تحقیق رایگان

سایت علمی و پژوهشی اسمان

تحقیق درباره جهاد از دیدگاه قرآن

جهاد از ديدگاه قرآن

*************************************

در قرآن كريم، به صورتهاي گوناگون و در موارد متعدد ، از واژه «جهاد» و كلمات هم خانواده آن نام برده شده و درباره آن تاكيد زيادي گرديده است.

براي پي بردن به اهميت مسئلة جهاد از راه مقايسه ميان آن دو و موضوعات مهم ديگر ، لازم است در اين نكته دقت كنيم كه: در قرآن مجموعاٌ 77 بار از «صلوه» (نماز)، 33 بار «زكوه»  12 بار از «صوم»(روزه)، 11بار از «حج» و 12بار از تطهير و تطهر ياد شده است. و با توجه به اهميت و عظمت اين مسائل در اسلام ، وقتي مي بينيم قرآن كريم از اين مسائل عظيم و مهم حداكثر بين 11تا71 بار نام برده شده است، مي توانيم دريابيم كه مسئله جهاد از چه اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد و چرا در قرآن كريم تا اين حد مورد تاكيد و كثرت استعمال قرار گرفته است.

مثلاٌ قرآن كريم در 33 مورد از «جهاد» نام برده و از مجاهدان تمجيد كرده و متخلافان از جهاد را مورد نكوهش و انتقاد قرار داده و در 38 مورد ، از پيكار و قتال در راه خدا ياد كرده و پيروان اين راه را ستوده و متخلفان آن را نكوهش كرده است و نيز آيات بسيار ديگري هست كه معني و مفهوم آنها بر عظمت و برتري و فضيلت جهاد و پيكار در راه خدا گواهي مي دهد. بلي اين همه تاكيد و تكرار واژه«جهاد» و كلمات هم ريشه و هم خانواده آن و نيز «قتال» و مشتقات از آن و لغات و آيات و تعبيراتي كه بر معناي آنها دلالت دارد، خود نشان دهنده عظمت و اهميتي است كه قرآن و اسلام براي «جهاد» و «پيكار در راه خدا» قائل شده است.

آيات قرآن  درمورد جهاد

با توجه به اين كه آياتي كه دربارة جهاد و قتال با كفار و مشركين در قرآن كريم آمده است بسيار زياد مي باشد، ما در اينجا فقط چند آيه از آياتي را كه دلالت بر جهاد دفاعي دارند نقل مي كنيم .

ولي در ادامه بحث جهاد دفاعي هر كجا كه لازم باشد نمونه و شواهدي هم از آيات قرآن بيان خواهيم كرد.

آيه اول و دوم

« أذن للذين يقاتلون بأنهم ظلموا و إن الله علي نصرهم لقدير، الذين اخرجوا من ديارهم بغير حق إلا أن يقولوا ربنا الله ولو لا دفع الله الناس بعضهم  ببعض لهدمت صوامع و بيع و صلوات و مساجد يذ كرفيها اسم الله كثيراٌ و لينصرن الله من ينصره إن الله لقوي عزيز».

«به آنها كه جنگ برآنان تحميل شده اجازه جهاد داده شده است، چرا كه مورد ستم قرار گرفته اند و خدا قادربر نصرت آنها است. همانها كه به نا حق از خانه و كاشانه خود بدون هيچ دليلي اخراج شدند جز اينكه مي گفتند پروردگار ما الله است، و اگر خداوند (شر) بعضي از مردم را به وسيله ديگر دفع نكند، ديرها و صومعه ها ، و معابديهود و نصارا و مساجدي كه نام خداوند در آن بسيار برده مي شود، ويران مي گردد و خداوند كساني را كه او را ياري كنند(و از آئينش دفاع نمايند) ياري مي كند ، همانا خداوند قوي و شكست ناپذير است».

هنگامي كه مسلمانان در مكه بودند مشركان پيوسته آنها را آزار مي دادند، و مسلمانان دائماٌ مضروب و مجروح خدمت پيامبر اسلام (ص) مي رسيدند و شكايت مي كردند(و تقاضاي اجازة جهاد داشتند) اما پيامبر(ص) به آنها مي فرمود: صبر كنيد، هنوز دستور جهاد به من داده نشده تا اينكه هجرت شروع شد و مسلمانان از مكه به مدينه آمدند ، خداوند آية 39 سوره حج را كه متضمن اذن جهاد است نازل كرد و اين نخستين آيه اي است كه دربارة جهاد نازل شده.

در تفسير نمونه آمده است كه: گرچه در ميان مفسران در اين كه اين آيه(آية 39 سورة حج) آغاز دستور جهاد بوده باشد گفتگو است، بعضي آيه «قاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم ...» (بقره/ 190 ) و بعضي ديگر آيه«  ان الله اشتري من المومنين انفسهم و اموالهم...»(توبه/ 111) رانخستين آيه ميدانند ولي لحن آيه مذكور تناسب بيشتري براي اين موضوع دارد چراكه تعبير «اذن» صريحاٌ در اين آيه آمده، و در آيات ديگر نيامده است و به عبارت ديگر تعبير اين آيه منحصر به فرد است

 نظر علامه طباطبايي هم اين است كه اين اولين آيه اي است كه درباره جهاد نازل شده است.

از دو آيه فوق مي توان موارد ذيل را نتيجه گيري نمود:

1-اين كه خداوند به مومنان اجازة جهاد داده است به خاطر ظلم و ستمي مي باشد كه كفار و مشركان نسبت به مومنان روا مي دارند. يك مورد از اين ستم مشركان آواره كردن و اخراج مسلمانان از شهرها و خانه هايشان مي باشد. همان  كاري كه در زمان ما صربها با مسلمانان بوسيني و صهيوبنيستها با مردم فلسطين و جنوب لبنان انجام داده اند.

2- جملة «و ان الله علي نصرهم لقدير» (خداوند قدرت بر ياري كردن مومنان دارد) متضمن وعدة  كمك الهي است ولي ممكن است اشاره به اين نكته باشد كه اين قدرت الهي وقتي به ياري مسلمانان مي آيد كه خود آنها به مقدار تواناييشان كسب قدرت و آمادگي دفاع كنند تا گمان نشود كه آنها مي توانند كه در خانه هاي خود بنشينند و منتظر ياري پروردگار باشند. بلكه مانند پيامبر اكرم (ص) ، كه تمام تلاش و سعي خود را در جنگها بكار مي برند و بعد هم از خداوند طلب كمك و پيروزي مي نمود و خداوند هم حضرت و اصحابش را ياري مي كرد، باشند.

جملة آخر آيه 40 «و لينصرن الله من ينصره» همين معنا و مفهوم را مي رساند كه خداوند كساني را ياري ميكند كه آنها هم او دينش را ياري كنند و در اين راه هم جهاد و تلاش نمايند.

3- خداوند فلسفه تشريع جهاد را بيان مي كند و مي فرمايد:«اگرخداوند ازمومنان دفاع نكند و از طريق اذن جهاد بعضي را بوسيله بعضي ديگر دفع ننمايد ، ديرها و صومعه ها و معبدهاي يهود و نصارا و مساجدي كه نام خدا در آن بسيار برده مي شود ويران مي گردد»

پس يكي از كمكها و امدادهاي خداوند به مسلماناني كه مورد ظلم واقع شده اند اين است كه به آنها اجازة جهاد در برابر مشركان را مي دهد و اين نوع جهاد ، جهاد دفاعي است چرا كه اگر مسلمانان دست روي دست بگذارند و فقط تماشگر فعاليتهاي ويرانگرانه طاغوتها، مستبكران و ستم گران باشند و آنها ميدان را خالي ببينند اثري از معابد و مراكز عبادت الهي نخواهند گذاشت(و به طريق اولي مومنان را هم مورد ظلم و ستم قرار خواهد داد).

4- علت اينكه آيه تنها معابد را نام مي برد با اينكه اگر دفاع نباشد اصل دين باقي نمي ماند، اين است كه معابد و مساجد مظاهر دين و شعائر و نشانه هاي دين هستند، كه مردم بوسيله آنها به ياد دين مي افتند و در آنها احكام دين را مي آموزند و آنها صورت دين را در اذهان مردم حفظ مي كنند.

5- علامه طباطبايي در تفسير الميزان مي فرمايد: « از اين آيه شريفه استفاده مي شود كه در شرايع و اديان سابغ هم به طور كلي حكم و دستور دفاعي (جهاد دفاعي) وجود داشته هر چند كه كيفيت آن را بيان نكرده است».

نتيجه كلي: از دو آيه مذكور به طور كلي اين نتيجه حاصل مي شود كه خداوند به مسلماناني كه مورد ظلم ، تعددي و تجاوز واقع مي شوند اجازه جهاد و دفاع داده است و تظمين كرده است در صورت جهاد، تلاش و ايثار مسلمانان ، آنها را حتماٌ پيروز خواهد كرد.

آية سوم:

«و قاتلوا في سبيل الله الذين يقاتلونكم  و لا تعتدوا إن الله لا يحب المعتدين»3 

«در راه خدا با كساني كه با شما مي جنگد ، نبرد كنيد و از حد تجاوز نكنيد كه خدا تعدي كنندگان را دوست نمي دارد»

از «ابن عباس» نقل شده كه اين آيه در مورد صلح «حديبيه» نازل شده است، و جريان چنين است كه رسول خدا (ص) با  1400نفر از ياران خود آماده «عمره» شدند. چون به سرزمين حديبيه (محلي در نزديكي مكه) رسيدند مشركان از ورود آنها به مكه و انجام مناسك عمره ممانعت كردند و پس از گفتگوي زياد با پيامبر(ص) مصالحه كردند كه سا ل بعد براي انجام عمره به مكه بيايند و آنان مكه را سه روز براي ايشان خالي كرده تا طواف خانة خدا كنند.

سال بعد هنگامي كه آمادة رفتن به مكه شدند از اين خوف داشتند كه مشركان به وعده خود وفا نكنند و مانع شوند و جنگي به وقوع به پيوندد و در صورت بروز حادثه جنگي نيز پيامبر از مقاتله در ماه حرام ناراحت مي شدند ، كه آيه در اين مورد نازل شده و دستور داد كه اگر دشمن نبرد را شروع كند شما هم در برابر او به مبارزه برخيزيد اگر چه در ماه حرام باشد.

قرآن در اين آيه دستور مقابله و مبارزه با كساني كه دست به نبرد مي برند و شمشير به روي مسلمانان مي كشند را صادر كرده ،و به آنان اجازه داده است كه براي خاموش ساختن دشمنان به اسلحه بزنند و از هر گونه وسايل دفاعي استفاده كند، ودر حقيقت دوران صبر و شكيبايي مسلمانان تمام شده و مي توانند با صراحت و شهامت از حقوق خود دفاع كنند.

اين آيه سه مسئله مهم را براي ما مشخص مي كند :

1)     انگيزه  و هدف در جنگ

2)      افرادي كه بايد با آنها جنگ شود .

3)      حد و حدود عمليات جنگي

1)    طبق دستور اين آيه قرآن . انگيزه و هدف در جنگ . بايد ( في سبيل الله ) باشد يعني صرفا بايد براي رضاي خداوند و در راه خداوند جنگ كرد و جنگ براي رياست شهرت – كشور گشائي تعصبات قومي و قبيله اي به دست آوردن غنائم  به خاطر انتقام جويي از نظر اسلام محكوم است .

2)     جمله ( الذين يقاتلونكم ) بيان مي كند كه بايد با افرادي كه جنگ را اول شروع مي كنند و عليه مسلمانان دست به اسلحه مي برند جنگ و جهاد نموده و در واقع بيان حكم جهاد دفاعي است كه خداوند به مسلمانان اجازه جنگ و دفاع در برابر تجاوز دشمن به آنها مي دهد.  ضمن اينكه از اين آيه استفاده مي شود بايد مراعات غير نظاميان مخصوصا زنان و كودكان بشود . و آنها نبايد مورد تعارض قرار بگيرند .

3)    جمله ( لا تعتدوا ) از حد تجاوز نكنيد . مشخص مي كند كه بايد در جنگ و جهاد تا آنجايي كه ضرورت اقتضا مي كند بجنگند و اصول اخلاقي را بايد كاملا رعايت نمايند . و از گسترش دادن آتش جنگ به همه جا خصوصا در شهرها و روستا ها بپرهيزند و به بيگناهان آسيبي وارد نكنند .

 حضرت علي (ع) در اين رابطه مي فرمايد

( فاذا كانت الهزيمه باذن الله و لا تقتلو مدبرا و لا تصيب معورا و لا تجهزوا  علي جريح و لا تهيجوا ان نساء باذي و ان شتما اعراضكم  و سببن امرئكم )

«هنگاميكه به ياري پروردگار لشگر دشمن را شكست داديد كساني را كه فرار مي كنند نكشيد درمانده را مجروح نكيند و مجروحان را به قتل نرسانيد آزار و ناراحتي زنان را فراهم نسازيد . هرچند بزرگان شما را دشنام دهند و به شما ناسزا بگويند ».

آيه چهارم:

«ومالكم لاتقاتلون في سبيل الله و المستضعفين من الرجال و النساء و الولدان الذين يقولون ربنا أخرجنا هذه القرية الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنك وليا و اجعل لنا من لدنك نصيرا» 1

«چرا در راه خدا و در راه مردان و زنان و كودكاني كه (به دست ستمگران) مورد استضغاف واقع شده اند پيكار نمي كنيد؟ همان افراد (ستمديده اي) كه مي گويند خدايا ما را از اين شهر (مكه) كه اهلش ستمگرند بيرون ببر و براي ما از طرف خود سرپرست قرار بده، و از براي ما از طرف خود يار و ياوري تعيين فرما».

تفسير آيه:

در آيه 74 اين سوره از مؤمنان دعوت به جهاد شده، ولي روي ايمان به خداوند و رستاخيز. اما اين آيه دعوت به سوي جهاد بر اساس تحريك عواطف انساني مي كند و مي گويدك «چرا شما در راه خدا و در راه مردان و زنان و كودكان مظلوم و بي دفاع مسلماني كه در چنگال ستمگران گرفتار شده اند مبارزه نمي كنيد ايا عواطف انساني شما اجازه مي دهد كه خاموش باشيد و اين صحنه هاي رقت بار را تماشا كنيد».

نتيجه گيري از دو آيه اخير (آيه 60 انفال و 71 نساء):

 از اين دو آيه مي توان به خوبي به اين نتيجه رسيد كه مسلمانان بايد در موارد زير آمادگي كامل و تام داشته باشند.

1- آمادگي تسحيلاتي:

مسلمانان بايد بتوانند كارخانجات تهيه سلاح هاي مدرن روز از قبيل توپ، تانك، هواپيماي نظامي، موشك و ... داشته باشند و نه تنها به فكر امروز بلكه در فكر آينده هم باشند و سعي و توان خود را به آنجا رسانند كه برترين سلاح ها از آن مسلمانان باشد.

2- آمادگي علمي و فكري:

براي رسيدن به قدرت نظامي و سياسي بايد مسلمانان داراي مراكز علمي و دانشگاهي پيشرفته همراه با متخصصان زبردست و اساتيد برجسته باشند و در مسير تكامل در علوم و كشفيات جديد گامهاي بلند و متوالي بردارند.

3- آمادگي جسماني:

بايد رزمندگان اسلام علاوه بر آموزش هاي علمي و فني از آموزش هاي مختلف جسمي كه در پيشبرد كارهاي جنگي امروز لازم است برخوردار باشند. و حكومت اسلامي بايد با ايجاد پادگان هاي آموزشي و مراكز ورزشي، زمينه مساعد جهت آموزش و تمرين جوانان مسلمان را فراهم نمايد، تا آنها بتوانند آمادگي جسمي لازم را براي دفاع و مبارزه در همه شرايط كسب كنند.

4- آمادگي استراتژيكي:

مسلمانان بايد با آشنايي وسيع نسبت به موقعيت سوق الجيشي و به اصطلاح استراتژيكي دشمن، او را از نظر قوت و ضعف، سنجيده و امكانات خود را با برنامه ريزي هاي صحيح، عليه دشمن به كار گيرند.

5- آمادگي اطلاعاتي و ضد اطلاعاتي:

از آنجا كه نيمي از پيشبرد در جنگ را، اطلاعات صحيح مي گرداند، و همانگونه كه اگر اطلاع خاصي به دست دشمن برسد، كليه نقشه ها و برنامه هاي رزمندگان اسلام، ممكن است از بين برود، تشكيل و مركزيت اطلاعاتي و سازمان قوي مخفي و ضد اطلاعاتي در درون نيروهاي اسلامي و در مرزهاي خارج از كشور اسلامي، يكي از ضروريات براي نظام اسلامي است.

در بررسي جنگ هاي پيامبر اسلام (ص) با دشمن به راحتي به دست مي آوريم كه آن حضرت در سپاه خود افراد ورزيده اي به نام «عيون» داشتند كه با تاكتيك هاي خاص به درون دشمن مي رفتند و از نظرات گوناگون، اطلاعات لازم را به دست آورده و به پيامبر (ص) گزارش مي دادند، و پيامبر (ص) بر اساس آن اطلاعات، لشگر خود را هماهنگ مي كرد، و اين اطلاعات نقش مؤثري در حفظ نظام اسلام داشت.

6- آمادگي اقتصادي:

آياتي كه مي گويد بايد در راه جهاد از اسلام و مسلمين دفاع نمائيد، امر به انفاق اموال و پشتيباني مالي و جهاد مالي هم دارد. پس براي تأمين اسلحه و ادوات جنگي و وسايل حمل و نقل و پشتيباني هم بايد دولت از موارد انفال مثل درآمد نفت، گاز و ... استفاده نمايد و هم مردم با پرداخت زكات و صدقات و انفاق علاوه بر شركت خود در جنگ، نيازهاي مالي و اقتصادي نيروهاي رزمنده و لشكر اسلام را تأمين نمايند.

7- آمادگي تبليغاتي:

با توجه به اينكه چرخ هاي عظيم افكار عمومي جهان را، تبليغات مي گرداند، و متأسفانه تبليغات مسموم دشمنان اسلام، امروز بر جهان سلطه دارد، و كشورهاي اروپايي و آمريكا و ايادي آنها در يك روز مي توانند ديد و نظر جهان را نسبت به مسأله اي تيره كنند، و تهيج افكار عمومي نسبت به مسأله اي و بي تفاوتي نسبت به مسائل ديگر از كارهاي همه روزه آنهاست. مقاومت در برابر اين غول هاي تبليغلاتي كه مسلح به انواع امكانات پيشرفته علمي نيز هستند و سراسر جهان را تحت پوشش خويش گرفته اند، و ايجاد قدرت برتر تبليغي در مقابل آنها يكي از هدف هاي دراز مدت جهان اسلام مي باشد.

آيه «واعدوا لهم ما استطعتم من قوه ...» به ما مي گويد: بايد قدرت شما از دشمنان، برتر باشد، و لزوم اين مطلب در مسائل تبليغي براي مسلمانان كه حرف حق دارند واضحتر است. به راستي ايا درست است: آنها كه حرف ها و برنامه هايي خلاف حق و خلاف اخلاق دارند، با تبليغات دامنه دار خود، آن را به كرسي بنشانند، و ما كه سراسر مكتبمان حق است، در اين زمينه، حركت وسيع انقلابي نداشته باشيم.

به هر حال بايد: در اين بعد هم كه داراي زمينه هاي مختلف است، در رشته ها و ابعاد گوناگون هنري، فكري و صنعتي مبارزه كرد و صنايع فيلم سازي و مراكز تهيه فيلم هاي سينمايي، اجتماعي و مراكز عظيم رسانه اي گروهي و ماهواره در خدمت تبليغات اسلامي قرارگيرند، و روزنامه ها و مجلات و برنامه هاي گوناگوني در ابعاد مختلف در اين موارد تهيه گردد تا بتوانند رو در روي غول هاي تبليغاتي جهان كه خيلي از آنها وابسته به صهيونيست ها مي باشند، قرار گيرند.

8- آمادگي روحي:

آنچه در جنگ نقش اصلي را ايفا مي كند، روحيه سراباز و جنگجو است، اگر جنگجو ايستادگي كرد جنگ به پيش مي رود و اگر گريخت جنگ، به شكست مي انجامد، سطح فكري، روحي و ايماني او است كه سرنوشت جنگ را رقم مي زند. 1

در اين موارد آيات و روايات بسياري وارد شده است كه در اينجا ما فقط به يكي از آيات قرآن اشاره مي كنيم:

خداوند در قرآن مي فرمايد: «ولا تهنوا و لاتحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مؤمنين». 2

«سست نشويد و غمكين مگرديد و شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد».

نتيجه اينكه، نيروهاي اسلام بايد همراه با تقويت بنيه جسماني و نظامي، سطح آگاهي، شناخت و ايمان خود را هم بالا ببرند به طوري كه وسوسه هاي منافقان داخلي، تبليغات دشمنان اسلام و قدرت نظامي و تجهيزاتي كفار، هيچ كدام نتواند در روحيه مبارزه طلبي آنها خللي ايجاد كند.