خلاقیت چیست؟

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

خلاقیتچیست؟

تواناییدیدنچیزهابهشیوههایجدی،شكستنمرزهاوفراتررفتنازچارچوبها،فكركردنبهشیوهایمتفاوت،ابداعچیزهایجدید،استفادهازچیزهاینامربوطوتبدیلآنبهشكلهایجدید.

برایدركوفهمخلاقیتابتدابایدآنراتعریفكرد. قابلقبولترینتعریفیكهازخلاقیتارائهشدهاستعبارتاستاز«تواناییدیدنچیزهابهشیوههایجدی،شكستنمرزهاوفراتررفتنازچارچوبها،فكركردنبهشیوهایمتفاوت،ابداعچیزهایجدید،استفادهازچیزهاینامربوطوتبدیلآنبهشكلهایجدید».
برخیدیگرازمتخصصان،خلاقیترابعنوانیكتولید،‌ فرایند،یكسریمهارتهاوویژگیهایشخصیتیتوصیفمیكنند.

خلاقیتبهعنوانیكتولید :
ادیسون(بااختراعبرق(وگراهامبل)بااختراعتلفن)هردومولدچیزهایجدیدیبودندكهجامعهبشریترامنقلبكرد. همینطورپیشرفتهایپزشكی،كارهایهنری،اصولوقوانینعلمینیزازجملهتولیداتخلاقمحسوبمیشوند.
خلاقیتبعنوانیكفرایند :
طبقاینتوصیف،خلاقیتفرایندیاستكهفردباآندرگیرمیشودحتیاگربهتولیدچیزخاصیمنجرنگردد. همهافرادمیتوانندعملكردخلاقیداشتهباشند. عملكردخلاقشاملفكركردن،صحبتكردن،بازی،نوشتن،رقصیدن،آوازخواندن، ‌نواختنموسیقی،آزمایشودستكاریكردنایدههاواشیاباشد. بنابراینهرفعالیتهنریكودكخردسالمیتواندخلاقباشد. خلاقیتكودكاندرسالهایاولیهزندگیبیشترمبتنیبرفراینداست. یعنیكودك،یكنقاشیراشروعمیكنداماآنراكاملنكردهورهامیكند. اینعملكردیعنیقرارگرفتنیدرفرایندخلاقیتحتیاگرمنجربهتولیدكیاثرنشود.
خلاقیتبعنوانیكمهارت:
گرچههمهكودكانبالقوهخلاقهستندامااینتواناییبدونتمرینخاموشمیشود.
خلاقیتبرایشكوفایینیازبهتمریندارد. بعنوانمثالمهارتدربازیتنیسبدونتمرین, بهسرعتازبینمیرود. یكبازیكنخوب،دائماًتمرینمیكند. بدونتمرین،توانایینوشتن،موسیقی،آواز،رقص،نقاشیوبسیاریدیگر ... ممكناستمتوقفشود.
▪ خلاقیتبهعنوانیكسریویژگیهایشخصیتی: برخیازمحققانویژگیهاییرابرایافرادخلاقمطرحمیكنند. اینویژگیهاعبارتنداز: جسارت،كنجكاوی،انعطافپذیری،استقلاب،درونگرایی،ناهمنوایی،شوخطبعیگرایشبهتجربهكردنو.... .
خلاقیتبهعنوانیكسریشرایطمحیطی:
منظورازشرایطمحیطی،افراد،مكانها،اشیا،وتجربیاتاست. كودكانازهیچقادربهخلقچیزینیستند. آنهابرایترسیمكردنیاخلقچیزینیازبهتجربهدارند. بعنواننمونه،كودكیكهفرودگاهیامرزهواییراندیدهاستبهسختیمیتوانددربازیهایافعالیتدیگرش،فعالیتخلاقانهایداشتهباشد. بههمینترتیب،دربیانخلاقیت،هرچهزمینهتجربیاتفردیامكانها،اشیاوسایرافرادبیشترباشد،عملكردویدرفعالیتهایخلاقانهبیشتراست.
محیطخانهیكیازعواملمهمدرپرورشخلاقیتمحسوبمیگردد. اگردرمحیطخانهدیدگاهخوشبینانهاینسبتبهاینموضوعوجودداشتهباشد. كودكانبیشتراستعدادهایخودرابروزمیدهند. تحقیقاتنشاندادهاستكهاگر:
والدینبهكودكانشاناحترامبگذارند،
نسبتبهتواناییفرزندشاناعتمادداشتهباشند،
بهكودكانشاناجازهكشفكردنوتصمیمگیریبدهند،
ارزشهایخانوادههمیشهبرمبنایصداقت،شایستگی،منطقوموفقیتباشد،بهپرورشورشدخلاقكودكانخودكمككردهاند.
موانعخلاقیت:
▪ همانطوركهمحركهایمحیطیوعواملخانوادگیمیتوانندخلاقیتراافزایشدهد،شرایطمنفیهممیتواندآنرامحدودكند. ٤نوعشرایطمحیطیكهمانعتواناییخلاقیتمیشوندعبارتنداز:
والدین:
والدیناغلبانتظاراتخاصیازكودكانشاندارند،متأسفانهكودكانخلاقممكناستبااینانتظاراتهماهنگنیاشند. كودكانخلاقاغلباقتدار. محدودیتها،منطقوانتظاراتوالدینرازیرسؤالمیبرند. اینكودكانبصورتمتفاوتیعملورفتارمیكنند. والدینممكناستاینرفتارهایخلاقرانوعیبیادبیقلمدادكنندیارفتارهایكودكشانراخیلیعجیبوغریب،نابالغ،غیرعادییاشیطانیبداند. بنابراینلازماستوالدیناطلاعاتكافیولازمدرخصوصماهیتخلاقیتوفرایندآنداشتهباشند.
مدرسه :
معلمممكناستارزشكودكخلاقرادركنكند. اغلبكودكخلاقبایددرموقعیتمدرسهبراساسهمنواییكاملعملكند . كودكیادمیگیردشبسیاهاستواگردرنقاشیاشازرنگدیگریغیرازآناستفادهكندموردتمسخرقرارمیگیرد.
اخیراًتأكیدبسیاریدراینخصوصوجودداردكهدرمدارسفرصتبسیاركمونامحدودیبرایفعالیتهایخلاقكودكاندرنظرگرفتهمیشود. همچنینبرخیازكودكاندركلاسهایدرسیغیرخلاقزندانمیشوندوبهآنهاگفتهمیشود« بنشینسرجایت». بههمیندلیلیكیازضروریاتنظامآموزشی،توجهبهاستعدادهایخلاقكودكانوپرورشمعلماندرخصوصفراهمآوردنفضایمناسببرایپرورشآناستعدادهاست.

نقشهایجنسی:
درهرجامعهاینقشهایجنسیخاصیوجوددارد،دراغلبمواقعایننقشهاعلاوهبرمحاسنشمحدودیتهاییبرایكودكانفراهممیكند. وقتیماانتظارداریمكودكپسرمانفعال،مستقلوقویباشدوبرعكسدخترمانمنفعل،وابستهوازخودگذشتهوفداكارباشدبااینشیوهبهكودكانمانآسیبمیرسانیماگرنقشهایجنسیبهاینصورتبرایكودكدیكتهشود،پسرهاازرسیدنبهفعالیتهایآرامخودداریمیكنندودخترهاازدستیابیبهفعالیتهاوتجربیاتفعالوزندهدوریمیكنند. درحالیكههردونوعتجربهبرایفرایندخلاقیتضروریاست.
جامعه،سنتوفرهنگ:
مفاهیممتفاوتیهستنداماهریك،رفتارها،ارزشهاونگرشهایخاصیرادیكتهمیكنند،اینهابهشكلانتظاراتمنتقلمیشوند. متأسفانهممكناستكودكانخلاقبایكدستوركارمتفاوتعملكنند. مشكلزمانیبروزمیكندكهبزرگسالهمهپاسخهاراداردوازكودكانتظارداردكهدرقالبچارچوبهارفتاركند. مثلاًاغلبگفتهمیشود : « اینشیوهایاستكهخانوادهمناینطورعملمیكند». بدیهیاستكهاحترامبهانتظاراتجامعه،سنتهاوفرهنگازاهمیتبسیاریبرخورداراستبهشرطآنكهقیدوبندهایدستوپاگیربرایافرادبوجودنیاورد.
چگونهخلاقیتكودكانراافزایشدهیم:
١- محیطیمناسببرایانجامكارهایخلاقآنهافراهمنمایید.
٢- امكاناتووسایلیدراختیارآنهاقراردهیدتابهكمكآنهاخلاقیتهایخودراابرازنمایند.(بهعنوانمثالوسایلموسیقی،نقاشیوطراحیو...)
٣- كارهایخلاقكودكانراتشویقكنیدوآنهارادرمعرضنمایشقراردادهوازارزیابیبیشازحدآنانخودداریكنید.
٤- بهعنوانبزرگسال،خودبهانجامكارهایخلاقبپردازدواجازهدهیدكودكانشماشاهدكارهایخلاقتانباشند.
٥- بهشیوههایآموزشیدرخانوادهخودتوجهداشتهباشید.
٦- برایكارهایخلاقدیگرانارزشقائلشوید.
٧- ازتأكیدبرتصوراتقالبیدرخصوصجنسیتكودكانشدیداًخوددارینمایید. (بهعنوانمثالدخترماشینبازینمیكند،پسرعروسكبازینمیكندیاپسرگریهنمیكند). ٨- امكانشركتدرفعالیتهاوكلاسهایویژهرابرایآنانفراهمنمایید.
٩- اگرمشكلاتیاگرفتاریهایدرخانوادهوجودداردازآنمشكلاتبهشیوهمثبتیاستفادهكنیدوباتشویقبهكودكخوداجازهابرازاحساساتواظهارنظربدهید.
١٠- توجهداشتهباشییدكهاستعدادفقطسهمكوچكیازخلاقیتاستوتمرینونظمبخشیدنبهآنازاهمیتبیشتریبرخورداراست.
١- اجازهبدهیدكودكخودشباشدحتیاگررفتارهایعجیبازاوسربزندوسعیكنیددرحضورجمعكودكخودراخلاقمعرفینكنید؛درغیراینصورتاطرافیانانتظاراتبیشازحدیازكودكشماخواهندداشت.
١٢- باكودكخودشوخطبعومهربانباشید.

فرایندخلاقیت

دررویكردیعمومی،نگاهبهخلاقیت،منظریتوسعهمدارانهوجهت‌گیریاثربخشرابههمراهدارد. خلاقیتازدیربازعنصریتماماًذاتیونهادینهشدهوتقریباًموروثیقلمدادشدهولیآنچهكهامروزبهعنواننگرشخلاقانه،طراحیخلاقانه،استعدادخلاقوبیشترازهمهتفكرخلاقموسوماست،پارادایمیفراترازعنصریبارویكردیدرونیاست. نگاهنوینبهخلاقیت،آنراآموزشمحوروپرورشمدارمی‌داندوتقویتوفعلیتآنرادرچارچوبشئونفكریوحوزه‌هایعملیممكنمی‌شمارد.
تعریفخلاقیت
كارشناسان،خلاقیترا«توانایینگاهجدیدومتفاوتبهیكموضوع»(ورتهایمر۱۹۴۵)فهمبهتروسازماندهیشده«(كلیوراجرز۱۹۶۵)»حدسزدنیامنظمكردنفرضیه‌ها(تورنس۱۹۶۵)»فهمناخودآگاهوهدایتشوندهبهسویبینش‌هایجدید»«توردوریكاردز۱۹۸۸

(تولیدایده‌هایجدیدومفید)آمیلی۱۹۶۶(تفكرجانبیدربرابرتفكرعمودی)ادوارددوبونو۱۹۶۶(تفكرواگرادربرابرتفكرهمگرا)گیلفورد۱۹۶۶(معرفیپدیده‌هایاروش‌هایجدیدوتواناییخلقكردنبانیرویتخیل)گاتلوییس۲۰۰۰(ارائهرهیافت‌هایجدیدوغیرمعمولیواثربخش)پاپالیا۱۹۸۸(وبرقراركردنارتباطاتجدید) استنبرگواوهارا۱۹۹۷)تعریفكرده‌اند.
درنگاهما«خلاقیتبرایندنیروهایتخیلیوتعقلیفرداستكهبااستفادهازدانسته‌هایقبلیوكشفیاتجدید،‏قالب‌هایذهنیومحدودیت‌هایفكریاورادرهممی‌شكندورهیافت‌هایینوبرایحلمسئلهارائهمی‌دهد».
قوهتعقلوقوهتخیلانساندردوسویطیفذهنیانسانقرارداردوخلاقیتمحصولپرورشمتناسبوهمگونایندوقوهاستوچهبسارشدناهمگونیكیازایندوقوهانسانرابهدامجمودفكرییاخیال‌پردازیومالیخولیاییبیندازد.
خلاقیتبردوپایهتصوراتوتعقلاتبنانهادهشدهاستكهبرایندآنهامنجربهتولیدایده‌هایخلاقانهمی‌شودوانسان‌هایخلاقعموماًكسانیهستندكهایندوقوهرابهخوبیدروجودشانپرورشدادهباشندوازبرایندایندودرجهتمقاصدواهدافخوداستفادهكنند.
تصوراتمؤثردرخلاقیت
تصوراتمؤثردرخلاقیت،عبارتنداز:
تصوراتمثبتیاحدسزننده: تصوراتیكهماازچیزهایلذت‌بخشواتفاقاتیكهدوستداریمبرایمانبیفتددرذهنمی‌سازیم. مانندتصوراتبصریكهبهماامكانمی‌دهدهرتصویرفكریدلخواهرادرمغزبهوجودآوریم.
تصوراتبازسازنده:
تصوراتیكهماراقادرمی‌سازندتاتصویرهایگذشتهرابه‌طورغیرارادیدرمغزخودبازسازیكنیم.
تصوراتساختاری:
حسذاتیبرایتجسماشكالسهبعدیوتواناییغریزیبرایساختنتصویریواضحوسهبعدیدرمغزازنقشه‌ایمسطح،مانندقدرتیكههوانوردانرادرفرودآوردنهواپیمابهزمیندرپروازهایبدوندیدیاریمی‌كند.
تصوراتجانشینی:
تصوراتیكهبهوسیلهآنهامی‌توانیمخودرابهجایدیگرانقراردادهودرغم‌هاوشادی‌هایآنهاشریكشویم.
تصوراتپیش‌بینیكنند:
تصوراتیكهانسانراقادرمی‌سازندتادرموردآیندهحدسزدهوآنراپیش‌بینیكند.
فرایندخلاقیت
بعدازتعریفخلاقیتودركچیستیآن،می‌بایستیبافرایندیكهبرایدستیابیبهراه‌حل‌هایخلاقانهطیمی‌شود،آشناشویم. فرایندحلخلاقانهمسائل،دارایالگوییششمرحله‌ایاست.
۱)مرحلهاول: حقیقت‌یابی
حقیقت‌یابیشاملگام‌هایزیراست:
تعریفمسئله: دراینمرحلهفردمسائلیراكهبایدحلكندشناساییوانتخابمی‌كند.
آماده‌سازی:
جمع‌آوریوگزینشداده‌هایمربوطبهموضوعكهاینداده‌هاشاملدانشیكهازقبلدرذهنوجودداشتهبهعلاوهدانش‌هاییاستكهجدیداًبرایحلخلاقمسئلهجمع‌آوریمی‌كنیم.
نكته‌ایكهدرموردجمع‌آوریداده‌هابایدموردتوجهقرارگیردایناستكهجمع‌آوریاطلاعاتدرحجمزیادوباشیوه‌اینامناسب،باعثعدمرشدخلاقیتمی‌شود. جانلیتكسمتخصصعلومتربیتیامریكاگفتهاست «اطلاعاتممكناستقدرتتصورراخفهكند» بههمیندلیل،روشصحیحجمع‌آوریداده‌هابایدموردتوجهقرارگیرد. لذاباید «بهحقایقبرجستهدرزمینهمربوطهپرداختهوبعدشروعبهتدبیرفرضیاتممكنكنیمسپسدوبارهبهمرحلهابتداییبرگشتهوتمامحقایقموجوددرآنزمینهراموردبررسیقراردهیم(ریمونكیویولوكوانكامپنهود۱۹۸۸).
۲)مرحلهدوم: پالایش
داده‌هایجمع‌آوریشدهنیازبهپالایشوطبقه‌بندیاساسیداردتااطلاعاتسرهازناسرهراازهمجداكردهومیاناندیشه‌هاومطالبمناسبوبیهودهتفكیكقائلشویموآنهاییراكهبهدردنمی‌خورنددرسطلزباله‌ایبزرگبریزیم.
۳)مرحلهسوم: تجزیهوتحلیل
دراینمرحله،فرددرعمقاطلاعاتدریافتنیبهكنكاشوجست‌وجومی‌پردازدومطابقبامسئلهوهدفیكهازحلمسئلهدارد،ازاطلاعاتاستفادهمی‌كند. البتهبخشیازاینتلاشبهصورتناآگاهانهبودهوذهنبهطورناخودآگاهبهپردازشاطلاعاتدرذهنمی‌پردازدكهبهآن«دورهكمون»(والاس۱۹۲۶)نیزگفتهمی‌شود.
۴)مرحلهچهارم: ایده‌یابی
دراینمرحله،بهكمكداشته‌هایذهنیكهدرمراحلاولتاسومطیفرایندهایویژه‌ایجمع‌آوریوپردازششده‌اند،فردشروعبهتولیدایده‌هایخلاقانهمی‌كندكهشاملگام‌هایزیراست:
ایجادایده‌ها: تدبیرایده‌هایآزمایشیموقتبهعنوانسرنخ‌هایممكن
پروراندنایده‌ها: اینمرحلهباانتخابمفیدترینایده‌هایحاصلهوافزودنیاتغییروتركیبآنهاكهمنجربهایجادایده‌هایجدیدترومتكامل‌ترمی‌شودانجاممی‌پذیرد.
۵)مرحلهپنجم: راه‌حل‌یابی
اینمرحلهشاملدوگامزیراست:
ارزشیابیفرد: فردازاینطریقبهترینایده‌هایتولیدشدهراانتخابمی‌كند.
گزینش: انتخابراه‌حلنهاییازمیانایده‌هایگزینششدهوپیاده‌سازیآن
۶)مرحلهششم: بازخوردگیری
اینمرحله،پسازپیاده‌سازیایده‌هاییكهدرمرحلهپنجمگزینششد،صورتمی‌گیرد. باگرفتنبازخوردمناسبضعف‌هاوكاستی‌هایایده‌هاموردبررسیقرارگرفتهوبااستفادهازتجربیاتعملی،ایدههامتكامل‌تروعملی‌ترمی‌شوند.
طیاینمراحل،درمرحلهاولتاسومفردبااستفادهازنیرویتعقلبهجمع‌آوریاطلاعاتوبازپروریآنهامی‌پردازد. درمرحلهچهارمكهاوجتعاملقوهتفكروتخیلاستوبایدآنراهنگامهبروزجوانه‌هایخلاقیتدرذهنآدمیدانست،بااستفادهازقدرتتصوروخیال‌پردازیوباكمكداده‌هایپردازشیافتهمراحلقبل،ذهنموفقبهابداعایده‌هایدرخشانمی‌شود. درمرحلهپنجموششمبهكمكقوهداوریوقضاوتكهخودازشئونتفكراستوپیشتردرموردآنتوضیحدادهشد،بهترینوعملی‌ترینراه‌هاراانتخابوباگرفتنبازخوردمناسببهكمكتفكرعلتومعلولیوقضاوتی،یافته‌هایذهنیرابهراه‌حل‌هایعملیوكارامدتبدیلمی‌كنیم.
ویژگی‌هایافرادخلاق
افرادخلاقعموماًویژگی‌هایدارندكهآنهاراازسایرمردممتمایزمی‌كند. اینویژگی‌هاكههمانظهوروبروزنیروهایتفكریوتخیلیانساندرمنظرودیدگاهدیگرانوتحققعملكردهایآنهادرعالمخارجاست،عبارتنداز:
هوش:
افرادخلاق،هموارهبهاندازهكافیازهوشبرخوردارند. یعنیلزوماًانسان‌هایدارایهوشبالا،انسان‌هایخلاقینیستند. بلكهكسانیخلاقهستندكهتوانسته‌اندهوشخودرابهنحومطلوبیتربیتوسازماندهیكنند.
سیالیتفكری:
ازتواناییایجادسریعتعدادزیادیایدهبرخورداراست.
انعطاف‌پذیریادراكی:
تواناییدستكشیدنازیكقاعدهوقانونوچارچوبویافتنچارچوب‌هایجدیدرادارند. بهبیانیدیگر،ذهنآنهابهتروسریع‌ترمی‌تواندقالب‌شكنیكندوبهالگوهایجدیددستیابد.
ابتكار:
تواناییوتمایلبهایجادجواب‌هایغیرمعمولومرسومرادرواكنشبهمحرك‌هایمحیطیدارند. تنوع‌طلبیوبیزاریازانجامكارهابهصورتروتینازدیگرخاصیت‌هایاینویژگیاست.
استقلالرأیوداوری:
بهخودمتكیبودنوسنجشافكاروایده‌هابرمبنایمنطقواستدلالبهدورازوابستگی‌هاوغوغاسالاری‌هاوعدمتمایلبههمرنگیباجماعتازدیگرویژگی‌هایاینافراداست.
اعتمادبهنفس:
بهتواناییخوداعتمادوباوردارندوتصویریواقعیازامكاناتوحدودتوانمندی‌هایخوددارند.
خطرپذیری: ازانتقادوشكستترسیندارندواشتباهاترافرصت‌هاییبراییادگیریتلقیمی‌كنند.
تمركزذهنی:
بهطورفعالوپرتلاش،همازنظرذهنیوهمازنظرعملی،بهایدهمی‌پردازند.
▪ دانش: افرادخلاق،سال‌هایزیادیرابرایكسبدانشوتسلطبرموضوعموردعلاقهخودصرفمی‌كنندوعلاوه‌برآنهموارهدرحالتوسعهدائمیدانشوآگاهیخودهستند.
پیشینهتاریخی:
افرادخلاق،عموماًدرزندگیدچاررخدادهایمتنوعیبوده‌اندوبعضاًفقدان‌هایبزرگینظیروالدینیاامكاناتمالیداشته‌اند. اینفقدان‌هاعموماًموجببرانگیختناحساسنیازشدهوفردراواداشته‌اندتادرجهترفعنیازخودبهراه‌حل‌هایخلاقانهبیندیشد.

نیازبهكسبموفقیت:
افرادخلاقنیازدارنددركسبهدف‌هایخود،بهموفقیت‌هاییدستپیداكنند. ایننیازمنبعیقویودلگرمكنندهبرایتلاشمضاعففرددرزمینهدستیابیبهراه‌حل‌هایتازه،ریسك‌پذیریبیشتروتمركزقوی‌تربررویموضوعاست.
موانعبروزخلاقیت
شایداولینسؤالیكهبعدمطرحشدنبحثخلاقیتوویژگی‌هایانسان‌هایخلاقبهوجودمی‌آید،اینباشدكهبه‌رغماینكهتقریباًتمامانسان‌هادارایدوقوهتفكروتعقلهستند،چراعده‌ایخلاقوسرشارازایده‌هاینووبدیعهستندوگروهیدیگربیابانلمیزرعیهستندخالیازهرگونهنسیمیكهاندكیبویتمایلبرایكارهایجدید،نو،متنوعومتفاوتازگذشتهرادارد؟پاره‌ایازایندلایلعبارتنداز(آبایی۱۳۸۲):
گماناینكهمسئلهتنهایكراه‌حلدرستدارد
سعیبراینكههمیشهمنطقیباشیم
طاعتبیچونوچراازقوانین
ترسازابهاماتوعلاقهبهمشخصبودنهمهچیز
اصراربراینكههمیشهعملیفكركنیم
ترسازشكستوپرهیزازانجامكارهایمخاطره‌انگیز
عدمتفریحوسرگرمی
تخصصپیداكردنتنهادریككار
ترسازاحمقجلوهدادهشدنتوسطدیگران
اعتقادنداشتنبهاینكهمی‌توانیمخلاقباشیم
راه‌هایپرورشخلاقیت
پیش‌ترگفتهشدكهخلاقیت،برایندنیروهایتعقلیوتخیلیانساناستكهقالب‌هایذهنیرامی‌شكندوایده‌هاینوآورانهرابهذهنمتبادرمی‌سازد. بنابراین،بهخاطرپرورشخلاقیتبایدكارهاییانجامدهیمكهازطرفیدانشوتجربهماراكهبه‌عنوانمادهخامخلاقیتهستندبالاببردوازطرفدیگرشیوهتفكرمارااصلاحوهدایتكندوازسوییقدرتتخیلمارابهبودبخشیدهوامكانتصورسازیبهمابدهد.
می‌دانیمكهخلاقیتنوعیتكاپویفكریوذهنیبرایدست‌یابیبهاندیشه‌هایبدیعاست. پسكارهاییكهبتواندذهنرادراینراستابهتكاپوواداردوبهمافرصتاندیشیدنوتبلورآنرادرجهانخارجبدهد،موجبافزایشخلاقیتمی‌شود.
تجربه:
غنی‌ترینمنبعسوختوعاملیاستكهموجبمی‌شودانسانبتواندایده‌هایخلاقانهارائهبدهد.
تجربهرامی‌توانازانجامكارهایمتنوعومخاطره‌انگیز،مسافرتمخصوصاًباشرایطسختومصیبت‌باروبهمكان‌هایدورافتاده،تماس‌هایشخصیبادیگرانبویژهكودكان،خواندنشرححالافراد،تماشاكردنتلویزیون،گوشكردنرادیوو ... به‌دستآورد.
بازی‌هایفكری:
حلمعما،جدول،شطرنج،كلماتمتقاطع،بیستسوالی‌ها،بازیدرهوایآزاد،حلمسائلریاضیبخصوصمسائلهندسهواحتمالكهنوعیورزشذهنیهستنددرتقویتقدرتتفكرموثرند.
كوششزیاد:
آنچهموجبخلاقیتمی‌شود،لزوماًهوشونبوغفوق‌العادهنیستبلكهكوششمضاعفیاستكهافرادخلاقانجاممی‌دهندتامغزرابهتصوروادارند. سخت‌كوشیوعادتكردنبهكاروتلاشمارادرهنگامتولیدایده‌هایخلاقانهیاریمی‌كند.
دانش:
بروزایده‌هاینونیازبهدانشفراواندارد. درحقیقتدانشمادهاولیهتصورسازیاستتوسعهدائمیدانشواطلاعاتوسیعدربروزایده‌هایخلاقانهنقشبی‌بدیلیدارند.
روحیهپرسش‌گری:
تقویتروحیهپرسش‌گریواینكهانسانازطرحسوال‌هایبهظاهركودكانهواهمهنداشتهباشدوسوال‌هایچالشبرانگیزمطرحكند،باعثپرورشكنجكاویدرانسانمی‌شودوساختارشكنیقالب‌هایذهنیراتسریعمی‌كند.

پرورشتفكرخلاقونوآوری ‌آموزشی

هفتادوپنجسالپیشآنتیبیوتیكها،هواپیمایجت،تلویزیونوكامپیوتروجودنداشت . انسانهایبسیارزیادیدراثربیماریهایخیلیسادهجانخودراازدستمیدادند .

هفتادوپنجسالپیشآنتیبیوتیكها،هواپیمایجت،تلویزیونوكامپیوتروجودنداشت . انسانهایبسیارزیادیدراثربیماریهایخیلیسادهجانخودراازدستمیدادند . اماازآنزمانتاكنونسلطهمابرجهانفیزیكیوبیولوژیكبهشدتافزایشیافتهاست . امیدبهزندگیرشدكردهواكثرساكنانهماكنونمحصولاتكشاورزیبرایسیركردنساكنانكرهزمینكهازهفتادوپنجسالپیشتاكنونسهبرابرشدهاند،كافیبهنظرمیرسد . طیاینسالهابشربهكراتپانهاد،اینترنتبهوجودآمدو ....
بازیادامهدارد
درسالهایاخیردانشمنداندررشتههایمختلفبنیانلازمرابرایناتوتكنولوژیفراهمكردهاندواكنونمیتواننددرسطحیبسیارپیشرفتهبهمهندسیدرمقیاساتمیومولكولیبپردازند . میزانوراهنوآوریبرایتعیینوپیشبینیآیندهجهانضروریاست . درواقعداشتنجامعهاینوآوربرایدستیابیبهرشد،ازداشتنمیزانبالایسرمایهوصرفآنمهمترومؤثرتراست . نوآوریهالزوماًنبایدشبیهاینترنت،موفقیتوپیشرفتعظیمتكنولوژیكباشند .
نوآوریمیتواندپیشرفتیكوچكدرونمدرسهیاتغییرساختاررویههایكاریدرسازمان ‌آموزشوپرورشباشد . فرآیندنوآوری،ظریفوشكنندهاست . ظهورورشدخلاقیتونوآوری،مستلزموجودفضاییاستكهدرآنازافكارمختلفوپیشنهادهایسازندهوتحقیقاتبنیادیحمایتشود . نوآوریهرروزازمحدودیتهامیكاهدوغیرممكنهایبیشتریراممكنمیسازد . سازمانهابایدانگیزههاییبرایایجادورشدنو‌آوریپدیدآورند .
حمایتازافرادخلاق،چهمیزانوچگونه؟
بهچهمیزانفرهنگحاكمبرسازمانآموزشوپرورشازتفكرخلاقپشتیبانینمودهاستویامحلهاییایجادشدهكهفعالیتهایخلاقدرآنجاظاهرشودوافرادبتواننددرآنبهسرعتوبهطوردائم،بهآزمودنایدههایشانبپردازند . افرادازلحاظمیزانخلاقیتبسیاربایكدیگرمتفاوتند . باتشخیصنیازبههریكازایننقشهارشددادنافرادبرایتصدیآنها،دادنفرصتبهآنهادراستفادهازمهارتهایشاندرفرآیندهایمهموتشویقكارهایخلاق؛كارآموزشبهمراتببهتراززمانیخواهدبودكهفقطبهروندیتكراریاجازهفعالیتدادهشود . مدیرانیكهمدیریتروندآموزشوپرورشرابرعهدهمیگیرند،بایددارایمهارتهایایجادتفكرخلاق،اهلنظریه،تیزهوشی،تواناییكاربستوهماهنگیایدهها،تولیدعلم،یادگیریوتغییرنگرشباشند .
پرورشتفكرخلاق
یكیازمهمترینمهارتهایمؤثر،تواناییدرتفكروبرنامهریزیاستراتژیكاست . اینگروهازمدیرانداراییكویژگیبرجستههستندوآناهلتفكرخلاقبودناست . آنهادربارهپیامدهایثانویهرتصمیمبااستفادهازذهنوقدرتتفكر،ازخودابتكاراتشایستهایبروزمیدهند . معمولاًدرفواصلزمانیمعین،تغییراتیدربرنامهكاریایجادمیكنند،زیراهرایدهجدیدایدههایدیگررابهذهنمیآورد . ازتفكرخلاقهراسیندارند . آنهاراههایبهتریبرایانجامكارهامییابندومیدانندكههرایدهایرامیتوانتحققبخشیدوگسترشداد . اینمدیرانخارجازشیوههایرایجمیاندیشند،یعنیازنیرویخیالخودبهرهمیبرند . امورجدیدرامیآزمایندوتلاشمیكنندنسبتبهآیندهبینشكسبكنند . آنهاهموارهمراقبهستندكهآیااستراتژیبهكارگرفتهشدهمفید،مؤثروسودبخشهستیاخیر . اگرپسازصرفوقتوانرژیبهایننتیجهبرسندكهاستراتژیخاصیكاراییندارد،بدونتعصب ‌آنراكنارمیگذارندوازتواناییهایخوددرراهاجرایاستراتژیمفیددیگربهرهمیبرند .
مدیرانخلاقزمانیراصرفتجسمآیندهسازمانخویشمیكنند . براینیلبهموفقیتبایدبهتفصیلتمامجزئیاتتحولاتآیندهومراحلرسیدنبهاهدافرادرذهنبهطورزندهتجسمكرد . زیراابتدابایدآیندهراموفقیتآمیزوموردنظرخودرادرذهنتجسمكردوقدرتتخیلبهمیزانزیادیدرراهرسیدنبههدفكمكخواهدكرد .
بنابراینمدیرانبادیدگاهیروشنكارهاییراانجامدهندكهارزشوتأثیربیشتریبراهدافبلندمدتوچشماندازوسیعدرزندگیومحیطكارداشتهتابتواننددیدگاههایایدهآلیخودرابهواقعیتتبدیلكنند .
مفهومخلاقیتونوآوری
خلاقیتبهكارگیریتواناییذهنیبرایایجادیكفكریامفهومجدیداست .
خلاقیتبهمعنایتواناییتركیبایدههادریكروشمنحصربهفردباایجادپیوستگیبینایدههااست .
خلاقیتبرخلقچیزنودلالتداردكهبهحلمشكلفعلییابرآوردهساختنیكنیازمیانجامد .
برایموفقیتدرمسیررشدوتوسعهنیازمندایجادفرهنگخلاقدرتمامابعادتوسعهبهخصوصمبحثآموزشهستیم . برنامهریزیخلاقدرفضاومحیطخلاققابلاجرااستونتایجمفیدیدارد . برایایجادفرهنگخلاق،نیازمندآموزشهستیم .
الف)اصلاحمطالبومندرجاتكتبدرسی
اغلبمطالبمندرجدركتبدرسیمحدودبهقوانیناولیهعلمیبودهودریكچارچوبكلیشهایارائهشودوزمینههایسؤالبرانگیزوخواستنمطالبجدیدرادرذهندانشآموزایجادنمیكنند . میزاناطلاعاتدانشآموزانرادرهمانسطحاولیهنگهداشتهوبامطالبجدیدوكشفیاتبهزورعلمیهمخوانیندارد؛درحالیكهبرایهمگامیباجهانامروزنیازمندتعلیمدانشآموزاندرسطحعلومروزهستیم .
بنابرایندرتدوینمطالبكتبدرسیرعایتایننكاتضروریاست .
ایجادهماهنگیلازممطالبدرسیبامطالبعلمیجدیدوكشفیاتتازه
جلوگیریازارائهكلیهقوانینمربوطبهیكعلموارائهمفاهیمكمكیدرجهتسعیدانشآموزانبرایشناختقوانیناصلیتوسطدانشآموزان .
جذابیتدرمطالبارائهشدهبهجهتبرانگیختنحسكنجكاویبراییادگیریمسائلبعدی .
توجهبهپاسخگوبودنعلومآموزندهبهنیازهایقرنحاضرعلاوهبرپیوستگیمطالبدرسی
ایجادزمینههایلازمبرایقدرتتفكر،تعقلوتخیلدانشآموزان

ب)آموزشمعلمانودبیران
تعلیموتربیتنسلجدیداولینمهمترینقدمدرراهرسیدنبههدفاستوركناصلیآنتعلیموتربیتمعلمانآنهااست . معلمبهعنوانفردیكهنقشراهنمارابرایدانشآموزاندارد،علاوهبرداشتنتخصصوتجربهدررشتهتدریسخود،همگامیبادانشروزآنراتخصصرابایدموردتوجهقراردهدواینوظیفهمسئولانامراستكهبانظارتفنیوتخصصی،اصولآموزشرارعایتكنند؛زیرادركسبعلم،هدفاصلیملكهذهنشدندریافتههایعلمیاست . آنهمیافتههایمفیدنهمطالبعلمیسطحیوكهنه . معلمخلاقازبارشمغزیوذهنیبیشتریبرخورداراست،كمتراحساسكمبودیاناتوانیمیكند،همیشهآمادگیداردباحوصلهواردبحثبادانشآموزشدهوآنانرابهزایشاندیشهوپیدایشفكرنوینوتازهتشویقكند . بنابراینمعلماننكاتزیررامدنظرداشتهباشند :
شناختاستعدادهاوتواناییهایدانشآموزانودرنظرداشتنسرعتیادگیریهردانشآموزهمیشهبهدانشآموزانتوصیهكنیدازآنچهفكرمیكنید،بهترهستیدومیتوانیدبهترباشید
توجهبهمقولهتشویقباتشویقزمینهرشدفكریفردبالامیرودوویاحساسارزشمیكندكهزیربنایموفقیتاستوگونههایمتفاوتاظهارنظرموردتشویققرارگیرد .
جهتدهیذهندانشآموزانبهكمكمطالبدرسیبهسمتعلومجدیدوروزانسانبهسمتیحركتمیكندكهبهآنفكرمیكند .
▪ معلمبایداصولوقوانینمهمنظریههایآموزشویادگیریرابداندوآگاهباشدكهدرچهشرایطیآموزشویادگیریآسانترصورتمیگیرد .
ایجادروحیهاعتمادبهنفسوعدمدلیلتراشیدرفردموفقچیزیبهنامتوجیهكردنوجودندارد .
ایجادحسرقابتمثبتوسازندهمیاندانشآموزان .
برقراریروابطعاطفیبینمعلمودانشآموزان
ایجادفرهنگتفكردرتدریسوتعلیموتربیتاحترامگذاشتنوبهادادنبهافكارنووتازهدرحلمسائلدرسی .
طراحیوایجادكلاسدرسیكهبراساسعلائق،آزادیعملوسلیقهدانشآموزانباشد شریككردندانشآموزاندرامریادگیریوتأكیدبرطرحمسائلواقعی .
دریافتگزارشهایخلاقانه . مثلاًمعلمكلاسچهانتظاریازدانشآموزاندرموضوعموردنظردارد . درموردكنجكاویمطلبجمعآوریكنند .
آموزشسهمهارتخوبدیدن،خوبشنیدنوخوبفكركردن .
دانشآموزانبتوانندآنچهرادرمدرسهیاهرفعالیتتربیتیفرامیگیرند،دربرخوردباموقعیتهایجدیدومسائلتازهبهمعرفیاجرابگذارند .
هدفازآموزشاینباشدكهدانشآموزانتفكرمنطقیپیداكنندومانندیكمورخومحققموضوعرابررسیكنند .
شكستنكلیشههایذهنیدانشآموزانوواردنمودنآنانبهتفكروبیانعقایدعدماستفادهازیكروشقالبی
آشناكردندانشآموزانبامفاهیماساسیواصولموردنیازمهارتهایزندگی
ج)آموزشوپرورشدانشآموزانخلاق
برخیازصاحبنظرانبراینعقیدههستندكهبرایخلاقكردنآموزشوپرورشبایدسراغروشهایپرورشخلاقیترفتوآنهارابهمدیرانومعلمینآموزشدادتاآنهانیزدانشآموزانخودراخلاقكنند . ولیمسألهایناستكههرروشیكهدیروزخلاقبودهامروزكمترخلاقاستوهرروشخلاقامروزینیزفرداممكناستغیرخلاقباشد . بنابراینبایدكاركنانآموزشببینندكهچگونهروشخلاقبیافرینندودربرخوردباتعلیموتربیتدانشآموزانازخودخلاقیتونوآورینشاندهند . معلمومدیرازمجریاناصلیصحنهتعلیموتربیتهستند . آنهاهرطوركهبهانسانبنگرندوبیندیشندبهپرورشاوهمتخواهندگماشت . توجهوعلاقهمدیرومعلمبهمسائلهمهجانبهرشدوشكوفایی،باروشهایفكریوزایشهایاندیشههاینوینوموجبتحققآموزشوپرورشخلاقونوآورمیشود .
دراینراستابایدسرچشمهخلاقیترادرتجربیاتدورهكودكیدانشآموزانجستوجوكرد . بهتفكراتوتخیلاتبچههااهمیتدادتافرصتپیداكنندافكارخودرامطرحنمایند . درآنانمهارت،قدرتاستدلال،اندیشیدنوتفكرانتقادیراتشویقنمود،نهقبولكردنكوركورانهبرایآنانبایدمحیطیمناسبجهتپرورشتفكرخلاقوآموزشمهارتهاییكهاورادرجذباندیشههاینووتجربههایجدیدكمككند،ایجادكرد . خمیرمایهفكروعملبسیاریازدانشمندانبزرگكنجكاویآنانبودهاست . بنابراینبایدپیشبینیتداركفرصتهایخودآموزیوفعالیتهاییادگیریاكتشافیومبتكرانهرافراهمكرد . باتوجهبهاینكهمكاشفهاثریعمیقوماندگاربردانشآموزخواهدداشت . درگیركردندانشآموزانباهمدرامریادگیریواهمیتدادنبهكارگروهیكهمنجربهرقابتدریادگیریبرایانجامكاربهتر،ایجادروحیههمبستگی،تقسیمكاروحسمسئولیتپذیریدرآنانبشود،ضروریاست . مدیرومعلمبایدخلاقیترابهعنوانیكاستعدادعمومیدرنظرگرفتهوتلاشكنندباایجادفرصتهایبرابرجهتاستفادهتمامدانشآموزانآنانرابهسویعملكردآموزشیانعطافپذیر،سیالوغیرتكراریهدایتكنند . بایدكلاسیبهوجود ‌آیدكهدرآنایدههایمتفاوتومتنوعآفریدهشودویادگیریلذتبخشوپایدارازطریقبارشسؤال،طرحمسائلنوینوپاسخهایتازهشكلگیردوبهقولپیاژه : هدفاصلیآموزشوپرورش،پرورشافرادنوآوریاستكهمیتوانندفكركندواهلتحقیقوبررسیباشند .
بنابراین :
۱)نوآوریدرزمینهآموزشیاززمانیمطرحمیشودكهبراثرپیشرفتهایعلمیوفنیجامعهدستخوشتغییراتوتحولاتشود . مدرسهكههدفشپاسخگوییبهمقتضیاتاجتماعی،اخلاقیوانتقادیجامعهاستبایدمتناسببااینگونهتحولاتدگرگونیرابپذیردوباشرایطجدیدسازگارشود .
۲)نوآوریدرشناختدقیقوعلمیافرادوچگونگیرشدذهنیوشخصیتیازطریقتحولوپیشرفتدرروانشناسیكودكانونوجوانان،نقشمؤثریدارد .
۳)تغییردرساختارمدرسهورفتنبهسمتمدرسهمحوریازطریق : نقویضاختیار،برنامهنویسی،بودجهبندی،تجهیزاتآموزشی،روشهاینوینیاددهی- یادگیری،ارزشیابیپیشرفتتحصیلی،اتخاذروشهایتربیتیوآموزشی،توجهبهمشاركتمردمیومدیریتمشاركتی،تغییردربرنامههایآموزشیبهمنظورتوسعههمهجانبهورشددانشآموزانازالزاماتنوآوریآموزشیاست .
۴)برنامههایآموزشیتامراحلپژوهشیوآزمایشهایخودراطیكنند،مدتیوقتلازمدارند . برنامههایآموزشیهمیشهسنگینتروآهستهترازعلوموتكنولوژیحركتمیكنندوتابرنامهایموردتصویبوقبولقرارگیرد،كهنهشدهونیازهایجدیدیمطرحمیشود .
۵)نظامهایآموزشیوعامهمردم،سنتگراهستندونوآوررابهسادگینمیپذیرند . درحالیكهجوانانبهطورذاتیدگرگونطلبندومیخواهندسریعتكنولوژیرابهدستآورند .
۶)نوآوریهمیشهبامقاومتروبرواستلذابایددرطراحینوآوری،بروزمقاومتهامدنظرقرارگیرد .
۷)نوآوریدریكبخشیادرس،روزیبخشهاودروسدیگراثرمیگذاردبرایمثالنوآورییكمدیرباعثتغییروعكسالعملمدیران،منطقهیامدیرانردهبالامیشودویانوآوریدرروشهاییادگیری،روشهایارزشیابیپیشرفتتحصیلیرادگرگونمیسازد .
۸)موفقیتدرنوآوریدرگروقبولباوروهماهنگیهمهعواملدستاندركارمدرسهاست .
مدیرنوآوربایددرسهبعددانایی،تواناییوخلاقیتمهارتداشتهباشد . داناییمدیربهمهارتهایسهگانهادراكی،انسانیوفنیاواشارهدارد . تواناییمدیربهتواناییجسمی،روانی،عاطفیوعقلیبهذهنیتوجهداردوخلاقیتمدیرذهنیتفلسفیوپژوهشخواهیونوآوریرادربرمیگیرد .
ویژگیهایمدیرخلاق
انعطافپذیربودهومیتواندشرایطومقتضیاتونیازهایمحیطهایآموزشیرادرنظرداشتهباشدوتواناییتولیدایدههایفراوانراداراباشد .
روشهایبرقراریارتباطمناسبوافزودنبهایدههاوگسترشآنهارامیشناسد .
بهفكرواندیشهخودودیگراناحتراممیگذارد .
ازنظراتوایدههایدیگراندرتصمیمگیریهااستفادهمیكند
جهتانجاموظایفومشخصنمودنوظیفههمهافراد،گروهبندیمیكند .
بهروشهایحلمسألهواستفادهازرویكردهایمتفاوتدرحلمسائلومشكلاتآشناییدارد .
شرایطمناسبجهتبروزخلاقیتهاوپرورشآنهاوپشتیبانیازافرادخلاقونوآورراایجادمیكند .
تواناییتجزیهوتحلیلمسائلپیچیدهرادارد
توانایینگرشآیندهمحوریراداردزیراقدرتآنراداردكهوظایفخودراباتغییراتجامعهونظامآموزشیبامشاركتهمهعواملدرونیوبیرونیمدرسهبهطورشایستههماهنگنماید .
روحیهخلاقدارد،یعنیروحیهایكهمدیرراازعقایدقالبیوتعصباتجاهلیوازقراردادهاوبخشنامههایبیثمرفراتربردهوبهتعالیفكریبرساند .
كلینگریوتفكرسیستمیبرایتطبیقرفتارفردیبارفتارسازمانیودركامورسازمانیبهطورواحدرادارااست .
درایجادوكسباطلاعرسانیباتكنولوژیهایجدیداطلاعاتیمهارتدارد .
▪ مهارتهایآموزشیشاملمهارتهایبرنامهریزی،راهنماییتحصیلی،شیوههاینوینیادگیری،فنوناداریارزشیابیكاركنان،پیشرفتتحصیلیو .... رادارااست .
شیوهاستفادهازرنگهایشادوتنوعبخشیدنبهفضاوتحولدرزنگهایتفریحرامیشناسد .
دربالابردنامكاناتورزشیدرجهتنشاطبخشیدنبهدانشآموزانكوششمیكند .
درانتقالاطلاعاتروزبهدانشآموزانتلاشمیكند
دراینبینبردنموانعارتباطیبیندانشآموز،معلمومدیركوششمیكند .
فعالیتهایگروهیدانشآموزانراساماندهیمیكند .
درایجادرقابتسالموسازندهدرپكلیهفعالیتهایمدرسهمیكوشد .