دستگاه گردش خون

عمل دستگاه گردش خون بر آوردن نیازهای بافتها است، یعنی حمل مواد غذایی به بافتها ، حمل فراورده‌های زائد به خارج از بافتها ، رساندن هورمونها از یک قسمت بدن به قسمت دیگر و بطور کلی حفظ یک محیط مناسب در تمام مایعات بافتی برای بقا و عمل مناسب سلولهاست. با این وجود گاهی درک این موضوع مشکل است که چگونه جریان خون در ارتباط با نیازهای بافتها تنظیم می‌شود و چگونه قلب و گردش خون کنترل می‌شوند تا برون ده قلب و فشار شریانی مورد نیاز برای جلو راندن خون را تامین کند.

تک سلولی ها و پر سلولی های ابتدایی مثل اسفنج و کیسه تنان دستگاه گردش خون ندارند.چون ساختار بدنی آن ها طوری است که تک تک سلول های آن ها با محیط بیرون در ارتباط هستند و می توانند مستقیم از بیرون اکسیژن و غذا گرفته و مواد زائد خود را پس می دهند.اما همه ی مهره داران و بسیاری از بی مهره ها مثل حشرات،کرم خاکی و ... دستگاه گردش خون دارند.

گردش خون را می توان از جهات مختلف دسته بندی کرد:

انواع دستگاه گردش خون در جانوران:

1 - باز:       مویرگ ندارند  مثل:حشرات

 2-بسته:     مویرگ دارند  مثل:کرم خاکی

انواع دستگاه گردش خون در مهره داران:

1- ساده:   اگر خون توسط یک رگ از قلب خارج شود مثل ماهی

2- مضاعف:اگر خون توسط دو رگ از قلب خارج شود مثل همه به جز ماهی

از نظر خون داخل قلب:

1-ناقص:خون روشن و تیره با هم داخل قلب مخلوط می شوند.

2-کامل:خون روشن و تیره با هم داخل قلب مخلوط نمی شوند.

گردش خون انسان به دو بخش بزرگ و کوچک تقسیم می شود.

گردش کوچک خون:

سیاهرگ ها خون را از نقاط مختلف به دهلیز راست قلب می آورند.با انقباض دهلیز راست،خون از دهلیز راست از طریق دریچه ی سه لتی وارد بطن راست می شود. بعد با انقباض بطن راست خون از بطن راست از طریق سرخرگ به ریه ها می رود تا در آن جا کربن دی اکسید خون با اکسیژن هوا جایگزین شود. در نتیجه خونی که از ریه ها می آید،دارای اکسیژن زیادی است و کربن دی اکسید بسیار کمی دارد.این خون از طریق سیاهرگ های ریه وارد دهلیز چپ قلب می شود.این گردش خون از بطن راست قلب به ریه ها و برگشت خون از ریه ها به دهلیز چپ قلب "گردش کوچک خون" نام دارد.

گردش بزرگ خون:

خون اکسیژن دار که وارد دهلیز چپ شده،بعد از انقباض دهلیز چپ از طریق دریچه ی دولختی وارد بطن چپ می شود. با انقباض بطن چپ خون وارد سرخرگ بزرگ بدن (آئورت) می شود. از طریق سرخرگ آئورت خون اکسیژن دار به تمام قسمت های مختلف بدن می رود تا مواد غذایی و اکسیژن را به آن ها برساند و مواد زائد و کربن دی اکسید را از آن ها بگیرد. خون بعد از گرفتن مواد زائد بدن وارد سیاهرگ ها می شود و از طریق سیاهرگ ها به دهلیز راست قلب می آید. این گردش خون از بطن چپ قلب و از طریق سرخرگ آئورت به تمام قسمت های بدن و برگشت آن به دهلیز راست قلب  "گردش بزرگ خون" نام دارد.

دستگاه گردش خون شامل قلب و رگ هاست. قلب مانند یک پمپ،خون را داخل رگ ها به جریان می اندازد.

قلب

اندامی است توخالی و از جنس ماهیچه ی قلبی که در وسط سینه و کمی متمایل به سمت چپ قرار گرفته است و مسئول ایجاد نیروی مناسب برای حرکت خون به سراسر بدن می باشد.

قلب به وسیله ی یک دیواره به دو نیمه ی راست و چپ تقسیم شده.هر کدام از این نیمه ها هم توسط یک دیواره ی دریچه دار به دو حفره ی فوقانی و تحتانی تقسیم شده. دو حفره ی فوقانی قلب را دهلیز و حفره های تحتانی قلب را بطن می نامند. دهلیز راست و بطن راست توسط دریچه ی سه لتی با هم در ارتباطند و دهلیز چپ با بطن چپ توسط دریچه ی دو لختی یا میترال با هم مرتبطند.

دریچه های قلب:

سه لختی: بین دهلیز راست و بطن راست قرار گرفته و هنگام انقباض بطن ها این دریچه بسته شده و از برگشت خون به دهلیز راست جلو گیری می کند.

دولختی:بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد.هنگام انقباض بطن ها بسته شده و از ورود خون به دهلیز چپ جلوگیری می کند.

ضربان قلب

تپش ضربان قلب چگونه اتفاق می‌افتد؟ قبل از هر تپش، قلب تو از خون پر می‌شود. سپس ماهیچه‌های قلب، خون را مثل یک فواره بیرون می‌فرستند. برای این کار قلب فشرده می‌شود (مثل زمانی که دستت را مشت می‌کنی) و وقتی که باز شد، خون را با فشار زیاد بیرون می‌دهد و به اندام‌های مختلف می‌رساند. قلب این کار را هر روز و هر شب انجام می‌دهد، همیشه و همیشه. می‌توانیم بگوییم که قلب یکی از پرکارترین اعضای بدن است.

بخش‌های مختلف قلب

قلب از چهار محفظه اصلی توخالی تشکیل شده است. دو محفظه در سمت راست و دو محفظه در سمت چپ قلب، یکی در بالا و دیگری در پایین. دو محفظه‌ی بالایی اسمشان دهلیز و دوتای پایینی اسمشان بَطن است. دهلیز حفره‌ای است که از خونی که از اندام‌ها و ریه به قلب برمی‌گردد، پُر می‌شود. قلب هر انسانی یک دهلیز چپ دارد و یک دهلیز راست، همین‌طور یک بطن چپ دارد و یک بطن راست. و کار بطن‌ها هم فرستادن خون به اندام‌های مختلف و ریه‌ها است. در وسط قلب یک دیوار ضخیم از جنس ماهیچه از بالا به پایین کشیده شده است که نیمه‌ی چپ و راست قلب را از هم جدا می‌کند. اسم این دیواره "سِپتوم" (بگو: سِپ+تُم) است.

دهلیز و بطن مثل یک گروه با هم کار می‌کنند. دهلیزها از خون پر می‌شوند و سپس آن را به بطن‌ها می‌فرستند. بطن هم فشرده شده و خون را به بیرون از قلب پمپاژ می‌کند.(میفرستد) وقتی که بطن فشرده شد، دهلیز دوباره از خون پر شده و برای مرحله‌ی بعد تپش آماده می‌شود. اما وقتی که خون به بیرون از قلب پمپاژ شد، چگونه می‌فهمد که به کجا برود؟

خوب، خون از طریق چهار دریچه‌ی اصلی به قلب رفت‌و‌آمد می‌کند. دریچه‌ها وقتی باز باشند، اجازه ورود و خروج به خون می‌دهند و وقتی که بسته‌اند، خون در پشت دریچه‌ی بسته می‌ماند. درست مثل رفت‌وآمد کردن از یک درب ورود و خروج. دو تا از آن‌ها اسمشان دریچه‌ی میترال و دریچه‌ی سه لتی است که اجازه می‌دهند خون از دهلیزها وارد بطن‌ها شود. دوتای دیگر اسمشان دریچه‌ی آئورت و دریچه‌ی ریَوی است که کارشان کنترل جریان خون موقع خروج از قلب می‌باشد.