انواع ماهی های خوراکی ما

ماهی‌های شمال

ماهی آزاد

 مرغوب‌ترین ماهی جهان به حساب می‌آید. دوكی شكل و كشیده است. فیله‌ماهی آزاد را به صورت دودی هم مصرف می‌كنند.

ماهی سفید

دوكی شكل و با گوشت سفید و لطیف است. البته جنس نر این ماهی روی سرش خال‌های درشت و سفید دارد، كشیده ‌تر است و گوشت بیشتری دارد. نوع دریایی‌اش هم، قطعا از نوع پرورشی مرغوب‌تراست.

ماهی سفید را می توان سرخ كرده، كبابی، بخارپز یا به شکل دودی‌ مصرف كرد که بستگی به ذائقه و سلیقه افراد دارد.

اردك ماهی

 گوشت لذیذی دارد؛ چه آن را سرخ یا كبابی کنید.

ماهی كفال

: این ماهی دوكی شكل، گوشت سفید اما سفتی دارد و اصالتا روسی است. شمالی‌ها اغلب نوع "دودی" و "شور" آن را مصرف می‌كنند. سرخ شده و كبابی كفال را هم با نارنج و لیمو میل می‌كنند.

ماهی‌های جنوب

ماهی حلوا سفید

فلس دارد، اما با یك دست كشیدن، تمیز می‌شود. جنوبی‌ها به‌ آن "زبیده" به معنای برگزیده می‌گویند. "حلوا" را اغلب به صورت شكم خالی در روغن سرخ می‌كنند و سر سفره می‌آورند. ماهیحلوا سیاه، گوشت سفت‌تری دارد، اما مزه‌اش همان است.

ماهی سنگسر

: از نظر شكلی، كتابی است. استخوان زیادی دارد. معمولا آن را كباب یا سرخ كرده یا در قلیه‌ماهی استفاده می‌كنند.

ماهی شوریده

 ماهی شوریده، دوكی شكل و ظریف است. گوشت سفید و كم‌تیغ‌اش هم بعد از پخت،نرم و لذیذ می شود. این ماهی را درسته و البته با شكم خالی، می‌توان سرخ كرد.

ماهی شیر

 تقریبا بدون تیغ و بی‌آزار است؛ با گوشتی صورتی كه ضایعات كمی دارد. همه‌جوره‌اش را هم درست می‌كنند: سرخ كرده، بخارپز و كبابی.

ماهی سرخو

شبیه سنگسر است، ولی با گوشت سفید و لطیف. سرخ شده‌اش را می‌خورند یا در قلیه ماهی استفاده می‌كنند.

ماهی هامور

هامور اسم خانوادگی تعداد زیادی ماهی خلیج فارس و دریای عمان است. در این میان، هامور قهوه‌ای را می‌شود برای مهمانی، درسته كباب كرد. گوشتش بعد از پختن، سفید و البته سفت می‌شود. وقت پختن قلیه‌ماهی با ماهی هامور، پوستش را نمی‌كنند، چون حسابی لعاب می‌اندازد.

ماهی راشكو

 ماهی مرغوب جنوب است كه گوشت سفید و نرم، و ضایعات كمی دارد و به هر روشی می توان آن را پخت. راشكو را برای قلیه‌ماهی هم استفاده می‌كنند.

ماهی های پرورشی

ماهی‌های پرورشی كمی لاغرتر و كم‌بنیه ‌تر از انواع دریایی شان‌اند، اما اغلب این شانس را دارید كه آنها را زنده تهیه کنید.

فعلا این ماهی‌ها را پرورش می‌دهند:

كپور معمولی، كپور آیینه، كپور چرمی، آمور، كپور نقره‌ای، سرگنده و قزل‌آلای رنگین‌كمان.

ماهی های رودخانه‌ای

این ماهی ها كوچك‌اند و البته ارزان‌تر از انواع دریایی و اگر طریقه پخت آنها را بدانید، بسیار خوش‌خوراك هستند که شامل سوف، لای ماهی، اردك‌ماهی، اسبله، سس ماهی، سیاه‌ماهی، قزل‌آلای خال قرمز و... هستند.

ماهی های سرد یا یخ‌زده

وقتی ماهی را از آب‌های دور می‌آورند یا پیش‌بینی می‌كنند زمان فروش و مصرفش خیلی طولانی باشد (به‌ ویژه برای ماهی‌های بزرگ)، آن را فریز می‌كنند؛ اتفاقا با این كار به سالم ماندن ماهی بیشتر می‌توان اعتماد كرد، اما گاهی فروشنده‌ها تقلب می‌کنند و ماهی‌های خراب شده و مانده را با ظاهر یخ‌زده به مردم قالب می‌كنند تا عیبش معلوم نشود. 

برای رو شدن دست این فروشنده های متقلب، به مردمك چشم ماهی دقت كنید.

تغذیه سالم

تغذیه سالم یعنی انتخاب غذاهای متنوع از گروه‌های غذایی مختلف. برای تغذیه سالم مجبور نیستید یک رژیم محدود و سخت داشته باشید. تغذیه سالم یعنی ایجاد تغییراتی، که بتوانید برای همیشه آنها را پیروی کنید.

البته به این سادگی‌ها که گفتیم نیست! و دریافت مواد مغذی مورد نیاز آسان نیست. چون ممکن است در روز چندین بار تنقلات مورد علاقه‌تان را بخورید و از دیگر گروه‌های غذایی غافل شوید و یا شاید هنگام گرسنگی هر چه دم دستتان باشد بخورید و به کیفیت چیزی که می‌خورید اصلاً اهمیت ندهید.

تغذیه سالم، نیازمند برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری برای مصرف متنوع گروههای مختلف غذایی است.

الف- چرا داشتن تغذیه سالم مهم است؟

تغذیه سالم مهم است به چند دلیل:

۱- غذاهای سالم تأمین کننده مواد مغذی مورد نیاز بدن است.

مواد مغذی علاوه بر تأمین انرژی بدن، در حفظ عملکرد مغز، قلب و ماهیچه نیز اهمیت دارد.

۲- تغذیه سالم ریسک ابتلا به بیماری‌ها را کاهش می‌دهد.

الف. مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزیجات ریسک ابتلا به دیابت، فشار خون بالا و برخی از انواع سرطان را کاهش می‌دهد.

ب. مصرف کمتر چربی‌های اشباع (روغن‌های جامد) ریسک افزایش کلسترول خون را کاهش می‌دهد.

ج. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D از پوکی استخوان پیشگیری می‌کند.

۳- تغذیه سالم، در کنترل و بهبود علائم بعضی از بیماری‌های مهم نیز کمک کننده است.

رعایت برنامه غذایی متعادل و تغذیه سالم، در کنترل دیابت و فشار خون بالا نقش دارد.

ب- اصول یک تغذیه سالم و متعادل چیست؟

در تنظیم یک برنامه غذایی سالم، سه نکته زیر را در ذهن داشته باشید:

تعادل: یک رژیم غذایی متعادل (استفاده از حداقل تعداد واحدهای مورد نیاز از هر گروه غذایی) تضمین کننده دریافت مواد مغذی مورد نیاز است.

تنوع: طیف وسیعی از غذاهای متنوع را مصرف کنید. هیچ غذایی به تنهایی تأمین کننده مواد مغذی مورد نیازتان نیست. از هر گروه غذایی، انواع غذاهای متنوع را انتخاب کنید.

میانه‌روی: میانه‌روی در هر کاری کلید موفقیت است. پس با رعایت میانه‌روی در مصرف شیرینی‌جات، چربی‌ها و نمک‌ها می‌توانید از همه غذاهای دلخواه خود بهره‌مند شوید.

برای داشتن تغذیه سالم، در قدم اول باید بدانید، یک رژیم متعادل چیست! راهنماها و هرم‌های غذایی مقدار واحدهای مورد نیاز از هر گروه غذایی را نشان می‌دهند اما بیشتر مردم در هر روز نیاز دارند به:

- شش تا یازده واحد از غلات:

توصیه: حداقل نصف غلات مورد نیازتان را از غلات سبوس‌دار (مانند نانهای سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، ماکارونی‌های سبوس‌دار …) انتخاب کنید. یک واحد غلات برابر است با یک برش ۳۰گرمی از نانها (یک و نیم برش ده در ده نان سنگک = ۲برش ده در ده نان تافتون = ۴برش ده در ده نان لواش = یک و نیم عدد نان تست = ۱برش ده در ده نان بربری) یا نصف لیوان برنج یا ماکارونی پخته.

- دو تا چهار واحد میوه:

یک واحد میوه برابر است با یک سیب، موز یا پرتقال متوسط، نصف لیوان قطعات میوه (به شکل پخته یا خام) یا سه چهارم لیوان آب میوه.

- سه تا پنج لیوان سبزیجات:

هر واحد سبزیجات شامل یک لیوان سبزیجات برگدار یا نصف لیوان سبزیجات دیگر (به شکل پخته یا خام)، یا سه چهارم لیوان آب سبزیجات است.

- دو تا سه واحد لبنیات کم چرب:

هر واحد لبنیات برابر است با یک لیوان ماست یا شیر یا یک و نیم قوطی کبریت پنیر.

- دو تا سه واحد غذای پروتئینی:

یک واحد غذای پروتئینی برابر است با شصت تا نود گرم گوشت قرمز بدون چربی یا گوشت مرغ یا ماهی، در ضمن نصف لیوان حبوبات پخته، یک تخم مرغ و دو قاشق غذاخوری کره بادام زمینی، معادل سی گرم گوشت بدون چربی به حساب می‌آیند.

پ- آیا من تغذیه سالم دارم؟

برای ارزیابی خود، دفتر یادداشتی تهیه کنید و یک هفته کامل، تمام چیزهایی که می‌خورید و می‌نوشید را در آن با مقدارش یادداشت کنید. سپس با ارزیابی آن، توجه کنید آیا از همه گروه‌های غذایی با تنوع می‌خورید یا نه؟ و آیا برنامه غذایی شما یکنواخت است و یا متنوع!

با این ارزیابی متوجه می‌شوید آیا تغذیه سالم دارید یا نه؟ وگرنه لازم است با تغییر برنامه غذایی خود و ایجاد تغییرات مورد نیاز، سلامت خود را بیمه کنید.

پس چرا منتظرید، دنبال دفتر یادداشت و قلم خود بروید و هر چه از امروز صبح خورده‌اید را تا یک هفته یادداشت کنید!

در دفتر یادداشت خود به حجم‌های مصرفی خود نیز دقت کنید. ممکن است متوجه شوید فقط در صبحانه خود حجم زیادی نان می‌خورید ولی از دیگر گروه‌های غذایی خبری نیست بنابراین می‌توانید با کاهش مصرف آن، میوه‌ها و سبزیجات را نیز وارد صبحانه خود کنید و به این ترتیب به طرف تغذیه سالم حرکت کنید.

و یا اگر متوجه شدید، در روز از محصولات پرچرب استفاده می‌کنید، می‌توانید انواع کم‌چرب آن را جایگزین کنید. همچنین اگر متوجه شدید در طول روز به ندرت میوه‌ها و سبزیجات می‌خورید، وارد کردن میوه‌ها و سبزیجات رنگارگ را جزو اهداف خود قرار دهید.

مثلاً گوجه فرنگی، کاهو، خیار و… را می‌توانید در سالاد خود در هر وعده غذایی داشته باشید. همه چیز به سلیقه و علاقه شما بستگی دارد. پس دست به کار شوید و سلیقه خود را در انتخاب میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ نشان دهید. تعذیه سالم یعنی همین!

مطمئناً قبول دارید که برای پیشرفت مداوم باید ارزیابی شوید!

پس بعد از هفته اول، و تصمیم گیری برای ایجاد تغییرات و اجرای آن، دفتریادداشت خود را همچنان بنویسید تا در هفته‌های بعد با مرور آن هدف‌های دیگری برای دستیابی به تغذیه سالم تعیین کنید.

پس فراموش نکنید و با مرور دفتر یادداشت خود به سؤالات زیر پاسخ دهید :

- آیا حداقل مقدار واحدهای مورد نیاز را از هر گروه غذایی دریافت می‌کنید؟

- آیا به مقدار فراوان در طول روز میوه و سبزی می‌خورید؟

- آیا مقدار قند، نمک و چربی غذاهایتان پایین است؟

- آیا غذاهایتان را خودتان در منزل تهیه می‌کنید یا غذاهای حاضری و فست فودها را مصرف می‌کنید؟

- آیا نوشابه‌های سرشار از قند می‌خورید؟

- آیا به مقدار فراوان آب می‌خورید؟

و هر هفته این سوالات را از خود بپرسید و بر موفقیت‌های خود در داشتن تغذیه سالم بیافزایید.

تکثیر ماهیان خاویاری

تاریخچه

بر اساس اطلاعات موجود نخستین آزمایش در مورد بارور نمودن مصنوعی تخم ماهیان در سال 1758 توسط یک افسر جزء اطریشی به نام ژاکوبی روی ماهی قزل آلا و آزاد به عمل آمد. کشف ژاکوبی در مطالعات جنین شناسی مورد استفاده قرار گرفت. در فرانسه یک صیاد عامی رودخانه برس به نام رمی بار وری مصنوعی را روی تخم قزل آلا انجام داد و به کمک ژهین همکار خود موفق به رشد بچه ماهیان قزل آلا تا سن 3 سالگی گردید. در سال 1848 توجه آکادمی علوم فرانسه نسبت به عمل دو صیاد نامبرده جلب گردید و از آن به بعد تکثیر مصنوعی ماهیان در فرانسه، انگلستان، آمریکا، روسیه، هلند و دیگر کشورها پا به مرحله عمل گذاشت. در روسیه به علت حساسیتی که وجود ماهی خاویاری از نظر تولید خاویار گرانبها و گوشت برای آن کشور داشت در جهت حفظ نسل آنها در دریای خزر، دریای آزف، دریای سیاه و آبهای شیرین گامهای استواری برداشته شد. اوفسیانیکوف عضو آکادمی روسیه برای نخستین بار در سال 1870 توانست تحت شرایط مصنوعی اولین نمونه ماهی خاویاری حوضه دریای خزر به نام استرلیاد را که بومی رود ولگا و بعضی رودخانه های شمالی این حوضه است را به طور مصنوعی تکثیر نماید. یکی دیگر از اعضا آکادمی روسیه به نام درژاوین در سال 1947 و سپس ژربیلسکی در سال 1956، میلشتاین 1982 و تنی چند از دانشمندان دیگر تکنیک مزبور را اصلاح نمودند، به صورتی که امروزه با کاربرد این تکنیکها میلیونها بچه ماهی خاویاری تولید شده در سالن های تفریخ روسیه، ایران و بعضی از کشورهای تازه استقلال یافته حوضه دریای خزر به آبگیرهای ولگا، کورا، سفید رود، دن، کوبان، آمور و چند رودخانه دیگر رها می گردند.

مراحل قبل از تکثیر ماهیان خاویاری

ماهیان خاویاری مولد در مصب و اطراف رودخانه ها در ماه های فروردین و اردیبهشت صید می شوند و شناسایی و انتخاب مولدین در دریا انجام می گیرد. برای انجام این کار باید دو نشانه مهم یکی وضعیت ظاهری ماهی و دیگری شاخص های بیولوژیک آنها مورد توجه قرار گیرد.

وضعیت ظاهری مولدین خاویاری

الف) نشانه های مولدین ماده

1- از حالت فربهی پشت ماهی کاسته می شود به طوری که چربی موجود بین عضلات این بخش از بدن تقریباً ناپدید می گردد.

2- شکم نرم شده و پوست آن کشیده می شود به طوری که اگر ماهی را از دوباله سینه ای آن گرفته و آویزان نگهداریم یک برآمدگی کاملاً مشخص در بخش پایینی شکم ظاهر می گردد که این علامت سرازیر شدن تخمدان های بزرگ و رسیده به شکم ماهی است.

3- پایه باله دمی لاغر و کم عرض تر می شود

4- در ماهیان مولد ماده ای که آخرین مراحل رسیدگی تخمدان های خود را می گذرانند با مختصر فشار روی شکم معمولاً تعدادی تخم از منفذ تناسلی آنها خارج می شود.

ب) نشانه های مولدین نر

1- پشت فربهی دارند

2- شکم ماهی نر مولد نسبت به غیر مولد بر آمده تر است. اگر چه به وضوح برآمدگی شکم ماده مولد نیست.

3- یک شیار کم و بیش نا محسوس در سرتاسر طول شکم ماهی ظاهر می شود.

4- پایه دمی کم عرض تر می شود.

نشانه های بیولوژیکی

به طور کلی امکان اخذ ارتباط بین سن مولدین ماده و بعضی نشانه ها مانند رسیدگی نسبی تخمدان و درجه قدرت تولید آنها، مرگ و میر تخم ها طی مراحل جنینی و وزن لاروها بعد از خروج تخم ها امکان ندارد. بر عکس پیدایش بعضی از آثار بیولوژیک به نوبه خود می تواند در انتخاب بهترین مولدین مفید واقع گردد. در جدول زیر یک سلسله از نشانه های ریختی سه گونه از ماهیان مهم خاویاری قابل تکثیر و پرورش که به انتخاب مولدین کمک می نمایند، آورده شده است. برای ارزیابی شاخص های ریختی کافی است طول و وزن هریک از مولدین را پس از صید در صیدگاه تعیین نماییم.

روش حمل و نقل مولدین خاویاری

حمل و نقل مولدین بر حسب گونه و تسهیلات در دسترس به کارگاه به طور دسته جمعی یا فردی انجام می شود. این عمل یا به وسیله قایقی به نام قایق حوضچه ای با آبخور صاف که در بخش عقب خود دارای سوراخی برای ورود و خروج آب جهت ثابت نگهداشتن سطح آب داخل آن است، صورت می گیرد که معمولاً به علت دوری راه و نبود جاده مناسب می باشد و یا با تانکر محتوی آب و مجهز به کپسول اکسیژن مولدین را به محل کارگاه تکثیر منتقل می کنند.

ذخیره سازی مولدین خاویاری

ظرفیت حوضچه های مولدین طوری پیش بینی شده است که بتوانند انواع ماهیان خاویاری را با توجه به جثه و وزن در آنها جای داد. ظرفیت این حوضچه ها طوری است که می توانند دو قطعه فیل ماهی 150 کیلو گرمی یا 10 قطعه تاسماهی 15 تا 20 کیلو گرمی را با دبی آب 3 لیتر در ثانیه و حرارت 15 – 17 درجه سانتیگراد در خود جای دهند. اثر درجه حرارت در رسیدگی تخمدان و همچنین جاری شدن تخم ها از اهمیت خاصی بر خوردار است. برای این که این دو مرحله در بهترین شرایط ممکن به ثمر برسند، مولدین ماده را نباید در آبی از حوضچه با درجه حرارت کمتر از درجه حرارتی که در آن صید شده اند ذخیره سازی نمود و درجه حرارت حوضچه باید سه بار در روز اندازه گیری و کنترل شود. نگهداری مولدین در و حوضچه ذخیره نباید بیشتر از 10 روز تجاوز کند. در بعضی از مواقع وقتی تعداد مولدین نر کم است، باید آنها را برای مدت زمان بیشتری در حوضچه های ذخیره سازی نگهداری نمود تا بتوان برای دومین بار از آنها اسپرم گیری به عمل آورد. طبق معمول باید مولد نر و ماده را از هم جدا نگهداری کرد ولی بعد از تزریق عصاره هیپوفیز به مولدین ماده در جمع آنها یک مولد نر هم رها می سازند.

آماده سازی مولدین خاویاری

برای آماده سازی مولدین سه عامل مهم وجود دارد که هر کدام به تفصیل شرح داده می شوند.

زمان تزریق عصاره هیپوفیز

این زمان مطابق است با میزان درجه رسیدگی تخمک ها که عملاً با مرحله پنج گامتوژنر تخمدان ها مطابقت می نماید. بدین معنی که هسته در داخل تخم باید به طرف قطب حیوانی حرکت کرده باشد این مرحله را با انجام آزمایش زیر می توان به آسانی مورد کنترل قرار داد. به کمک یک سوند چند تخم از مخرج مولد برداشته و آن را داخل مقداری آب جوش به مدت 3 الی 5 دقیقه وارد می کنیم. سپس تخم های پخته شده را از سمت قطب حیوانی به قطب گیاهی برش می دهیم و فاصله هسته تا قطب حیوانی a و قطر تخم از سمت قطب حیوانی به گیاهی b نامگذاری شده و در داخل فرمول قرار می دهیم . معمولاً مقدار بالای 7 به هورمون پاسخ مثبت نشان می دهد. 100× GV=a/b

مقدار لازم عصاره هیپوفیز

برای تزریق مقدار هیپوفیز با توجه به وزن مولد و دمای آب بر اساس جدول زیر محاسبه می شود. جهت تزریق از غده های هیپوفیز ماهیان خاویاری که قبلاً در صیدگاه ها تهیه و در آستون نگهداری و سپس خشک گردیده استفاده می شود. به هنگام تزریق مقدار هیپوفیز مورد نیاز توسط ترازو های دیجیتال با دقت 0.01 گرم توزین و در مقدار 2 سی سی سرم فیزیولوژی یا گلیسیرین حل و به مولد تزریق می شود.

تزریق دو مرحله ای می باشد مرحله اول 10 درصد از محلول و بعد از 12 ساعت 90 درصد باقی مانده از محلول را به مولد ماده تزریق می کنیم. برای مولد نر مقدار هیپوفیز نصف مقدار مولد ماده می باشد و در یک مرحله که همزمان با مرحله دوم مولد ماده می باشد تزریق می شود.

روش تزریق عصاره هیپوفیز

تزریق عصاره هیپوفیز در گونه ماهی خاویاری و جنس آن از طریق تزریق عضلانی صورت می گیرد. بهترین محل تزریق معمولاً از طرف سر در بخش پشتی پهلوی ، بین پلاک های استخوانی دوم و سوم پشتی در جهت امتداد سر می باشد. معمولاً ارتفاع آب استخر را بعد از تزریق به 15 سانتیمتر کاهش می دهند.

کنترل رسیدگی جنسی ماهیان خاویاری

وقتی مولد ماده به رسیدگی جنسی رسید مجرای تناسلی آن قرمز و متورم می شود. با استفاده از جداول زیر می توان زمان رسیدگی جنسی مولدین را برای تخم کشی مشخص نمود. مثلاً در دمای 14.2 درجه سانتیگراد برای مولدین چالباش بعد از 28 ساعت از تزریق آماده تخم کشی می باشند.

طرز برداشت مواد تناسلی از مولدین ماده

زمانی که تصمیم به تخم گیری از مولدین گرفته می شود برای جلوگیری از اضطراب و حرکت شدید داخل استخر ذخیره سازی ابتدا با بریدن پایه کمان آبششی و خارج نمودن خون از بدن آنها را از حرکت باز داشته در انتها وقتی که ماهی بی حرکت گردید سطح بدن و آبششهای آن را دقیقاً شسته و از بقایای خون و وجود هر نوع ذرات دیگر پاک کرد زیرا حضور هر نوع جسم خارجی احتمال ایجاد لقاح کاذب و نهایتاً بکرزایی را در بعضی از تخمها زیاد می کند. مولدین ماده ازون برون و تاسماهی را از طریق دهان به قلاب سقفی محل کارگاه آویزان می نمایند و برای مهار بهتر فیل ماهی آن را به طنابی بلند که از یک قرقره می گذرد آویزان می کنند در این حالت دم ماهی نیز باید با طناب بسته شده باشد. بدن مولد را به دقت پاک می کنند و برای خارج کردن تخم ها چاقو را با احتیاط به منفذ تناسلی آن وارد و با ملایمت هر چه تمام تر شکافی از طرف پایین به بالا در طول خط شکمی تا نزدیکی قلب ماهی ایجاد می کنند. در این موقع تخم های ماهی مستقیماً به داخل تشتکی که قبلاً در زیر آن قرار داده شده جاری می شود.

طرز برداشتن اسپرم از مولدین نر

نظر به اینکه عمل لقاح مصنوعی پس از برداشت تخم از مولدین ماده باید سریعاً انجام گیرد بنابراین مقدار اسپرم لازم باید از پیش در دسترس باشد. برای اسپرم گیری از ماهی شیپ، اوزن برون وتاسماهی با ایجاد فشار از طریق خم کردن مولد نر در استخر اسپرم آن خارج می شود. برای اسپرم گیری از مولد نر فیل ماهی آن را در داخل استخر به صورت خوابانده به پشت نگه می دارند و سر سرنگ بزرگی را که طرف مقابل آن مجهز به یک لوله کائوچویی است وارد منفذ تناسلی ماهی می نمایند و به کمک آن حداکثر اسپرم را از بدن فیل ماهی نر خارج می کنند. پس از اسپرم گیری می توان با 5 روز استراحت دادن به مولد نر و تزریق سه چهارم مقدار اولیه دوباره از مولد نر اسپرم گرفت.

لقاح ماهیان خاویاری

پس از تخم گیری از مولد ماده مقدار تخم وزن می شود و به ازاء هر کیلو گرم تخم 10 میلی لیتر اسپرم که از مخلوط کردن اسپرم چند مولد نر می باشد را در دو لیتر آب رقیق می کنیم ( تا از پلی اسپرمی جلو گیری شود ) و به تشتک حاوی تخم وارد کرده و به مدت 5 دقیقه آن را به هم می زنیم تا عمل لقاح با موفقیت صورت گیرد. بعد از سپری شدن 5 دقیقه سه الی چهار بار با 5 لیتر آب مخلوط تخم و اسپرم را شستشو می دهیم تا اسپرم اضافه خارج شود. بعد از شستشو با مخلوط گل 10% به مقدار 3 لیتر به مدت 40 تا 50 دقیقه چسبندگی تخم را از بین می بریم. و بعد از آن تخم ها را به انکوباتور های یوشچنکو منتقل می کنیم. در این انکوباتور مقدار 1.5 کیلو گرم تخم لقاح یافته را در هر یک از مخازن ریخته و 0.05 لیتر در ثانیه به ازاء هر کیلو تخم احتیاج می باشد.

شرایط دمای برای نمو تخم به این صورت است که تاسماهی 20 – 15 ، ازون برون 22 – 15 و فیل ماهی 15 – 8 می باشد. معمولاً بین 3.5 تا 6 روز بعد از لقاح تخم ها هچ می شوند.

اقوام خراسان شمالی

اقوام ساکن در استان خراسان شمالی شامل فارس‏ها (بومی تات و غیره)، کرمانجها، ترکها، ترکمنها می‌باشند. زبان‌های رایج نیز فارسی، کرمانجی و ترکی می‌باشد.

فارس‌ها (در محل تات نامیده می‌شوند) بومیان این استان هستند.[۳] گویش محلی فارسی ساکنان بومی خراسان شمالی تاتی نامیده می‌شود که در مناطق زیر هنوز رواج دارد: مردم روستاهای روئین، ارکان، کسرق، بیدواز، نیش‌کیش، گنجدان، کوران و قلعه‌نو در شهرستان اسفراین، ۱۴ درصد مردم شهر اسفراین، مردم شهر راز و روستاهای گیفان، طبر، محمدآباد در شهرستان بجنورد، و روستاهای مهرآباد، برزل‌آباد، حصار سه‌یک‌آب، فیض‌آباد، اسلام‌آباد، امان‌آباد، کارخانه قند، منصوران، امامزاده مشهد طرقی بالا و پایین، و گلیان و ورک در شهرستان شیروان.[۳]

در دوران‌های بعد مردم ترک‌زبان گرایلی نیز به این مناطق کوچیدند و بعداً در زمان شاه‌اسماعیل و شاه‌عباس صفوی گروهی از مردم کرمانج (شاخه‌ای از کردها) از غرب ایران و برخی از ترک‌زبان‌های ایران نیز به خراسان شمالی کوچانده شدند.[۳]

کرمانج ها

کُرمانج نام گروه بزرگی از کردها است که به گویش کرمانجی سخن می‌گویند. کرمانج‌ها در کردستان ترکیه در خاور و جنوب خاوری ترکیه، در ایران در آذربایجان غربی و شمال خراسان ساکن هستند.[۱]

کرمانج‌ها از ایل‌های کرد ایران بوده و در نواحی مختلف ایران پراکنده هستند از جمله در نواحی‌ای از بلوچستان و سیستان و در ناحیهٔ دماوند (تهران) به ویژه در روستای سربندان وخسروان وشهرستان رودبار به ویژه عمارلو و خورگام ساکن هستند.

مکان اصلی سکونت این قوم در ایران در شهرهای و روستاهای شمال خراسان رضوی و خراسان شمالی است. شهرهای قوچان، شیروان، بجنورد، اسفراین، چناران، کلات و درگز از مهمترین شهرهای سکونت این قوم است و اکثر مردم این ناحیه به زبان کرمانجی گویش دارند. در کشور ترکمنستان نیز عده قابل توجه‌ای به زبان کردی کرمانجی تکلم دارند که از جمله انها می‌توان به شهر فیروزه اشاره کرد. از مهمترین طوایف می‌توان به ایل بزرگ ظفرانلو / بیچرانلو / قاچکانلو اشاره کرد.

کرمانج" که به " کرد شمال " نیز معروف است کم و بیش حدود ۷۰٪ تمام کردهای جهان را که امروزه در بیش از ۳۰ کشور جهان پراکنده‌اند شامل می‌شود . با این حال مهمترین سکونتگاههای کرمانج‌ها عبارتند از : سراسر جنوب و بخش‌هایی از شرق و مناطق مرکزی ترکیه یا کردستان ترکیه، کردستان سوریه، کردستان عراق و بسیاری از کشورهای آسیای میانه و اروپا که بعضاً جوامع چند صد هزار نفری کرمانج‌ها را در خود جا داده‌اند . یکی از نقاط کرمانج نشین که بسیاری از این قوم در آن زندگی می‌کنند "شمال خراسان " و شمال شرقی ایران است .

به لحاظ زبانی همانند ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری، کردها در تمام شاخه‌ها شباهت بسیار دارند اما عمده تفاوت لهجه‌های آنان این است که به ترتیب از نقاط جنوبی به سمت شمال زبان کردی به طرف ساده تر شدن و خلاصه گویی پیش می‌رود . کرمانج‌های خراسان نیز به تبع این تغییر با زبانی ساده تر و اختصار گراتر سخن می‌گویند و گر چه متأثر از زبان فارسی و عربی دخل و تصرفاتی در آن بعمل آمده، اما برای کرمانج‌های دیگر نقاط جهان براحتی قابل فهم و مکالمه است . کرمانج‌های خراسان به لحاظ مذهبی، تماماً شیعه مذهبند و گویا یکی از عمده دلایل کوچ این قوم به خراسان شمالی نیز قرابت مذهبی با دیگر ایرانیان است . مهمترین نقاط اسکان کرمانج‌ها در خراسان عبارتند از شهرهای : قوچان، بجنورد، اسفراین، شیروان، مشهد، چناران، درگز، کلات، آشخانه، مانه و سملقان، فاروج، باجگیران، نیشابور، سبزوار کلاته ، اینچه ساوبلاغ ، حاج نصیرو ... در گذشته حضور کرمانج‌ها در روستاها نمود بیشتری داشت چرا که اغلب آنان به مشاغلی همچون دامداری و کشاورزی مشغول بودند و بالطبع ناگزیر از زندگی کوچ نشینی و روستانشینی. مهمترین ییلاقات عشایر این قوم شامل رشته کوههای گُلیل، هزار مسجد، آلاداغ، مرائه تپه و شاهجهان است .در آذربایجان غربی نیز در شهرستان های ارومیه، سلماس، خوی، ماکو، پلدشت و ... بیش از یک میلیون کرمانج زندگی می کنند.

لهجه ها

کرمانجی دارای لهجه های گوناگونی مانند جلالی , شکاکی, هرکی و بادینی می باشد.

ادبیات وعلوم[ویرایش]

از شاعران و ادیبان برجسته این گویش میتوان به بدیع الزمان سعید نورسی, فقیه طیران, بدیع‌الزمان جزری , احمد خانی ,ملای جزیری ,شرف خان بدلیسی, ادریس بدلیسی, کامران بدر خان , جگر خون, یاشار کمال , جعفر قلی زنگلی اشاره کرد از رجال سیاسی ,تاریخی میتوان صلاح الدین ایوبی , ترکت اوزال,ژنرال احسان نوری پاشا , اسماعیل آقا سیمیتقو, مصطفی بارزانی وعبدالرحمن قاسملو و عبدالرضا رحمانی فضلی میتوان نام برد. از نامداران عرصه موسیقی میتوان عبدالباسط , محمد عارف جزیری و ابراهیم تاتلیسس را نام برد. در ایران، به معاون عملیاتی دکتر چمران (وزیر دفاع و موسس جنگهای نامنظم در شروع جنگ ایران و عراق) ، سرهنگ ایرج رستمی میتوان اشاره کرد.

ترکمن‌ها

تُرکَمَن‌ها (به ترکمنی:Türkmenler، تؤرکمنلر) یکی از اقوام ترک‌تبار آسیای میانه هستند که عمدتاً در ترکمنستان، شمال غرب افغانستان و شمال‌شرق ایران سکونت دارند. آن‌ها به زبان ترکمنی از زبان‌های ترک‌تبار شاخه اغوز غربی سخن می‌گویند و بیشتر آنان مسلمان سنی و پیرو مذهب حنفی هستند. ترکمن‌ها تا اوایل قرن بیستم عمدتاً کوچ‌نشین بودند اما پس از آن به مرور ده‌نشین و شهرنشین شدند.

ترکمن‌ها شاخه‌ای از ترکان آسیای میانه معروف به اُغوز یا غُز هستند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون و بین دریای آرال به زندگی کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمن‌ها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سالها به دنبال اضمحلال امپراطوری گؤک تؤرک‌ها،[۸] گروهی از ترکها که اغوز نامیده می‌شدند، از آنان جدا شده از ناحیهٔ ارخون به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۹]

واژه‌های ترکمن و ترکمان در گذشته به تمامی قبایل ترک‌تبار اغوز به‌ویژه طایفه‌های کوچ‌نشین و مسلمان گفته می‌شد که این معنا اعم از کاربرد قوم ترکمن امروزین است. به این معنا که ترکمن‌های کنونی شاخه‌ای از ترکمن‌ها در نوشته‌های قدیمی فارسی هستند. همین‌طور در حال حاضر گروه‌های ترک‌تباری در عراق و سوریه به ترکمن معروفند که ارتباط نزدیکی با ترکمن‌های ساکن منطقه میان رود جیحون و گرگان‌رود ندارند و از نظر تاریخی، زبانی و فرهنگی بیشتر به آذربایجانی‌ها و ترک‌های آناتولی شباهت دارند.

پراکندگی

ترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمن‌صحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگان‌رود سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونتگاه‌های ایشان در استان‌های گلستان (بیشتر بخش شمالی استان)، خراسان رضوی (روستاهایی در نوار مرزی شمال استان و تربت جام) و خراسان شمالی (منطقهٔ راز و جرگلان شهرستان بجنورد) پراکنده است. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران می‌توان بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا، گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون را نام برد.

بازي هاي بومي و محلي خراسان شمالی

خراسان شمالی با توجه به موقعيت جغرافيايي خاصي كه داشته است از بازيهاي متنوع و ويژگي هاي خاص روستاي كوهستاني برخوردار بوده كه مختصراً جهت اطلاع هموطنان عزيز گزيده اي از رايج ترين بازيهاي روستاي رويي گرد آورده شده است .

بازيهاي محلي

الك و دولك 2-بازي با اعداد 1 . 2 ، 3 ، 4 هوپ و …

بشين و پاشو بازي با حروف يك قل و دوقل جهت يابي

چاله شيطان(چله شيطان) هرنگ هرنگ خرگوش و شكارچي تخته بازي خرپشتك

دستمال بازي دستمال دزدي ترز بازي شهر بازي طناب كشي

گنج ، كنج لي لي مخفي كردن اشياء هفت سنگ وسط بازي بهار بهار بخاري بخاري بيست بيست لپربازي

من من بجل بازي دزد دزد رمه قرني

خرپشتك يري خرپشتك عرقچيني خرپشتك پل سنگ چل چلباز

كبدي كبدي كماج و كماج (چر چو) پادشاه بازي چشم قييم / قايم موشك هلمان دودستي

عرقچين سواره ، پياده سوك سوك عمو زنجير باف گل يا پوچ (كچه بازي)

نشانه گيري گري گري( استا گري ، كوزه گري ) چور ، چور

چوشله بازي

نام بازي : الك دو لك

نام محلي الك و دولك

اهداف : دقت نگاه ، تمركز حواس ، ايجاد حس تعاون ، ورزيدگي اندام ها

تعداد بازيكنان : حداكثر 12 نفر

سن بازيكنان : 10 سال به بالا

ابزار لازم : دو عدد چوب گرد به قطر 3 سانتي متر و طول هاي 15 و 70 سانتي متر

محوطه بازي : هواي آزاد ، فضايي سبز

شرح بازي : يازيكنان به دو گروه تقسيم و به قيد قرعه ، يكي از گروهها بازي را شروع مي كند ، يعني اولين بازيگر چوب كوچك را روي دو سنگ يا دو عدد آجر قرار داده و با سر چوب بزرگ كه در زير آن قرار مي دهند آن را به اندازه اي به هوا پرتاپ كرده تا بتواند با تسلط با چوب بزرگ ضربه اي به آن بزند و با قدرت تمام به طرف نفرات گروه حريف در محوطه هستند پرتاب كند . اگر حريفان چوب را در هوا بگيرند .و پرتاب كننده باخت داده است و گرنه بايستي يكي از حريفان ، ان را از روي زمين بردارد و و به طرف چوب بزرگ كه روي همان سنگ ها (آجرها ) قرار دارد بيندازد . اگر چوب كوچك به چوب بزرگ برخورد كند . اولين بازيگر باخت داده و اگر به چوب بزرگ برخورد نكند اولين بازيگر بايد با چوب بزرگ به چوب كوچك طوري ضربه بزند كه چوب كوچك از جا كنده و در هوا آنرا با چوب بزرگ از محل سنگ و يا آجر دور سازد . اين عمل را تا سه مرتبه مي تواند انجام دهد . پس از اين ، چوب برزگ به عنوان واحد اندازه گيري (جهت تعيين امتياز ) استفاده مي شود . اگر چوب كوچك به اندازه اي مي گيرد كه حداكثر بايد به بيست برسد تا بازيگر اولي سوخته است و اگر دور شده باشد آن فاصله را با چوب بزرگ اندازه مي گيرد كه حداكثر بايد به بيست برسد تا بازيگر برنده باشد . اگر بيست نرسد همان بازيگر دوباره بازي را شروع مي كند . چنانچه بازيگر در مراحل بعدي سوخت با جمع امتيازهايش مي تواند خود را به بيست برساند تا برنده شود و نفر بعدي بازي را به همين روش ادامه مي دهد . بازيكن هر گروه به نوبت بازي را انجام مي دهند ، اگر بازنده شدند . جاي خود را با گروه بعدي عوض مي كنتند و اگر برنده شوند ، گروه برنده با چوب بزرگ كه چوب كوچك در هوا روي آن قرار مي گيرد ضربه مي زنند البته افراد هم سعي مي كنند با تمركز حواس و دقت زياد ، بيشتر به چوب ضربه بزنند تا موقعي كه چوب به زمين نيفتاده ، ضربه ها را مي شمارند و در پايان تعداد كل ضربه هاي وارد شده به چوب توسط هر بازيكن ، با هم جمع مي شود . سپس به تعداد ضربه ها با چوب بزرگ به چوب كوچك ، ضربه مي زنند تا از محل بازي دور شود . در محل برخورد با زمين ، ضربه بعدي را مي زنند تا شمارش تمام شود . گروه بازنده بايد بعنوان جريمه ، از محل ضربه اوب تا به آخرين نقطه را با صداي « زووو… » طي كند ، هر جا صداي بازنده اي قطع شد (نفش تمام شد ) بازنده ي بعدي ادامه مي دهد . اگر گروه بازنده بتواند تمام مسير را طي كنند بازي دوباره ادامه پيدا مي كند و اگر نتواند بايد به عنوان جريمه ، بازيكنان برنده را طي مسير مشخص شده اي كول كنند .

در اين حالت ممكن است حركاتي انجام شود كه خطا است :

با چوب بزرگ ضربه را مي زند تا چوب از جا كنده شود ، چوب بزرگ بدون اينكه به چوب كوچك اصابت كند ، به زمين بخورد « خرت » براي جريمه يكي از بازيكنان حريف چوب كوچك را روي پا قرار داده پرتاب مي كند تا محل بازي نزديك شود در مقابل بازيگر اولي ، چوب را با فاصله يك متري طوري تكان مي دهد تا از نزديك شدن چوب كوچك به محل بازي جلوگيري كند .

با چوب بزرگ طوري به ضربه كه چوب كوچك روي زمين كشيده شود «فرت » براي جريمه چنين حركتي ، يكي از بازيكنان حريف چوب را زير گردن خود مي گيرد و سعي مي كند آن را به محل بازي پرتاب كند .

نام بازي : چاله شيطان

نام محلي : چله شيطان

اهداف بازي : بهبود استقامت بدن ، تقويت عضلات پا ، هماهنگي اعصاب و عضله

تعداد بازيكنان : 22 الي 8 نفر

سن بازيگنان : 7 سال به بالا

ابزار لازم : يك عدد توپ نرم و كوچك مانند تنيس

شرح بازي : بعد از مشخص كردن محدوده ي بازي ، گودال كوچكي به صورت چاله كه تقريباً هم اندازه اي قطر توپ كوچك است مي كنند كه نامش خانه يا (چله شيطان ) است . در اطراف چاله ي شيطان به تعداد بازيكنان چاله هائي با همان كيفيت ايجاد مي شود كه هر كدام به يكي از بازيكنان اختصاص دارد هركس در كنار چاله ي متعلق به خويش مي ايستد .

يك نفر به قيد قرعه ، از فاصله ي بيش از 5/1 متري به طور نشسته ، توپ را روي زمين گذاشته و به سوي چاله ها مي غلتاند كه ممكن است يكي از حالت هاي زير پيش بيايد .

الف : به هيچ كدام از چاله ها نيفتد كه دوباره حق غلتاندن توپ را دارد .

ب : به چاله ي متعلق به خودش بيفتد كه دوباره حق غتاندن توپ را دارد .

پ : به چاله ي يكي از بازيكنان بيفتد . در آن صورت بايستي صاحب چاله را بروي كولش بگيرد و اينبار با دقت و تمركز حواس بيشتري توپ را بغلتاند .

در اين حالت ممكن است حالتهاي زير اتفاق بيفتد :

اگر توپ به چاله ي متعلق به خودش بيفتد كه جاي فرد سواره با فردي كه نشسته عوض مي شود .

اگر توپ دوباره به چاله ي فردي كه روي كول او قرار دارد بيفتد بايد با دست يك چشم او را بندد و با يك چشم توپ را بغلتاند ، و اگر براي بار بعدي توپ را در چاله فرد كه سواره است بيفتد بايد چشم ديگر او را ببندد .

ت : اگر توپ را به چاله ي يا خانه ي شيطان قرار بگيرد ، فردي كه توپ را مي غتاند بايد به عنوان شيطان فوراً به طرف توپ دويده و آن را بر دارد و با سرعت به طرف بازيكنان پرتاب كند تا به يكي از بازيكن برخورد كند . و از نقطه برخورد توپ تا كنار چاله ي شيطان از او سواري (كول) بگيرد و بازيكن كه مورد اصابت توپ قرار گرفته بعد از سواري بديهي است وقتي كه توپ روي زمين بازي به طرف چاله ها مي غلتند ، بازيكنان نظاره گر كنارچاله ها ، متظر نتيجه هستند تا چنانچه اگر توپ در چاله شيطان افتاد ، فرار را بر قرار ترجيح دهند و از ضربه ي توپ شيطان و سوار دادن و شطان شدن ، و غيره در امان باشد .

نام بازي : چيستان

نام محلي : هرنگ هرنگ

اهداف بازي : آشنايي با حيوانان ، پرندگان و ساير جانداران ، دقت و هوشياري ، درك مفاهيم

تعداد بازيكنان : حداقل 6 نفر

سن بازيكنان : 6 سال به بالا

ابزار لازم : يك كمربند

محوطه بازي : جايي متل حيات مدرسه ، پشت بام مشرف به كوچه

شرح بازي : بچه هاي علاقمند ، دور هم جمع شده و با مشاوره يكي را به عنوان استاد انتخاب مي كنند ، استاد ! بازيكن را به ترتيب قرعه صف مي كند . و يك سر كمربند را به نفر اول مي دهد و سر ديگر كمربند در دست خود استاد قرار مي گيرد . اولين بازيكن به استا دمي گويد هرنگ هرنگ ، استاد جواب مي دهد : اسب شرنگ ، بازيكن مي گويد : هوايي ، يا زميني ، استاد با توجه به انتخاب كلمه ي مورد نظر يا مي گويد هوايي يا زميني ، كه در اين صورت با توجه به جواب استاد ، بازيكن بايد سؤالاش را بر اساس محل مورد نظر بيان كند.

استا دبه طرز ماهري شي مورد نظر را مطرح مي سازد و اگر بازيكن نتواند جواب مورد نظر را بگويد كمربند را به نفر بعدي مي دهد و خود به آخر صف مي رود ، و اگر جواب را بگويد . بنا به دستور استاد و با گفتن كلمه (جو ، جو ، … ) بايد بازيكنان را با شلاق از دور استاد پراكنده سازد و به طرف بازيكنان حمله ور مي شود و بازيكنان نيز فرار مي كنند تا شلاق به آنها برخورد نكند . استاد در موقع حساس بازي با گفتن كلمه (گندم گندم ) با يدفرد يابنده با سرعت و جا بكي فوراً خود را به استاد برساند و دست خود را به استاد بزند ، و در اين موقع بازيكنان بايد سعي كنند با شنيدن (كلمه گندم ) جلو يابنده از رسيدن به استاد را بگيرند و حمله كردن به طرف او با گرفتن او ، بايستي ابتدا چشم او را بسته و سپس به جان او افتاده و او را كتك كاري مي كنند و يك نفر كمربند را از دست او گرفته به نزد استاد مي آورد و هر كس سعي مكند كفش و كلاه و...او را برداشته و به نزد استاد اورد سپس با چشمه بسته او را نزد استاد مي اورند. استا داز او مي پرسد . كمربند را چه كسي دزديد ، چه كسي چشمهايت رابست؟ چه كسي كلاهت را آورد ، چه كسي به تو لگد زد ؟ و غيره … يابنده بايد به 2 الي 3 سئوال جواب درست بدهد ، تا چشمهايش را باز كنند والا بعد از خوردن چند شلاق از ناحيه كمربه پايين ، چشم هاي او را با ز خواهند كرد ، سپس تشكيل صف داده شروع به ادامه ي بازي مي كنند .

نام بازي : خط و خونه

نام محلي : تخته بازي

1

2

3

6

5

4

اهداف بازي : افزايش قدرت و استقامت پاها ، هماهنگي چشم ها ، و دوستيها ، آموزش رعايت نوبت

تعداد بازيكن : حداقل 2 نفر

سن بازيكنان : محدوديتي ندارد ( از زماني كه كودك بتواند يك لنگي راه برود ) اين بازي بيشتر در بين دختران رايج است .

ابزار لازم : يك قطعه سفال يا كاشي 80*8 سانتي متر ، گچ ، يك تخته

محوطه بازي : يك زمين صاف و مسطح حدقل ، به ابعاد 5*4

شرح بازي : براي سهولت در امر آموزش بازي ابتدا مقررات و شرايط آن را براي مربيان و كودكان بازگو مي كنيم ( اشتباه در هر يك موجب سوختن است )

تخته و پاي بازيكن هرگز نبايد روي خطوط قرار گيرد .

در هر خانه حداكثر تا 3 بار يا (لنگ لنگ ) لي لي كردن مجاز است .

بازيكن در هدف گيري و انداختن تخته با خانه اي كه مورد نظر است اشتباه نكند .

قطعه كاشي ، يا تخته براي رسيدن به خانه ها از روي خط سر مي خورد و مي تواند آن را روي خانه اي نيز بردارد .

بازيكن مي تواند خانه ها را پي در پي طي كند كه اشتباه نكرده باشد .

در اينجا به بررسي و چگونگي اجرا و شرايط بازيها ئي كه به خط و خونه با تخته بازي معروف هستند مي رسيم ولي به علت گستردگي و كثرت اين بازيها كه در اين مغوله نمي گنجد فقط يك نمونه (ساده ترين ) آنها را كه براي كودكان عملي است مي آوريم .

تخته بازي ساده

روي زمين صاف و مسطح مطابق شكل رسم مي كنيم

به قيد قرعه ، ترتيب بازي نفرات ، مشخص و نفر اول براي شروع بازي ، روبروي خانه ي شماره 1 مي ايستد و قطعه سفال را به طرف داخل خانه ي شماره 1 پرت مي كند ولي (لنك لنگ كنان ) آن را با ضربات پا از خانه هاي 2 3 4 5 مي گذارند و در خانه ي 5 كمي استراحت كرده و بازي را ادامه مي دهد و از خانه 8 به بيرون مي زند اگر موفق بود اين بار در خانه ي 2 مي اندازد دو بازي را براي 8 خانه تكرار مي كند .

سپس پشت به خانه ها ايستاده خونه بيرون و تخته را از بالاي سر ش به پشت رها مي سازد هر كجا كه افتد ، خانه اوست با علامت * و نوشتن نامش آن را تصاحب مي كند كه در دورهاي بعدي بازي مي تواند در آن استراحت كند و در مقابل ساير بازيكنان با مشكل مواجه خواهند شد و بايستي آن خانه را پرش كند ، و پاي در آن ننهند . مگر اينكه صاحب خانه خانه ي خود را در ااختيار بگذارد

در خاتمه ، هر كس كه خانه ي بسيار دارد . برنده است .

نام بازي : عمو عمو زنجير باف

نام محلي : عمو زنجير باف

اهداف بازي : آموزش اصوات ، تقليد ، شناخت صداهاي مختلف حيوانات

تعداد بازيكن حداقل 10 نفر

محوطه بازي : حياط مدرسه ، پشت بام

شرح بازي : ابتدا دو نفر كه تقريباً از لحاظ نيروي جسماني و قد و وزن يكسان و قدري بزرگتر از بقيه باشند انتخاب مي شوند ، يكي را به عنوان سر گروه و ديگري را عمو زنجير باف است . اين دو بازيكن به دو سه رشته و زنجيره كه ساير بازيكنان ، با قلاب كردن دست هاي يكديگر درست كرده اند ، پيوسته و دايره وار كمان را تشكيل مي دهند ، ابتدا سر گروه ، عمو زنجير باف را مورد خطاب قرار داده و سؤال و جوابهاي را به صورت شعر رد و بدل مي كنند .و البته بقيه ي بچه ها سه گروه همراهي مي كنند .

سر گروه بچه ها ( همراه با بچه ها )

عمو عمو زنجير باف … ؟ ب له ….. ؟

زنجير منو بافتي … ؟ بله …… ؟

پشت كوه انداختي … ؟ بله ….. ؟

با با اومده …… ؟ چي چي اورده ؟

نخود و كشمش ؟ بخور بيار ….

با صداي چي ؟؟؟؟ با صداي گربه !!!

تا عمو زنجير باف نام حيواني را بر زبان آورد ، سه گروه همراه با ساير بازيگنان صداي حيوان مورد نظر را در اورده و براه مي افتاد و از زير دستهاي قلاب شده ي عمو زنجير باف و نفر دوم مي گذرند ، به جز همان نفر كه به صورت كت بسته ، پشت به بچه ها قرار مي گيرد . سر گروه دوباره شعر را شروع مي كند و عمو زنجير باف با نام حيواني آن را تمام مي كند و آنها از زير دست به هم داده نفري كه كت بسته ، پشت به بچه ها ايستاده و نفر سوم عبور مي كنند ، در نتيجه نفر سوم نيز دستهايش پيچ خورده و پشت به بچه ها قرار مي گيرد و خلاصه اين بازي را تا جايي انجام مي دهند كه همه بچه ها غير از سر گروه و عمو زنجير باف كت بسته و پشت و رو شوند و به عبارتي زنجير بافته شود .

در اين جا سر گروه و عمو زنجير باف مكالمه مي كنند .

سرگروه :

عمو عمو زنجير باف ……… ؟ بله ………. ؟

زنجير من بافتي …… ؟ بله ……… ؟

مكحكم يا كه شله ؟ بافته شد

بكش *** ؟؟

حال سر گروه از يك طرف و عمو زنجير باف از طرف ديگر ، با كشيدن بچه سعي مي كنند كه زنجير را پاره كنند اما بچه ها با محكم گرفتن يكديگر مقاومت مي كنند … تا اينكه بالاخره زنجير از يك جايي پاره مي شود دوباره بازيكنان از يكديگر جدا شده جريمه مي شوند و بايستي هر كاري از سوي ساير بازيكنان به آنها محول مي شود انجام دهند .

نام بازي قايم موشك

نام محلي : چشم قييم

اهداف بازي : پرورش اعتماد در كودكان به هنگام تنهايي ، زايل كردن ترس در تاريكي ، تقويت جسماني

تعداد بازيكنان : 5 الي 10 نفر

سن بازيكنان : 6 ساله به بالا

ابزار : ندارد

محوطه بازي : مكاني مانند كوچه باغ . حتي اتاق هاي ساختمان

شروع بازي : بچه هاي دواطلب بازي ، ترجيحاً در تاريكي عصر ، در محوطه كه داراي كمينگاه و درخت و كنج و غيره …. جهت قايم شدن ، باشد دور هم جمع شده و به قيد قرعه ، مانند سنگ انداختن ، يا شير و خط يكي را به عنوان شروع كننده بازي انتخاب مي كنند .

شروع كننده در محلي كه توسط همه ي بازيكنان مشخص مي شو.ند ، روي ديوار يا روي تنه درخت پشت به بچه ها ايستاده و چشمانش را مي بندد و با كف دست چشمان خود را مي گيرد تا جايي را نبيند و بنابر قرار داد مثلاًُ از 1 تا 20 مي شمارد تا ساير بازيكنان در اين فرصت خود را مخفي كنند .

سپس مي گويد : قايم شدين ؟ بيام يا نه ؟ چنانچه جوابي نشنيد به اين مفهوم است كه همه قايم شده اند و شروع به جستجو مي كند و هر كدام را كه پيدا كند بايد دست به همان بازيكن بزند تا او را بسوزاند و اگر نتواند كسي را بسوزاند آن شخص جايش را با شروع كننده بازي عوض مي كند و باز بازي از اول شروع مي شود . لازم به ذكر است موقعي كه بازيكن به جستجوي سايرين مشغول است ، بازيكن ديگر سريعاً خود را به محلي كه روي ديوار علامت زده اند مي رسانند و با كف دست خود محل مورد نظر را لمس مي كنند و با گفتن كلمه « جور » برنده شدن خود را اعلام مي كند .

قديمي ترين نام اين بازي شرماسك است كه قدمت هفتصد ساله دارد . در بعضي مناطق اين بازي توسط بزرگسالان نيز اجرا مي شود .

نام بازي : كماج كماج

نام محلي : كماج كماج (چر چو)

اهداف بازي : حفظ تعادل ، تقويت عضلات پا ، تقويت سرعت و چابكي و ايجاد هماهنگي بين دست و چشم و پا ايجاد روحيه ي فداكاري

تعداد بازيكنان : محدوديت ندارد

سن بازيكنان : 8 سال به بالا

ابزار : ندارد

محوطه بازي : مكاني به ابعاد : 30*20 متر ، حياط مدرسه

شروع بازي : ابتدا دو بازيكن قوي به عنوان سر گروه تعيين مي شوند و ساير بازيكنان را به طور مساوي تقسيم مي كنند سپس به قيد قرعه (مانند شير و يا خط ، سنگ تر و خشك ) گروهي داخل زمين بازي قرار مي گيرند و دو گروه ديگر به عنوان مهاجم دور ميدان پراكنده مي شوند .

بازي بدين ترتيب شروع مي شود كه در مركز ميدان برآمدگي كوچك با خاك يا سنگ گردي به نام (كماج ) درست مي كنند . گروه داخل ميدان دور كماچ قرار مي گيرد تا از حمله ي گروه مهاجم به طرف كماچ مواظبت كند وظيفه ي گروه مهاجم اين است كه اطراف « كماچ» پراكنده شوند . و هر بازيكن سعي مي كند با سرعت و چابكي و زيركي خود را به كماچ نزديك و با زدن جاي پاي خود به « كماچ » گروه مهاجم را برنده كند .

و يا اينكه گروه مهاجم موفق شود از بين يك بازيكن و « كماچ » عبور كند آن فرد را سوزانده است و آن فرد بايد از بازي اخراج شود . وظيفه ي گروه مدافع از « كماچ » اين است كه علاوه بر حفط كماچ از حمله ي مهاجمين ، بايد مراقب بازيكنان مهاجم باشند تا از بين آنها عبور نكنند و اگر اين اتفاق بيفتد بازيكن مدافع بايد سعي كند با سرعت و چابكي خود جلو فرد حمله كننده را سد كند و يا با دست زدن خود به بدن مهاجم او را از بازي اخراج كند .

گروه مهاجم بايد در اطراف كماچ پراكننده شوند و سعي كنند با چابكي و مهارت خود به طرف كماچ حمله كنند و بدون اينكه دست بازيكن مدافع به آنها برخورد كند گروه را برنده كنند .

مراقبت از خود جهت حفظ از برخورد دست بازيكن مدافع كماچ ، عبور از بين بازيكن مدافع نيست به كماچ و اخراج بازيكن مدافع

بازي بين دو گروه ادامه مي يابد و تا هر گروه به عدد 7 رسيد برنده مي شود و گروه بازنده بايد به عنوان جريمه گروه برنده را طي مسير مشخص شده كول كنند .

نام بازي : گل گل

نام محلي : گل يا پوچ (كچه بازي)

اهداف : تحريك حس كنجكاوي و پرورش دقت و هوشياري

تعداد بازيكنان : محدوديت ندارد .

ابزار لام : يك دكمه كوچك

محوطه بازي : محدوديت ندارن .

شرح بازي : افراد به دو گروه مساوي تقسيم مي شوند . دو سر گروه شرايط بازي را از قبيل حد نصاب امتياز و تعداد امتيازات ، يك سره گرفتن گل را ، مطرح مي كنند . ( به طور مثال يكسره گل گرفتن 2 امتياز ،حد نصاب هم 21 مي باشد . ) براي شروع يكي از سرگروهها دگمه يا ساچمه اي كوچك كه در بازي ( گل ) ناميده مي شود ، برداشته و به سر گروه ديگر پيشنهاد مي كند كه گل را در مقابل چند امتياز مي خواهي ( گل را مي فروشد ) . بنا بر انتخاب او يكي از گروهها ، در شروع بازي چند امتياز دارد و گروه ديگر گل را دارد و مي تواند با آن امتياز بگيرد . سرگروه صاحب گل ، گل را به يكي از دست ها مي سپارد ، بعد همه مشت گره كردهي خود را در مقابل ديد گروه مقابل قرار مي دهند . نفرات گروه دوم با كنجكاوي و دقت و هوشياري از حركت دست سرگروه و نفرات نگاهها و حالت چهره ها حدس مي زنند و به سرگروه مي گويند سرگروه بنا بر حدس خود و ياران ، دست هاي مشكوك را كنار گذاشته و بقيه را يكي يكي با گفتن واژه( پوچ يا خالي )كنار مي گذارد و به اين ترتيب به گل نزديك تر مي شوند ، چنانچه آن را پيدا كنند با كسب يك امتياز صاحب گل شده و در دور بعدي ، آنها گل را مخفي خواهند كرد و چنانچه نتوانند ، باز گروه مقابل با احتساب يك امتياز گل را ميان دست ها پخش خواهند كرد .

در ابتداي بازي اگر حدس قوي باشد كه به يقين مبدل مي شود ، سرگروه مي تواند با يكسره گرفتن گل 2 امتياز بگيرد ولي اگر نتواند بنا به قراردادي كه دارند 1 يا 2 امتياز از دست مي دهند .

در خاتمه برنده بازي ، گروهي است كه تعداد امتيازاتش زودتر به 21 برسد . نكته : گل بازي آخر ( امتياز 21 ) را شاه گل مي نامند كه هر گروهي كه مي خواهد شاه گل را بگيرد بايد سه مرتبه به دستي احتمال مي دهد گل دارد جمله ي ( شاه گل بازي 21 را بده ) تكرار نمايد كه اگر بتواند درست حدس بزند « يعني شاه گل » را بگيرد ، گروه مقابل از صفر شروع مي كند و بازي ادامه پيدا مي كند .

نام بازي : هفت سنگ

نام محلي : هفت سانگ

اهداف بازي : ايجاد روحيه ي همكاري ، تقويت و مهارت در نشانه گيري ، بهبود سرعت

تعداد بازيكنان : 4 الي 16 نفر

سن بازيكنان : 6 سال به بالا

ابزار لازم : يك عدد توپ تنيس ، 7 عدد سنگ صاف و هم اندازه

محوطه بازي : جايي مثل حياط مدرسه

شرح بازي : افراد به دو گروه مساوي تقسيم شده و هر گروه يك نفر را به عنوان سردسته و رهبر برمي گزيند . به قيد قرعه يك گروه ابتدا بازي را از فاصله ي معيني از محل هفت سنگ ، كه روي هم چيده شده اند قرار مي گيرند ، تا به نوت با توپ تنيس سنگها را مورد هدف قرار داده و بريزند ، گروه دوم نيز در پشت هفت سنگ ، منتظر نتيجه اند تا هر گاه توپ پرتاپ شده ، توسط گروه اول به هفت سنگ برخورد نكند ، فوراً جايشان را با آن گروه عوض كنند ، ولي اگر برخورد كرد و آرايش سنگها را به هم زد ، توپ را بر مي دارند با پاسكاري و هدف گيري سعي مي كنند نفرات گروه اول را با توپ بزنند كه اگر توپ اصابت كند ، بازيكنان مورد نظر از بازي اخراج مي شود و همچنين نفرات گروه اول در هر فرصتي كه به دست آوردند به سراغ سنگها مي روند تا آنها را روي هم بچينند و يك امتياز بگيرند و مشخص است كه براي انجام چنين كاري ، يكي از دوستان بايستي خود را به خطر انداخته و يارش را در مقابل خطر برخورد توپ پوشش دهد و اگر باز هم مورد ضربه قرار گرفت و از بازي اخراج شد ديگري كار را به اتمام مي رساند ولي اگر ديگر بازيكني نمانده باشد ، بازي تمام و در دور بعدي جا و نقش گروهها عوض مي شود . در پايان گروهي كه زودتر امتياز 7 ( هفت ) را كسب نمايد برنده خواهد بود .

نام بازي : يك گل دو گل

نام محلي : يك قل دو قل

اهداف بازي : ايجاد تفكر و انديشه و خيال ، دقت در نگاه و حركات موزون دست

تعداد بازيكن : 2 نفر ( اگر زياد باشند دو گروه )

سن بازيكنان : محدوديت ندارد

ابزار لازم : 5 سنگ گرد ، كه كمي بزرگتر از فندوق باشد

محوطه بازي : محدوديت ندارد .

شرح بازي : ابتدا با جفت يا تك آمدن ، اينگونه كه يكي از بازيكنالن سنگها را در مشت مي گيرد تا ديگري بگويد زوج است يا فرد . شروع كننده بازي مشخص مي شود . هر كدام در هر مرحله مرتكب اشتباه شوند سوخته ، ديگري بازي را پي مي گيرد و اين بازي چندين مرحله دارد و بازيكن با اجراي موفق هر مرحله ، يك امتياز كسب مي كند و به مرحله ديگر راه مي يابد .

مرحله اول : ( قل اول ) 5 سنگ را به گونه اي كه جدا از هم باشند روي زمين پخش مي كنند ، يكي را برداشته و به بالا مي اندازد ، در فاصله پايين آمدن يكي از سنگها را از روي زمين برداشته و با همان دست ، سنگ بالا انداخته را كه در حال سقوط است مي گيرد و به همين نحو همه انها را بر مي دارد .

مرحله دوم ( دو قل ) : 5 سنگ را به گونه اي كه دو به دو قرار بگيرند ، روي زمين پخش مي كند . يكي را برداشته و به بالا مي اندازد و سنگها را 2 تاي از روي زمين بر مي دارد .

مرحله سوم ( سه قل ) : مانند مراحل فوق ، منتهي ، چهار سنگ روي زمين را در دو حركت 1 تايي و 3 تايي بر مي دارد .

مرحله چهارم ( چهار قل ) : يك سنگ را به هوا انداخته ، چهار سنگ را با هم روي زمين گذاشته و فوري سنگ را از هوا مي گيرند ، سپس باز هم سنگ را مي اندازد و هم سنگ روي زمين را يكجا و در يك حركت برمي دارد .

مرحله پنجم ( پنج قل ) : يك سنگ را به هوا انداخته ، در حالي كه همه ي سنگ ها در مشت است انگشت سبابه را به زمين مي كشد ، بعد سنگ را در هوا مي گيرد .

مرحله ششم : بازيكن باز سنگها را پخش كرده ، يكي را برداشته و بالا مي اندازد ، در فاصله بازگشت ، يكي از سنگها روي زمين را برداشته و سنگ هوا را مي گيرد و با يك پرتاب ديگر سنگي را كه از روي زمين برداشته با يكي از سنگها عوض مي كند و به همين طريق مرحله را با تعويض تمامي سنگها به پايان مي برد .

مرحله هفتم : در اين مرحله ، بازيكن با دست چپ ، توسط انگشتان شست و مياني به صورتي كه انگشت اشاره روي آن سوار شده باشد پلي عريض روي زمين مي سازد . و سنگهاي پخش شده را به حريف اشاره مي كند تا يكي را انتخاب كند و سپس از آن يكي را برداشته و به طرف بالا مي انداد و دوباره مي گيرد در اين فاصله ، سنگها را يكي يكي حداكثر با سه ضربه ، به ضرب انگشت مياني كه از پشت انگشت شست به حالت فنري يا بشكن ، رها مي شود از زير پل مي گذراند . چون سنگ انتخاب شده و آخرين گذارنده از زير پل خواهد بود ، بديهي است حريف سنگي را انتخاب مي كند كه سد معبر ساير سنگها باشد و مسلم است در اثر برخورد يكي از سنگها به سنگ انتخاب شده سوخته و نوبت بازي حريف خواهد شد .

مرحله هشتم : در اين مرحله بازيكن بعد از ريختن سنگها روي زمين ، دست چپ را در يك طرف آنها به صورت عمودي بر زمين گذاشته و ديواري درست مي كند . باز دست راست يكي را بعد از برداشتن به طرف بالا انداخته و دوباره مي گيرد و در اين فاصله بايستي يكي از سنگها را برداشته و به آن سوي ديوار بگذارد و اين حركت را براي تمامي سنگها اجرا مي كند.

مرحله نهم : در اين مرحله بازيكن هم سنگها را يكجا به طرف بالا مي اندازد و در فاصله بازگشت آنها ، فوراً دستها را از كناره به هم مي چسباند و سنگها را با كف دو دست مي گيرد . دوباره آنها را در همان حالت با دو دست به طرف بالا مي اندازد و در اين فاصله دستها را وارونه كرده و از ناحيه انگشت سبابه به هم مي چسباند و آنها را پشت دستهايش مي گيرد و سپس عكس آن را انجام داده و بازيكن سنگهاي پرتابي را با كف دو دست مي گيرد .افتادن حتي يك سنگ موجب سوختن است و هر كدام اين مرحله را گذرانده باشد برنده بازي است .

مرحله آخر : مرحله تنبيه است و دو بازيكن روبروي هم مي نشينند بازنده كف دستش را به زمين مي چسباند ونفر برنده سنگها را يكي يكي با اسامي تنبيه ها : (مانند نوازش ، برداشتن عسل از كندو ) پشت دست او مي چسباند سپس بايستي با يك حركت همه ي سنگها را به طرف بالا بيندازد و با دست بگيرد ،اگر توانست همه را بگيرد تنبيهي متوجه او نيست ، ولي براساس آنچه بر زمين انداخته باشد تنبيه ( جريمه ) مي شود .

× مبتدي ترين بازيكن ها تا همين مرحله ( پنج قل ) پيش مي روند سپس براي كسب امتياز «پشت دست » مي اندازند يعني پنج سنگ را در كف دست جمع مي كنند و با يك حركت ان را به هوا مي اندازند و با پشت دست مي گيرند . باز همان را به هوا انداخته و با كف دست مي گيرند . تعدا سنگ هايي را كه مي توانند با پشت دست بگيرند تعيين كننده امتياز است . اگر بازيكن بتواند حتي يك سنگ را با پشت دست بگيرد ، بازي را مي تواند از اول شروع كند و دوباره ادامه بدهد تا امتياز بيشتري بگيرد وگرنه باخته است .

بخش چهارم

منابع و مأخذ

روانشناسي رشد كودك و نوجوان تاليف دكتر محمد پارسا

بازي از ديدگاه ماريا مانتو سوري تاليف ماريا مانتو سوري

خلاقيت تاليف دكتر جمال حقيقي

زندگي من تاليف باغچه بان

اسلام و تعليم و تربيت تاليف دكتر محمد باقر محبي

تربيت و بازي كودكان تاليف دكتر علي قائمي

ارا مربيان بزرگ درباره تربيت كودك تاليف محمد عطاران

آنچه بايد درباره تربيت فرزندان بدانيد تاليف رنول دوسون

بازي و رشد كودك تاليف دكتر مري شري دان

آواي روئين ، شماره چهار – 16/1/79