در شکل زیر مراحل کار قلب را مشاهده می کنید. به مجموع این سه مرحله ضربان
قلب می گویند. خون در هر مرحله چه مسیری را طی می کند؟

پاسخ  :

قلب یک اندام عضلانی است که به عنوان یک پمپ دو کاره عمل می کند، قلب راست خون را به داخل ریه ها تلمبه می زند و قلب چپ خون را به اندام های محیطی تلمبه می زند. قلب با ریتمیسیته خاصی ضربان ریتمیک و منظم خود را حفظ می کند .

عضله قلب خود بر سه نوع است :

• فیبرهای عضلانی تخصص عمل یافته (کنترل ضربان قلب)
• عضله دهلیزی
• عضله بطنی

دوره قلب

فاصله زمانی بین یک انقباض قلب تا انقباض بعدی را دوره قلب می نامند. هرگاه فرکانس افزایش می یابد مدت زمان هر دوره قلب کاهش می یابد.

هر دوره قلب از یک مرحله شل شدن موسوم به دیاستول که در جریان آن قلب از خون پر می شود و یک مرحله انقباض موسوم به سیستول تشکیل شده است.

به طور کلی یک چرخه قلبی شامل مراحل زیر است :

مرحله انقباض ایزوولومیک (ایزومتریک): با شروع انقباض بطن ها فشار در بطن ها بطور ناگهانی بالا می رود و دریچه های دهلیزی- بطنی (دو لختی و سه لختی) بسته می شود، در این هنگام مدت زمان کوتاهی لازم است تا بطن فشار کافی برای باز کردن دریچه های هلالی (آئورتی و ریوی) را تولید کند. در این فاصله زمانی بطن ها منقبض می شوند ولی هیچگونه تخلیه ای انجام نمی گیرد. این مرحله را انقباض ایزوولومیک می گویند. 

مرحله خروج خون : با بالا رفتن فشار بطن ها دریچه های هلالی باز می شوند و بلافاصله خون در اثر انقباض بطن ها از بطن خارج می شود.

مرحله شل شدن ایزوولومیک : با شل شدن بطن ها و سقوط فشار بطنی و از طرف دیگر افزایش فشار شریانی، خون را به عقب (به سمت بطن ها) رانده و این عمل دریچه های هلالی را می بندد، اما هنوز دریچه های دهلیزی - بطنی باز نشده اند بنابراین شل شدن بطن و کاهش فشار بدون تغییر در حجم ادامه می یابد. به این مرحله شل شدن ایزوولومیک می گویند.

مرحله پر شدن : به دنبال باز شدن دریچه های دهلیزی- بطنی مجددا بطن ها از خون پر می شوند و دوره قلب مجددا آغاز می شود.

قلب

حجم دیاستولی: در جریان دیاستول حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلی لیتر خون در درون هرکدام از بطن ها پر می شود که به حجم دیاستولی معروف است.

حجم ضربه ای: با انقباض بطن ها در جریان سیستول ۷۰ میلی لیتر خون تخلیه می شود که حجم ضربه ای نامیده می شود.

حجم پایان سیستولی: حجم باقی مانده در هر بطن که حدود ۴۰-۵۰ میلی لیتر است حجم پایان سیستولی نامیده می شود.

عمل دیچه های قلب

دریچه های دهلیزی-بطنی: دریچه های میترال و سه لتی از جریان معکوس خون به داخل دهلیزها در جریان سیستول جلوگیری می کنند.

دریچه های هلالی : دریچه های آئورتی و ریوی از جریان معکوس خون از شریان های آئورتی و ریوی به داخل بطن ها در جریان دیاستول جلوگیری می کنند.

تمام این دریچه ها به صورت پاسیو (غیرفعال) باز و بسته می شوند. به عبارتی هرگاه گرادیان فشار رو به عقبباشد و خون را به عقب براند ، این دریچه ها بسته می شوند و هرگاه گرادیان فشار خون را رو به جلو براند ، دریچه ها باز می شوند.

دریچه های دهلیزی -بطنی نازک و ورقه ای شکل بوده و برای بسته شدن تقریبا نیاز به جریان سریع و معکوس ندارند. درحالیکه دریچه های هلالی بسیار سنگین تر هستند و برای بسته شدن نیاز به جریان سریع و معکوس خون دارند، در نتیجه دریچه های هلالی بسیار سریع و محکم بسته می شوند و درحالیکه دریچه های دهلیزی - بطنی بسیار نرم بسته می شوند. همچنین به علت کوچک بودن دهانه، سرعت خروج خون از دریچه های دهلیزی - بطنی بسیار آهسته تر از خروج خون از دریچه های هلالی است که دهانه های بزرگتر دارند. به دلایل ذکر شده فوق ، لبه های دریچه های هلالی در معرض فرسایش مکانیکیبسیار شدیدتری از دریچه های دهلیزی- بطنی قرار دارند. اختلاف دیگر این که دریچه های دهلیزی- بطنی به وسیله طناب های وتری نگهداری می شوند که در مورد دریچه های هلالی صدق نمی کند.

صداهای قلب 

اصولا باز شدن دریچه های قلب یک روند نسبتا آهسته دارد که به طور طبیعی صدایی ایجاد نمی کند و صداهای تولید شده مربوط به بسته شدن دریچه های قلب است.

صدای اول قلب مربوط به بسته شدن دریچه های دهلیزی- بطنی است و  صدای دوم قلبمربوط به بسته شدن دریچه های آئورتی و ریوی است.

در صورتیکه دریچه های قلب آسیب ببینند، صداهای قلب از حالت طبیعی خارج شده و به صورت صداهای ناهنجاری شنیده می شود. این صداها اصطلاحا سوفل های قلبی خوانده می شوند.