تحقیق درباره اخلاق بصورت کامل

مقدمه ……………………………………………………………………………….1

تعريف اخلاق …………………………………………………………………….3

موضوع ، فايده و اهميت علم اخلاق ………………………………………4

لزوم دين اخلاق ………………...……………………………………………….5

شناخت فضائل و رذائل اخلاق از ديدگاه قرآن ……………...………12

مقايسه مكتب اخلاق با ديگر مكاتب از نظر اسلام ………………….16

مقدمه

        انسان در همه دورانهاي زندگي بشري اسير و گرفتار زندگي سرشار از نكبت غفلتي بوده است و منتهي در هر دوره از دورانهاي زنگي بشر ، در اين دنياي پر از نكبت و غفلت اين مسئله ابعاد مخصوصي داشته و چهره مشخص خود را نشان داده ، كه شايد با دورانهاي ديگر متفاوت بوده است . ولي به هر حال آنچه بصورت تغيير ناپذير تا امروز دوام يافته همان اساس غظت و نكبت در اين دنياي فاني است كه در هيچ دوره اي ، جهان بشري از آن پاك و مبري نبوده است . درباره چنين دنيايي كه در ادوار گوناگون بر دنيا حاكم است رسوا… در كلامي مقدس و پيامبرانه چنين مي فرمايند:

        «هيچ روزي طلوع نمي كند و هيچ شبي پديد نمي آيد ، كه دو فرشته آسماني از فراز آسمان به افق زندگي انسانها نگاه ندوزند و با چهار تعبير متوالي و به هم پيوسته درباره انسان و زندگي تاسف بارش با يكديگر سخن نگويند . آري اين دو فرشته هر روز و شب از آسمان به زمين مي نگرند و با چهار تعبير تاسف آلود و آميخته به حسرت و اندوه درباره انسان ، با يكديگر مكالمه مي كنند .

       يكي از آن دو فرشته مي گويد : كاش خداوند متعال اين انسانها را نمي آفريد .

        فرشته دوم نگاهي به فرشته اول كرده مي گويد : حال كه پروردگار اينان را آفريده است كاش مي فهميدند كمال آنان در چيست و چه زندگي جاويدي در انتظارشان است .

        فرشته اول بار ديگر به سخن مي آيد و مي گويد : يعني حال كه خداي تعالي اين انسانها را آفريده ولي هدف و غايت آفرينش و راز كمال انسان براي آنان روشن نشده است ، كاش به همان مقدار از اعمال نيكي كه بدان معرفت و آشنايي دارند عمل مي كردند .

       فرشته دوم چهارمين تعبير را درباره موجود انسان بدين گونه بيان مي كند : حال كه اين انسانها و اين همه سرمايه هاي بي مانندي كه خداوند متعال به آنان عنايت كرده طرفي نبسته و سودي نبرده اند و در مسير استفاده از آن به ورطه گمراهي افتاده اند ، كاش حد اقل از اين اعمال غير انساني و فضاحت بار ، توبه مي كردند و از اين اعمال زشت و ننگين به راه راست باز مي گشتند و اين دو فرشته در حقيقت بياني از همان رمز روح تابناك رسول است و پيامبر اكرم مي خواهد با اين بيان به انسانها هشدار دهد و آگاهشان سازد كه داراي چه سرمايه غيبي عظيمي هستند . اين سرمايه عظيم كه همان اخلاق حسنه است مي تواند آدمي را خليفه خدا در جهان آفرينش قرار دهد .

تعريف اخلاق :

       كارهاي نيك و بدي كه انسان سر مي زند ممكن است با اراده و اختيار انجام شود يا از روي تقليد ديگران   صادر شود . مثلا ممكن است انسان راستگو يا مهمان نواز باشد ولي اين عمل نيك ، داراي ريشه ثابت در نفس و جان او نباشد بلكه بصورت تقليدي از ديگران صادر مي شود . بدين معني كه شخصي راستگو بوده ، اين انسان هم تحت تاثير او واقع شده و به تقليد از او ، سخني را به صدق و راستي بر زبان آورده است . يا مثلا رفيق و برادرش مهمان نوازي و گشاده دستي نشان داده اند و به ديگري احسان كرده اند و اين انسان هم بر اساس تاثير پذيري و تقليد از آنها دست به احسان و انفاق گشوده است .

       پس اگر چه اين شخص اعمال نيك انجام داده ، و اگر چه مي توان و بايد به اعمال نيك او اذعان داشت ولي صدور اين اعمال نيك ، ريشه از نفس او نداشته بلكه از روي تاثير و تقليد و پيروي از ديگران بوده است . معلم و فيلسوف اخلاق ، پيرامون اينگونه اعمال و افعالي كه از انسان بصورت تقليد از ديگران صادر مي شود بحث نمي كند بلكه فيلسوف اخلاق از آن دسته اعمال و افعالي سخن مي گويد و بحث مي كند كه ريشه و سر منشا آن ، در نفس انسان باشد با توجه به آنچه بيان شده ، اكنون مي توانيم به يك تعريف كلي و عمومي از اخلاق دست يابيم . آن سلسله صفاتي كه در نفس و روح انسان ثابت و ريشه دار است و منشا صدور اعمال نيك همچون راستگويي و انفاق ، يا اعمال همچون دروغگويي و خست مي شود ، اخلاق ناميده مي شود .

موضوع فايده و اهميت علم اخلاق :

       موضوع علم اخلاق انسان است از اين نظر كه مي تواند واجد صفات نيك باشد . علم اخلاق از صفاتي بحث مي كند كه سازنده شخصيت انسان است و نيز صفاتي كه او را از انسانيت دور مي كند . تغيير اين صفات و خوب يا بد بودن آنها بر اساس بينش و نگرش ما به انسان و جهان هستي خواهد بود . بر پايه جهان بيني اسلامي دو دسته صفات اخلاقي براي انسان وجود دارد :

الف ) صفات پسنديده ( حسنه )             ب ) صفات نكوهيده ( رذليه )

       فايده علم اخلاق همين است كه رذايل اخلاقي را بشناسيم و خود را به آنها بياراييم . قرآن هدف از رسالت پيامبر را چنين بيان مي كند :   خداوند بر مؤمنان منت نهاد آنگاه كه پيامبري از ميان خودشان بر انگيخت كه آيات او را بر آنان مي خواند و آنها را تزكيه مي كند و به آنان كتاب و حكمت مي آموزد گرچه پيش از آن در گمراهي آشكار بودند .

        در باب اهميت علم اخلاق در اينجا به ذكر رواياتي از امام صادق ( ع) و امام باقر(ع) و پيامبر اكرم ( ص ) بسنده مي كنيم .

       امام صادق (ع) مي فرمايند : « ضروري ترين علم براي تو علمي است كه تو را بر صلاح قلبت راهنمايي كند و راه فساد قلب را به تو بشناساند . »

       امام باقر ( ع) مي فرمايند : « كاملترين مردم از لحاظ ايمان ، خوش خلق ترين آنهاست . » همچنين پيامبر اكرم ( ص) فرمودند : « در ترازويي كه در روز قيامت براي هر كس نصب مي كنند بهتر از حسن خلق گذاشته نمي شود » و نيز آن حضرت فرمودند همانا پاداش انسان خوش خلق مانند اجر شخص روزه گير و شب زنده دار است .  

        به هر حال از اهميتي كه در روايات به حسن خلق داده شده است مي توان اهميت اخلاق را فهميد . چرا كه علم اخلاق ، بيان رذايل اخلاقي ، راههاي معالجه آنها و نيز شناساندن محاسن اخلاقي و طرق تحصيل آنها را بر عهده دارد .

لزوم دين و اخلاق :

        در روزگار گذشته بي ايماني و فساد اخلاقي كم و بيش وجود داشته و مردم هر عصر از عوارض شوم و زيانبار آن در رنج و عذاب بوده اند . قرآن شريف چهارده قرن قبل در اين باره فر موده است : « بر اثر كارهاي نارواي مردم ، در خشكي و دريا ، فساد و اختلال بروز كرده است ، تا خداوند بدينوسيله نتيجه تلخ پاره اي از اعمالشان را به آنان بچشاند . باشد كه متنبه شوند و از راه غلطي كه رفته اند باز گردند .

        در عصر كنوني و با پيشرفت علوم طبيعي و استقرار تمدن صنعتي زمينه براي جرايم و جنايات مهيا تر شده گناه و ناپاكي در سطحي وسيعتر و با شدتي بيشتر گسترش يافته و تخريب و فساد از خشكي و دريا   گذشته و به فضا نيز سرايت نموده است . بشر امروز با هواپيماربائي ، اسير كردن مسافران و ايجاد وحشت و اضطراب به گناهان نوظهوري دست زده ، در نتيجه به بالايا و مصائب نويني دچار شده است . حضرت رضا عليه السلام فرموده است : هرگاه  مردم گناهان جديدي آغاز كنند كه از آن پيش تر مرتكب نمي شدند خداوند نيز آنان را به بلاي تازه اي كه نميشناختند مبتلا مي سازد .

        در قرن گذشته كساني تصور مي كردند كه با گسترش تمدن صنعتي و رشد فرهنگ عمومي ، بشر از تعاليم الهي و دستورات پيامبران بي نياز مي شود ، دانش جايگزين دين مي شود . علم خلاء مذهبي را پر مي كند ، مردم وظيفه شناس مي شوند و خود به خود به راه اصلاح و رستگاري گرايش مي يابند مي گفتند هم اكنون دوران اخلاق منهاي مذهب فرا رسيده است . از اين پس بايد نيروي علم و خرد مشكلات اخلاقي را حل كند ، غرائز و شهوات را تعديل نمايد ، مردم را به مكارم اخلاق و سجاياي انساني متخلق سازد و دنيا را از فساد و تباهي مصون دارد .

       اشتفن ستويك مي گويد : مردم در قرن 19 بعلت ترقي فوق العاده علوم و صنايع ، سر مست و گيج شدند همه تصور مي كردند همه چيز تحت فرمان هوش در آمده و عقل حاكم بر حيات شده است . هر روز بلكه هر ساعت خبر پيروزي جديد هوش انساني بر عوامل طبيعي شيوع مي يافت و دانشمندان با سرعت بر عوامل مكان و زمان كه تا آن زمان مطلقا خود سر بودند غالب مي شدند . مي گفتند همه جا هرج و مرج موقوف شده و بجاي آن تشكيلات صحيح و دقيق استوار گرديده است . اين قبيل تفكرات بر اذهان عامه رسوخ يافت و طبعا اين سؤال پيش مي آمد كه آيا اداره علم كه به تمام مشكلات فائق آمده و همه موانع راذايل نموده است قادر نخواهد بود كه نفس اماره و هرج و مرج بشر را نيز منكوب نمايد و تحت اراده خود در آورد ؟

       اين فكر رفته رفته قوت گرفت و عقيده اكثر مردم شد . مي گفتند قسمت اعظم اين وظيفه تا كنون انجام گرديده و اگر احيانا هنوز در بعضي موارد تظاهرات نا مناسب شهواني و خلاف اخلاق در انسان متجدد در انسان مترقي و افراد تربيت شده ابراز مي شود مهم نيست ، زيرا اينها آخرين تظاهرات و باز پسين يادگارهاي خوي حيواني است كه با قدري تامل و كمي ممارست زايل مي شود .

        انساني كه به راهنماييهاي عقل و هوش از حفيض يبعيت و پستي به اوج تعالي و ترقي رسيده است اين چند يادگار منحوس را هم از بين خواهد برد .

       اكنون كه قرن 20 به پايان رسيده و در قرن 19 بسر مي بريم و بشر نيز به پيروزيهاي علمي بزرگي فائق گرديده و اسرار مجهول الهويه جهان را شناخته و پيش از پيش طبيعت سر كش را مقهور خود نموده است ولي بر خلاف آنچه در قرن 19 تصور مي شود نه فقط تظاهرات باز پسين خوي حيواني زايل نگرديده . نفس هرج و مرج طلب منكوب نگرديده و بشر متمدن و مترقي از سيئات اخلاقي رهايي نيافته است بلكه برعكس فساد اخلاق و زشتكاري قوس صعودي را پيموده و همچنان در حال پيشوري است و اگر وضع به همين منوال ادامه يابد طولي نمي كشد كه بزهكاري سراسر جهان را فرا ميگيرد فساد اخلاقي به صورت يك بيماري همه گير در مي آيد و تمدن بشري در معرض خطر قطعي واقع مي شود .

       نه تنها در قرن 19 كساني تصور مي كردند كه با پيشرفت علم و گسترش فرهنگ ، نفس سر كش بشر رام مي شود ، فساد اخلاقي از ميان ميرود و مردم به سجاياي اخلاقي متخلق مي گردند بلكه امروز نيز مردم بسياري همانند آنان فكر مي كنند و روي تمايا با مادي گري و انديشه اخلاقي منهاي مذهب در سر مي پرورند و عقيده دارند كه با رشد دانش و بالا رفتن سطح فرهنگ عمومي ، بشر وظيفه شناس و رستگار مي شود ، سيئات اخلاقي را ترك مي گويد . آيا اين نظريه درست است ؟ نگاهي به آثار جرم و بزهكاري و درصد پيشرفت اين امر بيانگر اين نكته است كه اين نظريه نمي تواند درست باشد و بين پيشرفت علوم طبيعي و اصلاح اخلاق رابطه اي وجود ندارد .

        از سال 1966 تا 1971 جمعيت آمريكا 5 درصد افزايش پيدا كرده و انتظار مي رفت جرايم نيز به همين نسبت افزايش يابد ولي در طول اين 5 سال ميزان جرم و جنايت به حد 74 درصد بالا رفت . در سال 1960 در هر 58 دقيقه يك جنايت روي داد و در سال  1970 اين مدت به 33 دقيقه رسيد .

       علوم طبيعي و صنايع ماشيني در صورتي كه درست به كار افتد باعث عمران و آباداني مي شود ولي در تزكيه نفس ، سلامت فكر و پاكسازي اخلاق مؤثر نيستند.

       غرائز و شهواتي كه در ساختمان آدمي بكار رفته و با سرشت بشر آميخته شده همانند غرائز حيوانات كور و بي شعورند و همواره ارضاء بي قيد و شرط خود را طلب مي كنند و در راه رسيدن به هدفي كه دارند خوب و بد نمي فهمند ، فضيلت و رذليت را درك نمي كنند ، متوجه صلاح و فساد نيستند و خير را از شر تميز نمي دهند .

گرگ گرسنه چو گوشت يافت نيرسد               اين شتر صالح است يا خر دجال

        در تمدن صنعتي نه تنها موجبات تمرين غرائزي گسترش يافت . قدرت طلبي برتري طلبي مال دوستي و … اوج گرفت . از طرفي بشر اين پيشرفتهاي علمي را در خلاف جهت بعضي اصول اخلاقي بكار گرفته است . به طور مثال به توليد سلاحهاي مخرب شيميايي پرداخت . دكتر آدولف هوده نويسنده كتاب بشريت مضطرب در يكي از روزنامه هاي آلماني چنين نوشته :   چهار هزار ميليارد هزينه مسابقات تسليحاتي جهان در ده سال آينده  يعني دهه 70 ميلادي مي باشد در جنگ جهاني دوم چندين ميليون نفر كشته شدند و چند هزار نفر دچار نقص عضو شدند . بعضي از صاحبنظران برجسته خاطر نشان ساخته اند كه خطر محو اين سياره خاكي را تهديد مي كند .

        از مجموع مطالب گفته شده اين نتيجه گيري مي شود كه بشر براي احراز انسانيت و نيل به سعادت واقعي بايد خود را آنطور كه هست بشناسد ، از جنبه هاي مادي و معنوي خويش آگاه گردد ، بر وقف آئين خلقت زندگي كند و تمايلات حيواني و انساني را به موازات هم با رعايت اندازه گيري و تعادل اعمال نمايد . پيامبران خدا در راه احياء انسانيت ، پرورش اخلاق انساني ، تعديل غرائز و مهار كردن هواي نفساني ، اين برنامه را به موقع به اجراء مي گذارند ، مردم را به شناخت خودشان دعوت مي كردند ذخائري كه در اعماق وجودشان نهفته بود آشكار مي نمودند و بدين وسيله آنها را به مسير انسانيت سوق مي دادند .

         در آغاز از معرفت فطري كه با سرشت بشر آميخته است سخن مي گفتند و با استفاده از نيروي عقل و مطالعه در آيات الهي ، خداشناسي مي آموختند ، افراد را به آفرينش جهان مؤمن و متعهد مي ساختند و خاطر نشان مي نمودند كه ايمان به خداوند ركن اصلي و پايه اساسي سعادت بشر است و آدمي در پرتو آن مي تواند مدارج تعالي را بپيمايد و به كمال نهايي دست يابد .

        حضرت علي عليه السلام مي فرمايند : « بالايمان يرتقي الي ذوره السعاده و نهايه الحبور » بر اثر ايمان بشر ، برفيعترين مدارج سعادت نائل مي شود و از بهجت و سرور كامل بر خوردار مي گردد .

        از جمله ذخائر پر ارج انسانيت وجدان اخلاق است كه در ضمير آدميان ريشه طبيعي دارد و قرآن شريف آنرا الهام الهي خوانده است . پيامبران خدا ، مردم را به اين سرمايه بزرگ معنوي كه راهنماي اصول فضائل و رذائل اخلاق است متوجه مي نمودند و از آنان مي خواستند كه اين نيروي انسان ساز را بشناسند ، خوب و بد اخلاق خويش را با آن تميز دهند  و در گفتار و رفتار خود همواره از نداي وجدان كه الهام سعادت بخش الهي است پيروي نمايند .

شناخت فضائل و رذائل اخلاق از ديدگاه قرآن

       قرآن كريم انسان را داراي چهار نفس معرفي نموده : 1- نفس ملهمه يا الهام كننده 2- نفس اماره 3- نفس لوامه 4- نفس مطمئنه .

1-   نفس ملهمه يا الهام كننده همانست كه خداوند متعال در قرآن كريم در سوره شمس پس از دو قسم مي فرمايد : « سوگند به جان و تن آدمي كه او را بي كژي و كاستي خلق كردم . خداوند به انسان ، فضائل و خوبيها و رذائل و بدي ها را الهام مي كند و وجدان فطرت انسان ، تشخيص خوب و نيكوي و بد و زشتي را مي دهد . هر كس جانب خوبي را گرفت و عمل به آن كرد رستگار و سعادتمند شد و هر كس جانب بدي را گرفت و بدان عمل كرد زيانكار و بد بخت گرديد . »

       آري آدمي به هدايت فطري پايه هاي فضائل و رذائل اخلاقي را تشخيص مي دهد و اصول اخلاق نيك و بد را درك مي كند و به راهنمايي تكويني و فطري خداوند مي داند كه وفا به عهد و اداء امانت و راستي و درستي و شجاعت ، و عدالت خوب و از خلق و خوي پسنديده بود ه ، بر عكس عهد شكني ، خيانت در امانت ، دروغگويي نادرستي ، زبوني ، پستي ظلم و بيعدالتي از صفات ناپسند مي باشد . قرآن شريف اين هدايت را تكويني و نفس الهام كننده معرفي كرده است.

2-   نفس اماره : نفس اماره بنا به تعريفي كه قرآن كريم دست مي دهد ، عبارت است از نفسي كه انسان را به ناپاكي ها و گناهان دعوت مي كند ، زيرا خداوند از زبان حضرت يوسف بيان مي كند : بار الها من نمي توانم نفس خود را از گرداب گناه حفظ كنم زيرا نفس اماره مرا به گناه دعوت مي كند مگر آنكه تو مرا رحم كني و از شر اماره نگهم داري .

         ولي بنا به نص قرآن كريم ، هر كه با تقوا و پرهيز كار باشد در آن هنگام كه نفس اماره و شيطان به سراغش بيايند و به ياد خدا بيفتد و واقعا پناهنده به خدا شود قطعي است كه خداوند او را از مهلكه نجات داده و از شر نفس اماره و شيطان محفوظش خواهد داشت.

      از اينجهت پيامبر اكرم مي فرمايد : بزرگترين دشمنان شما همان نفس اماره و شيطان نفساني است كه در سينه شما وسوسه مي كند و كسي كه بي قيد و شرط پيروي نفس اماره و اميال و هواهاي نفساني خود را بكند در واقع نفس اماره و هواي نفساني خود را معبود خود بداند ، خداوند هم او را هيچگونه مددي نمي كند و به خودش وا مي گذارد تا در چنگال نفس اماره نابود شده و در گرداب گناه ، چشم و گوش بسته به هلاكت برسد .

3-   نفس لوامه : خداوند در قرآن كريم به آن سوگند ياد نموده و فرموده است : قسم به روز قيامت و قسم به نفس لوامه ، لطف خداوند چنين اقتضا دارد كه هميشه سايه لطف بر سر بندگانش سايه افكنده ، پس از آنكه انسان فريب نفس لوامه را خورد و در معرض گناه قرار گرفت ، فوري وجدانش بيدار شده ، نفس اماره را به محاكمه مي كشاند و اين نفس لوامه است كه انسان را بر گناه و معصيتي كه مرتكب شده است ، ملامت مي نمايد و هشدار مي- دهد .

      پس نفس لوامه محكمه  و وجداني است كه انسان را متوجه خطا و لغزش خود نموده و او را به استغفار و توبه حقيقي و دوري از گناه دعوت مي كند .

4-   نفس مطمئنه : بالاترين مقام ارجمندي كه خداوند به بندگان خالصش رحمت مي فرمايد همان مقام نفس مطمئنه است چنانكه در قرآن كريم مي فرمايد : اي كساني كه به مقام شامخ نفس مطمئنه رسيديد به قرب پروردگارتان ( كه نهايت اوج كمال انسانيت است ) برگرديد در حالي كه هم شما از پروردگارتان راضي و خشنود و هم پروردگارتان از شما راضي و خشنود است سپس در زمره بندگان خالص من در آمده و در بهشت جاويدان من در آئيد .

      البته انسان به اين مقام رفيع نمي رسد جز آنكه كاملا از بوته امتحان و آزمايش الهي با مجاهدتهاي پيگير خود پيروز در آمده و هيچگاه پيروي هوي و هوس و نفس اماره خود را ننموده بلكه هميشه به نص قرآن ، خدا را حاضر و ناظر خود را در محضرش حاضر بداند و اگر شيطان خواست او را فريب دهد چون هميشه به ياد خدا بوده خوف و خشيت از حق را در نظر داشته و جلوي هواي نفس را گرفته، در اين هنگام در بهشت برين جايگاهش خواهد بود . و اين حالت براي انسان ايجاد نمي گردد مگر آنكه هميشه دل و جانش به ياد خدا و زبانش ذاكر به خدا باشد . و براي چنين افراد با ايماني ، خداوند آرامش روح و سكينه و وقار و شادماني خاطر مرحمت مي فرمايد . و اين افراد با ايمان و نوراني در همه حال و در تمام اوقات چه ايستاده و چه نشسته و چه در هنگام استراحت ، به ياد محبوبشان بوده و لحظه اي از ياد خدا غفلت نمي كنند و در هاله اي از تفكر و انديشه به عظمت و نظام خلقت زمين و آسمان مي نگرند . حتي اين دسته مؤمنين چنان مستغرق در ياد خدا هستند كه به هنگام كارهاي مادي و داد و ستد و معامله ، قطب دلشان متوجه خدا بوده و هيچ چيزي نمي تواند آنها را از معبودشان غافل سازد . و محبت آنان نسبت به پروردگار به حدي است كه سراسر وجودشان را محبت پروردگار فرا گرفته است . در اينصورت است كه ديگر جزء بندگان خالص و اولياء خدا در آمده و در يك محيط پر از نورانيت و ملكوت بسر مي برند و با آرامش و شادماني خاطر ديگر هيچگونه خوف و هراس و غم و اندوهي ندارند .

بدينوسيله نفس مطمئنه به سير الهي خويش ادامه داده ، به سعادت و كمال واقعي خود مي رسد و در اين هنگام است كه متخلق به اخلاق الهي و فضائل انساني و اسماء حسنه شده ، نسبت به تمام مخلوقات محبت و عشق مي ورزد زيرا همه موجودات را مخلوق و مصنوع خدا مي داند ، و جز فضائل اخلاقي چيز ديگري از او سر نمي زند ، در اين موقع است كه عبد خالص پروردگارش شده و مصداق حديث قدسي مي گردد كه فرمود : اي بنده خالص من اطاعت و فرمانبرداري مرا بنما تا تو را مثل خود قرار داده و همه عوامل وجود ملك و ملكوت را در اختيار تو بگذارم تا كارهاي خدائي كني .

مقايسه مكتب اخلاق با ديگر مكاتب از نظر اسلام

       مكتب اخلاقي اسلامي امتيازات و برتري هاي زيادي بر مكاتب اخلاقي ديگر داشته و به دلائل زير بهترين و كاملترين و عملي ترين مكاتب اخلاقي مي باشد .

1-   اسلام اولا به حسن و قبح ذاتي فضائل و رذائل اخلاقي معتقد است ، بر خلاف مكتبهاي غربي و كمونيستي كه براي اخلاق ، حسن و قبح ذاتي و قداست قائل نيستند . بلكه حسن و قبح اخلاقي را عارضي و در زمان و مكان و موقعيت خاص معتقدند كه تغيير مي كند ولي اسلام مي گويد تمام اخلاق و رفتار و پندار انسان از دو حالت خارج نيست يا ذاتا نيكو و پسنديده است و يا ذاتا زشت و ناپسند است و با گذر زمان ، تغييري در حسن و قبح آن ايجاد نمي شود . راستي و صداقت و امانت همواره صفات نيك بشري بشمار مي آمده اند . و در مقابل رذالت اخلاقي ذاتا پليد و مذموم است مانند دروغ ، خيانت ، ظلم ، بي عدالتي ، بي عاطفگي و امثال آنها و مفهوم و معني هيچكدام از آنها تغيير پذير نيست و ثابت و لا يتغير است و بر خلاف آنچه مكاتب غربي مادي و كمونيستي معتقدند ، هيچگاه دروغ و خيانت و ظلم پسنديده نبوده و هيچگاه راستگوئي ، امانت و عدالت نا پسند نمي گردد .

2-   اخلاق در اسلام متكي به مذهب است زيرا اسلام ، معتقد به آنست كه خداوند متعال در همه احوال حاضر و ناظر اعمال او بوده و هميشه در خلوت ، جلوت ، ظاهر و باطن ، مراقب رفتار و كردار و حتي پندار اوست . چنانكه در قرآن كريم است : « ان ربك لبا لمرصاد » خداوند در كمينگاه حاضر و ناظر اعمال بندگان است و « يعلم خائنه الاعين و ما تخفي الصدور» از آنچه با گوشه چشم خيانت كنيد و يا در ضمير نهان دلتان بگذاريد خداوند آگاه است. علاوه بر نظارت خداوند ، به نقل قرآن كريم دو ملك « رقيب و عتيد »  تمام اعمال و گفتار و كردار و پندار ما را مي نويسند « ما يلفظ من قول الالديه رقيب عتيد » هيچ گفتار و كردار و پنداري از انسان سر نمي زند جز آنكه فرشته تند نويس « رقيب » كارهاي خوب و « عتيد » كارهاي زشت ما را مي نويسد ، در حاليكه اخلاق در جهان شرق و غرب هيچ پشتوانه اي الا عرف و قانون ندارد .

3-   اسلام معتقد به پاداش و كيفر اعمال بوده ، اثر وضعي اعمال را ، هم دراين دنيا هم در عالم آخرت قائل است . « ان خيرا فخيرا و ان شرا فشرا » اگر خير باشد اثر وضعي خوب و شايسته خواهد شد و اگر شر باشد اثر وضعي آن زشت و ناشايسته خواهد بود ، مانند اثر وضعي آب كه برودت است و اثر وضعي آتش كه سوزندگي است زيرا نظام اين عالم بر اساس حق و عدالت خلق شده و داراي يك مزاج حق و حقيقي است . هر كس بر خلاف حق و حقيقت قدم بردارد ، اثر وضعي آن دودي است كه اول به چشم خودش مي رود ، « للحق دوله و للباطل جوله » براي حق دوام و دولتي است و براي باطل جولان موقتي است . پس در همين دنيا ، شخص مسلمان معتقد است كه اثر وضعي عملش را في الجمله مي بيند ، گذشته از آنكه معتقد است چندين برابر پاداش عمل خير و كيفر عمل بد را در نشانه آخرت خواهد ديد آنهم نه در يك مدت محدود بلكه الي الابد و هميشگي تا خدا است پاداش و كيفر اعمالش را خواهد ديد . بر خلاف ماديين كه اصلا معتقد به مبدا و معاد نيستند ، خداوند در قرآن كريم مي فرمايد :

       « من عمل صالحا من ذكر او انثي و هو مؤمن فلنحيينه حيوه طيبه و لنجزينهم اجرهم باحسن ما كانوا يعملون »

       هر كس ايمان به خداوند و عمل صالح و فضيلت اخلاقي داشته باشد خواه مرد يا زن ، در همين دنيا يك زندگي لذت بخش و خرم و خوش به او عنايت مي كنيم و در آخرت هم به چندين برابر دنيا ، پاداش و جزاي خير به او خواهيم داد.

علاوه بر آنكه در آخرت به كوچكترين عمل خير و شر انسان پاداش و كيفر دائمي و هميشگي خواهد داد به مصداق آيه :

« فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره و من يعمل مثقال ذره شرا يره »

      هر كس به اندازه يك ذره كوچك كار خوبي كند در آن سراي پاداشش را خواهد ديد و هر كس ذره اي كار شر كند كيفرش را خواهد ديد .

4-   اسلام معتقد است كه انسان فطرتا فضيلت دوست و از رذائل متنفر و كسي كه به خدا ايمان داشته و به عمل صالح و فضائل اخلاقي عمل كند خداوند محبت او را به دل ديگران انداخته و او را محبوب و عزيز مي نمايد و اين محبوبيت و عزت ، د راجتماع و بين مردم بزرگترين آرزو و آمال هر فرد است ، چنانچه در قرآن كريم آمده است :

« ان الذين امنوا و عملوا صالحات سيجعل لهم الرحمن ودا »

      هر كس ايمان به خدا آورده و داري عمل صالح و فضائل اخلاقي باشد به زودي ما محبت ديگران را به دل او مي اندازيم تا در جامعه محبوبيت و مجد و عزت پيدا كند . همچنين به مصداق قرآن كريم ، عزت و آبرو و شرافت نيز مي يابد .

« لله العزه و لرسوله و للمؤمنين » .

عزت و شرافت و آبروي حقيقي فقط براي خدا و مؤمنين است .

       در چهارده قرن گذشته مكتب اخلاقي اسلام خود را به عنوان برترين و درخشنده ترين و جامعترين مكاتب اخلاقي جهان نشان داده است . اگر بخواهيم سر برتري مكتب اخلاقي اسلام را بر ديگر مكاتب شرق و غرب جستجو كنيم و رمز عملي بودن آن را بررسي نماييم ، شايد مهمترين برتري اخلاق اسلامي بر ديگر مكاتب اخلاقي ، داشتن پشتوانه اعتقادي و ضمانت اجرايي باشد . اين قدرت ايمان به خدا و اعتقاد به پاداش و كيفر روز باز پسين است كه انسان را در برابر گناه بيمه مي كند و يك مصونيت هميشگي و تقواي الهي عطا مي فرمايد كه در انسان يك حالت خويشتن داري و تملك نفس كه همان ملكه عدالت است ايجاد مي شود چنانچه خداوند در قرآن كريم مي فرمايد : « ان الذين اتقوا اذا مسهم طائف من الشيطان تذكروا و اذاهم مبصرون »

         كساني كه ايمان و تقوا دارند اگر شيطان بسوي آنها رو آ‎ورد و بخواهد آنها را به سوي گناه آورد خدا را حاضر و ناظر دانسته بياد خدا مي افتد و جلوي خودشان را از گناه مي گيرند .

        علاوه بر آن اساس اين مكتب بر محبت و عشق به خدا و مقدم داشتن خواست و اراده او بر خواست و اراده بنده مي باشد و اين چنين مكتبي عاليترين مكتب اخلاقي است كه مي تواند ريشه رذائل اخلاقي را از بين برده و انسان را به فضائل اخلاقي كامل تربيت كند .

        و اما كتاب حاضر ، كه « الاخلاق » نام داشته و در اصل عربي و تاليف مرحوم علامه شبر از دانشمندان بزرگ و مفاخر علماي شيعه عراق مي باشد ، و به همراه تفسير ايشان از مشهور ترين آثار آن مرحوم ، بين علماي اعلاماست ، اين كتاب در دو جلد به فارسي برگردانده شده است كه جلد اول آن توسط جناب آقاي حسين بهجو و جلد دوم آن توسط جناب آقاي مشتاق عسگري ترجمه گرديده است . روايات و آيات متن مدرك يابي شده و مدارك مربوطه در پاورقي نگاه داشته شد.

       جلد اول اين كتاب ، در بيان عبادات و فروغ دين و اسرار و حكمت طهارت و صلوه و صوم و حج و زكوه و خمس بوده ، همچنين دستورات واجب و مستحب و امور مربوط به وظائف اجتماعي را مطرح مي سازد .

       جلد دوم در بيان فضائل و رذائل انساني و بيان عواملي كه موجب ايجاد هر يك در نفس انساني مي گردد مي باشد و اينكه چگونه مي تواند انسان خود را از اين رذائل و امراض برهاند و به صفات و زيور فضائل نيكو مزين سازد ، تا به هدف مقدس انبياء كه تكميل اخلاق است برسد .

      اميد آنكه با مطالعه اين كتاب گرانقدر و ديگر كتب اخلاقي كه مؤسسه دين و دانش ( كتابخانه سيار حائر تهراني ) به چاپ رسانيده و يا به چاپ خواهد رسانيد ، عموم برادران ديني استفاده لازم را برده ، با عمل بدانها به هدف پيامبران كه تكميل اخلاق مي باشد و سعادت و خوشبختي نهايي نائل آيند .

فهرست منابع و مآخذ

1- علم اخلاق اسلامي   عالم رباني علامه مولا مهدي نراقي

2- تكامل اخلاق   محمد دبيري

3- اخلاق اسلامي   آيت الله حاج شيخ محمد محمدي گيلاني

4- كليات اخلاق    رضا اسلامي

5- دين و اخلاق    حسين فرزاد

6- بنياد هاي اخلاق اسلامي    سيد اسدالله شبستري ، ترجمه علي مشتاق

تحقیق درباره تربیت و اخلاق از دیدگاه اسلام

مقدمه:

پرورش فضايل اخلاقي يكي از مهمترين اهداف والاي رسالت پيامبران خدا بوده است تا انسان در مسير كمال، كه علت غايي آفرينش است، قرار گيرد و پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص) با اشاره به فلسفه بعثت خويش در حديث معروف: «انما بُعُثَت لأتمم مكارم الاخلاق» بدان تصريح فرموده اند. فلاسفه و انديشمندان حتي پيروان مكتبهاي مادي نيز هر يك با بينش و اهداف خاص خود از تربيت و اخلاق سخن گفته و اصول و روش هايي را براي آن ارائه داده اند، كه اين خود بيانگر اهميت و سرنوشت ساز بودن اين مسأله براي انسان، در هر شرايط و همه جوامع است.

امروزه به دليل غرق شدن انسان در امور مادي كمتر به اين مسأله مهم پرداخته مي شود و در بيشتر جوامع دور شدن از بحثهاي اخلاقي و نپرداختن به تربيت و تهذيب فساد، قتل، غارت، نيرنگ و نظاير اينها را اشاعه مي دهد دانشمندان غربي در آثار خود به اين واقعيت اشاره كرده اند.

اخـلاق و تربيـت اسـلامي، با ويژگي خاص و بعد تعالي خود تضمين كننده ي سعادت انسانها در همه ي عـصرها و ره توشـه ي همه ي ره پويان راه كمال است و فراگيري علمي و تخلق عملي به آن، با شيوه ي منطقي و در چهارچوب برنامه هاي آموزشي و تربيتي، امري ضروري و لازم است.

جايگاه تربيت و اخلاق در اسلام:

هرگاه بدين حقيقت بنگريم كه خلقت انسان به منظور تكامل و رشد معنوي اوست و هدف از بعثت انبياء، به ويژه رسالت خاتم پيامبران (ص)، تكميل فضايل اخلاقي و فراهم كردن تجهيزات اين رشد و كمال است، جايگاه تربيت و اخلاق و مقصد نهايي آن مبرهن مي گردد. در اين ديدگاه شخصيت اخلاقي عنصر اساسي و جوهره اصلي وجود انسان را تشكيل مي دهد كه هدف شرايع و برنامه هاي انسان سازي است. از اين رو تربيت اخلاقي در نظر و عمل در صدر تعاليم و تكاليف ديني و در كنار عقايد و شرايع قرار دارد و روايات از جايگاه بلند اخلاق و تربيت سخن گفته است.

هنگامي كه پيامبر اكرم (ص)، معاذبن جبل را براي ابلاغ رسالت اسلام به يمن اعزام فرمود بدو توصيه كرد: كتاب خدا را به آنان بياموز و به اخلاق خجسته تربيتشان كن.

علاوه بر اين فلسفه شرايع و آداب و احكام الهي كه همانا تكامل انسان و جاودانگي اوست، جز با تخلق به اخلاق فاضله ميسر نيست. كليه واجبات و مستحبات و روزه و زكات، حج و ساير واجبات چنانكه خواهيم ديد، رمز انسانسازي است و اگر از خصلت انسان سازي نمي شدند، فاقد ارزش و فلسفه واقعي خواهند بود. همانگونه كه در آيات و روايات به اين حقيقت تصريح شده است.

قرآن كريم در بيان فلسفه نماز مي فرمايد: «اِنَّ الصّلوة تنمي عن الفَحشاء و المنكر». با اين تعبير نقش نماز را در تزكيه نفس بيان مي كند و از سوي ديگر، ارزش عمل عبادي و قبولي آن را به تقوا و اخلاص و طهارت نفس و اخلاق فاضله وابسته مي داند: «اِنّما يتقبل الله من المتقين».

امام صادق (ع) فرمود: به طولاني بودن ركوع و سجود شخص ننگريد؛ چرا كه اين عملي است كه بدان عادت كرده و از ترك آن متوحش مي گردد، بلكه به راستگويي و امانت داري او بنگريد. چنانكه ملاحظه مي كنيد در روايت به صدق و امانت كه دو اصل اخلاقي اند، بيش از طول دادن عبادت تأكيد شده است و نماز و سجود و ركوع را در مسير انسانسازي و تربيت اخلاقي مؤثر مي داند.

علي (ع) مي فرمايد: بسا روزه داري كه از روزه خود جز گرسنگي و تشنگي بهره ندارد و بسا شب زنده داري كه جز بيداري و خستگي نتيجه اي نمي برد.

حضرت امام (ره) با تمثيلي در اين خصوص مي فرمايد: مُثل كسي كه اصلاح اخلاق نكرده يا از معاصي اجتناب نكرده، اعمالي گند، مثل كسي است كه بذر را در شوره زار كشت كند. البته چنين زراعتي نتيجه مطلوبه ندهد.»

بدين ترتيب اخلاق و عبادت مكمل يكديگرند و هر يك در ديگري مؤثر و از ديگري متأثر است و اين همگوني است كه از دين مجموعه اي به هم پيوسته نمي سازد كه هر يك از اجزاء آن در تكامل انسان نقش آفرين است.

در روايات آمده است: «مؤمن با حسن اخلاق به درجه شب زنده داران و روزه داران مي رسد» و «چيزي در ترازوي عمل سنگين تر از حسن اخلاق نيست» و «بر شما باد به حسن اخلاق؛ زيرا صاحب خلق نيكو بي چون و چرا جايگاهش بهشت است و از خوب بد بپرهيز كه صاحب خوي بد به ناچار جايگاهش دوزخ است» و «محبوب ترين شما نزد خدا كساني هستند كه اخلاقشان نيكوتر و انعطاف پذيرتر و الفت پذيرتر باشند و منفورترين شما نزد خدا كساني هستند كه سخن چيني مي كنند و در ميان برادران جدايي مي افكنند و از براي گناهان لغزشها مي تراشند.»

از همين جا مي توان به به شرافت دانش تربيت و اخلاقي نيز پي برد؛ زيرا شرافت هر علم به شرافت موضوع آن بستگي دارد. از اين رو علم خداشناسي كه موضوع آن ذات مقدس واجب الوجود و صفات و افعال اوست اشرف علوم است. پس از اصول عقايد، دانش تربيت و اخلاق با مفهوم اسلامي اش، از نظر شرافت و جايگاه در صدر علوم و فنون قرار دارد؛ زيرا موضوع آن، روح و نفس انساني است؛ يعني «نفخه آسماني» كه در كالبد خالي دميده شده و تكامل و شايستگي آن براي حمل بار امانت الهي و عهده داري مقام «خليفه الهي» در پرتو ؟؟ به «صفات خدايي» و پالايش آن از آلودگيها ميسر است. از اين رو علم اخلاق را برخي محققين «فقه اكبر» خوانده و برخي «طب روحاني» ناميده اند؛ زيرا اخلاق، شريعت باطن است و مقصد آن سلامت روح و معالجه امراض نفساني است.

هدف از تربيت در اسلام:

بر اساس نگرشي كه در اسلام به عالم آفرينش و مبدأ هستي دارد و مقصدي كه براي حركت عمومي جهان قائل است و عنصر روحاني و الهي كه براي انسان معرفي مي كند و آغاز و انجامي كه براي حمايت او مي شناسد، والاترين هدف و مقصود از تربيت «ساختن و خالص كردن انسان براي خداست كه رمز سعادت و ؟؟ و فلاح و جاودانگي او در ميان نكته نهفته است».

اسلام آيين توحيد است: «توحيد در ذات، توحيد در صفات، توحيد در افعال، توحيد در عبادت و اطاعت و توحيد در «هدف». در اسلام براي اسنان، چه در حركت تكويني و چه در حركت تشريعي هدفي جز خداشناسي شناخته نمي شود. همانگونه كه قرآن تعليم مي دهد: «بگو نماز من، پرستش من، زندگي من و مرگ من براي خدا آفريدگار جهانيان است».

اگـر تـربـيت انسـان بر اساس معارف اسلامي انجام پذيرد كمالات و مراتب ذيل براي او حاصل مي شود:

الف) تكامل عقل و قلب: هرگاه منشأ فعاليتهاي معنوي و روحاني انسان را عقل و قلب بدانيم، بايد گفت يكي از اهداف و تربيت اسلامي تكامل عقل و قلب است كه يكي وسيله فهم و ادراك و ديگري كانون احساس و عرفان است و همين فلسفه در بعثت پيامبران لحاظ گرديده است. علي (ع) مي فرمايد: خداوند پيامبران خود را در ميان مردم برانگيخت تا پاي بند به ميثاق فطرت را از آنان بخواهند و نعمتهاي فراموش شده خدا را به يادشان آورده و با تبليغ رسالت حجت را بر آنها تمام كنند.

پرورش عقل و قلب را ساير مكاتب تربيتي نيز عنوان كرده اند، اما با مفهومي كه در نظام تربيتي اسلام لحاظ مي شود، از حوزه تربيت غير ديني خارج است و طريق دسترسي به آن تقوا، مجاهده، تصفيه نفس و پالايش روح است تا انسان شايستگي دريافت حقايق جهان هستي را پيدا كند. قرآن تأكيد مي ورزد كه هرگاه انسان در راه خدا مجاهده يعني: بينش خدايي مي دهد.

عــلي (ع) مي فرمايد: عقل خويش را با ادب بيافروز آنگونه كه آتش را با هيزم مي افروزي و نيز مي فرمايد: آن كس كه نفس خود را تهذيب نكند از عقل بهره نخواهند گرفت.

ب) عدل وقسط: تحقق ملكه عدالت در فرد استقرار قسط و عدل در نظام اجتماع يكي از اهداف تربيت اسلامي است كه در فلسفه رسالت پيامبران لحاظ گرديده است. چنانكه قرآن كريم بيان مي كند: خداوند پيامبران خود را با آيات و بينات برانگيخت و كتاب و ميزان با آن نازل فرمود تا جامعه انساني بر قسط و عدل پابرجا گردد.

نتيجه گيري:

به نظر مي رسد كه در حال حاضر آمريكا در زمينه تربيت معلم، اضافه توليد داشته باشد و اين روند براي مدتي در آينده نيز ادامه پيدا كند. وضعيت مزبور براي بسياري از جوانان كه مي خواهند به حرفه آموزشي بپردازند مايه تأسف است، لكن اين نتيجه مثبت را نيز قطعاً دربر دارد كه نظامهاي آموزشي مي توانند در ميان بهترين افراد واجد شرايط رسمي و آموزش ديده متقاضي حرفه معلمي به مراتب بيشتر برگزيننده باشند. آشكارا هر تغييري به سبب شرايط رسمي و قطعي بودن استخدامي با آهنگي كند صورت خواهد گرفت ولي به طور كلي به نظر من كيفيت معلمان و تدريس در طي سالها به تدريج رو به بهبودي است. و من معتقدم كه معلمان تيزهوش علاقه مند و كساني كه خود را وقف حرفه معلمي كرده اند، پيوسته به طور شهودي يا آگاهانه در آموزش و تدريس خود تمايل به جهت گيري مبتني بر رشد و تكامل كودك رفته رفته افزايش پيدا كرده و در كنار آن نيز كيفيت معلمان و تدريس بهبودي يابد.

ثانــياً به اعتــقاد من تأثير برخورد افكار و آراء پياژه در جامعه آمريكا به طور گسترده و قابل توجه تري نسبت به آنچه تاكنون صورت گرفته احساس خواهد شد. موقعي كه پياژه براي نخستين مرتبه در اين كشور شناخته شد حدس و گمان هاي بسياري درباره ي اين كه كارهاي او چه معنايي براي آموزش و پرورش دربردارد، وجود داشت. از قرار معلوم آثار و آراء پياژه راهنماي تنظيم بسياري از برنامه هاي درسي جديد در دهه شصت بوده و آن را تحت تأثير قرار داده است. لكن پاره اي از پيامدهاي آموزشي مهمتر كارهاي اين دانشمند بمانند تحليل برنامه درسي، در مقايسه با مقوله برنامه ريزي، ناديده گرفته شد. به نظر مي رسد كه اين وضعيت به تدريج دارد تغيير مي نمايد و نسل جديدي از روان شناسان و متخصصان آموزش و پرورش كه درك و برداشت جامع و عميق تري از آراء و افكار پياژه دارند پديدار مي شوند. همچنان كه تعداد افراد اين گروه افزايش مي يابد، تأثيرش بر تربيت معلم، تحقيق و مديريت نيز افزايش پيدا خواهد كرد. اين فرآيند به كندي انجام مي پذيرد و ليكن اين امر در علوم غير عادي نيست. يعني بين كشف دانش و كاربرد آن به طريقه هاي بامعنا و مفيد پيوسته يك پس افتادگي قابل توجه وجود دارد. اين موضوع به ويژه در علوم اجتماعي صادق است كه مفاهيم جديد مي بايد بر تعصبات و نگرش هاي ريشه دار و رايج فايق آيد. نظريه داروين پيرامون تكامل انواع نمونه خوبي از اين موضوع است. نظريه هاي انقلابي پياژه در مورد سرچشمه هاي دانش بشر مدتي طول مي كشد كه جذب و به كار گرفته شود.

علامت مثبت سومي كه مي توان در مورد جهت گيري آينده رشد و تكامل براي آموزش و پرورش برشمرد، شخصي تر و در عين حال كلي تر است. اگر نشانه هاي مثبتي وجود دارد كه از پذيرش تدريجي جهت گيري مبتني بر رشد و تكامل حمايت مي كند، نشانه هاي منفي آن نيز هست. كودكان و آموزش و پرورش بلاگردان هاي نظام سياسي باقي مي مانند. اگر كودكان سياه پوست در مدارس پيشرفت تحصيلي ندارند، تقصير متوجه مدرسه است؛ و پيش داوري هايي كه در خارج از مدرسه وجود دارد و كودكان سياه پوست را از تلاش لازم براي عملكرد تحصيلي مطلوب دلسرد كرده و باز مي دارد، اهميت چنداني ندارد.

اگر هر يك از ما شمع كوچكي را روشن سازد شايد كه بتوانيم زندگي كودكان را در مدارسمان به نحو شايان توجهي متحول و درخشان سازيم.

تحقیق درباره پمپ هاي سري :

پمپ ها هنگامي بصورت سري قرار مي گيرند كه آبگيري هر پمپ مستقيما از خروجي پمپ قبل تامين شود .

به عبارت ديگر يك پمپ مقداري آب را گرفته به پمپ ديگري كه در فاصله كوتاهي از آن قرار گرفته است مي دهد و به همين ترتيب به پمپ بعدي منتقل مي شود .

فاصله بين پمپ هاي سري حداكثر از چند متر تجاوز نمي كند . اين نحوه آرايش زماني بكار مي رود كه دبي يك پمپ براي طرح كفايت مي كند اما فشار مورد
نياز بيشتر از مقداري است كه يك پمپ بتواند تامين كند .

پمپ هاي موازي :

اگر دو يا چند پمپ مستقيما دبي خود را وارد يك لوله مشترك بنمايند در اين صورت گفته مي شود كه اين پمپ ها بصورت موازي قرار دارند .

پمپ ها هنگامي بطور موازي نصب مي شوند كه فشار توليد شده توسط پمپ كفايت نياز را بنمايد اما دبي به اندازه كافي نباشد .

در اين صورت بسته به مقدار دبي مورد نياز تعدادي پمپ بصورت موازي نصب مي شوند .
در طرحهاي آبياري نياز آبي پروژه بسته به تناوب زراعتي و فصل رشد گياهان متفاوت است بدين ترتيب مي بايست در زمانهاي مختلف دبي هاي مختلفي را براي پروژه تامين كرد .

در نظر گرفتن تعدادي پمپ كه بطور موازي نصب شده باشند بهترين تمهيدي است كه مي توان براي چنين مواردي در نظر گرفت تا در هر زمان بتوان با روشن و خاموش كردن برخي از پمپ ها دبي لازم را تامين كرد .

ارائه راهكارهايي براي صرفه جويي در مصرف انرژي

چكيده

     با توجه به افزايش مصرف انرژي، محدود بودن منابع طبيعي، حركت در راستاي طرح توسعه پايدار و حفظ محيط زيست بايستي تا حدامكان از هدر رفتن و تلف شدن انرژي جلوگيري شود. در اين تحقيق كارهايي كه بايستي در اين زمينه انجام بگيرد مورد بررسي قرار گرفته و نمونه‌هايي از كارهايي كه مي‌توان انجام داد به تفضيل ارائه شده‌اند. از جملة كارهاي علمي و كاربردي مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: 1- استفاده از تكنولوژيهاي جديد و مواد اوليه بهتر و سازگار با محيط زيست. 2- استفاده بهينه از مواد و بازيابي آنها در صنايع مختلف. 3- بهينه‌سازي واحدهاي صنعتي و توليدي. 4- بالا نگهداشتن قيمت انرژي. 5- يافتن كاربردهاي جديد براي موادي كه به وفور يافت مي‌شوند و فعلاً كم مصرف هستند. 6- استفاده از انرژيهاي نو و تجديدپذير. 7- آموزش مصرف انرژي به افراد از طريق رسانه‌هاي ارتباط جمعي. 8- توسعه فرهنگ عامه مردم در جهت مصرف كمتر و بهينه از انرژي.

كلمات كليدي: صرفه‌جويي، مصرف انرژي، راهكارها، جديد، بهينه سازي، بالا بردن فرهنگ عامه.

مقدمه

     كشور پهناور ايران داراي منابع و ذخاير بزرگ انرژي است. در حال حاضر تعداد 85 ميدان نفتي كشف شده در كشور وجود دارد. از لحاظ ذخاير گازي، ايران دومين مقام را در جهان دارد. ذخاير گازي باقيمانده در ايران در حدود 2616 تريليون متر مكعب  مي‌باشد. منابع ديگر انرژي مثل ذغال سنگ و … نيز در كشور وجود دارد ]1[. با توجه به افزايش مصرف انرژي، محدود بودن منابع طبيعي، حركت در راستاي طرح توسعه پايدار و حفظ محيط زيست بايستي تا حدامكان از حدر رفتن و تلف شدن انرژي جلوگيري شود. براي اين منظور بايستي در زمينه استفاده بهينه از منابع انرژي در كشور قدمهايي برداشته شود.

    واژه بهينه‌سازي ترجمه كلمه optimization است كه در رياضيات مفهوم خاص خود را دارد و در كشور ما نيز در زمينه هاي مختلف از جمله انرژي مورد استفاده قرار گرفته‌است. بهينه‌سازي مصرف انرژي براي يك فرايند مي‌تواند به صورت موضعي (Local) و يا بصورت جامع (Global) براي يك سيستم كه متشكل از چندين فرايند است، انجام شود. بر اساس تئوري بهينه‌سازي، نتيجه بهينه‌سازي براي چندين فرايند به صورت جداگانه الزاما برابر با نتيجه بهينه‌سازي به صورت جامع نيست و بنابر تعريف، بهينه‌سازي به صورت جامع مي‌تواند در برگيرنده تركيبي از دو فرايند و يا چندين فرايند باشد. اعمال بهينه‌سازي بصورت جامع نياز به درك صحيح ديناميك انرژي‌بري تجهيزات هريك از فرايندها دارد و به مراتب پيچيده‌تر از به كارگيري روش بهينه سازي موضعي مي‌باشد. روشهاي كنترل كه بر اساس ديناميك انرژي بري و نظارت بر تمامي فرايندها كار مي‌كنند و يا تكنولوژيPinch  كه مبتني بر اصل كاهش مصرف انرژي از طريق تركيب فرايندها و يا Process integration است، از جمله روشهاي بهينه سازي به صورت جامع هستند ]2[.

    به غير از تقسيم‌بندي روشهاي بهينه‌سازي به موضعي و جامع، تقسيم‌بندي ديگري نيز وجود دارد كه بر اساس هزينه هاي لازم براي انجام بهينه‌سازي مي‌باشد و عبارتند از روشهاي با هزينه پايين يا بدون هزينه، روشهاي با هزينه متوسط و روشهاي با هزينه بالا. از روشهاي بدون هزينه مي توان به موارد زير اشاره كرد: انتخاب سوخت و يا حامل انرژي بهتر، تنظيم ساعات كاري، تنظيم نورپردازي، تنظيم دماي سيستم آبگرم، تنظيم فشار در سيستمهاي هواي فشرده و …]2[.

در اين تحقيق كارهايي كه مي‌تواند در زمينه كاهش مصرف انرژي مفيد واقع شود در چند گروه دسته‌بندي شده و در هر مورد مثالهايي كه از روشهاي گفته‌شده استفاده كرده‌اند و نتيجه مطلوب گرفته‌اند بيان شده‌است.

پيشنهادات براي كاهش مصرف انرژي

كارهايي كه مي‌توان براي كاهش مصرف انرژي پيشنهاد داد به شرح زير مي‌باشند.

1- استفاده از تكنولوژيهاي جديد و مواد اوليه بهتر و سازگار با محيط زيست

يكي از مواردي كه باعث كاهش مصرف انرژي مي شود استفاده از تكنولوژيهاي جديد و مواد اوليه با كيفيت بالا مي‌باشد. اكثر واحدهايي كه در كشور وجود دارند قديمي بوده و نشتيهاي زيادي در قسمتهاي مختلف آنها وجود دارد يا راندمان آنها پايين است و بعضي وقتها كيفيت محصولات توليدي قابل قياس با مشابه‌هاي خارجي نيست. لذا بهتر است در مورد صنايع موجود در كشور بررسيهاي علمي و دقيق‌تر انجام گيرد تا واحدهايي كه انرژي بالايي مصرف مي‌كنند شناسايي شوند و در راه تغيير فرايند و كارهاي ديگر اقدام شود. از جمله كارهايي كه در كشورهاي مختلف در اين زمينه انجام شده‌است مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1-1- استفاده از MDEA (متيل دي اتانل آمين) در صنايع پالايش گاز و شيرين‌سازي آن: در صورت استفاده از اين ماده، ظرفيت واحد بالا، انرژي مورد نياز كم و در نتيجه كاهش سرمايه‌گذاري را باعث مي‌شود. اين آمينها مي‌توانند تا غلظتهاي بالاي 50% مورد استفاد قرار گيرند ولي آمينهاي خيلي خورنده مثل MEA و DEA حداكثر تا غلظتهاي به ترتيب 15 و 30% مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند. آمينهاي بر پايه MDEA در غلظتهاي بالا فعاليت بيشتري براي حذف گازهاي اسيدي دارند. بنابراين هر گالن از محلول حجم بالايي از گاز را تصفيه خواهد كرد. همچنين اپراتورها مي‌توانند جريان برگشتي را كم كنند و در نتيجه توان كمتري براي كار پمپها لازم است. همچنين در ريبويلر به خاطر اينكه انرژي كمتري براي شكستن پيوند بين آمين و گاز اسيدي لازم است، انرژي كمتر مصرف مي شود. انتخاب پذيري بالاي MDEA باعث صرفه‌جويي در مصرف انرژي مي‌شود و نيز به علت خاصيت خورندگي كم آن، طول عمر تجهيزات افزايش مي‌يابد و هزينه‌هاي نگهداري نيز كمتر        مي شود. براي مثال واحدي را در نظر بگيريد كه از حلال MDEA براي تصفيه MM scfd 60 گاز طبيعي و حذف سولفيد هيدروژن تا كمتر از ppm 4 استفاده مي‌كند. در اين حالت 9 ميليون Btu بر ساعت انرژي مصرف مي شود. اگر از DEA استفاده شود براي تصفيه MM scfd 45 مقدار انرژي مصرفي 16 ميليون Btu بر ساعت خواهد بود. مشاهده مي شود كه در استفاده از MDEA، 33% گاز بيشتر با 56% انرژي كمتر تصفيه مي‌شود و در صورت تبديل واحد از DEA به MDEA، ظرفيت واحد از 75 به 90 افزايش مي‌يابد ]3[. خوشبختانه در پالايشگاه گاز در عسلويه نيز از اين ماده استفاده مي‌شود.

1-2- استفاده از لامپهاي گوگردي: كه در محيطهاي شهري و هم صنعتي كاربرد خوبي دارند و از لامپهاي فلورسنت روشنايي بيشتر و بازده بيشتري دارند. از جمله ايرادهاي اين محصولات، سمي بودن تركيبات گوگرد در اثر شكستن و آلوده كردن محيط زيست است. بنابراين آنها در يك محفظه شيشه‌اي محكم تعبيه شده‌اند ]4[.

1-3- استفاه از شيشه‌هاي دوجداره، پنجره‌هاي PVC و عايق كردن درز پنجره‌ها: عامل اتلاف گرما و سرما در منازل در زمستان و تابستان پنجره‌ها هستند كه محل تعبيه، تعداد و نوع آن مهم است. در اين زمينه مدل‌سازيهاي كامپيوتري و شبيه‌سازيهايي انجام شده‌است. جديدترين اين تحقيقات، تكنولوژي DOE-2.1E است كه مفيدترين شبيه‌سازي بوده است.

در اين زمينه همچنين مي‌توان به موارد زير اشاره كرد.

استفاده از ميكرو ويو براي گرم كردن مواد شيميايي كه علاوه بر كاهش مصرف انرژي، سازگار با محيط زيست نيز مي‌باشد ]5[.

توليد اتيلن گليكول و پروپيلن گليكول به روشي كه حداقل انرژي را مصرف مي كند. با استفاده از اين روش 32 تريليون بي‌تي‌يو انرژي صرفه‌جويي مي‌شود ]6[.

2- استفاده بهينه از مواد و بازيابي آنها در صنايع مختلف

در بيشتر صنايع كشور به خاطر ناقص انجام گرفتن واكنشها، قديمي بودن دستگاهها، تكنولوژيهاي قديمي و تخصصي نبودن مسئوليتها مواد باارزش زيادي در پسابهاي واحدها وارد شده و دور ريخته مي‌شوند. در اين زمينه هم مي‌توان با انجام تحقيقات لازم اقدام به بازيابي اين مواد كرد. از كارهاي انجام گرفته در اين زمينه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

2-1- بازيابي فلزات باارزش از كاتاليزورهاي مستعمل: ساليانه مقدار زيادي از كاتاليزورهاي مورد استفاده در صنايع پالايشگاهي و پتروشيمي‌ها به صورت مستعمل انبار مي‌شوند كه داراي فلزات باارزشي همچون پلاتين، كبالت، موليبدن و … مي‌باشند. اين فلزات قابل بازيابي بوده و بازيافت آنها از لحاظ اقتصادي نيز مقرون به صرفه است و با احداث واحدي مي‌توان اين كار را انجام داد. در كشورهاي مختلف شركتهايي وجود دارند كه به اين كار مشغول هستند ]7[.

2-2- بازيابي و استفاده مجدد متانول مصرفي: سالانه حدود 198 ميليون كيلوگرم متانول سمي در آمريكا توليد مي شود. براي مثال در واحد خالص‌سازي پروكسيد هيدروژن FMC توانسته‌اند با استفاده از روش تقطير بخار تا 90% متانول را از پساب بازيابي كنند. استفاده از اين روش باعث كاهش توليد پسابهاي حاوي متانول در حدود 2/2 ميليون پوند بر سال با كاهش مصرف انرژي در حدود 2/19 بيليون Btu بر سال شده‌است. بعلاوه اين سيستم باعث شده است تا شركت FMC در هزينه عملياتي ساليانه‌اش 5/1 ميليون دلار صرفه‌جويي كند. شواهد نشان مي دهد  كه در جاهاي ديگر نيز مي خواهند از اين تكنولوژي استفاده كنند]8[.

2-3- مصرف بهينه مواد اوليه در صنايع كاغذسازي: معمولا براي ساخت يك تن كاغذ حدود 2 تا 5/3 تن درخت يا چوب مرغوب لازم است. صنايع كاغذسازي در جهان پنجمين مصرف كنده صنعتي انرژي هستند. آب نقش مهمي در صنايع كاغذسازي دارد و بطور عمده‌اي آب در اين صنعت مصرف مي‌شود كه خود باعث آلودگي آب و هوا مي شود. به همين دليل توليد كنندگان كاغذ در فكر راهي براي كاستن از انرژي مورد استفاد و آلودگي كمتر هستند. 

3- بهينه‌سازي و مدل كردن واحدهاي صنعتي و افزودن تجهيزات اضافي

در اين زمينه مي‌توان با انجام تغييراتي در واحد و يا اضافه كردن تجهيزاتي و يا انجام كارهايي مثل شبيه‌سازي، مدل‌سازي و كنترل واحدها در مصرف كمتر انرژي، كيفيت بالاي محصولات و حداقل كردن هزينه‌ها قدم برداشت. در اغلب واحدهاي شيميايي كه واكنشهاي شيميايي صورت مي‌گيرد براي بهينه كردن انرژي بايد سعي شود كه واكنشها تا حدامكان در جهت كامل شدن پيش بروند و از ديگر پارامترها هم مديريت انرژي است كه با مشاهدات و كنترلهاي خود مي‌تواند فرايندهاي پيچيده صنعتي را در جهت بهينه شدن پيش ببرد (مثل انتخاب سيستم، پارامترهاي فرايند كه بايد نشان داده شوند، تجهيزات اندازه‌گيري كه بايد استفاده شوند و … ). پارامترهاي ديگري مثل برنامه كمكهاي مالي دولت از ديگر راهكارهاي بهينه‌سازي انرژي است. يك اصل كلي براي بهتر شدن كنترل فرايندها اين است كه كيفيت بايد بهتر شود. در 30 سال گذشته به دليل تمهيداتي كه در زمينه محيط زيست و همچنين بازدهي انرژي صورت گرفته، تقريبا مصرف انرژي نصف شده است. در زير به چند مورد از كارهاي انجام شده در اين زمينه اشاره مي‌شود:

3-1- بهينه‌سازي مصرف انرژي در برجهاي تقطير: در صنعت نفت، برج تقطير يا واحد تقطير يكي از كليدي‌ترين واحدهاي مصرف كننده انرژي است كه به وسيله شبيه‌سازيها و مدلهاي كامپيوتري مي‌توان مصرف انرژي را در اين بخش به حالت بهينه درآورد. امروزه كاهش مصرف انرژي در عمليات تقطير در كاهش قيمت تمام شده محصولات بيشتر موثر است ]9[. با توجه به روشهاي مختلف موجود مي‌توان كليه فعاليتها در اين رابطه را به سه گروه تقسيم‌بندي كرد.

الف- روشهايي كه سرمايه مورد نياز آنها كم است: مثل جريان برگشتي به برج، محل ورودي خوراك، بهبود در تعميرات و روشهاي تعميراتي، فشار داخل برج (فشار عامل مهمي است كه با توجه به دماي آب خنك كننده در دسترس جهت ميعان بخارات بالاسري انتخاب مي‌گردد. عمليات تقطير در فشارهاي پايين مطلوبتر است. پس در فصل زمستان و فصل باراني بعلت كاهش دماي محيط و افت دماي برج آب خنك كننده مي‌توان فشار برج را كاهش داد).

ب- روشهاي با سرمايه‌گذاري متوسط: مثل استفاده از روشهاي بازيافت اتلاف حرارتي، عايق كاري، جابجايي سيني‌ها با تجهيزات موثر مشابه ( آكنده هاي با كارايي بيشتر، با ارتفاع معادل كمتر و افت فشار كمتر).

ج- روشهاي با سرمايه‌گذاري بالا: اين روشها منجر به بازيافت انرژي زيادتري نسبت به دو مرحله قبل مي‌شوند كه از آن جمله مي‌توان به موارد زير اشاره كرد. بهينه‌سازي يا تعويض سيستم كنترل و ابزار دقيق، ميعان دو مرحله‌اي در بخش بالا سري ( در اين روش مرحله اول جهت حصول به ميعان كافي براي جريان برگردان انجام مي‌گيرد و مرحله دوم جهت خنك كردن و استصال محصول كافي مورد استفاده واقع مي‌شود). 

3-2- اضافه كردن تجهيزاتي براي براي بازيابي انرژي: در بيشتر صنايع مي‌توان با افزودن تجهيزاتي انرژي قابل ملاحظه‌اي را بازيابي كرد كه از جمله‌ آنها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

   3-2-1- استفاده از توربو اسكرابرها در خروجي دودكشهاي صنعتي: اين دستگاه به طور همزمان ذرات ريز را مي‌گيرد، گاز SO₂ را جذب مي‌كند و حرارت گازهاي خروجي را بازيابي مي‌كند. اين سيستم شامل فيلتري است كه در حين عمل احتراق كه گازها به همراه دود در حال خارج شدن از دودكش هستند SO₂  را جذب مي‌كند و گرماي آن را هم از طريق سنسورهاي گيرنده حساس گرما به قسمتهاي ديگر دستگاه كه نياز به انرژي گرمايي دارند، مي‌رساند ]10[.

   3-2-2- استفاده از تكنولوژي HBT (Hydro Ball Technics) براي مبدلهاي لوله-پوسته: در مبدلهاي لوله-پوسته، در قسمتهاي مختلف خواه ناخواه مقداري انرژي گرمايي به هدر مي‌رود. تحقيقات نشان داده است كه هرچه ضخامت لوله‌ها بيشتر و درصد مكش هم بيشتر شود گرماي بيشتري در اين واحدها به هدر مي‌رود. پس هم بايد روي طراحي و هم استحكام و دوام اين قسمتها براي بهينه‌سازي انرژي دقت بالايي منظور شود. يكي ديگر از موارد، رسوب ناخالصيها درون لوله‌هاست كه اين خود سرعت انتقال گرما را كاهش مي‌دهد و ما مجبور هستيم انرژي بيشتري مصرف كرده و بازدهي كمتري داشته باشيم. در اين موارد هم اتلاف توان بيشتري داريم و هم زمان براي واكنش شيميايي و عمليات زيادتر از حد معمول مي‌شود. در تكنولوژي HBT توپهاي اسفنجي در درون لوله‌هاي كندانسور نصب مي‌شود تا ناخالصيهاي سيال در حال گردش را بگيرد و حكم يك فيلتر را دارد و از ته نشين شدن و رسوب اين مواد در بدنه داخلي لوله جلوگيري مي‌كند و بنابراين ريت حرارتي خوبي داريم و از هدر رفتن انرژي جلوگيري مي شود. اين مواد براحتي قابل جداسازي هستند و نصب و برداشتن آنها هم كار سختي نيست. از مزاياي اين تكنولوژي مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: درصد بيشتر تبديل انرژي، بازده بيشتر تجهيرات عمل كننده، جلوگيري از خوردگي لوله‌هاي كندانسور، امكان ساختن كندانسورهايي با لوله هايي طويلتر در جريانهاي شيميايي.

ضمناً اين سيستم با كنترل PLC-GSM كار مي‌كند. در حين عمليات هيچ دستگاهي از كار نمي‌افتد. به هيچ پمپي نياز نيست و كمبود آب براي فرايند حس  نمي شود ]11[.

   3-2-3- بازيابي حرارت از گازهاي حاصل از دودكشها: براي اين منظور يك روش استفاده از مبدلهاي حرارتي است. اين مبدلها مستقيما در داخل دودكش بويلر قرار داده مي‌شوند و از انرژي حرارتي گازهاي حاصل از احتراق براي گرم كردن آب ورودي بويلر استفاده مي‌كنند و دماي آنرا از 180 درجه فارنهايت به 298 درجه مي‌رسانند و دوباره وارد ريبويلر مي‌كنند. شكل (1) انرژي بازيابي شده و صرفه‌جويي در مصرف ساليانه سوخت را نشان مي‌دهد. شكل (2) شماي كلي بويلر داراي قسمت بازيابي حرارت از گازهاي دودكش را نشان مي دهد. مبدل حرارتي در اين حالت economizer گفته مي‌شود. براي نصب اينها، لوله‌كشي، شيرها و تجهيزات كنترلي لازم است. economizer يك مبدل حرارتي گاز به مايع است ]12[.

شكل 1-  انرژي بازيابي شده و صرفه‌جويي در مصرف ساليانه سوخت بر حسب بخار توليدي

شكل 2- شماره ي كلي بويلر داراي قسمت بازيابي حرارت از گازهاي دودكش

4- بالا نگه داشتن قيمت انرژي

     اگر انرژي كه افراد و صنايع مختلف استفاده مي‌كنند قيمت بالايي داشته‌باشد، در مصرف آن دقت خواهد شد. براي اين منظور مي‌توان بنزين را كه مصرف زيادي در كشور دارد و تقريبا به اندازه كشور چين (كه چندين برابر كشور ما جمعيت دارد) مصرف مي‌شود به دو قيمت فروخت (تا حد معقولي با قيمت مناسب و بعد از آن با قيمت گرانتر) يا براي وسايل نقليه عمومي با قيمت ارزانتر در مقايسه با وسايل نقليه شخصي، تا مردم تشويق شوند از وسايل  نقليه عمومي استفاده كنند. البته اين هم مستلزم اين است كه ناوگان حمل و نقل شهري و جاده‌اي منظم كار كنند. در مصرف آب، برق و گاز منازل نيز مي‌توان براي مصارف مختلف قيمتهاي مختلفي در نظر گرفت و افرادي را كه كم مصرف مي‌كنند تشويق و واحدها و افرادي را كه ار حد معقول خيلي بيشتر مصرف مي‌كنند جريمه كرد.

5- يافتن كاربردهاي جديد براي موادي كه فعلا كاربرد خاصي ندارند

در كشور ما مواد اوليه زيادي وجود دارند كه فعلا براي آنها كاربرد خاصي وجود ندارد كه مي‌توان در اين زمينه كارهايي انجام داد يا موادي كه به صورت ناخواسته در كارخانجات مختلف توليد مي‌شوند، مي‌توان براي آنها كاربردي پيدا كرد. براي مثال، ميزان توليد گوگرد در كشور ما در حال حاضر بيش از يك ميليون تن در سال مي باشد كه حدود يك ميليون تن در سال مربوط به پالايشگاههاي نفت مي باشد. هم چنين در پالايشگاههاي گاز مثل بيدبلند، خانگيران و كنگان و در مجتمع هاي پتروشيمي مثل پتروشيمي رازي نيز گوگرد توليد مي‌شود. گوگرد كاربردهاي زيادي دارد كه بطور خلاصه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: گوگرد در تهيه اسيدسولفوريك، كاغذسازي، دي سولفيد كربن، ولكانيزاسيون لاستيك، شوينده ها، رنگ و مواد شيميايي، داروها، مواد منفجره، حشره كشها، بهبود كيفيت خاك، قارچ كشها، كودهاي شيميايي، فيلمهاي فتوگرافي، درزگير سيمان، بعنوان اتصال دهنده و بسط دهنده آسفالت در آسفالت كردن جاده‌ها، بتن، كف،  اولوم و … كاربرد دارد ]13[. با توجه به كاربردهاي گوگرد و حجم زياد توليدي و ارزان بودن قيمت آن بايستي قدمهايي در جهت استفاده از اين ماده برداشته شود.

6- استفاده از انرژيهاي نو و تجديد‌پذير

     در اين زمينه كارهاي زيادي مي‌توان انجام داد كه نيازمند اين است تا مشخصات جغرافيايي مناطق مختلف از لحاظ مقدار تابش خورشيد، بادهاي منطقه و …  به خوبي تعيين شود و بر اساس آنها تصميمات لازم اتخاذ شود. در اين زمينه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

استفاده از انرژي خورشيدي مثل سلول خورشيدي، انرژي باد مثل توربينهاي بادي و مزارع بادي (كه در اين مزارع هزاران آسياب بادي قرار دارد و پره‌هاي آنها در برابر باد به چرخش در مي‌آيند. از چرخش هزاران پره، انرژي زيادي توليد شده و مورد استفاده قرار مي‌گيرد.)، انرژي آب مثل نيروگاههاي برق آبي، انرژي هسته‌اي، انرژي هيدروژني، انرژي پتانسيل گياهي، انرژي گرمايي زمين (اخيرا در منطقه مشكين‌شهر اردبيل از اين انرژي استفاده مي‌شود)، بيو مس و بيوگاز ( محصولات و ضايعات كشاورزي، فاضلاب كشاورزي، ضايعات جامد، فاضلابها و فضولات دامي) ]1[.

7- بهينه‌سازي مصرف انرژي در ساختمانها

در اين زمينه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

 پوشش ساختمانها: پوشش ساختمان شامل تمام قسمتهايي است كه درون ساختمان را از محيط بيرون جدا مي‌كند و شامل پنجره‌ها، ديوارها، فونداسيون (پي)، مصالح زيرين، سقف، بام و عايق كاري مي‌باشد، كه در اين زمينه مي‌توان به استفاده از شيشه‌هاي دوجداره، پنجره‌هاي PVC، استفاده از درزگيرها و … اشاره كرد.

سرمايش و گرمايش فضاي ساختمان: سرمايش و گرمايش فضاي ساختمان بهره‌ور از نظر انرژي در ساختمانها با استفاده از كنترلهاي اتوماتيك، تهويه، سيستمهاي لوله‌كشي بهبود يافته و فن‌آوريهاي پيشرفته حاصل مي‌شود.

گرمايش آب در فضاي ساختمان: گرمايش بهره‌ور از نظر انرژي آب به همراه وسايل بهره‌وري (مصرف) آب، باعث صرفه‌جويي در مصرف آب، انرژي و پول مي‌شود.

روشنايي ساختمان: لامپهاي گوگردي، لامپهاي روشنايي فلورسنت فشرده و ساير فن‌آوريهاي روشنايي كارآمد و بهره‌ور در انرژي و پول صرفه‌جويي مي‌نمايند.

لوازم خانگي: گزينه‌هاي بهره‌ور انرژي براي ماشينهاي لباسشويي و خشك‌كنها، يخچالها، فريزرها، ظرفشويي اجاقها و فرهاي خوراك‌پزي، بخاريها بسيار سودمند خواهد بود ]1[.

8- بهينه سازي مصرف فراورده‌هاي نفتي در بخش حمل و نقل

با توجه به اينكه بخش حمل و نقل يكي از عمده‌ترين مصرف كننده‌هاي فراورده‌هاي نفتي است، نحوه مصارف اين فراورده‌ها و توسعه و شناخت روشهاي استفاده بهينه از آنها جايگاه ويژه‌اي يافته و دقت نظر كارشناسان را بيشتر به خود جلب كرده است.

بخش حمل و نقل كشور  علاوه بر مصرف سوخت، قسمت عمده‌اي از مصرف روغن موتور را نيز به خود اختصاص داده كه رقم قابل توجهي در حدود نصف مصرف كل است. پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد كه با رشد بي‌رويه مصرف و استفاده غير منطقي از آن در آينده‌اي نزديك تمام توليد داخلي را در بر گرفته و كمبود آن بايد از خارج وارد شود. علاوه بر آن مصرف روزافزون اين فراورده باعث صدمات و لطمات جبران ناپذير زيست محيطي و آلودگي مي‌شود ]14[.

9- آموزش استفاده بهينه از منابع انرژي به افراد از طريق رسانه‌هاي ارتباط جمعي و فرهنگ‌سازي در اين زمينه

در اين زمينه بايستي در سطوح مختلف كارهايي انجام گيرد كه مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

آموزش براي كودكان در منازل و كتب درسي: كودكان بايد با مفهوم انرژي، عواقب نبود و كمبود آن آشنا شوند. در اين زمينه مي‌توان با گنجاندن مطالب مفيد در كتب درسي، آگهي‌هاي تبليغاتي در تلويزيون، معابر عمومي و … آگاهيهاي لازم را به افراد داد.

همچنين مي‌توان با بالا بردن فرهنگ عمومي در زمينه كاهش مصرف انرژي قدمهايي برداشت. چرا كه با رعايت بعضي كارهاي ابتدايي مي‌توان ميزان قابل توجهي در مصرف انرژي صرفه‌جويي كرد كه از آن جمله مي‌توان به خاموش كردن وسايل برقي غير ضروري و استفاده حداقل در زمانهايي كه بيشترين مصرف انرژي وجود دارد و … اشاره كرد.

نتيجه‌گيري

     با توجه به موارد اشاره شده در اين تحقيق مي‌توان نتيجه گرفت كه با داشتن مديريت صحيح در امر توليد، توزيع و مصرف انرژي مي‌توان تا حد زيادي در مصرف انرژي صرفه‌جويي كرد. با توجه به امكانات موجود در كشور مي‌توان در زمينه بهينه‌سازي واحدهاي توليدي، استفاده بهينه از مواد و بازيابي آنها، جايگزين كردن تكنولوژيهاي جديد و مهمتر از همه بالا بردن فرهنگ عمومي در مورد استفاده بهينه قدمهايي را برداشت. چرا كه مردم عادي تا احساس خطر و زيان نكنند به انجام كاري راغب نخواهند بود.

منابع و مراجع

1-    http://www.ieeo.org.

2-مرتضيمحمدي‌اردهالي، «مفاهيم بهينه‌سازي مصرف انرژي»، مجله اقتصاد انرژي،               آبان 1381.

3-    http://www.amines.com.

4-    http://www.lbl.gov/science-Articles/Research-Review/Annual-Reports/1994

5-    http://www.spacedaily.com/news/materials-O20.html

6-    http://www.oit.doe.gov/chemicals/portfolio_glycol.shtml

7-جعفرصادق سلطان‌محمدزاده، اسماعيل فاتحي‌فر، «بازيابي فلزات باارزش از كاتاليزورهاي مستعمل پالايشگاهي»، دانشگاه صنعتي سهند، تبريز، ايران، 1380.

8-    http://es.epa.gov/techinfo/facts/nu-enrgy.html.

9-صمد شهري، «روشهاي بازيافت انرژي در فرايند تقطير»، مجله مهندسي شيمي ايران، آبان 1381.

10-                      http://www.ospreycorporation.com/OSP-HEAT-REC.htm

11-                      http://www.hbt.com.sg/auxil2/FlyerofHBMH-150303.pdf

12-                      http://cipco-apogee.net/ces/hstfg.asp

13-                    داريوش مولا، اسماعيل فاتحي‌فر، مجيد بني‌آدم، «كاربردهاي جديد گوگرد»،‌ سمينار ملي توليد و مصرف گوگرد در كشور، مشهد، 1382

14-                    مسعود سرپاك، مرتضي محمدي‌اردهالي، «بررسي روشهاي بهينه‌سازي مصرف فراورده‌هاي نفتي در بخش حمل و نقل»، مجله اقتصاد انرژي، شماره 53-52، 1382.