نامه ای به خودتان بنویسید و مسئولیت های خودتان را به خود تذکر بدهید.

انسان، مسئولیت پذیر است

خداوند، موجودات بی شماری را در جهان آفریده است که بیهوده و بی هدف آفریده و رها نشده اند، بلکه همه آنها به سوی مقصد و کمالی که خدا برایشان معین فرموده است، در حرکت و تکاپو هستند. در قرآن کریم به این موضوع این گونه اشاره شده است: «ما آسمان و زمین و آنچه را در میان آنهاست، بیهوده نیافریدیم». (ص: 27)

و به قول حکیم نظامی گنجوی:

در این میان انسان به حقیقت کارهایی که انجام می دهد، آگاه است. در آثار و عواقب کردارش می اندیشد و با اراده و اختیار راهی را برمی گزیند گاهی گرفتار غرایزش می شود و در گرداب حیوانیت دست و پا می زند. گاهی نیز روح ملکوتی و عقل انسانی به یاری اش می شتابد و امیال و غرایز نفسانی را به بند می کشد.

به گفته مولانا:

به برکت تکلیف و حس مسئولیت است که انسان می تواند از چنگال زمین رها شود و به سوی عوالم بالا به پرواز درآید. انسان امانت دار بزرگ خداست. مسئولیت او در پیشگاه خدا، خود و جامعه، بار سنگینی است که در آغاز آفرینش، آن گاه که به آسمان و زمین و کوه ها عرضه شد، آنان به ضعف و ناتوانی خود اقرار کردند و انسان آن را پذیرفت:

ما امانت خود را بر آسمان ها و زمین عرضه داشتیم، پس آنها [بر اثر بی لیاقتی] از پذیرش آن امتناع ورزیدند و ترسیدند، لیکن انسان امانت ما را پذیرفت. (احزاب: 72)

حافظ

برخی مفسران، امانت را در این آیه، معادل تکلیف دانسته اند و این گونه بود که انسان، موجودی مسئول و مکلف شناخته شد. تکلیف و مسئولیت آدمی گسترده است، یعنی هر انسانی افزون بر آنکه در قبال خود مسئولیت دارد، در برابر دیگران و خدای خود نیز مسئول است. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این زمینه می فرماید:

همه شما نسبت به زیردستان خود مسئول هستید. پس والی و امیر، نسبت به رعیت خودمسئولیت دارد. مرد، سرپرست خانواده است و نسبت به آنها وظیفه دارد. زن، نگهبان خانه شوهر و فرزندان اوست و نسبت به آنها مسئولیت دارد. بنده هم نگهبان اموال مولای خود می باشد و در این باره مسئول است. آگاه باشید که همه شما بندگان هستید و نسبت به رعیت خود مسئولیت دارید.

پیام متن:

1. انسان موجودی آزاد و مختار است و مسیر زندگی خویش را خود برمی گزیند؛

2. انسان آزاد و مختار، در قبال خود و جامعه اش مسئول است.

مسئولیت انسان در برابر خویش

همه موجودات جهان به سوی کمالی که برایشان در نظر گرفته شده است، در حرکتند و همه شرایط و امکانات لازم برای رسیدن به کمال، از سوی خالق دانا برایشان پیش بینی شده و در اختیارشان قرار گرفته است. اما همه آنها جز انسان، نه علم به هدف دارند و نه راه را خود انتخاب کرده اند، بلکه این خداوند حکیم است که جهان هستی را این گونه تنظیم کرده است که هر موجودی به سوی غایت نهایی خود رهسپار باشد و چاره ای جز این ندارد. چنان که قرآن کریم می فرماید:

... رَبُّنَا الَّذی أَعْطی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی. (طه: 50)

پروردگار ما کسی است که هر چیزی را خلقتی که شایسته اوست داده، سپس آن را هدایت فرموده است.

و اما در مورد انسان، خداوند در کلام نورانی خویش قرآن، فرموده است:

«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثًا؛ آیا پنداشتید شما را بیهوده آفریدیم؟». (مؤمنون: 115)

و در جای دیگر بیان می کند:

«أَ یَحْسَبُ اْلإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدًی؛ آیا انسان پندارد که آزاد و رها و بی مسئولیت است؟» (قیامت: 36)

از این آیه ها استفاده می شود که خداوند برای انسان، کمال قرب و منزلت را قائل شده؛ زیرا از او خواسته است که مانند موجودی رها و بی تکلیف، در پی کارهای بیهوده نباشد. در خود احساس مسئولیت را پرورش دهد و همواره خود را مسئول بداند. در نتیجه، هرگز خود را به بهایی کمتر از لقای پروردگار و یا بهشت ابدی نفروشد که در غیر این صورت، به یقین از زیان کاران خواهد بود و به تعبیر حافظ شیرین سخن:

و یا به قول مولانا:

امام سجاد علیه السلام درباره مسئولیت انسان در قبال خویشتن می فرماید:

نیروهای [و استعدادهای] خود را تنها در پیروی از روش خدایی به کارگیر و تا آخرین حد توانایی خود، وجودت را به کمال برسان تا اطاعت گر خدا باشی و نسبت به هر یک ازاعضای خودت که خدا آنها را وسیله کمال و پیشرفت تو قرار داده است، حق آنها را ادا کنی و از خدا در این راه یاری طلبی.

پیام متن:

هر موجودی مسیر کمال و تکامل خاص خودش را می پیماید و انسان در این باره آزاد و مختار است.

مسئولیت انسان در برابر جامعه

انسان موجودی اجتماعی است. او به تنهایی توانایی برطرف کردن نیازهای خود را ندارد. او هم در تأمین نیازهای مادی، مانند: خوراک، پوشاک، مسکن و غیره نیازمند همکاری با دیگران است و هم در تأمین نیازهای معنوی،مانند: دوستی و مهرورزی و مانند آنها به فردی احتیاج دارد که او را دوست بدارد و او نیز آن را دوست داشته باشد. بنابراین، انسان ناگزیر از حیات اجتماعی است و بسیاری از موهبت های زندگی خویش را مدیون جامعه می داند و او همواره از دیگران خیر و برکت دریافت می دارد. در سایه تعامل با اجتماع از غم و نگرانی آزاردهنده تنهایی رها می شود، بر لبانش گل لبخند می شکفد و بر علم و تجربه و آگاهی های او افزوده می شود. و این گونه است که دست لطف و مهر خداوند را احساس می کند، چنان که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «دست خداوند به همراه جماعت است».

آثار سودمندی که به برکت ارتباط با جامعه و اجتماع نصیب انسان می شود، بی شک سبب ایجاد حس مسئولیت آدمی در برابر آنان خواهد شد و در این رهگذر، کمترین وظیفه او، بازداشتن خویش از آزار رساندن به دیگران است که به تعبیر حافظ:

بر این اساس، تنها در سایه احساس مسئولیت در برابر جامعه است که رعایت حقوق دیگران معنا پیدامی کند و شومی ظلم و ستم آشکار می شود. باز هم، تنها به همین سبب است که با دیدن رنج گرسنگی و فقر و اندوه در چهره دیگران، روح آدمی آزار می بیند و بی تفاوتی برای او واژه نامأنوسی می شود. به راستی:

سعدی

پیام متن:

1. انسان موجودی اجتماعی است و نیازمند به جامعه؛

2. رابطه انسان و اجتماع، رابطه هدفمند و متقابل است و فرد در برابر دیگران نیز مسئول است.

مسئولیت انسان در برابر خانواده

خانواده، کوچک ترین واحد اجتماع است. با بستن پیمان ازدواج میان زن و مرد، زندگی مشترک آنها آغاز می شود و این نقطه شروع شکل گیری خانواده است که با تولد فرزند، نظم و قوام می یابد. ازدواج و سپس تشکیل خانواده، زن و مرد را از پریشانی و بی هدفی نجات می دهد و اطمینان و آرامش را به آنان هدیه می کند. در فرهنگ دینی اسلام، خانواده کانونی مقدس است. بدین جهت، بنای زندگی خانوادگی را بر حقوقی که نکته های ظریف و دقیق در آن هست، استوار می کند. بر همین اساس، همسران در قبال یکدیگر مسئولند و حقوقی بر گردن هم دارند. از امام سجاد علیه السلام روایت است:

بدان که خداوند، همسرت را مایه آرامش و الفت تو قرار داد و به سبب آن، تو را از خطاها ولغزش ها بازداشت. بنابراین، از او سپاس گزار باش و او را احترام کن و از اشتباه ها و لغزش های او درگذر.

پدر و مادر نیز در امر تربیت فرزندان خود مسئول هستند. امام سجاد علیه السلام در این باره می فرماید:

فرزند، قسمتی از وجود توست، خوبی و بدی او با تو ارتباط پیدا می کند. پس، در تربیت و راهنمایی او به پروردگارش و کمک به او در اطاعت از آموزه های الهی، باید کوشا باشی. بنابراین، با او چنان رفتار کن که در دنیا آثار نیک تربیت تو، زیورو مایه سرافرازی تو باشد و در آخرت نیز بر اثر انجام وظیفه، در پیشگاه خدا شرمنده نباشی.

پیام متن:

هر انسانی در برابر خانوده و فرزندانش مسئول است.

مسئولیت انسان در برابر خویشاوندان

خویشاوندی میان افراد، نوعی هم بستگی روانی و عاطفی ایجاد می کند و در نتیجه، افراد فامیل، خود را به یکدیگر نزدیک تر احساس می کنند. از رفت و آمد بین بستگان، در متون دین به «صله رحم» یاد شده است. مرحوم نراقی رحمه الله در تعریف و توضیح صله رحم می نویسد:

... مراد از صله رحم که صله آن واجب و قطع آن حرام است، هر خویشاوند نسبی است که به خویشی معروف باشد. اگرچه نسبت بسیار دوری [با انسان] داشته باشد و محرَمیتی در میان نباشد.

خویشاوندان باید در سختی ها به کمک هم بشتابند و کمبودهای مالی و معنوی یکدیگر را برطرف کنند و به تدریج زمینه مناسبی برای رشد و تعالی همدیگر فراهم آورند. حضرت علی علیه السلام ، این مطلب را با سخنی زیبا و تشبیه جالبی بیان فرموده است:

خویشاوندان خود را اکرام کن، زیرا آنان برای تو به منزله بال هایی هستند که به کمک آنان قادر به پرواز می شوی. مأوایی هستند که به سوی آنان بازمی گردی و آنها دستان تواند که به وسیله آنها به هدف و مطلوب [خود [می رسی.

دست هایی که انسان را به هدف می رساند و آرزوهایش را به بار می نشاند، همان خویشاوندان و آشنایان او هستند. بنابراین، آدمی باید این ارتباط خویشی را هر چه بیشتر حفظ کند و قوت بخشد و هیچ عاقلانه نیست که انسان این دست های ارزشمند و پرتوان خود را با بریدن از خویشاوندان قطع کند. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در کلامی فرموده است: «اگر [آدمی[ برای ایجاد ارتباط با یک خویشاوند، نیازمند پیمودن یک سال راه باشد، زیبنده است».

صله رحم و دید و بازدید از اقوام، از حقوق ویژه و متقابل انسان هاست. حتی اگر یکی از خویشاوندان به وظیفه خود عمل نکرد و پیوند خویشاوندی را قطع کرد، باز هم طرف مقابل، مجاز به مقابله به مثل نیست و تکلیف از دوش او برداشته نمی شود، بلکه تأکید بیشتری برای پیوند خویشاوندی با این گونه افراد شده است. امام سجاد علیه السلام ، این عمل را هم سنگ جهاد می شمارد و می فرماید:

هیچ گامی نزد خدای متعال محبوب تر از دو گام نیست: یکی گامی که مؤمن با آن در راه خدا صف [جنگ [می بندد ودیگری گامی که برای پیوند با خویشاوندی که قطع رحم کرده است، برداشته می شود.

پیام متن:

1. صله رحم از حقوق متقابل انسان هاست.

2. پیوند با خویشاوندی که قطع ارتباط کرده است، همانند جهاد در راه خداست.

مسئولیت انسان در برابر همسایگان

یکی از مسئولیت های اجتماعی انسان مسلمان، چگونگی رفتار او با همسایه است. در تعریف همسایه آمده است: «هم دیوار، دو تن که در کنار هم خانه دارند.» پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ، حد همسایگی را چهل خانه از چهار طرف خانه انسان تعیین کرده است. در حدیث دیگری پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله همسایگان را به سه گروه تقسیم می کند: 1. همسایه ای که صاحب سه حق است: حق همسایگی، حق خویشاوندی و حق مسلمانی. 2. همسایه ای که صاحب دو حق است: حق همسایگی و حق مسلمانی. 3. همسایه ای که یک حق بیشتر ندارد و آن همسایه، فرد مشرک و غیرمسلمان است، ولی در همسایگی مسلمانان زندگی می کند. دقت به کاررفته در این تقسیم بندی، بیان کننده گستردگی و اهمیت تعهد ما در قبال همسایگان است. به اندازه ای که حتی اگر مُشرکی در همسایگی خانه ما سکونت داشته باشد، حسن معاشرت با او نیز تأکید شده است.

امام محمد غزالی در کیمیای سعادت می نویسد:

یکی از بزرگان از موشِ بسیار [در خانه اش] رنج می کشید. [به او] گفتند: چرا گربه ای [به خانه ات] نمی آوری؟ گفت: می ترسم موش صدای گربه را بشنود و به خانه همسایه رود. آن گاه چیزی را که برای خود نپسندیده بودم، برای همسایه پسندیده باشم.

امام سجاد علیه السلام درباره لزوم رعایت حقوق همسایه می فرماید:

حق همسایه آن است که اگر از تو کمک طلبد، به یاری اش بشتابی. اگر از تو وام خواهد، به او وام دهی. چون تهی دست گردد، دستگیری اش کنی. چون بیمار شود، به عیادتش روی. هنگامی که خیری به او روی آورد، او را تهنیت و مبارکباد گویی. چون گرفتاری به او روی آورد، دلداری اش دهی و چون بمیرد، جنازه اش را مشایعت کنی. ساختمان خانه ات را بلندتر از ساختمان خانه اش نبری، مگر با اجازه او. بوی غذایت موجب آزار و اذیت او نشود، مگر اینکه او را از آن غذا سهمی دهی. چون میوه ای خریدی، بخشی از آن را به او هدیه کن و اگر این کار را نمی کنی، آن میوه را پنهانی به خانه ات ببر. فرزندت میوه را به دست نگیرد و به کوچه نرود، مبادا کودکان همسایه از حسرت آن رنج برند.

پیام متن:

1. در اسلام به حسن معاشرت با همسایه سفارش شده است، اگرچه مشرک باشد؛

2. طمع نداشتن به دارایی همسایه و دوری از آزار و اذیت او، از نشانه های خوش همسایگی است.

مسئولیت انسان در برابر مسلمانان

مسلمان بودن، حقوق و تکلیف های ویژه ای را برای فرد موجب می شود که یکی از اینها، تکلیف مسئولیت در برابر هم کیشان است. مسلمان، هویتی ملی و حقوقی دارد که با آن هویت، حق حیات اجتماعی می یابد و جان و مال و ناموس و آبرویش در محدوده حکومت اسلامی محترم است. برای کسب این هویت، کافی است که اصول عقاید دین اسلام را بپذیرد و تسلیم آموزه های دین باشد. چنین فردی، در جامعه اسلامی مسلمان خوانده می شود و حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی به او تعلق می گیرد. رسیدگی به امور مسلمانان و کوشش برای رفع مشکلات و نیازمندی های آنان، وظیفه هر فرد مسلمان است، تا آنجا که ترک این وظیفه را مساوی با مسلمان نبودن دانسته اند.

چنان که از امام صادق علیه السلام ، در این زمینه نقل است: «هر کس به امور مسلمانان اهتمام نداشته باشد، مسلمان نیست».

هدف عمده دقت و رسیدگی در کارهای مسلمانان، یاری رساندن به آنان و رفع محرومیت ها و ستم ها از زندگی پررنج آنهاست. تا حدی که به سطح مطلوب زندگی امت اسلامی برسند و گفته پروردگار حیکم در موردشان مصداق یابد: « ... خداوند هرگز بر [زیان [مؤمنان، برای کافران راه [تسلطی [قرار نداده است». (نساء: 141)

پیام متن:

به فرموده امام صادق علیه السلام ، اهتمام نداشتن به امور مسلمانان، موجب خروج از دایره اسلام است.

مسئولیت انسان در برابر هم نوعان

دگردوستی، یکی از ویژگی های پسندیده اخلاقی است که روابط جوامع بشری را محکم می کند و زندگی را برای عموم انسان ها دل نشین و رضایت بخش می سازد. امامان گرامی اسلام نیز آن را یکی از عوامل خوشبختی و بهزیستی همه انسان ها معرفی و عموم مردم روی زمین را به آن سفارش کرده اند. امام موسی کاظم علیه السلام در این زمینه می فرماید:

زندگی مردم روی زمین همواره آمیخته با رحمت و عطوفت خواهد بود، مادامی که یکدیگر را دوست بدارند، ادای امانت کنند و بروفق عدالت عمل کنند.

از فرازهای درخشان عهدنامه مالک اشتر که از زبان مولا علی علیه السلام بیان شده، این عبارت است:

[النّاسُ] صنفان: اِمّا أخٌ لَکَ فی الدّین اَوْ نَظیرٌ لَک فی الخلق.

مردم دو دسته اند: دسته ای برادر دینی تو و دسته دیگر همانند تو در آفرینش هستند.

در واقع، حضرت علی علیه السلام در این کلام حس مسئولیت مالک اشتر و همه انسان ها را از دایره مسلمانان فراتر برده و بر همگان تعمیم داده است. مسلمان هر کجای این دنیا که باشد، نمی تواند درد و رنج دیگران را ببیند، ولی آرام و بی توجه از کنارشان بگذرد، بلکه می کوشد تا غبار اندوه و ناامیدی را از چهره هم نوعانش پاک کند و کارها و رفتارش، مرهمی برای سختی ها و دردهای آنان باشد.

حضرت علی علیه السلام در سخنی زیبا، در نهج البلاغه فرموده است:

... به من خبر رسیده که مردی از لشکر شام به خانه زنی غیرمسلمان که در پناه حکومت اسلام بوده اند، وارد شده و خلخال و دستبند و گردن بند و گوشواره های آنها را به غارت برده است، در حالی که هیچ وسیله ای برای دفاع، غیر از گریه و التماس کردن نداشته اند. لشکرشام با غنیمت های فراوان رفتند، بدون اینکه حتی یک نفر آنان زخمی بردارد و یا قطره خونی از او ریخته شود. اگر برای این حادثه تلخ، مسلمانی از روی تأسف بمیرد، ملامت نخواهد شد و از نظر من سزاوار است!

بدین گونه، حضرت علی علیه السلام سکوت در برابر ستم های رفته بر مردم را جایز نمی داند و در این میان، تفاوتی در مسلمان و غیرمسلمان بودن انسان ها نمی گذارد و این، نشان دهنده اوج مسئولیت انسان مسلمان، در برابر هم نوعانش است.

پیام متن:

دگر دوستی، یکی از عوامل آرامش و صلح پایدار در جهان است.

مسئولیت انسان در برابر طبیعت

منابع طبیعی، ثروتی است که طبیعت برای استفاده انسان ها فراهم ساخته است و عامل انسانی، در پدید آمدن آن نقشی ندارد. ازبین بردن منابع طبیعی و آلوده ساختن محیط زیست، یکی از بزرگ ترین مشکلات عصر حاضر است که زندگی بشر را به خطر می اندازد. به عقیده دانشمندان، بیشتر نابسامانی های طبیعی، مانند: سیل ها، پیشروی آب دریاها، کاهش سفره های زیرزمینی و آسیب پذیری لایه اوزن، به علت نابودی و آلوده سازی محیط زیست است. از نگاه آموزه های دینی، محافظت از منابع طبیعی و محیط زیست، از مهم ترین مسائل اخلاقی ـ اقتصادی به شمارمی رود.

قرآن کریم در بیان پاره ای از مسائل اقتصادی، با نگاهی جامع و فراگیر، انسان را از هر گونه فساد در زمین باز می دارد و می فرماید:

«وَ لا تُفْسِدُوا فِی اْلأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها؛ در زمین، پس از اصلاح آن فساد مکنید». (اعراف: 85)

بدیهی است که نابودی منابع و آلودن محیط زندگی، از مصداق های فساد در زمین هستند. در روایت های اسلامی، زمین، منبع خیر و برکت و همچون مادری مهربان دانسته شده که نگهداری سالم آن بر همگان لازم است. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید: «از زمین محافظت کنید، چرا که زمین اصل و منشأ شماست».

در جای دیگر نیز فرمود: «جز به هنگام ضرورت، درخت را قطع مکنید.» و در حدیثی از ایشان: «آبیاری درخت همانند سیراب کردن مؤمن تشنه دانسته شده است».

بنابراین، از مجموع آموزه های دینی که بر حفظ و مواظبت از طبیعت و منابع طبیعی تأکید شده است، استفاده می شود که همه انسان ها در برابر طبیعت خداداد مسئول هستند و باید در حفظ آن کوشا باشند. گفتنی است، جاذبه های زیبای طبیعت، اعم از جنگل ها، دشت ها، صحراها، گل ها و گیاهان، از عوامل مهم ایجاد آرامش و نشاط در آدمی هستند. از این رو، نابودی غیرمنطقی و غیراصولی این نعمت های دلربای خداوندی، به معنای از بین بردن نشاط و امنیت خاطر مردم و گرفتارساختن آنها به اندوه و ناامیدی و افسردگی خواهد بود.

پیمان نامه ای در باره بدن خود بنویسید و در آن قول بدهید که از این پس از اعضای بدن خود مراقبت می کنید تا سالم و تندرست باشید .

پاسخ :

من قول میدهم از چشم های خود مراقبت کنم و زیاد جلوی تلویزیون و کامپیوتر نشوم تا به آن صدمه نزنم . من قول میدهم که  از معده خود مراقبت کنم و از غذاهای زیان آور مانند پفک و چیپس استفاده نکنم تا به آن آسیبی نرسد و مریض نشوم .

من قول می دهم کفش مناسب بپوشم تا به پایم آسیب نرسد .

من قول می دهم لباس مناسب هر فصل را بپوشم تا آسیبی به ریه هایم وارد نشود .

همچنین ببینید پاسه سایر فعالیت های درس اجتماعی :

فعالیت درس اول

1 - چند مورد از نعمت های الهی و حق برخورداری از آنها را توضیح دهید ؟

نعمت برخورداری عشق و محبت نعمت خانواده ، نعمت خوراک و پوشاک ، نعمت داشتن استعداد و توانایی و حق شکوفا شدن آن و حق راز و نیاز کردن .

2 - آیا همه انسانها صرف نظر از قوم ، نژاد ، زبان ، اعتقادات ، ثروت ، فقر و ... دارای حقوق طبیعی هستند ؟ چرا ؟

بله انسانها صرف نظر از تفاوت هایی که از نظر نژادی ، اعتقادی و ... دارند . دارای حقوق طبیعی هستند ، زیرا خداوند همه را یکسان آفریده است و همه در انسان بودنمشترک هستند .

فعالیت درس دوم

1 - آقای مسعودی 40 سال دارد و پزشک است . او دارای همسر و سه فرزند است و در یک آپارتمان زندگی میکند . به نظر شما او در هر یک از نقش های زیر چه مسئولیتهایی بعهده دارد ؟

بعنوان پدر : وسایل مورد نیاز خانه را بخرد . در مواقع حساس تصمیمات لازم و مهم را بگیرد . مراتب محبت و احترام به فرزندان ، تلاش برای تربیت صحیح آنها فراهم آورد . امکانات تحصیل و شکوفایی استعدادهای فرزندان فراهم کردن غذا ،لباس و مسکن برای آنان . بعنوان همسر : محبت ، توجه و احترام به همسر همکاری و تقسیم کار با همسر در انجام امور منزل ، همکاری و هم دلی در تربیت فرزندان ، فراهم کردن وسایل زندگی مانند غذا ، لباس و مسکن مناسب .

بعنوان پزشک : به بیماران خود رسیدگی و برای بهبود آنها تلاش کنند .

بعنوان فرزند پدر و مادر خود : محبت ، توجه واحترام نسبت به پدر و مادر ، دیدار آنان ، برآوردن خواسته هایشان و کمک و رسیدگی به آنان .

بعنوان همسایه : محبت و احترام به همسایه ، جلوگیری از  ایجاد مزاحمت برای همسایه ، مشارکت در اداره ساختمان ، ارتباط مناسب و کمک و همدلی به همسایگان در موقعیت های مختلف .

4 - باتوجه به آنچه در درس علوم خوانده اید ، همفکری کنید و شگفتی های کار یکی از اعضای بدن را توضیح دهید .

یکی از شگفتی ها کلیه ها هستند . ما دو کلیه در سمت راست و چپ بدن خود داریم که کار آنها تصفیه خون و دفعسموم بدن است .

5 - پیمان نامه ای در باره بدن خود بنویسید و در آن قول بدهید که از این پس از اعضای بدن خود مراقبت می کنید تا سالم و تندرست باشید .

من قول میدهم از چشم های خود مراقبت کنم و زیاد جلوی تلویزیون و کامپیوتر نشوم تا به آن صدمه نزنم . من قول میدهم که  از معده خود مراقبت کنم و از غذاهای زیان آور مانند پفک و چیپس استفاده نکنم تا به آن آسیبی نرسد و مریض نشوم .

درس سوم

1 - همفکری کنید و بگوئید چه مشکلات و شرایط دیگری ممکن است در اردوی شما بوجود بیاید ؟

امکان دارد بعضی از اعضای گروه بدون اطلاع رهبر اردو را ترک کرده و به مکان های خطرناک بروند .

2 - اکنون نتیجه تصمیمات خود را به صورت مقررات اردوروی یک صفحه کاغذ بنویسید و در کلاس بخوانید .

1 - نسبت به وسایل یک دیگر احساس مسئولیت داشته باشیم و هر کس در حفظ وسایل شخصی خود نهایت دقت را داشته باشد .

2 - هنگام خواب از ایجاد صدای بلند و گوش خراش پرهیز کرده و آرامش را حفظ کنید .

3 - بعد از استفاده از وسایل و ظروف هر یک از آنها را در جای مخصوص خود قرار دهید .

4 - زمان حرکت و گردش گروهی در ساعت معین حضور داشته باشید .

3 - آیا همه اعضا حق اظهار نظر در باره موضوع را داشتند ؟

بله ، همه اعضای گروه با در نظر گرفتن ادب ، احترام ، می توانند نسبت به برنامه های گروه اظهار نظر کنند .

4 - اگر پس از تصمیم گیری یک نفر با تصمیم شما مخالفت می کرد چه می کردید ؟

اگر چه به نظر او احترام می گذاشتیم . اما چون اردوی ما گروهی بود ، همه باید تابع قوانین باشیم .

5 - به این موقعیت ها توجه کنید و بگوئید هر کدام چه پیامدهایی دارد و کدام حقوق نادیده گرفته می شود ؟

- فردی زباله های خانه خود را در گوشه پارکی مقابل محوطه بازی کودکان بریزد ؟

حقوق بچه ها و کودکان زیر پا گذاشته می شود و محیط زیست آلوده می شود .

- فردی بخواهد خارج از صف افرادی که در نانوایی ایستاده اند ، نان بگیرد ؟

حقوق افرادی که در صف هستند زیر پا گذاشته می شود .

- فروشنده ای که رایانه ای را فروخته ، وقتی مشتری از او برگه خرید می خواهد به او نمی دهد ؟

حقوق مشتری را نادیده گرفته است .

6 - به چند گروه تقسیم شوید و یک مکان گروه اجتماعی را انتخاب کنید .

جدولی دو ستونی رسم کنید که در آن مقررات مربوط به آن مکان را در یک ستون و کارکرد آن را در ستون مقابل نوشته شود .

  پمپ بنزین          ورود با صف                       نظم و احترام به حقوق دیگران

   کتابخانه            رعایت سکوت هنگام مطالعه      احترام به حقوق دیگران ، ایجاد آرامش

      پارک            نریختن زباله در پارک              حفظ پاکیزگی محیط زیست ، جلوگیری از بیماری

درس چهارم

منظور از اینکه همه افراد در مقابل قانون مساوی هستند ، چیست ؟ مثال بزنید .

یعنی همه افراد کشورمان از زن و مرد در حمایت یکسان قانون قرار دارند و همه از حقوق انسانی ، سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلامی برخوردارند . قانون به طور یکسان در مورد همه افراد جامعه حکم صادر می کند . و مقام و پست و... تفاوتی در مقابل قانون نمی کند .

تحقیق کنید که این علامت که برروی برچسب بسته بندی برخی کالاها وجود دارند ، نشانه چیست ؟

باتوجه به آنچه در درس علوم خوانده اید ، همفکری کنید و شگفتی های کار یکی از اعضای بدن را توضیح دهید .

 پاسخ :

قلب :

قلب یکی از اعضای مهم بدن است و تمام حالات رفتاری و عصبی تاثیر بسیاری در قلب دارد .ایا تا به حال به این فکر کردید قلب چگونه کار میکند ؟ قلب ما در طول زندگی یک انسان حدود ۳میلیارد بار می‌تپد. نزدیک به ۵لیتر خون هر دقیقه در قلب پمپاژ شده و به بدن ما جاری می‌شود.

قلب ارگانی عضلانی و توخالی است، شبیه به مشت انسان؛ عضوی که حدود ۷۰بار در دقیقه می‌تپد و روزانه تا ۱۰هزار لیتر خون را به بدن پمپاژ می‌کند. قلب نه تنها این عمل را بی‌وقفه برای یک عمر انجام می‌دهد، بلکه اگر لازم باشد برای مثال هنگام دویدن ارسال خون به بدن را ۵برابر می‌کند.

قلب تنها یک عضله نیست، بلکه عضله‌ای کاملا ویژه است. می‌توان گفت که این عضله شبیه عضلات دست یا پا است، چون می‌تواند همانند آن‌ها به‌سرعت و با قدرت منقبض شود.

اما تفاوت این‌جاست که عضله قلب قادر است به صورت مداوم فعالیت کند بی‌آنکه خسته شود. علاوه بر این تمامی سلول‌های قلبی با یکدیگر در ارتباطند تا بتوانند به صورت هماهنگ و بی‌وقفه به عنوان عضله واحد قلب عمل کنند.

تلاش کنید ضربان قلبتان را از طریق نیروی اراده متوقف سازید. امکان ندارد. زیرا بافت قلب توسط سیستم عصبی خودکار عصب‌دهی می‌شود و از سیستم الکتریکی (سیستم هدایت) خاص خود برخوردار است.

گره‌های ویژه دهلیزی (سینوسی) دائما نیروی رانش شدید ایجاد می‌کنند تا قلب به طور هماهنگ منقبض شود. اگر گره ‌دهلیزی نتواند کارش را انجام دهد، این کار را گره بطنی انجام خواهد داد.

اگر قلب از ریتم خود خارج شود ممکن است دچار گرفتگی شده و نتواند خون را پمپاژ کند. در این صورت دستگاه‌هایی ویژه درون بدن بیمار کار می‌گذارند و با ایجاد شوک خطر را رفع می‌‌کنند. این عمل باعث می‌شود که این ارگان ضربان‌ساز طبیعی دوباره کار خود را از سر بگیرد.

اگر ضربان قلب بیماری بسیار آهسته‌ شود می‌توان با کار گذاشتن دستگاه ضربان‌ساز مصنوعی ضربان قلب را دوباره به حال طبیعی بازگرداند. این دستگاه تکانه‌های الکتریکی ایجاد کرده و آن را به سراسر عضله قلب ارسال می‌کند.

 پزشکان اولین بار در سال ۱۹۵۸از این روش استفاده کردند. یک ضربان‌ساز مدرن می‌تواند بین ۵تا ۱۲سال کار کند. به طور متوسط این دستگاه‌ها برای ۸سال فعال می‌مانند.

رای جراحی قلب باز باید برای مدت کوتاهی حرکت قلب را متوقف کرد. یعنی باید حالتی شبیه به مرگ ایجاد کرد. در ۵۰سال گذشته دانشمندان راهی برای حل این مشکل پیدا کردند. دستگاه قلب ـ ریه می‌تواند وظیفه قلب و ریه را به هنگام جراحی بر عهده بگیرد و خون را غنی از اکسیژن ساخته و به بدن پمپاژ کند.

پزشکی مدرن امکان معاینه یا جراحی قلب بدون شکافتن قفسه سینه را به‌وجود آورده است. در این‌جا پزشک وسیله‌ای به نام کاتتر (یک لوله بلند و باریک) را از درون یک رگ اصلی در کشاله ران، آرنج یا مچ دست به سمت قلب می‌فرستد. در این روش از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود.

دریچه قابل انعطاف

در صورت وجود اختلال یا نارسایی در دریچه‌های قلبی باید دریچه‌هایی مصنوعی را جایگزین کرد. پزشکان در این حالت یا از دریچه‌هایی طبیعی (خوکی) یا دریچه‌های مکانیکی از جنس فلز استفاده می‌کنند.

استفاده از دریچه‌های مصنوعی قابل انعطاف هم مرسوم است که می‌توان آن‌ها را از طریق کاتتر (یک لوله بلند و باریک) به طرف قلب فرستاد. در این‌جا نیاز به عمل قلب باز وجود ندارد.

شریان‌های کرونری وظیفه خون‌رسانی به قلب را بر عهده دارند. اگر یکی از این شریان‌ها دچار انسداد شود امکان سکته قلبی به‌وجود می‌آید. جراح قلب در این‌جا از عمل بای‌پس یا پیوند عروق قلب استفاده می‌کند.

در این شیوه معمولا قسمتی از یک ورید برداشته شده و به سرخرگ کرونری مسدود شده پیوند زده می‌شود تا مسیر فرعی در اطراف گرفتگی ایجاد شود. گاهی هم از پروتزهای مصنوعی برای برطرف کردن این معضل استفاده می‌شود.

ناجی فلزی

در صورت مسدود شدن عروق کرونری قلب پزشک کاتتری (لوله بلند و باریکی) را به درون رگ گرفته‌شده فرستاده و محل انسداد را با بالونی باز می‌کند. همچنین استنت یا فنری که در حقیقت تورینه‌ای فلزی است را به‌دور بالن تعبیه می‌کنند که به دیواره داخلی رگ تکیه می‌کند.

وقتی قلب خیال تپیدن ندارد

اولین عمل‌‌های پیوند قلب را متخصصان در سال ۱۹۶۷انجام دادند. در آن زمان این عمل انقلابی بود. اما اینک جراحی پیوند قلب دیگر نادر نیست. هر ساله در سراسر جهان پزشکان هزاران قلب اهدا شده را از پیکر مردگان به زندگان پیوند می‌زنند. با این حال پیوند گیرنده باید در تمامی عمر داروهایی مصرف کند که مانع از آن می‌شود که بدن او این قلب بیگانه را پس زده و نپذیرد. A

زندگی با پمپاژ مصنوعی

قلب‌های اهدایی کم‌شمارند. چاره دیگر استفاده از قلب مصنوعی است. وقتی قلب کارش را درست انجام نمی‌دهد، مثلا در نارسایی قلب از قلب مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش قلب بیمار در بدن فرد باقی می‌ماند، اما توسط پمپی که درون قفسه سینه کار گذاشته شده حمایت می‌شود. محرک و انرژی این پمپ در خارج از بدن بیمار قرار دارد.

قلبی از مواد مصنوعی

محققان مشغول کار بر روی قلبی مصنوعی‌اند که بتواند به طور کامل جایگزین قلب بیمار شود. این قلب باید به گونه‌ای باشد که آن را بتوان بدون نیاز به لوله‌های اتصالی منتهی به دنیای بیرون، در درون بدن قرار داد. این قلب نباید نیاز به سرویس داشته باشد و باید بتواند سال‌های مدید بتپد.

2 - کلیه

یکی از شگفتی ها کلیه ها هستند . ما دو کلیه در سمت راست و چپ بدن خود داریم که کار آنها تصفیه خون و دفعسموم بدن است .

نامه ای به خدا بنویسید. نعمت هایی را که به شما داده است به خاطر بیاورید و از او تشکر کنید. در نامۀ خود
بنویسید که برای اطاعت از او تصمیم می گیرید چه کار هایی انجام دهید.

 نامه یک :

سلام خدایا شنیدم حداقل شکری که ما می تونیم برای نعمت هایی که به ما دادی انجام بدیم اینه که با نعمت هایی که به ما دادی گناه نکنیم

حالا من به خودم نگاه میکنم

چشم سالم دادی باهاش چیزایی رو که نباید نگاه کنم نگاه می کنم

گوش سالم دادی باهاش غیبت گوش میکنم و هیچ اعتراضی به غیبت کننده نمی کنم

زبان دادی باهاش مردم رو مسخره میکنم

..... دادی باهاش گناه میکنم

خدایا ببخش منو

نامه دو :

خدايا ...

 خواستم بپرسم: چرا من را آفريدي؟

 ديدم در ازاي لطف كريم چه كسي را ناسپاسي كنم.

 خواستم بپرسم: چرا تنهايم گذاشتي؟

 ديدم زماني كه تو از رگ گردن به من نزديك تري، اين سؤال بي معناست.

 خواستم بگويم: اگر تو مرا دوست داري، چرا مشكلات را بر سرم آوار كردي؟

 ديدم هزار مشكل داشته باشم، هزاران برابر نعمت دارم.

 خواستم بپرسم؛ پس چرا نمي توانم ببينمت؟

 ديدم، اگر تو هم ديدني بودي، چگونه با چشم هاي گناه آلود تو را مي ديدم.

 خواستم بپرسم؛ تو كه همه ما را دوست داري، پس چرا مرگ را آفريدي؟

 ديدم اگر مرگ نبود، چگونه به تو مي رسيديم و اگر اين گذرگاه را نداشتيم، چگونه تو را باور مي كرديم؟

 خواستم بپرسم:چرا با من حرف نمي زني؟

 ديدم تمام حرفهايت را در يك جا و در يك كتاب برايم گفته اي!

 خواستم بپرسم: آيا اين انصاف است كه من بدون ديدن تو، تو را بپرستم؟

 ديدم نشانه هايت در تمام عالم فراگير شده، چه نياز به ديدن.

 در آخر به يك سؤال رسيدم. من در مقابل اين درياي بي كران محبت چه كرده ام؟

 هيچ جوابي نتوانست قانعم كند.

 نگاهي به آسمان كردم، نسيمي روي صورتم وزيد، اشكي روي صورتم سر خورد و خداوند دست نوازشش را به رويم كشيد و دلم آرام گرفت.

اما هر چه با خود فكر كردم، جوابي براي سؤالم پيدا نكردم.

نامه سه :

  به نام خدا

خداوندا از تو تشكر مي كنم براي اين نعمت هايي كه براي ما فرستاده اي ، حتي چيزهايي را كه با چشممان نمي توانيم ببينيم و توخلق كرده اي شكر براي تو كه به انسان عقل داده اي كه بتواند دستگاه هايي بسازد تا آن چه را كه باچشم عادي نمي بيند به راحتي باآن ها ببيند .

خداوند! از اين همه زيبايي هايي كه براي ما آفريده اي بسيار درتعجبم. تعجبم در آن است كه چرا زيبايي هاي اين چنين، را كوچك گذاشتي! ، به طوري كه بيش ازهزاران سال بود که انسان ها نمي توانستند اين عظمت ها را ببينند؟

راستی خدایا! اگراين دستگاه ميكروسكپ را به قديميان نشان مي داديم و این زیبایی ها را می دیدند چه حالي پیدا می کردند؟

اگر مي فهميدند كه جانداراني را آفريده اي كه ديده نمي شوند اما مي توانند بيماريزا باشند. آيا ديدشان در مورد بيماري ها و راه هاي درمان آن ها تغيير مي كرد!؟

نامه شماره چهار 

خدای خوب من سلام:

بارالها گاهی احساس میکنم که مرا فراموش کرده ای حس میکنم که صدایم به آسمانت نمیرسد دوست دارم فریاد بزنم اما غافل از اینکه درست در همان لحظه که من چنین احساسی دارم تو به من نزدیکتر هستی ـ تو برای من نشانه ای فرستاده ای تا به من یادآوری کنی که مرا فراموش نکرده ای اما من به جای آنکه خوشحال شوم وبیشتر از پیش شکر تو را به جای آورم غمگین شده و نقاط ناامیدی درون من بیشتر وبیشتر می شود تا آنجا که به سوی بندگانت می روم واز آن ها یاری می طلبم وپس از اینکه از آنها نیز ناامید گشتم تو خود دوباره چراغ امیدی را در دلم روشن میسازی ومن نیز به سوی تو می آیم ـ تو در تمام این لحظات شاهد اعمال من هستی وضعف مرا در ایمان می بینی

افسوس که ما چون تو بزرگی را هنوز نشناخته ایم...

ای کاش قبل از ناشکری به حکمت کار پی می بردیم ...

ای کاش در طوفان حوادث این نکته را از یاد نبریم که میگویند:

خدا گر زحکمت ببندد دری                ز رحمت گشاید در دیگری

به راستی که لایق پرستش و دوست داشتنی.

ای دهنده بی منت از تو سلامتی ـ عاقبت بخیری وعشق و محبت به خودت را برای خودم ودوستانم خواستارم.

از تو میخواهم صبری همچون ایوب به من عطا کنی تا بتوانم مشکلات زندگی را صبورانه پشت سر بگذارم اما ظرفیت آن را هم به من بده.

خدایا لحظه ای مرا به خودم وامگذار.

ظهور یگانه منجی عالم بشریت حضرت مهدی(عج)را نزدیک بگردان.

به ما چشمی بینا و گوشی شنوا ده تا بتوانم نعمت هایت را ببینم و سخن حق را بشنوم.

من ودوستانم را در سایه محبت و عطوفت خود قرار ده.

آمین

نامه شماره 5

خداجون سلام سلامي به اندازه زيبايي خودت خداي خوبم اي عزيز ترين عزيزها

از اينكه چند وقت هست برايت چيزي ننوشتم خيلي ناراحت هستم و خيلي دلم براي درد دل كردن با شما تنگ شده بود

خداي خوب و مهربانم دو3ستت دارم اميدوارم تو هم مرا دوست داشته باشيد

خداي خوب و مهربانم اي مهربان ترين مهربانان

در طول روز بعضي موقع با خودم فكر مي كنم اگر بميرم آيا توشه اي دارم كه با خودم ببرم ؟

آيا كارهاي خوبي قابل قبول در طول عمرم انجام دادم ؟

آيا كوله بارم از گناه سنگين هست يا سبك ؟

آيا گناهانم قابل بخشش هستند ؟

و خيلي آياي ديگر

خداجونم قبل از هر قضاوتي به بزرگي و بخشش خودت ايمان دارم

خداجونم من هم انشا اله تا موقعي كه زنده هستم تلاش خودم مي كنم كه كمتر به گناه آلوده بشوم

سعي مي كنم تا جايي كه امكان دارد كوله بارم از كارهاي خوب پركنم و دست خالي نيايم

خداجونم از شما خواهش مي كنم به من كمك كنيد همانطور تا حالا كمكم كردي

خداجونم دوست دارم گناهان ريزو درشتم ببخشيد و مرگي شهادت گونه نسيبم بكنيد

اميد وارم لايق باشم آمين يارب العا لمين

1 - آقای مسعودی 40 سال دارد و پزشک است . او دارای همسر و سه فرزند است و در یک آپارتمان زندگی میکند . به نظر شما او در هر یک از نقش های زیر چه مسئولیتهایی بعهده دارد ؟

بعنوان پدر : وسایل مورد نیاز خانه را بخرد . در مواقع حساس تصمیمات لازم و مهم را بگیرد . مراتب محبت و احترام به فرزندان ، تلاش برای تربیت صحیح آنها فراهم آورد . امکانات تحصیل و شکوفایی استعدادهای فرزندان فراهم کردن غذا ،لباس و مسکن برای آنان . بعنوان همسر : محبت ، توجه و احترام به همسر همکاری و تقسیم کار با همسر در انجام امور منزل ، همکاری و هم دلی در تربیت فرزندان ، فراهم کردن وسایل زندگی مانند غذا ، لباس و مسکن مناسب .

بعنوان پزشک : به بیماران خود رسیدگی و برای بهبود آنها تلاش کنند .

بعنوان فرزند پدر و مادر خود : محبت ، توجه واحترام نسبت به پدر و مادر ، دیدار آنان ، برآوردن خواسته هایشان و کمک و رسیدگی به آنان .

بعنوان همسایه : محبت و احترام به همسایه ، جلوگیری از  ایجاد مزاحمت برای همسایه ، مشارکت در اداره ساختمان ، ارتباط مناسب و کمک و همدلی به همسایگان در موقعیت های مختلف .