زیست شناسی :

زیست شناسیعلم شناخت حیات است( این لغتاز کلمهیونانی بیاس به معنی زندگی و لوگاس یعنیدلیل منطقی تشکیل شده است). زیست شناسی به ویژگیها ورفتارهای موجودات، چگونگی تشکیلگونه ها و انواعموجودات و روابطی که آنها با هم دارند و به محیط زیست آنها مربوط می شود. زیستشناسی طیف گسترده ای از رشته های علمی که اغلب رشته های علمی مستقل بحساب می آیندرا شامل می شود. روی هم رفته زیست شناسان حیات را از روی دامنه وسیعی از شاخصهامورد مطالعه قرار می دهند.
در مقیاس ذره ای ومولکولی،زندگی مورد بررسیزیست شناسی مولکولی،زیست شیمیو علموراثت مولکولیاست. در مقیاسسلولی، مورد مطالعه زیست شناسی سلولی و درمقیاس های چند سلولی، مورد نظرفیزیولوژی،کالبد شناسیوبافتشناسی است. زیست شناسی رشدی حیات را در مقیاس رشد و نمو اندام یک موجود موردمطالعه قرار می دهد.
با بالا بردن مقیاس ها به بیش از یک موجود،علموراثت چگونگی عملکردوراثتبین والدین و فرزندان را مورد بررسیقرار می دهد. رفتار شناسی جانوریرفتار گروهی بیش از یکموجود را مطالعه می کند. علموراثت جمعیتیمیزان یک جمعیت کل را در درنظر دارد و علمسیستماتیکشاخص چند گونه ای اجداد موجوداترا بررسی می کند. جمعیتهای بهم وابسته ومحل سکونتشان دربوم شناسیو زیست شناسی تکاملی مورد مطالعهقرار می گیرد. یک رشته نظری جدیدستاره شناسی( یا زیست شناسىگاز بى اثرگزنون ) نام دارد که احتمالات وجود حیات درکرات دیگر غیر از زمین را مورد بررسی قرار می دهد.
زیست شناسی تنوع حیات رامورد برررسی قرار می دهد( در جهت عقربه های ساعت از سمت چپ در بالا) ای . کولی،درخت سرخس، بز کوهی و سوسک جالوت.

اصول زیست شناسی

گرچه زیست شناسی بر خلاف علمفیزیک که معمولاسیستم های زیست شناختی را بر حسب اشیایی که تسلیم قوانین فیزیکی تغییر نا پذیرتشریح شده باریاضیات را توصیفنمی کند، با اینحال توسط بسیاری از اصول و مفاهیم اصلی توصیف می گردد که شامل: جامعیت، تکامل، تنوع، تسلسل، هم ایستایی و فعل و انفعالات می گردد.

جامعیت: زیست شیمی، سلول ها و کد وراثتی

مقاله اصلی: حیات
واحد ها و فرهایند های رایججامع بسیاری وجود دارد که برای گونه های مشخصحیاتضروری می باشد. بعنوان مثال تمام گونههای حیات ازسلولهایی تشکیل شده اند، که در عوض، اینسلول ها بر پایه یک سری زیست شیمی عمومی با زیر ساختکربن استوارند . تمام موجودات از طریق ماده وراثتی که بر پایهنوکلئیک اسید دی ان ایاستوار است از یککد وراثتیجامع استفاده می کنند.در مبحثرشد،موضوع فرایند های جامع نیز بیان می شود ، مثلا در بیشتر موجودات چندیاختهاى قدمهای اولیه در رشد رویان مراحلریخت شناسی مشابهی دارد وژنهای مشابهی را شامل می شود .
تکامل : هدف اصلی زیست شناسی

مقاله اصلی : تکامل
یکی از اهداف اصلی و سازماندهدر زیست شناسی این است که تمام حیات از طریق یک فرایندتکاملاز یکخاستگاه مشترکناشی شده است . در واقع اینیکی از عللی است که موجود زیستی تشابه قابل توجهی از واحدها و فرایند هایی که دربخش قبل تشریح شد را بروز می دهد . چارلز دارویننظریه تکامل را بعنوان یکنظریه قابل دوام با برشمردن نیروی محرک آن بنا نهاد : نظریه انتخاب اصلح درطبیعت . ( الفرد راسل والاسیکی از همکاران شخص پیبرنده به این مفهوم شناخته می شود ) . رانش وراثتیبعنوان یکی از شیوه های بهاصطلاح ترکیب امروزی پذیرفته شده است .
تاریخچه تکاملیگونه ها که گویایخصوصیات اجزای مختلفی است که از آن ناشی شده، به همراه رابطه شجره ای اش با دیگرگونه ها ،تاریخ نژادی جانوریا گیاه نامیده می شود. دیدگاه های گوناگون زیادی در زیست شناسی اطلاعات مربوط به زیست شناسی را به وجودآورده است. این اطلاعات مقایسه های زنجیره های اسید دزوکسی ریبونوکلئیک که منجر بهزیست شناسی مولکولیوژنومیکمی شود، و مقایسه های سنگواره ها بادیگر گونه های موجودات باستانی در علمفسیلشناسی را شامل می شود. زیست شناسان روابط تکاملی را با روش های مختلف سامانداده و بررسی می کنند که این شیوه ها شاملتکامل نژادی،فنتیک، وردهبندی جانداران بر حسب جد مشترک می شود. وقایع مهم در تکامل حیات، آنگونه کهبتازگی زیست شناسان به آنها پی برده اند در این خط زمانی تکاملی بطور مختصر بیانشده است.

گوناگونی موجودات زنده

یک شجره تکاملنژادی از تمام موجودات زنده، مبنی بر داده های ژن اسیدیبونوکلئیک، نشانگر تفکیک سهمقوله باکتری، جانوران اولیه و موجوداتی که سلول تک هسته ای دارند می باشد. شجرههایی که با دیگر ژنها درست شده اند معمولا شبیه هم هستند، اگر چه ممکن است آنهابرخی از گروههای زود دسته بندی شده را خیلی متفاوت از هم قرار دهند که احتمالا بهسبب تکامل سریع اسید ریبونوکلئیک می باشد که در ابتدا توسط کارل ووس تشریح شد. روابط دقیق این سه مقوله هنوز مورد بررسی است.
علیرغم این وحدت اصولی، حیاتنشانگر یک نوع گوناگونی زیاد حیرت انگیز در ساختار شناسی،رفتار شناسیوتاریخچه های حیاتاست. برای گلاویز شدن بااین گوناگونی، زیست شناسان تلاش می کنند تا تمام موجودات را رده بندی کنند. ردهبندی علمی باید منعکس کننده شجره های تکاملی ( شجره های وابسته بهتکامل نژادی( موجودات مختلف باشد. این قبیلرده بندی ها قلمرو رشته های سیستماتیک و رده بندی جانداران را نشان می دهد. علم ردهبندی جانوران ، جانداران را در رده هایی قرار می دهد کهتاکزانامیده می شود، حال آنکه علمسیستماتیکبه دنبال روابط بین جانداران است. معمولا موجودات زنده به پنج سلسله تقسیم می شدند:
جلبک ها — آغازیان – قارچها — گیاهان — جلبکها
بهرحال این پنج سیستم پنج سلسله ای اکنون دیگر بسیار قدیمی بحساب میآید. جایگزین های بسیار جدیدتر معمولا باسیستم سه مقوله ایآغاز می شود:
جانوران اولیه) در ابتداسلسله اصلی باکتریها( ،باکتری ها) در ابتدا ای یو باکتری( ،موجودات چند سلولی
این سه مقوله نشانگراین است که آیا سلولها هسته دارند یا خیر و همچنین منعکس کننده تفاوت ها در سطحخارجی سلولها است. همچنین یک سری از "انگل های" درون سلولی وجود دارند که به طورپیش رونده بر حسب فعالیت سوخت و سازی کمتر عمر می کنند: ویروسها — ویریدها — پریونها
تسلسل: نژاد مشترک موجودات

مقاله اصلی: نژاد مشترک
اگر گروهی از جاندارانبا همجدمشترکی داشته باشند ، گفته می شود که اینجانداران با هم نژاد مشترکی دارند. تمامموجودات زندهرویزمین از یکجد مشترک و یاآبگیز ژناجدادی زاده می شوند. گمان می رودآخرین جد همگانی ، یعنی ، جدیدترین جد مشترک تمام موجودات زندهسه و نیم میلیون سال قبلبوجود آمده باشد) به مبحثمنشا حیاترجوع کنید( .
تصور اینکهمنشأ " کل حیات از" یک تخم مرغ بوجود آمده است یکی از مفاهیم بنیادی زیست شناسیامروزی است ، بدین معنی که یک تسلسل نا شکسته از منشأ اولیه زندگی تا زمان حاضروجود داشته است.تاقرن نوزدهممعمولا اعتقاد بر این بود کهگونه های حیات می توانند تحت شرایط خاصی خودبخود بوجود آیند. ( رجوع کنید به مبحثایجادموجود زنده از مواد بی جان ). اصل عمومیتکد وراثتیمعمولا به عنوان ملاک تعیین کنندهموافق نظریه جد مشترک جهانی ( یو سی دی ) برای تمامباکتری ها،موجودات اولیهو موجوداتی که یک هسته درسلولهایشان دارند مورد نظر زیست شناسان است. ( رجوع کنید به مبحثسیستم سه مقوله ای(.

هم ایستایی: سازگار با دگر گونی

مقاله اصلی: هم ایستایی
هم ایستایی خاصیت یکنظام بازبرای تنظیم محیط درونی خودش است ،طوری که بوسیله چندین بار تطبیق همتراز حرکتی کنترل شده با ساز و کارهای قانونی بهموابسته ، یک وضعیت ثابت را حفظ کند. تمامموجودات زنده، چهتک سلولیو چهچند سلولیهم ایستایی بروز می دهند . هماستایی در سطح سلولی می تواند با حفظ یک قدرت اسیدی ثابت خود را بروز دهد) پی اچ( ؛ در سطح موجود زنده حیواناتخون گرمیک درجه حرارت ثابت درونی را حفظ میکنند ؛ و در سطحبوم سازگان، مثلا وقتی که میزاندی اکسید کربنموجود درجوافزایش می یابد ،گیاهان قادر به رشد بهتری هستند و بنابراین دی اکسید کربن بیشتری از جو می زدایند. بافت هاو اندامها تیز می توانند هم ایستایی داشته باشند.
فعل و انفعالات : گروهها و زیستگاه ها

همزیستی متقابل بین دلقک ماهی از جنس آمفیبریوناست که در میان شاخک شقایق دریایی مناطق استوایی است وجود دارد. ماهی منطقه ایشقایق نعمان را از دست ماهی شقایق نعمان خوار محافظت می کند و در عوض شاخک حساس نیشزن شقایق نعمان از ماهی شقایق در برابر شکارچیان محافظت می کند. هر موجود زنده ایبا دیگر مو جودات و محیط زیست خودش فعل و انفعال داخلی دارد. یکی از دلایلی کهمطالعه سیستم های زیست شناختی را مشکل می سازد این است که فعل و انفعالات امکانپذیر مختلف بسیار زیادی با دیگر موجودات زنده و محیط زیست آنها وجود دارد. واکنش یکمیکروب گیاهی بسیار ریز به یک شیب در حبهقندبه میزان واکنش آن به محیط زیست خودبهمان اندازه است که یک شیر هنگامی که دردشت بی علف آفریقادر جستجوی غذاست نسبت بهمحیط زیست خود واکنش نشان می دهد. در گونه های خاصیرفتارها می تواند دوستانه ،تهاجمی،انگلی یاهمزیگریباشد. مسائل هنوز هم پیچیده تر میشود وقتی دو یا بیشتر گونه های مختلف در یکبوم سازگانبا هم فعل و انفعال داشته باشندو اکو سیستم یکی از شاخه هایبوم شناسیاست .

سیستماتیک گیاهی

مقدمه

سیستماتیک یکی از شاخه‌های بسیار قدیمی و مهم علم گیاه شناسی است. انسانهای اولیه به گیاهان خوراکی و دارویی اطراف خود توجه خاصی داشتند و صدها نوعاز آنها را می‌شناختند و به این ترتیب نخستین گروههای تاکسونومیک گیاهی بر اساسچنین شناختی شکل گرفت. سیستماتیک گیاهی اختلافات بارز و برجسته گروههای گیاهی راتصویر می‌کند.
نام هرگیاه در واقع کلیدی است که با آن دریچه‌ای بر زیستشناسی آن گیاه گشوده می‌شود. سیستماتیک گیاهی باشناخت و نامگذاری گیاهان و به نظمکشیدن آنها در گروههای خویشاوند و بسیار نزدیکی همچون جنس ، خانواده و ... سروکاردارد. بطور کلی این علم شامل مجموعه فعالیتهایی است که به منظور سازماندهی و ثبتتنوع گیاهان انجام می‌شود.

تاریخچه

تا سده هجدهم میلادی ، بیشترین توجه به شناخت و طبقه ‌بندی گیاهانزراعی و دارویی معطوف می‌گردید و طبعا سیستمرده‌بندیمصنوعی ، که غالبا بر اساسمشخصات کاربردیگیاهاناستوار بود مورد استفاده قرار می‌گرفت از اواسط این سده سیستمنامگذاری و طبقه بندی پیشنهاد توسطلینهتحولی در علم طبقه ‌بندی گیاهانپدید آورد.
در اواخر سده هجدهم میلادی نظر غالب گیاه شناسان به سیستم‌هایطبقه‌ بندی طبیعی کهبر پایه صفات ریختشناسیگیاهان استوار بود جلب گردید. در سده نوزدهم میلادی با ارائهنظریه تکاملی داروین و توجه به توالی تکاملی در طبقه ‌بندی گیاهان ، مبنایطبقه بندی فیلوژنتیکپایه گذاری شد و در سدهبیستم میلادی به سیستم‌های فیلوژنتیک واقعی رسید که اساس رده بندی نوین معاصر راتشکیل می‌دهد.

اهداف سیستماتیک گیاهی

سیستماتیک گیاهی 4 هدف را دنبال می‌کند.

• فهرست کردن فلور جهان
• ارائه راه به منظور شناسایی و ایجاد ارتباط
• بوجود آوردن یک سیستم ارتباطی مستقیم و جهانی
• نشان دادن مفاهیم تکاملی تنوع در عالم گیاهی

سیستم‌های طبقهبندی امروزی بر خلاف سیستم‌های قدیمی‌تر ، تنها بر پایه مشخصات مورفولوژیک استوارنبوده بلکه سایر اختصاصات بیولوژیک گیاهان را در طبقه بندی بکار می‌گیرد و در اینراستا ، توجه بهجنبه‌های تکاملی،وابستگی‌های ژنتیکیوساختارشیمیاییآنها از تاکید بیشتری برخوردار است.
توجه بهاصل عمومی تک نیایی تاکسون‌هادر سیستماتیک گیاهیاهمیت شناخت و کاربرد علم تکامل گیاهان را برای دستیابی به قرابتها و دودمانهایتکاملی در سطوح نظام سلسه نسب روشن می‌سازد. چون در سیستمهای طبقه بندی امروزی کهبر پایه صفات متعددی استوارند ریخت شناسی به تنهایی اساس طبقه بندی را تشکیلنمی‌دهد، لذا لزوما تمام صفات مورفولوژیک دارای ارزش یکسانی در طبقه بندی و توصیفتاکسونها نبوده و در هر مورد دارای کاربرد خاص خواهند بود.

مراحل سیستماتیک گیاهی

• سیاحت و اکتشاف و جمع آوری گیاهان
• پرس کردن و خشک کردن گیاهان و تهیه هرباریوم گیاهی
• دوره سنتز یا استفاده از ویژگیهای ریخت شناسی ، شکل و ساختار گیاهان به منظورطبقه بندی آنها
• مرحله تجربی که به تفسیر اطلاعات بدست آمده در قالب واژه‌های تکاملی وفیلوژنتیکمربوط می‌شود.

شاخصهای ریخت شناسی فیلوژنی

صفات ابتداییدر طبقه بندی فلوژنی بهمفهوم صفاتی است که مقدم‌تر از صفات دیگر بوجود آمده‌اند نه صفات ساده‌تر در قبالپیچیده‌تر و این امر بخصوص در موردگیاهانگلدار مشهورتر است برای مثال گیاهان یکساله پایا و دو ساله و این گروهها ازگیاهان چوبیاشتقاق یافته‌اند و یاگلهای دو جنسیمقدم بر گلهای تک‌جنسی‌اند. میزان تکامل در تمام اندامهای گیاه همیشه یکسان نیست و ممکن است برخی از اندامهاتخصصیتر از سایر اندامها شده و بعضی از تاکسونها هر دو صفات پیشرفته و ابتدایی رادر خود داشته باشند.

طبقه بندی سلسله گیاهان

گیاهان خشکی اولیه در دورهدونینظاهر شدهو فاقدریشهوساقه وبرگ بوده و ظاهری شبیهجلبکها داشته‌اند. قدیمی‌ترین سنگواره‌های بدست آمده که به عنوان نیاکانگیاهان آوندیشناخته می‌شوند مربوط به دوگیاه منقرض شده Zosterophllumo و Phynia می‌باشد. به احتمال زیادبریوفیتا قبل از شکل گیری وتمایز دستگاههای آوندی این گیاهان از مسیر تکاملی آنها منشعب شده‌اند. در هر صورتسنگواره‌ای از بریوفیت‌های اولیه در دست نیست.
گیاهان نوعZosterphyllum منشالیکوپودیوفیتا می‌باشند. این گروه در اواخر دوارن پالئوزوئیک دارای پراکندگی وسیع وانواع متعددی بوده اند. لیکن امروزه فقطمعدودی از جنس‌های علفی به حیات خود ادامهمی‌دهند. گیاهان نوع Phynia به عنوان نیاکان سایر گیاهان آوندی به شمار می‌آیند کهبه نوبه خود در مسیرهای متفاوتی تکامل یافته‌اند.

سیستماتیک گیاهی: زمینه‌ای علمی مربوط به دنیای امروز

در دنیای امروز دانشمربوط به شناسایی ، نامگذاری و رده بندی گیاهان زمینه مطالعاتی مهیجی است. کاربردهای بالقوه اقتصادی گیاهان شاید بلافاصله مشهود نباشد، اما ناگزیریم گیاهانخویشاوند را بشناسیم. خویشاوندهای وحشی گیاهان زراعی معمولا حاوی ژنهایی هستندکهخصوصیت مطلوبی چون مقاومت در برابر بیماریها را که برای اصلاح محصولات زراعیموردنیاز متخصصین اصلاح نژاد است فراهم می‌کنند.

اکولوژی گیاهی

نظر انواع موجودات زنده مورد مطالعه ، دانشبوم شناسیبهبوم شناسی گیاهی ،جانوریوانسانیتقسیم می‌شود. موضوع بوم شناسی گیاهیبررسی روابط بین گیاهان مختلف با خود و با محیط پیرامون آنهاست .

مقدمه

هر موجود زنده‌ای برای برخی از فرآورده‌ها و فرایندهای زیستی اساسیبطور انکارناپذیری بهمحیطزیست خود و بویژه به موجودات زنده دیگر وابسته است. لازمه بقا ، همبستگی گروهیاست و بررسی چگونگی این همبستگیها مورد توجه دانشاکولوژی است. دانش اکولوژی مجموعه شناختهایی است که انسان درباره اثرات محیط بر روی موجوداتزنده ، اثرات موجود زنده بر روی محیط و ارتباطات متقابل بین موجودات زندهدارد.
وقتی موجود زنده‌ای از لحاظ بوم شناسی موردمطالعه قرار می‌گیرد، هدف این است که معلوم شود، چرا موجود مورد نظر در محیطهای خاصو تحت شرایط معینی زندگی می‌کند؟ شرایط محیطی چه اثراتی بر موجود زنده دارند؟ وموجود زنده به نوبه خود چه تحولاتی در محیط پدید می‌آورد؟ طبیعی است که خود انسانبه عنوان یک موجود زنده ، متاثر از عوامل محیط و موثر بر روی عوامل طبیعت در چارچوپمطالعات اکولوژی از توجه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

تعریف جامعه گیاهی

کوچکترین واحد اجتماعات گیاهی راجامعه گیاهیمی‌نامند. یک جامعه گیاهی مانند سایرجامعه‌ها از افراد متعددی تشکیل یافته است که در بعضی صفات با یکدیگر شباهت دارند وهمین اشتراک منافع و وجود صفات مشترک سبب شده است که در شرایط واحد برویند و بهطریق همزیستی معنوی با یکدیگر زندگانی کنند. بنابراین دو اجتماع گیاهی که از لحاظسیمای ظاهری و ترکیب و صفات بوم شناختی (فراوانی ، بارز بودن یا غلبه ، تراکم ،اهلیت ، توانایی زیستی ، طبقه بندی ، وابستگی و ...) با یکدیگر مشابه باشند، جامعهگیاهی واحدی را تشکیل می‌دهند.

تعریف جامعه شناسی گیاهی

دانشی که اجتماعات گیاهی را مورد بررسی قرارمی‌دهد و درباره صفات مختلف آنها ، تغییرات حاصل از نفوذ شرایط محیط در اجتماعاتمذکور و همچنین تکامل این اجتماعات بحث و گفتگو می‌کند،جامعه شناسیگیاهینامیده می‌شود. دانش جامعه شناسی اعم از اینکه جامعه موردنظر انسانی یا جانوری یا گیاهی باشد، هیچ گاه با یک فرد از آن اجتماع سروکار ندارد،بلکه با گروه و توده افراد در ارتباط است.

صفات بوم شناسی

صفات بوم شناسی عبارتند از: فراوانی ، بارز بودن ، تراکم ،اهلیت ، توانایی زیستی ، طبقه بندی ، وابستگی و غیره.
صفات مختلف بوم شناختی، جامعه‌های گیاهی را از یکدیگر مشخص می‌کند و سبب تمایز آنها از یکدیگر می‌شود. مثلافراوانی، تعداد افراد یک گیاه در واحد سطح است وغلبهمعرف پوشش و سطحی است که گیاه اشغال کردهاست. بنابراین فراوانی و غلبه یک گونه گیاهی ، در جامعه‌های مختلف متفاوت است و یکگیاه ممکن است فراوان باشد، ولی پوشش زیاد نداشته باشد. بالعکس گیاه دیگر هر چند بهفراوانی نوع اول نباشد، ولی ممکن است پوشش زیادی داشته باشد و از لحاظ غلبه بر اوپیشی بگیرد.
بطور کلی در یک جامعه گیاهی یک یا دو گیاه غالب وجود دارد. گیاهان غالب ممکن است یک ساله ، چند ساله ، درختچه و یا درخت باشند که به نسبتبیشتری از محیط خود بهره‌مند می‌شوند. نامی که به یک جامعه گیاهی داده می‌شود، ازگیاهان غالب آن جامعه گرفته شده است. مانندجامعه راشستانوبیدستان.
وابستگی گیاهان به جامعه‌های مختلف یکسان نیست. مثلا بعضیاز گیاهان در جامعه‌های مختلف دیده می‌شوند وگیاه هر منطقه‌ایمحسوبمی‌گردند. در حالی که بعضی دیگر در جامعه‌های محدودتری ظاهر می‌شوند، لذانمی‌توانند خود را با محیطهای مختلف و عوامل گوناگون سازش دهند و ناچار در همهجوامع دیده نمی‌شوند. بعضی دیگر فقط به جامعه خاصی بستگی دارند و در شرایط محدودیکه در آن جامعه برایشان فراهم است، ظاهر می‌گردند. در چنین حالتی این گیاهان معرفآن جامعه محسوب می‌شوند.

عوامل پراکنش گیاهان

شرایط مختلف محیط در همه نقاط سطح زمین به یک میزانفراهم نیست و از این رو در نقاط مختلف ، گیاهان متفاوتی دیده می‌شوند. بطور کلیعوامل اکولوژی عبارتند از : عوامل آب و هوایی یااقلیمی ، عوامل خاکی ، عوامل زیستی. این است که ترکیب و سیمای رستنیهایمختلف در هر گوشه جهان مشخص است و با نقاط دیگر تفاوت فاحش دارد. به عنوان مثالاختلاف تابش نور خورشید در عرضهای جغرافیایی مختلف در ترکیب و سیمای مدارات مختلفتغییراتی ایجاد می‌کند. بطوری که سیمایجنگلهای استوایی کاملابا سیمای جنگلهای معتدل فرق می‌کند.
با این حال اگر شرایط محیط در دو نقطهمساوی و یکنواخت باشد، نیز ممکن است در ترکیب رستنیهای آن دو نقطه اختلاف شدیدمشهود گردد، زیرا موانع طبیعی بسیاری می‌توانند از پراکنش گیاهان در نقاط مناسبجلوگیری کنند. عوامل طبیعی ماننداقیانوسها ، کوهها و بیابانها مانع کلی پراکندگی گیاهان در دو محیط مشابه‌اند و اگر این سدهایطبیعی ، قاره‌ها و خشکیها را از یکدیگر جدا نمی‌ساخت، شاید پراکنش بسیاری از گیاهانمختلف جهان سریع‌تر صورت می‌گرفت.

عوامل آب و هوایی

گیاهان تحت تاثیر آب و هوا قرار گرفته و شکل زیستی خاصیمی‌یابند، یعنی شکل و سیمای ظاهری آنها تا حدی تابع آب و هوای محیطشان می‌شود و دراین صورت می‌توانند کم و بیش از تقسیمات کلی آب و هوایی موثر واقع شوند. بدیهی استدرختان و جنگلها همواره بر اثر تعریق ، مقدار متنابهی بخار آب دفع می‌کنند و برمقدار بخار آب جو به میزان قابل ملاحظه‌ای می‌افزایند. در این صورت مناطق جنگلیهمواره در اثر باران مشروب می‌شوند و دارای آب و هوای مرطوب‌اند. هر قدر تعداد درختدر محیطی کمتر باشد و به جای آن بوته‌های گیاه و چمنزار سطح خاک را بپوشاند، بههمان نسبت از بارندگی محیط و رطوبت زمین کاسته می‌شود.
دما و بارندگی ازعوامل اقلیمی مهمی هستند که ظهور گونه‌های مختلف گیاهی و رویش آنها را تعیینمی‌کنند. دما بر فعالیتهایتعرق ،تنفس ، رویش ، رشد وتولیدمثل تاثیر می‌گذارد. بارندگی سالیانه عامل اصلی در تعیین انتشار گیاهان است. بطور کلی جنگلها ، نواحی پرباران را اشغال می‌کنند. صحراها در نواحی کم باران دیدهمی‌شوند و علفزارها در نواحی دارای بارندگی متوسط وجود دارند. نورسومینعامل اقلیمی مهمی است که در رشد گیاه ، گل دادن وفتوسنتز آن تاثیر بسزایی دارد. بسیاری از گونه‌ها نیازهای نوری نسبتا معینی دارند. برخی ازآنها مانند رستنیهای کف جنگل ، برای رشد به نور کم و بعضی دیگر مانند درختان به نورزیاد دارند.

عوامل خاکی

عواملی که در پراکنش ، رشد و بقای گیاه تاثیر می‌گذارند،عبارتند از: دمای خاک ، مقدار آب ،اکسیژن ،مواد آلی ، مواد کانی و درجه اسیدی خاک. دمای خاک در رشد گیاه بویژه از لحاظتاثیر در جذب آب و مواد کانی ، عامل موثری به شمار می‌آید. در دماهای پایین ، درازشدن ریشه متوقف گشته، سبب کندی نفوذ آن به طبقات واجد آب و مواد کانی می‌شود، لذامیزان جذب آب و مواد کانی کاهش می‌یابد. باکتریها نیز در خاک سرد غیر فعال‌اند. بنابراین مواد کانی به اندازه کافی در دسترسریشه قرار نمی‌گیرد. در این صورت کشتکاران ناگزیرند ازکودهای نیتروژن‌داراستفاده کنند. دمایپایین خاک و هوا ، همراه با بادهای شدید ، سبب کوتاه ماندن گیاهان نواحی کوهستانیمی‌شوند.

عوامل زیستی

گیاهان در طبیعت همراه با سایر موجودات زنده ، اعم از جانور وگیاه ، زندگی می‌کنند و از این رو هر یک از آنها کم و بیش در زندگی موجودات دیگرتاثیر دارد. بطور کلیطبیعت میدان تنازع بقاستو ضعیف همواره مغلوب قویتر ازخود می‌شود. جانوران و پستانداران گوشتخوار ، پستانداران علفخوار را طعمه خودمی‌سازند و علفخواران از رستنیها و گیاهان وحشی تغذیه می‌کنند و کمک آنها به جامعهگیاهی فقط ریختن فضولات و تقویت جزئی خاک است.
خرگوشوموشومورچه خساراتزیادی به جامعه‌های گیاهی وارد می‌سازند، ولی در اثر احداث راهروهای زیر زمینی خاکرا تهویه می‌کنند و یا آنکه در پراکندگیدانه‌هاو سایر فعالیتهابومشناسی موثرند. بنابراین جانورانی که در جامعه گیاهی زیست می‌کنند، هر در وضعمحیط زیستی خود موثرند و اثرات سودمند یا زیانبخش بر روی آن جامعه باقی می‌گذارند وحالت تعادل را برقرار می‌سازند، بطوری که از بین رفتن یکی از آنها موازنه طبیعی آنجامعه را بر هم می‌زند و دگرگون می‌سازد.
تنازع بقایکیاز مسائل مهم زیستی جهان گیاهی و از خواص عمومی جوامع گیاهی به شمار می‌رود و دربین افراد یک گونه و یا گونه‌های مختلفی که در مجاورت یکدیگر می‌رویند و داراینیازهای مشترک‌اند و به وجود دیگری نیاز ندارند، حکمفرماست. بنابراین تنازع بقا ازمشخصات جامعه‌های گیاهی است.هنگامی که گیاه در شرایط مناسب می‌روید و در معرفیکمبود مواد غذایی و عواملی مانندنور و هوا واقع نشده است،یعنی ریشه آن به راحتی از آب و مواد غذایی استفاده می‌کند و ساقه و برگ آن نیز ازنور و هوا بهره‌مند می‌گردد و بطور کلی مزاحمتی برای گیاه مجاورش فراهم نمی‌سازد،مسئله تنازع بقا مفهومی ندارد.
ولی پس از آنکه تعداد افراد رو به افزایشگذاشت و گیاهان مختلف با یکدیگر تماس نزدیک حاصل کردند و به عبارت دیگر ، اصطکاکمنافع بین آنها ایجاد شد، گیاه قویتر ، گیاه ضعیفتر را حتی اگر از افراد همان گونهباشد، در مضیقه می‌گذارد و از شرایط زندگی و حق حیات محروم می‌سازد تا حدی که باعثاز بین رفتن آن می‌شود. بنابراین تنازع بقا معرف کمبود مواد و عوامل مورد نیاز برایزندگی گیاه است و نشانگر آن است که آب و نور و مواد غذایی به حد کافی در اختیارکلیه گیاهان دیگر قرار ندارد.
توالی گیاهی

بطور کلی مراحل تغییر تدریجی یکاکوسیستم را که در مدتی طولانی و در طول قرنها رخ می‌دهد،توالیگویند. در توالی بومشناختی ، اجتماعات مختلف بطور متوالی و منظم در محل معینی پدید می‌آیند. ترتیباجتماعات که از روی سنگ برهنه آغاز می‌شود و مثلا تا تشکیل یک جنگل بلوط و گردوادامه می‌یابد، توالی اولیه نام دارد، یعنی قبلا اجتماعی در این محل وجود نداشتهاست.
در موارد دیگر اجتماعاتی که در گذشته بوده و از بین رفته‌اند، همچنانبر ویژگیهای محیط فیزیکی اثر خواهند داشت. به عنوان مثال این اثر وقتی رخ می‌دهد کهجنگلی با آتش سوزی ویران شود. توالی در این محل یعنی روی خاکی آغاز می‌شود که بافعالیتهای اجتماعات پیشین تعدیل شده است. بنابراین ترتیب اجتماعات در مناطقی کهقبلا در آنها اجتماع زیستی وجود داشته، نمونه‌های توالی ثانویه هستند.

روشهای ازدیاد گیاهان

دید کلی

هدف علم ازدیاد گیاهان ، افزودن به تعدادگیاهان با حفظ ویژگیهای ارزشمند آنها می‌باشد. برای این منظور گیاهان به روشهای جنسی (Sexual) و یا غیر جنسی (Asexael) تکثیر می‌شوند. اکثرا در طبیعت ، گیاهان ازطریقبذربه ادامه نسل می‌پردازند. هر کدام ازبذرها از نظر ژنتیکی ساختار منحصر به فرد خود را دارند که ناشی از آمیختگی والدینمی‌باشد.

برای تولید مثل موفق گیاهان توسط انسان سه جنبه مختلف مورد نظرمی‌باشد. داشتن اطلاعات عملی و مهارتهای لازم جهت ازدیاد گیاهان ، نظیرکشت بذر، نهال و نشا ، پیوند زدن ، تهیهقلمه و ریشه‌دار کردن آن هنر ازدیاد نباتات بشمار می‌آید، داشتن اطلاعات لازم درمورد رشد و نمو ساختار گیاه و شرایط رشد که علم ازدیاد گیاهان محسوب می‌شود. جنبهسوم ، داشتن اطلاعات کافی در مورد روشهای ازدیاد گونه‌های مختلف گیاهی می‌باشد.

تکثیر جنسی گیاهان

تکثیر جنسی گیاهان شامل ترکیب یاخته‌های جنسی نر و مادهو تشکیل بذر می‌باشد. تکثیرجنسی با نصف شدن و کاهش کروموزومی گامتهای نر و ماده ، آغاز می‌شود و بعد ازلقاح تعدادکروموزومها به تعداد اولیه افزایش می‌یابد و با بوجود آمدنژنوتیپهایجدید همراه است. شکل ظاهری (فنوتیپ) گیاه و انتقال صفات از نسلی به نسلدیگر توسطژنها تعیین می‌شود.

فرآیند زایشی گیاه

فرآیند زایشی گیاه باتشکیل گل، آغاز می‌شود و این تغییرات شاملگل انگیزی،گلآغازی،اختصاصی شدنوتشکیل گلوشکوفاییاست. از ترکیب گامتهای نر و ماده ابتدا تخم حاصل می‌شود وتخمکتلقیح یافته بهدانه تبدیلمی‌شود. تخمدارای خاصیت "خود تولیدی" بوده و حاویاطلاعات ژنتیکی مورد نیاز برای تولید یک گیاه کامل می‌باشد. عواملی همچوندما ، طول روز ،هورمونهای گل انگیزیوتغذیه گیاهدر تمایز و تشکیل گل ، دخالتدارند.

تشکیل بذر

دانه‌هایگردهبعد از جوانه زدن بر رویکلاله، لوله گرده را حاصل می‌کنند. لولهگرده پس از عبور خامه واردتخمدانشده و در نهایت به کیسه جنینی رسیدهو عمل لقاح صورت می‌گیرد. لوله گرده حاوی دو هسته جنسی میباشد. یکی از هسته‌ها باتخمزا ترکیب شده وتخم دیپلوئیدحاصل می‌شود. هسته دیگر با هسته ثانویه کیسه جنینی ترکیب شده وآندوسپرم ترپپلوئیدرا بوجود می‌آورد. پوششهای تخمکبعد از لقاح و در حین رشد و نمو بذر ، تغییر حالت داده و پوسته بذر را حاصلمی‌کنند. بذر شامل جنین ، مواد غذایی و پوسته بذر می‌باشد.

جوانه زدن بذر

بذر تخمک لقاح یافته است و در هنگام جدا شدن از پایه مادر ،حاوی جنین ، مواد غذایی و پوسته می‌باشد. بذرهایی که از پایه مادر جدا می‌شوندرطوبت آنها کاهش می‌یابد و فعالیت حیاتی آنها در حد پایین می‌باشد. فعال شدن ماشینمتابولیکی جنین موجبجوانه زنی بذرو رویش گیاه جدید می‌شود. جوانه‌زنی شامل پاره شده پوسته بذر ، ظاهر شده چند میلیمتر ازریشه‌چه می‌باشد. در جوانه‌زنی بذر نوع ویژه‌ای از مولکولهای mRNA دخالت دارند، تعادل هورمونی کنترلمی‌شود و میزاناسیدجیبرلیک در بذر افزایش می‌یابد. و با تولیدساقچهوبرگها، گیاه جدید تولید می‌شود.

مزایای ازدیاد جنسی

امکان انبار کردن بذر در شرایط مناسب و کشت آن درسالهای بعد ، ارزان و اقتصادی بودن ازدیاد توسط بذر ، عدم انتقالبیماریهای ویروسیتوسط بذر ، سازگار بودنبذر به شرایط متغیر محیطی ، امکان ازدیاد اکثر گیاهان زراعی ، تکثیر پایه‌های بذریبرای درختان میوه ، ازدیاد کلونهای اصلاح شده توسط بذر و ... از مزایای تکثیر جنسیگیاهان محسوب می‌شوند.

تکثیر غیر جنسی گیاهان

در تولید مثل غیر جنسی ، تقسیم یاخته‌ای بدون کاهشکروموزومی (میوز) اساس کار می‌باشد. بطوریکه گیاهان تولید شده حاوی اطلاعات ژنتیکی پایه مادرمی‌باشند. تقسیم یاخته‌ای توسط سلولهای غیر جنسی (سوماتیک) انجام می‌گیرد. تقسیممستقیم یاخته‌ای عامل تشکیل بافت پینه در محل زخم و باززایی و بهبود زخم است وتکثیر رویشی را بوسیله قلمه ، پیوند و خوابانیدن شاخه ممکن می‌سازد. این روش تکثیردر کشت بافت نیز مطرح بوده و می‌توان گیاهان جدید را از این طریق تولید نمود. سلولرویشی زنده گیاهان ، دارای قدرت تولید یک گیاه کامل می‌باشد و این پدیده را قدرتخودسازی (Totipotency) می‌نامند و گیاه تولیدشده بطور کامل اطلاعات ژنتیکی یاخته های مادری را خواهد داشت.

روشهای ازدیاد غیر جنسی گیاهان

قلمه زدن

قلمه قسمتی از گیاه است که معمولا حاوی جوانه بوده و بعد از جداکردن از پایه ، در محیط کشت ریشه‌دار می‌گردد. قلمهزدن معمولترین روش ازدیاد غیر جنسی بوده که آسانتر و ارزانتر از دیگر روشهایغیر جنسی می‌باشد. گیاهان تولید شده از طریق قلمه گیری شبیه پایه مادر و شبیهیکدیگر بوده و در آنها تفرقه صفات حاصل نمی‌شود.

خوابانیدن شاخه

در این روش شاخه موردنظر را قبل از جدا کردن از پایه مادر ، در محیط کشت ریشه‌دار نموده، سپس از پایهمادر جدا می‌کنند و به عنوان گیاه جدید مورد استفاده قرار می‌دهند. در شاخه‌هایی کهبه عنوان وسیله ازدیاد بکار برده می‌شوند،ریشه‌هاینابجا حاصل میشود.

پیوندزدن

پیوند عبارت است از اتصال دو قطعه از بافت زنده گیاه بر روی یکدیگر کهمنجر به تشکیل یک گیاه مستقل می‌گردد. قسمت بالای محل پیوند را پیوندک می‌نامند. پیوندک وظیفه عملفتوسنتز و تشکیل محصول را به عهده می‌گیرد. پایه بخش پایین محل پیوند است که قسمتی از تنه وسیستم ریشه را بوجود می‌آورد.

ازدیاد بوسیله ساختارهای رویشی

برخی از گیاهان نظیرگیاهان چند ساله علفیدارای ساختارهای ویژهرویشی می‌باشند که می‌توان گیاه مورد نظر را توسط این نوع ساختارها ، زیاد کرد. ازاین ساختارها می‌توان بهپیاز ،ساقه غده‌ای،ریزوم،پاجوشو ... اشاره کرد.

ریزازدیادی

این روش شامل تولید گیاه با استفاده از قسمتهای بسیار ریز گیاهنظیر بافتها و یاخته‌ها در شرایط ضد عفونی شده و در محیط کشت مصنوعی با استفاده ازسیستم درون شیشه‌ای می‌باشد. این روش را بطور کلی ،کشت بافتمی‌گویند.

مزایای تکثیر غیر جنسی گیاهان

تولید گیاهان یکدست و متجانس و شبیه پایهمادر ، کوتاه کردن دوره نونهالی ،ازدیاد گیاهان بکربار، کنترل شکل و مراحلرشد و گوناگونی روشهای غیر جنسی ، از مزایای این روش تکثیر محسوب می‌شود.

معایب ازدیاد غیر جنسی گیاهان

از معایب ازدیاد غیر جنسی پر هزینه بودن وامکان انتقال عوامل بیماریزا توسط این روش می‌باشد. از عوامل بیماریزا می‌توان بهقارچها ،باکتریهاوویروسهااشاره کرد.

طبقه بندی هورمونهای گیاهی

هورمون واژه‌ای است یونانی به معنی محرک کهفرآیندهای برنامه ریزی شدهویژه‌ایرا در یاخته‌های هدف آغاز می‌کنند

مقدمه

عوامل بیرونی و درونی در رشد گیاهان موثرند از مهمترین عوامل درونی، هورمونها و از مهمترین عوامل بیرونینور ودما را می‌توان نامبرد. هورمونها عهده‌دار تنظیم و هماهنگی فرآیندهایی هستند که در نقاط مختلف پیکرگیاهان صورت می‌گیرند. این مواد از ترکیبات آلی هستند که در بافتهای ویژه‌ای ساختهمی‌شوند و مستقیما از یاخته‌ای به یاخته دیگر و یا از طریق آوندها در سراسرگیاه انتقال می‌یابند و در محل هدف تاثیر می‌گذارند.

بعضی از هورمونها نیز اثربازدارندگی دارند. بطور کلی رشد و نمو طبیعی یک گیاه ، بیشتر توسط اعمال متقابلهورمونهای تحریک کننده و بازدارنده تنظیم می‌شود. بعضی از هورمونهای گیاهی محرک رشدهستند، در حالی که هورمونهای دیگری همین فرآیندها را کند می‌کنند یا به تاخیرمی‌اندازند.

انواع هورمونهای گیاهی

اکسینها

فراوانترین اکسین طبیعیاسید اندولاستیکاست. مناطقی از گیاه که فعالیتهای رشد و نمو در آنها شدید استمعمولا بیشترین مقدار اکسین را تولید می‌کنند. بدین ترتیب مریستمهای مختلف از جملهمریستم نوک ساقه ، مریستم نوک ریشه و کامبیومها سرشار از اکسین هستند. اکسینهاعلاوه بر تاثیری که در افزایش طول یاخته دارند، در کنترل ریزش پاییزیبرگهاومیوه‌ها ، جلوگیری ازرشدریشه‌هاینابجا ، رشد گل و میوه در بسیاری گیاهان دخالت می‌کنند.

این هورمون بهمقدار کم برای رشد ریشه لازم است و افزایش جزئی آن ازرشد ریشهجلوگیری می‌کند. اکسین سبب نسخهبرداریRNA ازDNA و در نتیجه افزایشسنتز پروتئینمی‌شود. در بسیاری ازدولپه‌ایها رشد جوانه‌های جانبی به وسیله اکسین متوقف می‌شود. اکسین همچنین دربازدارندگی فعالیت فصلیکامبیوم آوندیو نموچوب پسیننقش دارد.

جیبرلینها

پژوهشگران ژاپنی هنگام پژوهش بر روی نوعی بیماری قارچیبرنج که باعث دراز شدنغیر طبیعی گیاه نورسته می‌شود جیبرلینها را کشف کردند. این قارچ ماده‌ای به نامجیبرلین Aرا ترشح می‌کند که وقتی آن راروی بوته‌های سالم برنج بپاشند، در آنها هم نشانه چنین بیماری مشاهده می‌شود. جیبرلین Aمخلوطی از شش نوع ترکیبشیمیایی کاملا متمایز است. تاکنون در حدود 84 نوع جیبرلین متفاوت بطور طبیعی درگیاهان شناخته شده‌اند. مهمترین اثر جیبرلینها در افزایش طول ساقه‌ها است. جیبرلینها همچنین سبب تمایز یاخته‌ای می‌شوند. در گیاهان چوبی ، جیبرلینها سببتحریک کامبیوم آوندی جهت تولیدآبکش پسین می‌شوند.

بطور کلی تمام جنبه‌هایمختلف رشد و نمو در گیاهان از رویش دانه تا تشکیل میوه می‌توانند تحت تاثیرجیبرلینها قرار بگیرند. اثر تحریک کنندگی جیبرلین دررشدساقه ، بویژه در ساقه‌های گیاهان طوقه‌ای ، با افزایش ابعاد یاخته و تعداد آنآشکار می‌شود. جیبرلینها به مقادیر مختلف در همه بخشهای گیاه وجود دارند. ولیبیشترین مقدار آنها دردانه‌های نارس دیده شدهاست. بطور کلیرویش دانهدر نتیجه تغییر واکنشهایمتابولیسمی از صورت کاتابولیسمی به آنابولیسمی حاصل می‌شوند و جیبرلین باعث افزایشفعالیت و یا سنتز گروه ویژه‌ای ازآنزیمها می‌گرددکه متابولیسم قطعات 2 کربنی را تغییر داده موجبات سنتز ترکیبات حد واسط را فراهممی‌آورد.

سیتوکینینها

سیتوکینینها شامل گروهی از ترکیبات محرک رشد هستند که فرآیندتقسیم را دریاخته‌ها تحریک می‌کنند. سیتوکینینها در تمام مراحل رشد گیاهان دارای نقش هستند این ترکیباتبر روی متابولیسم از جمله فعالیت آنزیمها و بیوسنتز مراحل رشد تاثیر می‌گذارند وهمچنین در ظهور اندامکها و انتقال مواد غذایی در گیاهان موثر بود و مقاومت گیاه رانسبت به عواملی مانند پیری ، آلودگیهای ویروسی و علفکشها و همچنین دمای پایینافزایش می‌دهند.

سیتوکینینها ابتدا در شیر نارگیل که آندوسپرم مایع است پیداشدند. اگر به محیط کشت بافت ساقهتنباکوسیتوکینین اضافه شود یاخته‌های غولپیکر بوجود می‌آیند یعنی سیتوکینین باعث بزرگ شدن یاخته‌ها می‌شود. سیتوکینینمصنوعی که بیشتر در تحقیقات بکار می‌رود،کینتیننام دارد. مجموعکینتینواسید اندول استیکسبب تسریع تقسیم یاخته‌ای و در نتیجهتولید یاخته‌های بیشمار می‌شود. سیتوکینینها در چیرگی راسی (تسلط انتهایی) دخالتدارند با وارد کردن این هورمون در محل جوانه‌ها از رشدشان جلوگیری می‌شود. نقش دیگرسیتوکینینها جلوگیری از پیری برگهاست.

اتیلن

اتیلن از لحاظ آن که به حالت گاز است یک هورمون غیر معمولی است. دراوایل قرن نوزدهم ، پرورش دهندگانمیوه کوشیدند تا رنگ وطعم مرکبات را با قرار دادن آنها در اتاقی که با بخاری زغال سنگی گرم می‌شد مرغوبترکنند. مدتها تصور می‌شد که گرما سبب رسیدن میوه می‌شود. سپس پژوهشهای فراوان نشانداد که در حقیقت فرآورده‌های کروسن سبب رسیدن میوه ها می‌شوند. از بین اینفرآورده‌ها ،گاز اتیلن، گاز بسیار فعال تشخیص داده شد. به دنبال آن دانسته شد که اتیلن بوسیله گیاهان هم تولید می‌شود. این گاز قبل ازرسیدن میوه‌ها در گیاه تولید می‌شود و مسئول تغییرات رنگ ، بافت و ترکیبات شیمیاییهنگام رسیدن آنهاست.

اکسین در تراکم معین سبب تولید مقدار زیادی اتیلن درگیاه می‌شود. هنگامی که پیری برگ آغاز می‌شود اتیلن تنظیم کننده اصلی ریزش برگ استاین گاز سبب تسریع در سنتزآنزیم سلولازو آزاد شدن آن می‌شود. این آنزیم دیواره‌های یاخته را از بین می‌برد. اگر پیش ازآغاز پیری برگ اکسین به آن اضافه شود، از پیری برگ جلوگیری می‌گردد. ولی پس ازتشکیل لایه ریزش ، اکسین ریزش برگ را با تحریک تولید اتیلن ، تسریع می‌کند.

اسید آبسیسیک

این هورمون سبب خواب گیاه می‌شود. آغشته کردن جوانه‌هایرویشی بهاسید آبسیسیکآنها را به جوانه‌های زمستانیتبدیل می‌کند. بدین ترتیب که این اسید بیرونی‌ترین برگهای مریستمی را به پولک مبدلمی‌سازد. این هورمون در دانه‌های بسیاری از گونه‌های گیاهی وجود دارد و سبب خوابدانه می‌شود. اسید ابسیسیک سبب بسته شدنروزنه‌ها به هنگام کم آبی می‌شود تا ازتعرق جلوگیری کند. بدینسبب این هورمون به عنوان محافظ گیاه در مقابل شرایط نامساعد محیطی شناخته شدهاست.

اسید ابسیسیک همچنین از تاثیر جیبرلین بر تولیدجوانه‌ها جلوگیری می‌کند و این بازدارندگی بوسیله سیتوکینین برگشت پذیر است. اسید ابسیسیکعلاوه بر تاثیر بر خواب جوانه و دانه و جداشدن برگ و میوه از گیاه بر رشد گیاه وتشکیل گل نیز اثر بازدارنده و یا گاهی محرک دارد. این ماده بر رشد قسمتهای مختلفبسیاری از گیاهان اثر بازدارنده دارد و اثر ترکیبات طبیعی محرک رشد را خنثی می‌کند.

http://daneshnameh.roshd.ir

زنبورعسل

بسم الله الرحمن الرحیم                       
و اوحی ربک الی النحل ان اتخذی من الجبال بیوتا و من الشجر ومما یعرشون.ثم کلی من کل الثمرات فاسلکی سبل ربک ذللا یخرج من بطونها شراب مختلفالوانه فیه شفاء للناس ان فی ذالک لایه لقوم یتفکرون.(نحل 67-69               (
پروردگارت به زنبور الهام کرد که در کوهها و درختان و در آنچه سقف دارندلانه کن، آنگاه از هر میوه ای بخور و راه هموار پروردگارت را بپوی ، و از شکم آنهانوشابه ای که رنگهای مختلف دارد بیرون می آید، که آن باعث درمان مردم است، به راستیدر این کار نشانه ای برای اندیشمندان است.

مقدمه

زنبور عسل یکی از حشرات مفید برای انسان است که متعلق به رده دوبالان می‌باشد. زنبور عسل خیلی پیش از انسان در روی زمین بوجود آمده و زندگی می‌کرده است. زنبور عسل حدود 150 میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول زاد و ولد بوده است. منتها با این تفاوت که در آن فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیر عسلی امروزی ، زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص بخود را داشته و در آن زندگی می‌کرده است. کندو محلی است که زنبورها در آن تولد یافته ، کار کرده ، خواهران و برادران خود را پرورش داده و مواد غذایی لازمه را در آن انبار و ذخیره می‌کنند. زنبور عسل دارای نژادهای مختلف است و ساختمان بدنی پیچیده‌ای دارند.

ساختار بدن زنبور عسل

سر

در جلوترین قسمت بدن قرار داشته و شامل اعضای زیر است: دو عدد چشم مرکب ، سه عدد چشم ساده ، دو عدد آنتن و دهان با خرطوم. بزرگی چشمها وسیله‌ای است که زنبوردار به کمک آن به راحتی می‌تواند زنبور نر را از کارگر تشخیص دهد. زیرا چشمهای زنبور نر بزرگتر بوده و از عقب سر بهم می‌رسند، ولی در زنبور کارگر و ملکه بهم نمی‌رسند. کار آنتنها ، لمس کردن و بوییدن است. زنبور به کمک خرطوم ، شهد را از روی گلها جمع آوری و از راه دهان به داخل کیسه عسلی می‌فرستد.

سینه

از سه حلقه کیتینی درست شده و اعضای زیر به آن اتصال دارند: چهار عدد بال یا پر که دو عدد آنها بالهای جلویی و دو عدد دیگر بالهای عقبی هستند. شش عدد پا که جفت عقب آن دارای حفره‌هایی به نام سبد می‌باشند و زنبور عسل در دوران فعالیت خود گرده‌های گل در آن پر و با خود به کندو حمل می‌کند. این سبدها در کارگران بزرگتر از نرها هستند.

شکم

در قسمت انتهایی بدن قرار داشته، از 6 حلقه کیتینی پشتی و 6 قطعه شکمی تشکیل شده است. در انتهای شکم مخرج برای دفع مدفوعات دیده می‌شود. از راه همین مخرج ، زنبور قادر است خاری را که در داخل بدنش جای دارد، خارج کرده و نیش بزند. زنبور نر نمی‌تواند نیش بزند، چون اصلا نیش ندارد.

غده های مهم

• در داخلا دو طرف سر کارگر یک جفت غده‌ای به نامغده‌های شیریوجود دارد که از خود ماده‌ای به نامشیر یاژله شاهانهترشح می‌کند و با آنملکه و لاروهای خیلی جوان را تغذیه می‌نمایند.
• غده‌های بزاقیهمراه با یک جفت غدهسینه‌ای بوسیله یک کانال مشترک ، ترشحاتشان را به داخل دهان زنبور می‌ریزند. ترشحاتاین غده‌ها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یکزنبور کامل ، نقش غده بزاق دهان را در زندگیشان بازی می‌کنند.
• غدد زیر آرواره‌ایکه در کارگرانخیلی کوچک و غیرفعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. ماده‌ای بوسیله این غدهترشح می‌شود که با بوی مخصوصش باعث تمیز ملکه از سایر زنبورها می‌شود.
• در زیر شکم زنبورها 4 جفتغده‌هایمومیوجود دارد که سه جفتش فعال هستند و موم ترشح می‌کنند و بکار ساختنسلولها و شان می‌خورند.
• غده‌های بویایی:در پشت زنبورهاغده‌ای به نام غده بویایی دیده می‌شود که کارش تشخیص بوهاست.
• غده‌های مخزنی:سه عدد غده در مخزنبه نام غده‌های مخزنی ، مدفوعاتی را که در آنجا ذخیره شده‌اند، مرتب ضد عفونیمی‌کنند.

زنبورعسل عسل و زنبور عسل از زمانهای بسیار دور شناخته شده‌است و در باره آن سخن گفته‌اند، در زمان قبل از اسلام مردمان پیشین درباره عسل و استعمال آن سخن گفته‌اند، در ایام جاهلی عربهای ما قبل از اسلام و در اشعار شاعران نام عسل و زنبور عسل بسیار ذکر شده‌است. در عصر اسلام خداوند تبارک وتعالی سوره‌ای بنام :(سُورَة الَنحَل) یعنی «زنبورعسل»، نازل فرموده‌است. و در آیاتی مُبین و مُنَزَه فوائد ومنافع عسل بر انسان بیان فرموده‌است. در جمعیت سالم وکامل سه نوع زنبورعسل وجود دارد:

1. یک ملکه .
2. چندصد تا حدود یک هزار عدد زنبورنر .
3. چندهزار تا چند ده هزار زنبور کارگر .

ملکه عسل وهمه زنبورهای کارگر ماده‌اند و فرق بین این دو در این است که دستگاه تناسلی کارگران ناقص بوده وجفتگیری برایشان ممکن نیست. وحال آنکه دستگاه تناسلی ملکه کامل است، امکان جفت گیری برایش وجود دارد وجفت گیری هم می‌کند.

جمعیت زنبورعسل

مجموعهٔ زنبورهای نر و کارگر و ملکه هر کندوه را «یک جمعیت زنبورعسل» می‌نامند.

کندو

محلی که یک جمعیت زنبورعسل در داخل آن زندگی، تولید ورشد می‌کند یک «کندو» نامیده می‌شود. کندو خانهٔ زنبورعسل است.

فرق ظاهری بین ملکه وکارگر در طویلتر بودن شکم واندام است. شناختن ملکه در داخل جمعیت وبین دهها هزار زنبور عسل کار ساده‌ای نیست، ولی زنبوردارهای با سابقه وکار کشته ومجرب با کمی زحمت ودقت ملکه را از بین آنهمه از زنبورها پیدا می‌کنند. فرق ظاهری بین زنبورهای «نر» با «کارگران» و «ملکه» در این است که:

• اولاً: چشمهای مرکب زنبور نر از پشت سر به یگدیگر می‌رسند وحال آنکه چشمهای کارگران وملکه مثل هم بوده وبه همدیگر نمی‌رسند.
• دوم: زنبورهای نر چاقند وکلفتر از کارگران وملکه‌اند.
• سوم: انتهای شکم زنبور نر گرد است ولی ملکه وکارگران دارای انتهای نوک تیز می‌باشند.

ملکه زنبورعسل

ملکه تنها موجود مادهٔ کامل وتنها تخمگذار جمعیت است که مثل زنبور کارگر از تخم بارور شده به وجود می‌آید. «ملکه» مادر تمام زنبورهایی است که باوی در یک کندو زندگی می‌کنند. مدت رشدش از تخم تا موجود کامل ۱۷ تا ۱۸ روز بوده وپس از رسیدن به سِّن بلوغ (۴ تا ۵ روز بعد از تولد) در یک یا چند روز آفتابی قبل از ظهرها از کندو به خارج پرواز نموده وبا چند یا چندین زنبور نر جفتگیری می‌کند. بنا براین خیلی از زنبورهای یک جمعیت باوجودی که از یک ملکه به وجود می‌آیند باز هم نسبت نا خواهری دارند، چون دارای پدرهای متفاوتی می‌باشند. به همین دلیل هم خیلی از اوقات زنبورهایی که از ملکه تولید شده‌اند رنگهای مختلفی دارند. پس از شروع تخمگذاری ملکه معمولاً تا آخر عمر دیگر کندویش را ترک نمی‌ کند مگر هنگام بچه زادن. ملکه معمولاً ۵ سال وبه طور استثنایی ۶ سال هم ممکن است عمر کند، ولی اگر بخواهیم جمعیت پر محصول باشد باید وی را حد اکثر در سِّن سه سالگی حذف نموده ویک ملکه جوان وفعال به جای آن به جمعیت داد، به زبان زنبورداران (ملکه را جانشین نمود)، چون با بالا رفتن سِّن وپیری، قدرت تخم گذاری ملکه نیز کمتر می‌شود، در نتیجه جمعیت پس از مدتی ضعیف وضعیفتر می‌گردد، از یک جمعیت ضعیف هم هرگز نباید انتظار محصول عسل فراوان را داشت.

زنبور نر

زنبورهای نر از تخمهای بارور نشده بوجود می‌آیند، یعنی پدر نداشته وتنها دارای مادرند، ولی از جانب مادری دارای پدر بزرگ هم می‌باشند. مدت رشدشان «از تخم تا زنبور کامل» ۲۴ روز است. زنبور نر ۱۲ روز پس از تولد به سِّن بلوغ رسیده وقادر به جفتگیری می‌باشد. زنبورهای نر از اواسط فروردین تا نیمه دوم تابستان در کندوها وهمراه کارگران وملکه زندگی می‌کنند. جمعیتهایی که دارای ملکه‌اند از نیمهٔ دوم تابستان نرها را به زور از داخل کندو بیرون می‌رانند ویا مانع ورودشان به کندو می‌شوند تا از گرسنگی بمیرند. این پدیده به نام «نرکشی» معروف است. بنا براین در حالت طبیعی در فصول پائیز وزمستان در کندوها از زنبور نر خبری نیست. وجود زنبورهای نر تنها برای جفتگیری با ملکه‌هایی است که معمولاً در جمعیت تولید می‌ گردند واین کار همیشه در خارج از کندو ودر هوای آزاد وآفتابی انجام می‌گیرد. هر زنبور نر تنها یکبار در زندگی می‌تواند جفت گیری کند چون هنگام جفت گیری دستگاه تناسلی وقسمتی از بدنش پاره شده ودر داخل بدن ملکه باقی می‌ماند. وی در اثر این زخم می‌میرد وزندگیش پایان می‌پذیرد. بدین طریق زنبور نر هرگز فرزندش را نمی‌بیند.

زنبور کارگر

زنبور کارگر مانند ملکه همیشه از تخم بارور شده بوجود می‌آید وباز مانند ملکه از جنس ماده‌است. دوران رشدش «از تخم تا زنبور ماکل» ۲۱ روز است. تمام کارهای داخلی وخارجی کندو وجمعیت را کارگران انجام می‌دهند که مهمترینشان عبار تند از:

• زنبور عسلتمیز کردن داخل سلولهای مومی.
• تغذیه ملکه.
• تغذیه لاروها.
• گرم کردن لاروها.
• تنظیم گرمای داخلی کندو.
• تولید موم.
• ساختن سلولهای مومی.
• دفاع.
• تعویض هوای داخلی کندو.
• جمع آوری شهد وگرده گل.
• تهیه بره موم.
• آوردن آب به داخل کندو ... وغیره.
• دونوع زنبور کارگر وجود دارد که از لحاظ شکل ظاهری کوچکترین فرقی بین آنها دیده نمی‌شود:
• کارگران بهاری که از اوائل بهار تا نیمهٔ تابستان متولد می‌گردند وحد اکثر سنشان «از تولد تا مرگ» از شش هفته تجاوز نمی‌کند.
• کارگران پُائیزی که از نیمهٔ دوم تابستان به بعد تولد می‌یابند وحد اکثر سِّن آنها اغلب از هفت ماه بیشتر است.

تعداد زنبورهای کارگر یک جمعیت نسبتاً خوب در حد اکثر قدرتش درسال «حدود خرداد ماه» به ۶۰۰۰۰ عدد یا بیشتر هم می‌رسد. در صورتیکه که در زمستان تعدادشان از ۸۰۰۰ الی ۱۲۰۰۰ تجاوز نمی‌کند.

زنبورها از گلهای خوشبو ومعطر بهاری تغذیه می‌کنند. در فصل بهار و پائیز کندوها پر می‌گردد و هرکندو در حدود یک تا دو کیلو واحیاناً ۴ کیلو در فصلهای پُربار عسل بدست می‌آید. با مهارت خیلی بسیار کسانی که شغل جمع آوری عسل پیشه گرفته‌اند عسل از این کندوها خارج و در ظرف خالی می‌نمایند و کندو را بیرون نمی‌آورند، چون زنبور عسل طبق عادت همیشه یک جاه سکن می‌نماید بشرطی که کسی اذیت وآزار بر او ننماید.

زیبایی کندو

هنگامیکه در یک جای خانه (کندو) می‌سازند خانه‌های آنها به شکل «مسدس متساوی الاضلاع» است در حالیکه مسطر وبیکار وسایر آلات ندارند، ساختن همه آشیانه‌ها به یک شکل منتظم موجب حیرت است. حکماء می‌گویند که اگر از مسدس کدام شکل دیگر اختیار می‌شد در بین خواه نا خواه یک مقداری جای خالی می‌ماند. سردار این زنبورها «یعسوب» نام دارد که با آن جماعت زنبورها می‌رود. خداوند آنهارا فطرتاً به‌طرف شکلی راهنمائی فرموده که یک فرجه جزئی هم بیکار نماند. همه اوامر تکوینیه‌است، خداوند به او هدایت داده که فطرتا مطابق خواست و استعداد مزاج خود غذای خودرا از اقسام میوه‌ها و گلها بدست آورد، چنانکه زنبورها از آشیانه خود بیرون آمده ومیوه و گلهای مختلف و رنگارنگ را که از آنها شهد و موم وغیره بدست می‌آید می‌مکند. وچون برای بدست آوردن غذا بهر طرف پرواز می‌کنند در حین مراجعت راه را کم نکرده ومستقیما به آشیانه خود بر می‌گردند. وبدین مطلب گرفته‌اند که به آن راههای فطری که قدرت برای عمل وتصرف تو مقرر کرده‌است مطیع ومنقاد بوده روان باش مثلاً گل و میوه را می‌مکد و بنا به سرشت خود شهد (عسل) را فراهم می‌کند. شعد دارای رنگهای مختلف است، سفید، سرخ، و زرد وسیاه، می‌گویند رنگها در اثر اختلاف موسم، غذا وعمر زنبور و غیره تفاوت می‌کند.

نژادهای زنبور

زنبور هندی Aspis Indica

کمی کوچکتر از زنبور عسل معمولی بوده ، قدرکارگرش 13 میلیمتر می‌باشد. سلولهایی را که با موم در روی شانها درست می‌نماید ازسلولهای زنبور عسل کوچکتر هستند.

زنبور درشت Apis Dorsata

در هندوستان و چین زندگی نموده و بزرگترین نوعزنبور عسلی است که تاکنون شناخته شده است. به حالت وحشی زندگی کرده و در زیرشاخه‌های درخت شانش را می‌چسبانند. سالانه چند بار از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچمی‌نمایند.

زنبور ریزApis Florea

از همه زنبورها کوچکتر بوده و فقط یک شان درستمی‌کنند که مثل زنبورهای درشت به زیر شاخه درخت می‌چسباند به حالت وحشی در هندوستانو جنوب ایران یافت می‌شوند.

زنبور عسل معمولی Apis Meaifica

همان زنبور عسل معمولی است که فقط آنها رادر دهات و شهرها برای تولید عسل در کندوها نگهداری می‌کنند. خواصی را که از یک نژادخوب باید انتظار داشت عبارتند از: آرام باشند و نیش نزنند، پر محصول باشند، بچه بهاندازه لازم بدهند، گلهای شهددار را به سرعت پیدا کنند، در مقابل امراض مقاومباشند، مصرف عسل زمستانی آنها کم باشد، رشد سالانه‌شان را هر چه زودتر شروع کرده وسریع به حداکثر رشدشان برسند. از مهمترین نژادهای این زنبور می‌توان بهزنبور عسل اروپای مرکزی،زنبور سیاه،زنبور ایتالیایی قفقازیوزنبور نژاد ایرانینام برد.

آفات و بیماریهای زنبور عسل

از مهمترین بیماریها می‌توان به لوک آمریکایی، لوک اروپایی ، نوزما ، کنه دونی ، یبوست ، شپشک زنبور عسل و کرم موم خوار اشارهکرد.

ساختمان مورفولوژیکی زنبور عسل

• بدن زنبور عسل بطور متراکم از موهایی پوشیده است که دارای تارهای (Barbs) جانبیکوتاهی می‌باشد. و به راحتی دانه‌ها گرده را می‌گیرند. در چشم‌های مرکب و پاها ،موهای صاف وجود دارد پاهای جلویی در حاشیه ساق (tibia) موهای راست و خشن و کوتاهیرا دارد و برای تمیز کردن چشم‌ها از گرده گل بکار می‌رود و برس چشمی (Eye bursh) می‌گویند.
• بالهای زنبور در هنگام رواز بوسیله قلاب‌هایی بهم درگیر می‌شوند و یا بال بهنظر می‌رسند. و نوک این بالها مسیر شکل را طی می‌کند. ممکن است 400 بار در ثانیهمرتعش شوند. آرواره‌های زیرین mandibles در کارگران صاف برای جمع آوری گرده و ساختنشاخه‌ها بکار می‌رود. آرواره‌های زیرین maxillae مانند قاشقک‌های طویلی بوده و برایجمع آوری گرده‌های گل بکار می‌رود.
• لب تحتانی تبدیل به خرطوم شده و ضمایم حسی - بی (Cabialplas) در اطراف آن قراردارد. مایع شهد در اثر عمل مکنده حلق به درون چینه‌دان بزرگ یا معده عسل (Money Stomash) کشیده می‌شود. چهار لب مثلثی دریچه‌ای را درست می‌کند و از ورود عسل بهمعده جلوگیری می‌کند. بجز موقعی که جهت تغذیه مورد نیاز است. روده زنبور عسل باریکو دراز است. و تقریبا به 100 لوله کوچک ، مالپیکی اتصال دارد و روده راست ، بزرگاست و به مخرج ختم می‌شود. در انتهای بدن سوزن وجود دارد که فقط در کارگرها وملکه‌ها دیده می‌شود. حس بویایی در زنبوران عسل بسیار قوی و تیز است و چشم‌ها دارایتعداد فراوانی واحدهای بینایی است و دارای مغز نسبتا بزرگ است: زنبوران عسل قادر بهتشخیص رنگ قرمز و سیاه از هم نمی‌باشند.

محصولات زنبور عسل و نحوه گردآوری آنها

می‌توان به شهد یا عسل و گردهزنبور عسل و بره "موم" که از صمغ‌ها بوجود می‌آید، اشاره کرد. گرده زنبور عسل دارایانواع مواد الی و ویتامین‌ها می‌باشد. گرده شامل قندهای احیا کننده می‌باشد که درکل 31% در گروه کربوهیدرات وجود دارد. میزان متوسطپروتئین گروه حدود 22% است و تماماسیدهایآمینه ضروری مورد نیاز انسان در ترکیب پروتئینی دانه گروه وجود دارد. عصارهاتری گروه حاوی چربی‌ها و روغن‌ها ، پیگمان‌ها ، دونین‌ها ، ویتامین‌ها و هورمونرشد می‌باشد. گروه حاوی 13 نوع اسید چرب و دو استدول عمده بنام‌های 24- متیلنکلسترول "و بی سی توسترول" است. برای جمع آوری دانه گرده می‌توان از تله گرده ،استفاده کرد، ولی اینکار توصیه می‌شود، چون جمعیت زنبورها را تضعیف می‌کند.

بعضی از مصارف گرده زنبور عسل

دانه گرده درپزشکی اهمیت خاصیدارد. در درمان بیماری‌های پروستات و آلرژی و در حال بی‌اشتهایی از داروهایی که ازدانه گرده ساخته می‌شوند، استفاده می‌کنند. دانه گرده بعنوان مکمل غذایی بکارمی‌رود و از آن در رفع چین و چروک و لکه‌های صورت استفاده می‌گردد. از داروهایمشهور می‌توان به Prostaflor , Ofilorex اشاره کرد.  

نیش زنبور

از نیش زنبور عسل بعلت خاصیت قلیایی و اسیدی بودن آن در درمانبیماریها ، استفاده می‌کنند.

تولید مثل

• در کارگرها تنها اثری دیده می‌شود و ولی در ملکه به خوبی توسعه یافته است. ملکهجوان 6 روز بعد از بیرون آمدن ، با یک زنبور نر جفتگیری می‌کند، اندام‌های جفت گیرینر پاره شده و در کیسه تناسلی ماده باقی می‌ماند و تا اینکه بعد از بازگشتن به کندو، کارگرها آنرا از بین می‌برند. اسپرماتوزوئیدهایی که بدین صورت در کیسه ذخیرهاسپرم ، جای می‌گیرد، بکار همه تخم‌های لقاح یافته‌ای که ملکه خواهد گذاشت، بکارمی‌رود. تخمدان‌های ملکه پر شده و شکم را پر می‌کند و ظرف دو روز ، شروع به تخمگذاری می‌کند.
• از تخم‌های لقاح نیافته ، زنبورهای‌نر (هاپلوئید 16 کروموزوم) و از لقاحیافته‌ها ، زنبورهای ماده (دیپلوئید و دارای 32 کروموزوم) تولید می‌شود. تخم‌هاتبدیل به لاروکرمی شکل کوچک فاقد پاها و چشم می‌شوند و از ژله شاهانه که توسطغده‌های حلقی کارگران جوان تولید می‌گردد، تغذیه می‌کنند. ولی لاروهای ملکه بیشتربه تغذیه شاهانه می‌پردازند و به همین جهت با سرعت زیاد بزرگ و تمایزمی‌یابند.
• دم لارو چندین بار ، پوست اندازی می‌کند روی سلول بوسیله موم پوشیده می‌شود. ولارو در داخل آن قرار گرفته و شفیره نام دارد و دگردیسی را کامل نموده و به کمکآرواره‌های زبرین ، سرپوش حجره را پاره کرده و به شکل یک نوزاد جوان بیرون می‌آید. بعد از عمل جفت گیری زنبوران نر ، به بی‌غذایی می‌افتند و می‌میرند.

درمان بيماري هاي کليوي با عسل

عسل به عنوان يک مدر در درمان ناراحتي هاي کليوي سودمند است زنبور عسل حشره اي است که حاصل آن ،محصولات با ارزشي از قبيل عسل ، ژله رويال ، موم و زهر است معروف ترين محصول زنبور عسل ، همان عسلي است که از محصولات ديگر بيشتر به مصرف مي رسد.

عسل ،ماده غذايي بسيار غني و انرژي بخشي است که حدود80 درصد از قندهاي ساده يا مونوساکاريدها ساخته شده و هر10 گرم آن 320 کالري ايجاد مي کند اين مونو ساکاريدها بسرعت جذب مي شوند و اثر انرژي بخشي خود را آشکار مي کنند .

گفتني است ، علاوه بر اثر کالري زايي ، عسل داراي ويتامين هاي متعددي از قبيل تيامين ، ريبوفلاوين ، اسيدنيکوتينک ، اسيد اسکوربيک ، پيريدوکسين و ويتامين کا است.

خواص فيزيکي عسل ، اثر ضد باکتريايي دارد و از زمانهاي قديم انسانها از خاصيت ضد ميکروبي عسل سود جسته و آن را در درمان ناراحتي هاي پوستي از قبيل زخمها و سوختگي ها به کار برده اند و يکي از بهترين پانسمانها محسوب ميشود.

همچنين ، عسل را در درمان بيماري هاي دستگاه تنفسي و عفونت هاي ناحيه حلق به کار مي برند و خاصيت ضدباکتريايي آن موجب اثربخشي عسل مي شود و خاصيت ضد التهابي آن نيز مشاهده شده که به هيگروسکوپيک بودن آن نسبت داده شده است.

محصول ديگر زنبور عسل ، ژله رويال است که حاوي مواد مغذي در حالت تغليظ يافته اي است که زنبور براي نوزادان خود مي سازد، به اين ماده اکسير جواني لقب داده اند وشکي نيست که با محتويات انرژي زا و پرپروتئين ، ماده بسيار مقوي است.

تحقيقات نشان داده است ، ژله رويال نيز داراي پروتئين ضد ميکروبي است و نظر بيشتر محققان بر اين است که اين ماده ، سيستم ايمني بدن را تحريک مي کند

ژله رويال در درمان عفونتهاي ويروسي و سرطان موثر است.شايان ذکر است ، موم زنبور عسل نيز در پزشکي و داروسازي مصرف زيادي دارد؛ در اکثر فرمولاسيون هاي کرمها، پمادها و لوسيون ، به عنوان جزء با ارزش از پايه استفاده مي شود .

به دليل بي اثر و غير فعال بودن موم زنبور عسل ، براحتي با داروها مخلوط مي شود، بدون اين که هيچ واکنش ناخواسته اي بين مواد موثره و موم زنبور عسل رخ دهد.

مصارف ديگر موم : امروزه براي حفاظت داروهاي حساس به هيدروليز و اکسيداسيون ، آنهارا با لايه اي نازک از موم زنبور عسل مي پوشانند، موم عسل به عنوان لايه هيدروفوب پوششي در اطراف دارو ايجاد مي کند و سبب آهسته شدن انحلال و آزاد سازي دارو مي شود.

گفتني است ، عسل به عنوان دارو هيچ اثر سوء، عارضه يا بيماري را به دنبال ندارد ؛ مگر آن که فقط حساسيت هاي محدودي را به وجود بياورد، بنا بر اين در حالت آلرژي ، امراض عفوني ، سل ، امراض رواني ، بيماري هاي کبد و معده ، امراض غدد فوق کليه ، نارسايي قلب و عروق ، ناراحتي هاي عصبي ، امراض خوني و ضعف شديد، بايد از تجويز زهر زنبور عسل خودداري کرد.

زهر زنبور عسل از فعال‌ترين تركيبات آنتي بيوتيك است

زهر زنبور عسل از فعال‌ترين تركيبات آنتي بيوتيك است 10 مهر 1384 براساس يافته‌هاي محققان، زهر زنبور عسل از فعال‌ترين مواد آنتي بيوتيك است مهندس زهره تابعي، كارشاس صنايع غذايي در گفت‌وگو با خبرگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) - منطقه خراسان، با بيان اين مطلب افزود: تجزيه شيميايي زهر زنبور عسل نشان مي‌دهد كه در آن اسيد فرميك، اسيد كلريدريك، اسيد ارتوفسفريك، هيستامين كولين تريپتوفن و گوگرد به وفور يافت مي‌شود. اين كارشناس صنايع غذايي در ادامه خاطر نشان كرد: خاكستر اين ماده سرشار از مواد ازته، چربي‌هاي فرار، مس و كلسيم مي‌باشد. وي در خصوص خواص درماني زهر زنبور عسل گفت: زهر، مانع انعقاد خون مي‌شود. همچنين باعث گشاد شدن رگها مي‌شود كه در نتيجه فشار خون پائين مي‌ايد. مهندس تابعي تصريح كرد: زهر زنبور عسل با مكانيسم‌هاي نامشخص سبب درمان برخي امراض نيز توصيه مي‌شود. وي گفت: همچنين استفاده از اين زهر، باعث درمان رماتيسم و التهاب مفاصل و پوست مي‌شود و در درمان كامل سندرم رايتر و درمان پسوريازيمس و مالتيپل اسكلروزيس و استئو آرتريت موثر است. گفتني است، زهر زنبور عسل آبگونه‌اي شفاف با بوي مشخص عسل مزه‌اي تلخ، گس و با چگالي ‌١٣١٣/١مي‌باشد. از هر كلني زنبور عسل يك گرم زهر خالص خشك شده به دست مي‌آيد و هر يك هزار زنبور قادر به توليد ‌٥٠ ميلي‌گرم سم مي‌باشند.

زنبور، بزرگ‌ ترین‌ هواشناس‌ دنیا است‌

انگلیسی‌ها می‌گویند اگر زنبورها کمی‌ زود تر از موعد مقرر بیایند، بطور قطع‌ دمای‌ هوا در آینده‌ نزدیک‌ تغییر خواهد کرد.زنبورها معمولا در فصل‌ سرما به‌ خواب‌ زمستانی‌ می‌روند، اما اگر زود از این‌ خواب‌ بیرون‌ بیایند نشان‌ می‌دهد که‌ هوا زود گرم‌ شده‌ است‌.دانشمندانی‌ که‌ امسال‌ این‌ قضیه‌ را در جای‌ جای‌ دنیا بررسی‌ کرده‌ اند دریافته‌ اند این‌ زنبورها نه‌ تنها در بریتانیا، بلکه‌ در دیگر کشورهای‌ دنیا زود از خواب‌ زمستانی‌ بیدار شده‌ اند که‌ این‌ امر نشان‌ می‌دهد گرمای‌ جهانی‌ بسیار افزایش‌ یافته‌ است‌. محققان‌ می‌گویند به‌ نسبت‌ افزایش‌ زنبورها، گرمای‌ جهانی‌ نیز بالا خواهد رفت‌.به‌ هر حال‌ توجه‌ داشته‌ باشید زنبورها بزرگ‌ ترین‌ هشداری‌ هستند که‌ خطرات‌ گرمای‌ جهانی‌ را به‌ ما گوشزد خواهند کرد.

ملکه

ملکه مادر کندو بوده و جنسيت آن ماده می‌باشد. طول بدن ملکه هیجده میلی متر می‌باشد. بال‌های آن کوچک بوده و خرطوم آن توانایی جمع آوری شهد گلها را نداشته و درعوض دارای شکمی بزرگ‌تر از ماده‌های کارگر بوده و دو تا شش سال می‌تواند زنده بماند. ولی در زنبورداری تجاری بیش از دو سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود. ملکه عسل و گرده نمی‌خورد و بجای آن ژله رویال مصرف می‌کند.

نیش ملکه همانند شمشیر تازی بوده و بدون خار می‌باشد .

زنبور ملکه

ملکه  زنبور عسل

ملکه تنها موجود مادهٔ کامل وتنها تخمگذار جمعیت است که مثل زنبور کارگر از تخم بارور شده به وجود می‌آید. «ملکه» مادر تمام زنبورهایی است که باوی در یک کندو زندگی می‌کنند. مدت رشدش از تخم تا موجود کامل ۱۷ تا ۱۸ روز بوده وپس از رسیدن به سِّن بلوغ (۴ تا ۵ روز بعد از تولد) در یک یا چند روز آفتابی قبل از ظهرها از کندو به خارج پرواز نموده وبا چند یا چندین زنبور نر جفتگیری می‌کند. بنا براین خیلی از زنبورهای یک جمعیت باوجودی که از یک ملکه به وجود می‌آیند باز هم نسبت نا خواهری دارند، چون دارای پدرهای متفاوتی می‌باشند. به همین دلیل هم خیلی از اوقات زنبورهایی که از ملکه تولید شده‌اند رنگهای مختلفی دارند. پس از شروع تخمگذاری ملکه معمولاً تا آخر عمر دیگر کندویش را ترک نمی‌ کند مگر هنگام بچه زادن. ملکه معمولاً ۵ سال وبه طور استثنایی ۶ سال هم ممکن است عمر کند، ولی اگر بخواهیم جمعیت پر محصول باشد باید وی را حد اکثر در سِّن سه سالگی حذف نموده ویک ملکه جوان وفعال به جای آن به جمعیت داد، به زبان زنبورداران (ملکه را جانشین نمود)، چون با بالا رفتن سِّن وپیری، قدرت تخم گذاری ملکه نیز کمتر می‌شود، در نتیجه جمعیت پس از مدتی ضعیف وضعیفتر می‌گردد، از یک جمعیت ضعیف هم هرگز نباید انتظار محصول عسل فراوان را داشت.

زنبور ملکه

خصوصيات زنبور ملکه

مطالعات جديد نشان مي دهد ملكه زنبور بر روي مغز زنبورهاي كارگر نفوذ و كنترل دارد.

به گزارش باشگاه خبرنگاران و به نقل از خبرگزاري شينهوآ، طبق مطالعات جديد دانشمندان بر روي زنبورها اعلام كردند، ملكه زنبور به طور منظم از طريق نفوذ بر روي مغز زنبورهاي كارگر، فعاليت هاي مغزي آنها را تحت كنترل قرار مي دهد.

بنابراين گزارش، زنبور ملكه از طريق فرستادن سيگنال‌هايي به مغز زنبورهاي كارگرش و دريافت سيگنال هايي از مغز آنها، آنها را شناسايي مي كند كه اين كارگران به خود تعلق داشته باشد و زنبور غريبه اي در ميان زنبورهاي كارگرش نباشد.

بر اساس اين گزارش، زنبور ملكه با اين كار فعاليت هاي زنبورهاي كارگرش را تحت كنترل قرار مي دهد و از اين طريق احتمال گم شدن اين زنبورها در مسير را كاهش مي دهد

زنبور کارگر

جنسیت زنبورهای کارگر ماده بوده. طول بدن آنها ۹ میلیمتر می‌باد. در یک کندوی قوی با تعداد ۱۰ قاب ۷۰ هزار زنبور کارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند توانایی بارور شدن ندارند. ولی در صورت نبودن ملکه در کندو می‌توانند تخم ریزی کنند. که در زنبورداری ماده تخم‌گذار گفته می‌شود. نیش زنبورهای ماده خاردار بوده و طول آن در حدود ۱ میلی متر می‌باشد. به خاطر وجود همین خارها پس از نیش زدن و ورود زهر به بدن موجوداتی که ساختار گوشتی دارد نیش در پوست گیر کرده و موجب جدا شدن کیسه زهر از زنبور می‌شود. و پس از چند دقیقه زنبوری که نیش زده خواهد مرد .

وظایف زنبورکارگر

جمع آوری شهد - گرده - آب - بره موم - پاسبانی از کندو - تولید عسل - رسیدگی به ملکه - پرورش نوزادان - رسیدگی به کندو و پاکیزه‌گی آن از بیشترین وظایف زنبورهای کارگر می‌باشد . منبع :پرورش زنبورعسل دکتر نعمت الله شهرستانیه را نداشته و ۲۴ روز زنده می‌مانند.

زنبور نر در حجره‌های بزرگ‌تری نسبت‌به زنبورهای كارگر پرورش می‌یابند. تخمهای بارورنشده ملکه به زنبور نر تبدیل می‌شوند.

 زنبور کارگر

جنسیت زنبورهای کارگر ماده بوده. طول بدن آنها ۹ میلیمتر می‌باد. در یک کندوی قوی با تعداد ۱۰ قاب ۷۰ هزار زنبور کارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند توانایی بارور شدن ندارند. ولی در صورت نبودن ملکه در کندو می‌توانند تخم ریزی کنند. که در زنبورداری ماده تخم‌گذار گفته می‌شود. نیش زنبورهای ماده خاردار بوده و طول آن در حدود ۱ میلی متر می‌باشد. به خاطر وجود همین خارها پس از نیش زدن و ورود زهر به بدن موجوداتی که ساختار گوشتی دارد نیش در پوست گیر کرده و موجب جدا شدن کیسه زهر از زنبور می‌شود. و پس از چند دقیقه زنبوری که نیش زده خواهد مرد .

وظایف زنبورکارگر

جمع آوری شهد - گرده - آب - بره موم - پاسبانی از کندو - تولید عسل - رسیدگی به ملکه - پرورش نوزادان - رسیدگی به کندو و پاکیزه‌گی آن از بیشترین وظایف زنبورهای کارگر می‌باشد .

تصویری از یک زنبور کارگر

انواع زنبور کارگر

دونوع زنبور کارگر وجود دارد که از لحاظ شکل ظاهری کوچکترین فرقی بین آنها دیده نمی‌شود:

کارگران بهاری که از اوائل بهار تا نیمهٔ تابستان متولد می‌گردند وحد اکثر سنشان «از تولد تا مرگ» از شش هفته تجاوز نمی‌کند.

کارگران پُائیزی که از نیمهٔ دوم تابستان به بعد تولد می‌یابند وحد اکثر سِّن آنها اغلب از هفت ماه بیشتر است.

تعداد زنبورهای کارگر یک جمعیت نسبتاً خوب در حد اکثر قدرتش درسال «حدود خرداد ماه» به ۶۰۰۰۰ عدد یا بیشتر هم می‌رسد. در صورتیکه که در زمستان تعدادشان از ۸۰۰۰ الی ۱۲۰۰۰ تجاوز نمی‌کند.

زنبورها از گلهای خوشبو ومعطر بهاری تغذیه می‌کنند. در فصل بهار و پائیز کندوها پر می‌گردد و هرکندو در حدود یک تا دو کیلو واحیاناً ۴ کیلو در فصلهای پُربار عسل بدست می‌آید. با مهارت خیلی بسیار کسانی که شغل جمع آوری عسل پیشه گرفته‌اند عسل از این کندوها خارج و در ظرف خالی می‌نمایند و کندو را بیرون نمی‌آورند، چون زنبور عسل طبق عادت همیشه یک جاه سکن می‌نماید بشرطی که کسی اذیت وآزار بر او ننماید.

تصویری از زنبور ملکه و زنبور کارگر

زنبور نر

زنبورهای نر از تخمهای بارورنشده بوجود می آیند.

مدت رشدشان(از تخم تا زنبور کامل)24 روز است.زنبور نر 12 روز پس از تولد به سن بلوغ میرسد و قادر به جفتگیری میباشد.زنبورهای نر از اواسط فروردین تا نیمه دوم تابستان در کندوها و همراه کارگران و ملکه زندگی میکنند.جمعیتهایی که دارای ملکه اند از نیمه دوم تابستان زنبورهای نر را بزور از کندو بیرون میکنند و یا مانع ورودشان به کندو میشوند تا از گرسنگی بمیرند.کارگران حتی موقعی که وجود نر بدرد نمیخورد تخم و لارو آنها را از لانه خارج کرده و به خارج کندو حمل میکنند در این موقع نعش آنها در خارج از کندو دیده میشود كه این پدیده بنام «نرکشی»معروف است.

در نقاط جلگه موقع کم شدن شیره گل یعنی اول پاییز کارگران نرها را از کندو بیرون میکنند ولی در نقاط کوهستانی این عمل دیرتر انجام میشود یعنی از اواسط پاییز و بطور کلی تا وقتی که موقعیت جمع آوری شهد از خارج میسر باشد نرها در کندو آزادانه اینطرف و آنطرف میروند و وقتیکه خطر کم شدن شهد گل پیش آید نرها را از بین میبرند.بنابراین بطور طبیعی از نیمه پاییز و زمستان در کندوها از زنبور نر خبری نیست.

زنبور نر هیچگاه با کارگر و ملکه اشتباه نمیشود زیرا علاوه بر بلندی قد، ضخیم هم بوده؛ ضمنا در موقع پرواز صدای مخصوص زنبور مثل«وزوز»از خودش در می آورد که علامت مشخصه آن است.البته زنبورهای دیگر هم آن صدا را از خود در می آورند ولی این صدا در زنبور نر خیلی قوی تر است و بخوبی شنیده میشود.

فقدان سبد گرده گل در آخرین زوج پاهای آنها را از کارگران متمایز میکند و چون نیش ندارد میتوانیم آن را براحتی در دست گرفته و بال زدنش را در دست حس کنیم.

وجود زنبورهای نر تنها برای جفتگیری با ملکه هایی است که معمولا در جمعیت تولید میگردند و این کار همیشه در خارج از کندو و در فضای آزاد و آفتابی انجام میگیرد.

اگر در زمستان زنبور نر در کندو دیده شود دلیل بر بی نظمی کندو است و باید مطمئن بود که کندو یتیم است.هر زنبور نر تنها یکبار در زندگی میتواند جفتگیری کند زیرا در هنگام جفتگیری دستگاه تناسلی و قسمتی از بدنش پاره میشود و در داخل بدن ملکه باقی می ماند.وی در اثر این زخم می میرد و زندگیش پایان می پذیرد.

سر يك زنبور نر

سر زنبور ملكه و كارگر با هم شباهت دارند و تشخيص آنها مشكل است ولي سر زنبور نر با هر دو تفاوت زيادي نشان مي دهد بطوري كه تميزش از آنها حتي با چشم هم ساده است و با چند بار تمرين از عهده همه برمي آيد.مهمترين اختلافها بين آنها عبارتند از:در حالي كه چشمهاي مركب ملكه و زنبور كارگر از دو طرف سر به هم نمي رسند،چشمهاي مركب زنبور نر خيلي بزرگ بوده و از پشت سر از دو طرف به يكديگر مي رسند.اين واضح ترين و مهمترين فرق بين آنهاست و به كمك آن مي توان زنبور نر را حتي در حال پروازش شناخت.

زنبودرارها هم با استفاده از همین موضوع آنها را می شناسند.شناخت سایر اختلافات که در زیر شرحشان می آید تنها پس از گرفتن زنبور و دقت زیاد و یا حتی اغلب در آزمایشگاه امکان پذیر است.

۱.تعداد بندهای هر یک از شاخکها در ملکه و زنبوران کارگر 12عدد و در زنبور نر 13 عدد است.

۲.خرطوم زنبور نر کوتاه تر از زنبور کارگر است دلیلش هم مثل آنچه در مورد ملکه گفته شد دراین است که زنبور نر ازآن در جمع آوری شهد استفاده نمی کند.چون زنبور نر هم مانند ملکه بوسیله کارگران تغذیه میشود.

۳.آرواره های جلوی زنبور نر ضعیف تر از آرواره های جلوی کارگران است.

۴.سه چشم نقطه ای زنبور نر در جلو پیشانی ولی در ملکه و زنبور کارگر در بالای پیشانی قرار دارند.

زنبور نر

روش‌هاي انجام عمليات صحرايي و آزمايشگاهي در حشره‌شناسي پزشكي 

تهيه و تنظيم:

مهندس احمدعلي حنفي ‌بجد

كلياتي در مورد روش‌هاي مطالعه بندپايان مهم پزشكي در شرايط آزمايشگاهي و صحرايي

1. جمع‌آوري، نگهداري و كار با نمونه

هر متخصص حشره‌شناسي پزشكي، در حين انجام تحقيقات صحرايي مجبور به صيد كردن نمونه‌ها و كار با آنهاست. اين كار معمولاً شامل جمع‌آوري و نگهداري نمونه‌ها با روش‌هاي خاصي است كه عمدتاً، و گاهي اوقات تنها روش‌هايي هستند كه براي مطالعه گروه خاصي از بندپايان به كار مي‌روند. اين روش‌ها براي گروههاي مختلف حشرات مهم پزشكي و همچنين در نقاط مختلف، متفاوت هستند. بنابراين، در ذيل به شرح برخي از نكات اساسي در اين مورد مي‌پردازيم و روش‌هاي تخصصي در فصل مربوط به هر گروه ارائه گرديده است.

اصول جمع‌آوري نمونه و كار با آن

لوازم جمع‌آوري

اين وسايل از ساده‌ترين ابزار، از قبيل توري‌هاي حشره‌شناسي و لوله‌هاي صيد، تا تله هاي بسيار تخصصي كه براي اهداف خاصي به كار مي‌رود، متفاوتند. نمونه‌گيري عبارتست از جمع‌آوري نمونه‌ها با يك روش استاندارد به منظور انجام مطالعه كمّي، كه در آن مي‌توان از ابزار بسيار متفاوتي استفاده نمود. در اين قسمت فقط برخي از نكات ساده و اساسي كه به صورت روتين مورد استفاده بوده و براي صيد لازم هستند، مورد بررسي قرار گرفته‌اند. انواع مختلف تله‌ها براي صيد حشرات به منظور انجام تحقيقات خاص به كار رفته‌اند. برخي از آنها حشرات را به صورت انفرادي و از طريق مكانيكي به دام مي‌اندازند مثل تله‌هاي مكنده)، در حاليكه سايرين با استفاده از مواد جلب كننده از قبيل نور، دي‌اكسيدكربن و يا بوي بدن ميزبان آنها را صيد مي‌كنند.

توري‌هاي حشره‌شناسي دستي (شكل 1) معمولاً شامل يك كيسه ساخته شده از توري‌هاي داراي سوراخ‌هاي ريز هستند كه به دور يك قاب دايره‌اي متصل گرديده است. اين قاب از جنس آلومينيوم بوده و طوري طراحي شده كه مي‌توان در موقع عدم استفاده، آن را از هم جدا نمود. به دليل ريز بودن جثه اكثر حشرات و بندپايان مهم پزشكي، توري‌ها معمولاً در حشره‌شناسي پزشكي ارزش محدودي دارند. با وجود اين، در مورد جمع‌آوري پشه‌ها از طريق حركت جارويي بر روي رويش گياهي و صيد مگس‌هاي تسه‌تسه از روي ميزبانهايشان، از آن‌ها استفاده مي‌شود. هدف صيد، مشخص كننده نوع مناسب توري است. در مورد حشرات مهم پزشكي، كار با كيسه‌هاي توري سفيد راحت تر است، در حالي كه براي جمع‌آوري پروانه‌ها توري سياه طرفدار بيشتري دارد.

وسيله جمع‌آوري مهم ديگر در حشره‌شناسي پزشكي، آسپيراتور است (شكل 2). اين وسيله كه انواع مختلفي هم دارد، براي جمع‌آوري پشه‌ها و پشه‌خاكي‌ها از اماكن استراحتشان و حتي براي جمع‌آوري اكتوپارازيت‌هايي كه وادار به ترك ميزبانهايشان مي‌شوند، مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

آسپيراتورها وسايل ساده، ولي مؤثري هستند كه حشرات كوچك را از طريق مكيدن به داخل، صيد مي‌كنند. عمل مكش هوا هم توسط دهان فرد جمع‌آوري كننده و هم با وسايل حبابي شكل پلاستيكي صورت مي‌گيرد. در برخي موارد هم فَن‌هاي كوچكي كه با نيروي باتري كار مي‌كنند، اين عمل را به عهده دارند. ساده‌ترين نوع آسپيراتور، يك لوله شيشه‌اي يا پلاستيكي شفاف به طول حدود 25 سانتيمتر است كه يك توري بر روي يك انتهاي آن قرار گرفته و بر روي توري يك لوله بلند قابل انعطاف متصل شده است. انتهاي ديگر لوله پلاستيكي قابل انعطاف در دهان فرد جمع‌آوري كننده قرار مي‌گيرد و با عمل مكش هوا، حشرات را مي‌توان به سادگي درون لوله شيشه‌اي كشيد.

نوع ديگر آسپيراتور داراي يك قسمت شيشه‌اي يا لوله پلاستيكي به طول حدود 15-10 سانتيمتر است كه دو انتهاي آن توسط يك درپوش مسدود شده‌اند. يك لوله شيشه‌اي باريك كه در هر دو انتها باز است از اين درپوش عبور داده مي‌شود. در كنار اين لوله يك لوله پلاستيكي وجود دارد و حشرات از طريق انتهاي لوله باريك ديگري وارد محفظه مي‌شوند. يك تكه توري كه روي انتهاي داخلي لوله مكش قرار دارد، جلوي ورود نمونه‌ها را از محفظه به داخل حلق فرد جمع‌آوري كننده مي‌گيرد.

بسياري از حشرات مهم پزشكي را مي‌توان حتي بدون استفاده از توري يا آسپيراتور و از طريق قرار دادن يك لوله آزمايش بدون لبه بر روي آنها كه در حال استراحت يا خونخواري هستند، صيد نمود. لوله‌ها يا ويال‌هاي داراي اندازه و شكل مختلف براي اين كار مناسب هستند.

حشرات كوچك مثل پشه‌خاكي‌ها و ميدج‌هاي Culocoidesرا مي‌توان از طريق الكتريسيته ساكن كه در لوله‌هاي پلاستيكي ايجاد مي‌شود، به آنها چسباند و جمع‌آوري نمود؛ به ويژه اين كار را مي‌توان با لوله‌هاي ساخته شده از جنس پلي استيرن شفاف به خوبي انجام داد.

كشتن و نگهداري نمونه‌ها

مهمترين نكته‌اي كه بايد در حين كشتن و نگهداري نمونه مد نظر داشت، ويژگي‌هايي است كه براي تشخيص آن به كار مي‌روند. عدم توجه به اين نكته در هر يك از مراحل اوليه مي‌تواند تعداد زيادي از نمونه‌هايي را كه به دقت جمع‌آوري شده‌اند، غير قابل استفاده سازد. به عنوان مثال، پشه‌ها نبايد در مايعات نگهداري شوند و يا توسط آنها جمع‌آوري گردند؛ زيرا فلس‌هايي را كه بدن و بال‌هايشان را پوشانده از دست خواهند داد و اين كار، تشخيص آنها را تقريباً غير ممكن مي‌سازد. همچنين كيفيت نمونه در بسياري از حشرات و ساير بندپايان در صورتي كه گذاشته شوند تا بميرند، پايين خواهد آمد. براي شناسايي يا ذخيره طولاني مدت به صورت نمونه‌هاي مورد استفاده در شناسايي ساير نمونه‌ها (نمونه‌هاي مرجع)، بايد آنها را از طريق تماس دادن با يكي از تركيبات كشندة استاندارد، كشت. اين مواد شامل استات اتيل، اتر، تتراكلرواتان و كلروفرم هستند كه مي‌توان آنها را روي يك تكه پنبه ريخت و پنبه آغشته را به همراه نمونه در يك بطري يا لوله شيشه‌اي گذاشت. حشرات را مي‌توان از طريق سرما دادن (فريز كردن) نيز كشت (اگر چنين امكاناتي در شرايط صحرايي وجود داشته باشد). همچنين به عنوان آخرين راهكار مي‌توان نمونه‌ها را از طريق تماس با دود سيگار كشت، اما توجه داشته باشيد در اين روش، لوازم به دود سيگار آلوده مي‌شوندو براي جمع‌آوري‌هاي بعدي حشرات به صورت زنده، بايد اين نكته را مد نظر داشت. راه ديگر براي كشتن نمونه‌ها، استفاده از گرماي شديد نور آفتاب است. لاروها را مي‌توان با انداختن در الكل كشت. افراد بالغ بندپايان كوچك را نيز مي‌توان در الكل يا به صورت مونته در لام نگهداري نمود. لاروهاي بزرگ دوبالان (مثل لارو مگس‌هاي موسيده يا كاليفوريده) را به به خوبي در آب جوش مي‌توان كشت. نمونه‌ها در آب جوش شكل خود را حفظ مي‌كنند و چروكيده نمي‌شوند. بخار حاصل از مايعات كشنده بر روي ديواره‌هاي بطري‌ها و لوله‌هاي مرگ، به ويژه در شرايط گرم نواحي گرمسيري، باقي مي‌ماند و رعايت اين نكته مهم است كه نمونه‌ها به محض مردن بايد براي سوزن زدن از شيشه مرگ خارج شوند. نمونه‌ها بايد بلافاصله پس از مرگ، اندازه‌گيري و سوزن زده شوند و يا به روش ديگري ذخيره گردند تا از چروكيده و يا شكننده شدن زياد آنها جلوگيري به عمل آيد. اين عمل به ويژه در مورد هر نمونه‌اي كه در معرض كلروفرم قرار گرفته، بايد انجام شود؛ ‌چون اين ماده كشنده به سرعت بدن حشرات را سفت و شكننده مي‌سازد.

سه روش اساسي نگهداري كه به صورت عمومي مورد استفاده‌اند، عبارتند از: خشك، غوطه‌ور در مايع و مونته در لام.

نگهداري به صورت خشك، براي چندين گروه از بندپايان ناقل (پشه‌ها، مگس‌هاي سياه، مگس‌هاي اسب و مگس‌هاي وزوزو -blowfly-) مطلوب و در برخي موارد ضروري است. اسكلت خارجي سخت بدن آنها اغلب ويژگي‌هاي مرفولوژيكي خارجي خود را حفظ مي‌كند و اين حشرات معمولاً به صورت سوزن زده شده نگهداري مي‌شوند. نمونه‌هاي بزرگ (مثل مگس اسب جنس Tabanus) را مي‌توان مستقيماً با روش‌هاي بالا مونته كرد، اما در مورد نمونه‌هاي كوچك لازم است كه اول روي يك سوزن بسيار ريز سوزن زده شوند و سپس بر روي پايه قرار گيرند. يعني نمونه‌هايي كه با سوزن‌هاي بسيار ريز سوزن زده شده اند؛ روي قطعات كوچكي از موادي از قبيل پلي‌اورتان مونته مي‌شوند و سپس اين قطعات روي يك سوزن حمل كننده بلند فيكس مي‌شوند (شكل 3). براي جلوگيري از خطر آسيب ديدن و شكستن، نمونه بايد در نزديكي وسط سوزن بسيار ريز فيكس شود. گاهي اوقات ديده مي‌شود كه براي مونته نمونه ابتدا سوزن بسيار ريز از پايه بلند عبور داده مي‌شود و سپس نمونه به صورت اريب روي گوشه سوزن بسيار ريز قرار مي‌گيرد. از اين روش هرگز نبايد استفاده شود. ميكروسوزن‌هاي استيل ضد زنگ در چندين اندازه و قطر مختلف، براي نمونه‌هاي با اندازه‌هاي مختلف ساخته شده‌اند. كار با چنين سوزن‌هايي توسط پنس انجام مي‌شود. روش مورد استفاده براي نمونه‌هاي كوچك، چسباندن آنها به قطعات كارت است. از به كار بردن سلولوئيد و يا ساير مواد بايد خودداري شود، چرا كه نمونه‌ها اغلب پس از خشك شدن ماده چسبدار از بين مي‌روند.

نگهداري به صورت مرطوب، براي بسياري از بندپايان مهم پزشكي لازم است و براي حشرات در مرحله لاروي متداول مي‌باشد. بعضي از حشرات بالغ (مثل اكتوپارازيت هايي از قبيل كك‌ها و شپش‌ها) و كنه‌ها به اين روش نگهداري مي‌شوند. در اين روش، نمونه‌ها بايد در يك مايع كه از متلاشي شدن آنها جلوگيري مي‌كند (اتيل الكل يا اتانول) قرار داده مي‌شوند. از ساير مايعات نگهدارنده مي‌توان به فرمالين و متيل الكل (متانول) اشاره كرد. با وجود اين، اولي رنگ نمونه‌ها را تغيير مي‌دهد و دومي آنها را ترد و شكننده مي‌سازد. با گذشت زمان، همه مايعات نگهدارنده باعث سفيد و بي‌رنگ شدن نمونه‌ها مي‌شوند؛ اما نگهداري آنها در تاريكي، روند اين كار را كند مي‌سازد. بسياري از انواع لوله‌ها يا ويال‌ها، براي نگهداري نمونه‌ها در اتانول مناسب هستند، اما اين ماده از همه ظروف تبخير مي‌شود؛ حتي اگر درب آن بسته شده و يا يك چوب پنبه در درب آن قرار گرفته باشد. بنابراين، بايد ويال‌ها و لوله‌ها براي امنيت در داخل يكسري جارهاي بزرگتر كه با الكل پر شده و درب آنها كاملاً ‌بسته و درزگيري شده، قرار داده شوند (شكل 4).

تعدادي از بندپايان مهم پزشكي از قبيل: ميدج‌ها، پشه‌خاكي‌ها، كك‌ها و مايت‌ها بايد براي شناسايي و نگهداري طولاني مدت پس از شناسايي، به صورت لام‌هاي ميكروسكوپي مونته شوند. با وجود اين، مي‌توان آنها را به صورت موقتي در الكل هم نگهداري كرد. دو نوع اصلي از مواد مونته كننده وجود دارند:

1. موادي كه محيط سازنده آنها آب است؛ مثل محيط‌هاي برلز و پوري.
2. موادي كه محيط سازنده آنها حلال آلي است؛ مانند كانادا بالزام و اوپارال.

مواد مونته كننده، از نظر شاخص‌هاي انكسار نور تفاوت دارند. بدين معني كه برخي از آنها براي يك گروه از بندپايان، مناسبتر از گروه ديگر هستند. روش‌هاي مونته و تكنيك‌هاي مناسب براي هر گروه در بخش مربوط به هر يك توضيح داده شده‌اند. در صورت مونته نمونه در وضعيت و حالت صحيح، مي‌توان آن را در راحت‌ترين حالت ممكن و با حداقل اتلاف وقت مطالعه كرد و تشخيص داد.

مراقبت از كلكسيون‌هاي حاوي حشرات سوزن زده شده در برابر آفات و قارچ‌ها، به ويژه در نواحي گرمسيري ممكن است كار مشكلي باشد. براي اين كار بايد مراحلي طي شود كه اولين آنها مطمئن شدن از نگهداري نمونه‌ها در جعبه‌هايي است كه تا حد امكان در برابر نفوذ هوا عايق باشند. بدين منظور جعبه‌هاي مخصوصي ساخته شده‌اند كه توصيه مي‌كنيم از آنها استفاده گردد. كيپ بودن درب اين جعبه‌ها، مانع از ورود آفات به داخل جعبه و از بين رفتن نمونه‌ها مي‌شود. آغشتن جعبه با قارچ‌كش (مثل مرتيولات) معمولاً براي جلوگيري از كپك زدن نمونه كافي است، اما براي حفاظت بيشتر در مكان‌هاي به شدت نمور و مرطوب، هر جعبه نگهداري را مي‌توان به صورت محكم و كاملاً عايق، در يك جعبه پلاستيكي حاوي مقداري سيليكاژل پيچيد. يك حشره‌كش (از قبيل ديكلرووس) كه در جعبه‌اي در داخل يك بلوك پلاستيكي كه در قسمتي از جعبه ثابت شده، پاشيده مي‌شود؛ مي‌تواند بسيار مؤثر باشد. اما اين كار بايد به صورت مرتب تكرار گردد.

اطلاعات مربوط به نمونه

نمونه‌هاي فاقد برچسب ارزشي ندارند. بنابراين هر نمونه بايد داراي برچسب‌هايي كه اطلاعات مربوط به محل و زمان صيد نمونه،‌ و ميزبان (در مورد اكتوپارازيت‌ها) در آن درج شده،‌ باشد.

اطلاعات جغرافيايي، بايد شامل كشور، بخش كشور (استان، ‌ناحيه يا شهرستان)، جهت‌يابي با ذكر خصوصياتي از قبيل نام روستا، رودخانه، ارتفاع محل و … باشد.

اطلاعات برچسب بايد ارائه كننده تاريخ صيد بر حسب روز، و همراه نمونه باشند. يعني به سوزني كه نمونه خشك مونته شده به آن متصل است، الصاق گردند؛ يا در زير ويال‌ها (در مورد نمونه‌هايي كه به صورت مايع نگهداري مي‌شوند) قرار گيرند و اگر نمونه‌ها به صورت لام ميكروسكوپي مونته شده باشند، به لام‌ها چسبانده مي‌شوند.

ارسال نمونه‌ها از طريق پست

در صورتي كه براي تشخيص نمونه نياز به يك متخصص باشد، و يا براي ساير مقاصد، از قبيل ارسال نمونه براي قرار گرفتن در يك كلكسيون مرجع، مي‌خواهيد آن را از طريق پست ارسال نماييد؛ نياز به بسته‌بندي خاصي مي‌باشد. متأسفانه بسياري از نمونه‌ها به صورت شكسته شده يا با خسارت‌هاي غير قابل جبران به مقصد مي‌رسند. اين امر تقريباً بيشتر به خاطر بسته‌بندي نادرست و ضعيف آنها مي‌باشد، تا به خاطر اهمال و بي‌دقتي در سرويس‌هاي پستي. از خسارت ديدن نمونه مي‌توان با رعايت احتياطات ساده‌اي جلوگيري به عمل آورد.

نمونه‌هاي موجود در مايعات بايد در داخل ويال‌هاي پلاستيكي يا شيشه‌اي كه داراي يك درب پيچ‌دار هستند، ارسال شوند (مثلاً لوله‌هايي كه در كشت انگل و ميكروبيولوژي كاربرد دارند)، و نبايد در لوله‌هايي كه با چوب پنبه يا قطعات پلاستيكي مسدود شده‌اند، قرار گيرند. در صورتي كه ويال‌هاي شيشه‌اي به دقت بسته‌بندي شوند، امنيت آنها به اندازه انواع پلاستيكي است، اما از هر نوعي كه استفاده مي‌شود، درپوش‌هايشان بايد با چسب بسته شوند، تا خطر تراوش مايع و خشك شدن محتويات لوله كاهش يابد. از ظروف چوبي توخالي موجود در بازار مي‌توان براي پست كردن ويال‌هاي با اندازه‌هاي مختلف، استفاده نمود. هر ويال بايد در داخل اين لوله‌ها با نوارهاي دستمال كاغذي كه در اطراف آن چپانده مي‌شود، در جاي خودش فيكس شود تا نمونه‌ها در حين انتقال تكان نخورند و بدن آنها متلاشي نشود.

براي ارسال پستي حشراتي كه به صورت خشك سوزن زده شده‌اند، بايد آنها را در يك جعبه محكم و تانشو، لاستيكي يا چوبي كه آن هم به نوبه خود در يك كارتن بزرگتر قرار مي‌گيرد، بسته‌بندي كرد. تقريباً همه خسارتي كه به نمونه‌هاي سوزن زده شده در پست وارد مي‌شود، در اثر فقدان يا ضخامت كم و ناكافي بسته‌بندي اطراف آن‌ها و جعبه محتوي نمونه مي‌باشد. حداقل ضخامت 8 سانتيمتر از ماده بسته‌بندي نرم (مثل پلاستيك حباب‌دار)، يا پشم چوب بايد در اطراف هر سطحي حتي يك جعبه نمونه كوچك، و بيشتر براي جعبه‌هاي ذخيره بزرگ مورد استفاده قرار گيرد. فضاي بين نمونه‌هايي كه به صورت سوزن زده شده ارسال مي‌شوند، بايد طوري تنظيم شود كه اگر نمونه‌ها به صورت تصادفي در حين حمل و نقل بچرخند، با يكديگر برخورد نكنند. يك قطعه پنبه بايد در گوشه جعبه قرار داده شود تا قطعات شكسته شده بدن نمونه‌ها در آن گير كنند و به بقيه صدمه نزنند.

محتويات بسته ارسال شده، به صورت متداول روي سطح خارجي آن يا روي هر فرم لازم به صورت “ نمونه براي مطالعه علمي؛ فاقد ارزش تجاري” بايد نوشته شود. اين كار باعث مي‌شود كه در موقع بازرسي گمرك، جعبه را باز نكنند و محتويات آن آسيب نبيند. 

روش‌هاي مطالعه آزمايشگاهي و صحرايي گروههاي مختلف بندپايان مهم پزشكي  

فصل اول

پشه‌ها (Culicidae)

الف) روش‌هاي انجام مطالعات صحرايي

با توجه به اهميتي كه پشه‌هاي زير خانوادة آنوفلينه در انتقال مالاريا دارند، در اين بخش بيشتر روش مطالعه اين گروه از پشه‌ها را توضيح مي‌دهيم. با وجود اين، اكثر روش‌هاي مطالعه را در مورد كوليسينه‌ها هم مي‌توان به كار برد. در موارد خاص هم روش‌هاي مطالعه اين زير خانواده ذكر شده است.

1 – جمع‌آوري تخم پشه‌ها

تخم‌هاي پشه‌ها را مي‌توان به صورت شناور در سطح آب اماكن تخمريزي مشاهده كرد و آنها را به كمك يك كف‌گير يا يك تشتك لعابي كوچك يا عميق‌تر جمع‌آوري نمود. يك روش ساده براي جمع‌آوري تخم‌ها استفاده از دستكش‌هاي Barbe است (دستكشي كه انگشت شست آن جدا و ساير انگشتان آن با هم يكي است). اين دستكش كه از ململ سفيد يا ساير پارچه‌هاي متخلخل كه داراي بافت محكمي است ساخته شده، به دست چپ پوشيده مي‌شود (شكل1). آب جمع‌آوري شده در ظرف يا ملاقه، كم‌كم از قسمت كف دست دستكش عبور داده مي‌شود. هر لكه سياه مشكوك كه بر روي سطح سفيد باقي‌مانده، مورد بررسي قرار مي‌گيرد. پس از كسب مقداري تجربه در اين روش، تشخيص تخم‌ها از مواد ديگر كار آساني خواهد بود. به منظور انجام مطالعات بيشتر بايد تخم‌ها را جدا كرد و روي كاغذ صافي مرطوب گذاشت و آنها را درون لوله‌هاي شيشه‌اي كوچك درپوش‌دار به آزمايشگاه منتقل نمود. پارچة سفيد را مي‌توان درون قاب‌هاي مخصوص گلدوزي و يا ساير وسايل مشابه، به صورت محكم ثابت كرد. همچنين مي‌توان از آن به جاي دستكش براي تصفيه آب استفاده نمود.

2 – جمع‌آوري لاروها و شفيره‌ها

2 – 1 – لوازم مورد استفاده

از وسايل مختلفي براي جمع‌آوري لاروها يا شفيره‌ها از اماكن لاروي استفاده مي‌شود. نوع اين ابزار بسته به شرايط و ترجيح افراد مختلف از يك ملاقة حشره‌شناسي تا يك ظرف لعابي يا قاشق چيني متفاوت است، اما براي مطالعات مقايسه‌اي بهترين كار استفاده از يك ملاقه استاندارد به ظرفيت حدود 400 ميلي‌ليتر است. بايد قسمت داخلي ملاقه سفيد باشد و يك دريچة توري‌دار كه با يك صفحه از قسمت بيرون محافظت مي‌شود، در يك طرف آن وجود داشته باشد، به طوري كه آب را بتوان بدون از دست دادن لاروها خارج نمود (شكل2). در برخي موارد متصل كردن يك دسته چوبي محكم نشكن به ملاقه مفيد است. اين كار نه تنها دامنه عمل ملاقه را افزايش مي‌دهد، بلكه براي مقابله با حملات موجوداتي از قبيل مارها كه گاه در لابلاي گياهان موجود در اماكن لاروي استراحت مي‌كنند هم مي‌توان از آن استفاده نمود. براي جمع‌آوري نمونه از چاههاي آب مي‌توان از يك توري سنگين مخروطي شكل استفاده نمود (شكل3). در اين روش بايد اين توري را كاملاً در داخل قسمت وسط سطح آب فرو برد و سپس از قسمت كناري ديوار چاه بالا كشيد (شكل4). يك وسيله مناسب ديگر براي استفاده در چاهها يك ملاقه متصل به يك دسته بلند است. زاويه اتصال اين دسته با ملاقه كم است و يك پيچ شستي شكل دارد كه به كمك آن مي‌توان ملاقه را در يك زاويه مناسب جهت استفاده تنظيم كرد.

براي خارج كردن لاروها و شفيره‌ها از ملاقه، مي‌توان از يك پيپت دهان گشاد مانند يك قطره چكان معمولي پزشكي كه انتهاي باريك آن بريده شده، استفاده كرد. تعدادي بطري براي حمل شفيره‌هاي صيد شده به آزمايشگاه لازم است. بدين منظور جارهاي 250 سي‌سي Mason كه سيم‌هاي فنري براي قرار دادن يك پوشش روي آن دارد، مفيد است؛ زيرا آنها را مي‌توان به سهولت روي كمربند بست. بر روي هر جار بايد يك برچسب كوچك كه روي آن تعداد صيد نوشته مي‌شود، چسباند. همچنين براي هر مكان لاروي كه از آن نمونه‌گيري به عمل مي‌آيد، بايد يك بطري جداگانه تهيه گردد. بطري‌ها بايد تا حدود ظرفيتشان از آب همان زيستگاه لاروي كه نمونه از آن جمع‌آوري شده، پر شوند.

برخي از محققين ترجيح مي‌دهند كه نمونه‌هاي جمع‌آوري شده خود را در ظروف شيشه‌اي درپيچ‌دار كوچك قرار دهند و آنها را درون يك كمربند حجره‌دار حمل كنند. در غير اين صورت بايد از يك جعبه استفاده كرد و بهترين وسيله براي اين كار جعبه‌هاي چوبي يا پلاستيكي است كه يك صفحه سوراخ‌دار در كف آن قرار دارد و بطري‌ها را مي‌توان در داخل آنها قرار داد. در صورتي كه وسيله حمل و نقل و جابجايي وجود نداشت، مي‌توان از يك كيف مخصوص وسايل نقاشي استفاده نمود (شكل5). پوتين‌ها يا چكمه‌هاي پلاستيكي، يك قطب نما، يك چاقوي بلند و يك دفترچه يادداشت مناسب نيز از ديگر وسايل لازم به شمار مي‌روند.

2-2- روش ملاقه‌زني

بايد در نظر داشت كه لاروها و شفيره‌هاي آنوفلينه معمولاً در سطح اماكن لاروي يافت مي‌شوند، مگر اين كه در اثر تلاطم آب، سايه و يا تكان خوردن رويش گياهي يا وسيله‌اي كه به آن چسبيده‌اند، برآشفته شوند. آنها در موقع احساس خطر به سمت پايين حركت مي‌كنند و ممكن است به مدت چندين دقيقه مخفي باقي بمانند. بنابراين اغلب بايد تلاش كرد تا بتوان آنها را قبل از اين كه برآشفته شوند، در سطح آب به كمك ملاقه صيد نمود (شكل‌هاي6و7).

موقعي كه منطقه تخمريزي روباز است، ملاقه بايد در سطح آن (مثل كف‌گير) حركت داده شود، به طوري كه لبه آن دقيقاً‌ در زير سطح آب قرار گيرد. اما موقعي كه لاروها در لابلاي ساقه‌هاي گياهان وجود دارند، يا به برخي از وسايل شناور چسبيده‌اند، يا در كناره مخزن قرار دارند، از روش مكيدن استفاده مي‌شود. در اين مورد آب سطحي با كج كردن لبه ملاقه در زير سطح آب با فشار وارد آن شده و لاروها به كمك آن بيرون كشيده مي‌شوند. نبايد ملاقه را بي‌هدف در اماكن تخمريزي چرخاند، بلكه بايد حركات قطعي و واضحي انجام داد. اگر ملاقه بيش از حد پر شود، بسياري از لاروها ممكن است از آن خارج شوند. اگر آب گل آلوده (تيره) و يا مملو از گياهان كوچك يا آشغال باشد، مي‌توان از پيپت براي خارج كردن لاروها از آب درون ملاقه استفاده نمود.

قبل از ملاقه‌زني مي‌توان از پاروهاي كوچك براي به هم زدن سطح آب استفاده كرد. آب گل آلوده زمينه‌اي را فراهم مي‌كند كه لاروها را پس از چند لحظه مي‌توان به سهولت در آن مشاهده نمود و تك‌تك آنها را به كمك پيپت يا قاشق مخصوص صيد كرد. براي جمع‌آوري لاروها از سوراخ‌هاي تنه درختان مي‌توان از يك پيپت بلند كه به يك حباب مكنده متصل است، استفاده نمود. اگر سوراخ تنه درخت خشك باشد، مي‌توان مقداري از مواد باقي‌مانده در آن را جمع‌آوري كرد. سپس در صورتي كه مواد مذكور در آزمايشگاه قرار داده شوند، ممكن است لارو از آنها بيرون بيايد؛ چرا كه گاهي اوقات مرحلة تخم در گونه‌هايي كه درون سوراخ درختان تخمريزي مي‌كنند، به خشكي مقاوم است و پس از يك دوره خشكي با فراهم شدن آب به لارو تبديل مي‌شود.

در جمع‌آوري لاروهاي مانسونيا لازم است كه گياه Pistia يا ساير گياهاني كه اين لاروها به آن مي‌چسبند، بيرون كشيده شوند و از نظر وجود لارو بر روي ساقه يا ريشه مورد بررسي قرار گيرند. لاروهاي موجود بر روي آنها بايد به كمك آب به داخل يك ظرف لعابي شسته و منتقل شوند. با يافتن تعداد كمي از لاروهاي سنين اول نمي‌توان يك محل را به عنوان يك مكان تخمريزي معرفي كرد، چرا كه معلوم نيست اين لاروها بتوانند دوره زندگي خود را تحت اين شرايط به پايان برسانند و به فرد بالغ تبديل شوند. بايد شك كرد كه اين مكان ممكن است براي گونه موجود در آن يك زيستگاه لاروي تا حدي حائز اهميت باشد.

اگر 10 ملاقة زده شده در يك متري لبة زيستگاه لاروي عاري از لارو باشد، مي‌توان آن محل را تحت عنوان منفي در زمان بررسي قلمداد كرد. بايد توجه داشت كه نتايج منفي گاهي اوقات ممكن است مربوط به بي‌تجربگي فرد جمع‌آوري كننده، استفاده از سموم لاروكش‌ در محل، تغييراتي كه اخيراً در ميزان آب محل صورت گرفته، يا علل ديگري باشد. بنابراين، محلي كه منفي بود، الزاماً نبايد از بازديدهاي بعدي حذف شود.

جمع‌آوري لاروها و شفيره‌ها مستلزم تمرين و تجربه بوده و جمع‌آوري از آب گاهي بدون ورود به آن غير ممكن است. سرانجام، شخص نبايد هميشه به ظاهر كلي يك مكان اعتماد كند و ملاقه‌زني را فقط در زماني كه اين محل را مناسب تشخيص داد انجام دهد. گاهي اوقات، به ويژه در فصول خشك، لاروها در مكان‌هاي غير طبيعي يافت مي‌شوند.

2-3- نمونه‌گيري اختصاصي

در صورت انجام مطالعات كمّي، بايد لاروهاي سنين مختلف به صورت جداگانه شمرده شوند. تعداد ملاقه‌ها هم بايد ثبت گردد. همچنين ثبت زماني كه صرف ملاقه‌زني شده نيز مفيد است. بر اساس مطالعات انجام شده، مشخص گرديده كه همبستگي خوبي بين لگاريتم‌هاي ميزان صيدهاي لاروي ماهيانه و همچنين عامل جمع‌آوري منطقه‌اي كه در آن ملاقه‌زني انجام شده، با زماني كه صرف ملاقه‌زني شده وجود دارد. نتايج اين مطالعات نشان داده كه محاسبه يك نسبت ساده، يعني لاروهاي صيد شده تقسيم بر دقايقي كه صرف ملاقه‌زني شده، بهترين معيار براي محاسبه تراكم لاروها در يك مكان لاروي است.

يك روش ديگر براي انجام مطالعات كمي به شرح زير است:

واحدهاي 1-5/0 متر مربعي سطح آب را در قاب‌هاي تخته‌اي به عمق 15 سانتيمتر محصور مي‌كنند. تمام لاروهاي موجود در اين قسمت جمع‌آوري و به دقت تفكيك مي‌شوند. نتايج بدست آمده را مي‌توان به عنوان تراكم در واحد سطح بيان كرد و وفور نسبي لاروهاي مختلف را به صورت جدول ارائه داد. اين روش به ويژه در جايي كه مواد شناور در سطح آب زياد هستند و يا جايي كه رويش گياهي بسيار متراكمي دارد، توصيه مي‌شود.

از قوطي‌هاي حلبي با مساحت قاعده 10 تا 15 سانتيمتر مربع هم مي‌توان استفاده كرد. اين ظروف بايد در هر دو انتها باز باشند و طول كافي براي اين كه آنها را بتوان در حين مطالعه در كف زيستگاه لاروي قرار داد، داشته باشند؛ ضمن اين كه سطح رويي آن بالاتر از سطح آب قرار گيرد. طول اين وسايل از 10 تا 30 سانتيمتر براي استفاده در آب‌هاي داراي عمق مختلف فرق مي‌كند. اين قوطي‌هاي حلبي با كمترين ايجاد آشفتگي در زيستگاه لاروي در كف آن گذاشته ‌شده، تعداد لاروها و شفيره‌هاي موجود در آنها شمرده مي‌شوند و متوسط آنها در واحد سطح بر‌آورد مي‌گردد (شكل 8). گاهي اوقات در موقعي كه از چنين قوطي‌هاي حلبي براي تخمين تعداد لاروها استفاده مي‌شود، مي‌توان توري‌هايي را در بالاي اين ظروف نصب نمود تا افراد بالغي را كه از آن زيستگاه لاروي خارج مي‌شوند، شناسايي كرد. بدين منظور، يك توري كه منطقه‌اي به وسعت 180 سانتيمتر مربع و ارتفاع حدود 150 سانتيمتر را مي‌پوشاند، ‌مناسب به نظر مي‌رسد. لبه‌هاي زيري توري بايد از مواد سنگين ساخته شده، با يك قاب چوبي به سمت پايين كشيده شده، و محكم در گل كف محل فرو برده شود. يك ورودي مناسب براي هر يك از اين محفظه‌هاي توري تعبيه شده و به دقت پس از هر بازديد مسدود مي‌گردد. درب‌هاي زيپ‌دار براي اين كار مناسب هستند. بايد مطمئن شد كه هيچ عنكبوت يا سنجاقكي درون توري وجود نداشته باشد تا به شكار پشه‌ها بپردازد. اين توري‌هاي را بايد هر روز بلافاصله پس از طلوع آفتاب به مدت 2 هفته يا بيشتر بازديد كرد و بالغين متولد شده را جمع‌آوري و شمارش نمود (شكل9).

استفاده از قوطي‌هاي حلبي شمارش و توري‌هاي خروجي بالغين، گاهي اوقات حقيقت مهمي را نشان مي‌دهد. بدين ترتيب كه هيچ تضميني وجود ندارد تا يك جمعيت زياد از لاروها، يك جمعيت زياد افراد بالغ را توليد نمايد. بنا به دلايل متعدد درصد بالايي از لاروها ممكن است نتوانند به شفيره تبديل شوند.

از ساير وسايل مي‌توان به تله‌هاي اتوماتيك اشاره كرد. اين وسيله شامل يك لوله، قيف مخروطي، تغليظ كننده (كنسانتره كننده)‌ و سطل است. موقعي كه لوله در موقعيت خاص خود قرار داده مي‌شود، لاروها به كف آن مي‌روند. سپس قيف در داخل لوله در نزديكي برجستگي كف آن قرار داده مي‌شود. در مدت 10 تا 20 دقيقه لاروهاي محصور در قسمت زيري قيف داخل شده و از طريق مجراي انتهايي آن به لوله وارد مي‌شوند. تغليظ كننده يك لوله مخروطي نوك تيز است كه قسمتي از آن از طرف بالا در لوله اولي فرو مي‌رود. ديواره‌هاي آن چهار مجراي پوشيده با توري به اندازه 8 مش در هر سانتيمتر دارند كه به لاروها اجازه عبور مي‌دهد. همچنين سطل داراي 4 سوراخ جانبي است كه با توري 60 مش پوشيده شده است. يك آستين توري هم در بالاي تغليظ كننده نصب مي‌شود.

يك چوب پنبه در سوراخ قيف قرار داده مي‌شود، سطل به تغليظ كننده چسبيده و تغليظ كننده به لوله متصل شده است. تله توسط دستگيره‌ها آويزان ‌شده، بالا برده و سپس وارونه مي‌شود تا خشك گردد. سپس سطل را خارج كرده پيچ‌هايش را باز مي‌كنند و محتويات آن را در يك جار 2 اونسي مي‌ريزند. لاروهاي بدست آمده از اين روش را مي‌توان در شرايط صحرايي يا آزمايشگاه شمارش نمود.

3 – انتقال لاروها

لاروهاي زنده آنوفلينه را مي‌توان با رعايت دقت كافي تا فواصل قابل ملاحظه‌اي انتقال داد. جارهاي 250 سي‌سي كه در بالا ذكر شدند و تا آنها پر از آب مي‌شود و مقداري جلبك به آن افزوده مي‌گردد، بدين منظور بسيار مناسب هستند. در صورتي كه ظرف بهتري در دسترس نبود، مي‌توان ني‌هاي موجود در مكان لاروي را به صورت ظروف مناسب بريد و مورد استفاده قرار داد.

اگر وسيله نقليه براي اين كار داراي تكان زيادي باشد، بايد آب را روي يك توري يا پارچه پاشيد تا لاروهايي را كه به قسمت لبه‌هاي ظرف رفته‌اند، مرطوب نگه دارد. آنها در اين صورت چندين ساعت زنده مي‌مانند و شرايط بهتري را نسبت به موقعي كه در آب متلاطم فرو مي‌روند، خواهند داشت.

براي انتقال در فواصل دورتر، يا براي انتقال لاروها از طريق پست، استفاده از يك چوب پنبه منفذ‌دار، همانند آنچه كه در شكل 10 نشان داده شده، الزامي است. با پر كردن بطري تا يك ارتفاع معين، اكسيژن لازم براي لاروها فراهم مي‌گردد و همزمان از هر گونه نشط احتمالي آب، صرف‌نظر از وضعيتي كه بطري ممكن است در آن قرار داده شود، جلوگيري به عمل مي‌آيد.

استفاده از جعبه‌هاي فلزي را كه هر كدام با يك پارچه مرطوب (براي انتقال بدون آب لاروهاي زنده) پوشانده شده، توصيه مي‌گردد. توري‌هاي فلزي براي جدا كردن جعبه‌هايي كه در داخل آنها يك ظرف فلزي سبك قرار دارد، استفاده مي‌شوند. اين ظرف را مي‌توان به نوبه خود در يك پارچه مرطوب قرار داد. بخار حاصله از اين پارچه مرطوب، از افزايش بسيار بالاي دما كه در موقع انتقال ممكن است در اثر تابش مستقيم نور آفتاب به جعبه ايجاد شود، جلوگيري مي‌كند. لاروها به صورت رضايت‌بخشي براي چندين روز زنده مي‌مانند و در اين مدت ممكن است تعدادي از آنها به شفيره و سپس به پشه بالغ تبديل شوند.

4 – ايستگاههاي جمع‌آوري

يك بررسي اوليه به منظور صيد و مطالعه لاروهاي آنوفل‌ها در يك منطقه ممكن است لازم باشد. اين كار را مي‌توان از طريق نمونه‌گيري از همه انواع اماكن لاروي آن منطقه و يا در نقاطي از يك منطقه محدود كه در آن لاروها مي‌توانند زنده بمانند، انجام داد. متعاقب اين بررسي مي‌توان منطقه مناسب براي مطالعه در طول فصل فعاليت پشه‌ها، اجراي برنامه كنترل و يا مطالعات مداوم چندين ساله را پيدا كرد. وقتي مشاهدات مستمر چند ساله طراحي مي‌شوند، انتخاب ايستگاههاي جمع‌آوري براي بازديد‌هاي منظم و ملاقه‌زني به روش استاندارد در فواصل مناسب ضروري به نظر مي‌رسد. در بعضي از پروژه‌ها يك نوبت بازديد در هفته ممكن است لازم باشد، در حالي كه در بقيه آنها ممكن است يك نوبت بازديد در هر دو هفته يا حتي هر ماه كافي باشد. به هر حال، در هر مورد داشتن نمونه‌هاي آن محل كه به يك روش صيد شده‌اند، براي مقايسه مفيد است. فرد محقق بايد تلاش كند ايستگاههايي را انتخاب نمايد كه نمايندة منطقه مورد مطالعه يا مشكل موجود باشد. برخي از آبگيرها ممكن است اماكن تخمريزي موقتي باشند، لذا بايد محل‌هايي انتخاب شوند كه در تمام دورة مطالعه آب داشته باشند. در همه اماكن انتخاب شده بايد لارو وجود داشته باشد، مگر اين كه در زمان انجام مطالعه مقدماتي در آنها اقدامات كنترلي صورت گرفته باشد. همه ايستگاهها بايد به خوبي در روي يك نقشه مناسب علامتگذاري شوند و به هر يك بايد يك نام يا شماره داده شود. در موقع انتخاب ايستگاه، فيلد مربوطه نيز بايد به دقت توصيف شود و هر گونه تغييرات معني‌دار با پيشرفت فصل بايد يادداشت گردد. صرف زمان كافي در انتخاب ايستگاههاي جمع‌آوري براي اطمينان از اين كه آيا آنها نمايندة منطقه هستند و آيا نيازهاي يك پروژه خاص را كه براي آن انتخاب شده‌اند تأمين مي‌كنند، به زحمتش مي‌ارزد.

5 – يادداشت‌هاي صحرايي

يادداشت‌هاي صحرايي شامل تاريخ و نوع محل تخمريزي است. در همه موارد، مكان جمع‌آوري بايد به دقت توصيف گردد. بايد يك اسم به محل داده شود، فاصله و جهت آن از يك محل ثابت از قبيل يك جاده يا يك تير تلفن يا برق، يا يك ساختمان نوشته شود. فرد محقق بايد به خاطر داشته باشد كه لاروها ممكن است به قسمت پايين يك رودخانه يا كانال بروند و يا به مواد شناور در آب بچسبند. به ندرت ممكن است لاروها در اثر يك ريزش ناگهاني يا تلاطم آب به سمت پايين مكان لاروي رانده شوند، اما در چنين مواردي آنها نمي‌توانند در شرايط سخت زنده بمانند.

يادداشت‌هاي بررسي‌ لاروي بسته به نوع پروژه متفاوت هستند. ممكن است شمارش ظروف در صحرا لازم باشد، كه به اين امر توجه كمي در دفترچه يادداشت مربوط به ويژگي‌هاي محل تخمريزي معطوف مي‌گردد. در صورت لزوم، شمارش و شناسايي لاروها بايد در آزمايشگاه انجام شود. براي ساير مطالعات، گاهي اوقات جزئيات صحرايي بيشتري لازم است كه مي‌توان آنها را در يك دفترچه يا روي كارت‌هاي جمع‌آوري يادداشت نمود. يك كارت سوراخ‌دار در برگيرنده هر دوي نكات قابل يادداشت مطالعات فيلدي و آزمايشگاهي در مورد جمع‌آوري لاروي و همچنين براي آناليز داده‌ها،‌ بدين منظور تهيه شده است (شكل‌هاي11و12). اين كارت داخل يك پوشه به صحرا برده مي‌شود و اطلاعات مربوطه را وارد آن كرده و يا بر روي آن كنترل مي‌نمايند. متعاقباً در آزمايشگاه نتايج شمارش و شناسايي به آنها اضافه مي‌شود. سوراخ‌هاي مربوطه پانچ شده‌اند و اطلاعات بدون نياز به كپي يا بازنويسي آناليز مي‌شوند. اين كارت براي پروژه‌هايي كه تعداد جمع‌آوري در آنها نسبتاً بالاست و در نواحيي كه فون آنوفلينه‌ها غني است، طراحي شده‌اند.

پروژه‌ها بسته به اطلاعات مورد نيازشان متفاوت خواهند بود؛ لذا محقق بايد از طرفي از انباشتن اطلاعات غير ضروري و از طرف ديگر از حذف عوامل مفيد خودداري نمايد.

6 – بررسي پشه‌هاي بالغ

پشه‌هاي آنوفل بالغ از نظر رفتار روزانه‌شان تفاوت‌هاي زيادي دارند. روش‌هاي جمع‌آوري مناسب براي يك گونه ممكن است ارزش بسيار كمي براي ديگري داشته باشد و براي يك گونه خاص ممكن است در نواحي مختلف نياز به انجام روش‌هاي متفاوتي باشد. در هر مورد، محقق بايد سعي كند تا اماكن استراحت تيپيك گونه‌هاي محلي تحت مطالعه را قبل از طراحي و استقرار ايستگاههاي جمع‌آوري روتين يا تله‌ها معين نمايد.

در برخي از نقاط، گونه‌هاي ناقل در داخل و اطرف منازل و ساختمان‌ها، در گوشه‌هاي تاريك، توالت‌ها، پشت قاب عكس‌ها و لباس‌ها يا زير مبلمان، قسمت‌هاي پايين ديوار يا روي سقف يافت مي‌شوند. برخي گونه‌ها تقريباً فقط در چنين مكان‌هايي استراحت مي‌كنند (شكل13). سايرين در هر دوي منازل و پناهگاههاي خارجي از قبيل: سوراخ تنه درختان، كانال‌هاي آب زير جاده‌ها و اماكن سايه‌دار يافت مي‌شوند.

اماكن استراحت احتمالي بالغين آنوفل‌ها بسيار زياد و متنوع و شامل خانه‌ها، اصطبل‌ها و محل‌هاي نگهداري حيوانات، اماكن خارجي اطراف ساختمان‌ها، توالت‌ها، مجاري آب زيرزميني، پل‌ها، سوراخ‌هاي تنه درختان، ديوارهاي سنگي خزه گرفته، بريدگي‌هاي زيري سواحل، درزها و شكاف‌هاي درون زمين و … مي‌باشد.

6 – 1 – لوازم مورد نياز

براي صيد پشه‌هاي بالغ لوازم زير لازم است:

چراغ قوه، لوله‌هاي صيد، آسپيراتور، ظروف حمل پشه‌ها، دفترچه يادداشت.

بهترين نوع نور، آن است كه بر روي سر ثابت شود (همانند آنچه كه بر روي كلاه معدنچي‌ها وجود دارد) و باتري آن در داخل جيب قرار مي‌گيرد. اگر از يك چراغ قوه دستي استفاده شود، كارآيي و تمركز شخص پايين مي‌آيد.

انواع مختلفي از لوله‌هاي صيد به منظور جمع‌آوري پشه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند. يك لوله آزمايش بدون لبه را مي‌توان پس از مختصري تغييرات به كار برد. دهانه آن به صورت ماهرانه‌اي در اماكن استراحت بر روي پشه‌ها قرار داده مي‌شود و با يك انگشت دهانه آن مسدود مي‌گردد تا پشه به سمت انتهاي لوله برود. يك قطعه پنبه در داخل لوله گذاشته مي‌شود. پس از صيد 4 تا 5 عدد پشه بايد لوله را در ظرف نگهداري خالي كرد و مجدداً نمونه‌گيري را ادامه داد (شكل14). نوع ديگر از لوله‌هاي جمع‌آوري،‌ كه براي مطالعه پشه‌ها استفاده وسيعي دارد،‌ آسپيراتور است. با اين وسيله، پشه را به سادگي مي‌توان با يك مكش هوا به داخل لوله كشيد و سپس آن را به يك لوله آزمايش يا ويال كوچك، و يا در صورت تمايل به يك شيشه كشنده كه براي انتقال به آزمايشگاه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، منتقل نمود.

لوله كشنده مناسب براي پشه‌ها، كمي كمتر از 5/2 سانتيمتر قطر و از 10 تا 15 سانتيمتر طول دارد. آن ممكن است از شيشه و يا مواد پلاستيكي ساخته شده باشد. به عنوان ماده كشنده، مي‌توان از سيانيد هيدروژن يا كلروفرم استفاده نمود. در نوع اول مقدار كمي از پودر سيانيد پتاسيم در كف لوله گذاشته مي‌شود و با خاك ارّه با يك ماده متخلخل ديگر روي آن پوشانده مي‌شود. سپس روي آن چند لايه كاغذ خشك‌كن قرار مي‌گيرد و يا با يك لايه گچ پاريس پوشانده مي‌شود. مورد اخير از نظر كار تميزتر و راحت‌تر است، اما موقعي كه عمر بطري به پايان مي‌رسد، آن را نمي‌توان تعويض نمود. لوله كلروفرم را مي‌توان به راحتي از طريق بريدن نوارها يا لوله‌هاي پلاستيكي كهنه، گذاشتن آنها در كف لوله و پاشيدن كلروفرم روي اين خرده ريزه‌ها درست كرد. پلاستيك مقدار زيادي كلروفرم را جذب نموده، سپس آن را به آرامي آزاد مي‌كند. ذرات پلاستيك به كمك يك قطعه پنبه در جاي خود محكم مي‌شوند. سپس يك صفحه چوب پنبه‌اي يا مقوايي روي آن قرار مي‌گيرد. مي‌توان چند سانتيمتر كاغذ لنز ريزريز شده يا يك ماده مشابه ديگر را در هر نوع لوله كشنده گذاشت. اين كار باعث مي‌شود كه پشه‌ها در طي مرحله انتقال، گير بيفتند و شانس فرار آنها كم شود؛ ‌و همچنين از جفتگيري نمونه‌ها با يكديگر كه ممكن است به فلس‌ها، موها، شاخك‌ها و ساير قسمت‌هاي بدن آسيب برساند، جلوگيري به عمل آيد.

حمل تعداد زيادي پشه در يك لوله كشنده، حتي براي يك مدت كوتاه، كار نامطلوبي است، زيرا ممكن است به خاطر رطوبت درون لوله، بال‌ها و پاها به بدن بچسبند. به همين منظور، هر محقق بايد تعدادي از اين لوله‌ها را داشته باشد. همچنين نمونه‌هاي هر ايستگاه جمع‌آوري بايد به صورت جداگانه نگهداري شوند تا اختلالي در ثبت نتايج پيش نيايد. يك فرد جمع‌آوري كننده بايد جعبه‌هاي دارو، قوطي‌هاي حلبي داروها يا ظروف مشابه براي انتقال را داشته باشد تا نمونه‌هاي كشته شده را درون آنها به آزمايشگاه حمل كند. صفحه‌هاي كاغذ صافي (لنز) يا دستمال كاغذي، سطوح عالي براي قرار دادن نمونه‌ها در لابلايشان هستند. قطعات پنبه را مي‌توان براي پر كردن فضاي باقي‌مانده و براي اعمال فشار ملايم به طوري كه نمونه‌ها نتوانند آزادانه به اطراف حركت كنند و به يكديگر صدمه بزنند، مورد استفاده قرار داد.

اغلب حشره‌شناسان ترجيح مي‌دهند كه نمونه‌ها را در تماس مستقيم با پنبه قرار ندهند، چون پاها و شاخك‌هايشان در آنها گير مي‌كند و ممكن است موقعي كه نمونه را خارج مي‌كنند، بشكند. اطلاعات مربوط به زمان و محل صيد و نام فرد جمع‌آوري كننده را مي‌توان مستقيماً روي ظرف نوشت. براي حفاظت نمونه‌ها در برابر قارچ‌ها يا حشرات آفت بايد مقدار كمي كرزوت روي پنبه ريخت يا مقدار كمي بلور نفتالبن در جعبه (كه در تماس با نمونه‌ها نباشد) قرار داد. پس از انجام اين كار حشرات براي هر نوع جابجايي يا براي انتقال از طريق پست آماده‌اند.

پشه‌ها حشراتي كوچك و ظريف هستند و توري‌هاي حشره‌گيري معمولي اغلب براي صيد آنها مناسب نيستند، چرا كه در هنگامي خارج كردن نمونه به آن صدمه مي‌زنند. با وجود اين، استفاده از توري‌هاي حشره‌گيري در بعضي موارد ممكن است مفيد واقع گردد. به عنوان مثال، در فصل خشك (بي‌باران) در جنوب هندوستان، آنوفل كوليسيفاسيس در لبه داخلي بام‌هاي ساخته شده از پوسته‌هاي نارگيل، دور از تابش آفتاب به استراحت مي‌پردازد، در حالي كه در فصل‌هاي ديگر در سطح سقف استراحت مي‌كند. موقعي كه آب حاوي روغن سيترونلاّ يا ساير مواد محرك به صورت مه ريز به سقف پاشيده مي‌شود، پشه‌هاي در حال استراحت بيرون مي‌آيند و مي‌توان آنها را با يك توري دستي صيد نمود. براي انتقال حشرات از توري به لوله بدون وارد شدن صدمه به آنها، تجربه و دقت كافي لازم است.

پشه‌هاي بالغ معمولاً در طول روز جمع‌آوري مي‌شوند، اما گاهي اوقات در شب بر روي ديوارهاي اتاق خواب‌ها، روي توري‌ها يا پشه‌بندها، يا ضمن اين كه حشرات در حال خونخواري روي انسان يا حيوان هستند، مي‌توان آنها را جمع‌آوري نمود.

شلتر‌پيت‌ها از اماكن ديگر براي جمع‌آوري پشه‌ها هستند. اين‌ها گودال‌هايي به عمق 5/1 تا 2 متر، طول 6 تا 7 متر و عرض 1 تا 2/1 متر هستند كه در نزديكي اماكن انساني حفر مي‌شوند. در اين گودال‌ها مي‌توان گونه‌هايي را كه در طول روز در اماكن خارجي به استراحت مي‌پردازند، صيد نمود. در هر جداره اين گودال‌ها حفره‌هايي به ابعاد 30 سانتيمتر حفر مي‌شود. بايد كمي سايه در بالاي اين گودال وجود داشته باشد. پشه‌ها در طول روز در اين حفره كوچك به استراحت مي‌پردازند.

روش ديگر براي بدست آوردن پشه‌ها از پناهگاهها و كلبه‌ها، روش توتال كچ است. در اين روش، از ملحفه‌هاي سفيد براي پوشاندن وسايل موجود در اتاق‌ها استفاده مي‌شود و يك پارچه هم در كف آنها قرار مي‌گيرد. پس از بستن در و پنجره‌هاي اتاق، سمپاشي فضايي با پيرترين يا اسپري‌هاي موجود در بازار انجام شده و پشه‌هاي ناك‌داون شده بر روي ملحفه جمع‌آوري مي‌شوند. در كف سوراخ‌هاي درختان و دالان‌هاي لانه پرندگان و فرو رفتگي‌هاي لبه رودخانه‌ها نيز كاغذ سفيد يا پنبه قرار داده مي‌شود، يك حشره‌كش در داخل آن اسپري ‌شده و دهانه آن براي چند دقيقه مسدود مي‌گردد. سپس پشه‌هاي افتاده بر روي كاغذها جمع‌آوري مي‌شوند.

6– 2– تله‌ها

انواع مختلفي از تله‌ها براي صيد بالغين آنوفلينه طراحي شده‌اند. از اين تله‌ها مي‌توان به تله‌هاي نوراني، تله‌هاي طعمه‌اي و تله پنجره‌اي اشاره نمود.

تله نوراني: اين تله‌ها به اشكال و انواع مختلفي وجود دارند. از تله‌هاي نوراني مي‌توان به تله نيوجرسي اشاره نمود (شكل15). اين تله در جمع‌آوري كوليسينه‌ها مناسب است؛ اما در برخي مناطق، داراي قدرت جلب‌كنندگي براي آنوفلينه‌ها نيست. اين وسيله از يك لوله فلزي كه توسط نوارهاي فلزي عمودي محكم بسته شده و در پايين به پايه‌ها و در بالا به يك قيف مدور فلزي به عرض حدود 40 سانتيمتر متصل مي‌گردد، ‌تشكيل شده است. اين قيف نقش محافظت از تله در برابر باران را به عهده دارد و همچنين همانطور كه در زير توضيح داده شده، به عنوان منعكس كننده عمل مي‌كند. در نوك قيف يك دستگيره فلزي قرار گرفته كه به كمك آن مي‌توان دستگاه را از يك شاخه درخت يا ساير وسايل آويزان كرد. سيم برق در انتهاي قسمت رويي قيف و لامپ در يك فضاي باز قرار گرفته و فن با سرعت متوسط مي‌چرخد. بنابراين حشراتي كه به نور جلب شده‌اند، به سمت پايين كشيده مي‌شوند. يك توري از جنس پارچه سيمي ضخيم در بالاي فن قرار گرفته و فقط به حشرات كوچك اجازه ورود به مخزن را مي‌دهد. در كف قسمت لوله‌اي يك ظرف حاوي سيانيد قرار گرفته است. يك ليوان كاغذي مناسب گاهي اوقات براي جمع‌آوري نمونه‌ها در دهانه قرار داده مي‌شود و حمل آنها را در موقعي كه تله خالي است، راحت‌تر مي‌سازد.

برخي از محققين با وسايلي براي افزايش ميزان CO₂ در جذب پشه‌ها به تله‌ها آزمايشاتي داشته‌اند، چرا كه دي‌اكسيدكربن يكي از عواملي است كه پشه‌هاي ماده را به سوي خود جلب مي‌كند.

بخش‌هاي قابل رؤيت تله نوراني معمولاً به رنگ سبز، قهوه‌اي يا زيتوني خاكستري رنگ‌آميزي مي‌شوند تا با محيط اطراف يكدست گردند. قسمت داخلي قيف بايد سفيد باشد تا به عنوان بازتابنده نور عمل كند. اگر يك زمان براي روشن و خاموش كردن لامپ برق در ساعات خاصي در نظر گرفته شود، ممكن است نياز به ابزار و لوازم بيشتري باشد. محقق مي‌تواند در هر زمان در طول روز تله خود را بازديد كند، اگر چه لامپ فقط در طول ساعات شب كار مي‌كند. نور چراغ گاهي اوقات در ساير روش‌هاي جمع‌آوري كاربرد دارد. از اين موارد مي‌توان به قرار دادن چراغ براي تله‌هاي داراي طعمه حيواني اشاره نمود.

ميزان صيد پشه‌ها در تله نوراني ارتباط مستقيمي با شدت نور دارد. يك استثنا هم در مورد ماده‌هاي كولكس پيپينز كوينكفاسياتوس وجود دارد كه جلب كم آن را به نور در شب‌هاي تاريك نشان مي‌دهد، اما در شب‌هاي مهتابي اين طور نيست. برخي از محققين عقيده دارند كه اثر نور مهتاب روي ماده‌هاي اين گونه به طوري است كه ساير تله‌ها شاخص بهتري از فراواني اين پشه نسبت به تله‌هاي نوراني به دست مي‌دهند. شدت‌هاي زياد نور باعث دفع هيچ گونه‌اي از نور نشده است. در مورد صيد گونه‌هاي مختلف، گاه مي‌توان نوع نور را تغيير داد، چنان‌كه برخي از محققين از نور ماوراء بنفش براي صيد پشه‌ها استفاده نموده‌اند.

تله پنجره‌اي: اين تله (شكل16) وسيله ديگري براي صيد پشه‌هاي بالغ است. اين تله را مي‌توان در پنجره‌هاي سربازخانه‌ها، خوابگاهها، اتاق خواب منازل و .. نصب نمود. پشه‌ها به انسان‌هاي موجود در اين اماكن جلب مي‌شوند، بر روي توري‌هاي پنجره‌ها فرود مي‌آيند و در اغلب موارد به حركت به سمت بالا در جستجوي راه ورود بر روي آن حركت مي‌كنند و از طريق منفذي كه جهت ورود آنها تعبيه شده وارد آن مي‌شوند و به دام مي‌افتند. اين تله را مي‌توان از توري، پارچه ململ، شيشه يا ساير مواد ساخت. تله بايد طوري كار گذاشته شود كه بتوان آن را به سهولت باز نمود. با نصب تله در سمت داخل و يا خارج پنجره، مي‌توان گونه‌هاي اندوفيل، اندوفاژ، اگروفيل و اندوفاژ را شناسايي نمود.

تله طعمه‌اي: تله‌هاي داراي طعمه حيواني در برخي مناطق استفاده محدودي دارند. اين تله‌ها به ابعاد مختلف ساخته مي‌شوند و داراي يك منفذ ورودي هستند. يك حيوان به عنوان طعمه درون آنها قرار داده مي‌شود. پشه‌ها به طعمه داخل تله جلب شده و درون آن به دام مي‌افتند. سقف اين تله‌ها بايد به اندازه كافي محكم باشند تا جلوي نفوذ آب را بگيرد. نصب يك درب در يك يا در هر دو انتهاي تله براي ورود و خروج حيوان طعمه لازم است. نوع حيوان طعمه بسته به ترجيح ميزباني گونه‌اي كه مي‌خواهيم صيد كنيم، متفاوت است. در اين روش نيازي نيست كه فرد جمع‌آوري كننده دائم از تله بازديد نمايد و تا صبح در كنار آن باقي بماند؛ بلكه پس از خارج كردن حيوان، پشه‌ها را مي‌توان از داخل تله جمع‌آوري نمود. برخي از محققين پيشنهاد كرده‌اند سوراخ‌هاي ورودي تلة طعمه‌اي طوري تعبيه شود كه پشه براي فرار مجبور به پرواز به سمت پايين باشد. چنين تله‌هايي تعداد بيشتري پشه از نوعي كه سوراخ‌هايش به صورت افقي قرار دارد، صيد مي‌كند.

7 – انتقال نمونه‌هاي زنده

قاعده كلي در مورد انتقال نمونه‌ها، اجتناب از نگهداري آنها در ظروف و محافظت آنها از خيلي گرم يا خيلي خشك شدن مي‌باشد. ويال‌هاي انفرادي در صورتي كه يك تكه پنبه مرطوب در آنها باشد تا رطوبت مورد نياز پشه را فراهم نمايد، براي اين كار مناسب هستند. با وجود اين، براي تعداد زياد پشه‌ها و به ويژه در مورد انتقال آنها در فواصل دور بايد از قفس‌هاي ساده كه از توري فلزي يا پارچه‌اي درست شده‌اند، استفاده نمود. اين قفس‌ها به ابعاد 15 سانتيمتر مربع يا بيشتر هستند و اندازه مناسبي براي حمل و نقل دارند. يك تكه پنبه در محلول قند 5% خيسانده و بر روي قفس قرار داده مي‌شود تا رطوبت و ماده غذايي مورد نياز پشه‌ها را فراهم نمايد. موقعي كه دما به 29 درجه سانتيگراد مي‌رسد، گذاشتن قفس در يك محل خنك، مثل يخچال‌هاي صحرايي، توصيه مي‌‌شود.

8 – ايستگاههاي جمع‌آوري

اگر مطالعات به صورت مستمر انجام مي‌شوند، ايستگاههاي جمع‌آوري براي پشه‌هاي بالغ را بايد به دقت انتخاب نمود. براي اين كار قواعد و ضوابط صريحي ارائه نشده‌اند و ايستگاه مناسب را بايد بر اساس ويژگي‌هاي رفتاري گونه‌هاي آنوفل مورد بررسي، انتخاب كرد. ممكن است نياز به بازديد منظم منازل خاص، اصطبل‌ها، شكاف‌هاي تنه درختان يا علف‌هاي هرز باشد و در آنها پشه‌هاي بالغ جستجو شوند. گاهي اوقات لازم است كه جمع‌آوري فقط در بخشي از خانه يا اصطبل به ويژه در برخي نقاط مناطق معتدله كه تراكم آنوفل‌ها ممكن است بالا باشد، صورت گيرد. در نواحي گرمسيري معمولاً لازم است كه در تمام كپر يا آلونك به جستجو بپردازيد تا 50 تا 100 آنوفل در حال استراحت به دست آوريد، در حالي كه در برخي از مناطق ممكن است 1000 عدد پشه يا بيشتر را در حال استراحت بر روي سقف يك طويله پيدا كنيد. به منظور مقايسه كمّي پشه‌هاي جمع‌آوري شده، مي‌توان آناليز نتايج را بسته به شرايط محيط، بر اساس زمان صرف شده براي جمع‌آوري آنها از محل تحت جستجو (برحسب دقيقه) انجام داد.

در همه اماكن صيد، متوسط تعداد صيد روي يك رويش گياهي به عنوان نسبت تراكم ماهيانه در نظر گرفته مي‌شود. از محاسبه ميانگين نسبت‌هاي ماهيانه، شاخص فصلي صيد بدست مي‌آيد. برخي از محققين عقيده دارند كه همة بالغين صيد شده در ايستگاه مورد بررسي را بايد پس از انجام شمارش از بين برد. بنابراين، شمارش‌هاي بعدي فقط با جمعيت‌هاي جديد انجام مي‌شود و مي‌توان براي مشخص كردن زاد و ولد مستمر در منطقه بر اين اعداد تكيه كرد.

يك روش ديگر، جمع‌آوري پشه‌ها در 10 دقيقه از ساعت است. تراكم را مي‌توان بر حسب تعداد صيد بر انسان-دقيقه يا بر انسان-ساعت بيان كرد. اين روش بايد براي ارائه پروژه استاندارد شود و در گزارشات به صورت آشكار توصيف گردد.

9 – بررسي اثر حشره‌كش‌ها

اثرات سمپاشي در از بين بردن پشه‌هاي بالغ را مي‌توان از طريق مقايسه نسبت‌هاي فرود آمدن قبل و بعد از سمپاشي در اماكن سمپاشي شده محاسبه نمود.

براي اين كار مي‌توان در محل مورد مطالعه ملحفه‌هايي پهن كرد تا نمونه‌هايي را كه در اثر عمل حشره‌كش به زمين مي‌افتند، روي آنها بيفتند. اين پشه‌ها را مي‌توان در زمان‌هاي مشخص پس از سمپاشي جمع‌آوري كرد و لذا پي به كاهش تدريجي اثر سم برد.

با قفس‌هاي توري‌دار محتوي پشه‌هاي وحشي صيد شده يا پرورش داده شده در آزمايشگاه، كه در نقاط مناسب قرار داده مي‌شوند؛ نيز مي‌توان اثرات سمپاشي در يك منطقه را ارزيابي نمود. گرچه به خاطر اثرات موانع مكانيكي توري سيمي يا پارچه‌اي پيرامون قفس، با استفاده از اين روش ميزان مرگ و مير از روش طبيعي بدون قفس كمتر خواهد بود. تست بيواسي (زيست سنجي) بر اساس دستورالعمل سازمان بهداشت جهاني نيز براي اين كار صورت مي‌گيرد.

براي ارزيابي اثرات لاروكش‌ها، نمونه‌گيري‌هاي كمّي و شمارش تعداد لاروها قبل از اجراي برنامه كنترل، 24 ساعت پس از انجام آن و در فواصل معين بعدي صورت مي‌گيرد. يك ملاقه به قطر 10 سانتيمتر كه در حدود يك متر از سطح آب حركت داده مي‌شود، را به عنوان نمونه جمع‌آوري شده از 30 سانتيمتر مربع در نظر مي‌گيرند. موقعي كه جمعيت طبيعي لاروها كاهش يافت يا از بين رفت، مي‌توان پراكندگي لاروكش‌ها را از طريق قرار دادن ظرف‌هايي (مثل پتري ديش‌ها) كه تا 8/1 از آب حاوي تعدادي لارو سن 3 يا 4 پر شده‌اند، در نقاط مورد نظر از اماكن لاروي تست كرد.

10 – تهيه نقشه محل

در صورتي كه نقشه‌هاي هوايي تهيه شده از منطقه وجود داشته باشند، بدون شك مناسب‌ترين نوع نقشه براي ارزيابي كار هستند، چرا كه آنها تا حد زيادي اماكن تخمريزي و پرورش لارو را نشان مي‌دهند، در حالي كه در صورت عدم استفاده از اين نقشه‌ها ممكن بود اماكن مذكور به چشم نيايند. نقشه‌هاي مهندسي و آنهايي كه توسط محققين آماده مي‌شوند نيز مفيد هستند، اما اين نوع نقشه‌ها براي بسياري از مناطق مورد نظر مالارياشناسان تهيه نشده يا در دسترس نمي‌باشند. لذا براي بسياري از مناطق بايد خود مالارياشناس بر اساس نيازمندي‌هاي خود يك نقشه تهيه نمايد. بدين منظور بايد اقدامات زير را انجام داد:

10-1- بُعد قدم

قدم يا گام، ساده‌ترين واحد اندازه‌گيري است؛ چرا كه هيچ ابزار تخصصي براي اين كار لازم نيست. افراد بايد براي استفاده از اين روش براساس بعد نقشه مورد نظر مهارت كافي داشته باشند. با توجه به اين كه نقشه‌هاي نظامي معمولاً بر اساس بعد 3 ، 6 ، يا 12 اينچ به ازاي هر مايل تهيه مي‌شوند، مالارياشناس‌ها معمولاً آن را كار آمدتر از نقشه‌هايي خواهند يافت كه هر اينچ روي آن معادل 60، 120، 240 يا 300 متر بوده و جزئيات بر اساس آن نشان داده شده باشد. چنين ابعادي را مي‌توان به سهولت براي اهداف تحقيقي به كار برد. براي يكسان شدن گام‌ها،‌ يك فاصله 450 يا 900 متري بايد بر روي سطح زمين مشخص شود. سپس افراد اين فاصله را چندين نوبت در هر دو جهت با گام‌هاي متوسط قدم كنند. به عنوان مثال با متوسط 510 قدم براي 450 متر، طول متوسط هر قدم حدود 88 سانتيمتر مي‌شود. يك قدم، فاصله پاشنة يك پا تا پاشنه پاي ديگر در راه رفتن معمولي است. هر گام معادل 2 قدم است.

10-2- ابزار نقشه‌كشي

براي اين كار يك ورقه صاف به ابعاد حدود 32×35 سانتيمتر لازم است. اين ورقه بايد با يك گيره كوچك بر روي يك زير دستي به طوري ثابت شود كه جهت شمالي- جنوبي قطب‌نماي مورد استفاده، موازي حاشيه ورقه باشد. كاغذ نصب شده روي سه پايه ارجح است. يك تكه چوب 15 يا 20 سانتيمتري كه مقطع مثلثي دارد (alidade)، و بر روي يك طرف آن فواصل اينچ يا سانتيمتر مشخص شده است از وسايل ديگر مورد استفاده در اين روش مي‌باشد (شكل17). روي لبه ديگر اين چوب كه فاقد درجه‌بندي است، بعد قدم يا گام نقشه‌كش نوشته مي‌شود. كاغذ شطرنجي، يك مداد نرم، ميله نقشه‌كشي (يا يك چوب بلند) مداد پاك‌كن از ديگر ابزار كار به شمار مي‌روند.

10-3- روش نقشه‌كشي – قدم كردن مسير

يك نقطه شروع مانند يك صخره، درخت يا چهارراه يك خيابان را انتخاب كنيد و جهت كاغذ را طوري بگيريد كه يك لبه آن موازي شمال و جنوب مغناطيسي باشد. يك خط روي لبه نقشه براي مشخص كردن شمال و جنوب بكشيد. در همه ايستگاههاي بعدي كاغذ بايد در يك جهت گرفته شود. سپس نقطه شروع را با يك علامت خاص مانند  براي نقطه A ،‌ در شكل18 روي نقشه مشخص كنيد. يك لبه چوب سه گوش را روي نقطه آلفا بگذاريد و در بالاي لبه آن براي يافتن نقطه بعدي مورد نظر (B) نگاه كنيد. اگر هيچ مكان شاخص و بلندي را در نقطه B نديديد كه از آن بتوان به عنوان نشانه استفاده كرد، بايد دستيارتان ميله نقشه‌كشي را در محل مورد نظر نگه دارد. يك خط از آلفا به سمت نقطه B بكشيد، سپس فاصله را قدم كنيد. در نقطه B تعداد قدم‌ها يا گام‌ها روي كاغذ با استفاده از بعد چوب سه گوش مثلثي مشخص مي‌شود و بنابراين نقطه  معلوم مي‌گردد. اين كار را به همين ترتيب ادامه دهيد تا همه نقاط اصلي مشخص شود و سرانجام به نطقه A برسيد. در صورت قدم كردن نادرست نمي‌‌توان انتظار داشت كه نقطه پاياني روي نقشه دقيقاً بر نقطه آلفا منطبق شود. اما اگر اين خطاي نهايي به اندازه‌اي بود كه در شكل18 نشان داده شده، نيازي نيست كه نگران آن باشيد.

مكان‌هاي شاخص نزديك مسير نقشه را مي‌توان با رعايت فاصله آنها با مسير روي نقشه و با قدم كردن، وارد آن كرد. در اين مورد مي‌توان ساختمان‌ها، حوضچه‌هاي اطراف مسير، تيرهاي تلفن و برق و ساير وسايل و مكانهايي كه به سهولت قابل دسترسي و يافتن هستند را وارد نقشه نمود.

رويكرد جديد به اندازه گيري  ويسكوزيته ي خون

مقدمه

در تحقيقات پزشكي ، تركيبات شيميايي خون مثل سطح كلسترول و ترمي گليسيريد به طور خاص مورد توجه قرارگرفته وبا بيماري هاي مختلف قلبي و عروقي ارتباط داده مي شود .در حاليكه تركيبات شيميايي خون داراي اهميت مطلق هستند اما تحقيقات نشان داده كه ويژگي هاي فيزيكي مثل ويسكوزيته نيز ممكن است نقشي حياتي در پيشبيني بيماري هاي احتمالي باز ي كند .ويژگي هاي فيريكي خون ، تاثير مستقيمي برجريان خون دارند و جريان كافي خون براي سلامت تمام اندام ها ضروري است .از آنجاكه خون اكسيژن ومواد غذايي مورد نياز براي سلول هاي زنده رافراهم كرده و محصولات دفعي سلول ها را خارج مي كند ،وقتي جريان خون به هرنحوي با مانع روبرو مواجه شود مشكلات پزشكي به وجود مي آيد كه اين مشكلات دردامنه اي بين حملات قلبي وسكته تا بيماري كليوي و كوري قرار دارد .شايد فرآيند پيري نيز به طور كلي تحت تاثير قرار گيرد.

يك روش جديد براي اندازه گيري ويسكوزيته توسط كنزي پيشنهاد شده كه از يك لوله مويرگي براي اندازه گيري كل ويسكوزيته خون در ميزان برشهاي متفاوت بدون استفاده ازمواد ضد انعقاد خون استفاده مي كند .دستگاه اودرشركتهاي دارويي و تحقيقات پزشكي كه رابطه بين ويسكوزيته و بيماري هاي مختلف را بررسي ميكنند به فروش ميرسد.

روشي كه ما پيشنهاد مي كنيم يك محصول تحقيق محور نيست بلكه يك ابزار تشخيصي كاربردي است .مالوله مويرگي رابه يك متيلر آزاد تغيير ميدهيم كه قابليت اندازه گيري ويسكوزيته خون در ميزان هاي برشي متفاوت را از بين ميبرد اما سيستم جابه جايي خون را حفظ مي كند كه قابليت انطباق زيستي دارد و نياز به مواد ضد انعقاد خون ندارد .

ماانتظار توليد مقرون به صرفه ي دستگاهي راداريم كه قادر به انجام سريع آزمايشات ويسكوزيته خون مي باشد.

درمورد وابستگي كمي بيماريهاي مختلف به سطح ويسكوزيته خون تحقيقات زيادي انجام نشده با اين حال مي توانيم پيشبيني كنيم كه آترواسكلرفر،سكته و حملات قلبي و بيماري هاي كليوي در آينده ي نزديك با كنترل ويسكوزيته ي خون ،تحت كنترل قرار گيرند .

اندازه بازار تخمين زده شده

طبق اعلام بانك جهاني،حدود 60ميليون مرگ ومير در سراسر جهان در دهه ي 1990 وجود داشته كه قابل انتساب به بيماري هاي قلبي عروقي است و برخلاف ديدگاه بسياري انتظار ميرود كه اين مرگ ومير ها به افزايش خود ادامه دهد .به علاوه حدود 60 ميليون نفر وجود دارند كه از حداقل يك شكل از بيماري ها ي قلبي عروقي در ايالات متحده رنج مي برند .مجموع هزينه ها در ايلات متحده براي سيستم تشخيص در آزمايش خون انتظار ميرود كه از 300ميليون دلار فراتر رود. يك تحقيق نشان مي دهد كه آزمايش مرتب تر مي تواند ميزان بروز بيماري هاي قلبي عروقي را ار 12 تا 14 درصد و در هر بيمار به طور سالانه به كمتر از 2درصد در هر بيمار به طور سالانه برساند.

طبق اعلام انجمن قلب آمريكا اگر به خاطر افزايش ميزان عوارض جانبي جاري ، وارفاين تجويز نمي شود ، از 40 هزار سكته ي مغزي در هر سال در ميان بيماران مبتلا به فيبريلاسيون بطني در ايالات متحده جلوگيري مي شد تنها اگر وارفاين به خاطر ميزان عوارض جانبي مشخص شده تجويز نمي شد. نوارهاي تست رايج به قيمت 50/4 دلار يك اندازه گيري 750دلار است بنابراين اگر ويسكومتر خون ما بتواند يك آزمايش سريع را انجام دهد و ويژگي هاي آسان براي استفاده با پيشنهاد تست هاي معمول پزشكي داشته باشد {يك بار در هفته(شركت آووست مديكال)} يك بازار بالتوه در بازار آزمايش خون براي آن وجود دارد (17ميلياردبازار).

تئوريهاي عملكرد

ميرايي يا استهلاك در يك ساختار ،توانايي آن ساختاربراي پراكنده كردن انرژي و در نتيجه كاهش دامنه ارتعاش وتغيير مكان فركانس طبيعي است.ميرايي در يك ساختار به خاطر حركت ديناميكي مايع ،پراكندگي چسبندگي(ميرايي مايع)،اصطكاك و فشار ميان بخشي از ساختار(ميرايي ساختاري) پراكندگي انرژي داخلي ماده ها(ميرايي ماده)مي باشد.در يك مدل ديناميكي مايع،ميرايي،پراكندگي انرژي توسط چسبندگي و كشش فشار به خاطر حركت ساختار مربوط به مايع مي باشد.ضريب كلي ميرايي مجموع ميرايي مايع، نيرايي ساختار وميرايي ماده است.در ارتعاش القايي در اثر جريان ،ميرايي توسط مؤلفه ي ميرايي مايع بر ضريب كلي ميرايي از عامل ميرايي به دست مي آيد كسري از مجموع انرژي ارتعاشي است كه در يك چرخه ميرا شده است.

پركاربرد ترين و عملاً مفيدترين مدل براي تيروهاي ميرا درساختار ها، ميراگر واقعي است .اين ميراگر داراي حركت ساختاري بايك نيروي تناسب باسرعت است :

1)     فرمول

كه در آن ،جابه جايي ساختار است ، يك ثابت است بانيرو براي هرواحدسرعت است و نيرويي ميرايي است.

ارتعاش دريك مايع ،توسط چسبندگي محيط با مايع مي ميرد. ميرايي درنتيجه برش چسبندگي مايع در سطح ساختار و جداسازي جرياني است .نيروي كششي در هر واحد طول كه بر ساختار وارد مي شود چنين است :

2)     فرمول

كه در آن چگالي مايع است ، ديمانسيون مشخصه اي است كه درنيروي كشش غيرديمانسيوني شده ، استفاده شده ، ضريب كشش ،  سرعت نسبي ميان ساختار و بدنه مايع است .براي يك مايع ساكن كه درنقشه ي حسگر قرار دارد، نتيجه ي حركت ساختار به تنهايي است،  ومعادله حركت چنين است:

3)     فرمول

جرم هر واحد طول m شامل اثر جرم افزوده و عامل ميرايي ساختاري است كه بايد در زمان عدم حضور مايع اندازه گيري شود .اين معادله غيرخطي رامي توان براي به دست آوردن فاكتور ميرايي مايع، حل كرد .اگر حركت ساختاري با دامنه هماهنگ باشد          ، آنگاه اصطلاح غير خطي در طرف راست معادله(6) در يك سري "فوريير" بسط  داده مي شود.

4)     فرمول

بنابراين ما معادله حركتي زير را داريم:

5)     فرمول

كه دلالت بر سهيم بودن مايع درميرايي ساختاري دارد:

6)     فرمول

اين معادله ،ميرايي مايع ساكن رابه ازاي يك ضريب كششي معلوم به ما ميدهد ضريب كششي در سال 1843 توسط "استوكس" به دست آمد:

7)     فرمول

بنابراين ،ضريب ميرايي مايع ورقه اي مي تواند با فرمول زير تقريب زده شو د :

8)     فرمول

سپس ميرايي مايع با ريشه مربع ويسكوزيته M متناسب مي شود.بر اساس ضريب ميرايي مايع و چشم پوشي از ميرايي ساختار، اوج دامنه ازتعاشي ، چنين است:

9)     فرمول

كه در آن F نيروي محركه ساختار مكانيكي است ،h طول ساختار فرورفته در مايع است وL طول ساختار است.

براي اندازه گيري جابه جايي ،ما فرض مي كنيم دو روش براي مشخص كردن آن وجود دارد .يكي اين كه فيلم pzt راروي ميله بكشيم به عنوان كشش سنج كه مي تواند در همان تراشه و در طول مدار مربوطه قرار گيرد.اما ما نگران حساسيت اين ابزار پيزوالكتريك هستيم زيرا جا به جايي بايد در حدوده زير ميكرون باشد(بستگي بع ضخامت و طول فيلم نازك pzt دارد.)

شيوه ديگر مشخص كردن تغيير مان پرتو ليزر منعكس شده از سطح ميله آزاد است شبيه آنچه كه در ميكرومتر بانيروي اتمي تعبيه مي شود،انحراف توسط نسبت فاصله از ميله تا ديتكتور وتاخود انحراف ، بزرگ مي شود.بديهي است كه در اين مورد ما  بايد ابزار ديگر را سوار كنيم و اين كار هزينه رابراي ما به مقدار زيادي افزايش مي دهد.

ارزيابي عملكرد حسگر

در اين بخش، ما از "مدل مدار توده اي " استفاده مي كنيم  تا فركانس همنوا را محاسبه كنيم همچنين ضريب كيو و ضريب ويسكوزيته را. همچنين چندين شيوه ديگربراي برخورد با اين مسأله وجود دارد اما به طور مشخص مدل مدار توده اي يكي از راحت ترين و سريع ترين شيوه هاست .

1.     فركانس همنوا

ازمدار سازه توده اي با 8 چنين حاصل مي شود كه مجموع مقاومت ظاهري (امپرانس) براي اين مدار سري چنين است:

10)فرمول

رزنانس سري زماني كه جزء انگاري مساوي صفر شود، اتفاق مي افتد ، بنابراين

11)فرمول

با طرح مجدد (11)در حوزه مكانيكي داريم:

12)فرمول

براي ميله چهارگوش داريم :

13)فرمول

با جانشيني در(13) ما فرمول زير را به دست مي آوريم:

14)فرمول

2.     ضريب كيوQ

ضريب كيو در يك مدار رزنانس سري به عنوان نسبت توان هرز(غير فعال) القاگر يا مخازن به توان متوسط مقاوم در زمان رز نانس است كه چنين است:

Q=(توان هرز/توان متوسط) و در نتيجه:

15)فرمول

و مجدداً در حوزه مكانيكي:

16)فرمول

4.     تعيين C_F

بامقايسه ضرايب Q كه در مايع و در هوا اندازه گير شده ، داريم :

17)فرمول

از (13) ميتوانيم به دست آوريم كه :

18)فرمول

سپس با مجدد نوشتن (17) داريم :

19)فرمول

اكنون با اندازه گيري اين داده ها در هوا و مايع ، مي توانيم ........ ،...... و ‍Cs را بدانيم .بنابراين با استفاده از (19) مي توانيم مقدار C_Fرا محاسبه كنيم .

4.     بحث

از (15) و(17) ، ضريب Q مي تواند به اين شكل بيان شود :

20)فرمول

از آنجا كه Ma از M كمتر است بنا براين مي توانيم از Ma  چشم پوشي كنيم .

به علاوه ، با جايگزيني  در فرمول (20) ، داريم :

21)فرمول

در نتيجه ما بايد يك ميله آزاد ضخيم تر ،پهن تر و كوتاه هتر طراحي كنيم تا از نويز(اختلال ) در طول دريافت جلوگيري كنيم .

نتيجه

يك راه جديد براي اندازه گيري ويسكوزيته خون ، استفاده از ميله آزادي است كه آماده مي شود. حسگر نيز با تجزيه تحليلي نظري ،عملي مي شود . تكنيك اندازه گيري حسگر بر اساس دانشي است كه ما از كلاسمان به دست مي آوريم. اما موضوعات مهم ديگري نيز هستند كه قبل از اين كه تكنيك بتواد يك راه حل عملي براي روشهاي ايجاد شده گردد ، بايد مشخص شوند.