زلزله و آتشفشان

ايران كشوري است زلزله خيز، زلزله هاي مختلف قرن اخير گواه اين حق اخير گواه اين است كه هيچ  نقطه اي از خاك  سرزمين  مان از اين حادثه طبيعي مصون نيست. زلزله  مثل گردش زمين، باد و طوفان و يا درخشش خورشيد  و آمدن  باران، پديده اي كاملاً طبيعي ، انكار  ناشدني  اما چاره پذير است .واقعيت  تلخ اين است  كه انسانها را زلزله نمي كشد بلكه  خانه هاي سست بنياد مي كشد.

امروزه با آگاهيها و اطلاعاتي كه درباره ساختمان كره زمين  وزلزله داريم براي ترسيم  نقشه اي مناطق در معرض خطر كافي است، اما با اين همه،مردم  بازهم در همين مناطق خطرناك ،خانه هاي سست و غير مقاوم مي سازند .در نتيجه  بسياري از شهرهاي ما از جمله  كلان شهر تهران  با تهديد  زلزله هاي بسيار ويرانگر  روبرو هستند.

با اميد به روزگاري كه در آن بتوانيم  زلزله را به موقع پيش بيني كنيم .فعلاً تنها راه  نجات اين است كه خانه يمان را در برابر زمين لزره مقاوم و استوارتر بسيازيم.

منشاء زمين

 به نظر دانشمندان زمين حدود 6/4 ميليارد سال پيش تشكيل شده است و از آن زمان سطح زمين  بصورت تدريجي طي مراحل مختلف شكل گرفته است . به احتمال زياد زمين ميليونها سال پس از يك انفجار در فضا ايجاد شده است. اين انفجار حجم  عظيم  و وسيعي از گاز  وذرات گرد و غبار  ايجاد كرده است. دانشمندان فكر مي كنند ذرات به يكديگر متصل شده و به هم جوش خورده اند، تا توده هاي عظيمي از مواد مذاب شده ، كه بالاخره  تبديل به سيارات امروزي شده اند را ايجاد كنند.

به راحتي  مي توان تصور كرد كه زمين  ايجاد شده به طور باور نكردني داغ بوده ودر سطح آن دريايي از سنگهاي مذاب وجود داشته است. حدود 4 ميليارد سال پيش  به آرامي شروع به سرد شدن  كرد وبه لايه هاي  مختلفي تقسيم شد.

سنگين ترين ماده براي تشكيل هسته يا قسمت مركزي  زمين فرو افتاد اما هنوز  به طرز  باور نكردني داغ مانده بود ماده كم چگالي تر ، لايه هاي  اطراف هسته را تشكيل  داد. در سطح ،ماده مذاب  به اندازه كافي سرد شده تا يك پوسته  سنگي كه به اعتقاد  دانشمندان  با آتشفشانهاي بسياري پوشيده  شده است را تشكيل دهد.

قاره هاي اوليه احتمالاً از سنگ تشكيل شده است كه اين سنگ از آتشفشان به  روي سطح جريان پيدا كرده و سرد شده و پوسته ضخيم تري را تشكيل داده است. اقيانوسها ممكن  است در لايه هاي  زيرين  حين فشرده شدن گازهاي  فرار فورانهاي آتشفشاني ظاهر شوند كه متشكل از قطرات ريز فشرده آب مي باشند. پس اتمسفر  اوليه زمين ، احتمالا ً بوسيله گازهاي آتشفشاني تشكيل شده است.

وضع موجود زمين

اگر چه سطح زمين ظاهراً  جامد وثابت به نظر مي رسد ولي هنوز تغييراتي در حال شكل گيري مي باشد.  سطح زمين  به طور مداوم در حين  مراحل مختلف تدريجاً به سمت بالا ساخته مي شود يا به سمت پايين شكسته  مي شود. بيشتر  تغييرات  مشاهده شده بسيار آرام رخ مي دهد ، ولي توسط تجهيزات  علمي مخصوص قابل تشيخص مي باشد. براي  تشكيل يك رشته  كوه ميلياردها سال طول مي كشد.  اما يك فوران  شديد آتشفشان  يا يك زلزله  ويران كننده مي تواند سطح زمين را طي چند روز، چند ساعت  يا حتي چند دقيقه  تغيير بدهد.

ساختار زمين

زمين تقريبا شبيه يك كره مي باشد اما اندكي در قطب شمال و  قطب جنوب پهن بوده و شامل 3 لايه اصلي پوسته ، جبه  وهسته است . هر لايه  از انواع مختلف سنگ تشكيل شده است.

حركت سطحي

 پوسته و لايه جامد  بالايي  گوشته ( جبه ) از يك لايه شناخته شده به نام ليتوسفر تشكيل شده است .2 نوع ليتوسفر  وجود دارد: ليتوسفر  اقيانوسي كه پوسته  اقيانوسي داردو در هر حدود km 6 ( 4 مايل ) در سطح  خود ضخامت دارد.

اين پوسته  بيشتر به وسيله دريا  پوشيده شده است .نوع ديگر ليتوسفر قاره اي است كه پوسته  قاره اي دارد و بين 35 تا km70 (22 تا44 ماييل ) در سطح ضخامت دارد. بيشتر قسمتهاي آن مرتفع تر از آن مي باشد كه با آب پوشيده شود پس سرزمينها و خشكي ها را ايجاد كرده است.

صفحات زمين

اگر چه تصور مي شود زمين يك سطح پيوسته دارد ولي اين سطح درچندين  قسمت  شكسته شده شده كه مانند  يك راه موئي قطعات  را به صورتي كه با يكديگر  متناسب  و فيكس باشند مي برد. اين قطعات  هركدام  يك صفحه ناميده مي شوند  و بطور مداوم  و بسيار آرام دركنار هم خلاف جهت يكديگر  درحركت  مي باشند  يك صحفه  مي تواند از ليتوسفر  اقيانوسي  يا قاره اي  يا هردونوع تشكيل شده باشد. لبه هاي صفحه  ها مرزهاي  صحفه اي يا حاشيه هاي صفحه اي  ناميده مي شوند و در همين  نواحي است كه هه زلزله ها رخ مي دهد و بيشتر  آتشفشانها يافت مي شوند.

حركات صفحات

 صفحات زمين به طور مستمر  در مسيرها وجهات  مختلف در حركت مي باشند . اگر چه  اين حركت  بسيار كند انجام مي شود .صفحات  بطور متوسط cm5 (2 اينچ) در سال حركت مي كنند   كه تقريبا   برابر ميزان  رشد ناخن مي باشد. به دليل اينكه همه صفحات به هم متصل هستند، حركت هر يك از صفحات يك تاثير برخوردي  دارد كه حركت  تدريجي همه صفحات اطراف خود را ايجاد  مي كنند.علائم  مسيرهاي  مختلف حركات  صفحه اي  در مرزهاي صفحات  در مرزهاي صفحات  اطراف خود را ايجاد مي كند .علائم  مسيرهاي  مختلف حركات صفحه اي  در مرزهاي  صفحات  قابل ديدن است دانشمندان  مطئمن نيستند چه چيزي موجب  حركت  آنها مي شود. مراحل برخورد ممكن  است هيچ تئوري هايي نيز وجود دارد مبني بر اينكه  يك نوع  حركت صفحه اي ممكن است يك حركت دهنده ابتدايي باشد كه بطور مداوم  حركات صفحات را نمايان مي كند

جابه جائي  قاره ها

دانشمندان معقدند از زماني كه اولين  پوسته  زمين شكل گرفت، حركات  صفحه اي از لحاظ  موقعيت ، شكل  واندازه قاره ها و اقيانوس ها تغيير  كرده اند .دانشمندان  اين مراحل  را تكتونيك صفحه اي مي نامند. آنها ايده شان را روي شواهد گوناگون  پايه ريزي  كرده اند.به عنوان مثال، اشكال  چندين قاره امروزي  مثل آمريكايي  جنوبي وافريقا به نظر مي آيد  كه زماني  به هم متصل بوده اند همچنين  دانشمندان  شباهتهايي در انواع  سنگها و سن رشته كوههاي قديمي  يافت شده و در دو قاره را كشف كرده اند.

حركات در مرزهاي  صفحه اي

 مسيري كه صفحات  زمين حركت مي كنند تعيين مي كند كه در هر مرز چه چيز پيدا شود.  بعضي از صفحات  از هم دور مي شوند وتعدادي  ديگر  دركنار هم مي لغزند.

حركت صفحات  دور شونده

مناطقي كه درآن دو صفحه از هم دور مي شوند درمكانهاي  اصلي كف اقيانوسها يافت مي شوند .صفحات  دور شونده ،بوسيله  رشته كوههاي متشكل  از سنگهاي آتشفشاني  مشخص مي شوند .آتشفشانها شيب دار ي يا مخروطي شكل نيستند  بلكه خط الرأسهاي ( ستيغ ها) پيوسته  طولاني همراه با شيبهاي آرام دارند.

ستيغ هاي كه بوسيله يك شكاف كه مرز بين دو صفحه  را نشان مي دهد از هم جدا مي شوند . شكاف به سمت بالا حين بالا آمدن ماگما  از استنوسفر باز مي شود .هنگامي كه ماگما به سطح مي رسد سرد مي شود  وروي لبه هاي صفحات  تشكيل  دهنده كف جديد اقيانوس منجمد مي شود. همچنين ماگما صفحات را درجهت دور شدن از هم مي كشاند.

اين مرحله به عنوان  گسترش كف اقيانوس  شناخته مي شود . اين گسترش  به طور مدوام تا زمانيكه باز شدگي ادامه دارد بطورپايان  ناپذيري انجام مي شود.ومكاني  كه اين اتفاق در آن مي افتد ، به عنوان  خط الرأس  گسترش دهنده  شناخته مي شود.

صفحات متحرك به سمت  يكديگر

 انواع مختلفي از مرزها  هنگام حركت  دو صفحه  به سمت  يكديگر وجود دارد وچيزي كه در مرز آنها رخ مي دهد بستگي  به نوع صفحات  نزديك شونده دارد.

در يك مرز صفحه اي  بين ليتوسفر اقيانوسي  وقاره اي صفحه اقيانوسي  به زير صفحه ديگر قاره اي رفته ويك گودال در سطح ايجاد مي شوند . همان طور  كه صفحه  بيشتر به درون گوشته  فرو مي رود شروع به ذوب  شدن مي كند. در اين مرزها كوهها روي صفحه رويي همانند پوسته  فشرده شده ، شكل مي گيرند. برخي از كوهها آتشفشاني هستند  كه در حين  بالا آمدن  ماگما از ليتوسفر تشكيل شده اند.

صفحه هاي اقيانوسي

گودال هاي عميق  در مرزها جائي كه دو صفحه اقيانوسي  به سمت هم حركت مي كنند، شكل مي گيرند . يكي ار صفحات  با فشار زير ديگري  مي رود واين صفحه  حين رفتن  به درون  گوشته  ذوب مي شود .يك  خط از آتشفشان  روي صفحه  رويي نزديك  مرز ، همانطور  كه ماگما  از گودال  داخل ليتوسفر بالا مي آيد، تشكيل مي شود.

صفحه هاي قاره اي

 در نواحي كه دو صفحه ليتوسفرقاره اي از سربه هم متصل  هستند رشته  كوه هاي بلندي شكل مي گيرند. در مرز ، پوسته قاره اي روي هر دو صفحه  فشرده مي شود،  ترك بر مي دارد وبا فشار صفحات  چروكيده  مي شود

 همان طور كه صفحات  حركت خود را به سمت  يكديگر ادامه مي دهند، رشته كوه ها به دليل اينكه تمام منطقه  دچار بالا آمدگي  مي شود، بلند تر مي شود.

سرخوردگي  صفحات

 تمام  صفحه ها  ازهم دور نمي شوند و يا به هم نزديك نمي شوند، بلكه  بعضي از صفحه ها در خلاف  جهت يا به جهت يكسان  ولي با سرعتهاي  متفاوت  در كنار هم سر مي خورند.در اين نوع مرز صفحه اي  كه ممكن است  روي زمين  ( خشكي ) يا زير آب باشد هيچ ليتوسفر  جديدي ساخته يا تخريب نمي شود.

گودال هاي اقيانوسي

 گودال هايي  كه در مرزها ايجاد مي شوند عميق ترين مكانهاي يافت شده روي سطح زمين مي باشند .گودال ها ماريانا در اقيانوس آرام ، بطور يقين ترين گودال مي باشند كه 10961 متر زير سطح دريا عمق  دارد واين عدد  بزرگتر از ارتفاع قله اورست ، بلندترين قله جهان با ارتفاع 88متر بالاتر از سطح دريا، است.

علت بروز  زلزله چيست ؟

زلزله زماني اتفاق مي افتد كه سنگهاي  ناحيه اي  از پوسته  جامد زمين مقاومت  خود را در مقابل  خود را در مقابل نيروهائي  كه از داخل زمين به آنها وارد مي شود از دست داده و بطور ناگهاني شكسته  شوند وشكستگي توام با جابجائي  سنگها  را گسل ناميده  وتكانهاي ناشي از آنرا زمين لرزه مي گويند  .

بنابراين امروزه  مهمترين  علت زلزله  را نيروهائي مي دانند  كه از درون زمين منشا گرفته  و پس از تجمع  باعث شكسته شدن ناگهاني  لايه هاي سنگي  مي شوند و در نتيجه حركت لايه ها در محل گسل باعث  لزره مي شود.

 البته علل ديگري در بروز اين حادثه  وجوددارند  از قبيل  لغزش  لايه هاي  زمين ، ريزش  غارها ،ريزش بهمن  انفجار  گلوهاي  توپ ،انفجار مين كه مي توانند در ابعاد  محدودي  ايجاد  زمين  لرزه  نمايند.

بطور كلي عوامل  كه ايجاد  زلزله مي كنند  بر سه گونه اند و برحسب اينكه  كداميك  از اين سه عامل  موجب  زلزله شده باشند  زلزله را بدان اسم مي نامند  اين سه گونه زلزله  به قرار زير است:

1-    زلزله  رمبشي  ( سقوطي ) اين زلزله مربوط به شكستگي وفرو ريختن حفره ها و غارهايي است كه در توده هاي بزرگ سنگهاي  آهگي بر اثر انحلال آهك  در آبهاي  نافذ  ايجاد مي شوند. گاهي اوقات بر اثر  انحلال گچ  ونمك  در زمينهاي  كه از مارنهاي گچي  بوجود آمده اند  توليد مي شوند.  ( به سنگ آهنگي كه بيش از 35%  مواد رسي داشته باشد مارن گفته مي شود ) وسعت  تاثير اين گونه  زلزله ها خيلي كم است . وعمق  كانونشان نيز كم  مي باشد اما برعكس  خرابيها  و خسارتهاي ناشي از آنها خيلي زياد مي باشد.

2-   زلزله هاي آتشفشاني : زلزله ممكن است بر اثر انفجار ويا خروج  گازهاي  متراكم در مجاور كوههاي  آتشفشان  ايجاد شود. اين زلزله ها  هميشه پيش از آتشفشان  ويا همزمان  با آن وقوع مي يابند  و نسبتاً شديد مي باشند. زلزله هاي آتشفشاني اغلب مخرب و ويران كننده اند  منطقه تاثير  آنها زياد  وسيع نيست  و عمق كانون  آنها نيز كم است .

3-   زلزله هاي زمين ساختي : زمينهايي  كه زياد  در معرض  زلزله  مي باشند آنهايي هستند كه در زير انها طبقات زمين در حال حركت  و جنبشند. هر تغيير ناگهاني  درسرعت اين طبقات متحرك توليد لرزشي در زمين مي ند به اين لزله ها كه مربوط  به جنبش هاي زمين ساختي زمين است زلرله هاي زمين ساختي مي گويند. تعداد آنها خيلي  بيشتر از دو نوع  ديگر زلزله است و اغلب بسيار شديد  وتوليد خرابيهاي  زياد مي كند براي زلزله هاي  زمين ساختي  دو علت متمايز  از هم مي توان ذكر كرده

الف-  حركتهاي تعادلي: برخي از زلزلهاي امروزه  در مناطقي ايجاد مي شوند  كه با حركتي  خيلي آرام  به طور قائم  بالا يا پايئن مي روند اين حركت قائم  به واسطه  واكنش  حركتي است كه براي برقراري  وضع تعادل بوجود مي آيد.

قاره هاي بزرگ بر روي محيط  سيال  خميري شكلي شناورند و ريشه آنها بيشتر در اين محيط فرود مي رود.  تعادلي برقرار مي باشد هرگاه وزن قاره بواسطه عمل فرسايش تغيير كند اين تعادل بهم مي خورد وموجب بالا آمدن  ويا پايين رفتن آن مي شود . بهترين نمونه برقرار شدن وضع تعادل را امروزه  در كرانه هاي درياي  بالتيك وكانادا مي توان مشاهده كرد. اين نواحي بر اثر از بين رفتن  يخهاي يخچالهاي اوايل  دوران چهارم زمين شناسي كه ضخامت آنها به چندين  صدمتر  مي رسيده است سبك گرديده  و در نتيجه از آب خارج شده اند وهنوز هم اين عمل  خارج شدن ادامه دارد . زلزله هاي  كرانه هاي كانادا و كرانه هاي درياي بالتيك ناشي از اين امر است.

به اين نوع زلزله ها زلزله هاي قائم گفته مي شود.

ارتعاشات  شديد زمين لرزه  سال 1906 سانفرانسيسكو  حدود 40 ثانيه به درازا كشيد اگر چه اغلب جابه جايي  در طول  شكستگيها در همين زمان كم اتقاق  افتاد، ولي تا بر قراري تعادل در سنگها پس از زمين لرزه اصلي معمولاً با توليد  زمين لرزه هاي كوچكتري  به نام پس لرزه ها همراه است با اينكه پس لرزه ها بسيار ضعيف تر از لرزه اصلي هستند اما گاهي  سبب خرابيهاي  عمده در بناهاي  سست مي شوند . ضمناً به زمين لرزه هاي اصلي اتفاق مي افتند. پيش لرزه  foeshock مي گويند.شناخت اين پيش لرزه ها در پيشگويي زمين لرزه هاي بزرگ و قريب الوقوع اهميت دارد.

ب- جنبشهاي كوهزايي : طبقات تدريجي  فشار، كم كم وخيلي  به آهستگي تغيير مكان پيدا مي كنند اين تغيير مكانهاي تدريجي  موجب  جا به جا شدن طبقات رسوبي  مي گردند وتوليد  چين خوردگيها و گسلها را مي كنند. در بعضي نواحي طبقات رسوبي  برحسب  جنس سنگهايي كه ازآن تشكيل گرديده اند تحت تاثير فشارهاي كوهزايي ، چين خوردگي حاصل مي كنند . در بعضي از نواحي ديگر طبقات مزبور تاب تحمل  فشارهاي كوهزايي را نمي آورند و در نتيجه در آنها به جاي چين خوردگي ،شكستگي  ايجاد  مي گردد در محل اين شكستگي ها حركتهايي همراه با لرزشهايي نسبتاً شديد هستند به اين حركتها كوهزايي مي گويند منطقه  تاثير لرزهاي ناشي از اين  حركتها  كه به لرزهاي  كوهزايي موسوند متغير  است و كانون  انها نيز در اعماق مختلف قرار گرفته است.

نيروهاي  زمين ساختي به آرامي سنگهاي  پوسته دو طرف گسل را مانند مدلهاي  تصوير شده در شكل مزبور  تغيير شكل مي دهند. تحت اين شرايط  درست مثل  يك عصاي  چوبي  ، سنگها خمش  حاصل نموده وتا زماني  كه شكسته شوند، انرژي  كشساني زيادري را در خود ذخيره  مي كنند. سرانجام  مقاومت  مالشي  نگاهداره  سنگها به پايان مي رسد و لعزش در ضعيف ترين نطقه (كانون) اتفاق مي افتد و جابه جايي  تنش را در امتداد گسل به نقاط  دور وارد كرده و سبب  جا به جايي  بيشتر مي شود تا اينكه قسمت اعظم انرژي ذخيره شده آزاد مي شود . اين گسيختگي  سبب مي شود تا سنگها فوراً به جاي اول خود بازگردند . ارتعاشاتي كه مادر زمين لرزه مي شناسيم نتيجه  بازگشت  ارتجاعي  سنگها به شكل اوليه خود است . اين «پس جهش » يا حركت فنر مانند سنگها ، توسط رد بازگشت كشسان ناميده شد زيرا رفتار ارتجاعي سنگ نظير كشي است كه كشيده شده ورها مي شود.

 زلزله اي كه انسان مي تواند آن را احساس كند زلزله هاي محسوس  يا مهزلزله اي را كه به كمك زلزله نگار درك مي شود زلزله نامحسوس ياكهزبزله  مي گويند.

هر حركت ناگهاني  زمين توليد امواج  لرزه اي مي كند ولي درك اي واقعيت مهم است كه هر حركتي در يك نقطه فشار توليد مي كند از جهتي  بستگي  به موقعيت اين نقطه دارد. و كانون يا مركز اصل زلزله نقطه اي است كه شكستگي  از آنجا شروع و انرژي  آزاد مي شود ودرواقع  مركز دروني  نيز گفته مي شود اگر از مركز دروني مستقيماً خطي بر سطح زمين وصل شود نقطه مورد نظر مركز بيروني  يا سطحي زلزله مي باشد.

ارتعاشات زلزله از مركز به اطراف  انتشار پيدا مي كند اين ارتعاشات هر اندازه كه از آن دورتر مي شوند ضعيف تر مي شوند.

درمركز سطحي  يا بيروني لرزش  زمين خيلي شديد است ولي هر اندازه كه از آن دور تر مي شويم از شدت  زلزله كاسته مي شود. فاصله مركز دروني  تامركز بيروني  زلزله  راعمق  كانون مي گويند .

وبراين اساس داراي زلزله هاي  كم عمق  كه عمقشان كمتر از 50 كيلومتر ميباشد  زلزله هاي عميق كه عمق كانون آنها بيش از 300 كيلومتر است.

 بايستي  توجه داشت كه هنگامي  دركانوني  واقع در يك نقطه از زمين  زلزله اي رخ مي دهد در زاويه هاي حدود 105تا 140 درجه نسبت به آن نقطه مستقيماً هيچ  نوعي موجي  از درون زمين دريافت نمي شود اين فاصله  را اصطلاحاً منطقه  سايه يا آرامش  گويند ودر بعضي  موارد (103 الي 143)ذكرگرديده است.

منطقه تاثير زلزله ناحيه اي است كه در آن زلزله قابل احساس باشد منطقه تاثير  در مورد زلزله هاي مختلف متفاوت بوده و درهر مورد به عوامحلي مثل  شدن زلزله  ، عمق  زلزله  ومحيطي  كه امواج در آن منتشر مي شوند بستگي دارد.

اگر نقاطي را كه درآنها زلزله  باهم مساوي  است به يكديگر  وصل كنيم .  منحني هايي  بدست مي آيد كه به آنها منحني هاي همزلزله مي گويند.

 منحني هاي همزلزله هاي با يكديگر بسيار متفاو هستند  علت اين امر اين است كه جنس سنگها وساختمان پوسته جامد زمين در اطراف مركز زلزله يكسان  ويكنواخت نمي باشد.

همانطور يكه قبلاً  گفته شد معمولاً ودر شرايط يكنواخت  هر قدر را از مركز سطحي ( بيروني ) دورتر شويم  از شدت زلزله  كاسته  خواهد شد. و هرگاه نقاطي را كه درآنها  در يك زمان زلزله احساس مي شود به يكديگر وصل كنيم. منحني هاي غير منظم  ديگري بدست مي آيد  كه سرعت  انتشار زلزله درسنگهايي  كه جنس علت اين امر نيز است كه سرعت  انتشار  زلزله در سنگهايي  كه جنس آنها مختلف  است فرق مي كند وموجب  مي شود كه زلزله در زمان واحد  به نقاطي كه فاصله آنها نسبت  به مركز  زلزله  متفاوت  است برسد.

زلزله هاي ضعيف  و متوسط اغلب بر اثر  يك ضربه به وقوع  مي پيوندند و مدت آنها  نيز از چند ثانيه تجاوز  نمي كند .اما زلزله هاي  شديد و متعاقب آن يك يا چند ضربه شديد زمين را به شدت مرتعش مي كند و سپس  ارتعاش  زمين كم شده  و به تدريج  خفيف  مي شود تا آنكه  به كلي  زمين  به  حال آرامش وسكون در آيد.

ز لزله هاي گاهي  ممكن است چندين ساعت دوام پيدا كند و در مورد بعضي نواحي مدت چند روز و چند هفته ممكن  است زمين داراي لرزشهايي  كه شدت آنها  متغير  چند هفته ممكن  است زمين داراي لرزشهايي كه شدت  آنها متغير باشد  ادامه داشته باشد.  اين نوع زلزله هايي  را كه مدتي طولاني ادامه مي يابند دوره هاي  زلزله هاي مي نامند . البته  بايد توجه داشت كه پس لرزه هاي را نبايد با دوره هاي زلزله اشتباه گرفت.

 در اين نوع زلزله ها به فاصله هاي مختلف متناوباً حركات شديد وخفيف  تكرار مي شود تكانهاي  زلزله هاي به خصوص درمجاورت مركز  زلزله توام با صداهايي شبيه  صداي  رعد  ويا صداي وزش باد يا صداي انفجار شديد مي باشد اين صداها گاهي پيش از وقوع زلزله  و گاهي  پس از آن به گوش مي رسند وقوع بعضي از زلزله ها  همراه با آثار نوراني است كه به شكلهاي مختلف ديده مي شوند اين آثار به شكل برق  ، جرقه هاي نوراني يا لكه هاي نوراني  ظاهر مي شوند.هنوز  توضيح  درستي درباهر علت پديد آمدن  اين آثار  داده نشده است ولي تصور مي رود كه اين آثار براثر  متصاعد  شدن گازهاي  قابل اشتعال و التهاب انها هنگام  زلزله  ايجاد مي شوند.

هرگاه  كانون  زلزله در زير اقيانوس  يايك درياي بزرگ باشد ارتعاشات  بوجود مي آيند و در زلزله هاي شديد حتي بيش از يك سال ادامه مي يابند ودر بعضي موارد نسبتاً  شديد  ومخرب مي باشند وموجب تلاطم امواج  دريا مي گردند. اثر زلزله در كشتيها به خوبي  محسوس است اگر كشتي در حدود مركز بيروني  زلزله باشد به طور ناگهاني  بالا وپايين مي رود. درمنطقه مركز سطحي  يا بيروني  زلزله سطح آب  برجستگي پيدا مي كند .هرگاه ضربه وارده به آب  مروب باشد  كشتي به طوري تكانهاي  شديد مي خورد كه مسافرين كشتي تصور مي كنند كشتي به يكي از سنگهاي ساحلي برخورد كرده است اگر مركز بيروني زلزله نزديك ساحل باشد اغلب توليد خرابيهاي زيادي مي كند زيرا بر اثر بالا آمدن آب ساحل دريا و ساختمانهاي ساحلي به كلي در زير آب مي روند و هنگام  برگشتن  آب دريا سيلي سهمگين بوجود مي آيد و با خود آنچه را كه در ساحل دريا قرار دارد به دريا مي برد به امواج  سهمگين دريا كه در اثر زلزله ايجاد مي شوند سونامي مي گويند.

معمولاً زلزله هاي رمبشي (سقوطي) و زلزله هاي آتشفشاني  بيشتر توليد حركات قائم  مي كنند به اين زلزله هاي مركزي نيز مي گويند . زلزله هاي زمين ساختي  كه به آنها  زلزله هاي خطي نيز گفته مي شود بيشتر به طور افقي  موجب  حركت  زمين مي شوند. زيرا كانون  اين دسته از لرزه ها كم و بيش در طول  چين ها و سطوح  گسلها  قرار دارند . البته  حركات  انتشار و ارتعاش  امواج  بعلت  نيروي  فراوان وتكانهاي شديد و سرعت زياد بسيار پيچيده  عمل مي نمايند  ولي بيشترين  حركات زمين بصورت افقي مي باشند.

انرژي  آزاد شده از مركز دروني ( كانون) زلزله بصورت امواجي  در تمام جهات منتشر مي شوند وبه سه دسته تقسيم مي شوند:

دسته اول : امواج اوليه كه به آن امواج  طولي نيز گفته مي شود با حرف p نشان مي دهند وارتعاشات  آنها در طول مسير انتشاراست امواج  بعدي امواج عرضي يا ثانويه  گفته مي شود كه با حرف s نشان مي دهند  و ارتعاشات آنها عمود بر مسير انتشار است و بالاخره  امواج  سطحي كه با حرف l نشان داده است وبطور گسترده ودر هر طرف ارتعاش مي يابد.

بين سه دسته فوق امواج سطحي  مسئوليت  تخريب  بيشتر ساختمانها را بعهده دارند زيرا وارد پي ساختمانها شده و مانند اره اي در ابعاد گسترده اي عمل مي نمايند  البته  امواج  عرضي نيز چون داراي ارتعاشات عمودي مي باشند  نسبت به امواج  اوليه يا طولي  از قدرت تخريبي  نسبتاً طولاني برخوردارند.

 با مطالعه امواج زلزله  و رفتار  آنها دانشمندان توانستند  ساختمان درون زمين را شناسايي كنند زيرا امواج  زلزله مانند امواج نور و يا صوت در محيطهاي  مختلف رفتارهاي متفاوت دارند مخصوصاً  درمرز مشترك  دو محيط مختلف يا مي شكنند يا منعكس مي شوند بنابراين  امواج  زلزله به مثابه پيك هائي هستند كه از درون  زمين به ما پيام مي رسانند ومحققين با دريافت اين پيام  ساختمان درون زمين راشناسايي مي كنند .در واقع  كره زمين يك آزمايشگاه  مجاني است يا بهتر بگويم  يك هديه الهي است كه خداوند  در اختيار  دانشمندان  قرار داده  تا بتوانند  به كمك  رفتار امواج  زلزله به كشف  حقايق  درون آن بپردازد زيرا درمدرن ترين آزمايشگاههاي  دنيا و با پر هزينه  ترين  سرمايه گذاريها  بشر قادر  نيست شرايط فشارو ودماي حاكم  در اعماق  زمين را ايجاد نمايد.

ناحيه اي كه بيش از همه تحت تاثير زلزله قرار مي گيرد در اطراف مركز سطحي (بيروني ) زلزله قرار دارد  وسعت اين ناحيه  تابع شدت  زلزله و فاصله كانون زلزله  است درگذشته براي اندازه گيري  شدت زلزله از مقياس هاي احساسي  استفاده مي شد و برمبناي  اين مقياس ها، زلزله ها بر حسب  ميزان  خسارات و نحوه  ارتعاشات  طبقه بندي مي شدند . يكي از  اين مقياس ها بنام مقياس  مركالي دانشمندايتاليائي است كه در سال 1931 مقياس پيشنهادي خود را برمبناي  زلزله ها به 12 درجه به شرح زير تقسيم نمود.

درجه 1: اين گونه زلزله هاي براي انسان غير محسوسند. ارتعاشات آنها بسيار خفيف بوده و فقط به وسيله لرزه  نگار قابل درك مي باشند.

درجه2: زلزله هاي اين دسته  ضعيف هستند ولي عده بسيار كمي به خصوص  اشخاص  عصبي كه در حال  استراحت  باشند آنرا احساس مي كنند. كساني  كه در طبقات بالاي ساختمان  ها منزل دارند بيشتر از ديگران اين زلزله ها را حس مي كنند.

درجه 3: زلزله هايي  كه دراين درجه قرار دارند خفيف بوده و به وسيله  عده كمي درك مي شوند هنگام وقوع اين زلزله ها صداهايي شبيه صداي حركت ارابه هاي سنگين  به گوش مي رسند.

درجه 4 : شدت اين زلزله ها متوسط است . درهواي آزاد كمتر ولي داخل منازل بيشتر احساس مي شوند .هنگام  وقوع  اين گونه زلزله ها شيشه پنجره ها مي لرزد  ظروفي  كه بر روي ميز قرار دارند  مرتعش شده وآهسته  تكان مي خوردند .درها و كف و سقف اطاقها اگر از تخته ساخته شده باشند به صدا در مي آيند.

درجه 5 : زلزله هاي اين دسته  تا اندازه اي شديد مي باشند وبوسيله  اكثر  اشخاصي  كه در حال حركت و يا مشغول  كار هستند  احساس مي شوند.اشياء غير منقول  لرزش  پيدا مي كنند مبلها وصندليها وتختخوابها تكان مي خورند  وبعضي از زنگها به صدا در مي آيند.

درجه 6 : اين دسته از زلزله ها شديد هستند وبوسيله تمام افراد درك مي شوند اين گونه زلزلها  اگر درشب  اتفاق بيافتند موجب بيدار شدن مردم از خواب مي شوند و عده بسياري وحشت زده  از خانه هاي خود به كوچه ها و خيابانها مي روند. تابلوها  و تصاوير آويخته  به ديوار و كتابهاي  داخل قفسه  به زمين مي افتند ديوارها و سقفها  ترك بر مي دارند لوسترها و چراغ هاي آويخته به سقفها حركت نوساني پيدا مي كنند  لرزش درختان به خوبي  قابل رؤيت است.

درجه 7: زلزله هايي كه دراين درجه قرار مي گيرند خيلي شديد هستند و موجب وحشت  عمومي مي شوند.اين دسته زلزله ها باعث واژگون  شدن مبلها در منازل و شكاف در ديوارها و شكستن شيشه پنجره ها مي شوند. قطعات گچ  از سقف فرو مي ريزند وخانه هايي كه استحكامشان  كم است  خراب مي شوند دودكشهايي بلند بخاريها خراب شده وموجب  خرابي  سقفها مي گردند.

درجه 8: اين دسته زلزله ها خسارتهاي زياد به بار مي آورند  براثر آنها بعضي  از ديوارها وتمام برجها ودوكشها بخاريها و كارخانجات فرو ريخته  وخراب مي شوند دراينگونه زلزله هايي در نواحي  كوهستاني  موجب سقوط  قطعات  سنگ از كوه مي گردند.

درجه 9 :زلزله هاي اين درجه موجب ميشوند كه به خانه هايي كه از سنگ ساخته  شده اند خسارت وارد آيد وبعضي  از آنها به كلي ويران شوند .

درجه 10: زلزله هاي درجه ده به همه چيز خسارت وارد مي سازند و موجب لغزيدن  وليز خوردن زمينها مي شوند. در سطح  كوچه ها  و خيابانها شكاف ايجاد مي كنند. در اين نوع  زلزله ها  اغلب  خانه هايي كه از سنگ  ساخته شده اند، خراب مي شوند. لوله هاي آب وگاز قطع وموجب  ريزش  دريا بارها و كرانه هاي پر شيب رودخانه ها ققل بعضي  از كوهها مي شود .

درجه 11: اين دسته  زلزله ها موجب بروز حوادث بسيار ناگوار مي شوند . شكافهاي عريضي در پوسته  جامد زمين  ايجاد مي كنند  زمينها لغزش پيدا كرده و تغيير مكانمي دهند . پلها تغيير مكان مي دهند. پلها خراب شده و خطوط راه آهن پيچيدگي  و انحناء پيدا مي كنند.

درجه 12: زلزله هاي اين درجه فاجعه  انگيز هستند اين زلزله ها تغييرات  زيادي در پوسته  جامد زمين  مي دهند  هيچ بنايي در مقابل تكانهاي اين زلزله قادر به مقاومت نمي باشد.

شكستهاي  عمودي و افقي مهمي  در زمين ايجاد شده و موجب  ريزش كوهها مي شوند.

ولي روش  متدوال امروزي  كه براي  همه آشنا مي باشد درجات  ريشتر  است  در سال 1935 شخصي  از انستيوي تكنولوژي  آمريكا به نام چارلز  ريشتر  سعي كرد  تازمين  لرزه هاي  كاليفرنياي  جنوبي  را از لحاظ بزرگي  به گروههاي  بزرگ  متوسط  وكوچك  رده بندي كند.  در روش  مذكور  بزرگي  زمين لرزها از روي حركاتي به دست مي ايد  كه توسط دستگاههاي  لرزه شناسي  به ثبت مي رسد.امروزه  در سرتاسر  جهان براي توصيف بزرگي  زمين لرزه  از مقياس  اصلاح شده ريشتر  استفاده  مي شود  و داراي  محاسبه  لگاريتمي  ميباشد  بدين معني كه افزايش  يك درجه  در مقياس ريشتر ده  برابر دامنه  زلزله با بزرگي  7، 1000 بار بيشتر  از دامنه  زلزله اي با بزرگي  4 و قدرت آن تقريبا  سي هزار بار (31×31×31) بيشتر خواهد بود. وهمچنين زلزله اي با شدت 5 در مقياس ريشتر معادل  199 تن ماده  منفجره t.n.t انرژي  آزاد مي نمايد  ولي با شدت 7 ريشتر  معادل 199000 تن به همين  دليل  در زلزله هاي بزرگ  حتي اختلاف 5/0 درجه در مقياس  ريشتر ميتواند  بمراتب مخرب تر  باشد ، زلزله ها براساس تقسيم بندي ريشتر 9 درجه مي باشند.

ارتباط زلزله با عوامل ديگر: اگر چه علت اصلي ايجاد زلزله همان عوامل  دروني زمين است ، ولي  علل كوچكتري  نيز در ايجاد زلزله موثرند مثلا  در اثر جزر و مد نه تنها آبهاي اقيانوسها  و درياها بالاو پائين  مي آيند بلكه توده هاي  مذاب  دروني  زمين نيز تحت  تاثير  جزر ومد قرار مي گيرند و بالا آمدن  وپائين رفتن اين توده هاي مذاب موجب  حركت  پوسته جامد  مي گردد و به عوامل ديگر كه ذكر شد به ايجاد زلزله  كمك مي كند.

هنگام هلال  يعني شبهاي  اول ماه و اواسط ماه كه جزر و مد شديدتر است بيش از ساير اوقات زلزله اتفاق مي افتد  همچنين  هنگامي  كه ماه در حضيض  است يعني  ماه به زمين  خيلي نزديك شده است ويا در مواقعي كه ماه از نصف النهار يك ناحيه مي گذرد ارتعاشات ناشي  از زلزله زيادتر و شديدتر از ساير مواقع است.

البته  تنها بارندگي يا فشار  جوي نمي تواند عامل تعيين كننده در ايجاد زلزله باشند بطور مثال  استانهاي  گيلان  ومازندان بطور مدوام ودر فصل هاي مختلف داراي بارندگي  هاي موسمي  زيادي مي باشند و بالعكس  مناطقي هستند كه ميزان بارندگي  ساليانه  بسيار كم دارند معذالك  زلزله هاي شديدي  در آن مناطق اتفاق مي افتد  بنابراين  عوامل  فوق بصورت جنبي  و حاشيه اي مورد نظر مي باشند. وبه هيچوجه  به عنوان معيار اصلي در ايجاد زلزله به حساب نمي آيند.

گفتار دوم

چرا كشور ما ايران زلزله خيز است

 براي پاسخ به اين سئوال بايد ببينيم در ابعاد  گسترده جهاني كدام نقاط  زلزله خيزند و در نتيجه مشخص  مي شود كه ايران  هم يكي از نقاط زلزله خيز جهان مي باشد.

تحقيقاتي  كه روي حدود30 هزار زلزله انجام سده مويد اين نظر است كه بيشتر زلزله هاي شديد بر روي  باصطلاح  دو كمربند قرار دارند و نقاط  موجود در اين دو كمربند  زلزله  خيز مي باشند، و از لحاظ  زمين شناسي  نقاطي  فعال  - ضعيف  و اسيب  پذير گفته مي شوند يك كمربند كه در امتداد سواحل غربي امريكاي  جنوبي  وشمالي  قرار دارند  وكمربند  ديگراز حوالي مديترانه شروع وپس از گذشتن  از تركيه ، ايران  و افغاستان  به جنوب  شرقي آسيا مي رسد علاوه بر اين دو كمربند  فوق كه اماكن  اصلي زلزله هاي شديد ومخرب   جهان مي باشند، در نقاط ديگري  نيز زلزله هاي خفيف و كوچك رخ مي دهند بعلت اين دامنه  تاثير محدود ، از قدرت  تخريب بالائي  برخوردار نمي باشند.

از كشورهاي زلزله خيز جهان مي توان  ايتاليا ، يونان ،تركيه ، ايران ، چين ،ژاپن ، فيليپين ، هندوستان ، هند وچين  ونيوزلاند  و قسمت هاي  شمالي و جنوبي  آمريكا  وآمريكاي مركزي را نام برد. 

حال ببنيم چرا اين مناطق زلزله خيزند . ابتدا  بايد بدانيم  كه قسمت سطحي زمين  از چند صفحه  جداگانه  بنام سنگ كره  (ليتوسفر) ناميده ميشود ،تشكيل شده و يكپارچه  نيست  البته چون زمين  كروي است در واقع بصورت نيمكره هائي  مي باشند. صفحات  مزبور  ثابت نبوده بلكه به حالت شناور روي قسمت  خميري شكل  گوشته بنام آستنوسفر قرار دارند. و قاره ها بر روي اين صفحات  قرار دارند  .هنگاميكه  دو صفحه  بهم نزديك مي شوند محل برخورد  صفحات  ايجاد چين خوردگي  فعاليتهاي آتشفشاني ، زلزله و غيره مي نمايند.

مثلاً كشور ايران تحت تاثير  چين خوردگي  هاي الپ دوران سوم زمين شناسي  قرار گرفته ودر نتيجه  كوههاي البرز وزاگرس  در ايران بوجود آمده  و اين كوهها  از لحاظ  زمين شناسي  جوان وفعال مي باشند. در واقع زلزله هاي ايران مربوط  به فعاليت هاي حاشيه  چين خورده  آلپ  هيما ليا مي باشند. كه ادامه  كمربند مديترانه  است از طرفي  كشور ايران  از نقطه نظر  زمين شناسي بين دو صفحه  يعني صفحه  عربستان و صفحه  شوروي سابق قرار دارد.

 حركت  اي صفحات  نيز ايجاد زلزله مي نمايد  و البته  اكثر  زلزله هاي ايران هنگامي  ايران هنگامي  اتفاق  مي افتند  كه گسل هاي قديمي  فعال شده و شروع به حركت  و جابجائي  مي نمايند  زلزله هاي  اخير شمال ايران  نيز به همين  علت اتفاق  افتاده اند طبق  محاسبات  آماري  به ازاي  هر 5 سال  يك زلزله شديد با حدود 7 درجه  در مقياس  ريشتر  در ايران اتفاق  مي افتد.  بعلاوه  زلزله هاي خفيف وكوچك  فراواني  كه ساليانه  در ايران اتفاق  مي افتند  و بعضي  از آنها نيز مي توانند  مخرب  باشند.

گفتار سوم

آيا خطر زلزله تهران را تهديد مي كند

 از آنجاييكه تعدادي از مناطق  و خيابانهاي  تهران روي شكستگيها ويا باصطلاح  گسل قراردارند  .بنابراين  فعاليت  شديد وناگهاني  گسلها ميتواند زلزله اي را بدنبال داشته باشد .البته تعدادي از اين گسلها  غير فعالند  و مي توان گفت كه حادثه زلزله در تهران با تاخير  همراه مي باشد  زيرا گسلهايي كه داراي  فعاليت مي باشند  انرژي  مازاد  را تخليه مي نمايد اما در تهران  بزرگ در اكثر  نقاط چنين  پديده اي  به چشم  نمي خورد ودر واقع  نوعي  وقفه زماني  در بروز  حادثه  زلزله ايجاد شده است كه اين تاخير خود در تجمع  وتراكم  تدريجي انرژي  كمك مينمايد  و درنتيجه اگر زلزله اي  در تهران رخ دهد حدس زده مي شود  كه نسبتاً شديد باشد. ولي  به هيچوجه نمي توان زمان و بروز وشدت آنرا پيش بيني  نمود و ممكن است به اين زودي ها  چنين اتفاقي نيافتد. وبه لطف الهي با حركات  ملايم انرژي  ذخيره شده تخليه  گشته  وحتي  در صورت  بروز نيز شدتي  نداشته و مشكلي  پيش نيايد.

بطور كلي  ميتوان گفت كه شهر تهران بزرگ  روي گسل  آلپ هيماليا قرار دارد كه اگر زلزله اي در تهران  رخ مي دهد ميزان آسيب پذيري وخسارات وارده نسبت به بافت شهري وتراكم  جمعيت در مناطق  مختلف تهران متفاوت خواهد بود.  بنابراين  بايد پيش بيني  هاي لازم را جهت خطرات  احتمالي  درنظر داشت.

در اين رابطه اولين كنفرانس بين المللي  بلاياي  طبيعي در ارديبهشت  ماه 1371  در تهران  برپا شد .در اين  كنفراس علاوه بر شهرداران كشورهاي مختلف –نمايندگان يونسكو – سازمان بهداشت جهاني فدراسيون  بين المللي  صيلب  سرخ و هلال احمر  جهاني  وديگر مقامات ذير ربط حضور داشتند. در كشور ما روز 20 مهر به عنوان  روز ملي كاهش  اثرات بلاياي طبيعي  نامگذاري شده وهمه ساله مسئولين  محترم با آموزش نيروهاي  مردمي وبرپايي نمايشگاهها مردم را براي مقابله  با اين حوادث آشنا مي سازد.

راستي راه نجات تهران بزرگ  چيست؟  اگر مسئله قبل از وقوع زلزله و صرفاً جهت پيش گيري باشد بايد زمينه حركات ملايم  لايه هاي شكسته شده را فراهم نمود .البته  فشار وارده در امتداد يك گسل باعث  لغر و جابجائي خفيف  مي شود، ولي مدوام نبوده بلكه در اثر برخورد گرفتگي  ودر نتيجه توقف ايجاد مي شود ولي جابجائي هاي مداوم ، زلزله هاي  خفيفي  در ابعاد محدود ايجاد مي نمايد كه باعث  تخليه انرژي شده و فقط زلزله نگارها  آنها را ثبت نموده وبراي انسان قابل احساس نمي باشد اما اگر  گرفتگي وتوقف سنگها  بسيار طولاني باشد آزاد شدن ناگهاني  انرژي ناشي از حركات سنگها پيامدهاي خطرناكي بهمراه خواهد داشت امروزه علم مدرن زلزله شناسي در تدارك پروژ اي است  كه طي آن بتواند حركات  سنگها را در امتداد گسلها  بطور مدوام وملايم  ممكن سازد تا مانع  تجمع  انرژي  شده و در نتيجه زلزلهاي خطرناك  ومخرب  اتفاق نيافتند .

بدين معني  كه كارشناسان در نظر دارند  در امتداد يك گسل چاههاي عميق حفر نموده و در آنها آب تزريق  نمايند اين آب  در اثر نشت  ونفوذ در منطقه  حساس گرفتگي  موجب  لغزش شده ودر نتيجه  حركات خفيف جهت آزاد شدن تدريجي  انرژي  اغاز خواهد شد وهمانطور يكه اشاره شد تدوام اين حركات خفيف جهت آزاد شدن تدريجي  انرژي  آغاز خواهد شد  وهمان طوريكه اشاره شد تدوام اين حركات مانع بروز زلزله هاي خطرناك  وشديد خواهد شد و ولي دانش زلزله شناسي  در حال حاضر  از اقتدار ومهارت  لازم در اين زمينه برخور دار نيست . واينكه  آيا ميتوان  براي تهران بزرگ  چنين پروژه اي  را بمرحله  اجرا گذاشت  يا خير نياز به تامل وتعمق بيشتري دارد.

بهترين راه اين است كه حتي الامكان  از تراكم  جمعيت تهران كاسته شود و بتدريج  مناطق پر خطر با هماهنگي مسئولين  ذيرربط  به فضاي  سبز تبديل شوند. و رعايت اصول مهندسي وفني در سازه ها ميتواند  نقش موثري داشته باشد در حال حاضر  هيچكس  نميتواند  وقوع زلزله را دقيقاً  پيش بيني  نمايد ولي به هنگام  بروز أن هم آهنگي  وهمكارهاي  متقابل  بين مردم ومسئولين  محترم ميتواند  در جلوگيري  از كاهش خسارات جاني ومالي بطور قابل  ملاحظه اي موثر باشد ورعايت  موارد ايمني  وحفظ  آرامش  كه در گفتار  ششم به آن اشاره خواهد شد كاملاً  ضروري مي باشد البته  اگر چه بايد اصول وموارد ايمني در اين زمينه  را با توكل به خداي بزرگ مراعات نمود ولي در نهايت  بايد راضي به رضاي  الهي بوده و هموراه رحمت خداوند  سبحان  را در نظر داشت.

گفتار پنجم

ايا زلزله را مي توان پيش بيني و يا پيش گيري نمود؟

1-در مناطقي كه داراي  حركات زمين ساختي مي باشد  ، سطح زمين به آهستگي  وبطور مداوم تغيير شكل مي دهد  و قبل از وقوع  زلزله نحوه اين تغيير شكل ها بطور ناگهاني تغيير مي كندكه به آن  آنومالي  تغيير شكل مي گويند .

بنابراين با اندازه گيري مداوم حركات پوسته  زمين مي توان زماني را كه اين حركات  از حالت متعارفي  خارج مي شوند به عنوان  زمان بحراني واحتمال بروز حادثه زلزله تلقي كرد .اندازه گيري حركات پوسته  زمين بوسيله  دستگاهي  بنام  تيلت متر انجام مي شود .

در حال حاضر نمي توان از اين روش بطور دقيق نتيجه گيري كرد ولي با تحقيقات  بيشتر مي توان به آن اميدوار بود.

2- تنش هائي  كه به هنگام  زلزله  بوجود مي آيند باعث تغيير خواص الاستيك  پوسته زمين شده ودر نتيجه  سرعت انتشار  امواج  لرزشي  از داخل  سنگهاي پوسته نيز تغيير خواهد كرد.  بدين ترتيب  اگر سرعت  انتشار امواج  لرزشي  در داخل  زمين بطور مداوم اندازه گيري  شود. (هنگاميكه  ميزان اين سرعت ها به يك حد بحراني  وغير عادي رسيدند.امكان وقوع زلزله  وجود خواهد داشت دستگاههايي از قيبل  لرزه نگار انحراف  سنج و يا تنش  سنج مخصوصاَ در اطراف گسلهاي  فعاعل به پيش بيني  زلزله كمك مي نمايد.

براي اندازه گيري سرعت سير امواج  مي توان بطور مصنوعي  در يك نقطه امواج لرزشي توليد نمود وسپس به كمك  لرزش سنج ها ، ميزان  سرعت امواج را اندازه گرفت.

3-به هنگام وقوع زلزله امواج مختلف منتشر مي شوند قسمتي از اين امواج قابل شنيدن مي باشند و در مواقعي  زلزله توام با صداي غرش  مي باشد اين غرش ها در حقيقت  يك نوع  تشعشع صوتي است كه معمولاً توام با بروز تعدادي شكاف  كه همگي  در امتداد خط شكستگي  قرار دارند.مي باشند  حال اگر اعماق زمين  ميكروفون ها وقوع زلزله را مشخص  خواهد كرد ولي چون  اين ميكروفون  ها صداهاي  مختلفي  را منتشر مي كنند تشخيص صداي  مربوط به زلزله را مشكل مي سازد. ولي اگر بتوان  صداهاي منتشر شده را تفكيك  نمود. و دقيقاً  فركانس ناشي از صوت امواج زلزله را مشخص نمود چنين راهي  در پيش بيني زلزله  مي تواند موثر باشد .

 4- يا هنگام وقوع بسياري از زلزلهاي تغييراتي در ميدان مغناطيسي  زمين رخ مي دهد. با مطالعه  و بررسي اين تغييرات درميدان مغناطيسي زمين رخ مي دهد با مطالعه و بررسي  اين تغييرات  احتمال پيش بيني زلزله وجود دارد.

5- بعضي ازكانيها كه اجزاي تشكيل  دهنده سنگها مي باشند مانند كاني كوارتز  داراي خاصيت پيرو الكتريك مي باشد.يعني تحت فشار به هنگام زلزله در اثر امواج  الاستيك  در سنگهاي  پوسته جريانهاي الكتريكي بوجود مي آيد اين جريان قابل اندازه گيري مي باشند .

دانشمندان با اندازه گيري مداوم اين جريان ها اگر بعللي  بطور ناگهاني در چند روز يا چند هفته  اضافه شدند مي توان وقوع حادثه زلزله را پيش بيني نمود.

6- برخي از حوادث جوي مانند تخليه هاي جوي، پديده هاي غير عادي و يا نوراني شدن آسمان شب يا روز قبل از زمين لرزه مشاهده مي شود .حيوانات  نيز قبل از بروز زلزله  حركاتي  انجام مي دهند كه نشان دهنده خطر وقوع زلزله مي باشد.

7- بطوركلي آب چشمه ها حتي چند ماه قبل از زلزله  تغيير مي كند، يعني ممكن است گرم شده و يا تغيير رنگ و تغيير طعم دهد و املاح  مربوط به آن تغيير نمايد كدر شود وكلاً از حالت متعارفي خارج شود اين آزمايش تجربي كمك  قابل توجه به پيش بيني زلزله مي نمايد.بنابراين  اگر موارد فوق  توسط اهالي  محل ويا منطقه اي گزارش شود بايد حتماً آب چشمه ها را آزمايش نمود و پيش بيني هاي لازم جهت جلوگيري از خسارتهاي  احتمالي  زلزله بعمل  آيد.

باوجود تحقيقات  ومطالعات ژئوفيزيكي  ( فيزيك زميني ) زيادي كه انجام شده مسئله پيشگويي  زمين لرزه  هنوز از يك راه حل  نهائي  بسيار دور است  واين بدان  جهت است كه هر منطقه  شرايط  خاص خود را دارا است واين شرايط  خود بمرور زمان  تغيير مي كند .در نتيجه اين روشها به تنهائي  توانائي  حل مسئله  را ندارند ولي با استفاده از مجموع آنها مسلماً ميتوان به نتايج  مطلوبي  رسيد.

با اينكه  هيچ  روش مطئمن ومعتبري براي پيش بيني هاي كوتاه مدت زمين لرزه مطرح نيست اما چندين پيش بيني با موفقيت همراه بوده است در سال 1996 زمين لرزه تاشكند در اتحاد  شوروي سابق از روي تغيير ميزان  گاز رادن در چاه هاي مجاور پيش بيني شد.رادن گازي بي اثر است كه در اثر تلاشي عنصر راديواكتيوي  به نام راديوم به وجودمي ايد ومقدار كمي  از آن در برخي سنگها ديده شده است. در شرايط عادي اين گاز در سنگ محبوس  بوده اما در حين افزايش تنش شكسگيهاي حاصل موجب رهايي  آن مي شوند.

شايد بارزترين پيشگويي زمين لزره  به زلزله سال 1975 در ايالات لاينوفنيگ چين برمي گردد در اين ناحيه  لرزه شناسان براي اولين بار موفق به پيش بيني  زمين لرزه بزرگي با قدرت  تخريب يك شهر عظيم شدند با تخليه حدود 3 ميليون  نفر ازساكنين ساختمانهاي  نامقاوم  و سست دهها  هزار خانوار  نجات يافتند هرچند اين واقعه از ماهها قبل پيش شده بود وتوجه دادن مدوام به خطر قريب الوقوع  آن كمك كرده بود. متاسفانه چيني ها قادر به تعيين  زمان دقيق وقوع زمين لرزه بزرگ  سال 1976  تانگ  شان نشدند و هشدارهاي نارسا وطويل المدت آنها را از زمين لرزه اي قريب الوقوع  چندان دقيق وجامع نبود كه بتواند  از مرگ حدود 240000 نفر از مردم  جلوگيري  كند. ضمناً  چيني ها هشدارهاي نادرست ديگر هم اعلام داشتند . چنانكه در يك استان  نزديك  هونگ كنك مردم مسكن  خود را براي بيش از يك ماه ترك كردند اما هيچ زمين لرزه اي رخ نداد ضمناً هزينه تخليه ميليونها نفر صرف نظر از زمان  كار از دست رفته و تهيه اسكان موقت ومسائل بيمشاري از اين قيبل دربرابر احتمال وقو زمين لرزه بايدطي يك مدت برنامه ريزي مدون مورد توجه  قرار گيرد.

راستي  چه چيزهايي موفقيت يا شكست  پيش بيني زمين لرزه را تعيين مي كند؟  اغلب متخصين  عقيده دارند  كه پيش بيني زمين لرزه  وقتي موفقيت آميزاست  كه در آن ناحيه  جغرافيايي  حدود بزرگي  و زمان احتمال وقوع را معين باشد همانطور  كه انتظار داريم محققين  دريافته اند  كه تعيين  زمان زمين لرزه اي  مشخص   يك دوره  نسبتاً  كوتاه چند روزه  تا چند هفته مشكل است ولي در مورد  پيش بيني هاي دراز مدت بر پايه  فرضيه دوره اي بودن  زمين لرزه ها  استوار است  . به بيان ديگر تنش به طور مداوم  در طول گسلهاي فعال افزايش مي يابد  تا هنگامي  كه گسيختگي  اتفاق مي افتد . سپس بلافاصله  پس از آن دوباره  تجمع  نيرو آغاز مي شود.

ياد آور مي شوم كه بيشترزمين لرزه ها  در نتيجه  حركت نسبي  قطعات بزرگ  پوسته در طول حاشيه  صفحات  ايجاد مي شوند، چوند صفحات بطور  ثابت درحركتند لذا پيش بيني مي شود كه در طول  زمان طولاني  در طول تمام حاشيه  صفحات  ليتوسفر زمين  لرزه هاي بزرگي رخ دهد.

با مطالعه  وقايع  ثبت شده تاريخي  معلوم شد كه بعضي  قطعات اين كمربندهاي لرزه اي براي مدت  بيش از يك قرن زمين  لرزه بزرگي  ايجاد نكرده اند اين مناطق  بظاهر آرام كه به عنوان محلهاي احتمالي  وقوع زمين لرزه هاي بزرگ در دهه هاي بعد مشخص  شده اند. به نام وقفه هاي لرزه اي مشهورند در 20 سال اخير  كه مطالعات  مقدماتي  در جهت خود  پيش مي رفت برخي از اين وقفه ها گسيخته وموجب  بروز زمين لرزه  بزرگ شد. منطقه اي  كه سبب زمين لرزه مخرب سپتامبر سال 1985  مكزيكوسيتي  شد خود يكي از اين وقفه ها  است از اين رو برخي  از پيش بيني ها دراز مدت هم اكنو  انجام شده است .و اطلاعات ناشي از  آنها ميتوانند در تدوين  قوانين  ساختماني مورد بهره برداري قرار گيرند.

 بسياري از دانشمندان  اميد دارند كه روزي  بتوانند  خطر زمين لرزه ها را بوسيله  ايجاد زمين لرزه هاي خفيف ومتعدد وبا استفاده  از ترزيق  مايعات ويا انفجارات  كاهش دهند كه اين خود عملاً كنترل واقعي  زمين لرزه وجلوگيري از تخريب  مي شود ودر واقع نوعي  پيشگيري  از زلزله هاي  مخرب  تلقي مي شود. چنين  روشهايي  نيروي  تجمع يافته  را به طور مدوام  وآهسته  آزاد مي كند در حالي كه اين نيروها مي توانند با ايجاد زمين لرزه اي با قدرت  بالا ازاد مي كند در حالي كه اين نيروها مي توانند با ايجاد  زمين لرزه اي با قدرت بالاآزاد شوند. تأكيد  مي كنم كه هزاران  زمين لرزه كوچك بايستي رخ دهد، تا معادل انرژي  آزاد شده  در يك زمين لرزه قوي باشد اين واقعيت به همراه  عدم دسترسي به بسياري از گسلها امكان كنترل از زمين لرزه را بدان آساني  كه تصور مي رود  ميسر نمي سازد.

منابع و ماخذ

1-     نام كتاب : زلزله چكونه اتفاق مي افتد 

مولف : دكتر حميد تقي زاده

2- مباني جغرافيايي زلزله وآتشفشان

مترجمان : دكتر احمد پور احمد - مريم نعمتي ثاني

3-علت بروز زلزله چيست ؟

مولف : محمد علي پور

4-   چرا كشور ايران زلزله خيز است ؟

مولف سيد مجتبي حسيني

5-   آيا خطر زلزله تهران را تهديد مي كند ؟

مولف رضا جعفري

6-   حركت سكوي زمين

مولف دكتر علي روحاني

7-   امواج ارتعاشي زمين

مولف مهدي علوي

 دانشمندان به نشانه‌هاي جديد احتمال انتقال حيات از فضا به زمين دست يافته‌اند

چند روز پیش یک نفر از دوستان فیلمی را به ما معرفی کرد در مورد (بوجود آمدن زمین و حیات بر روی آن) این فیلم که بسیار جذاب و زیباست را پیشنهاد میکنیم حتما دانلود کنید و تماشا کنید.
ما یکسری تحقیقات دیگر انجام داده ایم و مکمل این فیل قرار داده ایم. این فیلم یک ساعته را حجم آن را بسیار کم کرده ایم و حدود 16مگابایت شده است که با نرم افزار real player قابل تماشا است اگر از اینترنت پر سرعت استفاده میکنید میتوانید نسخه اصلی آن را با حجم 45 مگابایت با فرمت wmv دانلود کنید.

چگونگی پیدایش زمین

اکثر دانشمندان (دکارت و کانت و لاپلاس و بوفون.) زمین شناس و علمای هیئت معتقدند که حدود 15 میلیارد سال قبل بر اثر عبور ستاره ای از نزدیک خورشید انفجاری عظیم در آن بوجود آمد و گازهائی بصورت تکه های متراکمی از آن جدا شدند و در فضا با حرکت دورانی بگردش در آمدند و در نتیجه سیاره های منظومه شمسی بوجود آمدند که زمین یکی از این پدیده ها است. میلیونها سال طول کشید تا زمین با دور شدن از خورشید از حالت گاز بصورت جامد و بشکل امروزی در آید(حدود 5 میلیارد سال پیش)

در طول مدت 200 میلیون سال مولکولهای ئیدروژن و هلیوم در فضای اطراف زمین پراکنده شدند و سپس بر اثر تراکم مولکولهای ئیدروژن و اکسیژن آب بوجود آمد و بصورت باران بر زمین باریدن گرفت و زمین در زیر قشری از آب قرار گرفت بر اثر فشارهای درونی بر رسوبات پوسته زمین خشکی های امروزی در طول دورانهای مختلف زمین شناسی سر از آب بیرون آوردند ( که در بخش بعدی به این دورانها اشاره شده است) اولین بار نباتات در زمین روئیدند و این وضع میلیونها سال ادامه داشت سپس موجودات دیگری بتدریج در زمین پدیدار گشتند.

اجزای تشکیل دهنده کره زمین:

الف: پوسته خارجی یا لیتوسفر که ضخامت آن بین 5 الی 50 کیلومتر بوده و مهمترین عناصر تشکیل دهنده آن رسوبات و سنگهایی هستند که از مواد کانی مختلفی مانند اکسیژن – کربن – آهن – کلسیم – سیلیکون – آلومنیوم – منیزیم – سدیم – ئیدروژن –و... بوجود آمدند.

ب: جبه یا زیرپوش یا منتل یا گوشته: در زیر پوسته قرار گرفته و مواد در آن بصورت خمیری شکل میباشند این مواد که به ما گما معروفند بر اثر عمل آتشفشانی بر روی زمین آمده و تشکیل سنگهای آذرین را میدهند ضخامت این لایه حدود 2900 کیلومتر است.

ج: قسمت مرکزی زمین بنام هسته نامیده میشود که شامل دو لایه هسته خارجی (2100کیلومتر) و هسته داخلی (1370کیلومتر) است اکثرا دارای ترکیبات آهان و نیکل میباشند.

درجه حرارت مرکزی زمین به 5530 درجه میرسد و تمام مواد موجود در آن گداخته اند.

جرم زمین( 21بتوان10*6/6 ) تن و چگالی آن نسبت به آب 5/5 میباشد(5/5 برابر از آب سنگینتر است) که بیشترین چگالی را در بین سیارات منظومه شمسی دارا میباشد.

پیدایش حیات و تغییرات در کره زمین به تفکیک دوره های زمین شناسی

دوره های زمین شناسی را از نظر طول مدت زمان بشرح ذیل طبقه بندی کرده اند:

اینک خلاصه ای از پیدایش انواع گیاهان و جانوران را در هریک از ادوار زمین شناسی بررسی میکنیم.

به نام خدا

مقدمه

زلزله يكي از مخاطرات طبيعي مي باشد كه امروزه به طور چشمگيري موردتوجه جوامع وملل قرار گرفته است . و در زمره ي آنها كشورهايي كه در مناطق نزديكتري به كانونهاي زمين لرزه اي قرار دارند در خطر بيشتري هستند ، از جمله كشور عزيزمان ايران .

تاريخچه زلزله اي ايران به خوبي نشان مي دهد كه هيچ نقطه اي از ايران را نمي توان در مقابل زلزله مصون فرض كرد وقوع زلزله هايي مانند رودبار ،منجيل ،زرند، وبم ما را به واكنش بيشتري وا مي دارد كه به طور جدي وعلمي بايد در مقابل اين معضل عظيم به مبارزه برخيزيم حال اينكه : 1- وضع زلزله در ايران چگونه است ؟2- چه اقداماتي بايد در مقابل آن انجام دهيم ؟ موضوعاتي است كه در اين تحقيق معطوف نظر ماست . و ما بعنوان افرادي از اين جامعه مي كوشيم تا در حد توان هم بر معلومات خود بيفزاييم وهم دوستان خود را با زلزله بيشتر آشنا كنيم واز روشهاي پيشگيري صدمات زلزله  بيشتر اطلاعات كسب نماييم .

به اميد آنكه در پايان اين تحقيق موفق بوده ووظيفه اجتماعي خود را در اين مورد  به خوبي انجام داده باشيم .

دوران زلزله خيزي در ايران ( پنج دوره  ) :

به طور كلي دوره هاي مختلف زلزله خيزي در ايران را به 5 دوره مختلف تقسيم مي كنند كه شامل : 1- دوره فرمانروايي  خلفا (622تا 1258م) :

اين دوره را مي توان به گونه اي دقيق تر دوره اوليه اسلامي ناميد كه از نخستين سال عصر اسلامي تا چپاول بغداد توسط مغولان در سال 1258 را دربر ميگيرد . ويژگي بر جسته  اين دوره دراز كه به آن يك پارچگي مي بخشد اين واقعيت است كه ايران وعراق بخشي از يك امپراطوري يگانه بوده اند ، گو اينكه دراواخر اين دوره يگانگي، پنداري بيش نبود . ازآنجا كه عراق مركز اين امپراطوري بود ،نزديك به همه اطلاعات ما درباره زمين لرزه از منابع عربي و عمدتاً از رويداد  نگاريهاي تاريخي به دست آمده است . آن چه از آثار فارسي بومي باقيمانده بسيار اندك است وسهم چنداني در داده ها ي ما ندارد . تقريباص همه لرزه هاي ثبت شده ايران درمنطقه اي رويداده كه شاهراه اصلي خراسان از آن مي گذشته است ،مهمترين وپر رفت و آمد ترين شاهراه بود ،راه كاروان رويي كه فراورده ها را از چين وهند مي آورد ، از دالان طبيعي ميان كوه پايه هاي البرز وكناره كوير مركزي مي گذشت آنگاه به سوي جنوب باختري مي گشت تا از زاگرس بگذرد وبه دره دجله و فرات سرازير شود .

فعاليت لرزه اي در اين دوران محدود به رويدادهايي است كه به خراسان وري وگرگان آسيب رساندند.

2- دوره مغولان وتركمانان (1258 تا 1598 م ) :

اين دوره از يك سوبا چپاول بغداد توسط مغولان  و از سوي ديگر با انتقال پايتخت صفويان از قزوين به اصفهان ، كه سر آغاز روزگار تازه اي شد ، تعريف مي شود.

دليل اين بخش بندي تفاوت آشكار آن با دوره پيش از خود ،يعني دوره فرمانروايي خلفا است .

بنيادي ترين دگرگوني آن بود كه جوابي گسترده اي ميان جهان عرب ،كه در مصر ممالك وسوريه متمركز بود ، و ولايتهاي خاوري پيشين امپراطوري اسلامي پديد آمد .

امور ايران به طور جداگانه به عنوان تابعي از اوضاع داخلي و زير تأخير عواملي بيروني مهمي از سوي خاور سر چشمه گرفت وپيش مي رفت ،باز تاب اين وضعيت در اين واقعيت به چشم مي خورد كه آثار فارسي به عنوان منابع عمده اطلاعات جايگزين آثار عربي مي شود . اين تغيير بسيار مهم است زيرا شيوه اي كه منابع فارسي به پديده هاي طبيعي مي پردازند شيوه اصلي منتظمي است يكي از ويژگيهاي نمايان اين دوره سرودن اشعاري درباره زمين لرزه است ،كه بر افزون بيان احساسات گوناگون بر انگيخته از فاجعه ،غالباً داراي اطلاعات سودمند مانندتاريخ دقيق رويداد ،يا كارهاي بازسازي پس از رويداد مي باشد .

3- سده هاي هفدهم وهجدهم ميلادي :

دوره اي كه انتقال پايتخت به اصفهان توسط شاه عباس سر آغاز آن بود شاهد ثبات وشكوفايي افزون تر ي در قلمرو صفويان بود ، كه در نتيجه فرمانروايي شاه عباس پديد آمده بود و درجه تمركز قدرت حكومت از آن چه كه در طي سده ها وجود داشت بيشتر شده بود . در 1722 ميلادي اين آرامش نسبي به يكباره دراثر يورش افغان ها به ايران آشفت و  سده اي كه به دنبال آن آمد و دوران نادر شاه رانيز در برداشت ،فرو پاشي ثبات سياسي از جمعيت تهي شدن مناطق روستايي وبدتر شدن زندگي اقتصادي منطقه راشاهد بود. پايتخت نادر شاه مشهد بود و پس از مرگ او در 1747سال ميلادي ايران به مناطق نفوذ جداگانه اي تقسيم شد .جانشينان اوافشاريان ، وبر آمدن افغانستان مستقل ،بيشترين تأثير را در خاور وشمال خاور كشور داشت در حالي كه پيش از گذشت يك دهه از هرج ومرج نظم تا اندازه ي زيادي در جنوب وباختر ايران به وسيله كريمخان زند كه مركز فرمانروايي اش شيراز بود ،مستقرشد،

پس از مرگ او در سال 1779 ميلادي نبردي دراز و دامنه دار براي تصاحب قدرت ميان جانشينان او و قاجار درگرفت .

قاجار ها كه پايگاهشان در استانهاي خزر بود سرانجام پيروز شدند و در سال 1794 ميلادي حكومت رابدست گرفتندو تهران پايتخت جديد شد . در چنين زمينه سياسي بود كه اوج شكوفايي وسپس تنزل تدريجي موقعيت ايران در عرصه بازرگاني بين المللي وبين قاره اي جريان داشت ؛ جاده هاي زميني كه از كشور مي گذشت به آهستگي جاي خود را به راههاي اقيانوسي كه بوسيله هلندي ها وانگليسي ها در اوايل سده هفدهم گسترده شد مي داد .

در دانسته هاي ما درباره ي تاريخ زمين لرزه اي ايران در دوره پيش از 1600 ميلادي سهم مسافران آن روزگار اندك بوده است . اشاره هاي گذرا به مناطق زمين لرزه خيز وگزارشهاي ارزشمند گه گاهي لرزه اي ويژه را مي توان از ميان توصيف امور و اوضاع واحوال منطقه اي يافت كه، به رغم اين دوره رخ داده است والبته نسبت به دوران قبلي زلزله هاي كمتري رخ داده است كه خيلي چشمگير نبوده به جز چند زلزله كه در گيلان و نواحي خزر و به خصوص شيراز قديم .

4- دوران قاجاريه (1794 تا 1925 ) :

با آغاز سده نوزده بهبود مستقيم وآشكاري در حجم وكيفيت داده هاي لرزه اي پديد مي آيد وهر چه فاصله بازمان حاضر كمتر مي شود اين داده ها نيز كامل تر مي شود . اين امر عمدتاً به دليل در دسترس قرار گرفتن منابع اطلاعاتي افزون تري است كه عبارتند از گزارشهاي مطبوعات فارسي ومكالمات ديپلماتيك انگليسي ها كه در زير تا حد امكان به هر يك از آنها خواهيم  پرداخت با اين همه ،انواع اسنادي كه پيش از اين باز شناخته شدند همچنان اطلاعات سودمند بسياري فراهم مي آورند .

زمين لرزه هاي ثبت شده در دوره هاي مختلف را مي توان الگوهاي نماياني تشخيص داد .بين سال هاي  1916 تا 1923 ميلادي هيجده زمين لرزه از 24 زمين لرزه اي كه در ايران گزارش شده ، درخاور دامغان يعني در خراسان ويا در ايران خاوري روي داده است .

اما در سال هاي  1900 تا 1915 ميلادي تنها 5 زمين لرزه از 24 رويداد ي كه ذكر شده در اين ناحيه روي داده است و گرايش ناهمگن لرزه ها بيشتر به سوي بخشهاي شمال باختري وشمال مركزي كشور متوجه بوده است .

5- دوره اخير ( از 1925 م تا امروزه ) :

پس از سال 1925 ميلادي دستيابي به اطلاعات مستند ،باگذشت زمان بهبود بيشتري مي يابد و ارزش خود را براي اصلاح محل رو مركز زمين لرزه هايي كه به كمك دستگاه تعيين شده است ،به ويژه تاحدود 1950 ميلادي ،همچنان نگاه مي دارد ، هنوز شمار زيادي از لرزه هاي شناخته شده نه درمطبوعات ثبت مي شود ونه در مكالمات ديپلماتيك اما اين گفته به طور كلي تنها درباره رويدادهاي كوچك درست است .

از سوي ديگر بسياري از زمين لرزه هاي مبهم نيز به گونه اي موفقيت آميز باز شناخته شده است . تا حدود سال 1940 ميلادي به گونه اي تقريباً  منظم از پرونده هاي اسناد استفاده كرده اند همچنين براي جستجوي اطلاعات درباره برخي رويدادهاي كاوش در روزنامه ها ، به ويژه ايران واطلاعات كه نخستين شماره آن در يازده ژانويه 1926 در آمد، شده است .

كه اين دسته از كتابهاي ملي موجود است .در مواردي همسان به مطبوعاتي محلي نيز تا زمان حاضر مراجعه شده است . اكنون داده هاي مستند براي تقريباً هر جاي كشور وحتي در مورد لرزه هايي بسيار كم اهميت در دسترس است وديگر به دنبال كردن بررسي ها يمان در اين منابع ادبي نيازي نيست . فهرست هاي  لرزه اي منطقه اي وجهاني متعددي منتشر شده است . و از سال 1930 ميلادي تا كنون بيش از 20 فهرست كه اطلاعات بسيار سودمندي را درباره زلزله به ما      مي دهد در آمده  است .

اندك شماري از اين فهرست ها تازه ودقيق هستند ومنابع خود را ذكر كرده اند وبرخي نيز كهنه شده واطلاعات دست دومي را دراختيار دارند و همچنين              بي دقتي هاي بسياري را در بر دارند .برخي بيش از  حد ساده شده وگمراه كننده هستند وخطاهاي بزرگي را در بر دارند و برخي لرزه ها رابارها در تاريخ ذكر       كرده اند كه گاهي تفكيك واصلاح آنها دشوار است .

تنها در طول چندسال اخير است كه تهيه فهرست زمين لرزه هاي تاريخي و دوره اخير به گونه اي شيوه دار وقابل اطمينان تري انجام مي گردد كه مانيز در اين باره در همين حد بسنده مي كنيم .

پيش بيني زلزله

امروزه  زلزله شناسان در خيلي از كشورهاي دنيا بدنبال روش هاي مطمئني هستند كه آنان راقادر به پيش بيني موقعيت ،زمان و قدرت زمين لرزه بنمايد . درصورتي  كه  برق ومنابع گاز راقطع نمائيم  كوره هاي كوچك را خاموش وفرآيندهاي مختلف شيميايي ،منفجره با آتشگير را به موقع متوقف نموده ومردم را از ساختمان هاتخليه كنيم .همچنين در صورت معلوم بودن  و پرويدهاي برگشت زلزله ها،طراحان قادر خواهند بود تصميم گيري كنند كه براي ضرر زلزله ساختمانها و ساير سازه ها واقعاً به چه چيزي نياز است ،و بدين وسيله به طور قابل ملاحظه اي هزينه اقدامات ضرر زلزله را كم كرده واز مقاوم نمودن بعضي سازه ها محكم خودداري كنند . با اين حال ساده انديشي خواهد بود فكر كنيم كه محقق اينكه مسئله پيش بيني به طور موفقيت آميز انجام گرفت، زلزله نموده گروه اصلي سازه ها از بين خواهد رفت در حقيقت ،تخليه گروه كثير مردم و فوايدايمني كردن اماكن مخصوصا در شهر ها وشهرك ها ،به طور وضوح در جاي خودكاملا مسئله است . علاوه بر اين نگاه داشتن مردم در زير چادر براي مدت دراز مدت در جاهاي با آب و هواي گرم قابل قبول مي باشد و در حالت از بين رفتن كامل شهر همجوار كه درصورت طرح نشدن ساختمان ها براي تحمل با زلزله حتمي است ، به اشكال مي توان به آن به عنوان راه حل نگاه كرد ، تجربه نشان مي دهد كه تلفات ناشي از آتش سوزي ها وخسارت سنگيني به ساختمان ها وخطوط تداركات ،درمناطقي كه سازه هايشان فاقد  ايمني لازم مي باشد به مراتب سنگين تر از هزينه مقاوم نمودن در مقابل زلزله مي باشد . بهترين مثال ها عبارت از زمين لرزه هايي است كه در دوم فوريه سال 1960 در مراكش ، در 26 ژوئن 1963 در يوگسالوي و در آوريل مه سال 1976 در اتحاد شوروي رخ دادند و در آنجا  در موقع بنا ، از صدمه احتمالي وارده از زلزله ها چشم پوشي گرديده و در نتيجه خسارت وارده به سازمان هاي غير مقاوم در برابر زلزله كلي بود .

اصولا به وسيله رصد واندازه گيري انباشت كرنشي كه درشت ها قبل از شكست ناگهاني و از اين رو قبل از زلزله به وجود مي آيد ،مي توان زمان ومكان وقوع زلزله و شدت آن را پيش بيني كرد . در خيلي از مواقع ملاحظه  شده است كه اين روند به همراه تغييراتي در ميدان هاي مغناطيسي ،نقاط مرجع ،وسايز عوامل مي باشد كه در صورت اندازه گيري قبلي ،مي تواند نشانگر تجاوز كرنش سگ از حالت بحراني در آن محل  باشد .

مدتي قبل از زلزله ( آن طوري كه به وسيله زلزله شناس هاي شوروي در اواخر  سال هاي 1950 كشف شد .) سرعت هاي نسبي كه با آن ها امواج S,P به ايستگاههاي زلزله نگاري مي رسند . ابتدا كم شده و بعداً افزايش مي يابند .

مطالعات در زمينه اين پديد ه نشان داده اند كه تغييرات سرعت بوسيله افزايش تنش و بدنبال آن ترك خوردگي ريز و درشت ، به وقوع مي پيوندند. در فاصله زماني ما بين لحظه اي كه اختلاف  در سرعت امواج s,p شروع افزايش مي كند ولحظه اي كه در آن زلزله اتفاق مي افتد در حدود 0% مدت زماني است كه طي آن تغيرات سرع مشاهده مي شود .I.ersesov, savarensky از اتحاد شوروي در طي گزارشش به كنفرانس يونسكو در سال 1976 اشاره نمودند كه مسئله پيش بيني زلزله مي تواند به طور موفقت آميزي به چندين روش حل شود .يكي از مطمئن ترين روش ها عبارت از شيب تغييرات فشار حفره اي در چاهها واندازه گيري تغيير شكل هاي پوسته به وسيله تغيير طول لنچ هاو شيب لنچ ها ، با استفاده از روش هاي شكل شناسي زمين و زمين پيما يشي مي باشد .

اين روش بوسيله رصدها  انجام شده در ژاپن در سال1944 ،كه در آن موقع چند ساعت قبل از زلزله Niigata دستگاههاي حساس تغيير طول نسبي عمودي ،كرنش هاي كشش غير عادي در حدود 10-5 در فاصله به طول 10 KM ثبت كردند به نحوي اثبات مي شود . روش ديگر مطالعه بيشتر شدن زلزله اي  كوچك است كه مدتي قبل از زلزله اي بزرگ اغلب ممكن است تغييرات قابل ملاحظه اي بكنند . ممكن است سرعت هاي امواج ‍P وS مصنوعي ناشي از انفجار صوتي كه اين امواج در سر راه خود ايستگاههاي لرزه نگاري از كانون زلزله بگذرند ،در آن فاصله زماني به طور مشابهي تغيير بكنند . در طيف ارتعاش نيز ممكن است تغييراتي رخ بدهد .

روش كاملاً مطمئن عبارت از مطالعه تغييرات در ميدان هاي الكتريكي ومغناطيسي در مناطق زلزله مي باشد.

در ژاپن ،نقشه برداري مغناطيسي زمين از سال 1912 م. اجرا مي شود . در طي زلزله 21 دسامبر 1946 Nankaido تغييرات مشخصي در ميدان مغناطيسي زمين مشاهده شد . مطالعه پشت در آمدهخ ها ي زمين شناسي  ، راه امير بخشي در پيش بيني زلزله مي باشد . اين روش كه توسط متخصصاني از تاشكند پيدا شده است ، بر اين حقيقت استوار است كه آناليز  وپوتيك گازهاي بي اثر و ساير مواد شيمايي داخل چاهها قبل از زمين لرزه هاي بزرگ، تغيير قابل ملاحظه اي            مي نمايند . اعتبار اين روش در طي زلزله 1966 تاشكند به اثبات مي رسد .امروزه براي تحقق كاربرد آن سعي بيشتري انجام مي شود. بر طبق نتايج تحليل آماري انجام شده توسط S.Fedotov ،اتفاقات زلزله اي حادث در يك ناحيه در چرخه زلزله  خيزي زماني معين قرار مي گيرند . با به كار گيري اين روش زلزله شناس  هاي روسي قادر شده اند براي منطقه Kurid-kamchutka براي 30 سال آينده پيش بيني زلزله اي پيدا كنند – خوب عمل نمودن اين پيش بيني هم اكنون بوسيله چهار زلزله بزرگ با بزرگي بيش از 5/7 ريشتر به اثبات رسيده است .اخيراً تعداد زيادي زلزله داخل وخارج اتحاد شوري اتفاق افتاده است كه پيش بيني هاي مختلف را تأييد مي كنند . با وجود اين ، علي رغم نتايج اطمينان كني از اين نوع ، متدهاي فوق الذكر هنوز تا آن جا كه به اعتبار ،اطمينان ، و كاربردشان مربوط مي شود ، نياز به دلايل بيشتري دارند ،بدين دليل ،هنوز نمي توانيم از راه حلي كم وبيش آماده براي مسئله پيش بيني زلزله صحبت كنيم ، با اين حال ،حتي امروزه مي توانيم كاملاً با اطمينان ادعا كنيم كه تحقيقات گسترده اي كه در اين زمينه خيلي از ممالك روي زمين انجام مي گيرد به زودي تكميل خواهندشد .

منشأ علل زمين لرزه ها :

I.. Mushketiv يكي از بيناينگذاران زلزله شناسي در روسيه ، در سال 1888 نوشت :     ( زلزله هميشه بلائي براي نوع بشر بوده و ياد آور وحشت زيادي مي باشد ، و به اين ملت است كه بشر هميشه مستعد پذيرفتن آن هابه عنوان تنبيه آسماني براي گناهانش بوده است ، يا آن را به  نوعي افسونگري شيطان ، ياهوس هيولالي زير  زميني نسبت داده است ، با وجود اين درساليان قديم ، مردمان روشنفكر سعي كردند طبيعت زلزله ها را با مربوط كردن آن ها به ساير پديده ها محيط اطراف توضيح دهند . اگر چه راهي كه آن ها  ارائه مي دادند به دور از واقعيت بود ، ولي درك اين واقعيت كه دستگاه حاكم بهشت وجهنم در اين مورد مسئوليتي ندارد ( عليرغم اعتقاد عمومي كه تا قرن نوزدهم پا بر جا بود ) كار بزرگ برجسته اي بود – جالب توجه است كه يكي از اولين كساني كه زلزله رامرتبط به پروسه هاي  داخل زمين دانست، دانشمند بزرگ روسي (1765-1711) M.Comonsov بود وي در كتاب هايش به نام هاي ( سقمي در مورد پيدايش فلزات دراثر تكان هاي زمين )  (1757)و« در باره لايه هاي زمين » (1763) Lomonosov مفاهيمي راارائه نمود كه تا بدين روز صحت دارند .علاوه بر اينها ، او رابطه بين زمين لرزه ها و كوهزايي رامحرز  ساخت ، فرايندي كه نتيجه فعاليت هاي بي پايان اعماق داخل زمين است .كاملاً مناسب ،درك طبيعت زلزله ها هميشه به طور تنگاتنگي به مطالعات ساختمان داخل زمين مربوط شده است . تاچندي بيش ،عملاً وسائل آزمايشي براي مطالعه پروسه هاي آن ،كسب اطلاعات تجربي مهمي گرديده است كه اين اطلاعات زلزله شناس ها را قادر مي سازد بعضي مفاهيم اصلي مربوط به ساختمان زمين را فرموله نمايند . با اين همه ،حتي امروز، اعتبار دانش وعلم در محدوده  فرضيات كم وبيش اثبات شده قرار دارد .

بالاتر از همه اين امر را مي  توان بدين حقيقت نسبت داد كه هر چند شيوه هاي حفاري امروز پيشرفته بوده وزمان كمي مي برند ، با اين حال به كارشناسان امكان برداشتي نمونه هايي از عمقي بيشتر از 15 كيلومتر از داخل جسم زمين را نمي دهند . باتوجه به اينكه فاصله مابين سطح تا مركز كره زمين در حدود 6370 كيلومتر مي باشد ،روشن مي شود كه تقريبا جسم زمين ناشناخته مانده است . مسئله را مي توان به طور كم وبيش رضايت بخشي به وسايل توسل به ساير روش ها ،و بالاتر ا زهمه روش ها ي ژنوفيريكي ( زمين فيز يكي ) بررسي كرد .ولي متأسفانه مادامي كه تفسير نتايج موجود اغلب متناقض مي باشند ،هيچكدام از آن ها نمي توانند به سوالات مطروحه جواب قطعي بدهند . يكي از معتبرترين روش هاي ژنوفيزيكي ، نقشه برداري لرزه اي است ، اين روش اساساً عبارت از اندازه گيري سرعت هايي است كه امواج ارتجاعي با آن سرعت ها در لايه هاي مختلف زمين منتشر مي شوند . خيلي بديح  است كه سرعت انتشار امواج ارتجاعي به نوع موج وچگالي وسختي محيط هايي كه در آن ها امواج منتشر مي شوند . بستگي دارد .بنا براين مي توان با ايجاد وامواج ارتجاعي در داخل زمين    ( مثلاً) به وسيله انفجار )( و اندازه گيري زمان انتشار امواج بيشتر و ( باز تابش ) بوسيله لرزه نگارهايي كه در فواصل مختلفي از منبع تحريك ها در داخل زمين تعبير شده اند ،ضخامت لايه هاي را كه امواج از آن ها عبور كرده اند ، ارزيابي كرد (امواج باز تابش در فصل مشترك لايه هايي كه چگالي هاي متفاوتي دارند ،پديد مي آيند .) علاوه بر نقشه برداري لرزه اي ،ژنوفيزيك روش هاي ديگري را نيز كه مشتمل بر سنجي ومغناطيس سنجي مي شوند، در دسترس دارد كه به طور مشابه در اكتشاف داخل زمين مفيد بوده و اغلب به همراه نقشه برداري لر زه اي ، براي تكميل وكنترل يكديگر بكار گرفته مي شوند . در ساير روش هاي ژئوفيزيك فوقا الذكر است كه محققين قادر شده اند ثابت كنند كه زمين يك جسم چند لايه مي باشد در حقيقت ، آن ها دريافته اند كه زمين از يك رشته پوسته هائي كه از نظر كاني شناسي ،چگالي ،خواص ارتجاعي ، حرارت ، وفشار با يكديگر متفاوت هستند ،تشكيل مي شود .

بررسي سطح زمين نشان داده است كه زمين در حال حركت مي باشد ، به طوريكه بعضي قسمت هاي پوسته فرورفته وبعضي بالا مي آيند .همچنين كشف شده است كه پوسته حركت افقي مي نمايند. تمام اين روند ها معمولاً به نام Diastriphism ( تحولات زمين ) يا حركاتي تكئونيكي خوانده  مي شوند ( از لغت يوناني تكتويس به معني سازنده ) تا سال C0Eliede Beaumont . 1852 مطرح مي كرد كه زمين سرد شده و در نتيجه منقبض مي شود . با اين همه ،فريضه انقباض با پايان قرن نوزدهم به اين دليل قادر به توضيح نبوده خيلي از پديده ها ( بخصوص ، چرا به جاي اينكه حركات تكنونيك در سر تا سر كره زمين رخ بدهند ،بطور موضعي ومحلي اتفاق مي افتند )، تا اندازه زيادي فراموش گرديد. M.Usow ,V Obruchev از كشوراتحاد جماهير شوروي و W.Bacher از ايالات متحده آمريكا چيزي را كه هم اكنون تحت عنوان فرضيه ضرباني ناميده مي شوند. مطرح كردند كه بر طبق آن زمين دايماً به نوبت منبسط ومنقبض مي شود . بر طبق نظريه ضرباني ،انقباض موجب حركت پوسته اي مخصوصاً در نواحي چين خوردگي شده ، درصورتي كه انبساط موجب شكستگي پوسته اي مي شود .در سال 1922 ( چند سال قبل از آنكه فريضه انقباض بوجود آيد ) مطرح شد كه در داخل زمين جريان هاي همرفتي ( كتوكسيوني ) رخ مي دهند . برطبق اين نظريه ،حركات تكتونيك بواسطه جرم ها تحت تفريق گرانشي ( ثقلي) مواد با دانسته هاي مختلف كه خود دراثر اختلاف در درجه حرارت بوجود مي آيد ، توليد مي شود . به عبارت ساده مطرح گرديد . كه همرفتي در گوشه حرارت رابه كار مكانيكي جابجايي قاره ها وكوهزائي تبديل مي كند، مدت ها قبل ملاحظه شود كه سواحل شرقي آمريكاي شمالي وجنوبي وسواحل غربي اروپا وآفريقا از نظر  شكل به طور فوق العاده اي شبيه هم بوده ومانند دو  قطعه نر وماده با همديگر جفت وجور مي شوند . بنا براين ، مطرح گرديد كه درحدود 200 ميليون سال قبل آن ها يك خوشه ابر قاره وسعي به نام Pangea را تشكيل مي دادند كه توسط تنها يك اقيانوس نام درياي Tithys احاطه مي شده و اينكه بعداً ( درحدود 135 ميليون سال قبل ) Pangea به چند قسمت تقسيم گرديده وخوشه قاره هاي شمالي به نام Lavrasia و خوشه قاره هاي جنوبي به نام Gindwanaland راتشكيل دادند .Gonduanaland,Laurasia  حركت كرده از همديگر فاصله گرفتند وفاصله بين آن دو اقيانوس پر شد . وجالب توجه است كه جابجايي قاره اي بطور آهسته ، حتي امروز نيز ادامه دارد .هر گسلي را نمي توان در روي سطح زمين رد يابي كرد . عده اي از گسل ها براي مدت زمان خيلي درازي ممكن است غير فعال باقي بمانند . همچنين ،ممكن است گسل هايي وجود داشته باشد كه در اعماق داخل پوسته وگوشه بالائي قرار گرفته وهرگز تا سطح زمين بالانيايند و در نتيجه هنوز براي دانشمندان ناشناخته باشند . عليرغم كاربرد مشهور تئوري امروزي تكتونيك صفحه اي ،هنوز براي اثبات علل ها جابجائي صفحات كارهاي زيادي بايد انجام شود . در اين رابطه ،منصفانه خواهد بود كه بپذيريم گروهي از دانشمندان در احتمال وجود صفحه وجابجايي قاره اي قابل ملاحظه شك كرده و از تئوري ديگري دفاع    مي نمايند كه در آن موقعيت قاره ها ثابت فرض مي شود . در طرف مقابل ، آن ها  نيز قبول دارند كه پيوستگي پوسته زمين به وسيله آنچه كه كمربندهاي ناو زميني  ( ژنوسينگينال ) ناميده مي شوند بانواحي فرو زميني نشان ، گودالها وگسلها كه در  يا در امتداد آن ها سنگ ها به تدريج تغيير شكل مي دهند ،به هم مي خورد .

وجود شبكه جهاني كمربندهايي اخيراً به وسيله مشاهده از خارج كره زمين ،تأييد شده است .

احتمال  خطرزلزله :

در صورتيكه سازه اي يا فنداسيون آن  مي تواند شرايط از پيش تعيين شده معيني بدون از دست دادن بيش از اندازه ظرفيب بار بري ، پايداري ،خواص حياتي ديگر وظيفه خود را انجام دهد گفته مي شودكه سازه يا فنداسيون آن به حد كافي قابل اطمينان مي باشد . كميت هايي كه توانايي مقاومت سازه در برابر بارها ، تأثيرات جوي ، يا حمله به وسيله محيط هاي خورنده رامشخص             مي سازند، خيلي شبيه خود اين فاكتورها ، آماري نمي باشند ،اگر چه  درتحليل مهندسي ممكن است به عنوان آماري تلقي شوند . چون اين كميت ها تابع فاكتورهاي تصادفي زيادي مي باشند ،بنا براين تخمين كمي آنها هميشه متضمن عنصر احتمالي معيني باشد كه مقايسي از انحراف هاي احتمالي از مقادير پذيرفته شده طرح را مي دهد . بار ، باد، و ساير بارهاي زنده ، مثالهايي از بارهايي هستند كه ممكن است بعنوان كميتهاي تصادفي يا تابعهاي تصادفي از زمان ومختصات فضايي در نظر گرفته شود.

 مختصري در باره طبيع ومشخصات زلزله ها :

مطاله زلزله هاو ساختمان داخلي زمين ،زلزله شناسي ( لرزه شناسي ) خوانده مي شود . واژه لرزه شناسي كه از لغت يوناني (Seimsmos) به معني زلزله گرفته شده است. براي اولين مرتبه در حدود سال 1889 توسط ROBENT.MALLET دانشمند و مهندس ايرلندي به كار برده شده و در روسيه به وسيله A.OLOVE (1889-1840 ) وB.Ghlitsyn وساير دانشمندان بر جسته كمك بزرگي به اين علم شد .قسمتي از زمين شناسي كه به مطالعه پديده هاي زلزله در رابطه باساختمان سازي مقاوم در برابر زلزله مي پردازد ،تحت عنوان زلزله شناسي  سازه اي ناميده مي شود علاوه بر اينها ،زلزله شناسي ساختماني به موقعيت نواحي از نظر زلزله و پيش بيني مشخصه حركت زمين مربوط مي شود .

آشنايي با چند مورد از زلزله اي رخ داده در ايران :

از زلزله  رودبار : زلزله 31 خرداد 69 در استان گيلان و زنجان در ساعت 30 دقيقه بامداد به وقت ايران وساعت 21 به وقت گرينويچ در رود بار وتوابع آن درشمال غرب زنجان وتوابع آن به مروده ي شعاي 100 كيلومتري خسارتهاي مالي و جانبي به دنبال داشت ، اين زلزله 37000 نفر كشته و 100 هزار واحد ساختماني تخريب شده و 400000 بي خانمان بر جا گذاشت . اين منطقه ازتوان لرزه جنوبي بالايي برخوردار است ومطابق نقشه ي خطر زمين لرزه ي ايران در معرض تخريب متوسط VII قرار دارد و در 1000 سال اخير 16 زلزله با بزرگي بيش از 5 اتفاق افتاده و به طور كلي تا 9 روز پس از وقوع زلزله 17 پس لرزه با بزرگي بيش از 4 و 35 مورد تا 4 ماه پس از آن با بزرگي بيش از 4 ثبت و گزارش شده است.

تأثيرات ناحيه اي : اين زمين لرزه در تهران موجب وحشت شده و 5 كرماين تخمين زده شد . در خانمان موجب ريزش تعدادي از ساختمانها و وارد آمدن خسارتهاي مالي شد و در سراب موجب ريزش كوره ي آجري و چندين ديوار گرديد .قزوين  وتوابع آن به شدت لرزيدن وموجب شكسته شدن برخي شيشه هاي منازل وتخريب بعضي از واحدهاي مسكوني شد وچند مجروح به جاي گذاشت .ولي در توابع وروستاهاي  كوئين –محور قزوين –رشت – وروستاهاي رودبار است شدت بيشتري داشت در اولين ساعتها ي پس از زمين لر زه تلفات و روستاي اخير الموت 50   كشته ومجروح  ودر كوهين وحومه ي قاقازان 160 كشت گزارش شده – در استان زنجان ،روستاي آب برو ده شير كه زمين لرزه درآنها شدت بيشتري داشته كاملا تخريب وكشته مجروح بسياري به جاي گذاشته است . روستاي طالقان دچار   خسارت مالي فراواني شده واحشام زيادي به هلاكت رسيدند وتعداد زيادي از منازل مسكوني در ايران گرديده در استان گيلان ، شهرهاي رشت ،رودبار ،لاهيجان ،منجيل بيشترين خسارتها را ديدند به بسياري از منازل مسكوني ،تجاري ،دولتي ، راه ها و پل ها آسيب شديد وارد شد – منبع بزرگ تأمين آب شرب رشت – انزلي وتعداد ي ساختمان و آپارتمان 7-8 طبقه ويران شد وكشته و مجروح بسياري بر جاي گذاشت .

سازه هاي مسير منطقه :

كارخانه سيمان 2000 تني خزر در اين مورد ها آسيب نديدند و فقط خرابي در كف سازي آسياب سيمان حدود 5 سانتي متر وترك خوردگي كف سازي دراين محدوده است كه ناشي از نشت پرشدگي زير كف سازي است .

سد سفيد رود  : اين سه  از نوع تنبي پايه دار است وداراي 23 پايه ودو قسمت جانبي در محل اتصال به دامنه اي جانبي مي باشد و براي حداكثر شتاب زلزله ي 25% طرح وبراي 4/0 نيز كنترل شده است واين زلزله با شتاب ماكزيمم  75/0 آسيب هايي بر آن وارد گرديده است .

نبردگاه 360 گاواتي :حرارتي لوشان : اين نيروگاه كه داراي 2 واحد 120 گاواتي بخاري ديگ واحد 120 گاواتي گازي است دچار خرابي هاي سازه اي ،مكانيكي والكتريكي شده است .

2- فتح آباد قير – فارص 0 ( زلزله 14 بهمن 1363 )

در ساعت 22 دقيقه بامداد روز 14 بهمن ماه 63 ( ساعت 20 و 52 دقيقه گرينويچ روز 2 فوريه 1985 ) زلزله اي با بزرگي 6/5 ريشتر در شهر ك  جديد الاحداث فتح آباد 0 8 كيلومتري جنوب شرقي بخش قير – فيروز آباد فارس ) رخ داد كه باعث مرگ 5 نفر مجروح شدن حدود 80 نفر گرديد . در اثر اين زلزله تعداد زيادي از ساختمان هاي اين شهرك خسارت ديد وتعدادي به كلي تخريب شد .زلزله پس از يك پيش لرزه قوي به فاصله 30 ثانيه رخ داد كه موجب شد مردم هراسان به خارج ساختمان ها فرار  كنند .شعاع منطقه اي كه خسارت ديده شد ، محدود واز 3 كيلومتر تجاوز نمي كند كه شهرك فتح آباد و درونه آن قرار دارد .

شصت زلزله در شهرك فتح آباد حدودVII در شهر قرقين  VI,V و در شهرهاي فيروز آباد و جهرم در حدود IV تخمين زده مي شود . اين زلزله وپيش لرزه وتعدادي از پس لرزه ها ي آن به وسيله ي دستگاه شتاب نگار MA كه در قير قرار داشت ثبت گرديد. در آن ها پيشينه ي شتاب افقي g 25 وپيشينه شتاب قائم g 2 مي باشد . پيشينه شتاب افقي زلزله در شهرك فتح آباد كه فاقد دستگاه شتاب نگار بوده است از روي قرائن موجود و واژگوني پاره اي از ديوارهاي طره اي بيش از g 25 تخمين زده مي شود و شتاب شرقي –غربي بيش از شتاب شمال – جنوب بوده است .

اغلب خانه هايي كه در شهرك فتح آباد ساخته شده اند با بلوك بتني است كه در بين آن ها تعداد زيادي به صورت ديوار مسطح ساخته شده يا بلوك بتني        مي باشد . اين ساختمان ها در اثر زلزله پايداري كرده اند ولي ساختمانهاي ساخته شده با ديوار غير مسطح از بلوك  بتني خصوصاً در مواردي كه نوع ملات آنان ضعيف بوده است وبعضي از آن ها كاملاً خراب وسقف آنان يك پارچه پايين آمده است .

بزرگي زلزله

به طور كلي اين زلزله از نوع زلزله هايي با بزرگي كم ومتوسط بوده است . اين زلزله ها نبايد معمولاً خسارت هايي خيلي زيادي به دنبال داشته باشد مگر آن كه عمق آنان خيلي كم باشد بزرگي اين زلزله را ژئوفيزيك 6/5 گزارش كرده است .

كانون زلزله :

عمق اين زلزله در گزارش هاي بين الملي به عنوان نرمال (يعني حدود 33 كيلومتر ) ذكر شده است ليكن با توجه به وسعت كم ناحيه آسيب ديده مي توان گفت كه زلزله بايدسطحي وعمق آن كمتر از ده كيلومتر باشد و تأخير زماني ثبت موج p عمق كمتر از ده كيلومتر را تأييد مي كند .

در زلزله هاي وارده زلزله دوم به علت شتاب ودر دو جهت و ازنظر زمان بيشتر مداومت موجب خسارت هاي زيادتري شده است . البته تقليل مقاومت ساختمان ها نيز مطرح است ، آن چه قابل توجه است موضوع زمان مداومت ضربه هاي اصلي است ويا در واقع تعداد سيكل هايي كه احتمالا ساختمان ها را درمحيط خميري قرار مي دهد ؛ تعداد زيادتر اين سيكل ها با زمان مداومت بيشتر موجب افزايش مي شود.

زلزله ي 11 اوت 1988 دره گرگ

از تاريخ 10 خرداد 64 تامرداد 67 ، 11 زلزله به وسيله ي مراكز بين المللي محدوده ي 50×50 كيلومتر مرجّع اعلام شده است وهمچنين تعداد زيادي زلزله ي كوچكتر از 5/4 ريشتر به وقوع پيوسته است . در ساعت 30/7 بعد از ظهر 20 مرداد 67 ( ساعت 16 روز 111 اوت 88 ) به فاصله ي كمتر از 5 دقيقه دو زلزله ي شديد منطقه را لرزاند و به روستاهاي دره گرگ وسياه كلاه آسيب كلي وارد كرده وهمچنين به 45 روستاي ديگر خسارت زياد وارد گشت . خوشبختانه به دليل اين كه زمان وقوع زلزله در تابستان بوده است مردم در خارج از ساختمان هابوده اند وتلفات به 3 نفر  محدود شده است .

مشخصات زلزله :

نوع ساختمان ها دره ي گرگ فاقدمقاومت لازم در برابر زلزله بود به جز تعداد محدودي از ساختمان ها كه با مصالح بهتري ساخته شده بودند از جمله ساختمان مخابرات با ديوار آجري وملات نسبتاً خوب وسقف تير آهن وطاق آجري كه فقط تركهايي درگوشه ي باز شوها و ترك هاي مورب در ديوارهاي آجري خورده بودند .همچنين ساختمان دبستان روستا نيز فقط ترك هاي مورب در ديوارهاي آجري آن ايجاد شده بود . ساختمان فلزي كارخانه ي شيريني پزي با قابهاي فلزي سوله در اسكلت سالم مانده وفقط ترك هايي در ديوار هاي طول ساختمان در زير پنجره ها بوجود آمده بود. سوابق زلزله خيزي اين منطقه قابل توجه است به طوري كه درسده بيستم 5 زلزله با  بزرگي بيش از 5 ريشتر در ناحيه به وقوع پيوسته است.

فهرستي از موسساتي كه در ايران در زمينه ي زلزله  فعاليت دارند.

1-    موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران :موسسه ي ژئوفيزيك دانشگاه تهران در خيابان كارگر شمالي و  در زميني به مساحت 30 هكتار ايجاد گرديد .

در ابتدا اين موسسه شامل دو گروه فيزيك فضا و فيزيك زمين بوده كه به سال 1353 دوره ي فوق ليسانس ژئوفيزيك وهواشناسي هم در آن داير شد .

زلزله شناسي يكي از بهترين  بخش هاي اين موسسه است كه مسئوليت تشخيص قدرت ومحل هر زلزله اي كه در ايران به وقوع مي پيوندد را دارد. بدين منظور پايگاههايي در تهران – مشهد –تبريز – باختران – شيراز وكرمان ( احداث شده اند كه در حال حاضر نيز مشغول به فعاليت هستند علاوه بر آن ساختمان 6 پايگاه جديد واقع در گنبد – متر كاشان مسجد سليمان ،بندر عباس ،دامغان و بجنورد  به پايان رسيده ومسايل آن ،خريداري شده كه با استخدام كادر مورد نياز به زودي راه اندازي خواهند شد علاوه بر پايگاه هاي فوق سيستم پيشرفته اي به نام «اري » جزء اين بخش مي باشد كه شامل هفت پايگاه است كه هر يك در رأس يك شش ضلعي منتظم قرار گرفته اند كه طول هر ضلع آن 30 كيلومتر مي باشد .همچنين پايگاه آن در مركز اين شش ضلعي قرار گرفته است اين پايگاه به صورت شبانه روزي امواج زلزله دريافتي از زمين رابه صورت كارمندي به تهران ارسال مي دارند محل اين پايگها در بيابانهاي اطراف قم و ساوه مي باشد . دو پايگاه مشترك با دانشگاه كرمان در كرمان ومجتمع آموزش عالي بيرجند  زير نظر اين موسسه اداره مي شوند.

در اين شرايط فقط زلزله اي بيشتر از چهار ريشتر قابل گزارش هستند كه ده سال آينده تعدا د اين پايگاهها به چهار برابر مي رسد . خدمات اين موسسه عبارتند از

1-    خبر رساني زلزله هاوانفجحار هسته اي كشورهاي ديگر به مسئولين

2-   تهيه گزارش زلزله خيزي مناطق مورددرخواست با توجه به زلزله هاي گذشته

3-  حضور د رمناطق زلزله زده و تهيه گزارش وثبت پس از زلزله

4-   تحقيق در پوسته ي فلات ايران باعمق بيشتر از 30  كيلومتر

5-    تهيه گزارش ،هانه زلزله جنوبي و ارسال آن پي گيري ايستگاههاي داخلي ومراكز خارجي و دريافت متقابل گزارشهاي مراكز زلزله شناسي جهان

2-   شبكه لرزه نگاري قم –ساوه – كرج باهفت ايستگاه لرزه سنجي سه مؤلفان واقع در جنوب غربي تهران در سال 1976 تأسيس شده است اين شبكه به شكل دايره اي است كه يك ايستگاه آن شماره ي 1 و 6 ايستگاه وبقيه به روي محيط دايره اي  به شعاع تقريبي 30 كيلومتري قرار گرفته است پايگاه ثبت داده ها لرزه اي در تهران واقع است و وقايع لرزه اي مي تواند بر روي ميكروفيلم و كاغذ هاي مخصوص ثبت شوند وهمچنين داده هاي فوق مي تواند به صورت رقمي بر روي نوارهاي مغناطيسي ضبط شوند.

شبكه لرزه نگاري ايران :

در تعيين محل يك  ايستگاه مي بايست چندين شرط را مطابق بانوع ايستگاه رعايت نمود و البته اين شرايط با توجه به نيازهاي اساسي تحقيقات وتوسعه ي لرزه سنجي افزايش مي يابند .

1-    دور بودن از اغتشاشات محلي از قبيل ترافيك ماشين آلات سنگيني – اثر باد بر ساختمانها و درختان و …

2-    قابليت دسترسي به پايگاه از نظر پرسنل تداركات و تعديدي انرژي

3-  نصب ايستگاه بر روي سنگ كف ،ترجيحاً كريستالين و نزديك سطح زمين .

4-    نصب ايستگاهها در مكانها مناسب ونواحي بسيار دشوار .

انتخاب محل ايستگاه باتوجه به هدف واختيارات آن صورت مي گيرد و جدول زير حداقل فواصل توصيه شده بين پايگاهي لرزه نگاري و چشمه هاي  واغتشاي را نشان مي دهيد .

 لذا قبل از هر گونه اقدامي مي بايست ناحيه اي كه قرار است ايستگاه در آنجاست گردد وتا شعاع 100 كيلومتري به خوبي شناخته شود . در اين مورد از نقشه هاي زمين شناسي ،جغرافيايي وغيره مي توان بهره گرفت . پس از تعيين يك نقطه به عنوان پايگاه را بايد مورد توجه قرار داد :

1-زمين ساختگاه بايد سخت باشد و از نصب ايستگاه بر روي زمين هاست و با تلاقي پرهيز شود .

2-هيچ گونه اتصال نيروي ولتاژ بالايي از ناحيه موردنظر عبور ننمايد .

3-   ارسال  داده هاي اطلاعاتي به راحتي امكان پذير باشد .

چگونه مي توان بوسيله سزوموگراف يا زلزله نگار شدت زمين لرزه را اندازه گرفت ؟

علت بوجود آمدن زلزله معمولاً جابجايي پوسته زمين است كه بر روي سطح زمين ايجاد مي شود اين شكست سطح زمين واصطحكاك سدها نيروي زيادي را آزاد مي كند كه بيشترين قسمت آن به لرزش سنگ ها وصخره ها تبديل مي شود . اين لرزش ممكن است صدها مايل منتقل شود به طور يكه شدت يك زمين لرزه در توليد مثال در  اندازه گيري مي شود.

هر زمين لرزه از چند نوع موج تشكيل شده است كه هر كدام با سرعت متفاوت با موج ديگر بر روي سطح پوسته زمين حركت مي كنند. اولين موج ، موجهاي طولي است ،دوم موجهاي عرضي وسوم موج هاي بلند كه بر روي سطح زمين حركت مي كند .موجهاي بلند آهسته حركت مي كند اما شدت آن بيشتر است و بيشترين مقدار خرابي درزمين لرزه ها بدليل وجود همين موج است . دانشمندان اسامي به نام سزموگرفا و يا لرزه  نگارها را در نقاط مختلف جهان قرار داده اند تا هر لرزشي درپوست زمين هر روز اندازه گيري شود ، زيرا كه پوسته زمين هيچ گاه آرام نيست .

با بدست آوردن يك يا چندنقشه ثبت شده در لرزه نگاري به زمين شناسان كمك    مي كند تا منطقه اي را كه زمين لرزه در آن اتفاق افتاده بشناسد . سزموگراف از يك وزنه كه بوسيله سيمي محكمي كشيده شده است ،تشكيل يشده است .اين وزنه ثابت است و تنها درصورتي كه حركت مي كند كه در اطراف آن را شعاع معيني زمين لرزه صورت مي گيرد .اين دستگاه روي زمين ثابت قرار داده مي شود . اما د رهنگام زمين لرزه سوزن متصل به وزنه شروع به حركت مي كند و زمين لرزه به شكل امواج بر روي ورقه اي ثبت مي شود. با اين نقشه هاي ثبت شده مي توان مدت ورود امواج ،شدت وقدرت آن ها و حتي نوع امواج رسيده رامعين كرد .

فعاليت هاي جاري  قدرت تشكيل لرزه اي :

2-   براي تعيين وقت  ترگسل ها و نفت گسيرها بايدتراكم نقاط كنترل لرزه اي مناطق در برگيرنده مخازن افزايش داده  شود .

2- براي تشخيص  بسترهاي كم ضخامت و ساختمانهاي كوچك بايد قدرت تفكيك لرزه اي افزايش داده شود.

3-  براي يادگيري بيشتر در مورد طبيعت سنگها بايداندازه گيري لرزه اي اضافي به انجام برسد .

در روش مرسوم لرزه نگاري زمان باز  تاب اندازه گيري مي شود . علي رغم اين موضوع ،روش لرزه نگاري با نقشه برداري ساختماني ونيز مطالعه دامنه نوسانات بازتاب وتنها با استفاده از زمان باز تاب در پي جويي منابع نفتي نقش موثري داشته است.

با افزايش دقت اندازه گيري سرعت ، در تعيين سرعت ميان لايه اي براي يك لايه اعتماد بيشتري كسب شده ، ولي  اين سرعت ميان لايه اي را به علت داشتن به سنگ شناسي ،ميزان تحليل، پيمان شدگي ،اشباع كننده ها ، درجه شكستگي و وجود فشار زياد ،نمي توان بطور منفرد در قالب زمين شناسي تغيير نمود.

آسيب ديدگان زلزله چه كساني هستند ؟

آسيب ديدگان انسان هايي هستند كه در جريان زلزله دچار سه دسته گرفتاري عمد ه مي شوند .

دسته اول : درهم ريختگان سلامت رواني

دسته دوم : از دست دادن سلامت جسماني

دسته سوم :فرو ريختن بنيادهاي اساسي محيطي

تحقيقات نشان مي دهد كه در برابر فاجعه كه از جمله زلزله معمولا آنهايي كه توان مقاومت كمتري در مقابل حادثه را دارند ،فقرا  هستند يعني اين كشورهاي جهان سوم هستند كه بيشترين لطمه را مي بينند .

مقولات بنيادي باز سازي پس از فاجعه :

مجموعه فعاليت هايي كه به فاجعه ها مربوط مي شوند به دو مقطع قبل وبعد تقسيم مي شوند كه داراي ماهيت هاي متفاوتي مي باشند . مقطع قبل در واقع عبارتست از برنامه ريزي براي فاجعه وهدفش هم عمدتاً پيش گيري وتقليلي خسارات و يا آمادگي جامعه در مقابل وقايع ناگهاني است .

بعد از وقوع فاجعه ها ،خصوصاً فاجعه هاي طبيعي مانند زلزله سه مقطع يا گروه فعاليت قابل شناسايي است . فعاليت هايي كه د را ين سه مقطع انجام مي شوند با يكديگر بسيار متفاوت هستند اول مقطع اضطراري (Emergenagphase) است در اين مقطع اساس فعاليت ها عبارتند از نجات جان مصدومين ، رساندن مجروحين به بيمارستان ها ، بيرون كشيدن ودفن اجساد كشت شدگان واحياناً تدارك غذا و 0000 اين مقطع چيزي در حدود يك هفته است وپس از آن عملاً چه بخواهيم و چه نخواهيم مقطع تازه اي آغاز مي گردد كه اصطلاحاً درست بلافاصله پس ازمقطع اضطراري آغاز  مي شود و در حقيقت به دوراني گفته مي شود كه زندگي موقت ولي نه هنوز نرمال آغاز مي گردد ومعمولا تا چند ماهي ادامه دارد . اگر به زلزله اخير خودمان توجه كنيم ، در منطقه ي بم و زرند كرمان ودوران انتقالي حدود 5 الي 6 ماه به طول انجاميد . اين مقطع در واقع زماني است كه دراصطلاح فعاليت هاي امدادي اوليه سپري شده ولي هنوز زندگي عادي نشده است .

از لحاظ مسكن مردم در دو سه روز اول مردم به دنبال اين مي گردند كه به هر ترتيب ،درون اطاق ترك خورده و يا شكسته و يا با استفاده از مصالح واجزاي باقيمانده از ساختمان فرو ريخته مثل درو پنجره و غيره ، و يا معمولاً به وسيله اي چادر وامثالهم براي خودشان سرپناهي تهيه كنند .پس از آن به بتدريج در دوران انتقالي واحدهاي انتقالي واحدهاي نيمه دائمي ساخته مي شوند واين كاري است كه اكنون در بم و زرند انجام داده اند .بعد از اين مقطع سوم يعني باز سازي شروع مي شود كه در حقيقت زماني است كه از آن به بعد زندگي به طور جدي به حالت نرمال خود بر مي گردد ،حالا روي كلمه اي نرمال خيلي بحث نمي كنيم . كه آيا دقيقاً مقصود وضعيت قبل از فاجعه ياوضعيت عادي تازهاي است .مجموعه ي اهداف ما عمدتاً مربوط به اين قسمت است وهمان طور كه عنايت داريد كه يكي از مهمترين مقولاتي كه در باز سازي منظر است مسئله پيشگيري و تقليل صدمه در مقابل فاجعه اي بعدي است . يعني در برار فاجعه ضرورتاً بايدفكر كرد كه چگونه مي توان آسيب را تقليل داد وبنا براين به نحوي با مقطع بر نامه ريزيهاي مربوط به تقليل اما در مورد موضوع مشاركت مردم من فكر مي كنم اصلاً اين اصلاح غلط است .

مشاركت مردم را در فارسي برابر اصطلاحات (Community Participation) يا

(public Participation) انتخاب كرده اند  ولي فكر مي كنم آن ها هم غلط استفاده مي كنند اين اصطلاح درستي نيست .ما مي بينيم كه يك جامعه ي مصيبت زده اگر به حال خودش باشد بنا به وجود عوامل ذاتي خودش به لحاظ غرايزي كه انسان ها دارند خود به خود شروع مي كنند كه هر چه سريعتر به حال عادي برگردند.

همان طور كه در زلزله هاي مختلف مي بينيم زلزله زدگان تمام همت خود را         مي گذارند براي بيرون كشيدن ودفن اجساد وغيره . در جاهاي ديگر نمونه هاي حادتري هم بوده است كه براي مثال جاده بريده شده و تا يك هفته كسي به كمك آنان نرسيده است . و در اين يك هفته مردم سرشان را نگذاشته اند زمين وبميرند ،اين عكس العمل رفتار عادي مردم نيست . بلكه مصيبت زدگان بلافاصله شروع به فعاليت مي كنند . من مخصوصاً در زلزله اي اخير باز اين موضوع را دقيقاً پرس وجوكردم وشنيدم كه افراد محلي بلافاصله شروع كرده بود ند به فعاليت وبعد از نجات نزديكترين افراد خانواده شان به سراغ همسايه ها و فاميلهاي ديگر رفته اند ، غذا را خودشان جيره بندي مي كنند ،مجروحان را خودشان رسيدگي مي كنند، همه كارها را خودشان انجام مي دهند ،اين امر خود  رفتار طبيعي مردم است ومشاركت آن ها در امور نيست . هر جا كه مسئله مشاركت مردم يا اساساً در بحث هاي تئوري مفصلي كه وجود دارد ،گرفتاري بر سر مشاركت مردم نيست ،گرفتار ي در حقيقت بر مشاركت امداد گران ،مهندسين ، طراحان و برنامه ريزان است و غالباً اين كارشناسان  هستند كه مانند يك فرد غريبه و نا آشنا به يك جامعه ،چه مصيبت زده وچه جامعه اي كه طرح توسعه براي آن دارند نمي دانند كه چه كار بايد بكنند، مردم  ما سهم خود را به خوبي در زلزله هاي اخير نشان دادند كه چه بسيار افراد مستمندي بودند كه از لباس عيد خود واز غذاهاي حقيرانه خودنيز گذشتند و ديگر هموطنان خود را بر خود ترجيح دادند، بنا براين بايد ازمشكلات و مسائل مشاركت امداد گران ،مشاركت دولت ، مشاركت ستاد هاي معين وامثالهم سخن گفت . اين نقد كوچكي بود كه در اين زمينه گروه تحقيقاتي ما داشت .

مقوله ديگري كه درباز سازي وجود دارد نيروها وسازمان هاي امداد گر وچگونگي برخورد با اين سازمان هاي بين المللي است كه ما درايران زياد سابقه آن را نداريم زيرا اين سازمان ها زياد به ايران نيامده اند .مثلاً در خيلي از كشورهاي جهان سوم بعد از وقوع فاجعه آن محل تبديل به ميدان مبارزه مي شود. بنگاه هاي امداد بين المللي كه يكي دو تا هم نيستند براي امداد واسكان مي آيند و لي متأسفانه مشكلات عديده اي را نيز بوجود مي آورند، ما در داخل ايران به شكل ديگري با اين قضيه روبرو هستيم كه يك سري نهادهاي دولتي و يا مردمي از شهرها واستان هاي ديگر با نيت خير بسيج مي شوند و هركسي كه بلند شده براي كمك كردن آمده و براي خانه سازي پول خرج مي كند مگر مي شودبه كارش ايراد گرفت ؟

مثلا در زمان جنگ كه جمعي از ثرومتندان براي باز سازي روستاها آمده اند ديگر نمي توانيم بگوييم چرا با اين طرح و نقشه مي سازيد؟ چون به محض گفتن آن ممكن است همه چيز تمام شود و آن فرد نيز بگويد : اگر نمي خواهي خداحافظ واين افراد كه ذخيره آخرت براي خود جمع مي كنند اگر بدانند كه با زلزله ي بعدي به سر كساني كه در آن پناهگاه و به اصطلاح خانه زندگي مي كنند چه مي آيد حال به نظر  شما ثواب اين كار بيشتر است يا خرابي اين كار ؟

به طور كل در كشور ما هنوز نهاد و ارگان خاصي براي فاجعه هاي پس از زلزله دركار نيست ماهم چيزي نمي گوييم !در هر صورت ما به اين اميد هستيم كه ايران اسلامي ماهم در مراكز ملي ومردم وهم در مراكز بين المللي آن قدر نفوذ پيدا كند تاروزي اگر خرابي اي هم يك زلزله داشت به راحتي وبه بهترين شكل بر طرف شود ومردم به زندگي عادي خود باز گردند .

شيوه هاي آموزش همگاني براي مقابله با خطرات زلزله :

از ميان حوادث وپديده هاي طبيعي ، زلزله و آتشفشان بيشتر ازساير پديده ها افراد  وزندگي آن ها را تحت تأثير قرار داده وموجب وارد  شدن خسارت هاي جاني ومالي مي گردد. .حوادث ديگر از جمله سيل وطوفان اولاً درمقايسه نسبي داراي قدرت تخريبي كمتر نسبت به زلزله و آتشفشان هستند .

ثانياً تا اندازه اي قابل پيش بيني هستند كه تقريبا از اوايل پيدايش كره زمين با حداقل از زمان شروع اشتقاق قاره ها وكم و بيش در نقاط مختلف دنيا به وقوع پيوسته است و بشر از همان بدو خلقت و شروع زندگي  در كره خاكي با اين پديده آشنا شده است . انسان هاي اوليه و مردم زمان هاي بسيار قديم هيچ گونه اطلاعات علمي در مورد نحوه ايجاد زلزله وآتشفشان نداشتند  به همين جهت براي توجيح علت ووقوع آنها به افسانه سازي وخرافات متوسل مي شدند و به عنوان مثال در چين باستان عقيده داشتند كه كره زمين بر سر يك قورباغه عظيم الجثه قرار گرفته و  وقوع هر زلزله ناشي ازحركات قورباغه است . با پيشرفت زمينه ي  علمي در ميان مردم دنيا و بانزديكي كتاب هاي آسماني تعليم قرآن كه حاوي اطلاعات بسيار مهم و روشنگرد در مورد اين پديده هاي طبيعي مي باشد به تدريج اطلاعات واقعي وعلمي بشر جمع آوري شده جمع آوري شده و با پيدايش و تكامل عمل زمين شناسي علاوه بر روشن شدن علل وقوع اين پديده ها مكانيزم تشكيل وايجاد هر يك از آن ها نيز مفصلا تشريح گرديد واكنون تلاش عمده ي دانشمندان كه درمورد زلزله و آتشفشان تحقيق مي كنند ، بيشتر متوجه كشف جزئيات بيشتر وابداع  بهترين ومطمئن ترين شيوه ها براي پيش گيري وكاهش خطرات وزيان هاي ناشي از اين پديده ها مي باشد و در اين مورد هم تا كنون نتايج وموقعيت هاي بسيار درخشاني حاصل شده است . به طور كلي براي كاهش خطرات و زيان هاي ناشي از پديده زلزله ،چهار روش وجود دارد كه الزاماً جهت كسب نتيجه بهتر، مي بايستي هر چهار روش به طور هم زمان ويكسان به كار گرفته شوند .

اين روش ها عبار تند از :

1-    روش پيش بيني زلزله

2-   روش تحكيم ساختمان ها ي قديمي موجود وايجاد ساختمان هاي مقاوم وضدزلزله جديد .

3-  روش آمادگي دولت براي انجام اقدامات لازم در زمان هاي قبل، به هنگام و بعد از زلزله

4-   روش آموزش همگاني مردم .

نقش آموزش دركاهش صدمات اجتماعي از زلزله :

در دنياي امروز اطلاع رساني و آموزش بهنگام بيش از هر چيز ديگر ي مورد توجه قرار دارد .در تمام زمينه هاي اقتصادي- اجتماعي - و سياسي نقش اطلاع رساني و آموزش درست و بهنگام تعيين كننده است .

شايد بتوان گفت يكي از تفاوتهاي چشم گير بين كشورهاي پيشرفته صنعتي  با كشورهاي توسعه نيافته يا در حال توسعه نحوه و ميزان اطلاع رساني و آموزش بهنگام است تا آنجا كه اطلاع رساني  و آموزش بهنگام در دنياي امروز بيش از ابزارهاي جنگي كارايي دارد .

به عنوان مثال هنگامي كه وارد فرودگاهها ومرزهاي كشورهاي پيشرفته مي شويد آنچه بيش از هر چيز توجه شما را به خود جلب مي كند تيم هاي اطلاع رساني كامپيوتري و نحوه بكار گيري آنها است .

وقتي پيشرفت تكنولوژي امروز به ما اين اجازه را مي دهد كه با نشستن در برابر يك صفحه تلويزيوني محتواي داخل فروشگاهها يا چمدان مسافري را كنترل كنيم ،هنگامي كه تلويزيونهاي مخفي در فروشگاهها وبانكها هر حركت وعكس العمل كوچك يك مشتري را كنترل مي كنند. يابافشار دادن يك دكمه كامپيوتري مي توان اطلاعات بسيار دقيق وجزئي مثلا از ساختار اقتصادي واجتماعي – و فرهنگي و دو فلان كشور صنعتي در اختيار داشت  - چرا ما نبايداز حداقل امكانات اطلاع رساني و آموزش به هنگام محروم باشيم و دوباره كه حادثه اي رخ مي دهد وفريادمان بلند مي شود كه غافل گير شده ايم ،واطلاع نداريم كه به چه نحوي  بايد عمل كنيم . يا در  دنياي پيشرفته امروز ما حق به كار بردن كلمه ي غافلگير شدن راداريم ؟ ما كه صاحب كشوري آسيب پذير هستيم و درطول تاريخ شناخته شده ي خود همواره با سوانحي مانند زمين لرزه سيل ،طوفان و غيره مواجه بوديم . آيا باز هم حق داريم كه بگوييم غافلگير شده ايم ؟ البته هشت سال جنگ تحميلي باعث شد تا ما نتوانيم  دررفع  نيازهاي اساسي واطلاعاتي خود آن طوري كه بايد و شايدعمل كنيم . اماحالابه طور اساسي و در ريشه اي  بايد به مسئله ي اطلاع رساني و آموزش به هنگام به طور جدي بينديشيم و راههاي مناسب آنرا بيابيم .زيرا از اين پس ديگر هيچ عذر وبهانه اي براي پذيرفتن نمي باشد . زمين لرزه ي اخير گيلان و زنجان ومسائل ومشكلاتي كه از عدم اطلاع رساني و آموزش به هنگام وقوع زلزله بوجود مي آيد ،يك بار ديگر متوجه اهميت اطلاع رساني و آموزش درست و  به هنگام است .  زمين لرزه ها همانند ساير سوانح طبيعي علاو ه بر وارد ساختن خسارات مالي وفيزيكي كه دراغلب اوقات بلافاصله پس ازوقوع حادثه قابل رويت ولمس است ،يك سلسله پيامدهاي اجتماعي وفرهنگي رابه دنبال دارد كه غالباً اين نوع مسائل معمولا  غير متخصصان خود را به مرور زمان نشان مي دهد. اما متاسفانه گذشت زمان به نوعي خود باعث مي شود و هر گونه اقدام در پيشگيري يا رفع اين مشكل دير شده يا به طور موثر در زمينه ي نتوان با اين  مشكلات برخورد نمود . لذا ضرورت شناخت اين نوع مسائل به وسيله ي كارشناسان وارائه راه حل ها ي مناسب براي آنها مي تواند به عنوان يك  ابزار مناسب در دست مسئولان اجرايي براي  برخورد موثر با چنين سوانحي به كار گرفته شود در همين راستا گروه  علوم اجتماعي موسسه ي مطالعات وتحقيقات فرهنگي از همان روزهاي نخست پس از وقوع زلزله در مناطق آسيب ديده  حضور فعال داشته و نظارات كارشناسانه خود را درزمينه هاي باز تاب عملكردامدادهاي اوليه ، اسكان وموقت واسكان دائم بازسازي در مناطق روستايي و شهرت استانهاي مذكور را در اختيار مسئولان ذيربط قرار داده است .

اطلاعاتي مختصر در مورد واژگان زلزله اي :

1-    بزرگاي زمين لرزه : نمايانگر مقدار انرژي است كه دراثر آن لرزه رها شده است .

2-   پس لرزه : لرزه هاي ثانويه هستند كه به دنبال زمين  لرزه هاي اوليه وبه طور معمول از شدت كمتري نسبت به زمين لر زه ي اوليه برخوردارند .

3-  مركزيت  « رومركز»  : نقطه اي بر سطح زمين است كه به طور دائم در بالاي كانون زمين لرزه قرار دارد و نقطه اي از منشا است كه نخستين جنبش در آن روي مي دهد.

4-   ژرفاي كانوني : فاصله اي قائم ميان كانون يك زمين لرزه يا پس لرزه بر سطح زمين است .

5-   شدت زلزله :زمين لرزه  با نمادي عددي تعريف مي شود كه اثرات يك زمين لرزه  در يك نقطه ي مشخص بر انسان ، ساخته هاي انسان ،وخود زمين را نمايان مي كند:

6-   مركالي  : مقياسي براي نشان دادن شدت زمين لرزه است كه در جات آن با اعداد رومي  از I تا XII نشان داده مي شود.

7-   كانون زلز له : زمين لرزه در كانون زمين است كه خاستگاه زمين لرزه رامشخص مي كند .

8-  منطقه ي كلان لرزه اي :يك زمين لرزه در منطقه اي داراي شدت بسياري است كه معمولا در درون خم هم لرز مربوط به شدت قرار مي گيرد.

9-   هم لرزه ها : خطوطي هستند كه مرز ميان هر دو نقطه را كه در درجه شدت به دنبال هم قرار دارند مشخص مي كند .

10-تسونامي : امواج بزرگ آب است كه دراثر زمين لرزه ها به علت دگر ريختگي يا كج شدگي ناگهاني در پوسته زمين در آب ،لغزه هاي بزرگ زير آبي و يازمين لغزش از خشكي به درون آب هاي ژرف ،پديد مي آيد .

منابع و ماخذ

1-نام كتاب : تاريخ زمين لرزه هاي ايران                    ترجمه : ابوالحسن زاده

نوشته : ن . ن – امير

2- نام كتاب : زمين شناسي براي جغرافيا             نويسنده : دكتر خديجه اسديان

3- نام كتاب : باز هم بيشتر به من بگو چرا ؟        نوشته ي آركوي لئوكرم

4-نام كتاب : طرح سازه هاي مقاوم در برابر زلزله  مترجم : احد نبيي مولف:پولياكن

5-نام كتاب : آموزش همگاني براي مقابله با خطرات زلزله  مولف : بخش آموزش همگاني

6- نام كتاب : لرزه نگاري آسان                      ترجمه ي : محمد مختاري 

7-بررسي خواص ديناميكي زلزله هاي ايران         نويسنده : مهندس زهرا نوري

مقدمه

در حدود سالهاي 1950 به دليل كمبود منابع فلز و نيز مشكلات  استفاده از مصنوعات‌ فلزي‌ نظير  حمل و نقل ،‌خورديگ‌و جوشكاري و سبب  مطالعه جهت جايگزيني‌ محصولات به جاي فولاد شد اولين جايگزين‌ها pvc بودند از  اين پس بحثي به نام پليمر‌ها آغاز شد.

پلي‌‌اتيلن‌ كه نوعي پليمر است و با فرمول ساختماني‌  C₂H₄- C₂H₄-C₂H₄ مي‌باشد كه استفاده از اين لوله‌ها حداكثر‌ كشورها معمول شده است.

و همه ساله‌با تحقيقاتي‌ كه در مورد رزين‌هاي پلي‌لتيلن‌ در آزمايشگاهها انجام مي‌شود و روز به روز  به كيفيت‌ لوله‌هاي  پلي‌اتيلن‌ افزوده مي‌شود.در ايران در تمام شهرها و روستاها به تازگي  گاز‌رساني‌ مي شوند.تمام خطوط پلي‌اتيلن است

مشخصات شبكه‌ از نظر فشار گاز

گاز خــروجـي‌ از پــالايـشگاه هاي تقويت فشار‌ در خطوط  انتقال‌داراي فشاري بين 700-150 psi مي‌باشد كه در ايستگاههاي ( Catygete Station)  تا فشار 250   كم مي‌شود و وارد خطوط تغذيه‌ مي‌شود اكثر لوله‌هاي شبكه اغذيه‌ از نوع فولادي‌ و يا پوشش پلي‌ اتيلن‌ است.

خطوط تغذيه‌ با فشار 250 psi براي استفاده‌ مشتركين‌ كم مصرف‌ وارد ايستگاههاي TBS مي‌شود كه در اين ايستگاهها‌ تا فشار 60 psi كاهش مي‌يابد.

هر يك از ايستگاهها‌ي فشار‌درون شهري TBS با فشار 60 psi تإمين كنند. يك منطقه‌ است با حدود 500 مشترك است اين انشعابات  خطوط پلي‌اتيلن‌ با فشار 60 psi و با لوله‌هاي با قطر‌ 25 مي‌باشد. كاربرد لوله‌هاي پلي‌اتيلن  در داخل‌ ساختمانها به دليل مسائل‌ ايمني‌ ممنوع است.

جوشكاري‌ لوله‌هاي پلي‌اتيلن :

براي اتصال لوله هاي پلي‌اتيلن راههاي بخصوصي وجود دارد اتصال آنها آنها اسانتر از فولادي است امروزه در كشورها از روش الكترو‌فيوژن‌ در اتصال‌ و جوشكاري‌ پلي‌اتيلن استفاده مي شود در اين روش كه تجهيزات و اتصالات‌ مخصوص‌به خود دارد از انرژي الكتريكي  و خاصيت ترموپلاست‌ بودن پلي‌اتيلن است.

جوشكاري اين لوله‌ها نياز به وقت و رعايت‌ تمامي شرايط‌ وابسته دارد مكانيزم‌ اصلي‌جوشكاري به اين صورت است كه محل جوش  و اتصالات‌ حرارت داده مي‌شوند و اين حرارت سبب نرم و خميري شدن  لوله اتصال‌شده و پس از سرد شدن كامل به هم چسبيده به طوري كه لوله و اتصال يكي مي‌شوند.

دماي نرم و خميري  شدن لوله‌ها  مـي‌بـاشــد كه اين حرارت ‌در روش الكترو فيوژن به وسيله دستگاه الكترو‌فيوژن  و اتصالات‌ خاص  اين روش توليد مي‌شود.

دستگاه الكترو‌فيوژن :  اين دستگاه  براي جوشكاري‌ پلي‌اتيلن  ساخته شده است و كاملاً خودكار است ابعاد دستگاه در حدود‌  40cm * 30 *30  كه اطراف آن يك     بعنوان دستگيره نيز عمل‌مي‌كند قرار دارد دستگاه داراي‌ يك صفحة ديجيتال‌و يك قلم نوري است كه اين قلم‌ قادر است با خواندن اطلاعات روي  باركد ولتاژ‌ مورد نياز راه توجه‌ به زمان كه خود آن را محاسبه‌مي‌كند اتصال اعــمال‌ نمـايد‌ و در پايان‌ زمان  جريان الكترسيته  را قطع مي‌كند.

اتصالات :  اتصالات مختلفي در لوله گذاري با لوله‌ پلي‌اتيلن‌  وجود دارد كه براي اتصال آنها از روش الكتروفيوژن‌ همگي با استانداردهاي‌ مخصوص‌ و مرتبط با دستگاه الكترو‌فيوژن  را داشته است المنت‌ها در اتصالات‌ بين جدار خارجي‌ و داخلي قرار دارند‌ تمامي اتصالات‌ داراي دو فيش يا ترمينال است كه به وسيله آن به دستگاه متصل مي‌شوند و همانطور كه اشاره شد داراي باركد مخصوص بوده كه با استفاده از قلم نوري دستگاه‌ قرائت مي‌گردد.

نوع اتصالات پلي‌اتيلن  :  1 ـ  بوشن يا كوپلر                          2 ـ ريديوس‌يا تبديل

3 ـ درپوش‌يا پك                    4ـ سه‌راهي     5 ـ زانو            6 ـ زين اين اتصالات براي انشعاب‌ استفاده مي‌شود المنت‌ در اتصال زين در سطح خارجي‌قرار دارد.

7 ـ  تي‌اف (TF )  : از اين اتصال براي متصل‌كردن شبكه فولادي‌و پلي‌اتيلن استفاده مي‌شود.

8 ـ  شير ( Valve )

جوشكاري الكتروفيوژن :  براي انجام يك جوش الكترو‌فيوژن 10 مرحله‌ را طي‌مي‌كنيم كه اين مراحل‌عبارتند از :

1 ـ  لوله اتصال‌ها و دستگاه را كنترل كنيم.

2 ـ  دو سر لوله را به صورت كاملاً گونيا برش زد.

3 ـ  محلي  كه قرار است جوشكاري شود و نيز مقداري از آن را با استفاده از Scra per تراش دهيم.

4 ـ  استفاده از حلال مناسب‌ و شست‌شوي  محل جوشكاري‌ با استفاده از استن.

5 ـ  در اين مرحله بايستي‌ به گونه‌اي بر روي لوله‌ مشخص نمائيم‌ كه لوله تا چه جائي‌ داخل اتصال‌شود.

6 ـ اجزاء جوش را به يكديگر متصل‌ كرده     7 ـ  اجزاء جوش  را به طور دقيق‌ و صحيح‌ درون گيره مخصوص  قرار داد.       8 ـ فيشهاي دستگاه را به دو ترمينال‌ اتصال متصل كرده‌  و براساس  دستور العمل‌ مربوط  جريان برق  را در مدت زمان از پيش تعيين شده به دو سر‌سيم پيچ‌  اتصال داده اعمال مي‌نمائيم.

9 ـ ياد‌داشت‌ زمان سرد شدن  و رعايت دقيق آن    

10 ـ  كنترل عملكرد  شاخه‌ها

آزمايشات مخرب :

a :  تست تركيدگي‌ سريع :  يكي از اتصالات جوشكاري  برش زده مي شود و يك سر آن كپ‌خورده و از سر ديگر آن آنقدر آب به اتصال تزريق‌كرده تا باعث‌تركيدگي شود اگر تركيدگي‌ در لوله باشد‌ جوش مورد قبول است و اگر در اتصال  رد مي‌شود.

b :   تست هيدروستاتيك :  در اين تست جوش وارد يك حمام آب گرم در 80c مي‌كنيم و آب را تا فشار 20 psi وارد مي‌كند و تا 164 hr ساعت در حمام نگهداري  مي‌كنند و سپس نسبت‌ به تركيدگي‌ چك مي‌كنند.

2 ـ آزمايش غير‌مخرب : ازمايش غير‌مخرب بر روي لوله پلي‌اتيلن انجام مي‌شود..

تست عايق  و عايقكاري قبل از لوله‌ گذاشتن  لوله‌ها در كانال :

زماني كه لوله آماده قرار گرفتن  در كانال مي‌باشد، هم محل‌هايي كه عايق ندارد يعني سرجوشها و هم محل‌هايي كه عايق ضعيفي  دارند بايد نوار پيچي شوند شيوه كار به صورت زير مي‌باشد ابتدا‌ آزمايش دستگاه منفذ‌ياب‌ ( هاليدي ـ دتيكتور )  به منظور يافتن  نواقص پوشش آزمايش‌ مزبور بايد در 100 درصد سطح لوله پوشش دار با دستگاهي‌ كه قبلاً  مورد تائيد قرار گرفته است انجام گيرد ،‌ ولتاژ آزمايش بين 10 تا 15 كيلو‌ ولت بايد تنظيم گردد. ضمناً سرعت حركت‌ الكترود دستگاه بر روي لوله نبايد بيش از 3/0 متر در ثانيه‌باشد.

پس از آنكه محل‌هاي زخمي عايق‌ پيدا شد آن قسمتها پخ مي‌خورد  و كاملاً صاف‌ مي‌شود سپس پرايمر زده مي شود و بعد از آتن هم نوار پيچي مي‌شود. نوار هم به اينگونه كه 50% هر قسمت از نوار روي 50% قسمت نوار زيرين را بپوشاند.

سرجوشها هم به همين ترتيب‌ ابتدا پرايم  زده مي‌شود و بعد نوار پيچي مي‌شود ضمناً قابل توجه آنكه در بعضي‌ مواقع به دليل‌ وجود موانع  نمي‌توان بعضي‌جوشها را بالاي كانال حوش داد و بايد داخل‌كانال‌ جوشكاري شود. به محل‌هايي در كانال‌ به اين منظور كانكشن‌گفته مي‌شود.

گذاشتن‌لوله‌هاي جوشكاري شده و نوار‌ پيچي شده به داخل كانال

كف و ديواره كليه كانالها‌ قبل از لوله‌گذاري بايستي‌ تسطيح  و رگلاژ شده و از خرده‌سنگ و مواد زائد پاك  گردد و طرفين خارج كانال از خرده آسفالت‌ و قلوه سنگ‌ و غير پاكسازي‌ و تميز شوند.

جهت گذاردن لوله در كانال در كانال بايستي‌ از كلية وسائل‌ مناسب بانداره كافي از قبيل قرقره ، بالشتك، بالا بر‌ تسمه‌اي و غيره‌ زير نظر ناظر استفاده شود. بطوريكه  هيچ‌گونه آسيبي به عايق لوله‌ها نرسد.

پر كردن كانالها‌ بعد از لوله‌گذاري

قبل از پر كردن كانالها‌ بايستي عمليات زير انجام شده باشد :

الف ـ تغيير فيلم و تائيد‌ جوشها

ب ـ تكميل عايق‌سربندها

ج ـ  آزمايش عايق لوله‌ها بوسيله منفذ‌ياب و ترميم‌ محلهاي معيوب

د ـ  برداشت اطلاعات‌ از كار اجرا شده جهت تهيه نقشه‌هاي  و يا  ( از بيلت ) 

آزمايش مقاومت و نشتي‌خطوط شبكه‌ طبق مشخصات فني

آزمايشات زير بعد از اتمام عمليات لوله‌گذاري و قبل از بهره‌برداري آنها انجام مي‌گردد:

الف )  آزمايش مقاومت لوله                 ب ) آزمايش نشتي

ج )  آزمايش عدم وجود هوا در خطوطي‌ كه با فشار بيشتر از 5 كيلو‌گرم كار مي‌كند.

آزمايش مقاومت لوله‌ به اين شكل است كه لوله را با هواي فشرده پر مي‌كنند سپس‌ سر رأس هر ساعت فشار و درجه حرارت‌ خوانده مي‌شود  براي مدت 4 ساعت.

هدف از آزمايش نشتي نداشتن افت فشار در لوله‌ مي باشد كه ابتدا براي مدت 24 فشار و دماي لوله يكنواخت مي‌شود. سپس در مدت‌ 192 ساعت اين آزمايش انجام مي‌شود.

آزمايش عدم‌ وجود هوا در لوله به كمك تغيير حجم آب‌ تزريق شده در داخل لوله‌ انجام مي‌گيرد كه بر طبق استاندراد‌ها و فرمولهاي اين بخش صورت مي‌گيرد.

پس از تائيد‌ كلية آزمايشهاي فوق بايستي‌ خط لوله‌ از آب تخليه‌ و خشك مي‌گردد . پس‌از تخليه آب داخل لوله پيگ زده مي‌شود. سپس با نيتروژن  يا گازهاي‌ بي‌اثر‌ رطوبت لوله‌ را كاملاً تخليه مي‌كنند.

1- تجهيز كارگاه

2- تهيه نقشه اجرائي و تعيين مسير لوله گذاري و پياده نمودن آن

3- شكافتن آسفالت

اين عمل پس از تعيين مسير و بوسيله ماشين آسفالت شكافي يا كمپرسور انجام مي شود.

4- حفر كانال (تراشه)

كندن كانال بوسيله بيل و كلنگ و ابزار دستي انجام مي شود.

حداقل عمق كانال يكصدو ده سانتيمتر بعلاوه قطر لوله و عرض آن برابر چهل سانتيمتر بعلاوه قطر لوله مطابق نقشه استاندارد شماره SM-6021/NO.4 خواهد بود.

5- زنگ زدائي و عايقكاري لوله ها

6- روش بارگيري، حمل و تخليه لوله هاي عايقكاري شده- شيرها و اتصالات

7- دسته كردن، ريسه چيدن و رديف كردن لوله

8- آماده سازي لوله ها قبل از جوشكاري

عايقكاري گرم و سرد شبكه هاي گازرساني

1- زنگ زدائي سطح لوله ها

لوله ها بايد با يكي از روشهاي شن زني و يا ساچمه زني از آثار زنگ، پوسته مواد روغني، كثافات و غيره كاملاً پاك شود.

جنس شن- از نوع سيليكا

درجه خلوص- فاقد خاك

قطر ذرات- بين 16/1 تا 30/1 اينچ

سختي ذرات- پس از يكبار استفاده بايد حداكثر 10 درصد از ذرات خورده شده باشد.

2- پرايمر زني اوليه

پرايمر در هواي باراني و مه سنگين در كارگاههاي غير سرپوشيده مجاز نميباشد.

پرايمر زني بلافاصله بعد از تميز كردن سطح لوله و پس از گردگيري ناشي از شن زني بايد انجام شود.

3- عايقكاري نوارهاي عايقي

4- آزمايشات و تعمير پوشش

تمام قسمتهاي لوله قبل از نوارپيچي خارجي بايد بوسيله دستگاه منفذياب (هاليدي- ديتكتور) كه مورد تائيد ناظر نيز قرار گرفته است آزمايش شود. سرعت حركت الكترود دستگاه بر روي لوله نبايد بيش از 3/0 متر در ثانيه باشد. بمنظور جلوگيري از آسيب ديدن لوله لازم است الكترود بر روي هيچيك از قسمتهاي لوله توقف ننمايد.

5- عايقكاري گرم

1ـ عايقكاري گرم

1-1 عمليات اصلي عايقكاري شاخة هاي لوله بايد در كارگاه و نه در محل لوله گذاري انجام گيرد.

2ـ1   شرايط محيط براي عايقكاري

در كارگاههاي  غير سر‌پوشيده ، عايقكاري‌ در هواي باراني و مه‌سنگين مورد تائيد نمي‌باشد. در كارگاههاي‌ سر‌پوشيده و غير‌سر‌پوشيده درجة محيط‌  نبايد از 5 درجة سانتيگراد پائينتر باشد.

3ـ1  وسائل مورد نياز عمليات عايقكاري گرم

دستگاه پرايمر‌زني ثابت

دستگاه قير‌پاشي و نوار پيچ ثابت

مخزن مخصوص ذوب قير‌ كه مجهز‌ به حرارت‌ سنج مناسب‌براي كنترل درجة حرارت باشد، علاوه بر آن در محل خروجي‌ مخزن ذوب‌ قير بايد نوري مخصوص  نصب‌شده باشد تا عمل‌ فيلتراسيون را انجام دهد.

كيفيت وسايل فوق بايد قبل از شروع عمليات مورد تائيدناظر قرار گرفته باشد.

مخزن ذوب قير بايد مجهز به دستگاه بهم‌زن مكانيكي بوده و ترجيحاً ترموستات داشته باشد تا بتواند با كم و زياد نمودن سوخت درجة حرارت ،‌  را ثابت نگه دارد.

4ـ1 قير‌پاشي و نوار پيچي

 قير‌پاشي و نوار پيچي تواماً و با ماشين انجام مي‌گيرد.

وزن تكه‌‌هاي قير خورده شده براي ذوب معمولاً در حدود 2 كيلوگرم بوده و در هر حال نبايد از 10 كيلوگرم تجاوز نمايد.

قير را بايد بر روي سكوي تميز سيماني‌ خورد نموده‌ و از آلودگي‌ آن با مواد خارجي‌ مثل خاك و غير‌ه خود‌داري نمود.

2 ـ  عايقكاري دوبله

در قسمتهائي  از لوله از جمله در محل تقاطع با كانال آب ، نهرها،‌ قناتها ، رودخانه‌ها و راه آهن جاده‌ها و اتوبان‌ها ،‌ عايقكاري دوبله لازم است و بايد به شرح زير عمل شود.

ابتداً پس از پرايمر‌زني‌ بايد لوله را با يك لايه نوار پشم شيشه زيرين و قير بدون نوار خارجي عايقكاري نمود. سپس در حالي كه لاية قيري‌ كاملاً سرد نشده است ،‌ لازم است با لاية ديگري از قير‌نوار زيرين و نوار خارجي‌ عايقكاري نمود. ضخامت‌ پوشش‌ دوبله بايد حداقل 6 ميليمتر باشد. (   اينچ )

3 ـ   آزمايشات و تغيير پوشش در عايقكاري گرم

1-3  انجام آزمايشات و ابزرسي هايي كه بايد در حضور ناظر و يا توسط خود‌ ناظر طرح بر روي لوله انجام شود به شرح زير مي‌باشد :

الف ـ   بازرسي عيني ظاهر‌پوشش لوله

ب ـ آزمايش با دستگاه‌ منفذياب‌ ( هاليدي ـ ديتكتور ) به منظور يافتن نواقص پوشش آزمايش مزبور بايد در 100 درصد  سطح لوله پوشش داربا دستگاهي كه قبلاً مورد تائيد قرار گرفته است انجام گيرد ،‌ ولتاژ آزمايش بين 10 تا 15 كيلو‌ ولت بايد تنظيم گردد.

( سرعت حركت الكترود دستگاه بر روي لوله نبايد بيش از 3/0 متر در ثانيه باشد.

4 ـ‌  عمليات عايقكاري پس از جوشكاري لوله‌ها در كنار كانال

1-4  پس از جوشكاري لوله مي‌بايستي قطعات سرباره جوش‌ كند شود و پس از اينكه با برس سيمي قسمت‌هاي لخت انتهاي لوله و قسمت جوشكاري شده لوله از بقاياي زنگ و مواد خارجي پاك گرديد. بوسيلة نوار پلاستيكي مخصوص كه چسب آن از نوع قيري است عايقكاري گردد. جهت اينكار بايد حدود 15 سانتيمتر نوار خارجي پوشش لوله در طرفين محل جوشكاري شده كاملاً كنده شود و سطح قير به سمت محل جوشكاري‌ شده به وسيلة سمباده شيب داده شود.

در مرحلة بعدي لازم است سطح قير و سطح لخت لوله و محل جوش به وسيلة پرايمر‌ مخصوص نوار پلاستيكي با برس آغشته‌ گردد. در اين مورد بايد كاملاً دقت نمود كه از پرايمر‌ قير‌ لوله اشتباهاً استفاده نگردد.

پس از اينكه پرايمر زده شد نسبتاً خشك شده ولي  هنوز‌ آثار انگشت بر روي   آن بر جاي‌مانده لازمست‌ با دست يا نوار مخصوص فوق‌الاشاره‌ عايقكاري گردد.

رويهم‌افتادگي‌ نوار بايستي‌ برابر پنجاه  درصد عرض نوار‌ بكار رفته باشد.

 5 ـ‌ عايقكاري  شيرهاي مدفون در خاك از اندازه‌هاي دو اينچ تا شش اينچ

1ـ 5    اين شيرها داراي پوشش  عايقي كارخانه‌اي از نوع قير‌اندود (پيري كوتد) مي‌باشند‌  و احتياجي‌ به عايقكاري‌ مجدد ندارد‌ ولي آزمايش پوشش  اين نوع شيرها  الزامي است.

2ـ 5   عايقكاري شيرهايي كه در حوضچه‌ قرار مي‌گيرند.

 پس از تميز كردن كامل‌ با برس سيمي لازمست  بوسيله رنگهاي‌غليظ از  نوع‌ماستيك شامل مه‌ لايه به ضخامت‌ كلي‌ حداقل‌ سه ميليمتر‌ و فاصله زماني دو ساعت زنگ آميزي‌شود.

3ـ5   عايقكاري‌ محل اتصال  شير به لوله

محل اتصال شيرهاي مدفون  در خاك  و يا شيرهائي  كه در حوضچه‌ قرار مي‌گيرند‌ به لوله‌هاي گاز با كاربرد  پرايمر‌ و نوار نرم‌ مخصوص‌ كه داراي هماهنگي‌ با پوششهاي‌ لوله‌ و شير مي‌باشند عايقكاري مي‌گيردند. اين نوع نوارها توسط شركت‌ ملي گاز‌ايران تامين مي‌گردند.

4ـ 5  نوار سخت ( راك ـ شيلد )

1ـ4ـ5     قسمتهايي از لوله كه از نقاط  صخره‌اي و سنگلاخي‌ عبور‌ مي‌نمايد و ممكن است‌ متحمل‌ فشارهاي بيشتري گردد لازم است علاوه بر نوار خارجي‌ با يك‌ لايه نوار‌سخت  ( راك ـ شيلد ) سر عايقكاري شود.

2ـ4ـ5    در صورت كاربرد  وزنه‌هاي سيماني بر روي‌ و يا مجاور لوله‌ و زانوئي‌ به منظور‌ جلوگيري‌ از صدمه ديدن‌ عايق‌ لوله و يا  زانوئي‌ لازم است بين وزنه‌ سيماني  و پوشش‌خارجي‌  عايقكاري بصورت دوبله‌ انجام شده و سطح خارجي‌آن با يك‌لايه نوار سخت‌ ( راك ـ شيلد ) پوشش گردد.

6 ـ   محاسبه مقاومت‌ الكتريكي پوشش

مقاومت الكتريكي پوشش از رابطه  زير بدست مي آيد :       

R =  مقاومت الكتريكي پوشش بر حسب اهم  متر مربع                     (OHM. M²)

S =  سطح كل‌ خطوط لوله شبكه مورد آزمايش  بر حسب متر مربع       ( M2)

=  پتانسيل‌ دورترين‌  نقطه خط لوله شبكه در حالت خاموش ركتيفاير بر حسب‌ ولت‌ نسبت به زمين‌ مجاور

= پتانسيل دور‌ترين‌ نقطه خط‌ لوله شبكه در حالت‌ روشن بودن  ركتيفاير بر حسب ولت نسبت به زمين مجاور

I = مقدار جريان خروجي‌  ركتيفاير  برحسب آميز

مقدار مقاومت‌ الكتريكي‌ پوشش با كيفيت‌ اجراي عايقكاري رابطه مستقيم دارد بدين معني  كه هر اندازه‌ پوشش يكپارچه‌‌تر و بدون‌ عيب هاليدي  باشد مقاومت پوشش  بيشتر خواهد بود. حداقل‌ ميزان  قابل قبول‌ كارآئي  پوشش در مورد  خطوط لوله‌ انتقال 98%‌ مي‌باشد.

اما در مورد خطوط لوله  شبكه هاي شهري بدليل‌  وجود كابلها و خطوط لوله‌ زير زميني  و ساختمان فلزي كه موجب هدر‌ رفتن قسمتي‌ از جريان حفاظت‌  كاتدي‌ خواهد شد اين درصد  كارآئي اجباراً 95%  فرض مي‌شود.

1ـ 6 تعيين ميزان‌ كارآئي پوشش

جهت انجام‌ اين كار لازم است ابتداء ميزان تراكم‌ جريان ( ) خطوط لوله‌ شبكه در حاليكه‌ پتانسيل  دورترين‌ نقطه شبكه 85/0 ولت باشد محاسبه و سپس  با توجه‌ به تراكم  جريان ( ) منظور شده  در طراحي  اوليه كه‌ در دفتر‌چه طراحي‌ حفاظت كاتدي‌ ذكر شده است با جدول  زير مقايسه‌ گردد.

اين جدول‌ مقدار تراكم‌ جريان ( ) متداول‌  در طراحي‌ جفاظت كاتدي‌ خطوط لوله‌ شبكه‌ را بدست مي‌دهد. در اين مقايسه‌ اضافه‌ تراكم جريان نسبت به مقادير  جدول‌ نشانگر‌ كيفيت پائين‌تر پوشش  و كسري‌ آن نشانه كيفيت‌ بهتر آن نسبت به درصد‌هاي كارآئي‌ مربوط خواهد بود.

جدول شمارة يك : 

7 ـ    ميزان راديو‌گرافي‌ جوشها

 ناظر جوشهائي‌ را كه بايد راديو‌گرافي‌ بشوند‌ بطور دلخواه  انتخاب مي‌نمايد، ولي درصد‌ راديو‌گرافي  نسبت به كل جوشهاي انجام شده‌ بايستي‌ بصورت زير باشد.

الف ـ  جوشهائي‌ كه بايد 100%  راديو‌گرافي‌ شوند :

            1 ـ  صد ( 100 ) سرجوش‌اوليه‌هر گروه جوشكاري.

            2 ـ جوشهاي نهائي‌(TIE-IN)   ، (HOT-TIE-IN )  و جوشهائي‌ كه داخل كانال انجام مي‌گردند.

            3 ـ   جوشهائي‌كه كلاً يا جزاً تعمير شده‌اند.

            4ـ جوشهائي‌كه در تقاطع  قرار مي‌گيرند و يا در مشخصات از آنها بعناون‌ تقاطعهاي ويژه نام برده شده است.

            5 ـ  جوشهائي كه بين دو آلياژ‌ متفاوت ( different  grade      ) انجام مي‌گردد.

            6 ـ  جوشهائي‌كه بين دو لوله با ضخامتهاي مختلف انجام مي‌گيرد.

            7 ـ  جوشهائي كه بين لوله و اتصالات‌ و بين اتصالات انجام مي‌گيرد.

            8 ـ  هنگاميكة  ناظر تشخيص‌ مي‌دهد كه بعلت‌ محل‌ مخصوص جوشكاري و يا بنا به ملاحظات جوي ( مثلاً باد ) انجام جوشكاري  مشكل است.

            9 ـ  هنگاميكه‌ جوشكاري با قطر لوله تغيير داده مي‌شود.

10  ـ  جوشهاي معيوبي‌ كه بريده شده و  مجدداً جوشكاري شده است.

ب ـ  درصد راديو‌گرافي  جوشها فقط تحت‌ زير از 100% به 30% تقليل‌مي‌يابد. و تقليل‌ ديگري در ميزان راديو‌گرافي جوشها وجود ندارد. براي تقليل درصد راديوگرافي از 100% به 30%  همواره نتيجه‌ بازرسي‌ جوشها‌ي انجام شده در دو روز متوالي‌ملاك عمل بوده‌ و در صورت‌ حصول شرائط‌ زير درصد‌ راديو‌گرافي‌ از 100 به 30% تقليل‌مي‌يبايد.

1 ـ  در ميان جوشهاي‌ انجام شده در دو روز متوالي‌ جوش معيوب‌ بريدني‌ وجود نداشته‌باشد.

2 ـ ميانگين‌ تعداد جوشهاي‌ تعميري جوشهاي‌ تعميري جوشهاي انجام شده دو روز متوالي مساوي‌ يا كمتر‌ از 10% باشد. ( ده درصد )

3 ـ  چنانچه هر يك از 2 شرط‌  فوق حاصل نشود ميزان راديو‌گرافي‌ جوشها 100 درصد مي‌باشد.

عمليات خوشكاري لوله هاي فولادي جهت گازرساني

1- كليه عمليات جوشكاري لوله ها، اتصالات نهايي(تايساين) طبق روشهاي مخصوص كه بر اساس استاندارد ا- پي- آ 1104 توسط پيمانكار ارائه و از طريق مهندس يا نمايندة او به تأييد امور بازرسي، كنترل فني و ايمني رسيده انجام خواهد شد.

2- كليه جوشكاراني كه براي اين پروژه استخدام مي شوند بايد در آزمايش جوشكاري بر اساس استاندارد 1- پي- آ 1104 طبق مفاد پيمان از طريق مهندس يا نمايندة او مورد ارزيابي قرار گيرند.

3- آماده نمودن سر لوله ها براي جوشكاري

5- يخ زدن لوله

براي آماده كردن يخ و لبه (در صورت استفاده از مشعل اكسي استيلن) نهايتاً بايد از سنگ جت، سوهان و يا سمباده برقي استفاده نمود.

6- رديف كردن (جفت كردن) لوله ها براي جوشكاري

اگر در زمان جوشكاري دماي محيط زير 5 درجه سانتيگراد باشد بايستي 5 سانتيمتر از هر دو سرلوله و يا اتصالاتي كه بايد جوش شوند با وسيله مناسبي حرارت داده شوند.

7- روش كلي جوشكاري

پاس اول

اگر قطر لوله بيش از 10 اينچ (250 ميليمتر) باشد پاس اول بايستي توسط دو جوشكار و در دو ربع مقابل بصورت سر بالا انجام گيرد.

پاس دوم

پاس دوم مستقيماً بعد از تكميل پاس اول و اتحت همان شرايط اما بصورت سرازير اجرا خواهد شد. بايستي تا سرحد امكان كوشش شود كه پاس دوم حداكثر تا 5 دقيقه بعد از تكميل پاس اول انجام گيرد در غير اينصور ممكن است به تشخيص ناظر گرم كردن مجدد لوله الزامي گردد.

پاسهاي پر كننده و كپ

كليه پاسهاي جوش تكميل شده بايستي كاملاً با سطح پخ لوله ممزوج شده و قبل از اينكه پاس نهايي اجرا شود بايستي اطراف جوش كاملاً تميز شود.

بازرسي  فني جوشها به وسيلة عكسبرداري

در آزمايش‌ غير‌مخرب  به وسيلة عكسبرداري  از اشعه ايكس‌ يا گاما‌ استفاده مي‌شود گرفتن عمس  ظهور فيلم‌ و تهيه گزارش  آن توسط پيمانكار‌ زير نظر مهندس  و يا نماينده او انجام مي‌شود.

تفسير فيلم  از طريق‌ مهندس  توسط امور بازرسي ،‌كنترل‌ فني و ايمني‌ و يا افرادي كه مورد تائيد آن امور باشد انجام مي‌گيرد عكسبرداري به دو روش مي‌تواند انجام شود اول آنكه چشمه داخل لوله قرار گيرد كه در اين حالت‌ تمام طول‌ فيلم بايد  قابل تغيير بود.

و شرايط اندازه كريستالها‌ و  فيلم بايد رعايت شود روش ديگر   چشمه خارج از لوله  قرار گيرد كه در اين صورت‌ روش عكسبرداري بايد طوري  باشد كه چشمه به‌ فاصله  حداقل‌ يك قطر با 5 درجه  انحراف‌  نسبت به صفحه ،‌عمود بر محور جوش بوده و تعداد تصاوير  بستگي به قطر لوله مورد آزمايش  دارد.

پس از عكسبرداري‌ ،  فيلم ظاهر‌مي شود و سپس عكس‌ها تفسير مي‌شود ضمناً نزد گروه‌ نظارت   نگهداري مي‌شود نتايج  توسط پيمانكار  تحويل ناظر داده مي‌شود.

معرفی محصولات فولادی

ورق روغنی

نامگذاری ورق های روغنی را اصطلاحی عامیانه و بر مبنای وضعیت ظاهری این نوع ورق شکل داده است. ورق های فولادی (فلزی) به دو صورت کلی نورد (تولید) می شوند. نورد سرد (ورق روغنی ) نورد گرم (ورق سیاه ) نام دیگر ورق روغنی ورق با نورد سرد است. ورق روغنی در واقع اصطلاح عامیانه ورق هایی است که با تکنولوژی نورد سرد تولید می شوند. در این فرآیند ورق های با ضخامت بالا توسط نورد به ضخامت های پایین تر تبدیل می شوند. در این فرآیند به علت استفاده از نورد سرد کیفیت ظاهری ورق های نورد شده بسیار عالی می باشد، از ین رو از این نوع ورق ها بیشتر در کاربردهایی که ورق ظاهر جسم را تشکیل می دهد استفاده می شود. ورق های روغنی بسته به نوع آلیاژ و همچنین عملیات حرارتی صورت گرفته بر روی آنها به چند دسته کلی تقسیم می شوند: *ورق های معمولی (مانند ST12) *ورق های نیمه کشش (مانند ST13) *ورق های فوق کشش(مانند ST14)

ورق سیاه

ورق سياه در ۲نوع ورق سياه صنعتي و ورق سياه معمولي و در استانداردهاي مختلف توليد مي شود كه اين مجموعه تنها در نوع معمولي آن استاندارد st ۳۷را و در نوع صنعتي آن استاندارد st ۵۲، A283 – GR C، A285-GR C، A516 –GR ۶۰,۷۰را فروش دارد.

ورق گالوانیزه

آهنی است که با روی پوشانده شده باشد. این آهن ، حتی اگر پوشش آن هم شکستگی پیدا کند، از زنگ زدن محفوظ می‌ماند. ماهیت آهن گالوانیزه در آهن گالوانیزه ، بین آهن و روی ، پیلی الکتروشیمیایی تشکیل می‌شود که در آن روی به جای آهن به عنوان آند و آهن به عنوان کاتد بکار می‌رود. روش گالوانیزاسیون :در گالوانیزاسیون ، فلز فاسد شدنی را در مذاب یک فلز فاسد ناشدنی فرو می‌برند و بیرون می‌آورند تا سطح آن از یک لایه فلز فاسد نشدنی پوشیده شود. مثلا ورقه های نازک آهنی را در مذاب فلز روی فرو می‌برند و بیرون می‌آورند تا سطح آنها از فلز روی پوشیده شود و آهن سفید یا آهن گالوانیزه تهیه شود.

ورق رنگی

معمولاً ورق های گالوانیزه را در کوره های خاص رنگ پاشی می کنند تا ورق رنگی تولید شود. ورق های رنگی در سقف سالن ها و کانکس مورد استفاده است.

ورق آجدار

نوعی ورق گرم است که برای سطوحی استفاده میشود که از سرخوردن افراد و یا اشیاء جلوگیری می‌کند. برجستگی های پراکنده شده در سطح ورق، معمولا به شکل بادامی و یا اشکال دیگر است.

ورق اسید شویی

ورق‌های اسید شویی شده نیز از ورق‌های گرم تولید می‌شود که طی پروسه ایی اسید شویی می‌شوند و زغال‌های سطحی ورق و مقداری از ناخالصی‌ها گرفته می‌شود و قدری ظاهر ورق براق‌تر می‌شود یعنی نزدیک به ورق روغنی است.

ورق تین پلیت

به ورق هایی با ضخامت ۰.۱۶میلی‌متر تا ۰.۴۵میلی‌متر گفته می‌شود که بیشتر جهت قوطی‌های چای ، کنسرو ، مواد غذایی و روغن‌های نباتی استفاده می‌شود که جهت مصون سازی مواد غذایی یک لایه قلع روی ورق سرد (روغنی)ST12پوشیده شده است.

پوشش سقف

ورق دوبل رنگی می‌باشد که بین دو ورق موادی از جنس فوم فشرده شده وجود دارد که با ضخامت‌های معین، عایق سرما و گرما برای سقف و دیوار استفاده می‌شود.

ورق کرکره

ورق‌های موج دار شیروانی جهت پوشش سقف‌های شیروانی از متریال مختلفی استفاده می‌شود، که این متریال ها را (با توجه به گسترش استفاده از ورق‌های فلزی) می‌توان به دو دسته پوشش‌های فلزی و پوشش‌های غیر فلزی تقسیم نمود.

تیرآهن

به طور معمول کارخانه های سازنده تیرآهن از دو نوع استاندارد پیروی می‌نمایند : استاندارد IPE محصولات کشورهای اروپایی و ایران بیشتر از این نوع می‌باشند. بارزترین مشخصه این نوع تیرآهن اینست که اگر از دو سر تیرآهن به آن بنگرید، ضخامت بال‌های آن در ابتدا و انتها کاملاً یکنواخت می‌باشد

میلگرد

میلگرد یا آرماتور، فولادی است که در بتن برای جبران مقاومت کششی پایین آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. فولادی که به این منظور در سازه‌های بتن آرمه به کار می‌رود به شکل سیم یا میلگرد می‌باشد و فولاد میلگرد نامیده می‌شود. البته در موارد خاصی از فولاد ساختمانی نظیر نیمرخ‌های شکل، ناودانی و یا قوطی نیز برای مسلح کردن بتن استفاده می‌شود.

اطلاعات عمومی آهن

آهن نام یک عنصر شیمیایی با عدد اتمی۲۶و چگالی ۷.۸۷است که در نخستین دوره ی فلزهای واسطه جا دارد.آهن از نظر جرمی،بزرگترین عنصر سازنده زمین است. آهن دارای سطوح صاف و نقره‌ای براق مایل به رنگ خاکستری‌ست اما وقتی در هوا با اکسیژن ترکیب می‌شود به رنگ قرمز یا قهوه‌ای در می‌آید که به آنها اکسید درای ترکیبات آهن یا زنگ گفته می شود.

رابیتس

رابیتس محصولی است که از کشش عرضی و پرس ورق های گالوانیزه تولید می شود.این محصول بعد از گذر از مرحله برش آماده استفاده می گردد.

مفتول سیاه آنیل شده

مفتول سیاه آنیل شده(black annealed wire) با نام تجاری مفتول پخته شده،مفتولی است که از حرارت دیدن مفتول های سخت صنعتی تا دمای ۹۰۰درجه سانتیگراد در شرایط خلاء در کوره آنیل تولید می شود.

لانه زنبوری

دلیل نامگذاری تیرهای لانه زنبوری شکل گیری این تیرها پس از عملیات (بریدن و دوباره جوش دادن) و تکمیل پروفیل است. اینگونه تیر ها در طول خود دارای حفره های توخالی (در جان) هستند که به لانه زنبور شبیه است. به همین سبب به این گونه تیر‌ها لانه زنبوری می‌گویند.

آلومینیوم

آلومینیوم فلزی نرم و سبک است که دارای ظاهر نقره ای کدر می باشد زیرا وقتی در معرض هوا قرار می گیرد، یک لایه نازک از اکسیدآلومینیوم روی آن تشکیل می شود.

فلز روی

آلیاژهای روی از قرنها پیش استفاده می‌شده‌است. کالاهای برنجی که به ۱۰۰۰-۱۴۰۰سال پیش باز می‌گردند در فلسطین پیدا شده‌اند و اشیاء رویی با ۸۷٪روی در ترانسیلوانیا ما قبل تاریخ یافت شده‌اند. به خاطر نقطه جوش پایین و واکنش شیمیایی این فلز (روی جدا شده دود شده و قابل دست یابی نبود) خصوصیات واقعی این فلز در زمان باستان مشخص نشده بود. ساخت برنج به رومی‌ها نسبت داده شده و مربوط به ۳۰سال پیش از میلاد می‌باشد. آنها کالامین و مس را با یکدیگر در بوته آهنگری حرارت می‌دادند که در این عمل اکسید روی در کالامین کاهش میافت و فلز روی آزاد توسط مس به دام انداخته می‌شد و به شکل آلیاژ در می‌آمد. برنج بدست آمده یا در قالب ریخته می‌شد یا با چکش به شکلهای مختلف در می‌آمد

گابیون

گابیون شیئی است که میتواند فشارهای گوناگون را تحمل کند حتی اگر این فشارها مستمر باشند . همچنین گابیون قدرت کافی برای کنترل وزن سنگ هایی را که با آن پر شده است را دارد و میتواند در برابر فشار های بالای جریان آب و فشار توده های خاک به خوبی مقاومت نماید. در عین حال گابیون ها مزایای بیشتری نسبت به سایر تجهیزات ساختمانی خصوصا برای نصب در بناهای سست و بی ثبات را دارند

مس

مس فلز نسبتاً قرمز رنگی است که از خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی بسیار بالایی برخوردار است.(در بین فلزات خالص، تنها خاصیت هدایت الکتریکی نقره در حرارت اتاق از مس بیشتر است) چون قدمت مصنوعات مسی کشف شده به ۸۷۰۰سال قبل از میلاد برمی گردد، احتمالاً این فلز قدیمی‌ترین فلز مورد استفاده انسان می‌باشد. مس علاوه بر اینکه در سنگهای معدنی گوناگون وجود دارد، به حالت فلزی نیز یافت می‌شود.

فولاد

اصطلاح afshar یا پولاد برای آلیاژهای آهن که بین ۰/۰۲۵تا حدود ۰/۰۳درصد کربن دارند بکار میرود فولادهای آلیاژی غالبا با فلزهای دیگری نیز همراهند . خواص فولاد به درصد کربن موجود در آن ، عملیات حرارتی انجام شده برروی آن وفلزهای آلیاژدهنده موجود درآن بستگی دارد.

مش

اين توري از مفتول‌هاي سخت صنعتي ساده و آجدار كه بر روي هم نقطه جوش شده‌اند در ورقهايي به ابعاد و چشمه‌هاي مختلف توليد مي‌شود و غالباً جهت مسلح نمودن بتن فونداسيون كف، ديواره‌ها و پل‌ها و جاده‌ها و... به كار مي‌رود. امروزه از توري شبكه فولادي با قطرهاي نازك ( بين ۲تا ۴ميلي متر ) جهت ساخت پانل‌هاي ۳بعدي استفاده مي‌گردد. ساخت پالت، حفاظ و انواع قفسه و... از مصارف متداول انواع شبكه‌هاي فولادي در جهان امروز محسوب مي‌شود.

نبشی و ناودانی

نبشی نبشی یکی از مهمترین پروفیل های ساختمانی می باشد که بصورت مرکب و منفرد در ساختمان ها به کار می رود. نبشی به ابعاد ۵۰تا ۱۵۰میلیمتر جهت اتصالات پل ها به ستون ها و یا تیرآهن ها به بیم های باربر و اتصالات ستون ها به صفحات در فندانسیون همچنین برای ساختن ستون و خرپا به کار می رود نبشی ها به ۲صورت تولید می شوند: نبشی پرسی،نوعی نبشی است که ابتدا بصورت یک تکه ورق با طول ۶متر بوده که از وسط عرض ورق،خم شده و به شکل نبشی در می آید نبشی فابریک،از همان اول پروسه تولید،به شکل نبشی،از خط تولید خارج می شود. نبشی ها با ۲مشخصه شناخته می شوند: ۱-اندازه بال ها ۲-ضخامت بعنوان مثال نبشی ۴۰*۴۰*۴یعنی اندازه بال ها ۴۰میلیمتر است و ضخامت هر بال ۴میلیمتر می باشد.نبشی ها از نمره ۳شروع و تا نمره ۲۰ختم می شوند. نحوه محاسبه تقریبی وزن نبشی فولاد: اندازه بال نبشی*طول نبشی*ضخامت نبشی*۷۸۵۰*۲در فرمول بالا،واحد اندازه بال،طول و ضخامت نبشی،بر حسب متر بوده و وزن حاصل،بر حسب کیلوگرم می باشد. ناودانی: یکی از پروفیل های ساختمانی و صنعتی با مقاطع باز،ناودانی می باشد که در ۲نوع مشبک و ساده با مشخصات زیر عرضه می گردد: ناودانی مشبک: ناودانی مشبک از ورق گرم،گالوانیزه شده به صورت سرد یا گرم ،تولید می گردد و جهت مصارف گوناگون نظیر موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرد: -جهت ساخت قفسه های مستحکم فولادی -نصب سنگ بصورت خشک -سازه های سبک فولادی ناودانی ساده: ناودانی صنعتی و ساختمانی که با ورق گرم تولید می شود و می تواند در صورت نیاز به صورت گرم یا سرد گالوانیزه شود.این محصول در ابعاد ۸،۱۰،۱۲،۱۴،۱۶تولید می گردد. ناودانی از ارتفاع ۳۰تا ۴۰۰میلیمتر موجود بوده و بیشتر برای ساختن پل های باربر و موارد دیگر به کار می رود.

آهن اسفنجی

آهن اسفنجی، از احیای مستقیم سنگ آهن بدست می آید و اصطلاحا به آن DRI نیز گفته میشود. کاربرد آهن اسفنجی در کوره های القائی بعنوان یکی از مهم ترین کاربردهای آن می باشد. میتوان گفت که استفاده از آهن اسفنجی، در کوره های القائی قادر است که نزدیک به ۵۰درصد، جایگزین قراضه شود. ولی کاربرد آن در کوره القایی، نیازمند دانش فنی و تجربه می باشد. همچنین استفاده از آهن اسفنجی تحولی بزرگ در ریخته گری مداوم صنعت فولاد می باشد. تقریبا در همه روش های تولید فولاد استفاده از آن مقدور می باشد. بسیاری از واحدهای کوچک و بزرگ تولید فولاد در کشور از این روش ها استفاده میکنند. ما منابع طبیعی در دسترس تری برای احیای مستقیم داریم. احیای مستقیم سنگ آهن ، از طریق منابع گازی یا زغال سنگ صورت می پذیرد. انتخاب روش احیای مستقیم سنگ آهن، وابسته به محل قرارگیری کارخانه تولیدکننده و منابع موجود در دسترس می باشد. بعنوان مثال در کشور ایران، با وجود منابع غنی گازی، انتخاب منابع گازی، انتخابی معقولانه تر می باشد و گاز بعنوان ماده احیا کننده مورد استفاده قرار میگیرد. همانطور که میدانید، استفاده از منابع زغال سنگ برای احیاسازی، مشکلات آلودگی هوا را نیز در پی دارد و دسترسی به معادن آن کار آسانی نیست. ولی در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده آهن اسفنجی در دنیا، کشور هندوستان می باشد که از منابع زعال سنگ استفاده میکند.

شمش فولاد

فولاد ضد زنگ (Stainless Steel) از آن دسته از فولادهای آلیاژی پرکاربرد هستند که خاصیت ضد زنگ و ضد سایش و ضد خورندگی داشته و در عین حال بسیار شکل پذیرند. از افزودن کروم به آلیاژ آن، فولاد زنگ نزن بوجود می آید. شمش فولاد (بیلت) یکی از محصولات حاصل می باشد. که این نوع فولاد می بایست حداقل ۱۱%کروم داشته باشد که این مقدار باعث ایجاد سطحی از اکسید کروم بر روی آن میشود و همین سطح باعث افزودن قابلیت ضد زنگ و ضد سایش میشود. ترکیبات دیگری همچون نیکل هم به آن اضافه میشود که باعث انعطاف پذیری آن میشود. فولاد ضد زنگ بسیار براق است و در بعضی مواقع از آن بعنوان آیینه استفاده میشود. این نوع بیلت در گریدهای 3sp و 5sp و بصورت ریختگی و فابریک تولید میشود.

سرب

سرباز عنصرهای شیمیایی واسطه در جدول تناوبی است. سرب همچنین در رده فلزها قرار دارد. این فلز تشعشعات هسته‌ای را عبور نمی‌دهد. سرب در طبیعت به شکل کانی به نام گالن (سیستم تبلور کوبیک یا مکعبی) یافت می‌گردد. سرب عنصر شیمیایی است که در جدول تناوبی با نشان Pb و عدد اتمی ۸۲وجود دارد. سرب عنصری سنگین، سمی و چکش خوار است که دارای رنگ خاکستری کدری می‌باشد. هنگامیکه تازه تراشیده شده سفید مایل به آبی است اما در معرض هوا به رنگ خاکستری تیره تبدیل می‌شود. از سرب در سازه‌های ساختمانی، خازنهای اسید سرب، ساچمه و گلوله استفاده شده و نیز بخشی از آلیاژهای لحیم، پیوتر و آلیاژهای گدازپذیر می‌باشد. سرب سنگین‌ترین عنصر پایدار است. سرب فلزی است براق، انعطاف پذیر، بسیار نرم، شدیداً چکش خوار و به رنگ سفید مایل به آبی که از خاصیت هدایت الکتریکی پایینی برخوردار می‌باشد. این فلز حقیقی به شدت در برابر پوسیدگی مقاومت می‌کند و به همین علت از آن برای نگهداری مایعات فرسایشگر (مثل اسید سولفوریک) استفاده می‌شود. با افزودن مقادیر خیلی کمی آنتیموان یا فلزات دیگر به سرب می‌توان آنرا سخت نمود

چدن

چدن به آلیاژهایی از آهن و کربن که بین ۲.۱الی ۶.۲درصد کربن داشته باشند، گفته می‌شود. رنگ مقطع شکست این آلیاژ به عنوان شناسه نامگذاری انواع مختلف آن به کار می رود. بیش از ۹۵درصد وزنی چدن را آهن تشکیل میدهد و عناصر آلیاژی اصلی آن کربن و سیلیسیم هستند. به طور معمول بین ۲.۱تا ۴درصد کربن و ۱تا ۳درصد سیلیسیم دارد و به عنوان آلیاژی سه گانه شناخته می شود. با این وجود، انجماد آن از روی دیاگرام فازی دوتایی آهن-کربن بررسی میشود. جایی که نقطه یوتکتیک در دمای ۱۱۵۴درجه سانتی گراد و ۴.۳درصد کربن اتفاق می افتد که حدود ۳۰۰درجه کمتر از نقطه ذوب آهن خالص است. چدنها، به استثنا نوع داکتیل، ترد هستند و به دلیل نقطه ذوب پایین، سیالیت، قابلیت ریخته گری، ماشین کاری، تغییرشکل ناپذیری و مقاومت به سایش به موادی مهندسی با دامنه وسیعی از کاربرد تبدیل شده و در تولید لوله ها، ماشینها، قطعات صنعت خودرو مانند سرسیلندر، بلوک سیلندر و جعبه گیربکس به کار میروند. چدن همچنین به تضعیف و تخریب ناشی از اکسیداسیون (خوردگی) مقاوم است.

تیتانیوم

تیتانیوم عنصری است فلزی با عدد اتمی ۲۲، در گروه IVB که در دورهٔ چهارم جدول تناوبی جای دارد. جِرم اتمی ۴۷٫۹۰، ظرفیت‌ها ۲٬۳٬۴. دارای پنج ایزُتوپ است. بسیار کمیاب است، به‌طوری‌که فقط ۰٫۶درصد قشر زمین را تشکیل می‌دهد. ترکیب‌های آن پراکنده و استخراج آن دشوار است.

نیکل

نیکل عنصر ۲۸با معادل انگلیسی nickel نیکل فلزی مقاوم ، چکش خوار، براق با ساختار بلورین و مکعبی شکل به رنگ سفید و نقره ایمیباشد . این عنصر در سال ۱۷۵۱توسط Axel Cronstedt دانشمند سوئدی کشف شد . از نظر خواص مغناطیسی وفعالیت شیمیایی شبیه به آهن وکبالت میباشد . کانیهای اصلی نیکل عبارتند از پنتلاندیت ، پیروتیت (سولفید های نیکل و آهن) و گارنییریت (سیلیکات نیکل و منیزیم ) هستند. نیکل یکی از اجزا اصلی تشکیل دهنده شهابسنگها به شمار می آید. شهابسنگهای آهن و سیدریت شامل آلیاژهای آهن حدود ۵تا ۲۰درصد نیکل می باشد. نیکل تجاری به فرمهای پنتلاندیت و پیروتیت می باشد که این معادن در ایالت انتاریو یافت می شود که این ناحیه حدود ۳۰درصد از نیکل دنیا را تامین می کند. دیگر معادن این عنصر در کالندونیا، استرالیا، کوبا، اندونزی و در مناطق دیگر می باشد. این عنصر رسانای جریان بر ق است و سطح آن براق و صیقلی است. این عنصر از گروه عناصر آهن و کبالت است و آلیاژهای آن قیمتهای بالایی دارا هستند. این عنصر کاربردهای فراوانی در طبیعت دارد و برای ساخت فولاد ضدزنگ و دیگر آلیاژهای ضد زنگ و خوردگی مثل اینوار و مانل که الیاژى از نیکل و کبالت که در برابر خوردگى مقاوم است و و اینکونل و Hastelloys کاربرد دارد. برای ساخت لوله های نیکلی و مسی و همینطور برای نمک زدایی گیاهان و تبدیل آب شور به آب مایع استفاده می شود. نیکل استفاده های فراوانی برای ساخت سکه ها و فولاد نیکلی برای زره ها و کلید ها کار برد دارد و همینطور از نیکل می توان آلیاژهای نیکروم و پرمالوی و آلیاژی از مس را تهیه کرد. از نیکل برای ساخت شیشه های به رنگ سبز استفاده می شود. صفحات نیکلی می تواند نقش محافظت کننده برای دیگر فلزات را داشته باشد. نیکل همچنین کاتالیزوری برای هیدروژن دار کردن روغنهای گیاهی است. همچنین صنعت سرامیک و ساخت آلیاژی از آهن و نیکل که خاصیت مغناطیسی دارد و باتری های قوی ادیسون کاربرد دارد. از ترکیبات مهم نیکل می توان سولفات و آکسید را نام برد. نیکل طبیعی مخلوطی از ۵ایزوتوپ پایدار است . همچنین ۹ایزوتوپ ناپایدار دیگر نیز شناخته شده است. نیکل هم به صورت فلز و هم به صورت ترکیب محلول می تواند وجود داشته باشد. بخار سولفید نیکل سرطان زا می باشدکه در موقع استفاده از آن باید دقت لازم را به عمل آورد.

برنج

برنج آلیاژی از مس و فلز روی می‌باشد که نسبت آن‌دو در آلیاژ تعیین کننده نوع برنج با توجه به مورد استفاده آن است. برخی از انواع برنج‌ها برنز هم نامیده می‌شوند هرچند برنز آلیاژی از مس و قلعمی‌باشد. خواص فیزیکی: حد حلالیت روی در مس برابر۵/۳۲%در درجه حرارت انجماد و در حدود۳۵%در درجه حرارت محیط می باشد از این رو فاز محلول جامد α مهمترین شبکه میکروسکوپی موجود در آلیاژ برنج است.و همانطور که در دیاگرم مس وروی نشان داده شده استاکثر آلیاژهای برنج دارای دامنه انجماد بسیار کم بوده ووجود فلزات دیگر در مس عملاً باعث پائین آمدن نقطه ذوب می شود و هر قدر دامنه انجمادکمتر باشد،سیالیت آلیاژ بهتر خواهد بود ولی این امر معمولاً با زیاد شدنحجم انقباض متمرکزهمراه است .... کاملاً برای ریخته گری مناسب هستند

آهن آلات قراضه

آهن قراضه، ماده اي قابل بازيافت بازیافت به آماده‌سازی مواد برای استفاده مجدد گفته می‌شود. موادی که معمولا قابل بازیافت می باشند عبارتند از آهن آلات قراضه، آهن، پلاستیک، شیشه، کاغذ، مقوا، برخی مواد شیمیایی زباله که به کود کمپوست تبدیل می شود. بازیافت از به‌هدررفتن منابع سودمندوسرمایه های ملی جلوگیری می‌کند و مصرف مواد خام و مصرف انرژی را کاهش می‌دهد. با این کار، تولید گازهای گلخانه‌ای نیز کاهش می‌یابد. بازیافت مهم‌ترین مفهوم در مدیریت پسماند است. منشاء مواد بازیافتی یا به عبارتی بازیافتنی‌ها، بیشتر، منازل مسکونی و صنایع هستند. برای آسان‌تر کردن امر بازیافت معمولاً‌دو نوع جداسازی مواد صورت می‌گیرد که «تفکیک در مبدأ» و «تفکیک در مقصد» نام دارند. تفکیک در مبدأ در سطح شهر و خیابان‌ها و فروشگاه‌ها از طریق سبدها و سطل‌های جداسازی مواد انجام می‌شود ولی برای تفکیک در مقصد مکان ویژه‌ای به نام مرکز بازیافت مواد در نظر گرفته شده‌است.مرکز بازیافت مواد بازیافتی و غیر قابل بازیابی دسته‌بندی می‌شوند.بسیاری از فروشگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ مواد زاید مانند قوطی‌های کنسرو، بطری‌های شیشه‌ای و روزنامه‌های باطله را به منظور بازیافت از مشتری بازخرید می‌کنند.

پیچ

پیچ (screw) در واقع استوانه ای است که شیارهای مارپیچ آن را احاطه کرده است. طراحی شیار پیچ ها برای بریدن مواد نرم تر و سخت تر متفاوت است، شیارها اغلب به صورت مثلث، مربع، ذوزنقه و نیم دایره روی سطح جانبی بدنه ایجاد می شود. شایع ترین کاربرد پیچ برای نگه داری اشیا و قطعات به یکدیگر می باشند. در انتهای اغلب پیچ ها یک بخش خاص و نوک تیز وجود دارد تا ورود به قطعه آسان گردد. ابزار های رایج برای استفاده از پیچ ها آچار و پیچ گوشتی است، سر این ابزار معمولا بزرگتر از بدنه پیچ است تا بتواند نیروی بیشتری به پیچ وارد کرده و آن را در طول قطعه براند. بخش استوانه ای از قسمت انتها تا نوک پیچ را پای پیچ گویند که ممکن است کل یا بخشی از آن رزوه شده باشد. به فاصله میان هر شیار با شیار دیگر گام پیچ گفته می شود. بیشتر جهت صعود مارپیچ ها به فرم ساعت گرد است که اصطلاحا به آنها پیچ راستگرد گویند که برای باز کردن آن باید آچار را به سمت چپ بگردانیم. پیچ های چپ گرد در موارد خاص مورد استفاده قرار می گیرند.

تنگستن

تنگستن (Tungsten) از فلزات واسطه می باشد. اگرچه طبیعت فیزیکی (دمای ذوب بالا، چگالی بالا، فشار بخار پایین و غیره) دلیل اصلی گسترش کاربردهای تنگستن می¬ باشد اما خواص شیمیایی آن نیز مهم بوده و یکی از عوامل تعیین¬ کننده استفاده آن در محیط¬ های مختلف می¬ باشد. نکته قابل توجه این است که این خواص می¬ تواند کاملا متضاد هم باشند. به¬ عبارت دیگر، تنگستن هم می¬ تواند به مانند یک فلز نجیب در برابر بسیاری فلزات و ترکیبات تا دماهای بالا مقاوم باشد که این رفتار قابل مقایسه با بیش¬تر سرامیک ها و شیشه¬ ها بوده و پایداری خوبی نیز در برابر بسیاری از فلزات مذاب داشته و از سوی دیگر، علاوه بر عناصر و ترکیبات شیمیایی با عوامل بی¬شماری واکنش می¬ دهد. به عنوان مثال؛ در دمای محیط به شدت مورد هجوم فلوئورین قرار گرفته و در کم¬تر از ۱۰۰درجه سانتی گراد در مخلوط اسید نیتریک- هیدروفلوریک و محلول¬های قلیایی حاوی عوامل اکسنده قابل ¬حل می¬ باشد. تنگستن زمانی که در معرض هوا قرار می گیرد، تشکیل یک اکسید محافظ بصورت جذب سطحی اکسیژن می¬ دهد. این فلز به¬ طور معمول با اکسیژن تلفیق شده و تشکیل اکسید تنگستنWO3زرد رنگ را می دهد. در هوای آزاد تا دمای ۳۵۰ºC پایدار بوده اما در دماهای بالاتر از ۴۰۰درجه سانتی گراد شروع به اکسید شدن می ¬¬نماید. در اثر اکسید شدن پوسته نازکی از اکسید آبی رنگ تنگستن بر سطح تشکیل شده که از اکسیداسیون بیش¬تر تنگستن جلوگیری می¬کند.

طناب فولادی

طناب فولادی (wire rope) یا طناب سیمی نوعی طناب است که از چند رشته (strand) سیم(wire) فلزی پیچ خورده وبه صوررت مارپیچ درست شده است. کابل از یک رشته سیم ویک هسته(core) ساخته شده است که مرکز کابل شکلی را دارا می باشد که به عنوان عضو بدنه نامیده می شود.در اطراف این عضو گروهی از سیم ها به صورت رشته وجود دارند که رشته ها به وسیله هسته پشتیبانی می شوند . قطر کابل پارامتر مهمی در طراحی و استاندارد کابل می باشد. در ابتدا شکل آهنی کابل ها مورد استفاده قرار می گرفته اما امروزه ماده اصلی مورد استفاده آن فولاد می باشد. معایب در کابل های فلزی کمتر از دیگر کابل هایی می باشد که به راحتی بار به آنها تحمیل می شود. اصطکاک بین سیم ها و رشته ها در نتیجه پیچ و تاب موجود در آن می باشد که باعث می شود معایب بیشتری را کاهش دهد.

فلنج

فلنج (flange) ابزار و حلقه هایی هستند که به صورت دایره ای شکل و مدور می باشند و دارای سوراخ هایی در اطرافشان هستند که برای اتصال استفاده می شود وهنگامی که وارد لوله می شوند یک سد ایجاد کرده و لوله را مسدود می کندو کاربرد اصلی آن نیز بستن لوله ها به یکدیگر و اتصال قطعات دیگر است واز کاربرد دیگر آن میتوان به تغییر مسیر و تغییر قطر لوله ها اشاره کرد.

گوه

گوه (wedge) دستگاهی است مثلثی شکل که از دو صفحه شیب دار تشکیل شده. این وسیله در واقع نیروی وارده بر صفحات شیب دار را در دو جهت مخالف انتقال می دهد. در اجسام مکانیکی نیروی عمودی به دو نیروی مساوی که عمود بر نیروی بزرگ است تقسیم می شود. گوه اشیا ضخیم را با تلاش نیرویی کمتر به دو قسمت جدا می کند.