وسواس در كودكان 

---

بر طبق گزارش انجمن روانپزشكان آمريكا تقريباً از هر ۲۰۰ كودك و يا نوجوان، يك نفر دچار اختلال وسواس فكری عملی است. اين اختلال به دليل آن كه توام با درد، ناراحتی و يا بيماری جسمی خاصی نيست، معمولاً تا سنين نوجوانی و جوانی ناشناخته می ماند. از زمانی كه كودك به دوران نوجوانی پا می گذارد و روابط دوستی و اجتماعی او گسترده تر می شود، به دليل داشتن چنين افكار و رفتارهايی از بودن در جمع دوستان و همسالانش احساس ناراحتی، فشار و استرس می كند؛ زيرا نگران است كه افكار و رفتارهای وسواسی او از حد خارج شوند و نتواند خود را كنترل كند و همين امر موجب طردشدگی، انزوا و تنهايی او شود. بديهی است تمامی كودكان و نوجوانان نگرانی ها، ترديدها و ايده های گوناگونی دارند كه موجب حركت، تلاش و انگيزه آنان برای يادگيری، بازی، دستيابی و روابط اجتماعی شان می شود. اما اگر اين تصورات و افكار آنان مانع از زندگی عادی شان شود، برای آن ها مشكل ساز خواهد شد و آن ها را از داشتن يك زندگی سالم و طبيعی بازخواهد داشت. برای مثال اغلب كودكان ۹ _ ۸ ساله عادت دارند كه بر روی درز سنگفرش های پياده روها راه بروند يا اسباب بازی ها شان را مدام چك كنند و يا مراسم خواب شان را هميشه طبق آئين خاصی انجام دهند. چنين رفتارهايی كه معمولاً در اين گروه سنی كودكان رايج است، احتمالاً در بهترين شكل خود، نوعی بازی به حساب می آيد. اما زمانی كه همين كارها بر زندگی كودك تسلط می يابد و در عملكرد بهنجار او اخلال ايجاد می كند، جای نگرانی دارد. متاسفانه هر چه كودك و يا نوجوان بيشتر تحت تاثير اين افكار قرار گيرد، به تدريج در او قوی تر و پايدارتر می شود تا حدی كه موجب شرمساری و درماندگی او و خانواده اش می شود

علائم و نشانگان اختلال وسواس فكری _ عملی در كودكان

شناخت علائم و نشانگان اين اختلال در اغلب كودكان وسواسی قدری مشكل است؛ زيرا بچه ها قادرند خيلی ماهرانه افكار و رفتارهای وسواس گونه خود را مخفی نگه دارند. گاهی نيز والدين توانايی كشف افكار و اعمال وسواسی آن ها را ندارند و گاهی نيز به گونه ای رفتارهای كليشه ای خود را اجرا می كنند كه اطرافيان شان تصور می كنند، انجام اين كارها جزء برنامه روزانه شان است. به طور كلی رايج ترين افكار و رفتار وسواسی كودكان و نوجوانان عبارتند از:

_ ترس از كثيفی. 
_ ترس از ويروس ها و ميكروب ها. 
_ نياز به همدردی، دلسوزی و رسيدگی. 
_ توجه بيش از اندازه به سر و وضع خود. 
_ اعتقاد به خوش يمن بودن اعداد، روزها، ساعات و.... 
_ داشتن افكار مذهبی منفی. 
_ داشتن افكار پرخاش جويانه و تمايلات جنسی نامتعارف. 
_ ترس شديد از داشتن بيماری ها و يا صدمه ديدن يكی از اعضای خانواده. 
_ اشتغال شديد فكری درباره كارهای خانگی. 
_ داشتن ايده ها و افكار مزاحم و ناخودآگاه.

روش های درمان اختلال وسواس فكری _ عملی در كودكان و نوجوانان

پژوهش های مختلف نشان می دهند كه بهترين نوع درمان اختلال وسواس در كودكان استفاده از روش های رفتاردرمانی و در مواردی توام با دارودرمانی است. بر طبق اين روش ها، ابتدا رفتاردرمانگر، كودك را تشويق می كند تا افكار و آئين های وسواسی خود را به طور دقيق و جزءبه جزء شرح دهد، تا او بتواند اجزای كليدی اين رفتارها را شناسايی كند. آن گاه از او می پرسد كه انجام دادن كدام يك از رفتارهای وسواسی اش ضروری نيست و آيا می تواند بدون آن كه نگران و مضطرب شود، از انجام آن بخش از رفتارهايش صرف نظر كند. در اين مرحله درمانگر، ضمن پذيرش حالات، افكار و رفتار كودك، سعی می كند به او بفهماند كه هر فردی ممكن است در مواردی دچار خشكی رفتار و اشتغالات ذهنی وسواسی شود كه به دلايل نامفهومی مدام آن ها را تكرار می كند. هدف او از اين كار آن است كه تا حدود زيادی آئين ها و افكار وسواسی كودك را متزلزل كند تا حدی كه رفته رفته بتواند گام های موثری برای حذف اين گونه رفتارها بردارد. گروه ديگری از رفتار درمانگران كه روش های خود را بر پايه ديدگاه شناخت درمانی استوار كرده اند نيز برای درمان اختلال وسواس در كودكان و نوجوانان سعی می كنند ابتدا به كودك بياموزند كه چگونه می تواند احساسات و افكارش را درباره فكر و عملی كه انجام می دهد، تغيير دهد. برای مثال، اگر كودكی وسواس دست شستن دارد، از او می خواهند كه دست هايش را كثيف كند(مثلاً گل آلود، چرب، خميری، ماسه ای و...) و سعی كند بدون آن كه چندين بار دست هايش را بشويد به بازی خود ادامه دهد و فقط در انتهای بازی دستش را بشويد. در اين روش، تغيير نگرش كودك درباره كثيفی و آلودگی مدنظر است و اين كه او بتواند به خود بقبولاند كه خمير نوعی وسيله بازی برای كودكان است كه از مواد بهداشتی درست شده است و لزومی نيست در حين خميربازی چندين بار دست هايش را بشويد. روش های درمان رفتاری زمانی كه اعضای خانواده هم درگير حل مشكل شوند، بهترين شيوه درمان محسوب می شود. طبق نظر روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری، كودكانی كه برای درمان خود از اين گونه شيوه ها استفاده می كنند، نياز به حمايت، همكاری و مشاركت تمام اعضای خانواده دارند. در حقيقت، درصد بهبودی كودك بدون همراهی خانواده خيلی كم می شود، زيرا شيوه های درمان شناختی رفتاری اغلب با قدری اضطراب و نگرانی توام هستند كه اگر حمايت روانشناس، والدين و اعضای خانواده را همراه نداشته باشد، درمان و بهبود كودك را به تاخير می اندازد. به همين دليل بهتر است به روان درمانگری مراجعه شود كه حمايت و پشتيبانی لازم را از كودك بنمايد.

بدون اینکه کسی را کنترل کنید عاشق او باشید، اجازه دهید شخص مورد علاقه تان خودش باشد. زمانی که عشق ما نسبت به همسرمان یا دیگران عشقی آگاهانه و هوشیارانه باشد، دیگر در مورد شخص مورد علاقه مان قضاوت نمی کنیم، او را مورد ارزیابی و نقد و انتقادهای بیجا و نادرست قرار نمی دهیم و در فکر تصاحب او نیستیم. زمانی که در مورد دیگری قضاوتی نداریم این بدان معناست که به او آنجور که هست ، به نیازها و حقوق او احترام گذاشته ایم. اگر چه هر نوع دلبستگی بعد از گذشت زمان به آرامش می رسد اما این دلیل خوب و روشنی برای این که مدتی را به چیزی یا کسی وابستگی پیدا کنیم که موجب اندوه و درد و رنج ما شود و بواسطه آن آسیب ببینیم وتعادل روحی و روانی خود را بمخاطره بیندازیم، نیست. اگر چه در مورد وابستگی به افراد، بنا به ماهیت عشق همواره عشق ما حد و مرزی نمی شناسد و بقول معروف چشمان ما را کور می کند و اکثریت افراد عشق را آنگونه که نمود می کند می پذیرند، اما نباید فراموش کرد که عشق ها و دل وبستگی نااگاهانه و از روی احساسات زودگذر باعث دلشکستگی و آسیب های جدی روحی و روانی ما خواهد شد.

عشق بدون قید و شرط ، یعنی رهایی از وابستگی . اگر چه افراد عقاید ، سلایق و باورها و نگرش های متفاوتی دارند و طبعا نیازهای روحی و روانی و فیزیولوژیکی انها نیز بسیار متفاوت می باشد اما این تفاوت ها مانع از عشق ورزیدن نیست. باید عاشقانه و آگاهانه یکدیگر را درک کنیم و  به نیازها و عقاید و حقوق یکدیگر احترام بگذاریم. عشق بدون قید و شرط موجب علاقه و محبت شدیدتر می شود.

وین دایر می گوید: " از وقتی که به دنبال اثبات اشتباهات رفتار دیگران و درست و سالم بدون رفتار خود نیستم، راحت تر با مردمی که نگرش متفاوتی به زندگی دارند، کنار می آیم."

مفهوم و معنای واقعی رهایی از وابستگی و دلبستگی این است که دیگر ما احساس درد و رنج نکنیم. من زمانی می توانم  فارغ از هر گونه درد و رنجی به دیگران عشق بورزم  و دیگران  برای من دوست داشتنی و جذاب بنظر برسند که بر آنها تملک و کنترلی نداشته باشم. دلیل رنج ها و غم ها ما در زندگی به عقیده من دو دلیل عمده و اساسی می تواند داشته باشد:

1. وابستگی ها

2. محرومیت ها و خلاء هایی که در زندگی ما وجود دارند

باگاواجیتا می گوید:

" انسانی که آرامش خود را در اثر جریان متلاطم خواسته ها و آرزوها از دست نمی دهد، درست مثل رودخانه ای است که به اقیانوس پیوسته است، در حالی که همیشه لبریز از آب است، اما آرام و ساکت. این انسان به تنهایی می تواند به آرامش دست یابد، اما انسانی که برای برطرف کردن خواسته هایش همیشه در حال سعی و کوشش است، عکس این انسان عمل می کند. اقیانوس مملو از آب است، اما همیشه آرام و ساکت می باشد، به جز لرزش ها و موج های کوچکی که در قسمت سطحی وجود دارند. نگرانی ها، حاصل وابستگی ما به افکاری است گه به نحوی و تا حدودی باید متفاوت تر از آنی باشد که هست. رنج و درد ما صرفنظر از شکل ان، حاصل ذهن ماست؛ ذهنی که بر ، داشتن بهترین مواهب تاکید دارد و به دیگران اجازه نمی دهد به همان گونه که هستند، باشند."

وین دایر می گوید:

" وابستگی به افراد یکی از مشکل ترین وابستگی هاست و تا زمانی که روش غلبه بر آن را یاد نگیریم، رنج زیادی را متحمل خواهیم شد. منظورم این نیست که علاقمند بودن به دیگران عمل نامناسبی می باشد، بلکه لازم است که به وجود دیگران در زندگی خود ارج نهیم و ارتباط خود را محترم شماریم. اگر در زندگی خود روابط عاشقانه بدون قید و شرط ایجاد کنیم، نتایج بسیار مثبتی بدست خواهیم آورد. منظورم این است که خواستن یا تمایل به دیگری، در صورتی که آن فرد  طبق میل و خواسته شما رفتار نکند، منجر به افسردگی و صدمه دیدن شما می شود. چنین عواطف و احساساتی را وابستگی می نامند. همه روابط انسان بدون وابستگی شادمانه تر خواهد بود. یعنی به اندازه کافی دیگران را دوست داشته باشیم و بگذاریم خود شان انتخاب کنند حتی اگر افکار آنها مطابق با سلیقه ما نبود."

در وابستگی  به اشیاء و افراد در واقع ما خود را برده و اسیر انها می کنیم و آنها را بر خود مسلط و چیره می سازیم. شخصیت و فردیت خود را مخدوش می کنیم و به تدریج از دست می دهیم . کوچکترین حرکت یا عمل فردی را که به او وابسته هستیم و به او عشق می ورزیم ، قلب ما را به درد خواهد آورد و باعث اندوه و افسردگی و رنجش ما خواهد شد. اگر معشوق یا کسی را که دوست داریم مطابق میل و خواسته ما عمل نکند ، اعتراض و گلایه ها و اشک و ناله های ما به آسمان هفتم هم خواهد رسید. معمولا وابستگی به افراد وسواس و حسادت  نیز بهمراه دارد. همه ما می دانیم که حسادت و وسواس تا چه حد آرامش ما را مختل می کند و باعث رنج و درد می شود.

وین دایر می گوید:

" روابط انسانی مبتنی بر رهایی در عوض وابستگی ،  همیشه سودمند و لذت بخش است، یعنی در حدی به کسی عشق بورزیم که اجازه دهیم خودش باشد و مختار زندگی خویشتن و حتی با رد جواب از طرف معشوق، چهار ستون وجودمان در هم نریزد و شوک عاطفی به ما وارد نیاید و اینکه آنقدر خوددار باشیم که اگر نتوانست معیارهای ما را بپذیرد، شخصیت مان مورد تهدید و خدشه واقع نشود. در رابطه زناشویی، حد عشق ورزیدن آن است که همسر خود را در قالب خودش قبول کنید، نه در قالب سلیقه خویشتن و او را همانطور که هست بپذیرید، چون او ، به همین صورت که بوده، مورد پسند شما قرار گرفته است. در زمینه ارتباط با اعضای خانواده و فامیل ، معنای رهایی آن است که رفتاری آزادمنشانه در پیش بگیرید و آنها را آزاد بگذارید هر گونه که می خواهند باشند و به خود بر طبق ارزیابی های دیگران نمره ندهید و به دیگر اعضای خانواده خود، از بابت همانچه که هستند، عشق بورزید و نه آنچه خودتان می خواهید باشند.

رهایی در روابط والدین با فرزندان خود، این است که آنها را وادار به پیروی و تاسی از تصمیمات خود نکنید و آنها را مجبور نسازید در مسیری که شما می خواهید گام بردارند. به انها اجازه دهید راه زندگی خود را، خود انتخاب کنند نه انکه به روشی که شما دیکته می کنید عمل کرده، زندگی نمایند. به تصمیمات آنها احترام بگذارید و در راه پرمخاطره زندگی ، راهنما و فرشته مهربان و حامی آنها باشید و کمک کنید که با اعتماد به نفس ، متکی به خود بار آیند و اطمینان یابند که محبت و عشق شما به آنها بی قید و شرط است حتی اگر رفتار و کردارشان مخالف فکر شما باشد.

در روابط انسانی اما، رهایی یا آزادی به معنای بی بند و باری و لاقیدی نیست، به عکس به معنی این است که شما با حلقه های زنجیری به بند کشیده شده اید که به شما می گوید بکوشید در ارتباط با دیگران، ارزشهای خود را حفظ کرده، به حالت تعلیق درآورید و در عوض تلاش برای بدست گرفتن کنترل آنها، یا هر نوع قضاوت و پیشداوری در مورد آنان، از دیدگاه عشق و عطوفت و همبستگی به آنها ارتباط برقرار کنید.

" انسان رهایی یافته " کسی است که مصون و رها از تمام آلام  و رنجهای بیهوده – که اغلب مردم به آن دچارند – می باشد و چون شما  عشق و عطوفت خود را نثار می کنید، سرشار از ذخیره انرژی حاصل از آن خواهید شد و از لحاظ ماوراء الطبیعه، انسانی رها هستید. آزاد و مختار به عشق ورزیدن بدون هیچ قید و شرط."

وابستگی به اتخاذ تصمیم های نامطلوب طبعا شکل و مبنای دیگری دارد، مثلا برای مطیع کردن معشوق، روشی پیش گیریم بر این اساس که " اگر می خواهی عشق مرا از ان خود کنی، باید هر جور که می توانی دل من را بدست بیااوری!" " هر جور که من خواستم و مطابق میل و اراده من هست رفتار و عمل کنی!" شما اگر بیاموزید که بدون اعمال نظر و تحمیل عقیده و سلیقه، معشوق را آزاد گذارید تا خودش باشد( نه آنچه شما می خواهید) آنگاه رهایی یافته اید. یعنی هیچ وابستگی به تملک و تصاحب دیگران ندارید و در اینجا یک نکته به ظاهر متناقض وجود دارد و آن این است که هر چه میزان اعمال نظر و دخالت شما کمتر باشد، فاصله بین شما کمتر خواهد شد. و در واقع رهایی شما را در گسترش روابط خود ترغیب و تشویق می کند تا عشق خود را تحکیم بخشد و در ضمن از آلام و رنج شما در روابط عاشقانه و زناشویی بکاهد، چون عشق بدون قید و شرط را نثار معشوق کرده اید که حتی در صورت ترک و عدم قبول شما، باز هم رشته عطوفت و عشق بین شما از هم نخواهد گسست. در فرایند رهایی در عشق می آموزیم که:

" عشق ، هدیه ای است که باید داد نه انکه گرفت" و این است معنی رهایی در عشق.

اکثر ما در روابط زناشویی شکست می خوریم و بعد از مدتی همه عشقی که زمانی بهترین و باارزش ترین گنیجنه قلب ما بود بیکباره محو می شود. به عقیده من، دلیل مهم ان این است که عشق های ما ، خاص و ناب نیست، عشق های ما بدون قید و شرط نیست، بلکه بخاطر عادت و وابستگی که مهمترین معیار و اساس و شالوده آن مشتی احساسات و هیجانات متزلزل بیش نیست، می باشد و از همه مهمتر این عشق و رابطه اگاهانه و هوشیارانه صروت نپذیرفته است.  در اولین گام همه ما بر ان هستیم تا معشوق را تحت تصاحب و تملک خود قرار دهیم و هر گونه که خواستیم مطابق با میل و معیارهای ما رفتار کند. بدیهی است وقتی چیزی را تصاحب کردیم به تدریج از شدت شور و علاقه ما نسبت به ان کاسته می شود. اگر می خواهیم عشقی بادوام و ماندگار داشته باشیم باید این عشق بدون قید و شرط صورت گیرد توام با شناختی هوشیارانه و اگاهانه، در غیر اینصورت دیری نمی پاید که از بین خواهد رفت.

البته ذکر این نکته هم ضروری است که آزاد گذاشتن معشوق به معنای ان نیست که او می تواند هر کاری را فراتر از چارچوب ها و ضوابط زناشویی و فرهنگ خانواده انجام دهد، بلکه هر مرد و زنی نسبت به یکدیگر وظایفی دارند و متعهد به مواردی هستند که نمی توان از ان سرباز زد، چرا که اگر چنین باشد این آزادی منجر به بی بند و باری و از هم گسستن روابط زناشویی خواهد شد.

   تفاوت دختران و پسران در پرخاشگری 

---

یکی از همسازترین تفاوت های جنسیتی آن است که پسران در مقایسه با دختران از نظر جسمی پرخاشگرتر هستند. این تفاوت به خصوص هنگامی مشخص می شود که کودکان خشمگین می شوند. این تفاوت در تمام فرهنگها وجود داشته و از اوایل رشد کودک آشکار می شود(وایت، 2001). در تبیین تفاوتهای جنسیتی در پرخاشگری جسمی هم عوامل زیستی و هم عوامل محیطی دخیل هستند. در این رابطه، عوامل زیستی به وراثت و هورمون ها اختصاص دارد در حالی که عوامل محیطی، انتظارات فرهنگی، الگوهای بزرگسالان و همسالان و پاداش پرخاشگری جسمی پسران را در بر می گیرد.

اگر پسران در مقایسه با دختران معمولا از نظر جسمی پرخاشگرتر هستند، اما آیا دختران در مقایسه با پسران بیشتر از پرخاشگری کلامی نظیر فریاد زدن استفاده نمی کنند؟

هنگامی که پرخاشگری کلامی نیز برسی می شود تفاوت های جنسیتی حذف شده و حتی گاهی اوقات میزان بروز آن در دختران بیشتر گزارش می شود(اگلی و استیفن، 1986). همچنین دختران احتمالا بیشتر نوع خاصی از پرخاشگری را نشان می دهند که پرخاشگری رابطه ای نامیده می شود و رفتارهایی را دربر می گیرد که در آن به ایجاد تنفر نسبت به دیگران به وسیله شایعه پراکنی های کینه توزانه یا نادیده گرفتن دیگران به علت عصبانیت منجر می شود(آندروود، 2002).

در پایان باید گفت یکی از مهارتهای مهم در اینجا توانایی تنظیم و کنترل هیجانات و رفتار فرد توسط خود اوست. پسرها در مقابل دخترها کمتر خودتنظیمی نشان می دهند. این کنترل کم خویشتن یا خودتنظیمی ضعیف را می توان در قالب مشکلات فردی تفسیر نمود. در یک مطالعه بین خودتنظیمی کم کودکان و پرخاشگری گسترده تر، اذیت دیگران، واکنش شدید به ناکامی، همکاری کم و عدم توانایی برای به تعویق انداختن کامروایی رابطه وجود داشت(بنت، 2003).

منبع: روانشناسی تربیتی-دکتر اسماعیل بیابانگرد- انتشارات ویرایش

عزت نفسش را حراج نکنيد!

هم چنانکه کودکان از خود درکي پيدا مي کنند و هويت خود را مي يابند تلويحا براي خصوصيات خود ارزش مثبت يا منفي قايل مي شوند. مجموعا اين ارزيابي هايي که کودک از خود ميکند عزت نفس او را تشکيل مي دهد.

عـزت نفس بالا يـکي از پشتوانه هـاي محـکمي اســت کـه ميتواند کـودک را در مقابل چالش هاي دنياي خـارج استوار سازد. به نظر ميرسد کـودکاني که احساس بهـتري نسبت به خودشان دارند، راحت تــر مي توانند از پس مشکلات بر بيايند و در برابر فشارهاي منفي خيلي راحت تر از سايرين  مـقاومت مي کنند. آنـها بيشتـر لبخند مي زنند و از زندگي لذت بيشتري مي برند. اين نوع کـودکان واقـع گرا هستند و عموماً خوش بين مي باشند.

از سوي ديگر کودکاني که داراي عزت نفس پاييني هستند، هر چالش کوچکي ميتواند سبب ايجاد استرس، اضطراب و نااميدي در آنها شود. کودکاني که به خود اعتماد ندارند، به سختي مي توانند براي مشکلات خود راه حل هاي کاربردي پيدا کنند. اغلب افکار منفي نظير: "من آدم خوبي نيستم" يا "نمي توانم هيچ کاري را به خوبي انجام دهم" به سراغ آنها مي آيد و سپس به صورت افرادي غير فعال و افسرده در مي آيند. فقط کافي است با يک چالش روبرو شوند، اولين واکنشي که نشان مي دهند: "من نمي توانم" است.

البته اشاره اين نکته ضروري به نظر مي رسد که عزت نفس خودپنداره نيست، زيرا ارزيابي در آن دخالت دارد. خودپنداره مجموعه اي است از عقايد فرد درباره خود که بيشتر بر مبناي توصيف است تا قضاوت.

ممکن است برخي از بخشهاي خودپنداره خوب يا بد تلقي شود ولي بعضي از بخشها نه خوب تلقي شود و نه بد. اينکه کسي موي سياه يا صداي نرمي دارد بخشي از خودپنداره است ولي اين خصوصيات نه مثبت هستند و نه منفي. از طرف ديگر عزت نفس به ارزيابي هاي فرد از خصوصياتش اطلاق مي شود. مثالي ممکن است اين تمايز را روشن نمايد. يک پسر بچه هشت ساله ممکن است از خودش اين تصور را داشته باشد که زياد دعوا مي کند. اگر براي اين توانايي در راه انداختن اين دعوا ارزش قايل باشد و به خودش حق بدهد اين خصوصيت به عزت نفس او مي افزايد. ولي اگر از اينکه دايما دعوا راه انداخته ناخشنود باشد اين خصوصيت پرخاشگري او احتمالا عزت نفس او را کاهش مي دهد.

اندازه گيري عزت نفس

وقتي که از کودکان مي پرسيم که چقدر خودشان را دوست دارند و يا توانايي هاي خود را چگونه ارزيابي مي کنند غالبا پاسخهايي مي دهند که خالي از جانبداري نيست. اندازه گيري عزت نفس کودکان زير هفت سال دشوار است. اگر از کودکان پيش مدرسه اي سوال شود که چه احساسي در مورد توانايي هاي خود دارند غالبا مي گويند که از خود رضايت دارند و در ضمن حالتي حاکي از تعجب و حيرت به خود مي گيرند.

کودکان در نه يا ده سالگي موقع ارزيابي خود غالبا گزارشهايي حاکي از دست کم گرفتن خود مي دهند و احتمالا حس مشخص و روشن تري در مورد توانايي خود در حوزه هاي مختلف دارند.

البته حتي کودکان بزرگتر ممکن است نپذيرند که خصوصيات نامطلوبي دارند و شايد ندانند که خصوصيات معيني از سوي ديگران نامطلوب قلمداد مي شود. در مطالعه اي ارزيابي کودکان از خود با ارزيابي معلمان و همسالان از آنان مورد مقايسه قرار گرفت. بسياري از ارزيابي هاي کودکان از خود با ارزيابي هاي ديگران از آنان همخوان بود ولي تقريبا يک سوم کودکاني که همسالان و معلمانشان آنان را ناتوان يا غير محبوب ارزيابي کرده بودند خودشان را توانا و محبوب ارزيابي کرده بودند.شايد عزت نفس اين کودکان بيش از آن بود که ديگران فکر مي کردند و يا اينکه بيش از آن چه واقعا فکر مي کردند تصور مثبتي از خود داشتند.

 يکي از مقياسهايي که براي کاهش تعصب در پاسخ طرح ريزي شده مقياس استنباط خود براي کودکان است. بر اساس اين مقياس در هر پرسش دو نوع کودک توصيف مي شود و ازکودکان پرسيده مي شود که به کدام نوع تعلق دارند.اين مقياس در اندازه گيري ادراک کودکان از خود در مقايسه با مقياسهاي قبلي  با موفقيت بيشتري همراه است.

عزت نفس در کودکان چند بعد دارد. هر چند به نظر مي رسد که افراد احساس کلي در مورد ارزش خود داشته باشند عزت نفس در قلمرو رفتارهاي مختلف فرق مي کند. براي مثال بر اساس مقياس استنباط کودک از توانايي خود براي سه حوزه امتيازهايي در نظر گرفته مي شود؛ مهارتهاي شناختي، اجتماعي و جسماني. کودکان خود را در اين سه حوزه به نحو متفاوتي در جه بندي مي کنند.

البته بزرگسالان ممکن است بتوانند با تاکيد بر حوزه هايي که کودکان در آن توانا هستند به ايجاد عزت نفس در آنان کمک کند. از سوي ديگر نبايد انتظار داشته باشند که ارزيابي مثبت کودک از خود در يک زمينه مستقيما به قلمروهاي ديگر منتقل شود.

از طرف ديگر يکى از دلايل توجه زيادى که به عزت نفس  کودکان مى شود، اين تصور است که ممکن است ضعف بعضى از کودکان در مدرسه ناشى از کمى عزت نفس آنان باشد. چندين برنامه تربيتى براى بالا بردن عزت نفس کودک به اين اميد طرح ريزى شده است که بتواند عملکرد او را در مدرسه نيز پيش ببرد.

عزت نفس، اطمينان به خود و ارزش قايل شدن براى خود را به همراه مى آورد. مردم منطبق با خود انگاره خود و توقعات خودشان و ديگران رفتار مى کنند. تصور شخص از خودش، تعيين کننده سرنوشت او خواهد بود.  انتقاد مثبت، توجه و حمايت از کودک در ايجاد خودانگاره، دستيابى به يک حس مطلوب انتظار از خود و انگيخته باقى ماندن کمک مى کند. هنگام تمجيد از فرزندتان با استفاده از تعاريف متنوع مى توانيد بر او تأثير گذاشته و اعتبار بيشترى به او ببخشيد. نه فقط اين تعاريف، عزت نفس فرزندتان را بهتر مى کند، بلکه با استفاده بيشتر از آنها به نحو مثبت ترى شاهد رشد کيفيات و عملکردهاى خوب در او خواهيد بود.

کمک به رشد يک عزت نفس مثبت به دور از محدوديت هاى تصور قالبى، گام مهمى در جهت صحيح مى باشد. کودکى با عزت نفس خوب، انضباط شخصى بيشترى دارد و براى يادگيرى و ارتقاى سطح مهارت هايش بهتر انگيخته شده است. براى ارتقاى خودانگاره فرزندتان، اعتقاد داشته باشيد که او مهم ترين کودک دنياست سپس او را تشويق به قبول اين مطلب نماييد.

رشد و شخصيت کودک- تاليف ماسن و همکاران، ترجمه ياسايي