجازی یا همان فضای سایبرنتیک است.
فضای مجازی برای نخستین بار توسط ویلیام گیمسبون- نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیلی- در سال 1982 مورد استفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده اند. این معنا به صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم. کینزا فضای مجازی را برای مثال محیطی بر ساخته از اطلاعات نامرئی- اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد- تعریف می کند. وی برای کمک به فهم این مفهوم سازی و ارائه یک تصویر خوب و مناسب از فضای مجازی به تعریف اجزای فضا از طریق اینترنت می پردازد.
فضای مجازی را می توان برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طریق شبکه های رایانه ای به کار برد، در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکه های رایانه ای هم پیوند تامین می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست. اندرسون واقعیت مجازی را "واقعیت خلق شده توسط رایانه" می داند، واقعیتی که از آن رو مجازی یا مصنوعی است که در دنیای واقعی محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران در نتیجه تعامل با واسط الکترونیکی وجود دارد. واقعیت مجازی واقعیتی است که وجود فیزیکی نداشته توسط نرم افزار تولید می شود. فضای سایبر یا مجازی ترکیبی از دو مفهوم، مجزا است که در کنار هم مفهوم واحدی را خلق کرده اند، بنابراین بهتر است برای درک این مفهوم نخست این مفهوم واحد را شکسته و جزء به جزء بررسی کرده و سپس مجدداً آنها را در هم ادغام کنیم.
کار را با واژه سایبر آغاز می کنیم. این واژه از ریشه یونانی لغت کنترل گرفته شده و به طور ترکیبی در واژه سایبرنتیک به کار رفته است. همانطور که پیش از این نیز گفته شد مفهوم سایبرنتیک دلالت بر سیستم های کنترلی ابر تکنولوژی های رایانه های به هم پیوسته، تکنولوژی جدید و واقعیات مصنوعی با راهبردهای دستیابی و کنترل سیستمی دارد.
کاربرد دیگر واژه سایبر در ارتباط با مفهوم دیگری تحت عنوان "ارگانیسم سایبر یا سایبرارگ" است. این واژه دلالت بر امتزاج ماشین و ارگانیسم انسانی و حاصل پیوند بین طبیعت، جامعه و تکنولوژی است.
مفهوم دوم به کار رفته در واژه فضای مجازی، مفهوم فضا است. معمولاً مفهوم فضا در مقایسه با مفهوم مکان توصیف و تعریف می شود و بدون شک نخستین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوریکه درک این مفهوم بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است. در حقیقت همانطور که گل محمدی در کتاب جهانی شدن، فرهنگ و هویت در مقایسه مکان با فضای بیان می دارد، در حقیقت فضا دال بر همه جا و مکان دلالت بر جایی معین است و از همین رو است که تصور همه جایی بسیار دشوارتر از جایی خاص است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است. مکان همواره به تثبیت و تصلب گرایش دارد ولی فضا به سیالیت و رها شدگی. تمام خصوصیات ذکر شده را می توان ویژگی فضای مجازی، جزءلاینفک آن و ناشی از فضا بودگی آن دانست در حقیقت درک مفهوم فضای مجازی بدون درک مفهوم فضا و اهمیت آن در جهان امروز بی معنا است. در حقیقت فضای مجازی مانند هر فضایی دارای موقعیت جغرافیایی، فیزیکی یا محدوده سرزمینی خاص نیست ولی با این وجود نوعی واقعیت برجسته در جهان معاصر است، چرا که ما کنشگران انسانی هر روزه در آن دست به عمل می زنیم با آن در تعامل هستیم، از آن یاری می طلبیم و با او به داد و ستد اطلاعات می پردازیم. مایکل بندیکت، فضای مجازی را به عنوان جهانی نو و موازی با جهان واقعی و مخلوق رایانه های جهان و ارتباط های بین آنان تعریف می کند. جهانی (یا فضایی) که در آن انباشت جهانی از دانش، سرگرمی، شاخص ها، مقیاس ها، کنش ها و از همه پراهمیت تر انباشتی از عاملان انسانی تغییر یافته و دگرگون شده، شکل یافته است.
در هر حال فضای مجازی در هر تعبیری و با هر تعریفی، قلمرویی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی ها، فرصت ها، دلهره ها، آسیب ها و محدودیت های نوینی را به همراه دارد. اهمیت این قلمرو تا حدی است که امروزه برخی اندیشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنیا معاصر می کنند. همانطور که جبل عاملی در مقاله ای تحت عنوان "جهانی شدن ها" مفاهیم و نظریه ها" می گوید: پارادایم دو جهانی شدن ها نگاهی است که در درجه اول بر تمایز بین جهان مدرنیته و جهان جهانی شده تاکید می کند و در درجه بعد به تبیین و متمایز کردن دو جهان موازی و در عین حال به هم آمیخته واقعی و مجازی می پردازد.
با این نگاه مهمترین تغییر جهان معاصر که بنیان تغییرات آینده جهان را می سازد، رقابتی شدن جهان واقعی و جهان مجازی است. ظهور جهان جدید یعنی جهان مجازی، بسیاری از روندها و نگرش ها و ظرفیت های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. این جهان در واقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و عینیت واقعی پیدا می کند. این دو جهان دارای داد وستدهای بیشماری با یکدیگر هستند. جهان واقعی با خصایصی مانند جغرافیا داشتن، دارای نظام سیاسی خاص بودن، محبوس بودن، طبیعی بودن و غیره از جهان مجازی متمایز می شود و جهان مجازی نیز در مقابل با خصیصه هایی مثل بی مکانی، فرازمان بودن، تکثر داشتن، قابل دسترس بودن همزمان و غیره از جهان واقعی به طور نسبی جدا می شود. از نظر عاملی مهمترین تغییری که فضای دو جهانی یا به عبارتی دیگر ظهور فضای مجازی و در پرتوی آن شکل گیری جهان مجازی به وجود آورده، تغییر در روابط انسانی است؛ جایگزینی روابط چهره به چهره سنتی با روابط مجازی با واسطه رایانه، شاید مهمترین بخش این تغییر است که در جای خود بیشتر بدان خواهیم پرداخت.
رد یا اثبات واقعی بودن فضای مجازی؛
فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصوراست. درک فضا،بدون درک مکانغیر ممکن است. مکان دارای محتوا است ولی فضا نوعی خلاء است، مکان دارای دو بعد است در حالیکه فضا مفهومی سه بعدی است. مکان مفهومی مرزپذیر و قابل محدود شدن اما فضا مفهومی مرکز و تا حدودی نامتناهی است.
بدین ترتیب تصور فضای مجازی بدئن تصئر فضای حقیقی که مکان محور است ممکن نیست و این اولین ویژگی و جنبه واقعی بودن فضای مجازی است.
به عبارت دیگر دوم بودگی فضای مجازی نسبت به دنیای اولیه فضای حقیقی، خود بهفضای مجازی جنبه واقعی بودگی می بخشد.
اما مسئله دیگر این است که اساسا برای ساخت فضای مجازی ما نیازمند ابزار و شیء واقعی هستیم. به این شکل که برای ساخت آن باید از کامپیوتر و دستگاههای دیگر و هم چنین مکان برای بهره برداری از این فضا هستیم.
از بابت دیگر برای زینت بخشیدن به فضای مجازی از عکس، فیلم و وسیقی بهره می بریم که ثبت فضای حقیقی به نوع خاص است و بدون آنها فضای فضای متصلبی خواهیم داشت.
از سوی دیگر انسان از آن جایی که سازنده و کاربر این فضاست تنها در حالت واقعیت وجود می تواند از این فضا استفاده کند.
ما باپنج حس بينايي، شنواييف بويايي،چشايي و لامسه بافضای مجازی، در تماس هستیم و این تنها دلیل عینیت دنیای حقیقی ماست که با تلاش پژوهشگران محقق شده است.
و حتی گاهي شما نمي توانيد بدون کمک یک دستگاه واقعيت مجازي را ببينيد.( مانند بازی های سه عدی که انسان در آنها یکی از بازیکنان اصلی است) گرچه همه اين سيستم ها براي كاربردهاي مختلف خيلي متفاوت به نظر مي رسند، اما همه آنها به يك روش كار مي كنند.
اما نکته دیگر این است که فضای مجازی با دستاوردهای جدید مانند پیشرفت در علوم خصوصا پزشکی برای اجرای خواسته های کاربر قائم به ذات جهان واقعی است. آن جایی که خرید یا پرداخت اینترتی میسر می شود بدون واقعیت و با تخیل کسی پاکتی را به منزل شما نمی آورد بلکه ئاقعا از حساب بانکی شما پولی برداشت می شود و این جاست که انسان واقعیت را باور می کند.
من فکر می کنم فضای مجازی در روند گسترش خود به زمانی می رسد که تمام جنبه های زندگی را در بر می گیرد و بدین ترتیب به دلیل ارتباط نزدیک با جنبه های واقعی زندگی عینیت واقعی بودگی برای همه به راحتی درک می شود.
این ارتباط به شکلی گسترش خواهد یافت که فضای حقیقی به خواست انسان در ابتدا و جبرا در ادامه بدون فضای مجازی امکان ادامه نخواهد داشت و نه تنها فضای مجازی جزیی از زندگی بلکه هسته زندگی خواهد شد.
نمونه از شایع‌ترین بیماری‌های فضای مجازی
هنگامی که از چشمانتان زیاد استفاده می‌کنید، خسته می‌شوند. بنابراین جای تعجبی نیست که هنگامی که برای ساعت‌های طولانی به صفحه نمایش رایانه خیره می‌مانید، دچار سوزش و درد چشم شوید. به گفته پزشکان مایو کلینیک، «با وجودی که خستگی چشم آزاردهنده است اما معمولا مشکل حادی نیست و پس از استراحت دادن به چشم‌ها برطرف می‌گردد.»
زندگی آنلاین مینویسد: هنگامی که پشت رایانه نشسته‌اید و روی صفحه کلید تایپ می‌کنید، فقط انگشتان و چشمان شما کار نمی‌کنند بلکه تمام اندام‌های بدن شما در حال فعالیت هستند. اما متأسفانه، علیرغم این واقعیت، این کار شما ورزش محسوب نمی‌شود.
علایم بالینی اعتیاد به اینترنت
گسترش روزافزون خدمات اینترنت و زمان زیادی که افراد به طور روزانه در فضای مجازی می‌گذرانند، مشکلات و بیماری‌های متعدد جسمی و روانی به همراه داشته است که در زیر به معرفی ده نمونه از شایع‌ترین آنها می‌پردازیم.
1-خستگی چشم
هنگامی که از چشمانتان زیاد استفاده می‌کنید، خسته می‌شوند. بنابراین جای تعجبی نیست که هنگامی که برای ساعت‌های طولانی به صفحه نمایش رایانه خیره می‌مانید، دچار سوزش و درد چشم شوید. به گفته پزشکان مایو کلینیک، «با وجودی که خستگی چشم آزاردهنده است اما معمولا مشکل حادی نیست و پس از استراحت دادن به چشم‌ها برطرف می‌گردد.»
2-اضطراب سلامتی/ فاجعه‌سازی از درد
بعضی افراد مایلند علائم درد در بدنشان را به طور مبالغه‌آمیزی تفسیر کنند. روان‌شناسان به این تمایل، «فاجعه‌سازی از درد» می‌گویند. یعنی تمایل به در نظر گرفتن بدترین احتمالات به هنگام حس درد. منظور از اضطراب سلامتی نیز این است که فرد حس کند مشکل جدی سلامتی دارد و این اضطراب با نتایج طبیعی آزمایش‌های پزشکی و اطمینان بخشی پزشک متخصص از بین نرود. اینترنت به دلیل وجود حجم زیاد اطلاعات نادرست، تأیید نشده و غیرعلمی و این باور در مردم که هرچه در اینترنت هست قابل اطمینان میباشد، میتواند باعث تشدید اختلال روانی «خود بیمار انگاری» گردد.
3-سردرد
سه نوع سردرد در ارتباط با اینترنت وجود دارد:
سردردهای تنشی
این نام ممکن است گمراه کننده باشد. این نوع سردردها به دلیل استرس به وجود نمی‌آیند بلکه غالباً به دلیل کشیدگی عضلة گردن یا چشم درد حادث می‌شوند. به گفتة پزشکان مایوکلینیک، سردردهای تنشی از 30 دقیقه تا یک هفته ممکن است باقی بمانند.
گسترش روزافزون خدمات اینترنت و زمان زیادی که افراد به طور روزانه در فضای مجازی می‌گذرانند، مشکلات و بیماری‌های متعدد جسمی و روانی به همراه داشته است
سردردهای مزمن روزانه
اغلب افراد گاه به گاه دچار سردرد می‌شوند. اما به گفتة پزشکان مایو کلینیک چنانچه تعداد روزهایی که فرد سردرد دارد بیشتر از تعداد روزهایی باشد که سردرد ندارد، احتمالاً دچار این سردرد است. ماهیت متوالی این نوع سردرد، آن را در بین بدترین سردردهای ناتوان‌ساز قرار می‌هد.
سردردهای استرسی
پیدایش سردرد به استرس خیلی زیادی نیاز ندارد. استرس ناشی از به انتظار دریافت اطلاعات ماندن از اینترنت، کندی بارگذاری صفحات، خرابی رایانه و امثال آنها میتواند باعث این نوع سردرد شود.
4-درد پشت
نشستن نادرست پشت رایانه، به ویژه اگر با چاقی، کمبود ورزش و تحرک، و سیگار کشیدن همراه باشد به درد پشت می‌انجامد. منشأ این درد معمولاً عضلات، اعصاب، استخوان‌ها و مفاصل در ستون فقرات است. نشستن نادرست و برای ساعت‌های طولانی پشت رایانه، این درد را تشدید میکند.
5-ترومبوز وریدی
به لختگی درون رگ، ترومبوز گفته میشود. منظور از ترومبوز وریدی، تشکیل لختة خون در رگ‌های وریدی است که غالبا در پاها پدید می‌آید و علت اصلی آن، بی‌تحرکی و کم شدن آب بدن است. نشستن برای ساعت‌های طولانی پشت رایانه میتواند باعث ترومبوز وریدی گردد. به تازگی در هواپیماهای مسافربری نیز اطلاعات هشدار دهنده‌ای دربارة ترومبوز وریدی به مسافران داده میشود و به آنها توصیه می‌گردد تا برای ساعت‌های طولانی بی‌حرکت روی صندلی باقی نمانند.
6-نشانگان مونچهاوزن
نخست اجازه دهید به تعریف نشانگان یا سندروم مونچهاوزن بپردازیم، چرا که ممکن است بسیاری از خوانندگان با این اختلال روانی آشنا نباشند، و بعد به سراغ اینترنت می‌رویم: «خصوصیت مهم این سندروم، میل شدید به بستری شدن است و به عقیده بعضی از روان‌شناسان، اصطلاح اعتیاد بیمارستان برای این سندروم مناسب‌تر است.
خصوصیت مهم دیگر این بیماران این است که به محض آشکار شدن ساختگی بودن علائمشان، درخواست ترخیص کرده و از مراجعة مجدد به آن محل خودداری میکنند. مواردی دیده شده که بیمار برای ایجاد علائم دست به ابتکارهای عجیبی زده است.» در اینترنت تعداد بیشماری اتاق گپ‌زنی، گروههای پشتیبان و وب‌گاه شبکههای اجتماعی وجود دارد که افراد میتوانند مشکلاتشان را با دیگران در میان بگذارند، درخواست راهنمایی کنند و حس همدردی دیگران را جلب کنند. شاید تعجب کنید از این که خیلی از افراد صرفا برای جلب توجه به بیان بیماری‌ها یا مصیبت‌های دروغین و ساختگی می‌پردازند.
آنها وانمود میکنند که قربانی تجاوز، حمله، ضرب و شتم یا بیماری‌های جدی و سخت‌درمانی هستند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند. به این اختلال روانی، نشانگان یا سندروم مونچهاوزن گفته میشود. بر اساس پژوهشی که صورت گرفته است، اینترنت میتواند افراد را ترغیب کند که به منظور جلب توجه وانمود کنند که مبتلا به بیماری هستند. به گفته دکتر فلدمن از دانشگاه آلاباما افرادی که دارای این نشانگان هستند در صورتی که به یک مرکز روان‌پزشکی مراجعه کنند مورد درمان قرار خواهند گرفت اما اغلب آنها چنین تمایلی ندارند و ترجیح می‌دهند که یک بیماری جسمی حاد داشته باشند تا یک اختلال روانی.
فیسبوک و دیگر شبکههای اجتماعی، دختران نوجوان را در معرض ابتلاء به اضطراب و افسردگی قرار می‌دهند
7-افسردگی فیس‌بوکی
بر اساس گزارشی که در روزنامه دیلی‌میل چاپ شده است، فیسبوک و دیگر شبکههای اجتماعی، دختران نوجوان را در معرض ابتلاء به اضطراب و افسردگی قرار می‌دهند. اینگونه وب‌گاه‌ها علاوه بر امکان نامه‌نگاری و پیام‌رسانی، این امکان را برای نوجوانان به وجود می‌آورند که درباره یک چیز، بارها و بارها و بارها صحبت کنند. بر اساس این مقاله، بحث مکرر در میان دختران نوجوان، به ویژه دربارة ناکامی‌های عشقی، حال آنها را بدتر میکند و هیجانات منفی در آنها به وجود می‌آورد.
این گزارش، نتیجه پژوهشی است که از سوی دانشگاه استونی بروک نیویورک روی 83 دختر نوجوان صورت گرفته است. توصیه یکی از پزشکان به نوجوانانی که به طور دائم درباره یک مشکل صحبت میکنند این است که «موضوع بحث را عوض کنند.»
8-خشم اینترنتی
با وجودی که ممکن است خشم اینترنتی به خودی خود برای سلامتی افراد مضر نباشد اما میتواند به آزار اینترنتی و حتی شاید به خشونت بینجامد. بنابراین کسانی که توانایی فروخوردن خشمشان را ندارند باید مواظب باشند.
یکی از منابع خشم اینترنتی «افزونگی اطلاعات» است. حجم عظیم اطلاعات موجود روی وب و کند بودن سرعت دستیابی به آنها باعث بروز مقدار زیادی استرس در کاربران اینترنت می‌گردد. بر اساس مطالعه‌ای که از سوی شرکت نمایه‌گذاری بریتیش وب صورت گرفته، 68 درصد از 200 نفر افراد مورد مطالعه گفته‌اند که برای آنها در انتظار دریافت اطلاعات ماندن از وب، استرس‌زاتر از گذراندن یک آخر هفته با پدر و مادر همسرشان است و 38 درصد گفته‌اند که استرس‌زاتر از ماندن در ترافیک خیابان است.
علایم بالینی اعتیاد به اینترنت
یکی از محل‌های بروز خشم اینترنتی در بخش اظهار نظرهای وب‌نوشت‌ها، ویدیوهای یوتیوب یا نظرگاه وبگاه‌هاست. اگر به بخش اظهار نظرها نگاهی بیندازید، خیلی طول نمی‌کشد تا به کلمات زشت و ناپسند بر بخورید. شاید ماهیت گمنام اینترنت، افراد را ترغیب میکند که هرچه در فکر دارند را بیان کنند. اما نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که این مسأله واگیردار است- اظهار نظر خشمگینانة شما دیگران را خشمگین میکند و این چرخه همین‌طور ادامه می‌یابد.
9-اختلالات بالای دست
اختلالات بالای دست شامل: سندروم کشیدگی گردن، سندروم مجرای مچ دستی، سندروم مجرای ساعدی، التهاب تاندون دست و مچ، التهاب تاندون و غلاف آن، التهاب کیسه زلالی، کشیدگی مکرر عضلانی و سندروم مجرای خروجی قفسه صدری است. تمام این بیماری‌ها میتواند مربوط به استفاده از اینترنت باشد. این بیماری‌ها غالبا بر اثر استفاده بیش از حد از یکی از اندام‌های بالای دست (مثل بازوها) و استفاده بیش از حد از یک ابزار مثل صفحه‌کلید یا ماوس بروز میکنند و به دلیل آسیب‌دیدگی بافت‌ها با درد همراهند. در مورد بیماری سندروم مجرای خروجی قفسه صدری گفتنی است که دو گروه از افراد بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. یکی کسانی که در تصادف‌های رانندگی دچار آسیب‌های گردنی می‌شوند و دیگر کسانی که از رایانه در وضیعت‌های نشستن نادرست و غیر ارگونومیک، در دوره‌های زمانی طولانی استفاده میکنند.
10-اعتیاد به اینترنت
این بیماری به این علت در این فهرست شماره یک شده است که واقعاً بسیار جدی است و در بعضی موارد کشنده بوده است. ماهیت اعتیاد بسیار فراگیر است. هنگامی که صحبت از اینترنت باشد، این اعتیاد میتواند به چیزهای زیادی پیدا شود. از تایپ کردن گرفته تا بازدید از اتاق‌های گپ‌زنی، خرید آنلاین یا بازی‌های چند نفره.
اعتیاد به اینترنت آنقدر جدی و واقعی است که مراکز بازپروری برای آن به وجود آمده است. به طور مثال، بر اساس مقاله‌ای که در نیویورک تایمز منتشر گردیده، مراکز بازپروری معتادان اینترنت در کرة جنوبی با استفاده از مدرسان نظامی به معتادان تمرین‌های بدنی نسبتا شدید شبیه تمرین‌های نظامی می‌دهند، نشست‌های گروهی با مشاور برگزار میکنند و کارگاه‌های روان درمانی برای معتادان ترتیب می‌دهند. مساله اعتیاد به اینترنت در کرة جنوبی در سالهای اخیر به صورت یک مساله ملی در آمده و میزان مرگ و میر ناشی از خستگی و از پا افتادگی پس از انجام بازی‌های آنلاین روز به روز در حال افزایش است.
امضاي ديجيتال؛ هويت در فضاي مجازي
امضاي ديجيتال يا به عبارتي طرح امضاي ديجيتال طرحي رياضي براي اثبات اعتبار يک پيام يا يک سند ديجيتال است. امضاي ديجيتال در حقيقت اعتباري است که به گيرنده اطمينان مي‌دهد محتواي ديجيتالي را از گيرنده شناخته شده دريافت کرده است. امضاي ديجيتال معمولا براي پخش نرم‌افزار، معاملات مالي و اموري که در آنها صحت و اعتبار سند اهميت دارد، به کار مي‌رود.
امضاي ديجيتال اغلب به عنوان امضاي الکترونيکي با معنا و کاربرد گسترده‌تري که هر نوع داده الکترونيکي را در بر مي‌گيرد، به کار برده مي‌شود و اعتبار آن در حد همان امضاي واقعي است. البته بايد گفت که همه امضاهاي الکترونيکي، صرفا امضاهاي ديجيتال به شمار نمي‌روند. ولي در برخي کشورها از جمله ايالات متحده آمريکا و اعضاي اتحاديه اروپا امضاي ديجيتال، مفهومي قانوني دارد.
امضاي ديجيتال نوعي رمزنگاري نامتقارن است. هنگامي که پيغامي از کانالي ناامن ارسال مي‌شود، يک امضاي ديجيتال مناسب مي‌تواند براي شخص گيرنده دليلي باشد تا ادعاي شخص فرستنده را باور کند.
امضاي ديجيتال از بسياري جنبه‌ها مشابه امضاي دست نوشته است. با اين تفاوت که جعل امضاي ديجيتال بسيار مشکل‌تر از امضاي سنتي است. طرح‌هاي امضاي ديجيتال مبتني بر رمزنگاري هستند و اين رمزنويسي بايد به شکل صحيحي صورت گيرد تا موثر واقع شود. امضاهاي ديجيتال غيرقابل انکارند؛ به اين معني که امضاکننده زماني که پيامي را امضاي ديجيتالي نکرده، مي‌تواند ادعا کند که کليد خصوصي‌اش محرمانه مي‌ماند. علاوه بر اين برخي از اين طرح‌هاي غير قابل انکار مهر زمان دارند و بر همين اساس بعد از مدت معيني امضاي ديجيتال منقضي مي‌شود. البته حتي در صورت منقضي شدن، خود امضا به قوت خود باقي مي‌ماند. پيام‌هايي که برچسب امضاي ديجيتال مي‌خورند، به عنوان يک رشته بيتي همانند پست الکترونيکي، قراردادها و يا پيام‌هايي که از طريق پروتکل‌هاي ديگر رمزنگاري ارسال شده باشند، قابل عرضه‌اند.
مفهوم امضاي ديجيتال
امضاي ديجيتال
هر طرح امضاي ديجيتال شامل سه الگوريتم است که عبارتند از:
1-الگوريتم توليد کليد:در اين مرحله يک کليد محرمانه از يک سري کليدهاي محرمانه ممکن به صورت تصادفي انتخاب مي‌شود. در واقع خروجي اين الگوريتم کليد محرمانگي و يک کليد عمومي مترادف با آن است.
2-الگوريتم امضا:الگوريتمي است که با دادن پيام و کليد محرمانگي، امضاي ديجيتال توليد مي‌کند.
3-الگوريتم شناسايي امضا:الگوريتمي است که يک پيام، کليد عمومي و يک امضا را به صورت ورودي دريافت مي‌کند و اعتبار آن پيام را تاييد يا رد مي‌کند.
براي توليد يک امضاي ديجيتال دو ويژگي ضروري است. يکي اينکه توليد يک امضا از يک پيام ثابت و کليد محرمانگي ثابت بايد صحت و سقم اعتبار آن پيام را با استفاده از کليد عمومي مرتبط با آن بسنجد. دوم اينکه اين فرآيند کامپيوتري براي شخص حقوقي که کليد عمومي ندارد، نمي‌تواند امضاي معتبر توليد کند.
تاريخچه امضاي ديجيتال
ويتفيلد ديفي (Whitfield Diffie)ومارتين هلمن (Martin Hellman)براي اولين بار در سال 1976 مفهوم امضاي ديجيتال را وارد ادبيات ديجيتال کردند. پس از آن، رونالد ريوست، ادي شامير و لن آدلمان، الگوريتمRSA(برگرفته از اول اسم اين سه نفر) را ابداع کردند که براي توليد امضاي ديجيتال اوليه از آن استفاده مي شد. البته اين الگوريتم تنها در سطح پايين مفهومي از امضاي ديجيتال تعريف شده بود و امنيت چنداني نيز نداشت.
اولين نرم‌افزار عمومي که براي توليد امضاي ديجيتال به بازار عرضه شدLotus Notes 1.0بود که در سال 1989 معرفي شد و از همان الگوريتمRSAپيروي مي‌کرد. ساختار امضاهاي ديجيتال مبتني برRSAبه اين صورت بود که براي توليد کليدهاي امضا مي‌بايست يک جفت کليدRSAشامل مدول‌هاي N، توليد مي‌شد. به هر حال اين طرح‌ها از امنيت خوبي برخوردار نبودند و براي اجتناب از نفوذ در آنها مي‌بايست از يک تابع رياضي که عمليات رمزنگاري را انجام مي‌داد، استفاده مي‌شد.
امضاي ديجيتال
بعد از آن، طرح‌هاي ديگري با عنوان‌هاي امضاي لمپورت، مرکل و رابين طراحي شدند. در سال ?9?? شفي گلدواسر، سيويو ميسالي و رونالد ريوست، موارد مورد نياز را براي برقراري امنيت در طرح امضاي ديجيتال بررسي کردند. آنها با بررسي سلسله مراتب مدل‌هاي مختلف حمله و نفوذ به امضاي ديجيتال توانستند طرح امضاي ديجيتال GMR را ارايه دهند. اين طرح اولين طرحي بود که توانست در مقابل يک حمله خاص، از دريافت پيام جعلي جلوگيري کند.
طرح‌هاي ابتدايي امضاي ديجيتال، ساختار مشابهي داشتند: همه آنها از جايگشت دريچه‌اي مانند تابع RSAاستفاده مي‌کردند و يا در برخي موارد از طرح امضاي رابين بهره مي‌گرفتند. جايگشت دريچه‌اي، مجموعه‌اي از جايگشت‌هاست که توسط يک پارامتر مشخص مي‌شوند و در محاسبه‌هاي پيش‌رو به راحتي کار مي‌کنند. ولي در محاسبه‌هاي معکوس (بازگشتي) بدون دانستن کليد محرمانگي با مشکل مواجه مي‌شوند. با وجود اين براي هر پارامتر يک دريچه (کليد محرمانگي) وجود دارد که در صورت شناخته شدن به راحتي پيام را رمزگشايي مي‌کند. جايگشت‌هاي دريچه‌اي مي‌توانند در جايي که پارامتر به عنوان کليد عمومي و جايگشت به عنوان کليد رمز و يا در جايي که رمزگذاري براي محاسبه پيشروي جايگشت و رمزگشايي براي محاسبه معکوس در نظر گرفته شده، به عنوان سيستم‌هاي رمزگذاري کليد عمومي به کار رود.
اين جايگشت‌هاي دريچه‌اي مي‌توانند علاوه بر اين به عنوان طرح امضاي ديجيتال به کار روند. به اين صورت که محاسبه معکوس با کليد رمز مانند امضا کردن است و محاسبه پيش‌رو مانند بررسي صحت امضاست. به همين دليل امضاهاي ديجيتال اغلب بر پايه سيستم رمزنگاري کليد عمومي تعريف مي‌شوند. اما اين تنها روش پياده سازي امضاي ديجيتال نيست.
مزاياي امضاي ديجيتال
دلايل استفاده و اهميت امضاي ديجيتال را در دو مورد اعتبار و يکپارچگي مي‌توان خلاصه کرد. از آنجا که اغلب پيام‌هاي ديجيتالي شامل اطلاعاتي در مورد ماهيت ارسال يک پيام است، اين اطلاعات ممکن است چندان صحت نداشته باشند. امضاي ديجيتال در حقيقت به منبع پيام اعتبار مي‌بخشد. زماني که دارنده يک کليد خصوصي سندي را امضا مي‌کند، به آن ارزش و اعتبار داده و سپس آن را ارسال کند. اهميت ايجاد اطمينان قطعي به شخص گيرنده پيام درباره صحت ادعاي فرستنده در انتقال اطلاعات مانند داده‌هاي مالي به خوبي خود را نشان مي‌دهد و اهميت وجود امضاي ديجيتال امکان خطا را در پيام‌ها کاهش مي‌دهد.
امضاي ديجيتال
به عنوان مثال تصور کنيد شعبه‌اي از يک بانک قصد دارد دستوري را به دفتر بانک مرکزي براي درخواست ايجاد تعادل در حساب‌هاي خود ارسال کند. اگر شخص دريافت کننده در دفتر مرکزي متقاعد نشود که منبع اين پيام، کجاست، طبق درخواست عمل نمي‌کند و در نتيجه مشکلاتي را به وجود مي‌آورد.
در مورد يکپارچگي نيز مي توان گفت که در بيشتر مواقع، فرستنده و گيرنده پيام نياز به داشتن اين اطمينان دارند که پيام در حين انتقال بدون تغيير باقي مانده است.
هرچند رمزنگاري محتواي پيام را مخفي نگه مي‌دارد ولي ممکن است امضا در يک سيستم از اعتبار ساقط شود و محتويات يک پيام دستخوش تغيير شود. ولي استفاده از امضاي ديجيتال به عنوان روشي از رمزنگاري مي‌تواند ضامن درستي و بي نقصي يک پيام در عمليات انتقال اطلاعات باشد. زيرا همانطور که در ساختار اجراي الگوريتم شرح داده شد، از تابع درهم‌سازي بهره گرفته شده و همين نکته ضمانت بهتري را براي درستي و صحت يک پيام ايجاد مي‌کند.
گواهينامه ديجيتالي
يک گواهينامه ديجيتالي يک فايل ديجيتالي است که حاوي اطلاعاتي رمزگذاري شده از قبيل کليد عمومي و ساير اطلاعات دارنده خود است. دارنده مي‌تواند يک شخص، يک شرکت، يک سايت و يا يک نرم‌افزار باشد. مانند يک گواهينامه رانندگي که عکس صاحب خود را همراه ساير اطلاعات در مورد دارنده آن، شامل مي‌شود. يک گواهينامه ديجيتالي نيز يک کليد عمومي را به اطلاعاتي در مورد دارنده آن متصل مي‌کند.
انواع گواهينامه ديجيتالي
چند نوع گواهينامه ديجيتال وجود دارد که براي مصارف گوناگون به کار مي‌روند و عبارتند از:
شخصي:قابل استفاده توسط اشخاص حقيقي براي امضاي ايميل و تبادلات مالي
سازمانها:قابل استفاده توسط اشخاص حقوقي براي شناساندن کارمندان براي ايميل‌هاي محفوظ و تبادلات اينترنتي
سرور:براي اثبات مالکيت يک نام دامنه اينترنتي
● تاریخچه و تعریف جرایم رایانه ایو فضای مجازی
به طورکلی تحول تاریخی جرائم رایانه ای را از زمان پیدایش رایانه تا اوایل هزاره سوم می توان به سه نسل طبقه بندی نمود. نسل اول این گونه جرائم تا اواخر دهه هشتاد مصداق داشت تحت عنوان جرائم رایانه ای بیان گردید که بیشتر شامل سرقت و کپی برداری از برنامه ها و جرائم علیه حریم خصوصی در رایانه بود که با گسترش تکنولوژی تبادل اطلاعات و ارتباطات بین المللی در دهه ۹۰جرائم نسل دوم تحت عنوان جرائم علیه داده ها نمود بیشتری پیدا نمود بطوریکه در این دهه تمامی جرائم علیه تکنولوژی اطلاعاتی، ارتباطاتی، رایانه ای، ماهواره ای و شبکه های بین المللی تحت عنوان جرائم علیه داده ها اطلاق می شود.
در اواسط دهه ۹۰با گسترش شبکه های بین المللی و ارتباطات ماهواره ای نسل سوم جرائم رایانه ای، تحت عنوان جرائم سایبر (مجازی) یا جرائم در محیط سایبر شکل گرفته است. پیشینه شبکه جرائم ناظر به توسعه و تحول جهانی «تکنولوژی اطلاعاتی» به دهه ۱۹۶۰بر می گردد زمانیکه اولین مواردی که به آن «جرم رایانه ای» نام نهادند در مطبوعات و مجلات علمی آن زمان منعکس شد، این موارد در برگیرنده صور اولیه و ساده به کارگیری رایانه شامل جاسوسی رایانه ای، خرابکاری رایانه ای و سوء استفاده غیر قانونی از سیستم های رایانه ای بود. از اواسط دهه ۱۹۷۰مطالعات تجربی در مورد جرم رایانه ای آغاز شد از نمونه این جرائم می توان به «امریکن اکویتی فوندینگ» در آمریکا (کلاه برداری از طریق سوء استفاده از ۵۶هزار مورد بیمه به ارزش حداقل ۳۰میلیون دلار) و قضیه «هراشتات» در آلمان (مربوط به معاملات ارزی خارجی به ارزش چند میلیون دلار منجر به ورشکستگی بانک هراشتات در سال ۱۹۷۴و مورد ضرر بالغ بر ½ میلیون مارک آلمان به مشتریان گردید) اشاره نمود.
دیدگاه عمومی و علمی در مورد جرائم رایانه ی در دهه ۱۹۸۰به گونه ای بنیادین تغییر یافت مشخص گردید که جرم رایانه ای محدود به جرائم اقتصادی نبوده و سایر زمینه ها را هم که جنبه اقتصادی ندارد مثل دستکاری رایانه بیمارستان یا تعدی نسبت به حریم خصوصی زندگی دیگری را نیز در بر می گیرد.
در دهه ۹۰میلادی همزمان با رشد سریع تکنولوژی رایانه شکل و ابعاد جدیدتری به خود گرفته است. در این دهه علاوه بر جرائم شناسایی شده می توان به جرائم جدیدی از قبیل قاچاق کلمات رمز در اینترنت، جرائم در محیط سایبر (محیط مجازی) یا جرائم سایبر (جرائم مجازی)، جرائم مولتی مدیا (چند رسانه ای) اشاره نمود.
در خصوص تاریخ وقوع جرم رایانه ای در ایران ، نمی توان وقوع آن را با سال ۱۳۴۱که کامپیوتر وارد ایران شد همزمان دانست. ولیکن از اواخر دهه ۱۳۶۰مواردی از تخلفات رایانه ای به صورت کپی و تکثیر غیر مجاز نرم افزارها نمود پیدا کرده شرکتهای طرف قرارداد بود که خود نیز ممکن است ناشی از سوء نیت و قصور متعهد و یا عدم تبیین دقیق موضوع تعهد در قرار داد باشد.
▪ تعاریف ارائه شده از سوی سازمان های بین المللی و منطقه ای
تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (O.E.C.D) در سال ۱۹۸۳:
«سوء استفاده از رایانه ها شامل هر رفتار غیر قانونی، غیر اخلاقی یا غیر مجاز مربوط به پردازش خودکار و انتقال داده ها است».
بنابه تعریف پلیس جنایی فدرال آلمان «جرم رایانه ای در برگیرنده همه اوضاع و احوال و کیفیاتی است که در آن شکلهای پردازش الکترونیک داده ها، وسیله ارتکاب و یا هدف یک جرم قرار گرفته است و مبنایی برای ارجاع این ظن است که جرمی ارتکاب یافته است.
تعریف در لوایح دولت جمهوری اسلامی ایران:
هرگونه دخل و تصرف غیرمجاز از طریق ورود یا خروج، ضبط و ذخیره، پردازش و کنترل داده ها و نرم افزارهای رایانه ای و ایجاد یا وارد کردن انواع ویروسهای رایانه ای و امثال آن جرم محسوب شده و مرتکب، علاوه بر جبران خسارت وارده به مجازات حبس از سه ماه تا یکسال و یا جزای نقدی از یکصد هزار تا ده میلیون ریال محکوم خواهد شد.
● طبقه بندی جرایم رایانه ای
سازمان پلیس جنایی بین المللی، جرایم رایانه ای را به شرح زیر طبقه بندی کرده است:
۱) کلاه برداری رایانه ای
کلاهبرداری رایانه ای از دسته جرائم اصلی سوء استفاده های رایانه ای در باب جرائم اقتصادی
رایانه ای می باشد. دارایی های عینی غیر ملموس در قالب «داده های رایانه ای » مانند وجوه سپرده یا ساعات کاری، معمول ترین راه های کلاهبرداری کامپیوتری را تشکیل می دهند. در تجارت مدرن (تجارت الکترونیک) نقل و انتقال پول و نقد و خرید و فروش کالای تجاری، به سرعت جای خود را به انتقال سپرده ها از طریق سیستم های کامپیوتری می دهد. که در نتیجه امکانات بسیاری را برای سوء استفاده فراهم می آورد.
در ادامه به چند نمونه از سوء استفاده رایانه ای در باب کلاهبرداری اشاره می شود:
الف) سوء استفاده از شبکه تلفنی
ب) سوء استفاده از صندوقهای پرداخت
ج) سوء استفاده از کارتهای پلاستیکی (اعتباری)
2) جعل رایانه ای:
وارد کردن، تغییر ، محو یا موقوف سازی داده های رایانه ای یا برنامه های رایانه ای یا دیگر مداخلات در زمینه داده پردازی از طریق یا تحت شرایطی که در قوانین ملی تشریح شده است، متشکله جرم جعل است اگر به خاطر هدفهای مرسوم، چنین جرمی ارتکاب یافته باشد.»
اصولا جعل برخلاف کلاهبرداری رایانه ای، به منظور ایراد خسارت به اموال و تحصیل امتیاز مالی ارتکاب نمی یابد لیکن در اسناد به کار می رود.
۳) ایجاد خسارت (تغییر، تخریب) در داده ها و یا برنامه های کامپیوتری
این نوع فعالیت مجرمانه شامل دست یابی مستقیم یا مخفیانه غیر مجاز به سیستم ها و برنامه های رایانه ای با استفاده از برنامه های جعلی به نام ویروس، کرم، یا بمب های منطقی به منظور ایجاد خسارت از طریق پاک
۴) سابوتاژ
اصلاح، موقوف سازی، و یا پاک کردن غیر مجازداده ها یا عملیات رایانه ای به منظور مختل ساختن عملکرد عادی سیستم، آشکارا فعالیت مجرمانه به حساب می آید و به آن سابوتاژ رایانه ای می گویند.
عناصر متشکله جرم سابوتاژ رایانه ای عبارت است از: ۱- ابزار و راهها ۲- هدف
۵) نفوذ کردن رایانه ای (خدشه زننده ها)
این نوع عمل مجرمانه شامل دسترسی های غیر مجاز به رایانه ها و نفوذ به سیستم های رایانه ای
می شود که دارای انگیزه های گوناگونی می باشد که مهمترین آنها که قصد کنجکاوی، تفریح و تفنن بوده اصولا به قصد آسیب رساندن و بهره برداری مالی انجام نمی گیرد و از نظر سنی بیشتر خدشه زنندگان جوانان و رده سنی ۱۵تا ۲۴قرار دارند.
۶) استقراق سمع غیر مجاز
بنا به تعریفی که ارائه شده استراق سمع عبارت است از: استراق سمع یا قطع، که بدون حق و توسط ابزارهای تکنیکی بر روی ارتباطات، (وارده یا خارجه) در حدود یک سیستم یا شبکه رایانه ای انجام شود.
۷) سرقت و تکثیر غیر مجاز برنامه های رایانه ای حمایت شده
تکثیر و توزیع یا انتشار همگانی و بدون داشتن مجوز یک برنامه رایانه ای که تحت حمایت قانون است.
۸) پورنوگرافی غیر مجاز رایانه ای
تعریف لغوی آن عبارت است: هرگونه نوشته، فیلم، تصاویر و مطالب مربوط به امور جنسی که فاقد هر گونه ارزش ادبی، هنری، سیاسی و علمی است و اعمال مجرمانه در پورنوگرافی عبارتست از اینکه شخصی از ابزار سمعی و بصری یا وسایلی که حاوی اینگونه تصاویر و عکسهای هرزه باشد را بفروشد، پخش کند یا چنین وسایل را در معرض نمایش گذارد یا کودکان و جوانان را به شرکت در این نمایش یا پورنوگرافی اغوا یا تشویق نماید.
۹) جرایم چند رسانه ای
این نوع جرم که با جرائم نسل سوم رایانه و اینترنت وابسته است اصولا در محیط مجاز یا همان سایبرا سپیس قابل تحقق می باشد. جرم چند رسانه ای شامل هرگونه فعالیت ممنوعه قانونی و یا اخلاقی در ارتباط با سوء استفاده از تکنولوژی ارتباطات و رسانه می باشد که به طور عمده مرتکبان ناشناس به طور اجتماعی در فضای ناشناخته دست به اعمال خود می زنند.
● ویژگی های جرم چند رسانه ای
۱) این پدیده ناقض یا از بین برنده برخی منافع قانونی است
۲) نامحدود و نامشخص بودن بزه دیدگان می باشد.
۳) خصیوصیت فراملی و فراسرزمین بودن آن است.
امروزه انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی رسانه های جدیدی را خلق کرده است که هر یک در ساختن دنیای ذهنی انسان معاصر نقشی خاص بر عهده دارند:
▪ تلویزیون های ماهواره ای
▪ بازیها ی الکترونیکی: خانگی/ باشگاهی
▪ دیسک فشرده موسیقی/ تصویر/ فیلم/ نرم افزار
▪ اینترنت: وب/ چت/ نامه/ تلفن/ تجارت/ نشر/ تفریح
بی شک با تغییر جامعه، شکل جرائم نیز تغییر می کند. فناوری های جدید، فرصتهای جدیدی را برای مجرمان پدید می آورد و فناورِی های اطلاعاتی و ارتباطاتی، جرائم اطلاعاتی و ارتباطاتی را به دنبال دارد. منظور از جرایم جدید هم اشکال جدید جرایم قدیمی و هم جرایمی بی سابقه است که فقط در محیط رایانه ای امکان بروز دارد.
جرم رایانه ای شامل جرایمی است که با استفاده از رایانه درون فضای سایبر و علیه رایانه دیگر واقع می شوند. هرچه وابستگی انسان به رایانه بیشتر می شود زمینه توسعه جرائم رایانه ای نیز آماده تر می گردد.
● مجرمان سایبر
مجرمان سایبر معمولا مرد، جوان، دارای تحصیلات لیسانس، کارمند سابق یا فعلی شرکت های رایانه ای، دارای وقت آزاد فراوان هستند و زمان غیر متعارفی را برای اتصال به شبکه صرف می کنند. پیشرفت فناوری، نیروی جوان تحصیل کرده، بیکاری تحصیل کردگان، بی ثباتی سیاسی و اقتصادی، فقدان قوانین و وجود خریداران ثروتمند برای خدمات مجرمان سایبری زمینه های اجتماعی گسترش جرایم سایبری را تشکیل می دهد.
● نمونه هایی از جرائم سایبر
▪ سرقت
ـ سرقت خط تماس تلفنی
ـ سرقت اطلاعات
ـ سرقت نرم افزار
ـسرقت مشخصات تاشخصی ترین لایه ها
▪ تقلب
ـ تقلب مالیاتی
ـ پولشویی
ـ ناخنک زدن به حسابهای دیگران
ـ تقلب در بیمه نامه
▪ تروریسم سایبر
نفوذ در زیر ساختهای ملی و تلاش برای کنترل آن مانند:
ـ تاسیسات دفاعی
ـ تاسیسات ارتباطات راه دور
ـ تاسیسات شرکت های برق
ـ تاسیسات تولید، ذخیره سازی و حمل و نقل انرژی
ـ سیستمهای بانکداری و مالی
ـ تاسیسات حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی
ـ تاسیسات تامین آب
ـ خدمات اورژانس
ـ خدمات دولتی
▪ ویروسها
ـ اسبهای تروا
ـ خرگوش ها
ـ کرمها
ـ بمب های منطقی
ـ هیولای کلوچه
▪ جرائم جنسی
ـ هرزه نگاری سایبر: انتشار متون/ تصاویر/ فیلمها و نقاشی های مستهجن
ـ دلالی فحشا
ـ دسترسی کودکان و نوجوانان به هرزه نگاری سایبر
ـ هرزه نگاری کودکان و نوجوانان نوجوانان
ـ مزاحمت جنسی سایبر
ـ فریب کودکان و نوجوانان از طریق ارتباط رایانه ای
ـ فریب دختران و زنان
▪ مزاحمت
ـ از طریق انتشار اطلاعات غلط
ـ افشاگری در مورد اطلاعات و تصاویر شخصی
ـ تهدید به آزار جنسی
● کنوانسیون جرایم سایبرنتیک
این کنوانسیون در اواخر سال ۲۰۰۱به امضای ۳۰کشور پیشرفته رسیده است و دارای وظایف زیر است:
هماهنگ کردن ارکان تشکیل دهنده جرم در حقوق جزای ماهوی داخلی کشورها و مسائل مربوطه در بخش جرایم سایبراسپیس.
الف) فراهم آوردن اختیارات لازم آئین دادرسی کیفری داخلی برای پی جویی و تعقیب چنین جرایمی علاوه بر جرایم دیگر که با استفاده از سیستم های رایانه ای ارتکاب می یابند.
ب) تدوین سیستم سریع و مؤثر همکاری بین المللی
ج) کنوانسیون بین المللی جرایم رایانه ای بوداپست (۲۰۰۱) جرم را موارد زیر تعریف کرده است:
- نفوذ غیرمجاز به سیستم های رایانه ای
- شنود غیرمجاز اطلاعات و ارتباطات رایانه ای
- اخلال در داده های رایانه ای
- اخلال در سیستم های رایانه ای
- جعل رایانه ای
- کلاهبرداری رایانه ای
- سوءاستفاده از ابزارهای رایانه ای
- هرزه نگاری کودکان
- تکثیر غیرمجاز نرم افزارهای رایانه ای و نقض حقوق ادبی و هنری
از جمله سازمانهای بین المللی و منطقه ای پیشرو در این زمینه می توان به سازمان های زیر اشاره داشت:
۱) سازمان همکاری و توسعه اقتصادی DECD
۲) شورای اروپا
۳) انجمن بین المللی حقوق و جرا (AIDP)
۴) سازمان ملل
● محیط سایبر در ایران
دکترحسام الدین آشنا،استاد علوم ارتباطات درباره وضعیت فضای سایبردر ایران وامنیت اطلاعات عقیده دارد در حال حاضرسیاست گسترش و افزایش ظرفیت تبادل بین المللی داده ها از سیاستهای جاری دولت است و افراد، سازمانها و شرکت ها به گونه ای نامحدود امکان دسترسی به سرویس دهندگان رسانه های جدید را دارند. برای دسترسی به اینترنت هیچگونه مجوز یا تاییدیه دولتی لازم نیست و هنوز سرویس دهندگان اطلاعات مربوط به مشترکان، کاربران و محتوای داده های تبادل شده را به سازمانهای دولتی ارائه نمی دهند.
هیچ قانون یا دستور العملی برای منع رمزگذاری محتوای داده های مبادله شده وجود ندارد و هیچ قانونی نیز وجود ندارد که سرویس دهندگان را ملزم به کنترل محتوا نماید یا آنان را مسوول محتوای سایت های روی سرویس بداند. از طرف دیگر خدمات اینترنت در ایران به سرعت ارزان شده و کافه های اینترنتی به سرعت در حال رشد است و هیچ قانون خاصی برای نحوه تاسیس و نحوه اداره آن وجود ندارد. مهمترین مسئله در مقابله با جرایم سایبر مسوولیت پذیری دولت در سیاست گذاری کارشناسانه و همه سونگر برای تدوین سیاستها، قوانین و مقررات مناسب حمایتی/ هدایتی/ نظارتی است. در این مسیر بهره گیری از تمام توان علمی و اجرایی کشور، رویکرد میان رشته ای و میان بخشی ضروری است. شرط موفقیت هر سیاستی اهتمام به آموزش خانواده و آموزش کودکان و نوجوانان، تربیت نیروی انسانی متخصص در مقابله با این جرایم و در نهایت سازماندهی جدید نیروی انتظامی و قوه قضاییه برای تاسیس پلیس سایبر و دادسرای جرایم سایبر است. (رسانه های جدید،جرایم جدید.حسام الدین آشنا، باشگاه اندیشه)
● نتیجه گیری و پیشنهادات
پیشرفت تکنولوژی رایانه و توسعه کاربرد آن، وابستگی تنگاتنگ زندگی مدرن امروزی به این فن آوری را در تمامی زمینه های مختلف به ارمغان آورده است. بطوریکه امروزه عملا بدون وجود رایانه، حیات جامعه جهانی مختل خواهد شد. بطور طبیعی هر نوآوری در زمینه تکنولوژی و علوم به تبع خود توجه افراد سودجو و بزهکار را نیز جلب می نماید و این افراد، امکاناتی را که می تواند در جهت اعتلای تمدن بشری و امنیت و رفاه بکار رود، در جهت منافع خود و ارضاء حوائج شخصی بکار می برند، بطوریکه جرائم مربوط به تکنولوژی رایانه ای امروزه توجه حقوقدانان، جرم شناسان، متخصصین رایانه و پلیس های جهان را به خود معطوف کرده است.
بطور کلی همه کشورها در قبال جرایم رایانه ای با یک مشکل واحد مواجه هستند: آنها همواره به حمایت ازاهداف و اشیاء ملموس و قابل رویت پرداخته و قوانین آنان نیز به طبع ناظر بر این گونه اهداف و اشیا بوده است. از اواسط قرن بیستم به بعد، حقوق جزا با مشکل حمایت از اطلاعات و اشیاء ناملموس مواجه شده است که علت آن، تغییر الگوهای جامعه امروزی از حالت صنعتی به فراصنعتی (جامعه اطلاعاتی) افزایش ارزش اطلاعات و تکمیل دکترین های حقوق اطلاعات است. نتیجه اینکه الگوهای فیزیکی در حقوق جزا تبدیل به الگوهای غیر فیزیکی شده است.
به دنبال رشد سریع تکنولوژی کامپیوتری و پیدایش سه نسل از جرایم مربوط به این تکنولوژی در طول ۴دهه گسترش این فن آوری در محدوده شبکه های بین المللی و اینترنت (سایبر اسپیس) حقوق کیفری نیز تاکنون ۴مرحله تحول تقنینی را طی نموده است.
۱) مرحله اول: مربوط به حمایت از اطلاعات خصوصی (دهه های ۷۰و ۸۰)
۲) مرحله دوم: ایجاد و اصلاح قوانین ناظر به جرایم کامپیوتری (اواخر دهه ۸۰)
۳) مرحله سوم وضع قوانین جهت حمایت از دارایی های غیر مادی (مالکیت فکری، دهه ۸۰)
در دهه ۹۰جرایم در محیط سایبر تجلی نمود که حاصل تکنولوژی ارتباطاتی و مخابراتی ماهواره ای و پیدایش شبکه های بین المللی می باشد و با توجه به خصوصیت غیر ملموس و مجازی بودن محیط سایبر، مسایل جزایی آن به گونه ای متفاوت و کاملتر نسبت به جرایم رایانه ای نسل های قبل می باشد.
بطور کلی جرایم رایانه ای و شبکه ای با اغلب جرایم متعارف و کلاسیک در چند مورد اختلاف اساسی دارند:
▪ اولا: شیوه ارتکاب آنها تقریبا آسان است .
▪ ثانیا: با منابعی اندک خسارتی هنگفت می توانند وارد کنند.
▪ ثالثا: می توان بدون حضور فیزیکی در یک حوزه قضایی معین در آن حوزه مرتکب اینگونه جرایم شد. رابعا در اغلب موارد غیر قانونی بودن و منشا آنها روشن و آشکار نیست. خامسا امروزه جرایم رایانه ای و اینترنتی غالبا در ابعاد بین المللی بوقوع می پیوندد.
جرایم رایانه ای و شبکه ای از حیث تعقیب و دادرسی نیز با چالش و تحول مواجه می باشد. آئین دادرسی مدنی بایستی به دنبال یک تعقیب موثر جرم در زمینه تکنولوژی اطلاعات باشد زیرا این تکنولوژی رشد بسیاری در زمینه های اقتصادی و زندگی اجتماعی داشته و مشکلات جرم یابی خاصی را نیز به دنبال آورده است. در عین حال آئین دادرسی کیفری می بایستی به حمایت از آزادیهای مدنی و مظنونین و شهود بپردازد و در زمینه تعقیب بین المللی جرایم می بایست بر مبنای تعاون و همکاری بین المللی با رعایت اصول حاکمیت و امنیت کشور مقابل صورت گیرد.
به نظر می رسد برای یک استراتژی جامع امنیت داده پردازی و کنترل جرم راه حل قانونی بایستی توسط ابزارها و تدابیر فراقضایی همچون تدابیر امنیتی اختیاری توسط کاربران رایانه به کار گرفته شود. ضمن اینکه اجرای تدابیر امنیتی و جلوگیری از جرایم باید با توسعه تکنولوژی همگام باشد. در یک جمع بندی کلی می توان گفت: سیاست جنایی موثر برای مبارزه با جرایم رایانه ای و پیشگیری از آن بایستی مبتنی بر اصول ذیل باشد:
1-گاهی دادن به شرکتها و ادارات در خصوص قابلیت خطر پذیری سیستم های رایانه ای و تشویق آنان به بکارگیری تدابیر امنیتی
2-ارتقاء تدابیر امنیتی استاندارد شده
3-کاهش موقعیت های جرم زا و فرصت های استفاده از ابزار فنی در ارتکاب جرم
۴-تشویق بزه دیدگان به اعلام وقوع جرم
۵-تدوین قوانین مناسب و انجام اصلاحات ضروری در مقررات جاری کشورها
۶-همکاری همه جانبه بین المللی در امر کشف جرایم رایانه ای و شبکه های و تعقیب مرتکبین این دسته.
با سلام به شما بازدید کننده گرامیبرای حمایتاز سایت ما و قرار دادن بیشتر تحقیقان در سایت بر روی لینک زیر ( بعد از خواند یا قبل از خواند تحقیق)هر چند بار که خواستید کلیک کنید تا ما نیز با علاقه بیشتری تحقیقات دانش آموزی برای شما بگذاریم . باتشکر
۱ـ فاطمه، مطلبی «استفاده از نهان نگاری برای حفاظت از حقوق نشر دیجیتال»، ماهنامه مخابرات و ارتباطات،سال چهارم،شماره ۴۰،مرداد۱۳۸۶
۲ـ دیوید جی پست، «هرج ومرج، دولت واینترنت، جستاری در باب قانون گذاری در فضای شبکه ای»، ترجمه پرویزعلوی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان، پیش شماره ۱، پاییز ۱۳۸۵
۳ـ داریوش،مطلبی «حق مولف در محیط دیجیتال».فصلنامه کتاب،سال۱۸،شماره ۷۰،تابستان ۱۳۸۶
۵_ Zimmerman. "introduction to cryptography". Corporation ۲۰۰۴
منابع اینترنتی
با سلام به شما بازدید کننده گرامیبرای حمایتاز سایت ما و قرار دادن بیشتر تحقیقان در سایت بر روی لینک زیر ( بعد از خواند یا قبل از خواند تحقیق)هر چند بار که خواستید کلیک کنید تا ما نیز با علاقه بیشتری تحقیقات دانش آموزی برای شما بگذاریم . باتشکر
تهديدها و آسيب هاى فراوانى در دهه هاى اخير نهاد خانواده و سبک زندگی اسلامی را به چالش كشيده است. از اين رو، ارائه يك خانواده آرمانى و سبک زندگی اسلامی از منظر دينى جهت رويارويى با تهديدهاى نوين، ضرورى به نظر مى رسد. در اين نوشتار به بررسى خانواده آرمانى و سبک زندگی اسلامی و مطلوب در انديشه امام سجاد عليه السلام با روش تحليل متن مى پردازيم. ترسيم خانواده آرمانى براساس ويژگى ها و ارائه راهكارهاى تحقق اين نهاد، از اهداف اين پژوهش به شمار مى رود.
سبک زندگی اسلامی به دليل داشتن مبانى توحيدى و ارائه ويژگى ها و راهكارهاى برگرفته از مبانى وحيانى، به پرورش انسان هاى موحد مى پردازد و زمينه تشكيل جامعه آرمانى را فراهم مى كند.
كليدواژه ها: خانواده آرمانى، سبک زندگی اسلامی انديشه امام سجاد عليه السلام، ويژگى ها، راهكارها.
مقدّمه
خانواده يكى از مهم ترين نهادهاى جامعه به شمار مى آيد و در پى پاسخ گويى به يكى از نيازهاى مادى كه همان نياز جنسى است، مى باشد. خانواده قدرتمندترين كانون اثرگذارى و مؤثرترين مركز براى سامان دهى اجتماع و عامل تشكل و نظام دهى به جامعه است. در دهه اخير، تهديدها و آسيب هايى خانواده را به چالش كشيده و پيامدهاى ناگوارى براى آن به بار آورده اند. ناديده گرفتن يا انكار تفاوت هاى طبيعى زن و مرد، گسترش روابط آزاد جنسى، رفع محدوديت هاى ارتباط بين زنان و مردان در محيط هاى عمومى و افزايش فرزندان نامشروع، و خشونت هاى خانوادگى، از بارزترين تهديدها و آسيب هايى هستند كه جوامع امروزى را تهديد مى كنند. اين آسيب ها محصول رويكردهايى هستند كه از پشتوانه نظريه هاى به ظاهر علمى برخوردارند و در حال گسترش در همه جوامع اند.
بنابراين، ارائه الگويى مطلوب از خانواده دينى، جهت تبيين منطقى و كارآمد از نظريه اسلام در زمينه خانواده، ضرورى به نظر مى رسد. از همين رو، ما در اين نوشتار به ارائه الگويى مطلوب از خانواده دينى در قالب ويژگى ها و راهكارها، از ديدگاه امام سجاد عليه السلام مى پردازيم.
در اين زمينه كتابى كه مستقل و مستقيم به موضوع پرداخته باشد، يافت نشد؛ ولى كتاب هاى زير غيرمستقيم به موضوع پرداخته اند: در آمدى بر نظام خانواده در اسلام، (سالارى فر، 1385) اسلام و جامعه شناسى خانواده، (بستان، 1385) اخلاق در قرآن، (مصباح، 1380) و خانواده در اسلام. (بستان، 1390)
سؤال اصلى مقاله عبارت است از: خانواده آرمانى و سبک زندگی اسلامی در انديشه امام سجاد عليه السلام، چه ويژگى ها و راهكارهايى دارد؟
همچنين سؤال هاى فرعى عبارت اند از: 1. امام سجاد عليه السلامچه ويژگى هايى براى نهاد خانواده آرمانى در
سه محور ازدواج، ساختار و كاركردها بيان مى كند؟ 2. براساس انديشه امام سجاد عليه السلام، چه راهكارهايى مى توان براى تحقق و استحكام خانواده مطلوب ارائه كرد؟
با پاسخ به سؤال هاى فوق، ويژگى ها و راهكارهاى تحقق خانواده مطلوب از ديدگاه امام سجاد عليه السلام روشن خواهد شد.
ويژگى هاى خانواده آرمانى و سبک زندگی اسلامی
از ديدگاه امام سجاد عليه السلام، سعادت و كمال انسان در بندگى و قرب او تبلور مى يابد و توحيدمحورى، مهم ترين ويژگى جامعه مطلوب و نهادهاى تشكيل دهنده آن است. در اين نوشتار، به برخى ديگر از ويژگى هاى خانواده آرمانى در انديشه امام سجاد عليه السلام در سه محور ازدواج، ساختار خانواده و كاركردهاى آن مى پردازيم.
ويژگى هاى ساختارى نهاد خانواده و سبک زندگی اسلامی
مجموعه پايگاه ها و نقش ها كه خاصيت تقسيم اجتماعى كار را نشان مى دهند، بسترى مى شوند تا براساس آن، روابط اجتماعى نسبتاپايدار حاصل شودكه آن را ساختار مى گويند.
پذيرفتن مجموعه اى از نقش ها در نهاد خانواده كه در برهه اى خاص،سيرى نسبتاپايدار از روابط متقابل اجتماعى را به وجود مى آورند، ساختار خانواده را شكل مى دهد.
در اين قسمت، به بررسى برخى از ويژگى هاى ساختارى اين نهاد در انديشه امام سجاد عليه السلام مى پردازيم:
1ـ2. سرپرستى مرد: از نظر حقوقى، خانواده به عنوان يك واحداجتماعى، همانند هراجتماع ديگر،نيازبه يك سرپرست دارد و از آنجا كه اسلام خانواده را اساس جامعه مى داند، توجه فراوانى به پى ريزى درست بنيان خانواده دارد تا از اين رهگذر، استحكام و سلامت جامعه را تضمين كند.
اسلام در عين توجه بسيار به گسترش و تعميق عواطف در ميان اعضاى خانواده و طرح آن به عنوان يك اصل حاكم بر رفتار خانوادگى، اصل سرپرستى مرد بر نهاد خانواده را مطرح مى كند تا در مواردى كه مشكلات خانوادگى، از طريق برخوردهاى عاطفى برطرف نمى شود، از طريق اين اصل برطرف شود.
در انديشه امام سجاد عليه السلام، مديريت خانواده به شوهر اعطا شده است: «و اگرچه حق تو بر عهده او (زن) سخت تر و فرمان پذيرى از تو در آنچه دوست مى دارى و ناپسند مى شمارى ـ تا جايى كه گناه نباشد ـ بر او لازم تر است.» (حرانى، 1404ق، ص 262)
البته، سرپرستى مرد در خانواده، به معناى مطلق بودن فرمانروايى او در محيط خانواده نيست كه به دلخواه فرمان دهد و زن همانند برده اى مطيع و تسليم او باشد.
بنابراين، همان گونه كه براى تحكيم بنياد خانواده، وجود يك سرپرست، ضرورى است و بدون آن، خانواده به سستى و تزلزل مى گرايد، خودسرى ها، خودكامگى ها، خودمحورى ها و اعمال زور و قدرت بى جا نيز بنياد خانواده را متزلزل خواهد كرد. اسلام كوشيده است از طريق تلفيق قدرت با ويژگى هاى اخلاقى اى همچون فروتنى، مهرورزى و گذشت، رابطه زن و شوهر را تا جايى كه امكان دارد، تلطيف كند و از تبديل شدن آن به يك رابطه زورمدارانه جلوگيرى نمايد.
امام سجاد عليه السلام فرمودند: «اگرچه حق تو (شوهر) بر عهده او سخت تر و فرمان پذيرى از تو در آنچه دوست مى دارى و ناپسند مى شمارى ـ تا جايى كه گناه نباشد ـ بر او لازم تر است، ولى زن نيز حق مهرورزى و همدمى دارد و حق دارد كه آرامشش در برآوردن لذتى كه در انجامش ناگزير است، فراهم شود. (حرانى، 1404ق)
در اين روايت امام سجاد عليه السلام، در راستاى محدودسازى قدرت مردان، توسل به شيوه هاى تربيتى و اخلاقى را اولويت خود قرار داده است و بعد از توصيه به اطاعت زن از شوهر خود، مهرورزى و همدلى با زن را حق وى بيان مى فرمايد و از اين طريق به تلفيق قدرت با آموزه هاى اخلاقى مى پردازد و از آسيب هاى احتمالى قدرت براى مرد جلوگيرى مى كند و بدين گونه الگويى مطلوب از مديريت در اين نهاد مقدس ترسيم مى نمايند.
2ـ2. آگاهى و پذيرش نقش ها: از ديگر زمينه ها و عوامل بسيار مؤثر بر وضعيت خانواده، ارائه آگاهى ها و آموزش هاى لازم به دختران و پسران جهت احراز موقعيت همسرى، و در مرحله بعد، موقعيت پدر و مادرى نسبت به فرزندان، و ايفاى نقش هاى متناسب با اين موقعيت هاست. ترديدى نيست كه موفقيت روابط خانوادگى، تا حدود زياد به برخوردارى هريك از همسران از پاره اى آگاهى ها و مهارت هاى مرتبط با نقش هاى زن و شوهرى يا پدر و مادرى بستگى دارد. آشنايى با جهات مثبت و منفى زناشويى، يكى از لوازم مهم ورود به اين رابطه است. زن و مردى كه به ازدواج تصميم دارند، بايد بدانند كه زناشويى از سويى نويدبخش است و از سوى ديگر، مسئوليت ها و وظايف جديدى را ايجاد مى كند. (بستان، 1385، ص 188)
1ـ2ـ2. نقش عاطفى همسران: نقش عاطفى همسر به مجموعه وظايف و انتظاراتى الزامى يا ترجيحى اشاره دارد كه براى فرد در بُعد ارضاى نيازهاى عاطفى همسرش، تعيين شده است.
يكى از نيرومندترين عوامل دوام و رشد خانواده، عاطفه و محبت اعضاى خانواده به يكديگر است. بنابراين، به حكم عقل، اگر زندگى خانوادگى، ضرورت داشته باشد. بهترين عامل براى استحكام و بقاى آن، برانگيختن عواطف متقابل افراد خانواده نسبت به يكديگر است.
تقويت عواطف، تأمين بهتر مصالح خانواده را به دنبال دارد؛ زيرا وقتى انسان كسى را دوست مى دارد، تلاش مى كند تا مصالح او تأمين شود و در هرجا كه عواطف متقابل وجود دارد، همه افراد سعى در پيشرفت يكديگر دارند. آنچه انسان را از اين همدلى و هميارى بازمى دارد، خودخواهى و خودمحورى افراد است كه به اساس خانواده لطمه مى زند و بنياد آن را سست و متزلزل مى سازد. (مصباح، 1380، ج 3، ص 73ـ74)
زن و مرد با توجه به تفاوت هايى كه در آفرينش دارند، از طريق برآورده كردن نيازهاى غريزى و روانى يكديگر و در كنار هم قرار گرفتن، احساس آرامش مى كنند. (طباطبائى، 1374، ج 16، ص 249)
1. نيكو سخن گفتن: زن و شوهر در محيط خانواده بايد علاوه بر محتواى كلام، در انتخاب قالب آن نيز دقت كافى را داشته باشند تا اثرش بر ديگرى پايدار و پردوام باشد.
امام سجاد عليه السلام فرمودند: «گفتار نيك، فرد را نزد خانواده محبوب نمايد.» (صدوق، 1362ق، ج 1، ص 317)
2. احترام: انسان به صورت فطرى داراى كرامت و حرمت است و به همين دليل بايد از احترام برخوردار بوده، از تحقير به دور باشد. امام سجاد عليه السلاماحترام به زن در محيط خانواده را يكى از حقوق زن بيان مى فرمايد كه رعايت آن مى تواند نقش مهمى در تحكيم روابط بين همسران داشته باشد.
3ـ2ـ2. نقش پدرى ومادرى: نقش پدرى و مادرى به مجموعه وظايف و انتظارات الزامى يا ترجيحى اشاره دارد كه براى هريك از والدين نسبت به فرزندان خود مقرر شده است.
بعد از زن و شوهر، فرزندان ركن سوم خانواده را تشكيل مى دهند. با تولد فرزندان، روابط و نقش هاى جديدى در درون خانواده شكل مى گيرد كه هدايت و سازمان دهى آنها نقش بسيار مهمى در تحقق اهداف خانواده مطلوب دارد. برعكس، بى توجهى به آنها نه تنها خانواده را در دستيابى به اهدافش ناكارآمد مى كند، بلكه گاه آن را به مكانى براى جرم و جنايت مبدل مى سازد.
وظايف والدين در قبال فرزندان
1. اظهار محبت
در فرهنگ توحيدى، انسانى تربيت مى يابد كه مظهر اسماء الهى در روى زمين است. براساس آموزه هاى دينى، انسانى مى تواند مظهر خداوند در امامت رحمت باشد كه طعم شيرين محبت و مهربانى را چشيده باشد و خانواده تنها كانونى است كه مى تواند اين مسئوليت را بر عهده بگيرد.
برقرارى رابطه عاطفى با فرزندان و اظهار محبت به كودكان، از جايگاه ويژه اى در نظام تربيتى امام سجاد عليه السلام برخوردار است. ابوحمزه ثمالى مى گويد: بر سرور و مولايم على بن الحسين عليه السلام وارد شدم. حضرت نشسته بود و كودكى بر زانوانش جاى داشت. امام عليه السلام دلباخته كودك مى نمود. پيوسته او را مى بوسيد و نوازش مى كرد. كودك برخاست، سمت در رفت و به زمين افتاد. حضرت سراسيمه برخاست، او را از زمين بلند كرد و با پارچه اى، خون از پيكرش زدود و فرمود: فرزندم! تو را به خدا مى سپارم از اينكه به دار آويخته شوى.»(حسنى، 1397ق،ج2، ص 179)
2. حمايت
حمايت مالى از فرزندان، يكى ديگر از وظايفى است كه بر عهده والدين قرار داده شده است. بخشى از نفقه اى كه پرداخت آن بر مرد لازم است، مربوط به هزينه فرزندان در كوچكى يا دوران نيازمندى است. از نظر اسلام، در صورت نيازمندىِ فرزندان و توانايى والدين بر تأمين مخارج آنان، والدين بايد به كمك آنان بشتابند و اداره اقتصادى او را بر عهده گيرند. اين قانون اقتصادى اسلام در خانواده نشان مى دهد كه اسلام خانواده را در چارچوب خانواده هسته اى زن و شوهر نمى داند، بلكه خانواده گسترده اى از خويشاوندان درجه اول، يعنى فرزندان، فرزندان آنها و پدر و مادر را دربرمى گيرد. اين نگاه به خانواده، روابط عاطفى و اجتماعى گسترده اى را به دنبال مى آورد. (سالارى فر، 1385، ص 60)
راهكارهاى تحقق سبک زندگی اسلامی
امام سجاد عليه السلام براى تحقق و استحكام خانواده مطلوب، راهكارهايى هماهنگ و هم جهت با مبانى توحيدى بيان كرده اند كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم:
1. تقويت ايمان
به طور كلى، ايمان، باورها و ارزش هاى مذهبى، از دو راه مهم بر ثبات و استحكام خانواده و تحقق خانواده مطلوب تأثير مى گذارد:
1ـ1. معنا بخشيدن به زندگى و ايجاد حس رضايت: راه نخست، معنابخشى به زندگى و ايجاد حس رضايت در افراد و اميدوار ساختن آنان به آينده است كه نتيجه آن، افزايش سازگارى افراد با ناملايمات و دشوارى هاى زندگى است. از آثار ايمان به خدا، تسليم و رضا به مقدرات الهى است. فرد بايد باور داشته باشد كه همه رويدادهاى جهان، منوط به اذن خداوند و توانى است كه او به اسباب و علل افاضه مى كند. افزون بر اين، خداوند نه تنها به مصالح انسان آگاه تر است، بلكه بيش از آنها برايشان خيرخواه و سعادت طلب است. بنابراين، همه حوادث در جهت خير و صلاح انسان ها روى مى دهد. تسليم و رضا به حوادث جهان كه براساس خواست خداست، براى انسانى كه هم به امور ماوراى طبيعت باور دارد و هم به خداوند تعلق عاطفى دارد، امرى مطلوب خواهد بود، اما اگر تسليم رضاى الهى نشود، وضعيت مشكل تر مى شود.
سيره امام سجاد عليه السلام در زندگى به گونه اى است كه نشان از رضامندى آن حضرت از خداوند در همه زمينه هاست. امام باقر عليه السلام فرمودند: «سخت مريض شدم. پدرم به من گفت: چه ميل دارى؟ گفتم: مايلم آنچه خدا برايم خواسته بر خلاف آن درخواستى نداشته باشم. فرمود: احسنت! شبيه ابراهيم خليل شده اى؛ چنان كه جبرئيل به او گفت: حاجتى دارى؟ گفت: در مقابل خدا اظهارنظرى ندارم. او كافى است و او بهترين پشتيبان من است.» (مجلسى، 1364، ج 46، ص 67)
2ـ1. تقويت اخلاق و كنترل درونى: راه دوم تقويت و تحكيم مبناى اخلاقى فرد است كه از نتايج آن، ايجاد يك عامل كنترل درونى است كه از توسل شخص به اقدامات ظالمانه و خشونت در روابط خانوادگى جلوگيرى مى كند.
2. فرزندآورى
بسيارى از مطالعات و تجربه هاى عينى نشان مى دهند كه توليد فرزند، به عنوان بارزترين محصول پيوند زناشويى، در تحكيم و تثبيت خانواده نقش ممتازى ايفا مى كند، و در مقابل، عقيم بودن و ناكامى در توليد فرزند، به ويژه در صورت اشتياق وافر دو زوج و وجود حساسيت هاى محيطى مشوق، در بسيارى از موارد، فروغ مهر و صفا را در روابط زناشويى ضعيف و پيوندهاى متقابل را سست مى گرداند.
فرزندخواهى، به شدت متأثر از اوضاع اقتصادى و فرهنگى است، تا آنجا كه در برخى جوامع، نازايى زن دليل كافى براى طلاق وى قلمداد مى شود. در مقابل، در جوامع غربى با شمار زيادى از زوج هايى روبه رو مى شويم كه فرزند را مانع پيشرفت فردى يا دستيابى به عشق و ديگر آرزوهاى شخصى مى انگارند. (بستان، 1390، ص 204)
اگرچه خوددارى از داشتن فرزند، گرايشى است كه با تأثيرپذيرى از فرهنگ غربى به وجود آمده است، با توجه به آموزه هاى دينى، به طور قطع فرزندان مى توانند تأثيرات مثبت و سازنده اى در زندگى والدين داشته باشند و بعد از والدين، مهم ترين ركن خانواده شمرده مى شوند.
امام سجاد عليه السلام با بيان كاركردهاى مثبت فرزندآورى، كوشيده است فرزندان را به جاى آنكه عاملى براى سرخوردگى و نارضايتى والدين باشند، به عاملى براى افزايش رضايت خاطر آنان، و در نتيجه، تحكيم پيوند زناشويى تبديل كند:
الف) يادآورى ارزش ها و منافع دنيوى فرزندان براى والدين؛ مانند اينكه فرزندان موجب انس پدر و مادر و خارج شدن آنها از تنهايى اند و فرزندان يار و ياور پدر و مادر و يادگارهاى آنان پس از مرگ ايشان خواهند بود. (كفعمى، 1405ق، ص 164)
ب) تأكيد بسيار بر منافع اخروى فرزندان؛ مانند اينكه براى والدين، در نتيجه كارهاى نيك فرزند، پاداشى منظور مى گردد. (شيروانى، 1386، دعاى 25)
3. تقويت روحيه غيرت ورزى
غيرت ورزى جنسى، از اخلاق جنسى است كه بروز و رشد آن، بيش از هر جاى ديگرى در محيط خانواده به چشم مى خورد. برخلاف ديدگاهى كه غيرت را از مقوله حسادت و صرفا محصول عوامل فرهنگى، و ناشى از گرايش مردان به تملك زنان مى داند. (كلاين برگ، 1368، ص 165)
امام سجاد عليه السلام فرمودند: «از سعادت آدمى آن است كه تجارت و كسبش در كنار محل سكونت او باشد و رفقايش همه افراد صالح باشند و فرزندى داشته باشد كه به او كمك كند و از ناراحتى مرد آن است كه زنى داشته باشد كه از وى خوشش بيايد، در عين حال آن زن به او خيانت كند.» (حرانى، 1404ق، ص 264)
امام عليه السلام در اين روايت، بى غيرتى و بى تفاوتى نسبت به همسرى كه به شوهر خود خيانت مى كند را امرى ناپسند مى شمارد كه نهاد خانواده را متزلزل مى سازد و موجب خسران مرد مى شود.
ديگر راهكارهايى كه امام سجاد عليه السلام براى تحقق و استحكام خانواده آرمانى بيان مى كند، عبارت اند از: آراستگى ظاهرى؛ تأمين هزينه هاى معيشتى؛ محدوديت روابط اجتماعى زنان و مردان؛ بهره گيرى از دعا و... .
نتيجه گيرى
در اين نوشتار به بررسى خانواده آرمانى در انديشه امام سجاد عليه السلامدر دو بخش ويژگى ها و راهكارها پرداختيم:
ويژگى هاى خانواده آرمانى در سه محور ازدواج، ساختار و كاركردها بررسى شد:
1. ازدواج: تقدس سنت ازدواج، انتخاب آگاهانه و همسان همسرى، سه ويژگى نهاد خانواده در اين محور مى باشند.
2. خانواده: امام سجاد عليه السلام سرپرستى خانواده را با مرد مى داند و پذيرش آگاهانه نقش ها را ويژگى ديگر نهاد خانواده در اين محور برمى شمرد.
3. كاركردها: مشروعيت بخشى به فرزندان و كنترل اجتماعى اعضاى خانواده، ويژگى هاى كاركردى اين نهاد محسوب مى شوند.
در بخش راهكارها، تقويت ايمان، فرزندآورى، حصر روابط جنسى در چارچوب زناشويى و تقويت روحيه غيرت ورزى، به عنوان راهكارهاى تحكيم و تحقق بيرونى خانواده آرمانى بيان شدند.
اين ويژگى ها و راهكارهاى بيان شده در انديشه امام سجاد عليه السلام، مبتنى بر مبانى توحيد و نشئت گرفته از وحى اند و زمينه پرورش انسان هاى خداپرست در درون نهاد خانواده و تشكيل جامعه آرمانى فراهم مى كنند.
منابع
ـ اچ ترنر، جاناتان، مفاهيم و كاربردهاى جامعه شناسى (1378)، ترجمه محمد فولادى و محمدعزيز بختيارى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى قدس سره.
ـ اهوازى، حسين بن سعيد (1402ق)، الزهد، چ دوم، قم، حسينيان.
ـ بستان، حسين (1385)، اسلام و جامعه شناسى خانواده، چ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ بستان، حسين (1390)، خانواده در اسلام، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ حرانى، ابن شعبه (1404ق)، تحف العقول، چ دوم، قم، جامعه مدرسين.
ـ حسنى، هاشم معروف (1397ق)، سيرة الائمه الاثنى عشر، بيروت، دارالتعارف.
با پيدايش رنسانس و تحولات فكري و رشد و شكوفايي تكنولوژي و صنعت، عصر مدرن در تاريخ مغرب زمين رقم خورد و جهان به دو بخش كاملاً متمايز، كشورهاي پيشرفته و عقب‌مانده، تقسيم شد. همزمان با به بار نشستن شكوفه‌هاي مدرنيته، انديشمنداني از هر دو دسته كشورها، ضمن علت كاوي رشد فكري، اجتماعي، اقتصادي و سياسي در مغرب زمين، مسئله عقب‌ماندگي را از زواياي مختلفي مورد بررسي قرار دادند. در اين ميان، عده‌اي موضوع فوق را از منظر فكري - فرهنگي نگريسته، خواستار قطع رابطة كامل با باورهاي گذشته شده‌اند.
مطابق اين ديدگاه، جوامع سنتي نمي‌توانند مدرن و متحول شوند مگر اين كه نهادها، باورها و ارزش‌هاي سنتي خود را متناسب بانيازهاي توسعه تغيير دهند. در اين تفكر، هيچ پيوند واقعي بين عناصر سنتي و جديد وجود ندارد و اصلاً نمي‌تواند وجود داشته باشد.
بنابراين، كنار زدن نهادهاي سنتي، پيش شرط توسعه محسوب مي‌شود؛ توسعه در واقع نتيجه تحول در فكر و انديشه و دست يافتن به خرد دموكراتيك و تكنولوژيك است، به طوري كه تحول در انديشه، توسعه تكنيكي، اقتصادي و سياسي مورد نياز خود را به همراه مي‌آورد.
معتقدين چنين تفكري با بيان علل و عوامل توسعه غرب مدعي‌اند عامل اصلي عقب‌ماندگي و توسعه نيافتگي كشورهاي اسلامي از جمله ايران، حاكميت يك سري آموزه‌هاي ديني - فرهنگي است كه با توسعه اقتصادي در تضاد و تنافي‌اند. دراين مقاله با ارائه تعريفي از توسعه اقتصادي و بررسي عوامل فكري و فرهنگي توسعه اقتصادي غرب، از زبان متفكرين ياد شده، به تبيين تضاد و تنافي آموزه‌هاي ديني با توسعه اقتصادي مي‌پردازيم، سپس با بهره‌گيري از ديدگاه‌هاي متفكران اسلامي به نقد و بررسي آنها مي‌نشينيم.
تعريف توسعه اقتصادي
در يك تعريف، توسعة اقتصادي به معناي تحولي ژرف در ساخت اقتصادي، اجتماعي و سياسي نظم حاكم بر توليد، توزيع و مصرف جامعه است. و در تعريف ديگر، توسعة اقتصادي تركيبي از تغييرات روحي و اجتماعي جمعيت يا ملتي دانسته شده است كه در نتيجه آن تغييرات روحي و اجتماعي، بتواند محصول حقيقي ناشي از توليد اقتصادش را به طور جمعي، پيوسته و مداوم افزايش دهد.
توسعة اقتصادي امري است نسبي و عوامل بسياري در تكوين و تحقق آن مؤ‌ثرند كه از آن جمله است: سرمايه‌گذاري صنعتي و توليدي، اشاعة تخصص فني، تربيت نيروي انساني متخصص، پيشرفت تكنولوژي و ابداع و ابتكار و تجربيات فني و اعمال روش‌هاي جديد كه در بالا بردن سطح توليد و بهره‌وري و بازده موثر است، سازمان‌هاي معتبر مالي و پولي و منابع طبيعي و از همه مهم‌تر روحيه و طرز تفكر ملت‌ها و فرهنگ و عوامل اجتماعي در پذيرش تحولات جديد.
اشكالي كه به ورود تغييرات روحي و اجتماعي در تعريف توسعة اقتصادي متوجه مي‌شود اين است كه اين اصطلاح، با توسعة فرهنگي مخلوط شده است. البته از آن جا كه توسعه فرهنگي بنابر برخي نظريات، مقدمه و پيش زمينة توسعه اقتصادي است، فرهنگ را جهت تضمين استمرار توسعه اقتصادي، در اين تعريف وارد كرده‌اند. علاوه بر آن، تفاوت ميان رشد و توسعه اقتصادي نيز اهميت ورود اين جنبه را در تعريف توسعه اقتصادي ضروري مي‌سازد؛ زيرا بدون تغييرات روحي و اجتماعي يك ملت و درون‌زا نمودن دستاوردهاي مدرن علمي - فني و تأكيد صرف بر ظرفيت‌هاي توليدي يك جامعه، تنها رشد اقتصادي حاصل مي‌شود و نه توسعه اقتصادي. بنابراين، رشد اقتصادي فقط شامل افزايش كمي در شاخص‌هاي اقتصادي كلان مي‌باشد؛ در حالي كه توسعة اقتصادي نه تنها افزايش كمي پديده‌هايي چون توليد ناخالص ملي را در بر مي‌گيرد، بلكه شامل تغييرات كيفي جامعه نيز مي‌گردد. به عبارت ديگر، رشد جزئي از توسعه است و نه كل آن.
از اوايل قرن شانزدهم، نهضت علمي و ادبي (رنسانس) در اروپا گسترش پيدا كرد و انقلاب فكري به وجود آمد. در اثر اين انقلاب، مردم اين قاره به جاي تعليل و تبيين امور مادي به وسيله مفاهيم انتزاعي و توسل به فلسفه ماورأ الطبيعه و جبر و تقدير، عقل و منطق را در مطالعة اين امور به كار بردند. «فرانسيس بيكن» انگليسي ثابت كرد كه براي پي بردن به اسرار و رموز طبيعت و مكنونات عالم هستي، بهتر است كه به جاي توسل به جبر و تقدير و خيالبافي و اوهام و خرافات، ابتدائاً به مشاهده و معاينه و تجربه و آزمايش پرداخت.
مهمترين تفاوت انسان نوين با انسان سنتي، ديدگاه او نسبت به انسان در رابطه با محيطش است. در جامعة سنتي، انسان محيط طبيعي و اجتماعي‌اش را به عنوان يك واقعيت طبيعي مي‌پذيرد. هر چيزي كه هست هم چنان كه بوده خواهد بود و بايد باشد؛ زيرا خدا چنين خواسته است. هر كوششي در جهت دگرگوني سامان ازلي و دگرگوني‌ناپذير جهان و جامعه، نه تنها كفرآميز، بلكه امكان‌ناپذير است. نوين شدگي زماني آغاز مي‌گردد كه انسان‌ها در خودشان احساس توانايي كنند و اين انديشه را در سر بپرورانند كه مي‌توانند طبيعت و جامعه را درك كنند و به اين نتيجه برسند كه مي‌توانند طبيعت و جامعه را براي دستيابي به مقاصدشان تحت نظارت گيرند.
دفاع از حقوق فرد در غرب، دو مرحلة كاملاً متمايز داشت:
الف) دفاع از حقوق فردي در مقابل كليسا: اين مرحله را «ماكس وبر» چنين توصيف مي‌كند: مذهب كاتوليك به خاطر گناه اوليه و هبوط آدم از بهشت، انسان را محكوم شرارت مي‌داند. انسان گناهي كرده است كه از آن رهايي ندارد؛ هر چند به تدريج كليساي كاتوليك با دستيابي به قدرت سياسي، در اين مسئله تجديد نظر كرده، معتقد مي‌شود كه گرچه انسان طبعاً گناهكار است اما وسايلي براي رفع اين گناه وجود دارد و انسان مي‌تواند توبه كرده، به شفاعت شافعين متوسل شود. در اين بين، روحانيون طماع، جواز كتبي رستگاري صادر مي‌كردند.
در واقع، مذهب پروتستان بازگشت به اصول اوليه مذهب مسيحيت است. انسان ذاتاً گناهكار است؛ پس بايد وجدان معذبي داشته باشد؛ توبه و توسل فايده‌اي ندارد. بنابر اين هر مؤ‌مني، روحاني خودش نيز هست و احتياج به كليسا ندارد.
ب) دفاع از حقوق فردي در مقابل دولت‌هاي مطلقه: باشناسايي حق مالكيت براي افراد در نظريات انديشمندان اوليه ليبراليسم، ضرورت مي‌يافت از جانب قدرت مركزي مزاحمتي براي آن پيدا نشود، بدين ترتيب هويت بخشي به فرد و اعطاي حقوق اساسي به وي، مستلزم تضعيف و تحديد قدرت‌هاي مركزي بود.
حسابگري و سختكوشي تجار غربي با بسط اخلاق پروتستان مورد تشويق قرار گرفت. محور اساسي دكترين بنيان‌گذاران پروتستانيسم بر اين اعتقاد است كه: اگرچه در لوح ازلي آفرينش، خداوند كساني را رستگار در نظر گرفته و كساني ديگر را دوزخي، اما هيچ‌كس از محتويات آن دفتر با خبر نيست بنابراين، هيچ‌كس هم نبايد نااميد باشد. يك راه براي اين كه حدس بزنيم از جمله رستگاران خواهيم بود، تلاش براي كسب موفقيت و آباد كردن دنيا است؛ زيرا موفقيت نشانه‌اي از برگزيده بودن، و در مقابل، هرگونه سستي، تن آسايي يا قصور، نشانه‌اي از لعنت ابدي است.
متعاقب انديشه فوق، هر مؤ‌مني بايد خودش تلاش كند تا از جملة رستگاران گردد. بنابراين، كمك كردن به بينوايان ظلم است. بايد بگذاريم خودشان تلاش كنند تا فكر كنند جزء رستگاران هستند. مؤ‌من بايد هر چه بيشتر جمع كرده و هر چه كمتر خرج كند. در واقع روح يهوديت در داخل مذهب مسيحيت دميده شد.
براي ماكس وبر آن چه مهم است ظهور سرمايه داري نيست - زيرا سرمايه داري را مي‌توان در تمام جوامع تاريخي پيدا كرد - بلكه جنبه‌هاي ويژه جديد سرمايه داري است كه بايد مورد بررسي واقع شود. اين جنبه را مي‌توان بر حسب گسترش خردگرايي تا حدودي به عنوان يك روند غير ديني (دنيايي) و نيز به عنوان نتيجة پيش بيني شده دگرگوني دكترين‌هاي مذهبي تبيين كرد.
وي سرمايه‌داري را به معناي جهت‌گيري به سوي فعاليت اقتصادي كه ويژگي آن تعقيب عقلايي - يعني منظم و قابل محاسبه بودن - سود اقتصادي از طريق وسايل صرفاً اقتصادي است، تعريف كرده است.
در اين مفهوم، عقلايي شدن فعاليت‌هاي انسان به معناي انضباط پذيري و ترسيم رابطه‌اي روشن ميان وسايل و اهداف و همچنين گسترش حوزه انتخاب در مقابل حوزه‌هاي از پيش تعيين شده در جوامع سنتي و در نتيجه افزايش آگاهي از وجود شقوق و راه‌هاي مختلف در زندگي است.
به اين ترتيب، اين گونه دلواپسي‌هاي مذهبي كه همه پروتستان‌ها در سراسر اروپاي غربي در آن سهيم بودند، به نوعي به اخلاق كاري مبدل شد كه با روحية سرمايه‌داري نيز سازگار بود و سرانجام به توسعه جامعه سرمايه‌داري جديد منجر شد.
الف) كلمه اسلام: اسلام به معناي تسليم در مقابل قدرت مطلق پروردگار و آزادي كامل اوست. علو دست نيافتني خداوند، دريافت ناپذيري گزينش‌هايي كه او به عمل مي‌آورد و ارادة آزاد او، عناصر اصلي اين نظر را تشكيل مي‌دهد. بدينسان انسان به عنوان يك عامل ناچيز نمايان مي‌شود كه به قبول يك تلقي تسليم (اسلام) ناگزير است و بايد خود را به ارادة خداوند كه از ارادة او بزرگ‌تر است، بي قيد و شرط واگذار كند (توكل). چگونه ممكن است كه ارادة خداوند از پيش شامل همه اعمال بشري و نتايج و كيفر آنها نشده و آنها تعيين نشده باشند؟ اين تاكيد، بي گمان در ژرفاي آگاهي همگان فرو رفته است كه وقتي انساني انسان ديگري را مي‌كشد، مقدر است! يعني تقدير الهي به آن تعلق گرفته است. مردم خواهند گفت مكتوب است! در لوح محفوظ نوشته شده است.
ب) طول عمر:13 تمام مواردي كه تحت عنوان اجل مسما و اجل محتوم در قرآن آمده است، مثِبت اين معناست كه براي انسان، امكان هيچ‌گونه دخل و تصرفي در تقديم و تأخير آن وجود ندارد.14 با پذيرش اين امر، تلاش براي بهبود شرايط زيستي و افزايش خدمات بهداشتي كاملاً بي معنا خواهد بود.
ج) رزق و روزي:15 در قرآن موارد فراواني وجود دارد كه رزق و روزي را در انحصار خداوند دانسته است، نه نتيجة تلاش آدمي16 و از سوي ديگر، قبض و بسط آن را نيز طبق مشيت الهي مي‌داند.17
برخلاف محوريت فرد اقتصادي در غرب، اسلام شخص اقتصادي را مستقيماً مورد هدف قرار مي‌دهد. تمامي نيروهاي محركه او زير عناويني از قبيل مذمت، غرور و خودخواهي و طمع، حرص و زياده‌خواهي، به شدت مورد حمله قرار مي‌گيرد.
دسته ديگر از اخلاقيات نيز وجود دارد كه شخص اقتصادي را از تلاش در دنيا باز مي‌دارد؛ مثل كليه سرفصل‌هايي كه تحت عناوين محاسبة نفس، ياد مرگ، سخن گور با مرده، توصيف زمين محشر و اهل محشر، كيفيت پرسش در روز قيامت و ... قرار مي‌گيرند.
ماكس وبر بر اين عقيده است كه مذاهب بنابر راه‌حل‌هاي مختلفي كه در مقام تعارض ميان علايق دنيوي و اخروي طرح كرده‌اند، به سه گروه اساسي تقسيم مي‌شوند:
الف) مذاهب جهان گريز: مسئله اصلي براي انسان، رستگاري اخروي است و از اين جهان بايستي پرواز روحاني كرد. انسان نبايد وقتش را به نحوي در اين جهان صرف كند كه توجهش به مسئله اصلي كم شود بلكه به مسائل دنيوي مي‌بايد در حد ضرورت توجه كند. مذاهبي مانند بودا، برهمايي و گرايش‌هاي متصوفانه و رياضت‌كشانه از اين قبيل است.
ب) مذاهب جهان‌پذير: ما در يك حيات دو بُعدي زندگي مي‌كنيم، لذا به هر دو دنيا بايد توجه كرد اما اصالت با آخرت است. از نعمت‌هاي الهي بايد استفاده كرد. بدين منظور بايد در طبيعت تغييرات لازم داده شود اما صرفاً فرايض مذهبي و عبادات موجب رستگاري است. تمامي اديان بزرگ از جمله يهوديت، مسيحيت كاتوليك و اسلام در اين گروه قرار مي‌گيرند.
ج) مذاهبي كه در آنها راه حلي براي تنش ارائه نشده است: در اين مذاهب ميان علايق مادي و معنوي تضاد اساسي وجود دارد و انسان قادر به انجام كاري نيست. البته انسان بايد به تقويت وجه اهورايي روح بپردازد و در مقابل، وجهة اهريمني را تضعيف كند، ولي به طور كامل نمي‌توان خود را از شر و بدي رهانيد. چنين آموزه‌هايي در مذهب زرتشت وجود دارد. مذهب پروتستان مفهوم اصالت دنيا و آخرت را كنار گذاشته و نوعي رياضت‌كشي دنيوي و وسيلة آخرت قرار دادن دنيا را مطرح كرده است. بايد توجه داشت كه اين مسئله با اين اعتقاد اسلامي كه «الدنيا مزرعة الاخرة» تفاوت فاحشي دارد. مسلماً كسي كه در دنيا به فكر آخرت خود مي‌باشد، بايد مقدمات آمرزش اخروي خود را با طاعات و عبادات مهيا كند، ولي پروتستان‌ها معتقدند كه آباد كردن اين جهان و جمع آوري ثروت و خودداري از خرج كردن، راه رستگاري است.20
ضمن آن كه در اسلام آيات و روايات فراواني در نكوهش دنيا، حقيقت و ماهيت دنيا، نكوهش مال و كراهت مال دوستي، رهايي از مفاسد مال، ستايش قناعت و قطع اميد از مال، نكوهش توانگري و ستايش تنگدستي، نكوهش شهرت‌طلبي و فضيلت گمنامي، نكوهش آرزوي بلند و فضيلت بي آرزويي براي دنيا وجود دارد، كه خود نشان از تلقين روح خمودي در ميان مسلمانان است.
به تمام مواردي كه در اسلام موهم تقديرگرايي هستند به طور اجمالي و تفصيلي پاسخ داده شده است.
الف) پاسخ اجمالي: در زبان دين، اصطلاحي تحت عنوان سنت الهي وجود دارد26 كه مطابق آيه 43 سوره فاطر، هرگز قابل تغيير نيست. براي نمونه، در آيه 11 سوره رعد رمز پيشرفت و عقب ماندگي ملت‌ها بدين صورت بيان شده است كه هيچ مردمي از بدبختي به خوشبختي نمي‌رسند مگر اين كه عوامل بدبختي را از خود دور سازند و بالعكس، يك ملت خوشبخت را خدا بدبخت نمي‌كند مگر آن كه خودشان موجبات بدبختي را فراهم آورند. بنابراين، پديده‌هاي جهان محكوم يك سلسله قوانين ثابت و سنت‌هاي لايتغير الهي مي‌باشند. به تعبير ديگر، خدا در جهان شيوه‌هاي معيني دارد كه گردش كارها را هرگز بيرون از آن شيوه‌ها انجام نمي‌دهد.
با توجه به اين كه تقدير الهي به معناي قانون داشتن و سنت داشتن جهان است، اشكال جبر از ناحيه اعتقاد به قضا و قدر نيز حل مي‌گردد. اين اشكال از اين ناحيه پيدا شده كه گروهي پنداشته‌اند معناي تقدير الهي اين است كه خدا مستقيماً و بيرون از قانون جهان هر پديده‌اي را اراده كرده است. در حالي كه همان‌طوري كه هيچ حادثه طبيعي بدون علت طبيعي رخ نمي‌دهد، افعال اختياري انسان‌ها نيز بدون اراده و اختيار انسان رخ نمي‌دهد. قانون خدا در مورد انسان اين است كه آدمي داراي اراده، قدرت و اختيار باشد و كارهاي نيك يا بد را خود انتخاب كند. اختيار و انتخاب مقوم وجودي انسان است. انسان غير مختار محال است، يعني اين كه فرض انسان غير مختار، فقط فرض است و نه حقيقت.
در روايت آمده است: حضرت علي7 در كنار ديواري نشسته بود. متوجه شد كه ديوار شكسته است و ممكن است فرو ريزد، فوراً برخاست و از آنجا دور شد. مردي اعتراض كرد كه از قضاي الهي مي‌گريزي؟ يعني اگر بنا باشد تو بميري، خواه از كنار ديوار خراب فرار كني خواه در كنار آن بماني، خواهي مرد و اگر بنا نباشد به تو صدمه‌اي متوجه گردد باز هم در هر صورت محفوظ خواهي بود. حضرت در پاسخ فرمود: «افر من قضأا الي قدره؛ از قضاي الهي به سوي قدر الهي فرار مي‌كنم». معناي اين جمله اين است كه هر حادثه‌اي در جهان مورد قضا و تقدير الهي است. اگر آدمي خود را در معرض خطر قرار دهد و آسيب ببيند، قضاي خدا و قانون خدا است و اگر از خطر بگريزد، آن هم قانون خدا و تقدير اوست.
معمولاً خيال مي‌كنند عامل اساسي محدوديت انسان قضاي و قدر الهي است، ولي ما برعكس، از قضا و قدر الهي به عنوان عاملي براي محدود كردن آزادي انسان نام نمي‌بريم؛ چرا كه قضاي الهي عبارت است از حكم قطعي الهي درباره جريانات و حوادث و قدر الهي عبارت است از اندازه‌گيري پديده‌ها و حوادث. از نظر علوم الهي مسلم است كه قضاي الهي به هيچ حادثه‌اي مستقيماً و بلاواسطه تعلق نمي‌گيرد، بلكه هر حادثه را تنها و تنها از راه علل و اسباب خودش ايجاب مي‌كند. قضاي الهي ايجاب مي‌كند كه نظام جهان، نظامِ اسباب و مسببات باشد. انسان هر اندازه آزادي از ناحية عقل و اراده دارد و هر اندازه محدوديت كه از ناحية عوامل مورثي و محيطي و تاريخي دارد، به حكم قضاي الهي و نظام قطعي سببي و مسببي جهان است.
بنابراين، خود قضاي الهي يك عامل محدوديت انسان به شمار نمي‌رود. محدوديتي كه به حكم قضاي الهي نصيب انسان شده است همان محدوديت ناشي از شرايط موروثي و شرايط محيطي و شرايط تاريخي است، نه محدوديت ديگر؛ هم چنان كه آزاديي هم كه نصيب انسان شده است به حكم قضاي الهي است.
ب) پاسخ تفصيلي: اسلام بدين معناست كه كسي يا چيزي در برابر كسي ديگر حالتي داشته باشد كه هرگز او را نافرماني نكند. اسلام انسان نسبت به خدا، وصف پذيرش قوانين تكويني و تشريعي است.31 از اين انسان، با عنوان انسان كامل ياد مي‌شود. انسان كامل آن انساني است كه همه ارزش‌هاي انساني‌اش با هم رشد بكنند؛ از يك سو هيچ يك از آن ارزش‌ها رشد نكرده باقي نماند و از سوي ديگر، همه به طور هماهنگ و در حد اعلي رشد كنند. قرآن از اين انسان به امام تعبير مي‌كند: «وَ‌اًِذِ ابتَلَي اًِبرَ‌اهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ اًِنٍّي جَاعِلَُ لِلنَّاسِ اًِمَاماً».32 براساس اين آيه شريفه، حضرت ابراهيم7 پس از پيروزي در همه امتحان‌ها و رشد همه ارزش‌هاي انساني در حد اعلي، به مقام امامت دست يافت.33 بدينسان، روشن مي‌شود كه اين معنا از اسلام هيچ ربطي به آن برداشت ناصواب از تقديرگرايي ندارد.
- طول عمر: اجل دو گونه است: اجل مبهم و اجل مسماً يا محتوم «ثُمَّ قَضَي اَجَ‌لاً وَ أَجَلٌ مُسَميً عِندَهُ».34 نسبت ميان اين دو، نسبت مطلق و منجز است به مشروط و معلق؛ به اين معنا كه ممكن است اجل غير مسما به خاطر تحقق نيافتن شرطي كه اجل، معلق بر آن شده، تخلف كند و در موعد مقرر فرا نرسد ولكن اجل محتوم و مطلق، راهي براي عدم تغيير آن نيست.
تركيب خاصي كه ساختمان بدن انسان را تشكيل مي‌دهد اقتضا مي‌كند كه عمر طبيعي خود را بكند (اجل محتوم) ليكن به خاطر تأثير و تأثرات تمامي اجزاي هستي ممكن است موانعي اجل انسان را زودتر از موعد برساند (مبهم - معلق).35
از نظر جهان بيني مادي، عوامل موثر در اجل، روزي، سلامت، سعادت و خوشبختي، منحصراً مادي است. تنها عوامل مادي است كه اجل را دور يا نزديك مي‌كند، روزي را توسعه مي‌دهد يا تنگ مي‌كند، به تن سلامت مي‌دهد يا مي‌گيرد، خوشبختي و سعادت را تأمين يا نابود مي‌كند. اما از نظر جهان‌بيني الهي، عوامل ديگري كه عوامل روحي و معنوي ناميده مي‌شوند نيز همدوش عوامل مادي در كار اجل و روزي و سلامت و سعادت و امثال اين‌ها مؤ‌ثرند. از نظر جهان بيني الهي، جهان يك واحد زنده و با شعور است، اعمال و افعال بشر حساب و عكس‌العمل دارد، خوب و بد در مقياس جهان بي تفاوت نيست، اعمال خوب يا بد انسان مواجه مي‌شود با عكس‌العمل‌هايي از جهان كه احياناً در دورة حيات و زندگي خود فرد به او مي‌رسد.
با توضيحات فوق، كاملاً روشن مي‌گردد كه ورود پاره‌اي عوامل معنوي در مسئله‌اي نظير طول عمر، به معناي نفي عوامل مادي دخيل در ازدياد و كاهش آن نيست.
- رزق و روزي: مطابق آية شريفة «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذكُرُوا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم هَل من خَالِقٍ غَيرُ اللَّهِ يَرزُقُكُم مِنَ السَّمأِ وَ‌الأَرضِ»37 بيان صفت رازقيت در مقام يادآوري نعمت الهي و زدودن غفلت از آن است؛ چرا كه در تمامي مواردي كه قرآن رازقيت الهي را مطرح مي‌كند، قبل يا بعد از آن، انديشة استقلال انسان در كسب رزق و روزي مطرح شده است و خداوند در صدد نفي استقلال انسان است و نه نفي اختيار وي. ضمن آن كه مطابق آية 37 سورة روم، بيان رزاقيت الهي، حركت آفرين (در مقابل خوشحالي مفرط و بازدارنده) و اميد بخش (در مقابل نوميدي ناشي از شكست) است.38 در نهايت، اگر اعتقاد به قضا و قدر در مذهب پروتستان مي‌تواند انگيزة پيشرفت شود، چرا در اسلام نتواند؟ آيا به حكم اين كه موحد هستيم و خدا را روزي آفرين و روزي رسان مي‌دانيم و از سوي ديگر، با علم به اين كه رزق و روزي‌اي كه خداوند آن را به عهده گرفته، عبارت است از سهم و نصيبي كه بايد براي حفظ بقا به مخلوقات برسد، لزومي ندارد كه ما در بارة مسائلي كه مربوط به ارزاق و سهميه‌ها و نصيب‌هاي مردم است و مربوط به خدا است فكر كرده و دخالت در كار خدا كنيم؟
اگر ما خدا را آن طور كه شايستة قدوسيت و كبريايي اوست، بشناسيم، آن وقت مي‌فهميم كه رزاقيت او و تكفل روزي بندگان منافاتي ندارد با اين كه ما مكلف باشيم دربارة حقوق و تكاليف خودمان و دربارة اين كه مقتضاي عدالت چيست، فكر كنيم. طبق آيه شريفه «وَمَا مِن دَ‌ابَّةٍ فِي ا‌لأَرضِ اًِ‌لا َ عَلَي اللَّهِ رِزقُهَا»39 رزق هر جنبنده‌اي بر عهده «ا» است. بايد متوجه باشيم كه آن كه به عهده گرفته، ا است ونه يك مخلوق. ا يعني آن كسي كه آفريننده اين نظامات و مخلوقات است. پس تعهد او فرق دارد با تعهد مخلوقي كه جزئي از همين نظام و تحت تأثير موجودات اين نظام است. پس بايد ببينيم كه نظامات كلي جهان بر چه اصولي و چگونه است؟ شناختن فعل خدا و رزاقيت او، شناختن نظامات عالم است.
ما خودمان جزء اين عالم و اين نظام هستيم و مانند ساير اجزاي عالم وظيفه‌اي داريم، وظايفي هم كه ما در اين عالم دربارة ارزاق و حقوق داريم و قوانين خلقت و شريعت ما را موظف به آن وظايف كرده، از شئون رزاقيت خداوند است. قوة جذب و تغذي كه در گياهان هست، جهازات تغذيه كه گياه و حيوان و انسان از آن برخوردارند، ميل‌ها و غريزه‌ها كه در جاندارها وجود دارد و آنها را به سوي مواد غذايي مي‌كشاند، همه از شئون رزاقيت خداوند مي‌باشند.
عقل و ارادة انسان و اين احساس كه خودش بايد حق خود را حفظ كند، تكاليفي كه به وسيلة شريعت دربارة استيفا و حفظ حقوق خود و احترام به حقوق ديگران وجود دارد، همه از شئون رزاقيت خداوند هستند.
بدين ترتيب، فكر، انديشه و تلاش ما براي كسب روزي نه تنها دخالت در كار خداوند نيست بلكه از اين طريق، ما مجري و مطيع مشيت او هستيم. اگر ما فكر و تلاش نكنيم و حالت ركود و سكون به خود بگيريم، بيشتر از اطاعت فرمان خدا دور هستيم.
در اسلام نيز همچون پروتستانيسم انسان به سبب آن كه مي‌تواند مستقيماً با آفريدگار خود رابطة معنوي و قلبي داشته باشد، در عبادات خويش به حضور يا نظارت روحانيون نياز ندارد، در خويشتن احساس اطمينان مي‌كند؛ ضمن آن كه احترام و كرامت انسان به عنوان اشرف مخلوقات در تعاليم قرآني حقيقي آشكار است.
همچنين تمامي عناويني كه در توضيح انتقاد پيشين ذكر شد، خود حاكي از اين است كه اسلام خواهان انسان تكامل يافته‌اي است كه از نظر شخصيتي متعادل باشد، لذا جلوي افراط و تفريط‌ها را مي‌گيرد؛ از باب نمونه، در مسائل آخرت به موازاتي كه خوف را مطرح كرده است رجا نيز وجود دارد.
آيا انسانيت انسان تحت الشعاع حيوانيت‌اش است و يا حيوانيت‌اش در اطاعت انسانيت‌اش؟ در اسلام كراراً روي مسئله اصلاح نفس و اسير مطامع و شهوات نفساني خود نبودن، تأكيد شده است: «قَد أَفلَحَ مَن زَكَّاهَاوَقَد خَابَ مَن دَسَّاهَا».42 اين امر بدان جهت است كه تا انسان از ناحية اخلاقي تكامل پيدا نكرده باشد، يعني تا از درون خودش و از حيوانيت خودش رهايي پيدا نكرده باشد، امكان ندارد كه در رابطه‌اش با انسان‌هاي ديگر حسن رابطه داشته باشد؛ يعني بتواند از اسارت انسان‌هاي ديگر رهايي يابد و يا خودش انسان‌هاي ديگر را به اسارت در نياورد.
اگرچه انسان در رابطه با طبيعت و روابط تشكيلاتي اجتماع، پيشرفت كرده است اما در دو جنبة حسن رابطه با يكديگر كه معنايش معنويت انسان است و رابطه با خود كه نامش اخلاق است، ترديد وجود دارد كه آيا پيشروي كرده است يا خير؟ ولي در اين كه به موازات آنها پيشروي نكرده است، شكي وجود ندارد. نقشي كه دين در تكامل ماهيت انسان، در تكامل معنويت و انسانيت انسان دارد، يعني نقشي كه در حسن رابطة انسان با خود و با انسان‌هاي ديگر دارد، هيچ عاملي نه در گذشته و نه در آينده قادر نبوده و نخواهد بود جاي آن را بگيرد.
در ذيل به طور فشرده به كاركردهاي ايمان مذهبي در دو جنبه معنويت و اخلاق مي‌پردازم:
1. ايمان پشتوانه اخلاق است، يعني اخلاق بدون ايمان اساس و پايه درستي ندارد؛ زيرا همه اموري كه فضيلت بشري ناميده مي‌شوند، مغاير با اصل منفعت پرستي است و تنها ايمان مذهبي است كه به انسان اين احساس را مي‌بخشد كه كار خوب و صفت خوب درنزد خدا ازبين‌نمي‌رود و هرمحدوديتي ازاين‌قبيل، جبران مي‌شود.
2. اثر ديگر ايمان، سلامت جسم و جان است. آدم با ايمان، روحي مطمئن‌تر و رواني آرام‌تر و قلبي سالم‌تر دارد.
3. ايمان، بين فرد و جامعه تعادل و هماهنگي ايجاد مي‌كند. اجتماعي كه متشكل از افراد مختلف است و هر فردي داري رأي و ميلي برخلاف رأي و ميل ديگري است، از درون موجد ناسازگاري و تضاد است. بايد از طرف جامعه و فرد توأماً انعطافي پيدا شود تا شرط ادامه حيات ايجاد شود. دين عامل اصلي اين تطابق است، چرا كه به جامعه عدالت مي‌دهد و به فرد رضا و تسليم. اين رضايت به معناي رضايت از سهم معين و حق مشخص است كه بايد به همگان تعلق گيرد.
4. ايمان موجب تسلط كامل بر نفس است. اين معنا مانند ساير مفاهيم اخلاقي از قبيل استقامت و عدالت، فرع دين و مذهب نمي‌باشد و مذهب آن را به وجود نياورده، بلكه اجراي آن را بهتر تأمين كرده است.44
ذيل سورة احزاب آيات 28 - 29 (كه به زنان پيامبر پيشنهاد شده است يا حيات دنيا و زينت‌هاي آن را طلب كنند و در نتيجه از پيامبر جدا شوند و يادر پي خدا، رسول و آخرت باشند و از اجر عظيم الهي بهره‌مند شوند) علامه طباطبائي مي‌فرمايد: مراد از ارادة حيات دنيا و زينت آن، اين است كه انسان دنيا و زينت آن را اصل و هدف قرار دهد، چه اين كه آخرت را هم در نظر بگيرد يا خير. و مراد از ارادة حيات آخرت نيز اين است كه آدمي آن را هدف و اصل قرار دهد و دلش همواره متعلق به آن باشد، چه اين كه حيات دنيايي‌اش هم توسعه داشته باشد و به زينت و صفاي عيش نايل بشود يا آن كه از لذايذ مادي به كلي بي‌بهره باشد.
كتب روايي مامشحون است از رواياتي از قبيل «اعمل لدنيا كان تعيش ابداً» كه آباد كردن دنيا را تلاشي مستمر و پايان‌ناپذير معرفي كرده است. ضمن آن كه در «وسائل الشيعه» كه از معتبرترين كتب روايي ماست، نوزده باب در مورد تجارت، مضاربه، طلب رزق، كشت و زرع و استحباب مباشرت در امور اقتصادي بزرگ وجود دارد.
از ديدگاه اسلام، ميان زندگي دنيا و زندگي آخرت رابطه و پيوستگي بسيار شديدي وجود دارد تا آن جا كه پيامبر9 فرموده است: «الدنيا مزرعة الاخرة». اينكه اين جا دارالعمل است و آخرت دارالجزأ، صريح در اين معنا است كه اين جا جاي سعي و تلاش است. روح و اساس تعليمات انبيا هم همين است كه ميان دنيا و آخرت پيوستگي وجود دارد و نظام دنيا را هم كه درست مي‌كنند به همين اعتبار است؛ يعني اگر نظام دنيا نظام صحيح و عادلانه نباشد، آخرتي هم درست نخواهد شد. از نظر اسلام، سعادت واقعي بشر در دنيا و سعادت واقعي بشر در آخرت توأم‌اند. آن چيزهايي كه از نظر اخروي گناه است و سبب بدبختي اخروي است، همان‌هاست كه از نظر دنيوي هم، نظام كلي زندگي بشر را فاسد مي‌كند.
در ادامة بحث لازم است به اين نكته اشاره شود كه برخورداري از دنيا مستلزم محروميت از آخرت نيست؛ چرا كه ميان هدف قرار گرفتن آخرت و برخورداري از دنيا تضاد نيست، ولي ميان هدف قرار گرفتن دنيا و برخورداري از آخرت تضاد وجود دارد. تضاد ميان دنيا و آخرت از نظر هدف قرار گرفتن يكي و برخورداري از ديگري، از نوع تضاد ميان ناقص و كامل است كه هدف قرار گرفتن ناقص مستلزم محروميت از كامل است؛ اما هدف قرار گرفتن كامل مستلزم محروميت از ناقص نيست، بلكه مستلزم بهره‌مندي از آن به‌نحو شايسته و در سطح عالي و انساني است.
بي‌ارزشي دنيا، بي‌ارزشي مقايسه‌اي است. دين با منطق عالي خود ارزش دنيا را از آن چه هست و همه مي‌فهمند، پايين نياورده، بلكه ارزش معنويت، فضيلت و حقوق اجتماعي را كه كمتر مردم به آن پي مي‌برند، معرفي كرده و بالا برده است.
رجوع به تمام آياتي كه دارايي را مذموم شناخته‌اند، اين امر را ثابت مي‌كند كه مذمت در جايي است كه وجود آن موجب تفاخر و خروج از صراط حق شود. اين معنا حداقل به سه دليل صحيح است:
الف) در آيات الهي از ثروتمندان به «مترفين» تعبير شده است. اتراف به معناي غوطه‌ور شدن در نعمت‌هاي مادي است.50 همين امر با توجه به قاعدة ادبي «الوصف مُشعرٌ بالعلية» حاكي از آن است كه علت مذمت، اتراف و غفلت از ياد خداست نه وجود ثروت.
ب) از حضرت امير روايت شده است: ممكن است بند كفش كسي، باعث عجب او شود و به همين جهت مشمول آية «تل الدار الاخرة نجعلها للذين لايريدون علوا في الارض و لا فساداً» شود.51
ج) در بسياري از آيات، حب مال به عنوان دل بستگي مذموم شناخته شده است: «و تحبون المال حُباً جَماً».
بنابراين، نه تنها مقدار مال تحديد نشده است بلكه اين امكان وجود دارد كه در جهت تقرب به پروردگار مورد استفاده قرار گيرد. همچنين مطابق آية 23 سورة زخرف و آية 34 سورة سبأ، مخالفت مترفين با دعوت انبيا فقط ماهيتي روانكاوانه ندارد (كه به تحليل نقش زياده‌روي در تلذذ از نعمت‌ها، روي فكر و اعتقاد محدود شويم)، بلكه نظام‌هاي اقتصادي و فرهنگي جوامع، تعاملي دوگانه داشته و هر تغييري در يكي لزوماً ديگري را نيز متحول خواهد ساخت. بنابراين، مترفين از نظام فكري پيشين به اين دليل حمايت مي‌كردند كه منافع اقتصادي و تنعمات خويش را در آن جست‌وجو مي‌كردند.
بي‌شك علاقه بشر به دنيا، طبيعي و فطري است. در اين صورت چگونه ممكن است بد و مذموم باشد؟ در قوا و غرايز انسان و در ميل‌ها و رغبت‌هاي او هيچ ميل و رغبت طبيعي و فطري نيست كه بي‌حكمت باشد؛ براي مثال، علاقه به مال و ثروت از جمله علايقي است كه بدون آنها اساس زندگي بشر از هم پاشيده مي‌شود.
آنچه را قرآن مذموم مي‌شمارد علاقه به معني بسته بودن و دلخوش و قانع بودن و رضايت دادن به امور مادي و دنيوي است: «المَالُ وَ‌البَنُونَ زِينَةُ الحَيَاةِ الدُّنيَا وَ‌البَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيرٌ عِندَ رَبٍَّ ثَواباً وَخَيرٌ أَمَ‌لاً»؛ يعني ثروت و فرزندان ماية رونق زندگي همين دنيا هستند و اما اعمال صالح كه باقي مي‌مانند ازنظر پاداش الهي و از نظر اين كه انسان آنها را هدف و ايده‌آل قرار دهد، بهترند.
فرق است بين علاقه به مال و فرزند و ساير شئون زندگي دنيوي و بين قانع بودن و غايت آمال قرار دادن آنها. وقتي نقطة هدف، جلوگيري از انحصار و محدود شدن بشر به علايق مادي باشد، راه چاره سركوب كردن و قطع و بريدن علايق طبيعي مادي و منهدم كردن اين نيروها نيست، بلكه راه چاره آزاد كردن و به كار انداختن يك سلسله علايق ديگري است كه آنها بعد از علايق جسمي پيدا مي‌شوند و احتياج به تحريك و احيا دارند.
پس در حقيقت، تعليمات ديني براي بيدار كردن شعورهاي عالي‌تري در انسان است و آن شعورها در غريزه و فطرت بشر هستند و چون عالي‌ترند و از مقام عالي انسان سرچشمه مي‌گيرند، ديرتر بيدار مي‌شوند و احتياج به تحريك و احيا و بيدار كردن دارند. آن شعورها مربوط به معنويات است. هر علاقه‌اي چشمه‌اي است از روح انسان كه باز مي‌شود و جاري مي‌گردد. مقصود دين، بستن چشمه‌هاي محسوس مادي نيست بلكه مقصود باز كردن و كوشش براي جاري ساختن چشمه‌هاي ديگر است.55
در آية 34 سورة توبه آمده است: «وَ‌الَّذِينَ يَكنِزُونَ الذَّ‌هَبَ وَ‌الفِضَّةَ وَ‌لاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللهِ فَبَشٍّر‌هُم بِعَذَ‌ابٍ أَلِيمٍ». مطابق اين آية شريفه، انفاق در راه خدا عبارت است از آن انفاقي كه قوام دين به آن است؛ مانند انفاق در جهاد و در جميع مصالح ديني كه حفظش واجب است و همچنين آن شئون اجتماعي مسلمين كه با زمين ماندنش شيرازة اجتماع از هم گسيخته مي‌گردد و نيز حقوق مالي واجب. و نهي در آية شريفه، نهي از داشتن پول نيست، بلكه نهي از حبس آن است؛ چون اسلام مالكيت اشخاص را از حيث كميت محدود نكرده و حتي اگر شخص مفروض، هزارها برابر آن دفينه، ثروت مي‌داشت ولي آن را حبس نمي‌كرد و در مجراي معاملات و اصلاح گوشه‌اي از شئون جامعه قرار مي‌داد، هيچ عتابي از سوي اسلام متوجه او نمي‌شد. و اما انفاق‌هاي مستحب از قبيل توسعه بر خانواده و دادن به فقرا در غير موردي كه به مقتضاي مصلحت جامعة مسلمين واجب شود، انفاق در راه خدا كه مورد نظر آيه است، نيست، بنابراين ترك آن و جمع مال كنز شمرده نمي‌شود.
از طرفي ديگر، مطابق سيرة معصومين: انفاق مستحب، به ضعفا و از كار افتادگان تعلق مي‌گيرد، نه كساني كه توانايي كسب درآمد را دارند. با اين فرض، سفارش ايشان به كار و كسبِ رستگاري اخروي از ناحية آن، خلاف عقل، منطق و وجدان بشري است.
بنابراين، يكي از دو امر احتمال دارد: يا پروتستانيسم با سفارش به كسب همگاني رستگاري، خلاف عقل و متداول همة جوامع، حتي جوامع متعلق به خود، مشي كرده است و يا منظور، افراد سالم و تواناست كه در اين صورت تفاوتي با اسلام ندارد.
در قرآن، لغت عقل پنجاه مرتبه به كار رفته و سيزده مرتبه در پايان هر استدلال عبارت «افلا تعقلون» يا «افلا تفقهون» تكرار شده است.
بسياري از اين موارد، تدبر در طبيعت را سفارش مي‌كنند؛ مانند آيات 27 - 28 سورة فاطر كه در پايان با عبارت: «اًِنَّمَا يَخشَي اللَّهَ مِن عِبَادِهِ العُلَمَأُ» خشيت الهي را ناشي از سير آفاقي مي‌داند و با توجه به آيات قبل كه تدبر در طبيعت را مطرح مي‌نمايد، مقصود از اين علم، علم به پديده‌هاي طبيعي است.
دعوت به تعقل كه منطق قرآن را تشكيل مي‌دهد، موقعيت كلامي و فقهي شيعه را در مواجهه با جريانات افراطي (طرفداران قياس و تفويض) و تفريطي (منكرين قياس و جبري مسلكان)، كاملاً ممتاز ساخت و اگر اين راهي كه ايشان با فهم دقيق قرآن باز كردند، تعقيب مي‌شد، منشأ پيدايش بسياري از علوم اجتماعي در ميان مسلمانان مي‌شد؛ همان علومي كه اروپاييان سرچشمة آن را يافته و دنبال كردند.57
نهايتاً در مقام پاسخ‌گويي به تقسيم‌بندي چهارگانة عمل اجتماعي بايد متذكر شد كه: اولاً، همه جوامع حتي جوامع غربي داراي نظام ارزشي مقبول ولايتغيري هستند كه به مثابة سنگ بنايي براي قرار دادن ساير عناصر فرهنگي بر آن تلقي مي‌شوند؛ به طوري كه در هنگام تخطي از آنها هيچ‌گونه اغماضي به خرج نمي‌دهند. اين اصول شامل ليبراليسم، ناسيوناليسم، اومانيسم و سكولاريسم مي‌شود.
ثانياً، تغيير اهداف همواره عقلاني قلمداد نمي‌شود؛ چه بسا كه اين تغيير در پاره‌اي موارد انحراف از طبيعت و هويت واقعي انسان باشد كه خسارت‌ها و فجايع عظيمي بر آن مترتب شود. اين بحث با رد نسبيت اخلاقي و استشهاد به افعالي كه هيچ‌گونه توجيه مادي ندارد - مانند شركت در كارهاي خيريه - مبرهن مي‌گردد.
ثالثاً، در اسلام اهداف نيز در هر زمان ممكن است بسته به مصالح عالية اسلام از باب «الاهم فالاهم» مورد تجديدنظر قرار گيرد؛ به ويژه كه اجتهاد به عنوان موتور محركه در بدنة اسلام تعبيه شده است.
قرآن كريم ايمان را بر پاية تعقل و تفكر گذاشته است. قرآن همواره مي‌خواهد كه مردم از انديشه به ايمان برسند. قرآن در آن چه بايد به آن مؤ‌من و معتقد بود و آن را شناخت، تعبد را كافي نمي‌داند، لذا در اصول دين بايد تحقيق كرد.58 در اسلام جهان‌شناسي مذهبي، در متن مذهب، رنگ فلسفي يعني رنگ استدلالي و تعقلي به خود گرفته است. ازاين‌رو، جهان‌بيني اسلامي در عين اين كه جهان بيني مذهبي است، نوعي جهان بيني عقلاني - فلسفي است.
از مزاياي جهان بيني مذهبي كه جهان بيني علمي و جهان بيني فلسفي محض، فاقد آن‌اند، اين است كه علاوه بر جاودانگي و علاوه بر عموم و شمول، قداست بخش است. به اصول جهان بيني تقدس مي‌بخشد و با توجه به اين كه ايدئولوژي بايد از حرارت ايمان برخوردار باشد و گرايش ايماني به يك مكتب مستلزم حرمتي است در حد قداست، روشن مي‌شود كه يك جهان بيني آن گاه تكيه گاه يك ايدئولوژي واقع مي‌شود كه رنگ و صبغة مذهبي داشته باشد. كوتاه سخن اين كه يك جهان‌بيني آن‌گاه مي‌تواند تكيه گاه عالي و بي نقص يك ايدئولوژي قرار گيرد كه وسعت و استحكام تفكر فلسفي و قدس و حرمت اصول مذهبي را داشته باشد.
محور فعاليت بشر احتياج است، يعني خدا انسان را در اين دنيا با يك سلسله احتياجات واقعي مانند احتياج به خوراك، پوشاك، مسكن و ... آفريده است. يك سلسله از احتياجات بشر ثابت و لايتغير است. بشر بايد به روح خودش نظام بدهد، دستورالعمل اخلاقي بدهد و اين‌ها در همة زمان‌ها يك جور است. همچنين است در مورد بعضي ارتباطاتي كه بشر با مخلوقات ديگر، نظير زمين، درخت و حيوانات دارد. ولي انسان براي تأمين همين احتياجات، به يك سلسله ابزار و وسايل نياز دارد. وسايل در هر عصر و زماني فرق مي‌كند چون وسايل در ابتكار خود بشر است. دين به وسيله (البته مشروع) كاري ندارد. دين هدف را معين مي‌كند و راه رسيدن به هدف را، اما تعيين وسيله تأمين احتياجات در قلمرو عقل است. عقل هر روز وسيلة بهتري انتخاب مي‌كند و بشر به حكم قانون اتم و اكمل مي‌خواهد از هر راه كه ساده‌تر و كم خرج‌تر باشد به هدف خودش برسد. اين در حالي است كه يك سلسله از احتياجات يعني آن‌هايي كه انسان را به احتياجات اوليه مي‌رساند، متغير است.
به‌طور فشرده، در اسلام اولاً، اهداف، آرمان‌ها و ارزش‌هاي مطلقي وجود دارد كه لايتغيرند، لكن اين اهداف بر اساس احتياجات ثابت و لايتغير همة افراد انساني در همة زمان‌ها و مكان‌ها شكل گرفته‌اند و از آن جا كه انسان‌ها در اين احتياجات يكسان بوده و دگرگوني در آنها راه ندارد، اهداف و آرمان‌هاي تعييني از سوي دين نيز غير قابل تغيير است. ثانياً هم چنان كه در طرح ايراد نيز بدان تصريح شده است، عمل عقلايي ارزشي از نظر به كار بردن وسايل منطقي براي نيل به هدف، عقلايي است؛ به ديگر سخن، از بهترين وسايل جهت نيل به هدف بهره مي‌گيرد و اين جا حوزة دگرگون پذيري ديني است.60
نتيجه‌گيري
مراجعه به منابع اصيل اسلامي كاملاً آشكار مي‌نمايد كه فرهنگ اسلامي نه تنها با پيشبرد فكر و تكنولوژي در تعارض نيست، بلكه همانند آن چه در مغرب زمين رخ داد، مي‌تواند بزرگ‌ترين و بالاترين نقش را در اين زمينه ايفا كند. با اثبات اين امر كه اسلام ناب و خالص داراي عناصري است كه كاملاً با پيش‌زمينه‌هاي مورد نياز براي توسعة اقتصادي منطبق است، هر گونه ناخالصي‌هاي هنجاري و نهادينه شده در طول قرون متمادي مردود مي‌باشد و نبايد به عنوان فرهنگ اسلامي و خودي مورد دفاع جاهلانه قرار گيرد. بدين ترتيب، بازسازي فرهنگ امروزين جامعة ما بر مبناي مكانيسمي كاملاً خودي، معقول و خودجوش صورت خواهد گرفت كه از يكسو نظام فرهنگي بومي را به طور يكپارچه و منسجم حفظ خواهد كرد و از سوي ديگر از اصلاحات موضعي كه كاملاً منفعلانه و برگرفته از ساير منابع فرهنگ ساز است، كاملاً اجتناب مي‌شود.
امروزه در قرن بیست ویک که با نام هزاره ی فناوری اطلاعات شناخته می شود,وسایل ارتباط جمعی نقش بسیار مهم و پر رنگی دارند ,به نحوی که وظایف و نقش های زیادی را بر عهده گرفته اند و نهادهایی را نیز به مقابله می خوانند.
در این بین نقش آگاهی سازی و پر کردن اوقات فراغت توده ی مردم و به ویژه نسل جوان (به طور خاص کشورهای جهان سوم که جمعیت جوان زیادی در اختیار دارند و کشور ما ایران نیز در زمره ی انان به شمار میرود.) به صورت آشکار و نقش همگن سازی عموم جامعه و حتی می توان گفت جامعه ی جهانی را می توان تحت عنوان نقش و وظیفه ی پنهان وسایل ارتباط جمعی می توان بر شمرد.
در بین وسایل ارتباط جمعی در این هزاره آن که از همه تاثیر گذار تر و با اهمیت تر میباشد اینترنت است ,که به صورت فراگیری استفاده از آن رو به گسترش میباشد.از بین تمام امکاناتی که اینترنت به مخاطبین خود ارائه می دارد؛استفاده از شبکه های اجتماعی رو گسترش است ؛بدین جهت که در سایت ها و وبلاگ ها تعامل بسیار محدود شده و در حد نظرات می باشد امادر جامعه ی جدید که تعاملات اجتماعی در آن رو به کاهش است و انسان ها به عنوان حیوانات فی النفسه اجتماعی ,به دنبال جایگزینی برای آن هستند شبکه های اجتماعی تحت عنوان یک تعامل اجتماعی مجازی و حتی فراگیر در سطح جهانی می تواند یک جای گزینی برای تعاملات از دست رفته انسانی باشد اما به اعتدال.
اما ما تحت عنوا ن جامعه شناس اجازه ی ابراز حکمی ارزشی در این رابطه نداریم و هم چنین نمی توانیم یک حکم مطلق صادر نماییم برای همه ی جوامع بشری.انچه که مهم است ما باید به دنبال حفظ نظم در جامعه باشیم و اگر این وظیفه را برای خود محترم بشماریم لاجرم باید در این بین و در راستای گرفتن نتیجه منطقی و درست توجهی نیز باید به نظام های سیاسی مختلف که در میزان تاثیر گذاری این شبکه ها بر نسل های مختلف جامعه و به طور خاص نسل جوان خود اثر گذار هستند داشته باشیم ؛چرا که نوع ایدئلوژی هر جامعه و هر نظام سیاسی با هم متفاوت است و خود این موضوع می تواند بر میزان تاثیر شبکه های اجتماعی اثر گذار باشد.
ضمن بررسي هاي به عمل آمده پيرامون موضوع تحقيق دريافتيم که تحقيقات بيشماري پيرامون موضوع انجام گرفته است که در ادامه برخي از مهمترين آن ها را ارايه مي دهيم:
1- در سال ۲۰۰۳ تحقيقی با عنوان «مصرف رسانه هاي جمعي در ميان نوجوانان» توسط جمعي از پژوهشگران اسپانيايي جهت توصيف مصرف رسانه هاي جمعي (تلويزيون، تلفن هاي همراه، كامپيوتر، اينترنت و بازي هاي ويدئويي) در ميان نوجوانان و تجزيه و تحليل تأثيرات آن بر روي سلامتي و پيشرفت آن ها صورت پذيرفته است. در اين تحقيق كه به روش پيمايشي صورت گرفته است، از نمونه اي آماري شامل ۸۸۴ نوجوان ساكن شش شهر ايلات كانتابرياي اسپانيا كه بين ۱۴ تا ۱۸ سال سن داشتند و در مقاطع سوم و چهارم دبيرستان مشغول تحصيل بود ه اند، استفاده شده است. يافته ها نشانگر اين هستند كه نوجوانان در طول ايام هفته بطور ميانگين ۳ ساعت در روز و در روزهاي تعطيل آخر هفته نيز بطور ميانگين ۲/3 ساعت در روز را به تماشاي تلويزيون مي پرداختند. استفادة آن ها از كنسول هاي بازي نيز بطور ميانگين ۶۹/0 در روز ( ۴۱ دقيقه) در طول هفته و ۰۹/۱ ساعت در روز ( ۶۵ دقيقه) در تعطيلات آخر هفته را شامل مي شود. اين افراد از اينترنت نيز به ميزان ۸۳/0 ساعت ( ۴۹ دقيقه) در روز در طول ايام هفته و ۱۵ / ۱ ساعت در روز ( ۶۹ دقيقه) در تعطيلات آخر هفته استفاده مي كنند. 2/87 درصد نوجوانان داراي تلفن همراه هستند (اين آمار در برگيرنده ۶ /۹۱ درصد دختران 4/82 درصد پسران مي باشد). نوجوانان بطور ميانگين در سن ۱۳ سالگي اولين تجربه كار با تلفن همراه را كسب كرده اند. هزينه ماهانه تلفن همراه براي دختران بالغ بر15 واحد پولي و براي پسران بالغ بر ۱۰ واحد پولي مي شود و همچنين از تلفن هاي همراه نيز غالباً براي ارسال پيامك بهره گرفته مي شود. تقريباً نيمي از نوجوانان ( ۴/46 درصد) تلفن همراه خود را با خود به دبيرستان مي برند و آمارها نشان مي دهند كه بطور ميانگين در ميان اعضاي خانواده هاي آن ها حداقل سه تلفن همراه وجود دارد. اكثر آن ها ( ۱/82 درصد) علاقمند به گشت و گذار در اينترنت مي باشند اما در اين ميان پسران ترجيح مي دهند كه بيشتر به گشت و گذار و دانلود بازي بپردازند و دختران علاقه بيشتري به چت و ارسال ايميل از خود نشان مي دهند. ۶۲ درصد نوجوانان به كافينت رفته اند و ۸/ 40 درصد آن ها، بويژه پسران (۳۳ درصد از پسران در مقابل 7 / ۷ درصد از دختران)، نيز از وب سايت هاي پرونوگرافي بازديد كرده اند. درحدود دوسوم از نوجوانان ( ۵/71درصد)، بويژه پسران ( ۸۷ درصد از پسران در مقابل 57 درصد دختران)، از كنسول بازي هاي ويدئويي برخوردار بوده اند. علاوه براين آن ها بطور ميانگين از سن ۸/8 سالگی بازی با این وسایل را آغاز کردند. در این خصوص پسران بيشتر ترجيح مي دهند كه بازي هاي تيراندازي، مبارزه اي، ورزشي و اتومبيل راني را انجام دهند. در مقابل اين امر دختران به بازي هاي ماجراجويانه علاقمند هستند. تقريباً يك چهارم اين نوجوانان (2/22 درصد) پول خود را صرف بازي هاي ويدئويي و كافينت ها مي كنند. (پسران بطور ميانگين 06/27 درصد واحد پولي در ماه و دختران 81/16 واحد در ماه).
محققان اين پژوهش معتقدند كه بطور كلي متخصصان امور اجتماعي و بخصوص متخصصان امور بهداشت و سلامت مي بايست كه آموزش هاي بهداشتي در مورد مصرف رسانه هاي جمعي را از طريق تشويق و تعليم نوجوانان در مورد استفاده معقولانه از اين وسايل افزايش دهند. آن ها در ادامه مي افزايند كه والدين بايد محدوديت استفاده كمتر از دو ساعت را براي استفاده از رسانه هاي جمعي براي نوجوانان خود اعمال كرده و از اينكه اين وسايل در اتاق خواب آن ها وجود داشته باشد ممانعت بعمل آورند. همچنين معتقدند كه والدين مي بايست كه نوجوانان خود را در مورد بازي هاي ويدئويي دسترسي به اينترنت و كاربرد ايميل آموزش داده و بر آن نظارت كنند(۲۰۰۳ Sanz, Figuero et al).
2-پژوهش «مطالعه در باب مصرف رسانه» توسط ميلوارد براون از اعضاي اتحاديه اي اروپايي تبليغات تعاملي در اكتبر سال ۲۰۰۴ انجام گرفته است. هدف از انجام اين پژوهش ارزيابي نحوه تخصيص زمان شهروندان اروپايي نسبت به مصرف رسانه هايي چون تلويزيون، راديو، روزنامه، مجله و اينترنت بوده است. محقق در اجراي پژوهش خود از نمونه آماري ۷۰۰۰ نفري ذيل بهره برده و براي جمع آوري داده ها نيز از انجام مصاحبه تلفني با هريك از اين افراد استفاده نموده است.
• تعداد ۱۰۰۰ نفر از هر يك از كشورهاي بريتانيا، فرانسه، آلمان، اسپانيا و ايتاليا
• تعداد ۵۰۰ نفر از هر يك از كشورهاي بلژيك و هلند
• تعداد ۳۳۳ نفر از هريك از كشورهاي دانمارك، سوئد و نروژ
يافته هاي برآمده از اين تحقيق اشاره مي كنند كه در حال حاضر تقريباً نيمي از اروپاییان (48 درصد) از اينترنت استفاده به عمل مي آورند. ضريب نفوذ اينترنت در بازارهاي اروپاي شمالي بالا بوده و بطور ميانگين دوسوم پاسخگويان در اين بازارها به اينترنت دسترسي داشته اند. ضريب نفوذ اينترنت در كشور هلند نيز تقريباً به همين ميزان مي باشد. اين در حالي است كه كمترين ضريب نفوذ اينترنت كه ۳۴ درصد مي باشد مربوط به كشور اسپانيا است. نيمي از افراد مورد مطالعه كمتر از پنج ساعت از وقت خود را در هفته صرف اينترنت مي نمايند. در مقابل ۱۰ درصد از اين افراد بيش از ۲۶ ساعت از زمان خود را در هفته به استفاده از اينترنت مي گذرانند. تلويزيون با مصرف ميانگين پنج روز در هفته به عنوان پرمصرف ترين رسانه شناخته مي شود بطوريكه از تمام اوقاتي كه اروپائيان صرف انواع رسانه ها مي كنند. تلويزيون با ۳۳ درصد بالاترين سهم را نصيب خود كرده، پس از آن راديو با ۳۰ درصد رتبه دوم را از آن خود ساخته است. در رده هاي سوم و چهارم و پنجم نيز به ترتيب اينترنت با ۲۰ درصد، روزنامه ها با ۱۱ درصد و مجلات با ۸ درصد جاي گرفته اند.
3- در آسیا، در تایوان (ینگ و تونگ 2004) کره (ونگ ، لی و چنگ، 2003)، هندوستان(نلوا و اناند 2003) و هنگ کنگ (چک و لیونگ 2004) پژوهش هایی در زمینه اعتیاد به اینترنت انجام شده است. سندرز وهمکاران (2000) در پژوهشی نشان دادند که استفاده مداوم از اینترنت با افسردگی و انزواي اجتماعی نوجوانان همراه است. بولن و هري (2000 ، به نقل از معیدفر و همکاران، 1384) به این نتیجه رسیدند که هرچه جوانان زمان بیش تري را با اینترنت سر کنند، درمقابل از میزان زمانی که صرف محیط اجتماعی واقعی شان خواهند کرد، کاسته خواهد شد.
4- یانگ (1998) در مطالعه اي که انجام د اد، دریافت که 80 درصد از پاسخ گویان، کاربران وابسته به اینترنت بودند که انگاره هاي رفتار معتادانه قابل توجهی را از خود بروز دادند. وي خاطر نشان می سازد که وابستگی به اینترنت، گسست ها و انقطاع هاي شدیدي در زندگی تحصیلی، اجتماعی، مالی و شغلی مشارکت کنندگان ایجاد کرده است.
5- در مطالعه شوتون (1997) مشخص شد که کاربران کامپیوتر، تمایل چندانی به یادگیري مهارت هاي اجتماعی از خود نشان نمی دهند.
1- غلامعلیان (به نقل از آتش پور و نادي، 1383) در تحقیقی، به بررسی میزان شیوع سندرم اعتیاد به اینترنت و تأثیرات روانی- اجتماعی آن در کاربران اصفهانی پرداخته است. نتایج تحقیق نشان داد که میزان سندرم اعتیاد به اینترنت در گروه سنی30-20 سال از سایر گروه ها بیش تر است. هم چنین کاربران معتاد با نشانه هاي اختلال افسردگی و پارانویید مشخص شدند و کار کردن با اینترنت را به هم نشینی با خانواده و گردش رفتن با دیگران ترجیح می دادند. به علاوه مشخص شد، نوع و سبک تفکر کاربران نیز می تواند عاملی در علاقه مندي آنان به اینترنت و نوع رفتارهاي آنان باشد.
2- بنابر پژوهش انجام شده توسط سجادیان و نادي (1385) تحت عنوان «ارتباط بین افسردگی و انزواي اجتماعی کاربران اینترنت نوجوان و جوان با مدت زمان روزانه معمولی کاربري اینترنت»که به روي 118 نفر از مشتریان معمول کافی نت هاي مجاور شهر اصفهان انجام شده است، تست افسردگی بک و تست محقق ساخته انزواي اجتماعی براي ارزیابی افسردگی و انزواي اجتماعی براي افراد نمونه استفاده شد. داده ها با استفاده از ضرایب همبستگی پیرسون، اسپیرمن و tگروه هاي مستقل تحلیل گردید. یافته هاي مطالعه حاکی از وجود رابطه مثبت بین افسردگی و انزواي اجتماعی با مدت زمان معمول استفاده از اینترنت در کاربران نوجوان و جوان است (01/0<P). بنابراین نتیجه گیري می شود که استفاده بیش از حد از اینترنت می تواند، براي سلامت، رشد روانی و رشد اجتماعی نوجوانان و جوانان خطر آفرین باشد.
3- تحقیق هما زنجانی زاده و علی محمد جوادي (1384) تحت عنوان «بررسی میزان و نوع استفاده از اینترنت و تأثیر آن بر ارزش هاي خانوار در بین دانش آموزان دبیرستانی مدارس دولتی ناحیه 3 مشهد» می باشد. روش این تحقیق پیمایشی و حجم نمونه آن 403 نفر بوده است. برخی از نتایج این تحقیقات به این شرح می باشد:
7/ 44در صد از پاسخ گویان از اینترنت استفاده می کردند و 3/55درصد استفاده نمی کردند. میزان استفاده از اینترنت در بین دختران7/46 درصد و در بین پسران3/53 درصد بوده است.
سایت های شبکه های اجتماعی مبتنی بر وب هستند که با اتصال مردم و گروه ها به یک دیگر سبب به اشتراگ گذاری اطلاعات از طریق اینترنت می شوند..
کاربران در این فضا بعد ازایجاد پروفایل و مراحل عضویت,با مشارکت در این فضا و با کمک قابلیت های چند رسانه ای سایت از قبیل گذاشتن عکس,متن,محتوا و یا لینک به محتواحای بیرونی,فضای خود را توسعه می دهند.در حال حاضر صدها سایت شبکه ی اجتماعی با قابلیت های مختلف وجود دارد و شامل پروفایل های نمایانی است که فهرست کاربر های سیستم را نشان می دهند و میلیون ها کاربر توجهشان را به آن معطوف کرده و این سایت ها را در زمره کارها و فعالیت های روزانه شان قرار داده اند.
این شبکه ها امکانات فنی متفاوتی دارند؛بعضی از سایت های این شبکه بر اساس مقوله های خاص مذهبی؛نژادی,جنسی ,سیاسی یا سایر شاخص های شناختی طراحی شده اند.اما در مجموع می توان از لحاظ نوع استفاده (آموزشی,تجاری,سرگرمی ,سیاسی...),تمرکز(پوشش موضوعی و جعت گیری خاص/عمومی) و هم چنین نوع دسترسی(محدود/نامحدود)این شبکه ها را طبقه بندی کرد.
وب سایت های شبکه های اجتماعی به صورت کنونی از سال ۱۹۹۷ با ظهور سیگس دگریس((www.sixdegrees.com)) شکل گرفتند.خدمات این سایت با وجود داشتن میلیون ها عضو به تنظیم پروفایل و امکان ارسال و دریافت درخواست دوستی از دیگر اعضا محدود میشد به همین خاطر در سال۲۰۰۰ تعطیل شد و در این دوران یعنی از ۱۹۹۹ ۲۰۰۱ وب سایت های شبکه اجتماعی دیگری با امکانات جدید هم چون ایشین اونیو,بلک پلانت,کرتو,کای ورلد و...به وجود آمدند که افراد را به ایجاد صفحات تخصصی,شخصی,حرفه ای و دوست یابی ترغیب می کردند.اما از سال ۲۰۰۱ با به وجود آمدن سایت های چون ریز,لینکدین, و فریندستر (Ryze, Linkedin, Friendster)؛ (امور تجاری), کوچ سرفینگ (Coach Serfing) (مسافرت),مای چرچ(My Church) (برای مسیحیان) داگستر(Dogster) (برای سگ ها), کتستر (Catster) (برای گربه ها) و موارد دیگر؛روند تخصصی شدن شبکه های اجتماعی مجازی سرعت گرفت و کاربری شبکه ها از یکدیگر متمایز شد.هز چند تفاوت اساسی در شبکه های اجتماعی مجازی رامی توان در این نکته جستو جو کرد که پشتیبانی از روابط شبکه ای آنها معطوف به مسائل فردی یا غیر فردی کاربران است.
این گسترش و توسعه ی شبکه های اجتماعی مجازی با این سرعت نشان از اقبال این خدمت در بین توده ی مردم در جامعه ی جهانی دارد.با وجود این که بیشتر شبکه های اجتماعی از جمله توییتر و فیس بوک در ایران با مسئله فیلترینگ مواجه هستند اما ما شاهد آن هستیم که استقبال کراربران ایرانی نیز از سایت های مذکور روند چشم گیری داشته است چنانکه بر طبق آمار الکسا؛فیس بوک یکی از ده سایت برتر مورد استفاده ی ایرانیان در فضای مجازی است.
از علل این استقبال می توان گفت که با وجود این که از زمان پا به عرصه گذاشتن این ردیف از سایت ها زمان زیادی نمی گذرد اماعللی چند باعث می شوند تا افراد به استفاده از این سایت ها رغبت نشان دهند؛از جمله مسئله تازگی وجذابیت این نوع از سایت های مذکور و هم چنین قابلیت های این سرویس؛که باعث میشود مخاطب از آن حالت منفعل بودن خارج شده و خود را موجودی فعال در بین میلیون ها فرد فعال دیگر ببیند و هم چنین پخش شدن اندیشه ها و چیز هایی که مورد علاقه اوست. حتی نوشته هایش در فضایی بدین وسعت که این را می توان در سه سطح مورد بررسی قرار دارد«اطلاعات,ارتباطات,تعاملات»
هم چنین به نظر می رسد که کاربران ایرانی به خصوص نسل جوان ما اغلب برای استفاده از امکانات دوست یابی به این نوع از سایت ها مراجعه می کنند ،که خود این می تواند عللی چند داشته باشد.
یکی آن که جامعه ی ایران در گذر از سنت به مدرنیته است و این نسل میخواهد راه زندگی خود را خود تعین کند و به دنبال سبک زندگی غربی می گردد و دوستی هایی که در نظر او موجه ودر نظر جامعه ی او نا موجه است.پس او سعی بر آن دارد که به دور از چشم بخش سنتی جامعه که اغلب هم بی سواد بوده و هم چنین با چنین امکاناتی مواجه نیستند در سمت ارزش های خود به پیش برود و خود را در چنین جامعه ایی که به سمت فرد گرایی به پیش می رود از تنهایی به در آورد و خلا خود را بتواند تا به حدی پر کند.
از علل دیگر می تواند این باشد که در جامعه ای مثل ایران که امکان ابراز تمام عقاید سیاسی به طور کامل وجود ندارد نسل جوان و سرکش سعی میکند تا گفته های خود را از این مجرا بیان کند .اما باید بدین نکته توجه کرد که این انگیزه اغلب نه برای کارهای سیاسی بلکه برای شرکت در بحث های سیاسی است و به نظر می رسد این عده دارای فعالیت های سیاسی سازمان یافته نیستند.اما از این نکته نیز نباید غافل ماند که فعالیت های سازمان یافته نیز وجود دارد.
در این بخش برای آن که ما بتوانیم برای مذکورات بالا شاهد مثالی بیاوریم به یک نمونه از پژوهش های داخلی مطالعه اکتشافی مسعود کوثری که جهان فرهنگی کاربران ایرانی در شبکه اجتماعی «اورکات» بررسی کرده را می آوریم.
این پژوهش به علت تحلیل محتوای کمی مندرج در صفحات عضویت کاربران ایرانی,نشانه های فرهنگی مورد توچه جوانان عضو شبکه اورکات را ترسیم می کند.نتایبج تحقیقات نشان می دهد مهم ترین علت حضور کاربران در شبکه,پیدا کردن دوست و بعد از آن پیدا کردن شریک فعال برای زندگی بوده است.اکثر آنها خود را بدون گرایش سیاسی مشخص اعلام کرده اند و متوسط افراد شبکه دوستان یک عضو اورکات در بیش از نیمی از موارد سیزده نفر و از میان علایق فرهنگی ؛ یه حوزه موسیقی,فیلم و ادبیات از دیگر حوزه ها برای اعضا جالب تر بوده است.
البته توجه به موسیقی کلاسیک و پاپ غربی ,کتاب و فیلم های خارجی بیش از انواع سنتی و داخلی آنها دیده شده است.در این تحقیق از بین اجتماعات شناسایی شده در اورکات به ترتیب اجتماعات هنری و ادبی(۵/۲۰)اجتماعات اجتماعی و تفریحی(۵/۱۱درصد)و اجتماعات جنسی(۲/۶درصد) بیشترین اعضا را به خود اختصاص داده و اجتماعاتی هم چون دینی و معنوی (۴/۳درصد)؛ورزشی(۱/۳),فناوری اطلاعات(۶/۲درصد),سیاسی(۵/۲درصد),دانش آموزی(۳.۲درصد)و عاشقانه(۳/۲درصد) در رده های بعدی قرار می گیرند.در مجموع نتایج تحقیق ازمشارکت گفتوگویی کاربران در قالب بیوستن به انجمن های مختلف,حاکی از تنوع هویتی کاربران و همراه شدن با جریان جهانی شدن فرهنگی حکایت داردو در این راستا به نیاز کشور به یک سیاست هویتی مناسب و غیر طرد کننده تاکید می کند(کوثری,۱۳۸۶)(دکتر محمود شهابی,۱۳۹۱)
دقت به این نکته در مرحله پیشرفت فناوری کدام یک از عوامل تاثیر گذار بوده اند؛برای رسیدن به درکی واقع بینانه تر از نقشی که میتواند در حوزه اجتماعی داشته باشد؛مسئله ای مهم است.هنگامی که وب به جامعه ی انسانی راه یافت کسی تصور ایم مقدار از تغییر و تحول را نداشت تا حدی که به رغم آسیب های ناشی از از آن نتوان زندگی بدون آن را تصور کرد.گسترده ترین ارتباطات تعاملی درون شبکه های اجتماعی مجازی صورت میگیرد.انواع شبکه های مذکور به زغم نفاوت های شاختاری و کارکری شان,ویژگی های مشترکی دارند که آنها را از دیگر خدمات اینترنتی متمایز میکند:
۱ :ابزارهای پیشرفته برای به اشتراک گذاری محتوای دیجیتالی(متنها؛تصاویر,موسیقی,ویدئو ها, برچسب ها و ...)بین اعضای شبکه
۲:ابزارهای پیشرفته برای اجتامعی کردن اعضا و ارتباط آنها
۳:ماهیت مشارکت آزاد وامکان فعالیت در مقیاس بزرگ
۴:محدوده عظیم موضوعی و توانایی بایگانی داده ها
۵:دسترسی آزاد به (برخی) از داده های عمومی در باره کاربران و رفتارشان
۶:کیفیت های نسبتا جدید در تعامل نسبتا زیاد
از موارد بالا آنچه که حائز اهمیت است و باعث تمایز شبکه های اجتماعی مجازی با وبلاگ ها,چت روم ها و دیگر اجتماعات مجازی میشود,تنوع زیاد در سطح تعامل و اجتماعی سازی مجازی موجود در شبکه هاست.این عوامل,میتواند اطلاعاتی را که نیز از این شبکه ها استخراج می شوند را نیز تعیین کند.گفتنی است هر چه سطح بیشتری برای همکاری وجود داشته باشد,تعامل بیشتری نیز در شبکه های اجتماعی مجازی وجود خواهد داشت.تعامل زیاد کلید بقای شبکه های اجتماعی مجازی است. کیوسیس تعامل را محصول یکی از سه دسته عوامل ساختار رسانه(ظرفیت سیستم رسانه برای انتقال و دریافت اطلاعات در اشکال چند گانه),مجموعه ارتباطی(بستری که در آن مبادله پیام انجام می شود),و درک کاربران(مفهوم موجود در ذهن کاربران و شرکای ارتباطی و حس مشترک آنها)می داند.
از آنجا که هر شبکه اجتماعی مجازی می تواند سطح متفاوتی از اجتامعی سازی را فراهم کند با استفاده از این سطوح می توان خدمات اینترنتی را طبقه بندی کرد: سطح اول دسترسی به اطلاعات شبکه را ممکن می سازد.سطح دوم سبب می شود کاربران محتوای دیجیتالی را مبادله کنند و سطح سوم,امکان پیوستن و مشارکت در یک منفعت جمعی را و یا به عبارتی مشارکت در یک اقدام هماهنگ را برقرار میکند و سطح چهارم,باعث میشود اعضا پروفایل های خود را اشکار کنند و در نهایت,اعضا میتوانند یک شخصیت مجازی یا آواتار(تجسم اینترنتی) را در یک محیط کاملا شبیه سازی شده سه بعدی مشاهده کنند.(همان)
از مهم ترین اهداف کاربران برای پیوستن به شبکه های اجتماعی مجازی پیگیری روابط دوستی و فامیلی و وابستگی های خانوادگی است که در این بخش انگیزه انسجام بخشی اجتماعی نامیده می شود.از آنجا که روابط گروهی در سنین نوجوانی و جوانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و همسالان اوقاتی از شبانه روز را در فضای آموزشی,ورزشی,کاری و تفریحی با هم می گذرانند در ایجاد الگوی رفتاری یک دیگر نقش مهمی ایفا می کنند,چنانچه اضهارات کاربران نیز حاکی از آن است که حضور جوانان در شبکه های اجتماعی مجازی,به دنبال فشار گروه دوستان و به نگیزه همکاری و همنوایی با آنان انجام شده است.بنابراین یکی از دلایل عضویت در شبکه های اجتماعی مجازی,حس تعقل به یک گروه,بودن در میان آنان و عضو آنها تلقی شدن است.در سایه تعاملات شبکه ای به رغم فاصله فیزیکی,نزدیکی عاطفی اعضا نیز احساس می شود.
میتوان مطمئن بود که دوستان قدیمی محفوظ اند و شاید هم از همیشه نزدیک تر شده اند.علاوه بر این,انتخاب گری و گزینش گری کاربر فرصت تعامل اجتماعی خارج از تیر رس والدین و استقلال در رئابط اجتماعی را متفاوت از نجار های جامعه به ویژه برای کاربران کم سن و سال فراهم می کند.
از صحبت های کاربرای چنین استنباط می شود که روابط شبکه ای برای بسیاری از جوانان حکم تداوم,تحکیم و تکمیل فعالیت های واقعی را دارد.ضمن آنکه ظرفیت های نتنوع شبکه از جمله گفتوگو,بازی های متعدد,تبادل موسیقی,محتوا,عکس و ...در بسط کمیت روابط و ارتقای کیفیت هانها نقش به سزایی دارد.از نگاه کاربران جوان مشارکت کننده در این پژوهش,شبکه های اجتماعی فرصت تفنن و شوخی با دوستان را فراهم آورده و از این راه فضایی مفرح و شاد برای گذراندن وقت و رفع خستگی تلقی می گردد.به زعم این کاربران با بهره گیری از فضای شبکه,تجربه فراغتی مشترک و لذت بخشی که سازگار با گرایشات و تمنی های دوران جوانی است با انگیزه شخصی,انتخاب و در کنار فعالیت های روزمر دنبال میشود.
همچنین خود واقعی و دلخواه کاربر,در قالب رفتار ارتباطی و اعلام نظراتی که در جامعه واقعی برای حفظ ظاهر و همراهی با دیدگاه های مسلط,هنجارهای اجتماعی موجود کمتر و یا اصلا بروز داده نشده اند فارغ از هرگونه فشار فرصت عرضه می یابند.از این رو برای عده زیادیس از اعضا,فعالیت در شبکه,اطلاعات یابی نامحدود,کنجکاوی در زندگی دوستان و آشنایان,سرگرمی در دسترس,تفریحی کم هزینه و گاهی منشاء اثر که از یک سو به شادی,رضایت و تجدید روحیه کاربر از سوی دیگر به اعتماد به نفس و حس توانمندی به عاملیت فردی وی می انجامد.همچنینی در برخی موارد تلاش جمعی را به منظور نیل به حقیقت رغم می زند ,به طور مثال,انتشار اخبار,ایده ها,قیاس و تطبیق شنیده ها و مستندات تصویری, در بین اعضا به واکنش سریع و صریح جمعی نسبت به برخی از مسائل شده به گونه ای از کنترل غیر رسمی از پایین به بالا را در جامعه جاری و ساری میکند.بنابراین تمام ساعاتی را که این جوانان در این شبکه ها سپری می کنند را نمی توان وقت گذرانی بیهوده محسوب کرد.
این فعالیت مجازی دائم و یا حاشیه ای برای جوانان مجردی که با انواع استرس ها,و اضطراب های دورا ن تحصیل,سربازی,بازار کار و ... درگیر هستند و یا جوانانی که در دوران گذار از وضعیت تجرد به تاهل هستند و به تازگی با به عهده دار شدن وظایف شفلی و مسئولیت های خانوادگی در شرایط اقتصادی امروز,برای تامین هزینه های زندگی,فعالیت های تفریحی آنان محدود شده است جایگاه ویژه ای می یابد.بنابراین انتخاب آزادانه,میزان مشارکت با میل و رغبت در جمع دوستان,خود بودن و یا گمنام بودن اعضادر میان جستوجوی صفحات گفتوگوها و اضهار نظر ها,تبادل بی پرده احساسات و نظر ها,تعدیل و تشویق ها و دلهره ها بدون مشکلات اجتماعی که گاه در ابراز نظر رودر رو دید ه میشود کنشگری و رضایت مندی جوانان را تحت الشعاع قرار داده و از مهم ترین محرک ها برای تداوم فعالیت کاربران محسوب می شود.
بنابر این دید ه می شود در فضای شبکه, برخی از کاربران جوان به انگیزه زندگی به سبک مورد علاقه خود, که در فضای واقعی قدرت اعمال آنرا ندارند و با دنبال کردن شکل متفاوتی از روابط گسترده تر,در فضای و سیع تر,با افراد بیشتر, به عضویت و مشارکت در شبکه های اجتماعی مجازی روی می آورند. همراه بودن با مهارت های روز دنیا نیز از جمله محرک هایی است که جوانان بسیاری را به فعالیت در این شبکه ها رهنمون می کنند. از این رو عاملیتدر عرصه فعالیت های شخصی تعاملات اجتماعی, محیط تحصیلی و حرفه ای,کسب توانمندی ها,استاندارها و مهارت های قرن بیست و یکم و در نهایت تجربه زیست یک زندگی مدرن تحقق یافته و به منظور ایجاد لذت و رضایت بیشتر,تداوم می یابد. اما در این میان مراقبت و نظارت والدین, بر شبکه روابط دوستی, امور تحصیلی,ازدواج و اشتغال جوانان و پیوند های اجتماعی و خویشاوندی و محله ای,هنجارهای اجتاماعی,مذهبی و حتی طبقه ای موجود,از نظر جوانان محدودیتی تلقی میشود که با گسنرش دامنه تعاملات و ارتباطات شبکه ای با افراد غیر هم جنس,غیر هم کیش, هم وطن و هم مسلک به اصطلاح دور زده می شوند تا بر گزینش گری,اکان کنش گری نامحدود,حس تجربه گرایی, گریز از کنترل و نو خواهی نسل جوان در عصر جدید مهر تاییدی باشند.(شبکه های اجتماعی مجازی و کاربران جوان؛محمود شهابی؛۹۱ ؛۲۱)
مطالعات جمعیت شناختی مجازی حاکی از آن است که کاربران شبکه های اجتماعی از قابلیت ها و امکانات متنوع این شبکه ها به یک میزان و در یک سطح استفاده نمی کنند,برخی از کاربران اینترنتی در چند شبکه اجتماعی عضو هستند,روزانه به این سایت ها سر میزنند و از اکثر امکانات آن ها استفاده می کنند.و برخی دیگر ممکن است تنها در یک سایت عضو باشند و هر از چند گاهی ممکن است تنها به صفحه شخصی خود شان مراجعه کنند.بین این دو گروه نیز کاربران اینتر نتی بر حسب نوع و میزان استفاده شان از شبکه های اجتماعی در طیف وسیعی قرار می کیرند. از جمله این دسته بندی ها می توان به پژوهش سایت اندرسون انالیتیکس(Anderson Analytics) در باره کاربران شبکه های اجتماعی انجام شده است.این پژوهش با تاکید بر کاربران اینترنتی آمریکایی با تاکید بر فیس بوک انجام شده است و پس از گرداو ری اطلاعات مربوط به نوع رویارویی این کاربران با شیکه های اجتماعی ,آنها در چهار گروه طبقه بندی شده اند.
۱: کاربران ماهر که تعداد این دسته از کاربران حدود ۲۴ میلیون نفر و میانگین سنس آنها ۲۷ سال می باشد
۲:کاربران فراغتی ۲۱ میلیون نفر در این گروه جای میگیرند. که مینگین سنی آنها ۴۵ سال است
۳:کاربران به دنبال سرگرمی: میانگین سنی این گروه ۲۹ سال و و تعداد آنها ۲۹ میلیون نفر محاسبه می شوندو
۴:کاربران تجاری:که میانگین سنی این افراد۳۳سال و تعداد آنها ۳۵ میلیون نفر تخمین زده می شود.
اما در اینتر نت کاربرانی هم هستند که در استفاده از امکانات جدید پیشگام هستند,ولی نسبت به عضویت در شبکه های اجتماعی اشتیاقی از خود نشان نمی دهند و در فعالیت های انلاینشان آنها را به کار نمی گیرند که جمعیتی حدود ۷۸ میلیون نفر و میانگین نسی انها از ۴۵ سال به بالا هستند.گروهی دیگر از کاربران اینتر نتی که عموما از شبکه های اجتماعی استفاده نمی کنندکاربران پر مشغله هستند.میانگین سنی این گرو ه از کاربران ۴۵ سال است و تخمین زده می شود ۳۲ میلیون نفر در این دسته قرار گیرند. گرو ه دیگری که شبکه های اجتماعی را به کار نمی گیرند کاربران نگران هستند.میانگین سنی این گروه ۵۳ سال و تعداد آنها حدود ۳۰ میلیون نفر است..آخرین گروه ی که از شبکه های اجتماعی استفاده نمی کنند کاربران بد بین هستند میانگین سنی این گروه ۴۹ سال است و تعدا این ها ۱۶ میلیون نفر می باشد.(مولایی,۱۳۸۸)
سایت های شبکه های اجتماعی که اجتماعات مجازی کاربران اینترنتی هستند,خبرساز ترین سایت های اینترنت در سالهای اخیر محسوب می شوند.بر اساس مطالعه ای که سایت اندرسون آنالیتیکس بر روی کاربران شبکه های اجتماعی مجازی از جمله فیس بوک انجام داد ه است به تفاوت استفاده ی نسل ها و گروه های سنی از شبکه های اجتماعی مجازی پرداخته است.
نسل جنگ جهانی دوم مسن ترین گروهی هستند که از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند.این نسل کسانی هستند که در زندگی شان جنگ جهانی دوم را تجربه کرده اند و هم اکنون سالهای کهن سالیزندگی خود را سپری میکنند.این نسل در برابر استفاده از شبکه های اجتماعی بیشترین استفاده را از فیس یوک و کمترین استفاده را از لینکدین دارند.این نسل در دلایل استفاده از شبکه های اجتماعی تفاوت قابل توجهی با سایر نسل ها دارد.همانند سایر نسل ها انگیزه در تماس بودن با دوستان با ۵۷ در صد عمده ترین دلیل پیوستن جنگ جهانی دومی ها به این گونه از سایت هاست.
نسل سالهای انفجار جمعیتی که به متولین بعد از جنگ جهانی دوم گفته می شود(بی بومرز).این نسل بیشترین استفاده از شبکه های اجتماعی را دارد.۷۳ درصد کاربران فیس بوک و ۴۰ درصد کاربران مای اسپیس و۱۳ درصد عضو توییتر و ۱۳ درصد عضو لینکدینآمار استفاده ی نسل انفجار جمعیتی از شبکه های اجتماعی است.۶۲ درصد اعضای عضو نسل انفجار جمعیتی تماس با دوستان را علت عضویت خود اعلام کرده اند.هم چنین انگیزه کاری نیز در بین این نسل بیش از سایر نسل ها در این گروه دیده می شود.
متولدین دهه ۶۰ تا۷۰ میلادی اعضای گروه ایکس را تشکیل میدهد.نسل ایکسی ها همانند دو نسل قبل از خود بیشتر عضو فیسبوک هستند رقم ۷۶ درصد.
نسل وای متولدین۱۹۸۰ تا اواسط دهه ۹۰ را شامل می شوند.به این گروه نسل هزاره نیز گفته می شود.و عمدتا فرزندان نسل انفجار جمعیتی محسوب می شوند.بر خلاف نسل های قبل که استفاده از فیس بوک را به دیگر شبکه های اجتماعی ترجیح می دادند,مای اسپیس سایت محبوب نسل وای ها ست.۷۵ درصد مای اسپیس و ۶۵ درصد فیس بوک.
نسل زد را نسل اینتر نت و یا نسل شبکه نامگذاری کرده اند.این نسل متولدین اواسط دهه نود میلادی به بعد هستند.این نسل نیزهمانند نسل وای مای اسپیس را به فیسبوک نرجیح می دهند(مجید کاشانی)
نسل ها/شبکه های اجتماعی/ فیسبوک/ مای اسپیس /تویی تر /لینکدین
1.فیس بوک می تواند اعتیادآور باشد. اگر عضو فیس بوک هستید، آیا می توانید برای مدت 24 ساعت صفحه خود را چک نکنید؟ طبق آمار 80 درصد کاربران به این سوال جواب منفی داده اند. تحقیقات نشان می دهد اعتیاد به فیس بوک از اعتیاد به الکل یا سیگار بدتر است و حتی بعضی روانکاوان این نوع اعتیادرا نوعی اختلال روانی می دانند. کسی که دچار این اختلال شده باشد بیش از یک ساعت در روز را به فیس بوک اختصاص می دهد، به خواب یا کارش لطمه وارد می شود، و از تصور پاک کردن اکانت فیس بوک دچار ترس یا حتی گریه می شود.
2.فیس بوک شما را دچار حسادت می کند. آمار نشان می دهد که بسیاری از افراد از طریق فیس بوک و سایر رسانه های اجتماعی کردار و گفتارنامزدشان را زیر نظر می گیرند. اگر چه چک کردن صفحه نامزد یا همسر هیچ ایرادی ندارد، اما دسترسی آسان به آنچه او می گوید، باعث بروز مشکلاتی در روابط عاطفی می شود. 35 درصد از کاربران فیس بوک معتقد هستند که فیس بوک مستقیماً در روابط رومانتیک آنها احساس رقابت و حسادت ایجاد کرده است. حتی در آمریکا از هر پنج طلاق یکی، و در انگلستان از هر 3 طلاق یکی به فیس بوک مربوط بوده است.
3. فیس بوک شما را دچار احساس غم و افسردگی می کند. اکثر افراد از شبکه های اجتماعی برای بیان جنبه های خوب و مثبت زندگی استفاده می کنند، و این باعث می شود واقعیت های زندگی آنها که شاید چندان خوب وشیرین نباشد، از چشم دیگران پنهان بماند. کاربرانفیس بوک همه را شاد و خندان می بینند واحساس می کنند زندگی دیگران همیشه شاد و رو به راه است.
از آن جاییکه افراد در فیس بوک همیشه در حال دیدن قسمت های خوب و شاد زندگی دیگران هستند ، با دیدن مشکلات زندگی خود دچار غم و ناامیدی می شوند و کم کم به این نتیجه می رسند که زندگی در حقشان ظلم کرده است.حتی در موارد شدید احتمال آن وجود دارد که کاربران فیس بوک دچار افسردگی شوند.
4. فیس بوک به موفقیت کاری شما کمک می کند. البته استفاده از فیس بوک نتایج مثبتی را نیز در پی دارد. مثلاًاگرچه بسیاری از کارفرمایان به کارمندان خود اجازه دسترسی به فیس بوک را نمی دهند، ولی تحقیقات نشان می دهد خلاقیت کسانی که در محل کار خود از فیس بوک استفاده می کنند 9 درصد بیشتر از کسانی است که از فیس بوک استفاده نمی کنند. اگر در محل کار خود استراحت های کوتاهی داشته باشید و بتوانید آنچه را دوست دارید در اینترنت انجام دهید، مغزتان استراحت می کند و تمرکزتان بیشتر می شود.
5. فیس بوک می تواند اعتماد به نفس شما را بیشتر کند. قبلاً گفتیم که فیس بوک می تواند ما را افسرده و غمگین کند. اما باید توجه کنیم که این مشکل همه موارد پیش نمی آید و بستگی به این دارد که از کدام قسمت سایت دیدن می کنیم. درست است که خواندن صفحه دیگران می تواند ما را دچار افسردگی کند، ولی در عین حال خواندن صفحه خودمان، که حاوی بهترین اطلاعات و خصوصیات ما است، می تواند در تقویتعزت نفس و اعتماد به نفسمان موثر باشد.
6. فیس بوک باعث می شود دوستانتان شما را دوست نداشته باشند. اکثر افراد تنها اطلاعات خوب و مثبت را در فیس بوک منتشر می کنند. ولی کاربرانی هم وجود دارند که از فیس بوک برای بیان نگرش های منفی خود به زندگی و مشکلات آن استفاده می کنند. همه ما سختی ها و ناراحتی هایی را در زندگی تجربه می کنیم و فیس بوک جای مناسبی برای بیان این احساسات است. ولی مراقب باشید، چون طبق تحقیقات کسانی که پست های منفی و ناراحت کننده به اشتراک می گذارند معمولاً غرغرو و خسته کننده تلقی می شوند و چندان موردتوجه و علاقه دیگران قرار نمی گیرند.
7. فیس بوک باعث می شود خودتان را چاق بدانید. اکثر افراد قسمت یا قسمت هایی از بدن خود را دوست ندارند. ولی 51 درصد از کاربران فیس بوک می گویند از زمانی که عضو فیس بوک شده اند نارضایتیشان بیشتر شده است. به نظر می رسد وقتی افراد عکس های خود را در پست های دیگران مشاهده می کنند، نقاط ضعف ظاهر خود را بزرگ تر از آنچه که هست می بینند. خیلی ها با دانستن اینکهدوستانشان هرلحظه ممکن است از آنها عکس بگیرند، فکر می کنند همیشه باید آماده عکس گرفتن باشند، حتی بعضی ها از عکس گرفتن و جلوی دوربین ایستادن با دیگرانخودداری می کنند.
8. فیس بوک به شما استرس وارد می کند. هدف اصلی فیس بوک برقراری ارتباط و دوستی با دیگرکاربران است، ولی گاهی درخواست های این افراد ما را دچار استرس می کند. تحقیقات نشان می دهد 63 درصد افراد پاسخ به درخواست دوستان را به تاخیر می اندازند، از هر ده نفر سه نفر با رد کردن درخواست دوستان دچار عذاب وجدان می شوند، و 12 درصد اصلاً دوست ندارند درخواستی دریافت کنند. مطالعه دیگری نشان می دهد کسانی که درخواستشان در فیس بوک رد می شود، همانقدر ناراحت و آزرده می شوند که رد شدن در زندگی واقعی آنها را ناراحت می کند.
در ای زمینه تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی در جوانان ؛به نظر میرسد که بیشترین تاثیر شبکه های اجتماعی بر نسل ایکس و یا همان متولدین دهه ۹۰ به بعد می باشد که از زمانی که پا بر عرصه هستی نهاده اند دنیا را به صورت کاپیوتری دیده اند و به همین جهت نیز میباشد که این گروه را نسل شبکه ای نامگذاری کرده اند.اینان اقتصاد را,دین را؛فرهنگ را,جامعه را و هم چنین تاریخ را بر صفحه نمایشگر دیده اند.
تاثیری که اینترنت به طور عام و شبکه های اجتماعی مجازی به صورت خاص میتوانند بر روی این نسل ها بگذارند میتواند آن باشد که این ذهنیت را در آنها به وجود آورد که(و هم چنین آنها را عادت دهد)تا جامعه را از منظر مانیتور خود و کنش متقابل اجتماعی را از پشت پنجره ای از کلمات انجام دهد.پنجره ای که بستن آن فقط نیازمند زدن دکمهcloseاست و شاید در هیچ یک از کنش های متقابل خاتمه دادن به کنش بدین راحتی نباشد.
اما نمی توان به یک طرفه به قاضی رفت.خدماتی که شبکه های اجتماعی برای بشریت عرضه داشته اند غیر قابل فراموشی و نادیده گرفتن است.آنها برای ما بعد مکان و زمان را از بین برده اند و امکان کنش بین کسانی که هرگز بایکدیگر را نمی توانستند کنشی انجام دهند رابطه برقرار کرده است.شبکه های اجتماعی باعث به وجود آمدن و تسریع فرهنگ جهانی و برخوردهای بین فر هنگی و پیدایش مقوله چند فرهنگی هستند.
اما آنچه که به نظر مضر می آید استفاده نا به جا و زیاد از حد از این شبکه ها و جایگزینی انها به جای کنش متقابل است و جهان را از این پنجره دیدن است. و این میتواند در جامعه رو به گذار ایران که با سرعتی زیاد رو به مدرنیته می رود و شاید فرهنگ آن یارای مقابله با این هجوم را نداشته باشد به شدت مخرب باشد
-شبکه های اجتماعی مجازی و کاربران جوان؛محمود شهابی و قدسی بیات؛۹۱؛نورمگز
-مولایی,محمد مهدی,«انواع کاربران شبکه های اجتماعی»۱۳۸۸,ماهنامه دنیای کامپیوتر و ارتباطات,شماره ۸۷
-کاشانی,مجید,مطالعه جمعیت شناختی شبکه های اجتماعی مجازی با تاکید بر کاربران فیس بوک در ایران۳-۱۰
-آذربخش,علی محمد,رویکردی نظری به تاثیرات شبکه های اجتماعی بر اشتغال در میان جوانان.نومگز.
روحانی، فضیله و تاری، سعیده،(1390)، بررسی میزان اعتیاد به اینترنت و رابطه آن با انگیزه تحصیلی و رشد اجتماعی دانش آموزان دوره متوسطه استان مازندران، فصلنامه فن آوري اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال دوم، شماره دوم.
- مرادي پردنجاني، حجت الله و سعيد زاده، حمید رضا، بررسي عوامل موثر در گرايش دانش آموزان به فضاي مجازي و راه کارهاي مقابله با آن (مورد مطالعه : دانش آموزان استان چهارمحال و بختياري).
- روشندل اربطانى، طاهر و اميرى، عبدالرضا،(1389)، بررسى الگوي مصرف رسانه اي دانش آموزان و تأثيرپذيري آن ها از رسانه ها با هدف برنامه ريزى هاى آموزشى پليس، فصلنامه مطالعات امنيت اجتماعی.
- فیضی، ایرج،(1384)، سبک فراغتی و استفاده از اینترنت در بین دانش آموزان.
- هاشمي، محمد رضا و میرزایی، بانو، بررسي اعتياد به اينترنت وپيامدهاي آن بر رفتار دانش آموزان.
- رحیمی، محمد و پرنده، رادبه،(1392)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛ تهدیدها و چالش ها، سایت علوم اجتماعی.
- زنجانی زاده، هما و جوادی، علی محمد، بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش های خانواده در بین دانش آموزان دبیرستانی ناحیه 3 مشهد (در سال 82-83)، مجله جامعه شناسی ایران، علوم اجتماعی، تابستان 1384 - شماره 22 (علمی- پژوهشی).
- ساروخاني، باقر،(1386)، جامعه شناسي ارتباطات،تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ نوزدهم.
- گلشن فومني،م ر،(1382)،جامعه شناسي آموزش و پرورش، تهران، نشر دوران، چاپ سوم.
- گيدنز،آنتونی،(1386)،جامعه شناسي، ترجمه منوچهر صبوري، تهران، نشر ني.
- آقابابايي، عزيزاله و باقري، سهيلا و باقري، محبوبه،(1390)، اينترنت و روابط خانوادگي.
سامانه خرید و امن این
سایت از همهلحاظ مطمئن می باشد . یکی از
مزیت های این سایت دیدن بیشتر فایل های پی دی اف قبل از خرید می باشد که شما می
توانید در صورت پسندیدن فایل را خریداری نمائید .تمامی فایل ها بعد از خرید مستقیما دانلود می شوند و همچنین به ایمیل شما نیز فرستاده می شود . و شما با هرکارت
بانکی که رمز دوم داشته باشید می توانید از سامانه بانک سامان یا ملت خرید نمائید . و بازهم
اگر بعد از خرید موفق به هردلیلی نتوانستیدفایل را دریافت کنید نام فایل را به شماره همراه 09159886819 در تلگرام ، شاد ، ایتا و یا واتساپ ارسال نمائید، در سریعترین زمان فایل برای شما فرستاده می شود .
آدرس خراسان شمالی - اسفراین - سایت علمی و پژوهشی آسمان -کافی نت آسمان - هدف از راه اندازی این سایت ارائه خدمات مناسب علمی و پژوهشی و با قیمت های مناسب به فرهنگیان و دانشجویان و دانش آموزان گرامی می باشد .این سایت دارای بیشتر از 12000 تحقیق رایگان نیز می باشد .که براحتی مورد استفاده قرار می گیرد .پشتیبانی سایت : 09159886819-09338737025 - صارمی
سایت علمی و پژوهشی آسمان , اقدام پژوهی, گزارش تخصصی درس پژوهی , تحقیق تجربیات دبیران , پروژه آماری و spss , طرح درس
مطالب پربازديد
متن شعار برای تبلیغات شورای دانش اموزی تحقیق درباره اهن زنگ نزن انشا در مورد 22 بهمن
را بنویسید.
