در شکل زیر مراحل کار قلب را مشاهده می کنید. به مجموع این سه مرحله ضربان
قلب می گویند. خون در هر مرحله چه مسیری را طی می کند؟

پاسخ  :

قلب یک اندام عضلانی است که به عنوان یک پمپ دو کاره عمل می کند، قلب راست خون را به داخل ریه ها تلمبه می زند و قلب چپ خون را به اندام های محیطی تلمبه می زند. قلب با ریتمیسیته خاصی ضربان ریتمیک و منظم خود را حفظ می کند .

عضله قلب خود بر سه نوع است :

• فیبرهای عضلانی تخصص عمل یافته (کنترل ضربان قلب)
• عضله دهلیزی
• عضله بطنی

دوره قلب

فاصله زمانی بین یک انقباض قلب تا انقباض بعدی را دوره قلب می نامند. هرگاه فرکانس افزایش می یابد مدت زمان هر دوره قلب کاهش می یابد.

هر دوره قلب از یک مرحله شل شدن موسوم به دیاستول که در جریان آن قلب از خون پر می شود و یک مرحله انقباض موسوم به سیستول تشکیل شده است.

به طور کلی یک چرخه قلبی شامل مراحل زیر است :

مرحله انقباض ایزوولومیک (ایزومتریک): با شروع انقباض بطن ها فشار در بطن ها بطور ناگهانی بالا می رود و دریچه های دهلیزی- بطنی (دو لختی و سه لختی) بسته می شود، در این هنگام مدت زمان کوتاهی لازم است تا بطن فشار کافی برای باز کردن دریچه های هلالی (آئورتی و ریوی) را تولید کند. در این فاصله زمانی بطن ها منقبض می شوند ولی هیچگونه تخلیه ای انجام نمی گیرد. این مرحله را انقباض ایزوولومیک می گویند. 

مرحله خروج خون : با بالا رفتن فشار بطن ها دریچه های هلالی باز می شوند و بلافاصله خون در اثر انقباض بطن ها از بطن خارج می شود.

مرحله شل شدن ایزوولومیک : با شل شدن بطن ها و سقوط فشار بطنی و از طرف دیگر افزایش فشار شریانی، خون را به عقب (به سمت بطن ها) رانده و این عمل دریچه های هلالی را می بندد، اما هنوز دریچه های دهلیزی - بطنی باز نشده اند بنابراین شل شدن بطن و کاهش فشار بدون تغییر در حجم ادامه می یابد. به این مرحله شل شدن ایزوولومیک می گویند.

مرحله پر شدن : به دنبال باز شدن دریچه های دهلیزی- بطنی مجددا بطن ها از خون پر می شوند و دوره قلب مجددا آغاز می شود.

قلب

حجم دیاستولی: در جریان دیاستول حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلی لیتر خون در درون هرکدام از بطن ها پر می شود که به حجم دیاستولی معروف است.

حجم ضربه ای: با انقباض بطن ها در جریان سیستول ۷۰ میلی لیتر خون تخلیه می شود که حجم ضربه ای نامیده می شود.

حجم پایان سیستولی: حجم باقی مانده در هر بطن که حدود ۴۰-۵۰ میلی لیتر است حجم پایان سیستولی نامیده می شود.

عمل دیچه های قلب

دریچه های دهلیزی-بطنی: دریچه های میترال و سه لتی از جریان معکوس خون به داخل دهلیزها در جریان سیستول جلوگیری می کنند.

دریچه های هلالی : دریچه های آئورتی و ریوی از جریان معکوس خون از شریان های آئورتی و ریوی به داخل بطن ها در جریان دیاستول جلوگیری می کنند.

تمام این دریچه ها به صورت پاسیو (غیرفعال) باز و بسته می شوند. به عبارتی هرگاه گرادیان فشار رو به عقبباشد و خون را به عقب براند ، این دریچه ها بسته می شوند و هرگاه گرادیان فشار خون را رو به جلو براند ، دریچه ها باز می شوند.

دریچه های دهلیزی -بطنی نازک و ورقه ای شکل بوده و برای بسته شدن تقریبا نیاز به جریان سریع و معکوس ندارند. درحالیکه دریچه های هلالی بسیار سنگین تر هستند و برای بسته شدن نیاز به جریان سریع و معکوس خون دارند، در نتیجه دریچه های هلالی بسیار سریع و محکم بسته می شوند و درحالیکه دریچه های دهلیزی - بطنی بسیار نرم بسته می شوند. همچنین به علت کوچک بودن دهانه، سرعت خروج خون از دریچه های دهلیزی - بطنی بسیار آهسته تر از خروج خون از دریچه های هلالی است که دهانه های بزرگتر دارند. به دلایل ذکر شده فوق ، لبه های دریچه های هلالی در معرض فرسایش مکانیکیبسیار شدیدتری از دریچه های دهلیزی- بطنی قرار دارند. اختلاف دیگر این که دریچه های دهلیزی- بطنی به وسیله طناب های وتری نگهداری می شوند که در مورد دریچه های هلالی صدق نمی کند.

صداهای قلب 

اصولا باز شدن دریچه های قلب یک روند نسبتا آهسته دارد که به طور طبیعی صدایی ایجاد نمی کند و صداهای تولید شده مربوط به بسته شدن دریچه های قلب است.

صدای اول قلب مربوط به بسته شدن دریچه های دهلیزی- بطنی است و  صدای دوم قلبمربوط به بسته شدن دریچه های آئورتی و ریوی است.

در صورتیکه دریچه های قلب آسیب ببینند، صداهای قلب از حالت طبیعی خارج شده و به صورت صداهای ناهنجاری شنیده می شود. این صداها اصطلاحا سوفل های قلبی خوانده می شوند.

الف( دربارهٔ درستی یا نادرستی عبارت زیر در گروه خود گفت وگو کنید.
همهٔ سرخرگ ها خون روشن و همهٔ سیاهرگ ها خون تیره دارند.
ب( مسیر حرکت خون در حفره ها، دریچه ها و رگ های اصلی قلب را با ذکر نام و با استفاده از پیکان مشخص و دربارهٔ درستی
آن در گروه خود گفت وگو کنید.در گزارش خود خون تیره و روشن را با رنگ های مختلف نشان دهید.

پاسخ :

خیر- سرخرگ ششی که از بطن راست خون را به شش میبرد،خون تیره وسیاهرگ ششی که از شش به دهلیز چپ وارد میشود دارای خون روشن است.

خون تیره دارای کربن دی اکسید از طریق سیاهرگهای زیرین و زبرین وارد دهلیز راست شده،دریچه ی سه لتی باز شده خون تیره وارد بطن راست وبا انقباض بطن راست خون وارد سرخرگ ششی شده و برای تصفیه به شش میرود.خون تصفیه شده وارد سیاهرگ ششی شده وارد دهلیز چپ و با انقباض دهلیز چپ و باز شدن دریچه ی دو لتی (میترال) خون وارد بطن چپ و با انقباض بطن چپ خون وارد سرخرگ بزرگ آئورت شده و خون دارای اکسیژن به تمام رگ ها میرود.ابتدای سرخرگ ششی و سرخرگ آئورت دریچه ی سینی وجود دارد.سمت راست قلب خون تیره و سمت چپ قلب خون روشن دارد.

آزمایش کنید
وسایل و مواد: قلب گوسفند، قیچی، سوند
روش انجام آزمایش:
1 با کمک معلّم خود ابتدا جلو و عقب قلب، سپس چپ و راست قلب را مشخص کنید.
2 با توجه به ضخامت دیواره و میزان خاصیت ارتجاعی رگ ها؛ سرخرگ ها را از سیاهرگ ها تشخیص دهید.
3 با راهنمایی معلّم برش هایی در قلب ایجاد کنید تا بتوانید حفره ها، دریچه ها و رگ های مختلف قلب را تشخیص دهید.
4 سمت چپ و راست قلب را با هم مقایسه کنید. چه تفاوتی با هم دارند؟ چرا؟

پاسخ  :

ضخامت ماهیچه ای سرخرگ زیاد است

- دهانه ی آن همواره باز است ولی سیاهرگ ضخامت ماهیچه ای کم دارد و دهانه ی آن بسته است.- سمت چپ بطن قطورتر میباشد چون باید خون را به همه جای بدن بفرستد

-سمت راست چون دارای کربن دی اکسید است.سمت چپ دارای خون اکسیژن دار می باشد.

درون قلب دریچه های مختلف با نام های دهلیزی بطنی و سینی قرار دارند. به نظر
شما وجود این دریچ هها چه اهمیتی دارد؟ با استفاده از منابع مختلف دربارهٔ این دریچه ها
اطلاعاتی راجمع آوری و در کلاس گزارش کنید.

پاسخ :

جریان خون قلب یک‌طرفه بوده و بدقت تنظیم می‌شود. چهار دریچه یکطرفه قلب که ما بین حفره‌های قلبی و سرخرگ‌های بزرگ قرار دارند، باعث حرکت متوالی خون بین قلب و ریه‌ها و عدم برگشت خون به عقب می‌شوند.دریچه‌های قلبی دارای یکسری بخش‌های روی هم خوابیده می‌باشند (لتها یا برگچه‌ها) که با باز ‌و ‌‌‌بسته شدن خود، جریان خون را کنترل می‌کنند. ساختار و عملکرد دریچه‌های قلبی با یکدیگر متفاوت است.

دریچه‌های آئورتی و ریوی قلب که مابین بطن‌ها و سرخرگ‌های بزرگ قرار دارند را به دلیل لت‌های داسی شکلشان، دریچه‌های نیمه هلالی قلب نامیده می‌شوند. دریچه سه لتی بین دهلیز و بطن راست قلب و دریچه میترال بین دهلیز و بطن چپ قلب قرار داشته و این دو دریچه دریچه‌های دهلیزی- بطنی نامیده می‌شوند . لت‌های دریچه‌های دهلیزی- بطنی از طریق طناب‌های فیبری به دیواره بطن‌ها متصل می‌شوند. به هنگام انقباض بطن‌ها و بسته شدن دریچه‌های دهلیزی- بطنی قلب، این طناب‌های فیبری باعث می‌شوند تا این لت‌ها در محل خود محکم باقی بمانند و بدنبال انقباض بطن‌ها به سمت عقب یعنی دهلیزها برجسته نشوند.
 دریچه سه لتی قلب همانگونه که از نامش پیداست از سه برگچه یا لت تشکیل شده است. خون فاقد اکسیژن پس از عبور از دریچه سه لتی از دهلیز راست وارد بطن راست می‌شود. جهت خروج خون از بطن راست و ورود آن به جریان خون ریوی، خون باید از دریچه ریوی عبورکند. بدنبال انقباض بطن راست دریچه ریوی باز می‌شود و با شل شدن بطن قلب بسته می‌شود.
پس از آنکه خون غنی از اکسیژن بداخل دهلیز چپ قلب بازگشت، از دریچه میترال عبور می‌کند (نام این دریچه بدلیل شکل خاص آن است که شبیه یک نوع از کلاه کشیش‌ها تحت عنوان«میتر» می‌باشد). دریچه میترال دارای دو لت بشدت متحرک می‌باشد که همزمان با انقباض بطن‌های قلب بلافاصله بسته می‌شوند. لت‌های دریچه میترال از طریق طناب‌های کوچکی (طناب‌های فیبری) به عضلات بطن‌های قلب متصل می‌شوند.
در نهایت خون جهت خروج از بطن چپ و وارد شدن به داخل آئورت، باید از دریچه آئورت قلب عبور کند. هم‌زمان با عبور خون از دریچه آئورت، لت‌های آن باز شده و به دیواره‌های آئورت نزدیک می‌شوند و پس از عبور خون از دریچه آئورت، این دریچه بسته می‌شود.

 پاسخ دوم :

ریچه های قلب شامل دریچه دو لختی یا میترال است که بین دهلیز و بطن چپ قرار دارد و دریچه سه لختی که بین دهلیز و بطن راست است بسته شدن این دریچه ها بعد از خروج خون از دهلیزها و ورودش به بطن ها مانع از برگشت خون به دهلیزها می گردد.

دو دریچه دیگر به نام دریچه های سینی در ابتدای سرخرگ آئورت که از بطن چپ خارج می شود و سرخرگ ششی که از بطن راست خارج می گردد. وجود دارد بسته شدن این دریچه ها نیز بعد از خروج خون از بطن ها مانع برگشت خون به بطن ها می گردد.

صداهای قلب مربوط به بسته شدن این دریچه هاست. صدای اول که قوت پایینی دارد و نسبتا طولانی مدت است مربوط به بسته شدن دریچه های دهلیزی-بطنی است و صدای دوم که بلندتر و تیزتر است و مدت زمان کمتری دارد مربوط به بسته شدن دریچه های سینی است.

با استفاده از گوشی پزشکی
صدای قلب خود و دوستانتان را بشنوید. در کجای سینه صدای
قلب بهتر شنیده می شود؟

پاسخ :

در قسمث قفسه سینه کمی به سمت چپ