تكامل ريز ساختار در يك آلياژ ريختگي Al-Si-Mg

چكيده:

آزمايش براي بررسي انجام با تكنيك كوئنچينگ سريع طراحي شده است. با استفاده از ميكروسكوپ نوري مناطق مذاب كوئنچ شده به سادگي از جامد احاطه كننده ان قابل تشخيص است. با گوئنچ كردن در درجه حرارت هاي مختلف, تكامل ريز ساختار يك آلياژ تجاري ريختگي با پايه Al-Si (AA601) در كل فرايند انجماد آن بررسي و خصوصيات آن مشخص شده گسترش ريز ساختار با تشكيل تخلخل در همان آلياژ مرتبط بود.

مقدمه:

 تركيبات آلياژهاي ريختگي تجاري Al-Si, تطابق را بين خصوصيات اجرايي و فرايندي و نيز اضطرارات اقتصادي آن ها نشان ميدهد در نتيجه, اكثر آلياژهاي تجاري حاوي مخلوطي از چندين عنصر هستند كه بصورت ناخالص يا افزوني هاي تعمدي وجود دارند.

زير ساختار سياه تاب نتيجه دسته اي واكنش هاست كه در طول انجماد رخ مي‌دهد. تركيب تحليل ريز ساختاري يا تحليل منحني سرد شدن غالبا مي‌تواند درجه حرارت هاي واكنش و فازهاي دخيل را تعيين كند با اين وجود, ريز ساختار واقعي كه در زمان  مشخصي در انجماد وجود داشته و نمي‌توان با استفاده از اين روش تخمين زد.

روش پذيرفته شده مناسبي براي بررسي زير ساختار يك قطعه ريختگي نيمه جامد, تسريع انجماد بوسيله كوئنچ كردن است فصل مشترك جامد مذاب در زمان كوئيچ را مي‌توان بدين روش و با استفاده از ميكروسكوپ نوري مشاهده نمود. در آلياژهاي ريختگي Al-Si, اين روش براي مشخص كردن كامل خصوصيات تكامل ريز ساختاري آلياژهاي خاص و يا بيشتر براي مطالعه يك انجامد خاص مورد استفاده قرار مي‌گيرد. هدف از اين مطالعه, تعيين خصوصيات ريز ساختار در طول انجماد يك آلياژ ريختگي تجاري Al-Si-Mg است. توجه اصلي به چگونگي تغيير نحوه توزيع مذاب در طول انجماد و چگونگي تاثير گذاري آن بر روي تشكيل تخلخل معطوف شده است.

روش تجربي: تركيب آلياژ مورد استفاده در جدول 1 نشان داده شده است. اين تركيب در محدوده آلياژ استراليايي با نام AA601 قرار مي‌گيرد. عنصر استرانسيوم با وجود آنكه عمدا اضافه نشده, اما با غلظت 20 ppm در آن وجود داشت. ميزاني با وزن تقريبي 40kg از اين آلياژ در بوته اي از جنس گاربيد  سليكون در يك كوره مقاومتي الكتريكي ساخته شد. درجه حرارت مذاب در طول آزمايش در دماي 700c ثابت نگه داشته شد.

جدول 1: تركيب آلياژ مورد استفاده (تعادل Al):

از فنجان هاي كوچكي از جنس فولاد زنگ نزن (شكل 1) براي نمونه گيري از مذاب استفاده شد. هر فنجان تا سطحي درست زير لبه فرو برده شده و حدود 10 ثانيه بر آن اجازه داده شد تا پيش از غوطه ور شدن, با درجه حرارت مذاب به تعادل برسد سپس اين فنجان ها برداشته شده و در محفظه جدا كننده اي قرار داده شوند تا سرد شدند. در زمان مطلوبي در طول انجماد, نمونه به داخل يك حمام گوئينچ آب- نمك فرو برده شد. مجموعا سيزده نمونه كوئنچ شدند سپس قبل و بعد از هر دسته از آزمايش هاي كوئنچ, نمونه ها تحت تحليل (آناليز) شيميايي قرار گرفتند. داده هاي درجه حرارت- زمان از ترموكوپلي كه در مركز هر فنجان قرار داشت, جمع آوري شده و اين كار با استفاده از تجهيزات آناليز حرارتي تجاري انجام شد. سرعت سرد كردن متوسط در مذاب پيش از انجماد 106 ^0C/s بود. نمونه ها در جهت عمود بر محور استوانه, در زير نوك ترموكوپل مقطع زده شده و براي آزمايش آناليز متالوگرافي آماده شدند. نمونه ها اچ نشده و ميكروگراف هاي نوري با استفاده از ميكروسكوپ olympus Ax70 به همراه يك دوربين ديجيتال به دست آمدند. فازهاي يافت شده در اين مطالعه به وسيله مراجعي كه در اين مقاله ذكر شده (مثل 2,3)شناسايي شده اند. با وجود آن كه مورفولوژي و خصوصيات آن نا مبهم به نظر مي‌رسند. استنباط شده است كه استوكيومتري واقعي آن با آنچه كه ارائه شده, متفاوت است.

شكل 1) شكل شماتيك يك فنجان نمونه گيري با مقطع برش خورده اي كه ترموكوپل موجود در آنرا نشان مي‌دهد.

نتايج: شكل 2 منحني هاي سرد شدن و مشتق نمونه AA601 را نشان مي‌دهد كه بدون توقف, منجمد شده است سه واكنش را مي‌توان در شكل 2 تشخيص داد اولين واكنش در درجه حرارت^00C 613 بصورت توقف حرارتي كوتاه در منحني سرد شدن و قله تيزي در منحني مشتق قابل مشاهده است واكنش دوم در درجه حرارت ^‍0C 57 داراي توقف حرارتي بسيار طولاني تري بوده و تغيير آرام تري در منحني مشتق آن قابل رويت است. واكنش سوم رانمي‌توان در منحني سرد شدن مشاهده كرد،اما به سادگي بصورت انحراف كوچكي در منحني مشتق دردرجه حرارت 556 درجه سانتيگراد قابل مشاهده است.

نتايج شش كوئنچ نمونه كه در شكل 2 بصورت Q₁ تا Q₆ نشان داده شده اند، تكامل زير ساختار آلياژ AA601 را بصورت كامل تشريح مي‌كند.

اولين كوئيچ Q₁ دردرجه حرارت 613 درجه چند ثانيه بعد از جوانه زني اولين فاز انجام شد. دندريت هاي هم محور Alدر سرتاسر نمونه قابل مشاهده بوده و بوسيله مناطق بزرگي از مذاب كوئيچ شده از يكديگر جدا شده اند كه در شكل 3 نشان داده شده است.

اين مذاب كوئيچ شده شامل دندريت هاي آلومينيوم در مقياس بسيار ظريف تر است كه بوسيله ساختار يوتكتيك فوق ظريفي احاطه شده اند. شكل 4 اختلاف مقياس بين دندريت هاي تشكيل شده قبل از كوئيچ را نشان مي‌دهد.

شكل 2) منحني سرد شدن منحني مشتق ومحل هاي كوئيچ آلياژ601

شكل 3) نمونه كوئنچ شده در درجه حرارت 613 درجه (Q₁) حاوي دندريت هاي هم محوري است كه بوسيه مقدار زيادي مذاب كوئنچ شده احاطه شده است.

شكل 4) ميكروگراف با بزرگنمايي بيشتر كه تغيير مقياس بازوهاي دندريت را در عرض فصل مشترك جامد مذاب كوئيچ شده نشان مي‌دهد ( 613 درجه Q₁).

زماني كه درجه حرارت تا 587 درجه افت پيدا مي‌كند (Q₂) دندريت ها به مقدار قابل توجهي ضخيم شده اند (شكل 5). با وجود آن كه دندريت هاي همسايه به تناوب با يكديگر تماس پيدا مي‌كنند، مقدار زيادي مذاب كوئيچ شده كماكان در امتداد قسمت اعظم مرزهاي درون دانه اي وجود دارد. دندريت هاي ظريف Al در طول كوئنچ در اين مرزها تشكيل مي‌شود. مذاب كوئنچ شده باقي مانده حاوي ساختار يوتكتيك فوق ظريفي مشابه ساختار نمونه قبلي است.

نمونه بعدي Q₃ فورا بعد از آغاز انجام يوتكتيك در درجه حرارت 565 درجه كوئنچ شد. شكل 6 لايه نازكي از يوتكتيك Al-Si رانشان مي‌دهد كه در ديواره نمونه يافت شده است. سيليسيوم داراي مورفولوژي اصلاح شده اي بوده و فصل مشترك جامد – مذاب يوتكتيك كاملا مسطح است. همچنين سه يا چهار منطقه تجديد شده يوتكتيك نيز وجود دارد كه در فاصله قابل ملاحظه اي دورتر از ديواره يافت مي‌شود و نمونه آن در شكل 7 نشان داده شده است. جدا از جزء كوچك يوتكتيك Al-Si اكثر قسمت هاي ريز ساختار در درجه حرارت 565 بوسيله دندريت Al مشخص مي‌شود كه بخوبي رشدكرده وتوسط مذاب كوئيچ شده ظريف احاطه شده است. مرزهاي بين دندريت هاي همساي ( شكل 8 ) حاوي جزء بيشتري از مذاب نسبت به مناطق داخل دندريت ها است ( شكل 8).

شكل 5) دندريت ها در نمونه اي كه درجه حرارت 587 درجه كئويچ شده Q₂ بسيار ضخيم تر از دندريت هاي يافت شده در نمونه قبلي بوده وكماكان بوسيله كسر بالايي از مذاب احاطه شده اند.

شكل 6) پيدايش لايه يوتكتيك درجداره نمونه كوئنچ شده در درجه حرارت 565 درجه ( Q₃).

شكل 7) پيدايش يوتكتيك به سوي مرز نمونه Q₃ با درجه حرارت كوئنچ 565 درجه.

شكل 8) مقايسه جز مذابي كه

1-    بين دندريت ها

2-    در داخل دندريت ها موجود است. نمونه Q₃ داراي درجه حرارت كوئنچ 565 درجه است.

مذاب يوتكتيك نسبتا همدما بوده ونمونه بعدي Q₄ در درجه حرارت مشابه 568 اما تقريبا يك دقيقه بعد از جوانه زني يوتكتيك Al-Si كوئنچ شده است. ماكروگراف ( شكل 9) نشان مي‌دهد كه يوتكتيك چگونه در لايه اي در اطراف ديواره حضور داشته ودر مناطق مستقل موجود در سرتاسر سطح مقطع قطعه ريختگي نيز وجود دارد. شكل 10 نمونه اي از مرزهاي مذاب را نشان مي‌دهد كه معمولا در داخل اين مناطق يافت شده ونشان مي‌دهد كه ممكن است از دانه هاي يوتكتيك تشكيل شده باشند.

شكل 9) ماكروگراف نمونه اچ نشده اي كه در طول انجام يوتكتيك در درجه حرارت 568  كوئنچ شده است ( Q₄).

مناطق تيره رنگ حاوي يوتكتيك Al-Si است كه قبل از كوئنچ تشكيل شده اند.

نمونه بعدي (Q₅) دردرجه حرارت 557 درجه كوئنچ شده است. صفحات ظريف B (Al₅FeSi) مانند صفحاتي كه در شكل 11 نشان داده شده تقريبا درتمامي‌مناطق مذاب باقي مانده يافت مي‌شوند. استنباط مي‌شود كه تحت شرايط كنوني صفحات B بعد از مراحل بعدي انجماد يوتكتيك Al-Si در طول آن تشكيل مي‌شوند.

نمونه هايي (Q₆) در درجه حرارت 554 درجه سانتيگراد حدود ده ثانيه بعد از كوئنچ قبلي كوئنچ شده است. در طول اين مدت مقدار قابل توجهي از فاز TT(Al₈Mg₃Fesi₆) تشكيل شده كه بيشتر قسمت هاي آن ارتباط نزديكي با صفحات B دارد مقادير كوچك Mg₂Si نيز يافت شده است كه معمولا مستقل از فازهاي حاوي Fe هستند. اين موارد در شكل 12 نمايش داده شده است.

شكل 10) مناطق تيره رنگ در شكل 9 ظاهرا حاوي دانه هاي يوتكتيك مختلفي هستند كه بوسيله مرزهاي مذاب از يكديگر جدا شده اند.

شكل 11) صفحات  B (Q₅) در درجه حرارت 557 درجه سانتيگراد در سرتاسر مذاب كوئنچ شده يافت مي‌شوند.

شكل 12) واكنش نهايي در درجه حرارت 556 (Q₆) شامل انجماد TT و Mg₂si است.

شكل 13 ريز ساختاري را نشان مي‌دهد كه هنگامي‌كه انجماد بوسيله كوئنچ مختلف نشود، بدست مي‌آيد. دندريت هاي ضخيم Al بوسيله يوتكتيك ظريف Al-Si از يكديگر جدا مي‌شوند. اكثر فازهاي حاوي آهن و منيزيم به مناطق بين دندريتي حركت كرده و غالبا در مجاورت صفحات بسيار ضخيم سليكون يافت مي‌شوند. هيچ فازي را نمي‌توان يافت كه در نمونه هاي قبلي مشاهده نشده باشد.

شكل 13) ريز ساختار بدست آمده ازانجماد بدون اختلال

ضخيم كردن قابل ملاحظه بازوهاي دندريت در طول انجماد اتفاق مي‌افتد. اندازه گيري فواصل بازوهاي ثانويه در هر يك از نمونه هاي كوئيچ شده انجام گرفته و نتايج آن در شكل 14 نشان داده شده است. بهترين انطباق داده ها منجر به ارتباط نشان داده شده در اين شكل مي‌شود.

شكل 14) فاصله بازوي دندريت به صورت تابعي از زمان انجماد t_f

اختلافات فاحشي در مقابل تخلخل مشاهده شده درنمونه هايي كه در مراحل مختلفي از انجماد كوئنچ شده اند وجود دارد.

ماكروگرافهاي نمونه هاي پوليش شده كه توزيع تخلخل ها را نشان  مي‌دهد، در شل 15 نمايش داده شده است. ميكروگرافي كه مورفولوژي تخلخي عادي نمونه Q₆ را نشان مي‌دهد، در شكل 16 نمايش داده شده است.

شكل 15) ماكروگراف هايي كه توزيع تخلخل را در نمونه هاي كوئنچ شده نشان مي‌دهد: a))- Q_1، (b)- Q₂، (c)- Q₃، (d) -Q₄، (e)- Q₅، (f)- Q₆، و g انجماد بدون اختلال

شكل 16) مورفولوژي عادي تخلخلي كه در طول آخرين مراحل انجماد بوجود آمده است ( 566 درجه ، Q₆)

بحث و تبادل نظر: تكامل ريز ساختار الياژ 601 را كه مورد بررسي قرار گرفته، مي‌توان از نتايج فوق بصورت خلاصه بيان كرد. در درجه حرارت 613 درجه دندريت هاي Al اوليه در سرتاسر نمونه جوانه زني كرده و سريعا رشد كرده و بر روي هم قرار گرفته و شبكه پيوسته اي را تشكيل مي‌دهند. بازوهاي ثانويه دندريت همزمان با رشد دندريت ضخمي‌مي‌شوند. بعد از پيوستگي كانال هاي بزرگي از مذاب بين دانه اي در امتداد مرز دانه ها موجود است. انتظار مي‌رود درجه سگر گارسيون پايين تر بوده و سرعت نفوذ نيز در امتداد اين مرزها نسبت به فواصل بين دندريتي بالاتر باشد.

اين امر منجر به بروز اختلافاتي در تركيب مي‌شود كه در ساختار مذاب كوئنچ شده ظاهر مي‌شود. اين امر در شكل هاي 5-3 نشان داده شده جايي كه بسته غني از طول كه بدون دندريت هاي ظرفيت Al است،‌در داخل دانه هاي اوليه قابل مشاهده است. در مقابل ما مناطق بين دانه ها حاوي مذاب غني از Al و دندريت هاي ظريف فراواني است كه در طول كوئنچ تشكيل شده اند. در زمان شروع واكنش يوتكتيك Q₃ هر دو منطقه حاوي مذاب غني از محلول بوده وتنها بعضي از دندريت هاي ظريف تر را مي‌توان در امتداد مرز دانه ها مشاهده نمود ( شكل 8). در اين مرحله، احتمال متوقف شدن رشد دندريت ها وجود دارد و هر چند كه اين امر از شكل 14 واضح به نظر مي‌رسد، اين ضخيم شدن در طول انجماد ادامه پيدا مي‌كند.

قابليت نفوذ شبكه هاي دندريت كاملا توسط مدل هاي كنوني تشريح شده است. نشان داده شده است كه مرزهاي جامد جزئي مانند مرزهاي نشان داده شده در شكل هاي 5 و 8 هنگامي‌كه بزرگتر از فواصل بين بازوهاي ثانويه دندريت باشند قابليت نفوذ را افزايش مي‌دهند. همچنين نشان داده شده است كه قابليت نفوذ با ضخيم شدن بازوي دندريت افزايش پيدا مي‌كند. اين مدل ها براي سيلان جريان يوتكتيك در شبكه هاي دندريتي حاوي جامد با جز بالا ( تا حد 91/0) ايجاد شده اند.

اما از اين مدل ها براي جريان در حضور يك فاز يوتكتيك جامد استفاده نمي‌شود. براي انجام اينكار لازم است خصوصيات زير ساختار را به صورت صحيح و دقيق در طول انجماد تعيين كنيم كه اين كار مستلزم انجام اعمال گوناگون است.

در آزمايش هاي اخير، آلومينيوم اوليه به سرعت رشد كرده و در سرتا سر قطعه ريختگي يافت مي‌شود در مقابل، يوتيك AL-Si بصورت بسيار غير يكنواخت تري توزيع شده و نسبتا به آرامي‌رشد مي‌كند. اين امر از شكل q قابل استناد است كه توزيع مناطق يوتكتيك را در يك قطعه ريختگي، در نيمه راه انجماد يوتكيتك نشان مي‌دهد. مكانيزم هايي كه توزيع اين مناطق را كنترل مي‌كنند، شناخته شده نيستند با اين حال، روشن است كه اندازه و محل آن ها كانال هاي قابل دسترسي براي جريان يافتن مذاب را در طول باقي مانده انجماد تعيين خواهد كرد. احتمالا توزيع و رشد آن ها تحت تاثير مقدار اندك sr كه در آن حضور دارد، قرار گرفته و به احتمال بسيار زياد مكانيزم كه اخيرا توسط DAHLE و همكارانش ارائه شده موجب آن است بعد از كامل شدن انجماد مرزهاي مناطق يوتكتيك نشان داده شده در شكل 8 قابل رويت نخواهد بود بنابراين در نمونه هايي كه كاملا منجمد شده اند، خصوصيات رشد يوتكتيك Al-Si را نمي‌توان با استفاده از ميكروسكوب نوري تعيين كرد.

در مورد تركيب آلياژي كه مورد بررسي قرار گرفته، اكثر صفحات آهن B(AL_S FeSi) بعنوان بخشي از واكنش يونتيك سه تايي با Si, Al منجمد نمي‌شوند، بلكه در واكنش مستقلي در درجه حرارتي اندكي پايين تر از درجه حرارت يوتكتيك Al-Si منجمد مي‌شوند كه اين نظريه متوسط تيلور و همكارانش ارائه شده است. اين امر از شكل 11 قابل رويت است كه در آن صفحات B در جلوي يوتكتيك Al- si يافت مي‌شود كه توسط جزء بالايي از مذاب احاطه شده است. واكنش در درجه حرارت C⁰ 556 شامل انجماد TT و Mg₂si است. گفته شده است كه TTبه وسيله واكنش پرتكتيك بين مذاب و فاز  تشكيل مي‌گردد. با اين حال، انتظار مي‌رود كه اين واكنش از نظر سينيتكي، مطلوب نباشد.

متحمل است كه رشد فاز  به سادگي متوقف شده و TT به وسيله تيلور مستقيم از مذاب تشكيل شود. انتظار مي‌رود كه مقادير قابل ملاحظه آلومينيوم در اين واكنش دخيل باشد (شكل هاي 11 و 12 را با يكديگر مقايسه كنيد). ظاهرا Mg₂si تقريبا در درجه حرارت مشابه دماي يك واكنش مستقل متبلور مي‌شود.

با وجود آن كه آزمايش هاي كوئينچ، ابزار قابل قبولي براي مطالعه تكامل تخلخل در نمونه هاي ريختگي به نظر مي‌رسند، محدوديتي وجود دارد كه بايد بيان شود. احتمال حذف تخلخل به وسيله كوئنچ وجود ندارد، اما تخلخل ها مي‌توانند در پاسخ به تقاضاي سريع به مذاب تغذيه جوانه زني يا رشد كنند. به همين دليل، تخلخل موجود در نمونه هاي كوئينچ شده فقط مي‌تواند حد بالايي را براي سطح تخلخلي ايجاد كند كه در زمان كوئينچ مي‌تواند بسيار پائين تر باشد.

از شكل هاي 15(a) – (e) روشن است كه تخلخل بسيار اندكي در طول مراحل اوليه انجماد بوجود مي‌آيد. اين امر براي نمونه هايي كه زودتر وارد واكنش يوتكتيك شده اند (a) –(c) شگفت انگيز نيست، زيرا زير ساختار شامل دندريت هايي است كه توسط مرز دانه هاي با جزء كم جامد احاطه شده و نفوذ پذيري آن بالا است. در طول انجامد يوتكتيك، (d)، قسمت جلويي رشد به آرامي‌پيشرفت گرده و به مذاب تغذيه زمان كافي مي‌دهد تا از شبكه دندريتي اطراف بيرون كشيده شود كه اين امر مي‌تواند منجر به افزايش نفوذ پذيري به خاطر تداوم ضخيم شدن شود. صفحات B در قسمت انتهايي قسمت انجماد يوتكتيك (e) در مذاب باقي مانده تشكيل مي‌شوند كسر حجمي‌كوچكي از اين فاز وجود داشته وانقباض حجمي‌كلي ونياز به مذاب تغذيه احتمالا بسيار اندك است، بنابراين، تخللخ هنوز به وجود نيامده  است از آن جا كه فاز B دراي مورفولوژي صفحه اي است، حضور آن احتمالا مناطق اين مذاب زيادي را از يكديگر جدا خواهد كرد بنابراين هيچ حفره انقباضي در ارتباط با باقي مانده انجماد را نمي‌توان تغذيه كرد اين امر، افزايش قابل توجه تعداد تخلخل را در نمونه اي كه در طول انجماد II و Mg₂ Si كوئينچ شده، توضيح مي‌دهد اندازه و مورفولوژي تخلخل به وسيله فصل مشترك جامد اطراف محدود مي‌شود كه اين امر در شكل 16 قابل مشاهده است. ميزان تخلخل هنگامي‌كه انجماد تكميل مي‌شود، بيشتر افزايش پيدا مي‌كند (شكل g 15).

مذاب مورد استفاده، گاز زايي نشده و سگرگاسيون هيدروژن احتمالا با گسترش تخلخل مرتبط است كه در بالا بيان گرديده است با اين حال، تحت اين شرايط آزمايش، زمان بحراني براي تشكيل تخلخل در آخرين مراحل انجماد است كه كسر كوچكي از مذاب در آن باقي مي‌ماند.

خلاصه 8 از آزمايش هاي انجماد غير پيوسته (همراه با اختلال) براي تعيين خصوصيات تكامل زير ساختار آلياژ آلومينيوم AA601  در طول انجماد استفاده شده است. بخش انجماد و دماي آغاز و واكنش ذيل به دست آمده است.

مذاب                    AL دندريت هاي                        613^C0

مذاب                      Al+Si                                  570^C0

مذاب                      AL+AL_SFesi                        558^c0  , 564^oc

مذاب                      AL+AL₈Mg₃Fesi                 556^c0

مذاب                       Mg₂ Si+AL                              558^c0

در اين تحقيق، زماني بحراني براي تشكيل تخلخل در مراحل نهايي انجماد بعد از تشكيل دندريت هاي اوليه آلومينيوم يوتكتيك Al- si و فاز Al_sFSI قرار داشت. انجامد مواد بين فلزي باقي مانده به وسيله جوانه زني تخلخل ها انجام شد شبكه جامدي كه قبلا حين انجماد به وجود آمده بود، اندازه، مكان و مرفولوژي تخلخل را كنترل مي‌كند.

افزايش پيچيدگي تركيب آلياژ، خصوصيات ريز ساختاري را تغيير داده و تحقيقات بيشتري تحت عنوان (CAST انجام شده) تا انوع مختلفي از آلياژهاي پيچيده تري بررسي شود. 

مقدمه

از جمله شاخص های پیشرفت و معیارهایی که برای ترقی و تعالی هر جامعه منظور
می شود میزان توجه و عنایت به امر « تحقیق و پژوهش» است ، در همین راستا ارزش و اهمیتی که دنیای امروز برای مسئله اخیر قائل شده ، تنها از بعد صوری و ظاهری نیست ، بلکه به دلیل تاثیری است که در تمامی شئون یک جامعه خواهد داشت . به عبارت دیگر از آن جا که مسائل یک اجتماع چون دانه های زنجیر با یکدیگر بستگی و ارتباط دارند ، لذا تحقیق در اصل زمینه رفع معضلات کلی جامعه را فراهم ساخته و موجبی برای دگرگونی های اساسی در ابعاد دیگر نیز خواهد بود . تحقیق در خصوص یک مسئله اجتماعی ، اگر چه محدود به شناخت ویژگی های مد نظر است . اما نتایج حاصل از آن می تواند در
برنامه ریزی های اقتصادی ، سیاسی ، تولیدی و غیره موثر واقع شود از طرفی در دنیای امروز که قضاوت در خصوص ساده ترین مسائل ، و اظهار نظر در مورد ابتدائی ترین امور می بایست بر روش های علمی و معیارهای منطقی استوار باشد قضاوت در خصوص امور اجتماعی ، نمی تواند مستند به بینش شخصی ، یا ارزیابی براساس مشابهت ، و نیز تجربیات فردی صورت گیرد .

بعنوان مثال وقتی سخن از علل گسترش اعتیاد در یک جامعه مطرح می شود بیان فقدان امکانات تفریحی ، محدودیت اشتغال ، کمبود ایمان وتعهد و .... بسیار ساده و از عهده هر کس که الفباء مسائل اجتماعی را بداند ، ساخته و ممکن است ، اما این که سهم هر یک از مشکلات ، در ایجاد پدیده اعتیاد و گسترش اجتماعی آن تا چه اندازه است ، برای مبارزه با آن از کجا و چگونه باید آغاز کرد ، این که تناسب اخلاقیات و معیارهای اجتماعی این جامعه ، با جوامعی که با بهره گیری از شیوه های خاص در زدودن آثار اعتیاد توفیق داشته اند ، چه میزان است و آیا این شیوه ها می تواند جوابگو باشد و . . . ده ها سوال دیگر ، مسائلی است که می بایست در رهگذر تحقیق مشخص نشود .

بیان مسئله:

برای شناسایی مساله سود مصرف مواد مخدر در جامعه علاوه بر شناسایی سایر ابعاد مساله به 2 واقعیت بنیادین زیر باید توجه شود :

1) ساختار ، عملکرد و کارکرد عناصر ، ارکان و مولفه های بنیادین جامعه

2) ساختار ، عملکرد و کارکرد مدیریت جامعه

در توضیح دو واقعیت در هم تافته و بافته فوق الذکر ، بیان این نطقه نظر ضروری است که برای شناسایی مسئله و ارائه راهکارها برای حل مسئله ، محققان جامعه نگر علوم اجتماعی به دو بعد ساختاری جامعه باید توجه جدی نماید یکی از این دو بعد ، وضعیت ساختاری جامعه است که بستر و بنیان حرکت های جامعه را تشکیل می دهد . منظور از وضعیت ساختاری جامعه عبارت است از وضعیت تاریخی ، اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، جمعیتی و شرایط اقلیمی ـ جغرافیایی و منطقه ای است و بعد دوم وضعیت ساختاری روابط و مناسبات اجتماعی ، نظام مدیریتی و نحوه اداره جامعه از خانواده گرفته تا مدیریت سیاسی است . مصرف مواد مخدر و دیگر مواد رونگردان در قرن حاضر از مهم ترین و دردناک ترین معضلات جامعه بشری محسوب می شود به طوریکه امروزه و در آغاز هزاره سوم در کنار بحران های چون تخریب محیط زیست ، رشد بی رویه جمعیت ، فروش انسان و مشروبات الکلی ، چهارمین بحران مواد مخدر و H.I.V ایدز است مواد مخدر به آن دسته از موادی گفته می شود که از طریق کشیدن و بلعیدن ، تنفس ، تزریق ، بالا کشیدن از راه بینی و جذب کردن وارد بدن می گردد ، با سرعت های گوناگون وارد گردش خون شده و در نهایت با ورود به مغز فرد در نحوه احساس ، تفکر ، دریافت و رفتار او تحت تاثیر قار می دهد . براساس آمار منتشر شده 185 میلیون نفر در جهان مصرف کننده مواد مخدر و در کنار آن 10 میلیون قاچاقچی مواد مخدر به کالا تولید ، توزیع و تبدیل آن مشغولند . این فرآیند موجب چرخش اقتصادی بیش از 1500 میلیارد دلار در سال شده است از سوی دیگر عوامل این پدیده شوم سیستمی و گسترده عمل می کند یعنی هم تولید کننده و هم توزیع کننده و تبدیل کننده این مواد است و به خاطر تداوم سیستم اصلی ترین مخاطبان مواد مخدر جوانان است وابستگی به مواد یک اختلال مزمن و عود کننده است و سپس از مدتی تبدیل به یک نیاز جسمی و روانی می شود که رفتارهای اجتماعی و آسیب رسان ( خودتخریبی) به خود و جامعه تحمیل می کند ارتکاب به جرایمی چون دزدی ، فحشاء ، فروش مواد مخدر ، ابتلا به امراض ویروسی و ایدز از عواقب هشدار دهنده سوء مصرف مواد مخدر است . « نجات یک فرد معتاد نه تنها نجات زندگی بلکه نجات جامعه است».

اهمیت و ضرورت تحقیق

تاریخ نشان داده است که برخی از دوره ها مانند وقوع مصائب طبیعی ( زلزله ، سیل و . . .) یا هنگام بروز بحرانهای سیاسی و اقتصادی از قبیل جنگ ها ، انقلاب ها و . . . تعدادی افرادی که هنجارهای اجتماعی را می شکند و زیر پا می گذارند افزایش می یابد ، ممکن است در جامعه ای یا بخشی از آن جامعه بر دلائل نامشخص بیش از حد قابل قبول به نادیده انگاشتن قوانین و نظامات اجتماعی  بپردازند دچار انحراف و کجروی شوند بهرکدام از دلائل ذکر شده که باشد ، در نتیجه افزایش کجروی ها و انحرافات ، جامعه تعادل خویش را از دست می دهد ، نظم اجتماعی دستخوش آشوب و اختلال می گردد ، و در اثر فشار حاصل از این عدم تعادل زندگی اجتماعی برای اعضاء آن جامعه دشوار و غیرقابل تحمل می گردد ، باید خاطر نشان ساخت که « خداوند انسان ها را جانی و منحرف بالفطره نیافریده است » بنابراین در بسیاری از موارد علت یا علل بروز جرائم در بطن جامعه نهفته است و نه در مجرمین اگر اصول و مبانی تعلیم و تربیت از دیدگاه های مختلف را بپذیریم یعنی با در نظر گرفتن فرآیند اجتماعی شدن افراد باید گفت که معمولاً « جوامع با عملکرد ضعیف خویش در ایجاد امکانات مختلف مادی و معنوی به منظور ارتقاء رشد فکری ، فرهنگی ، اخلاقی افراد توانایی ها و تمایلات بالقوه آنان را در مسیر فعالیت های بزهکارانه به حرکت وامیدارد . البته با تکیه بر دلائل فوق نمی توان و نباید منحرفین اجتماعی را به بهانه به اصطلاح بیگناهی به حال خویش رها کرد و از آنان سلب مسئولیت کرد ، زیرا مجرم به هر دلیل و به هر شکل که به انحراف کشیده شده باشد تهدیدی جدی برای موجودیت خویش و جامعه ای که در آن زندگی می کند ، محسوب می گردد . حل این مشکل به دو طریق میسر است ، اول جدا کردن مجرمین از جامعه که البته بهترین راه حل نیست ، این عمل همانند درمان است در پزشکی  همه می دانند که به دلائل متعدد پیشگیری از درمان بهتر است . اما طبیعی است که بیماران موجود را که حاصل عدم پیشگیری های قبلی است باید درمان کرد ، در غیر این صورت هم خود آن ها و مهم تر از آن دیگران در معرض خطر خواهند بود با این حساب راه حل دوم ، دریافت علل و یافتن ریشه ها و جستجوی مسائل و مشکلاتی است که افراد را بزهکار و منحرف باز می آورد . بعد از یافتن علل کجروی و بزهکاری قدم دیگر اهتمام در رفع و برطرف کردن تمامی عناصری است که بیمارهای اجتماعی را سب می شود . " تحقیق حاضر صرفاً به همین منظور انجام گرفته است . ناگفته پیداست راه حل دوم گرچه مشکل تر است و به دقت ، انرژی ، منابع مادی و نیروی انسانی متخصص نیازمند است ، اما راه حلی است اساسی که اگر بمرحله عمل درآید یعنی با انجام پژوهش ها و تحقیقات می تواند بسیاری از عوامل فردی و اجتماعی جرائم و بزهکاریها را شناسایی کرده و در نتیجه این شناخت و علل پدید آورنده آن به طریق اصولی مبارزه شود لازم به ذکر است که هیچگونه تغییری در جامعه نمی تواند قرین به موفقیت باشد مگر با داشتن آگاهی از چگونگی وضعیت جامعه استوار شده باشد ، لذا مسائل تحقیق بعنوان یک مشکل اجتماعی در حوزه مورد مطالعه از چنان اهمیتی برخوردار است که جهت شناخت علل و عوامل آن ، انرژی ، هزینه ، وقت و نیروی انسانی صرف شده را تحت الشعاع قرار می دهد .

فرضیات تحقیق:

1. به نظر می رسد بین سن و گرایش به اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد.

2. به نظر می رسد بین درآمد و گرایش به اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد.

3. به نظر می رسد بین شغل و گرایش به اعتیاد رابطه معنا داری وجود دارد.

4. به نظر می رسد بین جنسیت و گرایش به اعتیاد رابطه معنا داری وجود دارد.

5. به نظر می رسد بین وضعیت تاهل و گرایش به اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد.

6. به نظر می رسد بین تحصیلات و گرایش به اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد.

متغیر وابسته : اعتیاد

متغیر مستقل: سن ، درآمد ، شغل ، جنسیت ، وضعیت تاهل ، تحصیلات

هدف کلی: بررسی علل اعتیاد جوانان شهر کرمان

اهداف جزئی:

1. بررسی رابطه بین سن و گرایش به اعتیاد

2. بررسی رابطه بین درآمد و گرایش به اعتیاد

3. بررسی رابطه بین شغل و گرایش به اعتیاد

4. بررسی رابطه بین وضعیت تاهل و گرایش به اعتیاد

5. بررسی رابطه بین تحصیلات و گرایش به اعتیاد

6. بررسی رابطه بین جنسیت و گرایش به اعتیاد

بالا بودن میزان انحرافات در هر جامعه ای مشکلات فراوانی برای شهروندان و برنامه ریزان اجتماعی و اجرائی ایجاد خواهد کرد از یک طرف نیروی انسانی و مادی زیادی باید صرف مهار کردن عوامل بزهکاری کرد . از سوی دیگر روند اصلاحات در جو آلوده به بزهکاری و تنش و اضطراب حاصل از آن با کندی صورت می گیرد . بنابراین غرض اصلی از انجام این تحقیق بررسی علل اعتیاد جوانان شهر کرمان می باشد طبیعی است که این شناخت بعنوان یک وسیله موثر در برنامه ریزی های اجتماعی ، اقتصادی کاربرد عملی نیز خواهد داشت .

تعاریف عملی و نظری:

سن :

1. تعریف نظری: به سنی گفته می شود که فرد از زمان تولد تا حالا پشت سر گذاشته است.

2. تعریف عملی : در این تحقیق به 4 دسته تقسیم شده است 19-15 ، 24-20 ، 29-25 ، 34-30 .

درآمد:

1. تعریف نظری: میزان درآمدی که هر فرد در طول یک ماه به طور متوسط به دست
می آورد.

2. تعریف عملی: در این تحقیق به 4 دسته تقسیم شده است 000/100 – 000/50 ، 000/150 -500/100 ، 000/200-500/150 ، 000/300-500/200

وضعیت تاهل:

1. تعریف نظری: بررسی فرد و متاهل و یا مجرد باشد

2. تعریف عملی: در این تحقیق به 4 دسته تقسیم شده است مجرد ، متاهل ، مطلقه ، متارکه

شغل:

1. تعریف نظری: حرفه ای که فرد از طریق آن امرار معاش می کند در اصطلاح اجتماعی معنی کسب و کار

2. تعریف عملی: در این تحقیق به 2 دسته تقسیم شده است شاغل ، بیکار

تحصیلات:

1. تعریف نظری: میزان سواد معلومات هر فرد در مراحل مختلف آموزشی

2. تعریف عملی: در این تحقیق به 6 دسته تقسیم شده است بی سواد ، ابتدایی ، راهنمایی ، متوسطه ، دیپلم و فوق دیپلم ، لیسانس و فوق لیسانس بالاتر

جنسیت :

1. تعریف نظری: یعنی مرد یا زن می باشد

2. تعریف عملی: منظور مذکر یا مونث می باشد.

ایدز با هروئین به ایران می آید :

ایدز با نرخ هشدار دهنده ای در منطقه آسیای میانه و اروپای شرقی در حال گسترش است این آخرین و جدیدترین هشدار سازمان جهانی بهداشت است تازه ترین آمارهایی که در کنفرانس بین المللی ایدز در برزیل منتشر شده است ، نشان می دهد سرعت شیوع این بیماری با هروئینی که در افغانستان تولید و به دیگر کشورهای منطقه صادر می شود ، رابطه ای مستقیم دارد . براساس آمار منتشر ایران ، تاجیسکتان ، ازبکستان ، بلاروس، اوکراین از کشورهای هستند که در آینده با همه گیری بیماری ایدز روبه رو خواهند شد در حالی که تا چند سال پیش شمار مبتلایان به ویروس ایدز در این کشورها به نسبت بقیه ، کمتر بود . پروفسور بیرر ، از دانشگاه جانزها پلکینز در این کنفرانس تاکید کرد « شیوع بیماری ایدز همان مسیر قاچاق مواد مخدر در منطقه را دنبال می کند» او گفت : « مهمترین موضوع ، افزایش قابل توجه کشت خشخاش در افغانسان و همین طور این مسئله است که مقدار بسیار زیادی هروئین از این کشور به کشورهای دیگر قاچاق می شود. » هروئینی که از افغانستان به طور قاچاق خارج می شود از طریق آسیای ماینه و سپس از مسیر جمهوری های شوروی سابق به اروپای شرقی سرازیر می شود . آمارها همچنین از شروع ایدز بین مردان جوان این کشورها به دلیل روش های ناسالم تزریق مواد مخدر خبر می دهند ، چرا که تزریق مواد مخدر با استفاده از سوزن های آلوده به ویروس اچ . آی . وی ، مهم ترین عامل در ابتلا مردان جوان به بیماری ایدز به شمار می رود . آخرین تحقیقات سازمان ملل نیز نشان دهنده استعمال مواد مخدر به صورت تزریقی در 136 کشور جهان است که از این تعداد موارد مبتلا به ایدز در 14 کشور ، از طریق تزریق مواد مخدر
( هروئین) در رگ گزارش شده ، که ایران نیز جزء این 14 کشور است در هر حال ، بسیاری از متخصصان بیماری های عفونی معتقدند که شیوع ایدز از طریق استعمال مواد مخدر تزریقی ، فقط به جمعیت استعمال کننده مواد مخدر تزریقی محدود نمی شود . پروفسور بیرر در این باره گفت : « از آن جا که مصرف کنندگان هروئین ( از طریق تزریق) بیشتر مردان جوان هستند و از طرق دیگر فعالیت جنسی این گروه زیاد است ظرف چند سال آن ها می توانند جمعیت زیادی را آلوده به ویروس ایدز کنند . در حالی که آمار معتادان ایران در گزارش های مراکز مختلف ، با رقم های متفاوتی بیان می شود ، انتقال ویروس ایدز از طریق تزریق های مشترک در معتادان تزریقی ، با احتمال 65 درصد به عنوان اصلی ترین علت انتشار این بیماری در کشور شناخته شده است . جانشین رئیس ستاده مبارزه بات مواد مخدر چندی پیش گفت : براساس آمار رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر فقط 250 تا 350 هزار نفر مصرف کننده معتاد به هروئین در کشور وجود دارد و 145 هزار نفر نیز معناد تزریقی هستند که 60 درصد مبتلایان به بیماری ایدز در کشور را تشکیل می دهند » علی هاشمی همچنین آمار رسمی معتادان کشور را 4 میلیون نفر اعلام کرد در حالی که آمارهای نیروی انتظامی حکایت از وجود 2 میلیون معتاد در ایران دارد مرکز جرائم و مواد مخدر سازمان ملل نیز در جدیدترین آمارهای خود ، از وجود 3 میلیون تعداد به مواد مخدر در ایران خبر می دهد با تمام اختلاف نظرهای موجود کارشناسان هشدار می دهند میانگین سن آغاز استعمال مواد مخدر در برخی کشورها از جمله ایران رو به کاهش است و اجرای برنامه های در مورد آگاهی از خطرات مصرف سرنگ های آلوده و مشترک و تلاش در جهت ترک اعتیاد به عنوان تنها راه مبارزه با شیوع بیماری ایدز مطرح می شود.

نکاتی در مورد اعتیاد:

اعتیاد به مواد مخدر چیست؟

اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری مغزی پیچیده است که دارای نشانه های خاصی همچون درخواست بی اختیار و میل غیرقابل کنترل به استفاده از مواد مخدر ، علی رغم نتایج منفی آن می باشد . در این هنگام میل به استفاده از مواد به صورت یک رفتار بی اختیار در می آید که نتیجه مصرف طولانی مدت مواد و تاثیرات ناشی از آن بر عملکرد مغز و رفتار شخص است . در بسیاری از افراد مصرف مواد مخدر به صورت یک بیماری مزمن در می آید که احتمال برگشت مجدد شخص به مصرف مواد حتی پس از مدت زمان طولانی پس از قطع مصرف بسیاری قوی خواهد بود.

افراد با چه سرعتی به مواد مخدر اعتیاد پیدا می کنند؟

این سوال را به آسانی نمی توان پاسخ گفت . اینکه شما چگونه و با چه سرعتی به مواد مخدر اعتیاد پیدا می کنید به عوامل زیادی از قبیل ژن شما ( که از والدینتان به شما ارث می رسد) و وضعیت بیولوژیک بدن شما بستگی دارد مصرف کلیه مواد مخدر اثرات مضر و مخاطره انگیزی بر زندگی فرد دارد که از پیامدهای مصرف آن مواد است علاوه بر این از لحاظ حساسیت فرد و آسیب پذیری او نسبت به مواد مخدر تفاوتهای بسیاری وجود دارد ممکن است فردی از یک ماه مخدر برای یک یا چند مرتبه استفاده نماید هیچگونه تاثیر بدی در او بوجود نیاید ولی شخص دیگری که ممکن است حساسیت و آسیب پذیری بیشتری داشته باشد و با اولین مصرف دچار عوارض مصرف بیش از حد مواد ( overdose) شود بنابراین هیچ راهی وجود ندارد که از قبل پیش بینی کنیم که یک نفر چگونه به مواد مخدر عکس العمل نشان می دهد .

چگونه می توان متوجه شد که یک فرد به مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده است ؟

هر گاه شخصی علی رغم آگاهی از عواقب منفی که بر اثر استفاده از مواد مخدر در انتظار او خواهد بود مانند : از دست دادن شغل ، بدهکاری ، مشکلات روحی و جسمی و بروز مشکلات خانوادگی مجدداً از مواد مخدر استفاده نماید چنین نتیجه گیری می شود که او به مواد مخدر معتاد شده است اما تاکنون ابزار یا لوازم خاصی در جهت بررسی و تشخیص این وضعیت به وجود نیامده است . متخصصین بهداشت و سلامت به منظور تشخیص این مسئله در مراجعینشان با طرح سوالاتی به این مشکل پی می برند:

ـ آیا تاکنون در ماشینی سوار شده اید که راننده آن از مواد مخدر استفاده کرده باشد؟

ـ آیا تاکنون به منظور ایجاد آرامش یا سرحال شدن و یا ایجاد احساس بهتر نسبت به خود از مواد مخدر استفاده کرده اید ؟

ـ آیا تاکنون پس از مصرف مواد مخدر به حالتی دچار شده اید که کارهایی را که انجام داده اید فراموش کنید ؟

ـ آیا تاکنون دوستان یا خانواده تان از شما خواسته اند تا مصرف مواد مخدر را کنار بگذارید؟

ـ آیا تاکنون بر اثر استفاده از مواد مخدر به مشکل برخوردار کرده اید؟

علائم یا نشانه های جسمی مصرف مواد مخدر چیست؟

نشانه های جسمی سوء مصرف مواد یا اعتیاد به آن بسته به نوع موادی که مورد مصرف قرار گرفته است و فرد مصرف کننده آن ، متفاوت می باشد علاوه بر این اعتیاد به هر نوع ماده مخدر تاثیرات فیزیکی کوتاه مدت و بلند مدت مخصوص به خود را دارا است به طور مثال فردی که از ماری جوانا استفاده کرده باشد ممکن است به علائمی از قبیل سرفه های مزمن یا ایجاد حالت آسم دچار شود مواد محرکی همچون کوکائین موجب بالا بردن ضربان قلب و فشار خون می شود در حالی که موادی مانند هروئین موجب پائین آمدن ضربان قلب و میزان تنفس فرد خواهند شد.

آیا درمان مناسب و موثری جهت درمان اعتیاد وجود دارد؟

اعتیاد به مواد مخدر می تواند عملاً از طریق رفتار درمانی به طور چشمگیری معالجه شود همچنین در رابطه با اعتیاد به مواد خاصی که همچون نیکوتین با دارو درمانی می توان آن را معالجه نمود.

روشهای درمانی برای هر فرد بسته به نوع اعتیاد و وضعیت شخصی او متفاوت است . در بسیاری از موارد روشهای چندگانه ای برای درمان اعتیاد لازم است تا به موفقیت برسیم . تحقیقات سه عامل اساسی را که پیش زمینه یک درمان موفق می باشد ، مشخص نموده است .

آیا اعتیاد به مواد مخدر یک رفتار ارادی است ؟

در ابتدا فرد ممکن است مصرف مواد را به صورت ارادی انتخاب نماید اما با گذشت زمان مصرف مداوم مواد شخص را مجبور می سازد تا از مصرف کننده اختیاری به یک مصرف کننده اجباری تبدیل شود . حال علت این امر چیست ؟ مصرف مداوم مواد اعتیاد آور فرد را به طور شگفت آوری دچار تغییر می نماید به صورتی که موجب خواهد شد او به یک مصرف غیرارادی و غیرقابل کنترل تبدیل شود.

آیا اعتیاد به مواد مخدر یک ضعف شخصی است ؟

اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری مغزی است . هر نوع ماده مخدر مکانیسم خاص خود را در تغییر عملکرد مغز دارا می باشد . اما صرف نظر از نوع ماده ای که شخص به آن معتاد شده ، بسیاری از تاثیرات ایجاد شده در مغز انسان یکسان است . این تاثیرات شامل ایجاد تغییرات ملکولی در سلولهای سازنده مغز و تغییر در حالات روحی و رفتاری و ایجاد تغییر در حافظه و نحوه تفکر و گاهی اوقات ایجاد تغییر در مهارتهای حرکتی مانند راه رفتن و صحبت کردن می شود . یک ماده مخدر می تواند به عنوان قوی ترین عامل ترغیب کننده یک شخص برای ادامه زندگی تلقی شود . شخص معتاد هر کاری را برای به دست آوردن مواد انجام می دهد و این گونه رفتار به سبب تغییراتی است که مواد مخدر در عملکرد مغز و اعمال اجتماعی فرد ایجاد می نماید .

آیا در درمان اعتیاد شخص بایستی واقعاً تمایل به ترک مواد داشته باشد؟

دو عامل اصلی که موجب می شوند شخص به ترک اعتیادش تمایل پیدا کند این است که یا دادگاه چنین حکمی برای او صادر کرده است یا یکی از نزدیکانش او را ترغیب کرده است تا به دنبال درمان برود . بسیاری از مطالعات علمی نشان داده است در هنگامی که شخص بر اثر فشار زیاد ، صرف نظر از عاملی که او را به سمت درمان سوق می دهد ، سعی بر غلبه بر اعتیادش نماید و در برنامه های درمانی شرکت نماید در این هنگام است که شخص می تواند از برنامه های درمانی بهره کافی را ببرد .

آیا در روشهای درمانی اعتیاد ، مشکل با یک بار مراجعه حل شدنی است ؟

مانند اکثر بیماریها ، اعتیاد به مواد مخدر نیز مانند یک بیماری مزمن است . برخی از افراد می توانند مواد مخدر را به سادگی کنار بگذارند یا پس از دریافت یک دوره برنامه توان بخشی مواد مخدر را ترک کنند اما بسیاری از افرادی که مبتلا به سوء مصرف موادهستند احتیاج به درمانهای طولانی مدت و گاهی برنامه های درمانی مکرر دارند.

آیا روشهای درمانی خاصی وجود داردکه انواع مختلف سوء مصرف موادرا درمان نماید؟

یک روش درمانی خاص که بتواند به یکباره اعتیاد را درمان نماید وجود ندارد اشخاص مختلف مشکلات خاص فردی را در مصرف مواد دارند و به طریق متفاوتی نیز به روشهای درمانی یکسان پاسخ خواهند داد ، حتی هنگامی که به یک نوع ماده مشابه اعتیاد داشته باشند در نتیجه افراد معتاد به یک سری درمان های خاص نیاز دارند که با احتیاجات فردی آنها سازگاری داشته باشد.

راههای پیشگیری از اعتیاد :

سیگار

سیگار( دخانیات) به سلامت شما صدمه می زند . دود کردن سیگار یکی از مهمترین عوامل سرطان ریه است . به علاوه باعث سرطان دهان ، حلق مثانه ، لوزالمعده و کلیه می شود . توتونهای جویدنی نیز می تواند باعث سرطان دهان، از بین رفتن دندانها و مشکلات دیگر شود.

سیگار ( دخانیات) بر روی رشد بدن هم تاثیر می گذارند به طور کل دود سیگار برای بدن مضر است خصوصاً برای نوجوانان زیرا بدنشان در حال رشد و تغییر است دویست نوع سم در دود سیگار وجود دارد که بر رشد عادی بدن تاثیر می گذارد و می تواند باعث بیماریهای چون : برنشیست مزمن بیماری های قلبی و بی نظمی در ضربان قلب شود.

سیگار ( دخانیات) اعتیاد آور است . سیگار محتوی نیکوتین است که ماده اعتیادآور بسیار قوی می باشد . سه چهارم جوانانی که به طور روزانه سیگار می کشند ، ترک کردن آن برایشان بسیار مشکل است .

سیگار می تواند شما را بکشد . سیگار دود کردن یکی از عوامل مهم مرگ و میر در جهان است . بیش از 400 هزار آمریکائی سالیانه در اثر سیگار کشیدن فوت کرده اند و بیشتر آنها سیگار کشیدن را قبل از سن 18 سالگی شروع کرده بودند.

قبل از اینکه خطر کنید . . .

قانون را بدانید . تمامی تولیدات دخانیات برای افراد زیر 18 سال ممنوع و غیرقانونی است .

آگاه باشید. اعتیاد به سیگار شدید بوده و ترک آن بسیار سخت است بیش از 90 درصد از نوجوانانی که روزانه سیگار می کشیند وقتی که شروع به ترک می کنند حداقل نشانه های بهبودی را نشان می دهند.

مراقب سن خود باشید . سموم سیگار می تواند بر روی ظاهر شما تاثیر بگذارد سیگار کشیدن می تواند باعث خشکی پوست شده و بر روی آن چین و چروک ایجاد کند . بعضی تحقیقات حتی رابطه سیگار کشیدن را با سفیدی زود رس موها و از دست دادن موی سر ثابت کرده اند.

هوشیار باشید. این می تواند سبب شود که شما در موقع ورزش کردن دچار مشکل شوید سیگار کشیدن باعث به شماره افتادن نفس شما و خستگی زودرس شده و جویدن توتون باعث خشکی شدید حلق و گلو می شود.

به دیگران فکر کنید. دود سیگار سلامت دوستان و خانواده شما را به خطر می اندازد تقریباً سه هزار نفر از غیر سیگاریها در اثر استشمام بوی سیگار از بیماریهای مثل سرطان ریه سالیانه می میرند.

حقایق را بدانید. هر روز بیش از سه هزار نفر زیر 18 سال معتاد به کشیدن سیگار می شوند که این یعنی بیش از یک میلیون نوجوان در هر سال و تقریبا یک سوم آنها در اثر بیماریهای مربوط به سیگار کشیدن می میرند.

به اطرافیان نگاه کنید . حتی اگر تعداد زیادی از نوجوانان سیگار می کشند در عوض تعداد زیادتری سیگار نمی کشیند بر طبق تحقیقات صورت گرفته در سال 2000 میلادی کمتر از 20 درصد از نوجوانان سیگار می کشند در حقیقت 64 درصد از نوجوانان سنین 12 تا 17 سال هرگز لب به سیگار نمی زنند.

چطور بفهمیم . . .

چطور شما می توانید متوجه شوید دوستتان سیگار می کشد؟

گاهی اوقات تشخیص آن بسیار سخت است اما علائمی وجود دارد که به شما کمک می کند اگر دوست شما یک یا تعداد بیشتری از این علائم را داشت می توانید بگوئید که معتاد به دود کردن سیگار است:

عطسه ، سرفه ، تنفس بد ، لباسها و موهای بدبود ( بوی دود سیگار) دندانها و ناخنهای زرد و کثیف ، سرما خوردگی مکرر ، کاهش حس بویایی و چشایی ، مشکل داشتن در هنگام ورزش کردن و فعالیت کردن ، خون دماغ شدن ( استفاده از توتونهای جویدنی) ، زخمهای مکرر ناحیه لب و دهان ( توتونهای جویدنی)

شما چه کاری می توانید برای کسی که سیگار می کشد انجام دهید؟

دوستی واقعی باشید دوسستان را برای ترک کردن ، تشویق کنید و برای کسب اطلاعات بیشتر مراجع پزشکی مربوطه را به او معرفی کنید.

سوال و جواب

سئوال. آیا سیگار کشیدن به شما آرامش می دهد؟

جواب. نه . سیگار کشیدن می تواند عمدتاً باعث افزایش نگرانیها و استرس ها شود.

سئوال. آیا سیگارهای نکشیدنی ( جویدنی) سالم تر از سیگارهای دودکردنی هستند؟

جواب. نه . سیگارهای نکشیدنی (جویدنی) می تواننمد باعث سرطان دهان ، گونه ، حلق ، معده شوند مصرف کنندگان این نوع دخانیات 50 مرتبه بیش از دیگران به سرطان منطقه دهان مبتلا می شوند کسانی که این مواد را مصرف می کنند دارای دندانهایی خراب ، نفس بدبو و زخمهای در دهان و لب ها هستند.

قبل از هر چیز به خانواده خود فکر کنید :

آیا تا به حال قبل از اینکه دست به مصرف سیگار و مواد مخدر بزنید به خانواده خود فکر کرده اید ؟ آیا به این فکر کرده اید که اعتیاد شما چه تاثیری بر آنها می گذارد ؟ اگر تا به حال به این موضوعات فکر نکرده اید کمی به آنها فکر کنید و بعد دست به این کار بزنید.

هروئین

تصور نکنید که شما ایمن هستید :

هروئین به شکلهای گوناگون وجود دارد ، هروئین خالص پودر سفید رتگی با مزه ای تند و تلخ است ، هروئین البته می تواند رنگهای متغیری داشته باشد از سفید تا قهوه ای تیره و این مسئله به مقدار ناخالصیهای موجود در آن بستگی دارد نوعی دیگر از هروئین قیر سیاه نامیده می شود ، در دسترس بوده و کشنده است . چون چسبناک است و شبیه قیر می ماند به آن قیر سیاه گفته می شود روشهای مصرف هروئین گوناگونی است ، تزریقی : داخل وریدی ، داخل ماهیچه ای یا زیرپوستی ، می تواند به بینی کشیده شود ( استنشاق شود) دود شود یا ممکن است به صورت کپسول خورده شود مصرف کنندگان نامهای مختلفی برای هروئین دارند بیشتر به آن هورس (HORSE اسب) یا اسمک (SMACK بو)
می گویند.

هروئین به گروه مواد افیونی ( NARCOTICS) تعلق دارد ، که هیجان ، اضطراب و خشونت تولید می کند بعضی دیگر از اثرات آن خواب آلودگی ، ناتوانی در تمرکز ،
بی حسی ، کم شدن فعالیت های بدنی ، انقباض دائمی مردمک چشم، انقباض دائمی رگهای زیر پوستی، سرخ شدن صورت و گردن، یبوست، حالت تهوع و استفراغ می باشد. هروئین یکی از پر مصرف ترین مواد مخدر است و فقط یک دوز (dose) از آن می تواند باعث اعتیاد شود . این ماده می تواند سلامت جسمی و روحی را از بین ببرد و تمایل برای مصرف دوز بعدی بسیار قوی است .

مشکلات جسمی که بر اثر مصرف هروئین به وجود می آید چه هستند؟

ـ بی خوابی ، رخوت ، کم اشتهایی یا بی اشتهایی ، تنفس نامنظم و یبوست و از دست دادن توان جنسی .

ـ استفراغ و احساس بی حالی و سستی

ـ شخص بیشتر و بیشتر به هروئین وابسته می شود و بیشتر و بیشتر می طلبد و قیمت آن هم روز به روز افزایش می یابد. فرد هروئینی شغل خود را از دست می دهد و تمام پول را برای خرید هروئین صرف می کند، خانواده و فامیل او را ترد می کنند و او سلامتی خود را از دست می دهد .

مشکلات روحی و روانی که بر اثر هروئین به وجود می آید چه هستند؟

ـ به خاطر از بین رفتن زندگی و آینده ، فرد دچار مشکلات روحی و روانی شدید می شود.

ـ بروز رفتارهای خشونت آمیز، بی نظمی یا بروز رفتارهای پانوئیدی .

ـ در بسیاری از مصرف کنندگان چون مخفیانه مواد مصرف می کنند نگرانیهای بسیار بوجود می آید . آنها ممکن است فراموش کنند چه کارهایی باید انجام دهند. هیچکدام از ارزشهای اخلاقی برای آنها ارزشی ندارد . مصرف کنندگان می توانند هزاران دلار خود را هر هفته صرف خرید هروئین بکنند و هر کار دیگری برای بدست آوردن پول انجام دهند. بسیاری از آنها به انجام جرمهای مختلف، پستی، رذالت و یا خرید و فروش مواد مخدر دست می زنند. برای بسیاری از معتادان به هروئین ترک کردن بسیار سخت است. فقط از هر ده نفر یک نفر موفق به ترک کردن می شود.

والدین چه عکس العملی نسبت به از دست دادن فرزندشان نشان می دهند؟

هیچکدام از ما در برابر تهدید مواد مخدر ایمن نیستیم، مواد مخدر زندگیها را نابود می کند .

( خانواده هنوز گیج هستند، نمی توانند بفهمند چرا پسرشان مرده. او دوز ( مصرف بیش از اندازه) یعنی چه؟ چرا؟ من اصلاً نمی دانستم که او معتاد به هروئین است. من مطمئن نیستم چه کار می توانستیم برایش انجام دهیم.) اینها صبحتهای یک مادر رنج کشیده در حال گریه است.

باید صادقانه بگویم که در درمان اعتیاد به هروئین نتایج خوبی تا به حال به دست نیامده .

فقط این را باید بدانید که وقت زیادی برای یاد گرفتن چگونگی فرار از این بلال خانمانسوز ندارید، خطر در کمین شماست.

هر روز تاخیر مانند بازی رولت روسی است، اگر ما فقط بدانیم که چه باید بکنیم و اصلاً چه باید بدانیم می توانیم جلوی خطرات بعدی را بگیریم .

حافظه پسرم خراب شده ، دیگه نمی تونم باهاش ارتباط برقرار کنم. هیچ ماده مخدری به این قدرت ندیده بودم. فکر می کنم هنوز دارم کابوس می بینم ، خدا کنه این آخرین کابوس زندگیم باشه.

برای بسیاری از خانواده ها دیگر آینده ای وجود ندارد آنها در این جنگ باخته اند زیرا فرزندشان اسیر شده. به هر دلیلی که فکر کنید، بچه ها باید درباره این خطر بیشتر آگاهی پیدا کنند قبل از اینکه تعداد بیشتری از آنها در اثر اعتیاد و اوردوز (Overdose) بمیرند باید آنها را مطلع کرد.

نتیجتاً، من نمی توانم وانمود کنم که جواب را می دانم ، اما من می دانم که خطرات بسیاری در سر راه مبارزه با مواد مخدر وجود دارد. و خطرات بیشتری در جامعه هست، فرزند ارشد من حالا بزرگ شده و من می دانم که باید اطلاعات بیشتری در مورد مواد مخدر کسب کنم. و هر چه بیشتر بدانم و بدانم، هر چقدر هم بدانم با زهم کم است . من هر شب دعا می کنم که بتوانم فرزندم را آگاه کنم و اینکه او هیچ وقت گرفتار این بلا نشود.

ـ نوجوانی در اثر مصرف بیش از اندازه (Overdose) هروئین در گذشت.

شارلوت، اهل نیویورک ، 19 ساله که نوازنده چیره دست ترومبون بود در اثر مصرف زیاد هروئین مرد، جنازه او در حالی که هنوز سرنگی در دستش بود پیدا شد.

( روزنامه سالزبوری پست 19 اکتبر 2000)

ـ پسر رماننویس مشهور در اثر مصرف بیش از اندازه مواد درگذشت .

سان فرانسیسکو، نه پول و نه عشق هیچکدام نتوانستند زندگی نیکلاس ترینا فرزند رمان نویس مشهور دانیال استیل را نجات دهند. او فقط 19 سال داشت، در حالی که جنازه او در حالی که در اثر مصرف بیش از حد هروئین مرده بود پیدا شد.

( روزنامه فرانسیسکو اگزامانیر، 24 سپتامبر 1997)

ـ در حوه دالاس هروئین موج می زند و مرگهای زیادی به همین علت روی داده است.

حومه شهر دالاس ، منطقه ای مساعد با 188000 نفر جمعیت در شمال ایالت دالاس است و فقط در طول 12 ماه 11 نوجوان در اثر مصرف بیش از اندازه (Overdose) هروئین
مرده اند.

( مورینگ نیوز – 5 اکتبر 2000)

در هر  لحظه از زندگی شما ، در قدم به قدم آن مواد مخدر در کمین است. اصلاً  فکر نکنید که شما ایمن هستید.

حقایقی درباره هروئین :

دسته بندی : مواد افیونی

شکل : سفید یا به صورت کریستالهای خرد شده یا پودر یا مایع .

طریقه مصرف : تزریق به داخل ورید ـ تزریق زیر پوست ـ به بینی کشیدن ـ دود کردن ، به صورت کپسول قورت دادن.

وسایل مصرف : کاغذ لوله شده ـ قاشق و چراغ خوراک پزی ـ پنبه ـ شریان بند ـ سرنگ ـ کاغذ سلفون ـ فویل ـ کبریت ـ قطره چکان ـ بطری ـ بادکنک .

حال مصرف کنندگان بعد از مصرف : تهوع ، نداشتن درد، احساس گرما، به رویا رفتن ، شنگول شدن.

ظاهر مصرف کنندگان : پوست خشک و شکاف بر روی دست ورید، سوخته شدن انگشتان ، سوخ شدن و تورم گردن، صورت و سینه ، منقبض شدن مردمک چشم ، آبریزش چشم، کرختی ، افتادگی پلک چشم.

اثرات بعدی مصرف : افسردگی ، ناتوانی در خوابیدن ، تمایل به مصرف بیشتر ، نگرانی

ترکیب با سایر مواد : با کوکائین ( دینامیت ) – با آمفتامیتن ( بمب) – با ماری جوانا ( بمب اتمی ) .

تاثیرات بر بدن :

تاثیرات کوتاه مدت : اسهال ، انقباض عضلات ، عفونت ، کاهش ضربان قلب و تنفس ، افزایش درجه حرارت بدن ، فشار خون ، بی خوابی ،

تاثیرات بلند مدت : کوما، فساد عضلات ، عفونت مزمن، اعتیاد جسمی و روحی، تنفس غیر عادی ، ضربان نامنظم قلب، مشکلات معده ، یبوست ، زبان به مغز .

تاثیر بر روی نوزادان ( در شکم ) : تحریک پذیری بالا ، لرزش، مشکلات عصبی، سفتی دست و پا، دیر متولدت شدن نوزاد.

قیمت : پودر ، هر اونس 2500 تا 5000 دلار .

توجه : قیمت بستگی به میزان خلوص، کیفیت ، اینکه از کجا آمده و مارک آن دارد.

ماری جوانا :

یکی از پر مصرف ترین مواد مخدر در آمریکا ماری جوانا می باشد. و در حقیقت اولین مادهع مخدری است که نوجوانان برای مصرف به سمت آن می روند . البته منظور ما این نیست که بخش عمده ای از نوجوانان ماری جوانا مصرف می کنند. در حقیقت، بر طبق ارزیابی های سال 1994 میلادی در مراکز پیش دانشگاهی در حدود 7/30 درصد گاهی مواقع ماری جوانا مصرف می کنند و 3/69 درصد اصلاً تا به حال ماری جوانا مصرف نکرده اند. بیشتر مصرف کنندگان ماری جوانا به سمت مصرف سایر مواد مخدر نمی روند.

ماری جوانا تاثیرات مضری بر جسم و روان شخص می گذارد. استفاده از ماری جوانا ممکن است حافظه کوتاه مدت را خراب کرده یا توانایی آن را کاهش دهد. درک مطلب و قوه تشخیص زمان را کاهش داده و توانایی انجام کارهایی را که نیاز به تمرکز و هماهنگی تمامی اعضاء بدن را دارند مثل رانندگی ، از انسان بگیرند .

تاثیرات کوتاه مدت مصرف ماری جوانا چه هستند ؟

-    خواب آلودگی و افزایش گرسنگی

-    ناتوانی در تشخیص زمان، خراب شدن یا کاهش حافظه کوتاه مدت.

-    کاهش توانایی انجام کارهایی که نیاز به تمرکز و هماهنگی اعضاء بدن دارند مثل رانندگی .

-    افزایش ضربان قلب

-    ترشح بی موقع اسید معده در نتیجه زخم معده

-    خون ریزی چشم ها

-    کاهش توانایی های اجتماعی

-    احتمال پارانویا و یا ایجاد نگرانی .

تاثیرات بلند مدت مصرف ماری جوانا چیست ؟

-    افزایش خطر ابتلاء به بیماری ریوی مزمن مثل سرطان .

-    کاهش سطح ترشح هورمون تستوسترون در مردها.

-    افزایش سطح ترشح هورمون تستوسترون در زنها .

-    پائین آمدن تعداد اسپرم و ایجاد مشکل ناباروری در مردها .

-    افزایش خطر ناباروری در زنها.

-    نیاز روانی به افزایش میزان مصرف مواد برای دسیابی به همان تاثیرات قبلی.

تحقیقات جدید نشان می دهد که 023/1 نوع از بیماریها مثل تروما ( زخم trauma) به خاطر مصرف ماری جوانا بوده است . بیش از یک سوم از تصادفات نیز در اثر مصرف ماری جوانا بوسیله راننده روی داده است .

بعضی از مصرف کنندگان ماری جوانا کشف کرده اند که مصرف ماری جوانا باعث افزایش اشتها شده و این سبب افزایش وزن می شود .

اگر شما یا یکی که شما او را می شناسید ماری جوانا مصرف می کند به او کمک کنید . با مشاور یا دوست یا والدینتان برای راهنمایی کردن او مشورت کنید و او را از این بلا نجات دهید.

حقایقی که شما به سرعت باید از آنها آگاه شوید :

1. قانون را بدانید . ماری جوانا غیر قانونی است. به همراه داشتن یا مصرف آن سبب دستگیری و به زندان افتادن شما می شود .

2. حقایق درست و حقیقی را بدانید . وقتی تحت تاثیر مصرف ماری جوانا باشید نمی توانید وظایف خود را خوب و نرمال انجام دهید و تمرکز خود را از دست می دهید .

3. آگاه باشید مصرف ماری جوانا باعث کاهش سطح اسپرم در مردان و افزایش ناباروری در زنان می شود .

4. از خطرات مطلع باشید. مصرف مواد مخدر باعث افزایش خطر ایجاد آسیب ها می باشد . افزایش تصادفات ماشین، سقوط ، آتش سوزی ، خود کشی و قتل و ... می شود .

5. مراقب سن خود باشید . مصرف مواد مخدر سبب پیری زود رس و افسردگی می شود .

6. با سلامت خود بازی نکنید. یکی از اتفاقاتی  که با مصرف مواد مخدر روی می دهد بیزاری فرد از جمع خانوادگی است.

7. کار خوب انجام دهید. مصرف مواد مخدر سلامتی ، تحصیلات، خانواده و حتی زندگی اجتماعی شما را به خطر می اندازد.

8. برنامه داشته باشید. کسانی که علاقه ای به شنیدن موسیقی ، تماشای تلویزیون، رفتن به سینما و کتاب خواندن ندارند بیشتر از دیگران در خطر مصرف مواد مخدر قرار دارند .

9. با مشکلات روبرو شوید. مصرف مواد مخدر باعث فرار شما از مشکلات نمی شود، فقط مشکلات بیشتری بوجود می آورد.

10. دوستی واقعی باشید. اگر شما می دانید که یکی از دوستان شما مشکل مصرف مواد مخدر دارد، او را راهنمایی کنید. فوراً به او کمک کنید.

علل گرایش جوانان به اعتیاد چیست؟

1. ضعف فرهنگی : عدم آگاهی والدین و به تبع آن فرزندان از تاریخ  پر افتخار خود به دلیل رواج کم سوادی در جامعه و عدم آگاهی از بدبختیها و شکنجه هایی که بیگانگان روا داشته اند.

2. ضعف اقتصادی : بسیاری از نظریات فقر اقتصادی یا بیکاری را عامل اعتیاد دانسته اند.

3. عدم ایجاد امنیت شغلی: به تبع آن موهوم بودن آینده که همگی به نوعی فشار روانی و یاس مزمن بدل شده و ادراه شخص را در صورت ضعف فرهنگی ضعیف می کند.

4. اجرای سیاست های ناصحیح دولت : سرکوب خواسته ها و نظریات جوانان از سوی مسئولین و در کنار آن آزادی خرید و فروش مواد در ملاعام بدون کمترین مزاحمتی برای عاملین آن ، برخلاف تمام شمارها در زمینه مبارزه با مواد مخدر اشاعه آن

اعتیاد یک پدیده شوم اجتماعی:

اعتیاد مرگ تدریجی و پایان تمام ویرانگی هاست. اعتیاد انتهای تمام لبخندهاست این واژه شوم نه تنها باعث مرگ احساس فرد می شود بلکه تبر بر ریشه عاطفی فرد می زند.

دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر ضمن اعلام تاسف از کاهش سن اعتیاد در میان جوانان می گوید:

« اعتیاد دلائل مختلفی می تواند داشته باشد در چنین وضعیتی که گذشته حال و آینده تاریک می شود انسان ها و خصوصاً یک جوان چه سرنوشت پیدا می کند و قانون گریزی پیدا می کند.

از عوامل دیگری نیز می توان نام برد:

1. آمادگی های که مربوط به فرد است .

الف) کمبود اعتماد نفس: مانند فردی که در مقابل درخواست دوستانش در کشیدن حشیش جرات مخالفت ندارد کنجکاوی و لذت طلبی.

ب) ناراحتی روانی: همچو کسیکه ناراحتی اعصاب دارد و برای کاهش افسردگی خود به جای مراجعه به پزشک مصرف مواد را شروع می کند.

ج) درد یا بیماری جسمی: فرد مسنی که دچار بیماری یا درد دائمی است و خود او یا خانواده اش به اشتباه از تریاک استفاده می کنند.

د) مورد خشونت قرار گرفتن : مانند پسر جوانی که مرتب از پدرش کتک می خورد و به همین دلیل بیشتر اوقات ناراحت است.

2. عوامل خانوادگی:

الف) مصرف مواد توسط دیگر افراد خانواده : فردیکه پدر یا برادرش در حضور او تریاک می کشد.

ب) رها ساختن فرزندان به حال خود

ج) تشنج و درگیری در خانواده

د) روش های تربیتی نادرست

ی) سطح پایین درآمد

3. عوامل اجتماعی :

الف) طرد شدن از طرف دوستان و بستگان

ب) فشارهای ناشی از محیط مانند خشکسالی و جنگ و به طور کلی هر مشکلی باعث اشکال در تامین مایحتاج شود.

ج) مهاجرت

د) ایجاد تغییرات فرهنگی و ارزشی در سطح جامعه

ی) پیروی از هنجارهای غلط گروهی

و) عوامل سیاسی و استعماری

ه) سنت ها و هنجارهای نادرست

تعریف معتاد:

معتاد به انسانی گفته می شود که از راههای گوناگون نظیر خوردن مواد مخدر ، تزریق آن ، دود کردن و . . . یک نوع ماده یا چند ماده را مصرف می کند که در صورت قطع آن میل جسمانی ، رفتاری یا هر دو با مشکل مواجه می شود علاوه بر این معتاد با تداوم مصرف از نظر ظاهری و رفتاری به تعریف صوری معتاد در جامعه شبیه شده است به تدریج هنجارهای جامعه معتادان و خرده فرهنگ ایشان را می پذیرد در نتیجه مصداق انگ یا برچسبی می شود که معتاد نام دارد از یک سو محصول کنش و واکنش مداوم و مرتبی بین ارگانیسم انسان و مواد شیمیایی و طبیعی یاد شده و از سوی دیگر محصول یک وفاق جمعی است توان بخشی معتادان قسمتی از اعتیاد زوای فرد معتاد و بازگرداندن او به شرایط طبیعی زندگی است که باید بر چسب و انگ معتاد زدوده شود تا مفهوم اعتیاد زدایی کامل گردد به عبارتی می توان گفت مصرف مواد مخدر و وابستگی به آن به عنوان اعتیاد در یک سمت و توانبخشی معتاد در جهت دیگر است به گونه ای که مجموعاً دو فرآیند متفاوت و متضاد را شامل می شوند اگر بخواهیم این دو فرآیند را ترسیم کنیم و سمت و سوی هر یک را به روشنی بنگریم خواهیم دید که چنان چه در جامعه مصرف مواد گسترش یابد و جمع زیادی را در برگیرد نشان دهنده ضعف توان بخشی است .

رویکرد مددکاری اجتماعی به کجروی های جامعه و اعتیاد:

مددکاری اجتماعی برای ورود به بحث کجروی ها و پدیده اعتیاد از مدخل ارزشهای اجتماعی وارد می شوند در واقع ارزش های اجتماعی مفاهیم و مورادی هستند که در یک جامعه مورد قبول و احترام اکثریت مردم بوده به نقش و اهمیت آن ایمان دارند .

ارزش های اجتماعی به گونه ای پاسخگوی نیازهای افراد جامعه هستند و تا زمانی که قادر به پاسخگویی نیازها باشند دوام می یابند از دیدگاه مددکاری اجتماعی پرداختن به معتاد و بازتوانی او موضوعی است مربوط به انسان این موضوع مربوط به مددجویی است که تحت شرایطی که مواد مصرف می کند اما پرداختن به اعتیاد و مبارزه و پیشگیری با آن توجه را از انسان و فرد معتاد به مجموعه ای از شرایط و اوضاعی معطوف می دارد که در ساختار اجتماعی آسیب زا شبه روابط اجتماعی معتاد و ویژگی های فردی وجود دارد که این شبه عوامل در نهایت موجود اعتیاد می شوند از این رو در فعالیت های مددکاری جامعه ای برای کاهش تقاضا مصرف مواد نخست بر هر یک از این عوامل درنگ می شود و سرانجام برای مقاوم سازی افراد و گروه های آسیب پذیر در برابر آسیب زایی اعتیاد طرحهای عملیاتی تنظیم می گردد.

سخن آخر : اصلی ترین بخش از فعالیت در زمینه پدیده اعتیاد اقداماتی اساسی در جهت پیشگیری از پیوستن افراد جدید به جرگه معتادان است همان گونه که در شرایط بروز همه گیری یک بیماری افراد سالم واکسینه می شوند امروز اعتیاد در جامعه ایران چنین نقشی را باز می کند برای سلامت خانواده ها و جامعه باید کودکان ، نوجوانان و جوانان علیه آسیب زایی اعتیاد مصون گردند.

تاریخچه مواد مخدر در ایران:

به شهادت تاریخ پایه گذاری و رواج دهنده مواد مخدر در ایران عوامل انگلستان بودند که در عصر صفویه کشت خشخاش و استفاده از تریاک رواج یافت به نحوی که ابتدا به دربار صفویه راه یافته و بعد از آلوده کردن شاهان و شاهزادگان و . . . بر درون مردم سرایت کرد به نحوی که گسترش تریاک آن قدر وسیع بود و در قهوه خانه ها به صورت رسمی به عنوان تلفن استفاده می گشت نکته قابل توجه این که در دوران صفویه مصرف تریاک به صورت خوردن یا شربت های مخصوص (جوشانده خشخاش) معمول بوده و از کشیدن تریاک ذکری به میان نیامده است طبق نقل مورخان شاه طهماسب صفوری و شاه عباس که تا اندازه ای به مضرات مواد پی برده بودند دستورات و قوانین و مجازات هایی را جهت منع مصرف مواد مخدر وضع کرده ولی در این امر چندان موفقیتی کسب نکردند در زمان حکومت قاجار با حیله انگلیسی ها بسیاری از مزارع کشت گندم و دیگر محصولات فقیر زارعی به کشت خشخاش اختصاص داده شد و خرید و فروش مواد مخدر رواج یافت روز به روز درآمد شاهان و درباریان وقت از داد و ستد تریاک افزایش یافت . خرید و فروش آن در انحصار دولت بود از آن جا که صدور مواد مخدر از خاور دور به نقاط مختلف جهان نیز بایستی از ایران و ترکیه صورت می گرفت در گسترش اعتیاد در مناطق نیز اهتمام وارد عمل به عمل آید در این میان ناآگاهی و کمبود رشد فرهنگی برای گسترش کشت خشخاش و اعتیاد عامل موثری بود به طوری که پزشکان انگلیسی تریاک را به عنوان داروی موثر برای درمان بیماریهای مختلف دندان درد ، سردرد، گوش درد معرفی و تجویز می کردند و چندی نگذشت که مواد مخدر به صورت خانگی در هر حانه و کاشانه راه یافت گردانندگان این تجارت خانمان سوز به منظور کسب منافع افزون تر و آلوده ساختن بیشتر جامعه با تصویب قوانین مختلف به تشویق و ترغیب مردم و استعمال تریاک پرداختند و برای مصرف هر چه بیشتر آن جوایز تعیین کردند به طوریکه در دوازدهم ربیع الاول 1329 هجری قمری دولت وقت قانونی را جهت رشد و گسترش و تشویق کشت تریاک و مصرف آن تجویز کردند به بهانه افزایش درآمد کشور هر روز بر شمار معتادان اضافه می گردیده و اداره انحصارات تشکیل شد و در سراسر ایران شعبه ای دایر کرد و هر کجا شعبه ای نداشت پاسگاه های انتظامی چنین وظیفه ای را عهده دار شدند بدین ترتیب روز به روز مساله کشت خشخاش و اعتیاد مردم به تریاک گسترش بیشتری یافت و در حکومت پهلوی به اوج خود رسید به نحوی که خاندان آمریکایی شاه خود رهبری قاچاق مواد مخدر و اشاعه آن در جامعه را بر عهده گرفتند . میلیارها دلار تریاک از طریق افغانستان و ترکیه خریداری شد که قسمتی از آن به طور خام در بازار داخلی ایران به فروش رسید و قسمت دیگری در لابراتور مخفی تهران به هروئین تبدیل شده و علاوه بر عرضه در بازار داخلی به آمریکا و اروپا قاچاق شد.

تاریخچه مواد مخدر درجهان:

مواد مخدر سابقه ای طولانی دارد در طول تاریخ انسان از مواد مخدر به عنوان دارو جهت التیام دردها استفاده می کردند و زمانی هم برای ایجاد لذت و در اثر ناراحتی ها و همچنین در جشن ها و مراسم مذهبی و گاهی توسط جادوگران مورد استفاده قرار می گرفته است با بررسی آثار مکتوب و لوحه های گلی که از سوی سومریان باقی مانده است چنین استنباط می شود ، سومریان اولین کسانی بودند که تریاک را کشف کردند و علاوه بر این از آن به عنوان یک داروی مسکن استفاده می کردند تدریجاً به عنوان یک مخدر مورد استفاده قرار می گرفت و نام گیاه شادی بخش بر آن نهادند علاوه بر سومریان ، اقوام آشور ، مصر و روم نیز تریاک را می شناختند و از آن استفاده می کردند اطباء بزرگی نظیر سقراط ترکیباتی از تریاک را برای بیماریهای مختلف جسمی و روحی تجویز می کردند سابقه استفاده مواد مخدر همان طور که اشاره شد بیشتر جنبه طبی داشت و فقط به دستور اطباء مصرف می شد که در آن زمان اعتیاد ابعاد وسیعی نداشت و به صورت مسائل اجتماعی و سیاسی بروز کرده و ابعاد سیاسی و بین المللی به خود گرفته است با شروع انقلاب صنعتی ( اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18) و بسط ارتباط کرد تجارت و از همه مهم تر نیاز صنایع نوپا انقلاب صنعتی به سرمایه روند جدیدی در مسائل مختلف جهانی آغاز شد در این میان تریاک نیز نقش تازه ای پیدا کرد این ماده در کنار سایر ترفندهای استعماری به عنوان وسیله برای جذب سرمایه کشورهای جهان سوم نابودی نیروی انسانی و فرهنگ و اقتصاد ملی کشورها مورد مبادله قرار گرفت . عملکرد کمپانی هنر شرقی در کشور به منظور سرمایه گذاری صنعتی خرید مواد اولیه و خام صنایع و ادویه جات موجود در کشورهای آسیای شرقی نیاز شدید به سرمایه پیدا کرد اما به دلیل کمبود ضعف مالی به خصوص کمبود طلا و نقره گاهی در این کشور توجهش را به دیگر کشورها به خصوص کشورهای مستعمره متمرکز نموده و برای نیل به اهداف خود به ترفندهای متعددی دست زدند یکی از شگردها توسل به تجارت تریاک در آسیای شرقی بود این کمپانی با در دست گرفتن تجارت تریاک در آسیای شرقی به خصوص در کشور چین ، طی سالیان دراز تجارت سود برد و بسیاری از مردم این کشورها را به دام اعتیاد کشاند و دولت چین که از خروج سرمایه و شیوع تریاک وحشت زده شده بود به مقابله با این کمپانی برخاست و تقاضای منع تجارت تریاک را از کمپانی مزبور نمود . اما این کمپانی به خواست دولت چین توجهی ننموده و بر عمل خود اصرار ورزیده و به همین دلیل دولت چین مجبور به مصادره تریاک های این کمپانی شد که نیروی نظامی بریتانیا به پشتیبانی از کمپانی وارد مبارزه شدند و طی 2 جنگ به جنگ های تریاک شکست سختی بر نیروی نظامی چین وارد نمود و نهایتاً علاوه بر خسارت موفق شدند از چندین بندر چین برای حمل و نقل و توزیع تریاک استفاده نمودند.

پیشینه پژوهش :

هدف این تحقیق بررسی عوامل اقتصادی اجتماعی موثر بر اعتیاد معتادان مستقر در زندان شهرکرد می باشد.

چکیده :

 یافته های تحقیق نشان می دهد که اکثر معتادان از وضعیت اجتماعی اقتصادی پائینی برخوردارند ضمناً در حدود 40 درصد از آن ها بیکار هستند. این تحقیق نشان می دهد که بین سطح تحصیلات ، درآمد ، ساخت خانواده ، میزان دستیابی به اهداف ، میزان انزواطلبی ، میزان ناکامی در زندگی ، میزان امید به آینده و بزهکاری و اعتیاد رابطه معنی داری وجود دارد در پایان نامه پیشنهاد می شود به منظور حل این مسئله اجتماعی علاوه بر عرضه و تقاضا نیز کاهش می شود از طرفی دیگر ، هنجارهای اجتماعی در این زمینه تقویت
می شود همچنین این مسئله بایستی در سطح کلان مورد بررسی قرار گیرد ( صالحی ، فرحناز ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز)

هدف این تحقیق بررسی تاثیر کار درمانی و فعالیت های گروهی ورزشی و گروهی بحث بر کاهش افسردگی معتادین تهران.

چکیده:

 جهت بررسی تاثیر فعالیت های گروهی کار درمانی گروه های ورزشی Physical excersie group و گروه بحث discussion group بر کاهش میزان افسردگی معتادین مرکز نازپروری تهران با آزمون سنجش افسردگی Beck Depression Scale مورد ارزیابی قرار گرفتند واحدهای پژوهشی به 2 گروه 30 نفره تقسیم شدند نتایج حاکی است مقایسه میانگین سطح افسردگی پس از آزمون در 2 گروه شاهد و مورد اختلاف معنی داری نشان می دهد که بیانگر آن است اگر چه با ترک اعتیاد بازپروری معتادین در هر 2 گروه مورد و شاهد کاهش افسردگی وجود داشته باشد اما گروه مورد که برنامه های گروهی ورزشی و بحث را داشته اند کاهش افسردگی بیشتری را نسبت به گروه شاهدشان دارند ( ماندنی ، ماشاء ا... ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، تهران )

هدف این تحقیق بررسی وضعیت شغلی معتادین به مواد مخدر در بیمارستان فارابی در طی سال های 76 تا 77 .

چکیده:

در تحقیق به عمل آمده در بیمارستان فارابی وابسته به سوء مصرف مواد بستری شده طی سالهای 76 تا 77 که مجموعاً 114 بیمار بودند نتایج زیر حاصل گردید 1) مواد افیونی رایج ترین مواد سوء مصرف هروئین و پس از آن تریاک رایج ترین مواد افیونی مورد سوء مصرف در افراد مبتلا به مصرف مواد مخدر است . 2) سوء مصرف و وابستگی به مواد در مردها شایع تر از زن ها است به طوری که 96/5 درصد از بیماران وابسته به سوء مصرف مواد مرد بودند . 3) سوء مصرف مواد ممنوع در گروه سنی 34 سال به بالاتر (48/3 درصد) ، گروه سنی 12 تا 17 ساله (25/6) ، 18 تا 25 (72/5) ، 26 تا 34 ( 31/6) بالاترین میزان بوده است . 4) میزان سوء مصرف مواد در بیماران متاهل 67/5 درصد ، بیماران مجرد 27/2 درصد و 5/3 درصد متارکه بودند . 5) شغل آزاد با 29 درصد و بیکاران 28 درصد بیشترین میزان معتادین را به خود اختصاص داده است . 6) سوء مصرف مواد بین اهل فن و پزشکی وجود نداشت که امکان دارد به علت اطلاع و ترس از پیگیری های بعدی باشد ( آدینه و نر ، فرود ، پایان نامه دکتری ، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه)

هدف این تحقیق بررسی پدیده خشونت در خانواده های پدر معتاد و رابطه آن با نوع اعتیاد ، سابقه جنایی ، وضعیت شغلی وضعیت تحصیلی پرداخته است .

چکیده :

نتایج این پژوهش نشان داده است 2/17 درصد خانواده ها هیچ خشونتی وجود نداشته است و در مقابل در کمتر از یک درصد خانواده ها تنها خشونت جسمی و 2/18 درصد خانواده ها تنها خشونت روانی و 6/63 درصد خانواده ها هر 2 نوع خشونت جسمی و روانی وجود دارد همچنین یافته ها بیانگر آن است بین نوع خشونت و دفعات تکرار خشونت با نوع اعتیاد ، سابقه جنایی ، وضعیت شغلی و سنی مردان رابطه معناداری وجود ندارد اما با تحصیلات مرد رابطه معناداری وجود دارد.

هدف این تحقیق بررسی عوامل  شخصی خانوادگی و روابط اجتماعی موثر بر بازگشت به اعتیاد در مورد معتادان .

چکیده:

 معضل اعتیاد را می توان مهم ترین مسئله و آسیب اجتماعی سال های اخیر دانستن وی ویژگی خزنده و پیشینه رونده اعتیاد بر حساسیت و اهمیت مسئله می افزاید به دلائل متفاوت هر روز به تعداد کسانی که به مصرف مواد مخدر وابسته می شوند افزوده می گردد به نظر نمی رسد آمارهای رسمی بیان گر تمام واقعیت های موجود نمی باشد حتی اگر بپذیریم که آمارهای موجود تعداد واقعی معتادان را معین می کند نیز ماهیت مسئله تغییر نمی کند علی رغم این که در سراسر دنیا بسیاری با اعتیاد دست به گریانند هنوز شیوه ای که بتوان این بیماری را به طور دائمی و قطعی درمان کرد یافت نشده است حتی پس از اینکه معتاد مصرف مواد مخدر را برای مدتی طولانی قطع نماید نیز نمی توان امیدوار بود که مصرف مواد را از سر بگیرد معتاد پس از آغاز مجدد مصرف به سرعت به اوج مصرف می رسد و شرایطی به مراتب برتر از دوره قبل از قطع مصرف مواد پیدا می کند حتی تعدادی از معتادان به دلیل روی آوردن مجدد به مصرف مواد مخدر جان خود را از دست می دهند متاسفانه امروز با تعداد فزاینده مراکز روبه رو سیستم در مقابل وجوه و مبالغ قابل توجهی نسبت به ترک معتادان اقدام می کنند در میان معتادان بسیاری را می توان یافت که تمایل به قطع مصرف مواد دارند اما تلاش مکرر آن ها برای قطع مصرف به شکست می انجامد.

چارچوب تئوریک:

از دید جامعه شناختی افرادی که به طرف انحرافات و کجروئیهای روی می آورد ناشی از مشکلات روحی و روانی آنهاست دور کیم تائید این گفته را با بیان زیر روشن می کند.

در زمانی که فرد رابطه فرد با گروه و یا با جامعه کم شود آغاز سرخوردگیها است در اثر این وضع ایجاد شده ، فرد دیگر نمی تواند ارزشها و هنجارهای جامعه را درونی کند این وضعیت زمینه انحراف محسوب می شود.

اریک فرم معتقد است زمانی که فرد دچار سرخوردگیهای اجتماعی شد و ناراحتی های روانی و عقده ها در او به وجود آمد سعی خواهد کرد به چیزی پناه ببرد که آرامش او راحتی موقتا تامین کند تامین امنیت از دست رفته ، خود را به راهی می کشاند . برای اینکه این افراد خود را بشناسد باید مشکل آنها را ریشه یابی و حل کرد تا امنیت سابق را بدست آورند.

سی لایت معتقد است که باید اول مشکل اجتماعی را شناخت و حل کرد و درمان در مقطع زمانی خاص می باشد ( محمد حسین فرجاد ، جامعه شناسی انحرافات ، 1370).

جامعه شناسان عقیده دارند ، نیاز هر جامعه به مواد مخدر نشانه انحطاط و سقوط جامعه است و به عقیده سیاستمداران  جهان ، برای تسخیر مملکتی و تضعیف و تصاحب ملتی . هیچ عاملی بهتر از تریاک نیست آنها معتقد هستند برای مغلوب ساختن ملتها یک کیلو تریاک و یک حقه و افور از چندین تانک و هزاران توپ موثرتر است . ( عبدالحسین شاکری ، مواد مخدر و اعتیاد 1368 ص 15) براساس تحقیقات انجام شده توسط « رواندرز» عدم رشد عاطفی ، پائین بودن آستانه تحمل در برابر مشکلات و آسیب شدید در قدرت منطق قضاوت ، ارزیابی واقعیت ها و نتیجتاً عدم توانایی در انتخاب شیوه های عقلی و عملی به منظور رفع مشکلات از جمله عواملی هستند که در زمینه های ابتلا به اعتیاد موثرند . کلمن معتقد است که مواد مخدر گاهی برای رهایی از تنهایی ، احساس گناه و افسردگی بکار می رود و چون موقتاً باعث از بین رفتن این علائم می شود فرد را تقویت می کند و به صورت شرطی عمل کرده و فرد را به سوی مواد مخدر می کشاند و در نتیجه به دام آن می افتد. افراد معتاد تاثیر دینامیک خانواده و الگوهای رفتار اعتیادآور در خانه بوده اند.(دکتر سید احمد احمدی روانشناس نوجوانان و جوانان ) (137 ، ص 182 – 180 )

رویکرد سیستمی و کل نگر به مسئله سوء مصرف وابستگی به مواد مخدر

رویکرد سیستمی در تبیین پدیده ها ، وقایع و رفتارها تحولی وسیع در روند رو به گسترش علوم و فنون ایجاد نموده در پایگاه سیستمی ( سیستم عبارت است از موجودیتی متشکل از عناصر مرتبط و متعادل به گونه ای که این ارتباط و تعادل سیستم نوعی کلیت و تمامیت می بخشد در این رویکرد به فرد و محیط به منزله اجزای مرتبط به هم نگریسته می شود که هر یک بر دیگری تاثیر می گذارد و از آن تاثیر می پذیرد ولی در عین حال به منظور رسیدن به هدفی یکسان ناگزیر از همکاریند . پژوهش ها نشان داده است که جزء نگری رویکرد که کاهش گرایانه شرط کافی در تبیین امور نیست . به عبارتی دیگر فرد انسان خود بعنوان یک سیستم متشکل از خرده سیستم ها در تعادل و روابط دائمی با سیستم های پیرامونی خود است .

در دیدگاه سیستمی به مواد مخدر نیز نه فقط فرد و بلکه پیرامون او نیز تاثیر گذارند حاصل این تغییر رویکرد دگرگونی حاصل در روش های درمان و خصوصاً پیشگیری از سوء مصرف مواد در جوانان و نوجوانان بوده است ( شاکری ، عبدالحسین ، مواد مخدر اعتیاد ، انتشارات سال 1368 ص 15)

روش تحقیق:

پیمایش ( Survey) روشی در تحقیق است که فراتر از یک فن خاص در گردآوری اطلاعات است و هدفی آن اکتشافی ، توصیفی و تبیینی است هر چند عمدتاً در آن از پرسشنامه استفاده می شود اما ابزار دیگری از قبیل مصاحبه ، مشاهده تحلیل محتوا هم کاربرد دارد مشخصه روش پیمایش ، مجموعه ساختمند یا منطقی از داده هاست که هر مورد از آن بر حسب متغیر گردآوری می شود از آن جا که پرسشنامه ساده ترین راه تهیه ماتریس داده های ساختمند است لذا رایج ترین ابزار مورد استفاده در تحقیق پیمایش ، پرسشنامه است اما ضرورتاً پیوندی بین تحقیق پیمایش و پرسشنامه وجود ندارد.

ابزار گردآوری و اطلاعات:

ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه می باشد.

جامعه آماری:

جامعه آماری را جوانان شهر کرمان تشکیل می دهند جامعه آماری این تحقیق 222661
می باشد.

روش تجریه و تحلیل اطلاعات:

تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش از طریق فرمول های آماری (فراوانی ، درصد فراوانی و . . . ) استفاده شده است و همچنین برای سنجش فرضیه ها از ضریب همبستگی x² (کای دو ـ کی دو) یا سایر ضرایب مورد نیاز استفاده شده است . لازم به ذکر است کلیه مراحل آماری پژوهش به وسیله کامپیوتر و نرم افزای SPSS انجام پذیرفته است.

مقدمه:

          به من بگوئيد اوقات فراغت را چگونه مي‌گذارنيد، تا بگويم، شما كه هستيد و فرزندتان را چگونه تربيت مي‌كنيد؟ “فرانسيس دوگه”

فراغت زماني از عمر است كه در نحوه گذران آن فرد با مسئوليتي و محدوديتي مواجه نيست به عبارتي ديگر فرصت‌هايي را كه طي شبانه روز خود فارغ از انجام وظايف و تحصيلات محيط در اختيار دارد. و مي‌تواند آنها را به دلخواه خود صرف فعاليت‌هاي خاصي بنمايد فراغت مي‌نامندو براين اساس وقت فراغت زمان ابراز درد و نيات و تحول استعدادها و كاهش تنش‌هاست آگاهي از چگونگي گذراندن اوقات فراغت مردم به خصوص دانشجويان كه امر خطير هدايت را برعهده دارند مطمئناً راهي خواهد بود در جهت برآورد نمودن نيازهاي جسماني و روحاني انسان. تاريخ حيات بشر حاكي از آن است كه وقت فراغت از گذشته به اكنون افزايش يافته است. زندگي در دوره‌هاي گذشته (زندگي روستايي متكي بر كشاورزي و دامداري) با فعاليتهاي الزامي بيشتري همراه بوده است. دنياي جديد با به كارگيري تكنولوژي، فرصت بيشتري براي فراغت تعداد زيادي از اعضاي خانواده پديد آورده است.

          شهرنشيني، ارتباط سهل انسانها را فراهم آورده و پيوند آنها را با طبيعت به سختي گسسته و در عين حال آنها را در محيط‌هاي محدود سكونت گاه خود محبوس ساخته است، نقش فرزندان در تأمين معاش خانواده كم يا هيچ شده است و والدين نيز با صرف زمان كمتري قادر به انجام مسئوليت‌ها مي‌باشند. امروز مراودات فراوان اجتماعي، مطالعه آثار كيفي، مناظره و مشاهده پديده‌هاي مختلف انساني به شكل‌هاي مختلف مي‌توانند بر تحول شخصيت افراد و فرهنگ آنها اثر نهند. با تهيه برنامه‌هاي فرهنگي مي‌توان شرايطي را پديد آورد كه انديشه، فهم، نگرش و آداب افراد شكل خاصي بپذيرد. براي آنكه بتوان اوقات فراغت مردم از جمله معلمان را درخدمت تربيت فرهنگي آنها گرفت و به پديد آوردن انسان و جامعه‌اي با رشد معنوي كمك نمود همچنين در سايه تحولات عظيم علمي و فن آوري جديد در جهان امروز پديده اي به نام اوقات فراغت شكل گرفته است پديده‌اي كه از يك سو زمينه‌اي براي رشد ابعاد مختلف وجود آدمي و رسيدن به كمال و سعادت و از سوي ديگر بستري مطلوب براي رشد و شكوفايي استعدادهاي نهفته در درون و از سوي ديگر آبستن مشكلات جدي و جديدي براي نسل امروز و نسل‌هاي آينده است كه اگر با علم و آگاهي با آن رو به رو نشويم و برنامه مدون و منظم براي برخورد با آن نداشته باشيم دچار صدمات و لطمات جبران ناپذير خواهيم شد با پيشرفت صنعت و تكنولوژي اوقات فراغت افزايش يافته و از اهميت بيشتري برخوردار مي‌شود بحث اوقات فراغت زاييده پيشرفت صنعت و تكنولوژي بوده و علماي اقتصاد غايت توجه به نحوه گذران اوقات فراغت را بالا رفتن كارآيي نيروي كار مي‌دانند. زندگي جديد مبتني بر گسترش كاربرد و تكنولوژي و برخورداري از امكانات و توقعات نوگرايانه شكل جديد از مراوده انساني را فراهم آورده استبدين منظور حتي در شكل، ابزار و ماهيت اوقات فراغت نيز تغييرات اساسي به وجود آمده و تأثير گذاري صنعت در آن به خوبي پيداست.

          بيان مسئله:

فراغت در لغت به معني فراغ، آسايش، آرامش و استراحت ژوفردمازيه، جامعه شناس فرانسوي اوقات فراغت را چنين تعريف مي‌كند. مجموع فعاليتهايي كه شخص پس از رهايي از تعهدات و تكاليف شغلي، خانوادگي و اجتماعي باميل و اشتياق به آنها مي‌پردازد و غرفش استراحت، تفريح يا توسعه دانش خود و به كمال رساندن شخصيت خويش يا به منظور آمدن استعدادها، خلاقيت‌ها و بالاخره بسط مشاركت آزادانه اجتماعي است.

به نظر مي‌رسد چنانچه شرايطي فراهم آيد كه دانشجويان بتوانند به نحو مطلوبي از اوقات فراغت خود استفاده نمايند كمك مؤثري در جهت تقويت روحبه آنان خواهد بود. زيرا مطالعات متعدد نشان داده است استفاده مناسب و بجا از اين اوقات موجب ايجاد نشاط روحي و جسمي مي‌گردد. در اين راستا بايد گفت اگرچه تمامي افراد جامعه نياز به گذران صحيح و مناسب از اوقات فراغت را دارند اما دانشجويان به عنوان آينده سازان جامعه و با توجه به اينكه جمعيتي بالغ بر 800/11 نفر داشنجويان داشنگاه آزاد اسلامي استان را تشكيل مي‌دهند و فقدان، زيمنه‌هاي اطلاعاتي لازم جهت تعيين ميزان اوقات فراغت دانشجو همچنين فقدان چهار چوبي از چگونگي نحوه گذران اوقات فراغت جهت در مسير قراردادن توان بالقوه براي ايفاي نقش مؤثر در محيط كار و اجتماع بنا بر چنين حساسيت و اهميتي ضرورت دارد پژوهشي جهت شناسايي شركت در فعاليتهاي اوقات فراغت و انجام فعاليتهاي مختلف، و همچنين ميزان علاقه به هر يك از فعاليتهايي كه در زمان اوقات فراغت مورد توجه است انجام پذيرد و همچنين زمان كار در جوامع امروزي كاهش چشمگيري يافته و در عين حال گسترده كار در خانواده نيز محدود گرديده و وقت فراغت در مجموع فراوان تر شده است.

اهميت و ضرورت موضوع تحقيق:

          ضرب المثل‌هايي چون (شيطان براي دستهاي خالي هميشه كار بر مي‌يابد) و يا وقت طلاست ضرورت توجه به اوقات فراغت و گذراندن آن را يادآور مي‌شود ضرورت و اهميت اين اوقات تا آنجاست كه انديشمندان بسياري در رابطه با آن اظهار نظر كرده‌اند. (تاگور) شاعر معروف هنري معتقد است: “ تمدنهاي انساني سرمايه هاي جاويداني هستند كه از كاشت ، داشت و برداشت صحيح اوقات فراغت متجلي گشته‌اند”

          اوقات فراغت را مي‌توان مهمترين و دل پذيرترين اوقات آهاد بشر دانش اين اوقات مستعد است كه براي مؤمنان لحظه‌هاي نيايش با معبود، براي عالمان دقايق تعمق و تفكر و براي هنرمندان زمان ساختن و ابداع باشد و در عين حال براي عده‌اي نيز اين اوقات، به جاي فراغت ملال آوردترين لحظه‌هاست.

          شناخت ميزان وقت فراغت دانشجويان مي‌تواند به برنامه ريزي فرهنگي كمك كند تا در پركردن اين اوقات به شكل حساب شده عمل كنند. اين امر بخصوص زماني مي‌تواند از اهميت بيشتري برخوردار باشد كه نوع علائق نيز شناسايي شود با توجه به عدم برنامه ريزي دقيق براي پركردن اوقات فراغت از طرف اقشار مختلف مردم از جمله معلمان، اجراي اين پژوهش چگونگي گذراندن اوقات مردم معلوم مي‌گردد. انچه فكر مرا به خود مشغول كرده اين است كه آيا مردم با برنامه ريزي اوقات فراغت خود را مي‌گذراند و يا اصول برنامه خاصي براي گذراندن اين اوقات ندارند.

          چه كار بايد كرد تا اين كه به نحو مطلوب و ارزنده اين امكانات را فراهم آورده و آ‎موزش لازم را براي افراد جامعه داد تا بتوانند با استفاده شايسته از اوقات فراغت خود با روحيه‌اي شاداب آماده زندگي شده و تواناييهاي بالقوه خود را به فعل در آورند.

          اهداف تحقيق و فرضيات:

هدف اين پژوهش آن است كه ميزان و نحوه گذران اوقات فراغت دانشجويان در مقاطع مختلف در دانشگاه آزاد منطقه كرمان را مشخص كنيم تا از اين طريق بتوان به برنامه ريزي جهت استفاده بهينه از وقت فراغت اقدام كرد.

هدفهاي جزئي:

1- تعيين ميزان اوقات فراغت دانشجويان دانشگاه آزاد كرمان.

2- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان از نظر مذكر يا مؤنث بودن.

3- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان در سنين مختلف.

4- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان با مدرك مختلف.

5- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان متأهل.

6- تعيين نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجويان مجرد.

7- تهيه و ارائه برخي پيشنهادات در جهت استفاده مناسب تراز اوقات فراغت دانشجويان دانشگاه آزاد واحد كرمان.

فرضيات تحقيق:

1- به نظر مي‌رسد كه بين سن و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

2- به نظر مي‌رسد كه بين جنس و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

3- به نظر مي‌رسد كه بين مقطع تحصيلات و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

4- به نظر مي رسد كه بين متأهل و مجرد بودن و برنامه ريزي اوقات فراغت رابطه معنا داري وجود دارد.

تعاريف عملياتي متغييرها:

1) متغيير وابسته: برنامه ريزي اوقات فراغت دانشجويان داشنگاه آزاد واحد كرمان.

1- سن

2- جنس

   2) متغيرهاي مستقل

3- مقطع تحصيلات

4- متأهل يا مجرد

تعاريف نظري متغيرها:

1- سن: تعداد سالهايي كه از عمر يك شخص مي‌گذرد.

2- جنس: جنس آن است كه شامل انواع باشد و جنسيت حالت يا ماهيت جنس را گويند. (عميد، 1364:6 و 7)

3- مقطع تحصيلات: ميان تحصيلات علم و دانشي كه هر فرد در طول زندگي كسب مي‌كند.

4- تأهل: زن گرفتن، زن خواستن (معين، 1378:1018)

تعاريف عملي متغيرها (عملياتي كردن)

                   كد 1: 22-20                                                            كد 1: مجرد

1) سن                  كد 2: 25-23                              2) وضعيت تأهل     كد 2: متأهل

                   كد 3: 28-26                                                            كد 3: متعلقه

                                                                                                كد 4: متاركه

                             كد 1: كارداني                                       كد 1: زن      

3) مقطع تحصيلات                                           4) جنس

                             مد 2: كارشناسي                                  كد 2: مرد

مفهوم فراغت:

          فراغت در فارسي به معني آسودگي، آسايش، آسودگي از كار و شغل گويند (فرهنگ عميد) معادل لاتين و جامعه شناسي نه فراغت (Leisure) مي باشد كه مترادف انگليسي آن Easerest و نظاير آن است و برخي لغت نامه‌هاي لاتين كلمه school يا skel را مترادف leisure معرفي مي‌كنند براي مفهوم فراغت در لغت نامه‌هاي مختلف فارسي، بيكاري، استراحت، آسايس، آرامش، تفريح در لغت داده شده، رهايي از اشتغال، فرصت و مجال به پايان بردن كاري، فراموش كردن بيان شده است و مترادف عربي آن اضطراب داشتن بيان شده است تعابير و تعاريف مختلفي از فراغت شده است كه به چند نمونه آن اشاره مي‌وشد مؤلف كتاب (فلسفه فراغت و تفريحات سالم) فراغت را اوقاتي از زندگي انسان مي‌داند كه از كاركردن آزاد زماني را به تفريحات دلخواه مي‌گذراند. نويسنده كتاب (سازمان تفريحات سالم و جامعه) فراغت را بخشي از زندگي بشر مي‌داند كه او با تفريحات سالم، علاقه و نگرش فرهنگ خود را بيان مي‌كند مؤلف فرهنگ جامعه شناسي، فراغت را وقت آزادي مي‌داند كه پس از انجام وظايف و تكاليف لازم باقي مي‌ماند.

          اوقات فراغت را به عنوان يك فرصت سود بخشي بايد غنيمت شمرد تفريح و سرگرمي در زندگي بشر يك فرصت حياتي است كه در دوران كودكي به صورت بازيهاي كودكانه انجام مي شود و به واسطه محيط خانواده و اجتماعي كه در آن زندگي مي‌كند به شكلهاي مختلفي شكل مي‌گيرد و ميل به تفريح در تمام طبقات و سنين لذت بخش و مايه شادي روح انسان مي‌شود كه در كشور ما بعضي‌ها عادت كرده اند كه فقط يك روز تعطيل هفتگي را با افراد خانواده دور هم جمع شوند و به پارك و جاي ديدني بروند و اين مسئله در مورد خانواده‌هاي روستايي كه بيشتر فعاليت اقتصادي انجام مي‌دهند فرق مي‌كند و اين تحقيق مي‌تواند نقش مهمي را در رشد و اصلاح شخصيت فرزندان و خانواده و جامعه به ما بدهد و ما را راهنمايي كند.

                             مروري بر مطالعات و تحقيقات انجام شده

          از ميان كتابهاي فارسي به طور مشخص مؤلفان “مقدمه جامعه شناسي”

          براي نحستين بار مسأله فراغت تحت عنوان جامعه شناسي فراغت را مورد توجه قرار دادند و از ديدگاههاي مختلفي چون فراغت گروهها و طبقات مختلف، تاريخچه تفريحات در ايران پاتولوژي تفريحات و ......... آنرا مورد بررسي قرار دادند متأسفانه تأليفاتي كه به طور مشخص دال به توجه به اوقات فراغت و نحوه گذران آن باشد و ارائه كننده تجربيات جديدتر علمي در اين زمينه باشد وجود ندارد تحقيقات و بررسي‌هاي پايان نامه‌ها و طرحهاي تحقيقاتي سازمانهاي مختلف كه به نوعي به مسأله گذران اوقات فراغت مربوط مي‌شوند نيز عمدتاً در سه حوزه انجام شده است:

- مسائل و مشكلات جوانان و بررسي نيازمنديهاي آن.

- چگونگي گذران اوقات فراغت در گروههاي سني خاص.

          - توجه به عواقب اجتماعي و فرهنگي ناشي از كمبود امكانات مناسب جهت گذران اوقات فراغت و تأثير آن در گرايش به كجروي.

          - اين دسته از پژوهشهاي بيشتر بررسي‌هاي پراكنده در شهر تهران و چند شهر ديگر وجود دارد كه اكثريت قريب به اتفاق اين مطالعات مربوط به دهه 1350 است كه اگر حتي از نظر روش داراي اعتبار قابل قبولي باشند از لحاظ جامعه آماري بسيار محدودند و نمي‌توان آنها را به كليه افراد گروه سني و اجتماعي خاص تعميم داد يا از خلاق آنها مظاهر گويايي از نحوه گذران اوقات فراغت مشاهده كرد در دهه 1360 محدود پرسش‌هايي در زمينه اوقات فراغت در مراكز تحصيلات صدا و سيما مركز پژوهشهاي اجتماعي نهاد رياست جمهوري انجام گرفته است كه ضمن اين كه محدوديت جامعه آماري (عمدتاً شهر تهران) را دارد نتايج آن لزوماً براي تعيين وضعيت كنوني قابل استناد نيست و تنها در مطالعات تطبيقي كاربرد دارد.

          تازه‌ترين كارهاي پژوهش در اين زمينه سلسه مطالعاتي است كه پس از تشكيل شوراي عالي جوانان به هدف تأمين نيازهاي اطلاعاتي شوراي عالي و كميسيون ذيربط توسط بخش پژوهشي دبيرخانه شوراي عالي جوانان براي تحقيق بودجه زمان صورت گرفته است.

تاريخچه اوقات فراغت در ايران:

          در كشور ما ينز اوقات فراغت از سوي دولت از زمان قاجاريه مورد توجه قرار گرفته و بعد از آن ايجاد سازمانها و مؤسسات مختلفي نظير، سازمان تربيت بدني كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و جوانان مشغول سياست گذاري بوده‌اند با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي، در زمينه امكان مربوط به اوقات فراغت از يك سو و سياست گذاري اوقات فراغت توسط دولت از طرف ديگر تحولاتي پديدار شد و مراكز فساد و فحشا تخريب كننده شخصيت نسل جوان، برچيده شد و با تدبير مهم از مكتب انسان ساز اسلام، سازمان تربيت بدني و كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان و غيره جاني تازه گرفت و تلاشهاي گوناگون در بهره برداري از اوقات فراغت بخصوص نسل جوان، آغاز شد ولي محدوديت امكانات و افزايش سريع جمعيت به ويژه جواني جمعيت مجال و فرصت را از مسئولان و دست اندركاران مي ربود.

تحقيقات اوقات فراغت در ايران

          در ايران تحقيقات مربوط به جامعه شناسي اوقات در اواسط دهه 1340 يعني مدتي بعد از شروع به كار تلويزيون و گسترش ساير وسايل جمعي آغاز شده بيشتر اين تحقيقات در مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي وابسته به دانشگاه تهران انجام شده در اين تحقيقات و تحقيقات بعدي ما، در مورد نحوه گذران اوقات فراغت طبقات و گروههاي خاص اطلاعاتي گردآوري مي‌شد كه در جاي خود با اهميت و قابل استفاده بود. اما پژوهشهايي كه جنبه‌هاي كالبدي پديده اوقات فراغت توجه كند وجود نداشت، تا اينكه در سال 1372 توسط شهرداري اولين خانه فرهنگ محله تأسيس شد. واژه محله تاحدي هدف و دامنه فعاليتهاي اين مراكز را از خانه‌هاي فرهنگي كه در گذشته فعاليت مي‌كردند متمايز مي‌سازد و به آن بعدي محلي و اجتماعي مي‌بخشد خانه فرهنگ محله با توجه به دو هدف مهم تأسيس شده است.

1- تقويت روابط همسايگي و اجتماعي و مشاركت دادن مردم در حل مشكلات محله و برنامه ريزي براي آينده.

2- پركردن زمان اوقات فراغت شهروندان كه البته اين دو هدف از اهم جدا نمي‌باشد زيرا همانطور كه در مباحث نظري ذكر كرديم اوقات فراغت فقط زمان براي سرگرمي نيست بلكه مشاركت در اين فعاليت اجتماعي عام المنفعه نيز مي‌تواند روشي براي گذارن اوقات فراغت معتقدند كه خانه فرهنگ حتي المقدور بايد در جايي مكان يابي شود كه مركز تبادلات اجتماعي محله باشد اين مركز مي‌تواند جايي در كنار مراكز خريد يا مراكز آموزشي يا مسجد محله و حتي در كنار يا داخل پارك محله باشد و خانه فرهنگ را مي‌توان از ابتدا بنا كرد و يا اينكه خانه‌هاي قديمي را بازسازي و مورد استفاده قرار داد بازسازي و تبديل خانه‌هاي قديمي به خانه فرهنگ محله علاوه بر اين كه موجب كاهش هزينه‌ مي شود بعد فرهنگي اين مركز را تقويت مي‌كند.

اوقات فراغت و انواع آن

          اوقات فراغت: ساعاتي و ايامي فراغت تلقي مي‌گردد كه فرد براي فعاليت و تلاش از هرگونه اجبار، الزام و وظيفه بري بوده باشد فراغت ساعات و ايامي را در برمي‌گيرد كه طي آن فرد فرصت مي‌يابد كه به فعاليتهاي اختياري و داوطلبانه بپردازد و از فعاليت‌هايي كه عموماً در جهت رضايت نفس و ارضاي خويش بوده و حالتي لذت جويانه دارد.

اوقات فراغت لحظه‌اي مانند وقتي كه فرد پشت چراغ قرمز متوقف شده است اوقات فراغت ساعتي، گاهي اوقات شرايط كار افراد به گونه‌اي است كه بين دو زمان انجام كار ساعتي فراغت دارد.

اوقات فراغت روزانه: بعد از ساعت كار اداري، روزانه فرد داراي اوقات فراغتي است كه ممكن است به كارهايي نظير تماشاي تلويزيون، مطالعه كتاب، ورزش، معاشرت با دوستان و فاميل پرداخته شود.

          اوقات فراغت فرهنگي : در آخر هفته، يكي، دور روز تعطيل براي كارمندان وجود دارد كه ممكن است به كارهايي مانند گردش و تفريح، رسيدگي به امور منزل، ديدار با اقوام، سفرهاي داخل استاني پرداخته شود.

          اوقات فراغت سالانه: در اول هر سال مثلاً در كشور ما تعطيلات نوروزي يا مرخصيهايي كه فرد مي‌تواند از آنها در حلول سال استفاده نمايد وجود دارد كه اوقات فراغت سالانه را شامل مي‌شود.

          صور گذراندن اوقات فراغت: صور گذراندن اوقات فراغت در هر جامعه متأثر از توسعه فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي آن جامعه مي باشد و گذران اين اوقات دوره‌اي به دوره ديگر و از جامعه‌اي به جامعه ديگر متفاوت از يكديگر است ابزارها و وسايل و شكل گذران اوقات فراغت نيز در جوامع مختلف متمايز از يكديگر مي باشد. در اين تحقيق صور امكان گذران اوقات فراغت انواع بسياري را در بر مي‌گيرد تماشاي تلويزيون، مطالعه، ورزش، مهماني‌هاي دوستانه و خانوادگي و از عمده‌ترين انواع اشكال گذارن اوقات فراغت در اين تحقيق است.

          اسلام و اوقات فراغت: دين مبين اسلام با اين كه هدف تكامل و تعالي انسان را براي رستگاري، و دنبال كرده و برنامه‌هاي عبادي و الهي آن هدف در راه رسيدن به آن را ابلاغ نموده است اما به هيچ وجه از برنامه‌هاي زندگي اين جهان انسان غفلت نورزيده است در آيين مقدس اسلام تمايل به تفريح مانند ساير خواهشهاي بشر دقيقاً مورد توجه واقع شده و در بعضي از روايات دست يافتن به لذايذ مشروع در رديف امور مربوط به معاد و معاش قرار گرفته است. در تقسيم بندي اوقاتي كه در اسلام موجود است به تنظيم برنامه ريزي شبانه روزي دعوت و از او خواسته شده است كه اوقات گرانبهاي خود را به بطالت نگذرانيد.

حضرت علي (ع) در نهج البلاغه مي‌فرمايد:

براي مؤمن سه ساعت است (يعني شبانه روز خود را بايد سه قسمت كرد) ساعتي كه در ان با پروردگارش راز و نياز مي‌كند (هشت ساعت خود را در كار خدا صرف كند) ساعتي كه در ان معاش خود (نيازهاي زندگي) را بدست مي‌آورد (هشت ساعت آن را به داد و ستد و صنعت يا ساير موارد بپردازد) و ساعتي كه بين خويش و بين لذت و خوش آنچه حلال و نيكوست آزاد گذارد (هشت ساعت ديگر هم در خواب و خوارك و استراحت به سر برد. ناگفته نماند منظور از اختصاص هر قسمت به عملي آن نيست كه پي در پي آن را به جا آورد بلكه مراد آن است كه در هر شبانه روز ثلث وقت را اختصاص به كار دهند و براي خردمند روانيست كه سفر كند مگر در سه امر:

          اصلاح معاش يا گام نهادن در امر معاد يا لذت و خوشگذراني در آنچه حرام و ناروانيست نمونه‌هايي از صور و اشكال گذارن اوقات فراغت از ديدگاه اسلام ارائه مي‌شود.

1- رسول اكرم (ص) فرموده است مسافرت كنيد تا صحيح و سالم بمانيد.

2- در اسلام از دو نوع ورزش و بازي كه موجب ساخته شده انسان مي‌شود به كرار از زبان ائمه اطهار و معصومين (ع) سخت رفته است مثلاَ اسب سواري و تيراندازي براي روحيه سلحشور و مقاومت نه تنها توصيه شده بلكه شرط بندي نيز در اين دو مورد جايز شمرده شده است و پيامبر اكرم (ص) نه تنها مردم را به در برگزاري برنامه‌هاي ورزشي تشويق مي‌كرد بلكه خود شخصاً در اين مسابقات شركت مي‌نمود.

3- از ديگر مواردي كه جاي تفريح و وقت آزاد را مي‌تواند پركند معاشرت و دوستي، صله رحم به ديگران است. انسان خواه نا خواه در اجتماع زندگي مي‌كند از معاشرت با مردم گريزي ندارد ولي بي ترديد معاشرت براي اين است كه انسان وضع اجتماعي خود را حفظ كند همنشني و معاشرت با دوستان و خويشان و نزديكان اگر به نحو صحيح و معقولانه‌اي باشد آثار عميقي بر روابط انسان‌ها خواهد گذاشت و بااطبع نشاط نيروهاي دروني را برمي‌انگيزد. پيامبر بزرگ اسلام نقل كرده است پيوند خويشاوندي را حتي با جرعه‌اي از آب محكم كن.

4- سينما و تأتر و كليه مراكز فرهنگي، هم اينك نقش فوق العاده مهمي را در جوامع ايفاد مي‌نمايند در اين مورد ما به سخن رهبر كبير و بنيان گذار جمهوري اسلامي حضرت امام خميني (ره) اكتفا مي‌كنيم كه فرمودند ما با سينما مخالف نيستيم ما با فحشا مخالفيم.

5- كتابخانه و مطالعه اخبار و رويدادهاي و سرگذشت بزرگان و نيز مطالب اعتقادي و علمي و اخلاقي و غيره از صورتهاي بسيار ارزنده‌اي است كه جوامع مخصوص جوامع پيشرفته كم و بيش بدان چنگ زده‌اند.

نگاهي به سير و تحول چگونگي گذران اوقات فراغت:

          درباره اينكه اصولاً زمان فراغت پديده خاص جامعه صنعتي است، تمام پژوهشگران هم داستان نيستند بلكه برخي از آن‌ها معتقدند كه زمان فراغت در تمام مراحل تاريخي زندگي بشر وجود داشته است در گذشته دور كار و بازي از يكديگر مجزا نبود و هر دو مراسمي بود كه بخاطر مذهب و تماس با مردم برپا مي‌شد به عبارتي ديگر معني آنها در زندگي اجتماعي عليرغم تفاوتشان يك بود در اين مورد ويلن معتقد است كه جادوگران قبايل از كار معاف بودند و حالي كه دومازيه معتقد است كه وظايف جادوگران براي جامعه كاملاً ضروري است. پس اصلاً در چنين شرايطي زمان فراغت مفهوم نداشته است در دومازيه از اين هم پيش تر رفته و معتقد است كه حتي در جوامع كشاورزي داراي كتابت هم هنوز نمي‌توان از فراغت به معناي امروزي آن سخن گفت زيرا هنوز آهنگ كار با وضع آب و هوا در ارتباط بود مراسمي هم كه در روزهاي جشن برپا مي شد باز جنبه مذهبي داشت و به عنوان نوعي ذخيره، نيرو تلقي مي‌شد. در مورد طبقات اشراف هم از آنجا كه اصولاً كاري انجام نمي‌داد زمان فراغت مفهوم نداشت زندگي آنها بيشتر جنبه بيكاري داشت كه به مفهوم فراغت امروزي نه به مكمل كار بود و نه پاداش آن بلكه جاي كار را مي‌گرفت از اين جهت اطلاق كلمه فراغت به شيوه زندگي آنها مناسب نيست چون فراغت با كار رابطه دارد در نتيجه اولاً قرن نوزده ميزان كارگران آمريكا بيش از 85 ساعت كار در هفته بود و 15 وسعت كار روزانه براي يك كارگر در انگلستان امري معمولي و عادي تلقي مي‌شد.

          از آغاز تمدن تا نقلاب صنعتي افراد به سختي مي‌توانستند معاش خود و خانواده خود را تأمين كنند و حتي زنان و فرزندان خانواده نيز دوش به دوش پدران در اين كار سنگين سهيم بودند با شروع انقلاب صنعتي تفريح و سرگرمي جز زندگي مردم عادي شد ساعات كار كم و كمتر شده زمان استراحت و بيكاري عامه مردم افزايش يافت در چند سال اخير با فشار افكا رعمومي و خواست همگاني دولت‌ها ناگزير به اتخاذ تصميم‌ها برنامه ريزيهاي و سرمايه گذاريهاي مشابهي در امور رفاهي و تفريحي مردم شدند و متون جديد به ويژه اختراع راديو و تلويزيون اين امكان را بوجو آورد كه فراغت از معدوده امتيازات طبف تر متمايز خارج و در بين عموم مردم جامعه رايج كرد و در اواخر قرن نوزدهم و اويل قرن 20 نوعي نهضتهاي اجتماعي ب اهميت و كوشش اتحاديه‌هاي كارگري براي كم كردن ساعات كار تحت عنوان نهضت تفريحات سالم بوجود آمد تا وسايل يك زندگي خلاق و خوش را براي كارگران در اوقات فراغت بعد از يك كار طولاني و خسته كننده روزانه بوجود آورد علاوه بر آن براي گروهها و دسته‌هايي كه از لحاظ فرهنگي و تربيتي نسبت به سايرين عقب مانده‌ترند بودند فرصتهاي مناسب را بوجود آورد كه نتيجه آن بوجود آمدن زيمن بازي در محلات پرجمعيت به پا ساختن اردوگاههاي تفريحي و تربيتي آن بود.

بررسي آراء و انديشه‌هاي صاحبنظران

          در عصر ما انديشه درباره فراغت كم و بيش با پيدايش جامعه شناسي فراغت يعني دانشي كه در نظر دارد اين مسائل را به وسيله روشهاي عملي مورد بررسي قرار دهد و نظر سازماني يافته ايجاد كند مرتبط است نظر جامعه شناسان امروزي اين است كه فراغت واقعيتي است كاملاً تازه كه دربافت جامعه صنعتي پديد آمده است و آنرا نمي‌توان با بيكاري قرون قبل مقايسه كرده تصور مي‌شود كه جامعه شناسي فراغت به عنوان امري ضروري مطرح است زيرا دانشي است كه مي‌خواهد مسائل واقعي تحولات حوزه كار و شيوه زندگي را مطالعه كند.

جامعه شنايس فراغت در آمريكا پديدار شد و مراحل رشد خود را در آنجا گذراند در ربع قرن 20 بود كه روشهاي تجربي مطالعه افكار عمومي در آمريكا بكار گرفته شد. در سال 1925 ليند كوشش كرد كه فرهنگ آمريكايي را با روشهاي قوم شناسي مطالعه كند. او شهر درجه دومي را براي اين كار انتخاب كرد و بعد در سال 1935 كه همين بررسي را تكرار كرد متوجه شد كه در ظرف اين ده سال با وجود رشد فراغتهاي تازه، تغيير چنداني در زندگي آمريكايي پديد نيامده است. در سال 1935 قانون كار، ساعات كار هفتگي را به 40 ساعت تعطيل داد ولي اغلب كارگران مي بايست دو برابر كار كنند.

          اين وضع تا بعد از جنگ جهاني دوم ادامه يافت بعد از جنگ جهاني دوم درهاي رفته به سوي آمريكايي‌‌ها گشوده شد سطح زندگي بالا رفت، تلويزيون به خانه ها رسوخ كرد و شركتهاي تجاري پديد آمد. جامعه شناسي فراغت در اين دوره رشد شاياني پيدا كرد.” رايزمن“ به نام توده تنها بشارت دهنده اساسي درگذران اوقات فراغت بود رايزمن براي اولين بار اين تز را مطرح كرد كه تنها زمان فراغت است كه به انسان اين فرصت را ميدهد تا به صورتي آزادانه با جامعه مصرفي خود را سازگار كند. به دنبال اين نظر بود كه ”مارگريت ميد“ و” لون اشتاين“ مفهوم اخلاق تفريح را بوجود آوردند مفهوم فراغت توده وار در سال 1985 توسط جامعه شناسان آمريكايي عنوان شد و اين مارگريت ميد بود كه مشخصات فراغت جديد را بهتر از همه بيان كرد. او نوشت: زمان آزاد شدن از امر توليد به تدريج به زمان مصرف مبدل شد ولي هنوز فراغت در جامعه آمريكايي تحت سلطه كار بود. از اين جهت آنرا زمان تجديد قوا مي‌گفتند ولي تعريفي كه لون اشتاين از فراغت به عنوان اخلاق تفريح بعد از جنگ جهاني دوم به بدست داده است، نشان دهنده تحولي بود كه در مفهوم فراغت جديد به تدريج پديد آمده بود، او گفت: تحولات فرهنگ آمريكايي آنچه را كه ما آنرا اخلاق تفريح و لذت مي‌ناميم پديد آورده است رايزمن نيز همانند ويلن گذشته گرا بود و به عصر طلايي گذشته تأسف مي‌خوردو ويلن فراغت را رد رابطه با طبقات و كار تعريف كرده بود وي كسي بود كه روي كاهش ارزش كار تكيه مي‌كرد و اين چيزي بود كه بعد از او دنبال شد رايزمن تصور مي‌كرد كه در تمدن فراغت تازه، نظام طبقاتي از بين خواهد رفت و اين تزي بود كه شلسك و دومازيه در اروپا تعقيب كردند معهذا خود رايزمن چند سال بعد در اين مورد تجديد نظر كرد وي در صنعتي شدن جامعه نوعي تباهي انسانها را مي‌ديد و تنها راه از اين منجلاب را فراغت مي‌دانست او مسائل فراغت را برمبناي رابطه فرد و اجتماع بررسي كرد به نظر او فراغت در جامعه معاصر مصرفي در ايجاد سلطه جامعه بر فرد يعني مفهوم ”دگر راهبر“ كه مشخصه انسان زمان ماست،و نقش تعيين كننده دارد.

رايزمن مرحله رشد انسان را به سه دوره تقسيم مي‌كرد:

- دوران اول: انسان سنت راهبر

- دوارن دوم: انسان درون راهبر

- دوران سوم: انسان دگر راهبر

          رايزمن در مورد اوقات فراغت موببات بحث و انتقادجامعه شناسان را برانگيخت حتي خودش هم از نظريه‌هاي خود انتقاد كرد ولي ده سال بعد در كتابش به نام ”فراواني براي چه؟“ باز تزهاي كتاب توده تنها را از سرگرفت، او گفت: جامعه امروز آمريكايي ديگر جامعه مصرفي نيست بلكه جامعه اشراف است و از اين جهت فراغت نقش بسيارمهمي دارد. رايزمن در كتاب اول خود نظارتي طبقاتي را در مورد فراغت انكار مي‌كرد و معتقد بود كه اين سلسله مراتب طبقاتي كه در امر وجود دارد در فراغت به تدريج از بين خواهد رفت ولي در كتاب تازه اش فراواني براي چه؟ مفوم طبقات را وارد كرد و نشان داد كه موقعيت شغلي و اجتماعي تا چه حد در برخودر با فراغت مؤثر است.

          گرازيا هم به نوبه خود كوشش كرد مفهوم بسيار خوش بينانه فراغت را در هم شكند، گرازيا فراغت را در اشرافي جستجو مي‌كند و نشان مي دهد كه تفريح و سرگرمي‌هاي گوناگون ويژه طبقه مرفه و اشراف بوده طبقه پايين و زحمتكش براي تأمين حداقل معيشت خود چاره اي جز كار و  تلاش شبانه روي نداشتند و ني به قول براتراندراسل اساساً اين فكر كه افتادم از فراغت بهره‌اي داشته باشند هميشه مايه ناراحتي اغنيا بوده است.

          رايت ميلز هم در فراغت نوعي از خود بيگانگي مشاهده مي نمود. تنها اندرسون و كاپلان بودند كه تا حدي نسبت به فراغت نظري خوش بينانه داشتند. اين دو نويسنده را با توجه به تزهايي كه در مورد فراغت مطرح كردند شايد بتوان ذهني‌؛را معرفي كرد اندرسون فراغت را زمان فروخته نشده‌اي مي‌داند كه متعلق به فرد است، زماني كه فرد به ميل خود از آن استفاده مي‌كند.

          او مي‌گفت كه كار در جامعه غربي كمتر نيازهاي انسان را پاسخ مي‌دهد و بيشتر تابع منافع شغلي است.

          اندرسون در فهرست نوعغي فعاليت خود انگيخته و آزادي گيني مشاهده مي‌كند.

          هاويگورست به نوبه خود سعي كرد فراغت را در رابطهبا شخصيت مورد بررسي قرار دهد او فراغت را در رابطه با مراحل مختلف زندگي تحليل كرد و فعاليتهاي فراغتي را در سنين مختلف با يكديگر مقايسه كرد به طور كلي درباره پيدايش فراغت و همچنين گرايش انسان به آن سه نظريه عنوان شده است:

- اولين نظريه حاكي ا اين است كه مبناي تفريح مذهب است.

- دومين نظريه راجع به فراغت، فرضيه غريزي بازي و تفريح است.

          - سومين نظريه فرضي مبني بر استراحت و كسب ذوق است.

          با توجه به نظريه اول فلوئيد ماوس در كتاب سلسله نظريه‌هاي اجتماعي ريشه تفريح در زمان قديم را مذهب بيان مي‌كند و اضافه مي‌كند كه با استيلاي مسيعيت برجهان، پرداختن به تفريح نوعي معصيت تلقي مي‌شده است.

          با توجه به دومين نظريه كارل گروش در كتاب باي و مرد معتقد است بازي انسان مانند بازي حيوانات ا يك نياز فطري سرچشمه ميگردد وظيفه اصلي بازي در سنين كودكي آماده سازي طفل براي بزرگسالي است.

          با توجه به سومين نظريه اسپنسر در اين خصوص، علت گرايش انسان به تفريح را رها شدن وي ا نيروي اضافي مي‌داند توماس ميل رهايي ا يكنواختي و بدست آوردن تجربيات را عامل پيدايش تفريح و بازي مي‌شمارد.

          چهار چوب نظري تحقيق

          با توجه به بررسي‌هايي كه از نظرات صاحبنظران و انديشمندان انجام گرفت.

          تئوري نظريه پردار آلماني به نام مورتين لاراوسي در زمينه اوقات فراغت بايد و چهار چوب نظري تحقيق قرار گرفت كه بر طبق آن سئوالات فرضيه و پرسشنامه طرح شد.

          وي معتقدي به عامل تفريح و نياز بشر به استراحت و جبران خستگي مي‌باشد با توجه به اينكه انسان همواره در حال كار و تلاش و فعاليت مي‌باشد و از طرفي ارگانيسم بدني انسان هم بعد ا مقداري فعاليت احتياج به استراحت دارد پس براي اينكه انسان بتواند دوباره به كار و فعاليت مفيد بپرداد احتياج به استراحت و جبران خستگي دارد تا از سلامت جسمي و روحي كامل برخوردار شود و بتواند فعاليت‌ها و كارها را به نحو احسن انجام دهد.

بررسی مشکلات آپارتمان نشینی در منطقه قاسم آباد

مقدمه

مسكن بعدي از زندگي انسان

افزايش جمعيت باعث تغيير وضع مسكن شد. مساكن امروزي گذشته از حفظ و حراست انسان از سرما و گرما وظايفي ديگر نيز بر عهده دارند. در حقيقت مسكن امروزي نه تنها مكاني براي آسايش و فراغت انسان است، بلكه مي‌تواند در جهت اعتلاي فكري و روحي انسان مؤثر واقع شود و موجبات پيشرفت وي را فراهم آورد. بنابر اين در جهان امروز مسكن به عنوان يكي از نيازهاي ضروري انسان، كاركردهاي متنوعي دارد. برخي صاحب‌نظران موفقيت‌آميز بودن يك مسكن را در گرو 4 هدف مي‌دانند:

1-                          بايد داراي ارزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي باشد.

2-                          بايد به اندازه كافي ارزان باشد.

3-                          بايد بهداشت ساكنين را تأمين كنند.

4-                          بايد تعمير و نگهداري در دوران عمر ساختمان در كمترين سطح باشد.

در حقيقت مسكن به عنوان بعدي از زندگي انسان با ساير ابعاد زندگي انسان در ارتباط و كنش متقابل است به طوري كه بر يكديگر تأثير مي‌گذارند و از يكديگر تأثير مي‌پذيرند،بنابراين براي مطالعه‌ي مسكن در يك جامعه بايد به ساير عواملي كه مستقيماًبه آن ارتباط دارند توجه كافي شود.

به طورمثال اگر مسكني كه ساخته مي‌شود با شرايط اقتصادي- اجتماعي- فرهنگي ومادي يك جامعه تطابق و هم‌خواني نداشته باشد ويا با اسلوبي غير از آن چه بايد ساخته نشود شايد مورد بي‌توجهي قرار گيرد.

در هر نقطه از كره خاكي خانه‌هاي مختلفي بر حسب نيازها و ضرورت‌هاي زندگي يافت مي‌شوند. اين اشكال گوناگون خود معلول عوامل متعددي هستند كه انسان را ناگزير به انتخاب شكل خاصي از مسكن كرده است و تأثير عوامل مختلف زيستي و اجتماعي به طور مستقيم و غيرمستقيم در تعيين نوع مسكن غيرقابل انكار است.

 بيان مسئله (statement of  problem) :

معضلات و مشكلاتي كه باعث سلب آسايش ساكنين آپارتمانمي‌شود، چيست؟

با توجه به روند رو به رشد جمعيت و بزرگ شدن شهرها و همچنين افزايش مشكلات اقتصادي، اكثر فضاهاي مسكوني شهري ما را آپارتمان تشكيل مي‌دهد كه در واقع اين موضوع تا آن جا جامعيت يافته كهمي‌توان گفت : در چند سال آتي اكثريت مردم به زندگي آپارتمان نشيني روي خواهند آورد.

از آن جايي كه اكثريت افراد اين گروه پژوهشي ساكن در مجتمع هاي آپارتماني هستند از مشكلات موجود در اين فضا آگاه بوده كه با انجام اين پژوهش سعي در حل اين مشكلات داريم.

با وجود اين كه در آينده اكثر فضاهاي مسكوني ما را آپارتمان ها تشكيل خواهند داد بنابراين اگر راه حلي براي مشكلات در حال حاضر آپارتمان ها در نظر گرفته نشود جامعه به يك جامعه پر از تنش و استرس تبديل خواهد شد كه در يك چنين فضايي ديگر هيچ كس احساس امنيت و آرامش نخواهد داشت، به واقع سلامت رواني افراد به خطر خواهد افتاد.

راه حل‌ها به قرار زيرند :

پرداختن آكادميك يا علمي به اين مسئله، گسترش فرهنگ آپارتمان‌نشيني در بين مردم از طريق تبليغات رسانه‌اي به صورت چاپ نشريات محلي، نظرسنجي و... ،نظارت هرچه بيشتر دستگاه هاي ذيربط بر روند ساختمان سازي،گذاشتن جلسات متعدد براي حل مشكلات آپارتمان توسط ساكنين مجتمع‌ها ،گذاشتن جلسات پرسش و پاسخ بين مسئوولين و ساكنين مجتمع‌هاي مسكوني به منظور حل مشكلات .

علاوه بر وجود خلاء اطلاعاتي در زمينه فرهنگ آپارتمان نشيني اين مسئله داراي تناقض اطلاعات نيزمي‌باشد. برخي از مشكلات براي عده اي واقعاً مشكل است اما براي برخي ديگر ممكن است اصلاً مهم نباشد.تحقيق مورد نظر درباره افراد آپارتمان نشين در منطقه قاسم آباد مشهدمي‌باشد. با بررسي موردي در چند مجموعه مسكوني كه به قرار زيرند :

مجتمع مسكوني گل ها-مجتمع مسكوني سپاد-مجتمع مسكوني گلايل

مجتمع مسكوني حجت

1-     معماري كه واقعاً به فكر مشكلات مردم هستند و براي راحتي مردم كارمي‌كنند با مطالعه اين پژوهش ممكن است تغييرات لازم را اعمال نمايند.

حداقل فايده اي كهمي‌تواند داشته باشد آشنا كردن دانشجويان به اين مسئله است كه در آينده خود (در طراحي و…) اين نكات را رعايت نمايند.

محل تنظيم : گروه معماري دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد

محل ارائه : گروه معماري دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد

جمعيت مخاطب : ساكنان مجتمع‌هاي مسكوني فوق

هدف كلي :

شناخت و تحقيق مشكلات آپارتمان نشيني در محدوده قاسم آباد

هدف اختصاصي :

بررسي مشكلات آپارتمان نشيني در محدوده قاسم آباد

پيشينه تحقيق :

فعاليت هايي از باب مطالعات اجتماعي – اقتصادي و نظاير آن در آتليه طراحي 5 گروه معماري انجام پذيرفته كه با استفاده از آنها به نقد و بررسي آنهامي‌پردازیم.

چكيده تحقيق :

رشد جمعيت، گسترش شهرها، كمبود زمين، افزايش مشكلات اقتصادي و همگي بيانگر اين مطلبمي‌باشند. كه اكثر فضاهاي مسكوني شهري ما را در آينده آپارتمان تشكيل خواهند داد كه اين خود سبب روي آوردن جمعيت قابل توجهي از مردم به زندگي آپارتمان نشيني خواهد بود كه در نتيجه همه گير شدن اين موضوع سلامت راوني افراد به خطر خواهد افتاد.

بنابراين ما نياز را بر آن ديديم كه از طريق شناخت و تجزيه و تحليل و بررسي موردي عواملي كه سبب سلب آسايش ساكنين مجتمع‌هاي مسكوني آپارتماني مي‌شود به ارائه راه‌حل ها و راهكارهايي كه در حل اين مشكلاتمي‌تواند ما را ياري رساند پرداخته و ماحصل پژوهش خود را در اختيار دانش‌پژوهان گذاشته تا در كنار يكديگر گامي هرچند ناچيز در جهت از بين بردن اين معضل برداشته و در ايجاد يك جامعه سالم با يك آرامش نسبي سهمي هرچند اندك داشته باشيم.

مصاحبه با افراد ذيل صورت گرفته‌ است :

-          آقاي مهندس آزادي = شهردار منطقه 6  (صاحبنظر)

-          آقاي مهندس محسني = آرشيتكت و مديرگروه شهرسازي دانشگاه آزاد مشهد (صاحبنظر و دست‌اندركار)

-          آقاي مهندس ابوترابي = آرشيتكت و مدرس دانشگاه آزاد مشهد (صاحبنظر و دست‌اندركار)

-          آقاي دكتر آزاد = آرشيتكت و مدرس دانشگاه آزاد مشهد (صاحبنظر و دست‌اندركار)

-          آقاي مهندس خالصه = آرشيتكت (دست‌اندركار)

-          مهندس طاهري = مديرعامل شركت بنيان بتن (دست اندركار)

و همچنين مصاحبه با چند تن از ساكنين مجتمع‌هاي مسكوني گلها و حجت به عنوان كاربران صورت گرفته است.

                                                                        منابع تحقيق :

1-     اصول و روشهاي طراحي شهري و فضاي مسكوني در ايران ، جلد 1 و 2 محمود توسلي

2-      مسكن حداقل (مركز تحقيقات ساختمان و مسكن)

3-     مجله آبادي ، شماره 23 ، ويژه خانه

4-     مسكن ، حومه و شهر ، نوربرت شوئونر، پروديهيمي

5-     مجموعه مباحث و روشهاي شهرسازي ، جلد 2 ويژه مسكن (مركز تحقيقات سامان مسكن)

6-     ساختمان سازي با مردم (بخش خانه)، حسن فتحي

7-     طراحي مجتمع مسكوني (با تأكيد تقويت روحيه جسمي ساكنين) پايان‌نامه

8-     آرشيو طراحي 5 گروه معماري

9-     WWW.ARCHICLUB.BLOGSPOT.COM

تحقیق درباره آلياژ هايAL-Li

چكيده :

آلياژهاي AL-Li عمدتا بعنوان مواد پيشرفته براي كاربرد در تكنولوژي هاي هوايي و هوافضا مورد توجه هستند كه اين به علت دانستيه كم و مدول مخصوص بالا (high specific modulus ) و خصوصيات خستگي و تافنس در دماي پايين (cryoyenic touyhness ) خوب مي‌باشد.

اشكال عمده آلياژهاي AL-Li استحكام بالا( Peak – Strength ) ، داكتيليته كم و تافنس شكست در جهت عرضي ( fracture toughness in the short transverse direcetion ) ناهمسانگراي در خصوصيات سطحي (plane properties ) نياز به كارسرد براي رسيدن به خصوصيات عالي و حداكثر و توسعه و پيشرفت ترك هاي خستگي زماني كه ترك ها ميكروسكوپي هستند مي‌باشد.

آلياژهاي AL-Li :

آلياژهاي AL-Li عمدتا براي كاهش وزن سازه هاي هوايي و ساختمان هواپيما توسعه يافته اند . اخيرا نيز به منظور استفاده در كاربرد هاي برودتي و دماي پايين مورد تحقيق و توجه قرار گرفته اند.

پيشرفت عمده كار از سالهاي 1970 تا 1980 شروع شد زمانيكه توليد كنندگان آلومينيوم ، آلياژهاي AL-Li را به عنوان جايگزين مناسب براي آلياژهاي بدنه هواپيما توسعه دادند. دانستيه كم آلياژهاي AL-Li وزن كم و بهبود كارايي هواپيما را به دنبال داشت .

آلياژهاي AL-Li تجاري عمدتا به عنوان مواد پيشرفته براي تكنولوژي هاي هوا – فضا مورد توجه قرار گرفته است كه اين به علت وزن مخصوص كم و مدول مخصوص بالا ويژگي هاي تافنس خستگي و تافنس دماي پايين عالي آنها مي‌باشد . مقاومت در برابر اشاعه ترك خستگي بالاي آلياژهاي AL-Li در مقايسه با آلياژهاي قديمي‌سري 2xxx و 7xxx به علل زير مي‌باشد:

1-high levels of crack tip shielding

2- meandering crack paths

3- the resultant roughness – in duced crack closure

واقعيت امر اين است كه ويژگي هاي عالي اين آلياژها از مكانيزم بالا منتج شده است و دلالت قطعي نسبت به تركهاي كوچك و رفتار نوساني ( variable – amplitude behavior ) آنها دارد.

اشكال عمده آلياژهاي AL-Li استحكام بالا(peak- strenyth)  كاهش داكتيلتيه و تافنس در جهت عرض كوتاه (fracfure toughness in the short transverse divection)  ناهمسانگردي در ويژگي هاي صفحه اي ، نياز به كارسرد بري رسيدن به خصوصيات عالي و حداكثر و سرعت توسعه و رشد ترك خستگي بالا زماني كه ترك ها ميكروسكوپي مي‌باشند .

توسعه آلياژهاي AL-Li تجاري موجود با اضافه كردن    به آلياژهاي آلومينيوم – مس ،آلومينيوم – منيزيم ، و آلومينيوم- منيزيم – مس شروع شد . اين آلياژها انتخاب شده بودند براي افزودن مشخصات رسوب سختي و نيز افزايش رسوبات آلياژهاي پايه Al-mg, Al – cu  و Al –cu-mg  به رسوبات آلياژهاي حاوي Li براي افزايش سختي و قابليت رسوب سختي آنها.

پيشرفت عملي در اين ويژگي و رفتار در آلياژهاي2020(AL-Cu-Li-Cd) -01429(AL-Mg-Li) ، 2091 , 2090(Al- Cu-Li)8090(Al-cu-Mg-Li) نتيجه شده است.

گذشته از اين آلياژهاي ثبت شده، ديگر آلياژهاي تجاري Al. Li شامل weldaliteo49 , cp 2 76

آلياژ weldalite 049:

تركيب شيمايي weldalite 049 cu- 5.4, li- 1.3. , Ag- 0.4, mg-0.4, zr-0.14 استحكام متفاوتي را در توليدات و تمپرهاي (tempers) متفاوت نشان مي‌دهد. عكس العمل و جواب پير شدن اين آلياژ با كار سرد به شدت تقويت مي‌شود (temper T₃) و حتي بدون كارسرد توي تري مي‌شود (T₄) و در واقع از همه آلياژهاي شناخته شده AL واكنش و عكس العمل پير سازي طيبعي قوي تر و بهتري دارد.

Weldalite 049 دستخوش بازگشت در طي اولين مرحله پير سازي مصنوعي مي‌شود رداكتيلتيه آن به طور قابل توجه تا 24% افزايش مي‌يابد.

استحكام كششي 700 mpa نيز در دو نوع T18 و T6 به دست ‌آمده كه در آزمايشگاه توليد شده است. weldali 049 داراي قابليت جوشكاري بسيار خوبي مي‌باشد بطور مثال اين ‌آلياژ ترك هاي گرم غير قابل تشخصي (discernable hot crakiny)در قطعات بسيار آرام جوشكاري شده (highly restrained wedment) با قوس گاز تنگستن (gas tungsten are) و جوشكاري توس تحت فلز (gas metal are) و جوشكاري پلاسما (VPPA)(variable plarity plasma Are) فوق العاده بالايي در فيلتر (filler) مصرفي متداول 2319 مشاهده شده است. و حتي در صورت استفاده از فيلترهاي مخصوص استحكام جوش بالاتر نيز قابل دسترسي باشد.

آلياژ 2090:

تركيب شيمايي

Cu- 2.7 , li -2.2 , Ag -0.4 , zr-0.12

آلياژ 2090 به منظور جانشيني براي آلياژ 7075-T6 با دانسيته كم تر و 10% مدول الاستيك بيشتر توسعه يافته است. كاربرد اصلي اين آلياژ استحكام بالا در ساختارهاي فضا پيماهاي رايج و متداول مي‌باشد.

آلياژ 2090 توسط انجمن AL در سال 1984 ثبت شده است.

تغييرات تمبر باعث ايجاد تركيبي ازخواص مختلف ماننداستحكام، تا فنس مقاومت خوردگي، تلرانس آسيب (damaye tolerance) و قابليت توليد (fabricability) در اين آلياژ شده است.

از آنجايي كه آلياژ 2090 و تمبرهايش (tempers) نسبتا جديد هستند. در جنبه هاي مختلف ثبت و ضبط و مشخصات ديگر و داده ها در باره استحكام و تافنس ممكن است براي بعضي شكلها و فرم ها معيوب باشد.

عموما مشخصات مهندسي آلياژهاي AL- Li شبيه به آن دسته از آلياژهاي گزوه 2xxx و 7xxx كه كاربرد متداول و رايجي در صنايع هوايي دارند. مي‌باشند بعضي تركيبات موجود در 2090تغييرات اندكي را نسبت به ديگر آلياژهاي رايج Al در آن ايجاد كرده است. كه اين تغييرات و خصوصيات بايد در حين طراحي وانتخاب مواد (material design phase) در نظر گرفته شود اين ويژگي هاي متمايز آلياژ 2090 شامل موارد زير مي‌باشد.

1-    ناهمسانگي صفحه اي در خصوصيات كششي كه در اين آلياژ از ديگر آلياژهاي متداول بيشتر است.

2-  قرار ردهي در دماي بالا براي رسيدن به تمپرهاي peak – age (T8₆ , T8₁, T8₃) كه پايداري واستحكام بالا و در حدود 10% ويژگي هاي اوليه را نشان مي‌دهد.

3-    رفتار رشد ترك خستگي زياد.

4-    نياز به كار سردُ براي رسيدن به خواص بهينه در اين خصيصه آلياژ 2090 شبيه آلياژهاي 2024 و 2219 مي‌باشد.

5-    رفتار وابسته به شكل براي اكسترون با استحكام هاي خيلي بالا.

ورق هاي آلياژ 2090- T8⁶ , 2090 اكستروژن شده مقاومت عالي در مقابل خوردگي لايه اي و پوسته پوسته شدن (exfolia tion corrosion) در آزمايش هاي خوردگي كنار آب دريا در مدت طولاني و به طور وسيع از خود نشان داده‌اند.

مقاومت اين آلياژها به خوردگي آب دريا مي‌تواند محافظ خوبي براي آلياژهاي 7075 – T₆ باشد كه در معرض آب دريا مي‌تواند در اثر خوردگي و پوسته پوسته شدن صدمه ببيند.

مقاومت به ترك ناشي از تنش خوردگي (scc) در آلياژ 2090 به شدت تحت تاثير پير سازي مصنوعي مي‌باشد. تمپرهاي under – aged مثل T84 نسبت به آنهايي كه near – peak – aged هستند مثل T81 , T83, T86 نسبت به تركه هاي (scc) مستعد ترند.

آلياژ 2091:

تركيب شيميايي:                             cu- 2.1 , Li 2.0 , zr 0. 10

آلياژ 2091 به عنوان يك آلياژ با تلرانس آسيب بالا (damage- tolerant) توسعه يافته است و داراي 8% دانسيته كمتر و 1% مدول بيشتر نسبت به 2024-t3 مي‌باشد اين آلياژ damae- tolerant با تافنس بالا به طور گسترده در ساختمان هواپيما استفاده مي‌شود. آلياژ 2091 به عنوان ساختارهاي ثانويه (secondary structures) زماني كه استحكام بالا مهم نباشد استفاده مي‌شود.

آلياژ 2091 توسط انجمن آلومينيوم ثبت شدهاست تمپرها وعمليات مختلف به منظور ارائه تركيب مناسب از استحكام، مقاومت خوردگي، تلرانس آسيب وقابليت توليد (fabricability) توسعه يافته است.

ميكرو ساختار 2091 بر طبق ضخامت قطعه ومواد تشكيل دهنده تغيير مي‌كند عموما اندازه هاي بالاتر /5mm3 ميكروساختر uncrystallized دارند و اندازه هاي كمتر يك ساختار دانه تبلور مجدد شده ستوني و كشيده.س(elangated recrystallized) از خود نشان مي‌دهند. عموما رفتار 2091 شبيه آلياژهاي گروه 7xxx و 2xxx مي‌باشد. مشخصات ماده كه هدف و آرمان شده است براي آلياژهاي AL در مورد 2091 اهميت و توجه كمتري نياز دارد.

آلياژ 2091 براي رسيدن به ويژگي ها و خصوصيات خوب نيست به 2024 وابستگي كمتري به كار سرد دارد. خوصيات آلياژ 2091 بعد از قرار گيري در معرض دماي بالا (بالاتر از 125c⁰) نسبتا پايدار مي‌باشد. و براي بيشتر كاربردهاي تجاري تغييرات خواص در مدت كاركرد يك قطعه قابل قبول مي‌باشد.

مقاومت خوردگي لايه اي (exfloition resistance) آلياژ 2091- T8₄ مانند 2024 با توجه به ميكروساختار قطعه توليدي و سرعت سرد شدن و كوئنچ تغيير مي‌كند.

افزايش ساختار unrecrystalized باعث افزايش حملات enflotoh مي‌شود. اگر چه مقاومت erflotion آلياژ 2091 معمولا با آلياژ مشابه آن 2024 – T3 قابل مقايسه مي‌باشد. تاثير ميكروساختار بر scc در توليدات صفحه اي و ورق تاثيري متفاوت بر exflotion دارد. هر چه ميكروساختار اليافي تر باشد حد scc افزايش مي‌يابد.

براي ساختارهاي unrecrystalized ضخيم تر وساختارهاي (elonguted recrysta lized) باريك تر رسيدن به حد (240 mpa Scc) امكان پذير مي‌بادش كه به خوبي با 2024 – T₃ قابل مقايسه مي‌باشد.

براي توليدات نازك تر اين حد به وسيله اندازه و مواد تشكل دهنده تغيير مي‌كند. و اين حد مي‌تواند. كمتر از 60% تا 50% استحكام تسليم يا بيشتر از %75 استحكام تسليم تغيير كند.

اگر چه آزمايش تافنس روي 2091 توسط تعدادي از آزمايشگاههاي مواد و مصرف كنندگان انجام شده است ولي نتايج براي تفسير كردن مشكل مي‌باشد.

نتايج به دست آمده براي 2091 نسبت به نتايج 2024 بهتر و عالي تر است نتايج آزمايش حدودا مساوي نتايج 2024 و يا كمي‌كمتر و پايين تر از 2024 مي‌باشد. عموما اجماع كلي با توجه به كنترل هاي انجام شده و شباهت رويدادها و ويژگي هاي تافنس آلياژ 2091-T84 و تافنس كافي آلياژ برآن است كه 2091 مي‌تواند جانشيني مناسب براي 2024 باشد.

آلياژ 8090:

تركيب شيميايي

Li- 2.45 , zr-0.12 , cu -1.3, mg -0.95

آلياژ 8090 توليد شده است به عنوان يك آلياژ استحكام متوسط با تلرانس آسيب خوب (damage- tolerant) با 10% دانسيته كمتر و 11% مدول بيشتر از دو آلياژ 2014 و 2024

كاربرد اين آلياژ در جاهايي كه كمترين دانسيته ممكن و تلرانس آسيب مهم و مد نظر است، مي‌باشد. اين آلياژ به صورت ورق، (sheet)، صفحه (plate)، اكستروژن و فرج شده در دسترس است و همچين مي‌تواند در كاربردهاي جوش كاري (welded application) استفاده شود.

تركيب شيميايي آلياژ 8090 توسط انجمن آلومينيوم ثبت شده است تمپرهاي مختلف (tempers) براي ارائه تركيب مناسب از استحكام، مقاومت خوردگي، تلرانس آسيب و قابليت توليد، توسعه يافته است.

از آنجايي كه آلياژ 8090 تمپرهايش در شكل هاي توليدش نسبتا جديد و ثبت نشده مي‌باشد، جدول خصوصيات و مشخصات آن ناقص مي‌باشد.

توليدات استحكام متوسط آلياژ 8090 براي رسيدن به حداكثر استحكام پير سازي مي‌شوند و تغييرات كمي‌در ويژگي ها و خصوصيات پس از قرار گيري در دماي بالا مشاهده مي‌شود.

در توليدات و قطعات very underaged علاوه بر پير سازي فوق العاده، در معرض گذاري در دماهاي بالا مورد نياز مي‌باشد.

تغيير در استحكام و تافنس در دماهاي پايين (cryogenic temperatures) در آلياژ 8090 بيشتر از آلياژ هاي متداول AL ديده مي‌شود. آلياژ 8090 استحكام بالا و قابل توجه و تافنس خوبي در دماهاي پايين دارد.

بهبود كيفيت تجاري قابل دسترسي آلياژهاي Al –Li از قبيل آلياژ 8090 پيشرفت هاي قابل توجه و عمده اي در زمينه slort- transverse ductility و در نتيجه در short – transrers  tensile strength را سبب شده است.

تحقيقات انجام شده روي آلياژ 8090 قابليت دسترسي به يك (minimum plateau) در يك دماي aging حدود 190c⁰ را نشان داده است.

سطح toughnessplateau به وسيله محتوي ناخالصي ها تحت تاثير قرار مي‌گيرد.