تحقیق در مورد تاریخچه مصر باستان

بر اساس اکتشافات باستان شناسی، تمدن مصر نخستین بار بر بنیان روابط بازرگانی با تمدن سومر شکل گرفت ولی سریعاً ویژگیهای خاص خود را کسب کرد. عامل حیات مصر رود نیل بود این رود در دره ای تنگ به طول تقریبی 800 کیلومتر جریان داشت که بعد از آن به آبشار تبدیل می شد و درست قبل از رسیدن به دریای مدیترانه در دلتای حاصلخیزی گسترش می یافت. زندگی مردم منطقه متکی به طغیان سالانه ی این رودخانه بود و همین امر اتحاد سیاسی میان آنها را ضروری می ساخت.

مصریان پیوسته معتقد بوده اند که زندگی انسان متکی به قانون های طبیعی است، طغیان سالانه ی رود نیل عبور هر روزه ی خورشید در پهنای آسمان نیلگون و تفاوت شدید میان صحرای لم یزرع و مزارع سر سبز دره ی نیل علاوه بر اینها از آنجا که سرزمین مصر محصور میان دریا و صحرا بود، تقریباً در طول تاریخ جدا از دیگر قسمت های دنیا قرار می گرفت و چندان در معرض خطر استیلای بیگانگان قرار نداشت. لذا به رغم ارتباطات اولیه ی مصر با سومریان که تنها از طریق معماری معروف شده و مصریان آن را فراموش کرده بودند و نیز به رغم روابط تجاری که مصریان بعداً با فینیقیه و دیگر مناطق برقرار نمودند. اقوام خارجی دیگر هرگز مطلب چندانی از تمدن مصر نمی دانستند. این شرایط سبب ظهور تمدنی شد که مشخصه ی آن ایجاد امنیت و آسایش خاطر فوق العاده و تلاش برای از بین بردن تاثیر زمان و فساد ناشی از آن بود. مصریان باستان، خشنود از روش زندگی خویش و مطمئن از این که هیچ مصیبت ناگهانی و غیر مترقبه ای آن را مختل نخواهد کرد. معتقد بودند که می توانند تمدن خویش را جاودان سازند. فلذا نخستین هدف آنها بر این قرار گرفت که بعد از تدفین مردگان بر مرگ نیز چیره شوند و زندگی آنان را تداوم بخشند؛ آنان توانستند این اعتقاد خود را برای مدتی مدید که بسیار طولانی تر از دیگر اقوام تاریخی بوده است حفظ کنند.

مصریان پس از آن که روش خاص خود را در نوشتن ابداع کردند، پاپیروس را اختراع کردند که بی اندازه کارآمد تر از انواع گلی مستعمل در بین النهرین بود. اینان در ریاضیات و اختر شناسی و نیز استخراج معادن تا حدودی پایین تر از سومریان بودند. علم و آگاهی شان همواره آمیخته به سحر و جادو بود و هرگز از رابطه ی علت و معلولی موجود در طبیعت نکته ای در نیافتند، ولی در طب و دیگر علوم بر سومریان تفوق داشتند. عالی ترین دستاورد آنها مربوط به هنرهای تجسمی و ایجاد سبک هایی در این زمینه بوده است که به وضوح نشان از روح متعالی تمدن شان دارد.

پادشاهی قدیم در مصر

تاریخ مصر بر حسب رسم کهن مصریان به سلسله های پادشاهان خود تقسیم بندی شده است که با سلسله یi یعنی اندک زمانی پیش از 3100 ق.م آغاز می شود. تحول از دوره ی قبل از تاریخ به سلسله ی i به نام دوره ی ما قبل پادشاهی خوانده می شود. در همین زمان یکی از سلاطین مصر علیا (= جنوب مصر) به نام مِنِس (Menese) در مصر سفلی(= شمال مصر، مشتمل بر دلتا) را فتح و کشور را متحد می سازد. یا وحدت مصر علیا و سفلی مصر صاحب امپراتوری یکپارچه ای شد. با هدایت منس و فراعنه ی بعد از او تمدن مصر طی شش قرن بعد به رشدی منظم تر و مترقی تر دست یافت. و به این ترتیب زمینه برای شروع دوره ای تحت عنوان سلطنت قدیم مهیا شد. لذا در تاریخ مصر حکومت سلسله های iii تا vi را تحت عنوان سلطنت قدیم(2423-2778 ق م ) می شناسند.

مصطبه ابتدایی ترین صورت مقبره ی مصری را مصطبه (mastaba)می نامند. ظاهراً الگوی اولیه ی ساخت این آرامگاه ها از فرم کوه های دره نیل و یا از تپه های خاکی یا سنگی مقبره های دوره ی پیش از پادشاهی مصر (حدود هزاره چهارم ق.م) گرفته شده است. قدیمی ترین این آرامگاه ها در سایت جیزه (Giza) و در گورستان باستانی این منطقه ممفیس (Memphis) در نزدیکی سقاره(Saqqara) قرار دارد. این بناها معمولاً به شکل سکویی بلند و مستطیل شکل با سطوح جانبی مایل عمدتاً از خشت گلی و روکش سنگی ساخته می شدند. به طوری که بناها در امتداد چهار جهت جغرافیایی قرار می گرفتند ودور تا دور انها به صورت شبکه ای شطرنجی خیابان بندی می شد. موقعیت مکانی مصطبه ها نیز مهم بود. بدین معنی که محل هر مقبره بایستی به گونه ای تعیین می شد که هم از سیلاب های سالیانه که کل دره ی نیل را می پوشاند در امان بماند و هم در سمت غرب شهر قرار داشته باشد زیرا شامگاهان خورشید در آنجا غروب می کرد و چنین تصور می شد که سفر مردگان به عالم دیگر از همان جانب آغاز می شود.

طول مصطبه ها از 40 تا 60 متر، عرض آنها از 15 تا 25 کیلومتر و ارتفاع آنها از 3 تا 9 متر متغیر بود. در نمای رو به شرق در کاذبی قرار داشت که معمولاً نام عناوین صاحب قبر بر روی آن نوشته می شد و گاهی معبد در مقابل آن دعایی جهت آسایش روح متوفی می خواند. مقابل این در، میز هدایا قرار داشت و بستگان متوفی هدایا و نذورات خود را بر روی آن قرار می دادند. ایده ی در کاذب و میز هدایا احتمالاً از تمدن های بین النهرین به وام گرفته شده بود. جسد متوفی در اتاقکی زیر زمین قرار می گرفت که با فضاهای دیگری در ارتباط بود. ارتباط این فضاهای زیرین با بیرون توسط محفظه ای باز و بلند به شکل کانال عمودی صورت می گرفت.

هرم پلکانی زوسر مقبره پلکانی زوسر(zoser) در اصل فرم تحول یافته ی مصطبه های قدیمی است که به دست معمار مصری ایمحوتپ(Imhotep) در سایت مقدس سقاره انجام داده شده است. ساخت این مقبره ی پلکانی حدوداً در سال2680 ق.م به اتمام رسید. در مورد معمار آن یعنی ایمحوتپ هیچ نمی دانیم، ولی در بعضی از منابع مقام او را تا فرعون نیز ذکر کرده اند. از هرم پلکانی زوسر (فرعون سلسله ی III) می توان به عنوان معماری قبل از اهرام و پیشرفته تر از معماری مصطبه نام برد. در اصل معماری این مقبره به یک هرم حقیقی، بلکه یک مصطبه در مقیاس بزرگ تر بود. ارتفاع حقیقی آن چیزی در حدود 61 متر بود که به صورت شش مصطبه روی هم ساخته شده بود. ایمحوتپ برای بقای آرامگاه زوسر تصمیم گرفت به جای خشت گلی از سنگ استفاده کند. او سپس ساخت یک مصطبه ی مربع شکل را آغاز کرد و به تدریج طبقات کوچک تری روی آن بنا نمود تا معماری آرامگاه به اتمام رسد. این مقبره نخستین بنای سنگی عظیم در جهان به شمار می رود.

از بناهای اولیه این مقبره چیزی که بخواهد عظمت نخستین آن را نشان دهد باقی نمانده است. به نظر می رسد این هرم با الگوبرداری از زیگورات های بین النهرینی طراحی شده باشد که وظایفی از جمله حفاظت از متوفی و بیان مجد و عظمت پادشاه را در سر لوحه ی اهداف طراحی خود همراه داشتند. این مقبره در سایتی مستطیل شکل به ابعاد تقریبی 275*549 متر و محاط در دیواری به ارتفاع 10 متر از جنس سنگ آهک قرار دارد. ورودی این مجموعه در نزدیکی گوشه جنوب شرقی قرار دارد. این ورودی به تالاری راه می یابد که در طرفین آن ستون های توکاری به ارتفاع 6 متر ساخته شده است. انتهای تالار به حیاط بزرگی ختم می شود که در پای هرم دارای محراب است. در سمت شمال شرقی یک جفت کاخ با حیاط هایی مشرف بر آنها قرار دارند و در جبهه ی شمالی هرم معبدی کوچک واقع است.

اهرام سه گانه آرامگاه های ابدی فراعنه اهرام سنگی بسیار بزرگی بودند که مهم ترین وظیفه ی آنها نگهداری از پیکره ی مومیایی شده ی فرعون و اشیاء آیینی بود. این اهرام در منطقه ی جیزه واقع در غرب رود نیل قرار دارند. اهرام سنگی در واقع گذرگاه هایی تصور می شدند که به عرش ایزدان می رسیدند. گذرگاه هایی که روان فرعون در گذشته می توانست از طریق آنها به خیل جاودانان، ستاره ی شمالی بپیوندد. مصریان باستان دریافته بودند که این ستاره هیچ گاه طلوع یا غروب نمی کند. مدخل ورودی این اهرام از سمت نمای شمالی آنهاست و دهلیزها با چنان شیبی روبه پایین احداث شده اند که از درون هرم بتوان ستاره ی قطبی را دید. که در تعیین جهات این اهرام دخالت داشت. باور مصریان بود که ورودی دنیای زیر زمین را واقع در مغرب می دانست. همان نقطه ای از افق که به هنگام اعتدال ربیعی، خورشید را در دهان «نوت» (nut) (الهه ی آسمان) غروب می کرد. انتظار می رفت که فرعون پیش از رسیدن به ایزدان جاودانی به سلامت از دنیای زیرین گذر کند.

پیش درآمد ساخت اهرام سه گانه ی سایت جیزه، هرم پادشاهی مدوم(medum) (2656-2704 ق.م) است. معماری این مقبره در حد فاصل بین معماری هرم پلکانی زوسر و اهرام سه گانه قرار دارد و عمده ی اختلاف آنها نیز در فرم این هرم نهفته است. این هرم بر عکس هرم پلکانی زوسر به صورت هرمی کامل با زاویه ی یالهای 51/51 درجه نسبت به سطح افق و به ارتفاع 92 متر طراحی و ساخته شده است. آن چه معمار این اهرام (هرم پلکانی زوسر و هرم مدوم) را از اهرام سه گانه جدا می کند. بدون در نظر گرفتن فرم آنها، قرار گیری اتاقک تدفین در زیر زمین به جای قرار گرفتن آن در نقطه ای نزدیک به مرکز هرم است و این بزرگ ترین تحولی بود که معماری مصطبه را از معماری هرم جدا می ساخت. آن چه که در ساخت هرم مدوم شاهد آنیم، تلاش معماران برای دستیابی به یک فرم کامل هرمی است. این تلاش با ساخت اهرام سه گانه- خوفو (Khufu)( یونانی:Cheops خئوپس) 2528-2551 ق.م؛ خفرع (Khafre)(یونانیChefren خفرن) 2494-2520 ق.م و منکورع(Menkaure)(یونانی:Mykerinos موکرینوس) 2472-2490 ق.م تکمیل و به اوج خود رسید.

هرم پادشاهی خوفو، مهم ترین و بزرگترین هرمی است که در سایت مقدس جیزه ساخته شده است. هنگامی که ساخت هرم خوفو به پایان رسید قله ی آن تقریباَ 150 متر بالاتر از سطح زمین بود و قاعده ی هرم بیش از 13 هکتار مساحت داشت. در ساخت این هرم بیش از 2 میلیون تخته سنگ به کار رفته بود. هرودوت مورخ یونانی نوشته است که در ساخت این هرم حدود صد هزار کارگر به مدت بیست سال کار کرده اند. اغلب کسانی که به عنوان کارگر ساختمانی در مصر باستان کار می کردند رعایایی بودند که در فصل طغیان نیل که نمی توانستند در مزارع کشت و زرع کنند در اهرام کار می کردند. از هیچ برده ای برای کار استفاده نمی شد. تا این که بعد ها که فراعنه ی مصر امپراتوری مصر را بنا نهادند و اسیران جنگی بسیاری به دست آوردند. این اسیران کارگران ثابت ساخت اهرام شدند.

در هرم پادشاهی خوفو نسبت ارتفاع به قاعده ی هرم 7 به 11 است. البته این تناسب در اکثر اهرام سایت جیزه رعایت شده است. چهار گوشه ی قاعده ی هرم به سوی چهار جهت قطب نماست. قاعده ی هرم 38/230 متر و ارتفاع کنونی آن 75/138 متر است. (ارتفاع اولیه ی آن 59/146 متر بود.) حجم کلی هرم تماماً از سنگ ساخته شده و با غلافی از سنگ تراشیده و یکدست پوشیده شده بود. لیکن اکنون همه پوشش به جز قسمتی از نوک هرم خفرع به کلی از میان رفته است. مقابر سلطنتی تنها شامل هرم و اتاق های مخصوص اموات نبودند. بلکه در آنها یک قسمت عمومی برای ستایش پادشاه شامل معبد و قسمتی برای گذاشتن مجسمه ها نیز تعبیه شده بود. این بنا ها در هرم خوفو عبارت بودنداز: اتاقک های تدفین، نماز خانه های متصل به یال شرقی یا محل تقدیم قربانی ها و اجرای آیین ها و جشن های مذهبی؛ راه خاکریز سرپوشیده منتهی به دره؛ و معبدی کوچک در کنار راه خاکریز و مشرف به هرم خفرع. در کنار دره نیل مجسمه ی ابوالهول (sphinx) قرار دارد که به نشانه بزرگداشت فرعون از یک صخره ی طبیعی تراشیده شده است. تندیسی به ارتفاع 20 متر که پیکره ی آن اندام شیری نشسته را تداعی می کند و غالباً سر آن را تجسم چهره ی خفرع می دانند.

پادشاهی میانه

سرزمین مصر در فاصله ی بین پادشاهی قدیم و پادشاهی میانه که حدود 700 سال طول کشید. شاهد دوران هرج و مرج اجتماعی و جنگ های داخلی بود. این تحولات داخلی با پیروی منتوحوتپ II(Mentouhotep II فرعون سلسله XI بر مهاجمین هیکسوس Hyksos به پایان رسید. منتوحوتپ دوباره مصر را متحد ساخت و از همین زمان دوران پادشاهی میانه (1585-2065 ق.م) آغاز گردید.

مقبره ی صخره ای از مهمترین مقبره های صخره ای این دوره که نسبتاً سالم مانده است. می توان به مقبره خنوم هوتپ (khunumhotep) (حدود 1800 ق.م) و مقبره ی آمنحت I (Amenemhet I) (حدود 2000 ق. م) در منطقه ی بنی حسن (Beni Hasan) اشاره نمود. سایت بنی حسن در فاصله ی حدود 194 کیلومتری جیزه قرار دارد. پادشاهان دوره ی میانه رسم دیرین ساخت اهرام را کنار گذاردند و متناسب با استعدادهای سایت بنی حسن که عمدتاً به خاطر کوه های صخره ای اش معروف است، ساخت مقبره های صخره ای را سر لوحه ی کار های عمرانی خویش قرار دادند. معماری این آرامگاه ها در اصل پیش درآمدی بر شکل گیری مقبره های دوران پادشاهی جدید به صورت مقبره ی ملکه حتشپ سوت(Hatshepsut) در دیر البحری (Dayr al bahri) واقع بر کرانه غربی رود نیل است. طرح معماری مقبره های صخره ای ساین بنی حسن در یک انتظام محوری شکل گرفته اند. به این معنی که فضاهای ورودی مقبره با یکسری ستون که ارتفاعی نسبتاً کم داشتند شروع می شد و تلار ستون دا و اتاقک مقدس با یک مدخل نسبتاً کوچک با فضای ورودی ارتباط می یافت. ستون های تالار اصلی عمدتاً صوری بودند و نقشی در نگهداری سقف و حمل بار نداشتند، بلکه به مانند ستون های ورودی مقبره، بخشی پیوسته از بافت یکپارچه ی تخته سنگ محسوب می شدند. فضای داخلی مقبره ها نیز همچون فضاهای داخلی اهرام با نقاشی و نقش برجسته های رنگین با موضوعات مذهبی آذین می شدند.

پادشاهی جدید

مصر در بین پادشاهی میانه و جدید حدود 200 سال آشوب و جنگ را پشت سر گذاشت تا این که با روی کار آمدن احمس I (AhmosisI) و تشکیل سلسله ی XVIII دوران پادشاهی جدید (1085-1580 ق.م) در مصر آغاز گردید. این دوران یکی از بهترین دوران از نظر آرامش و امنیت اقتصادی در مصر است. آن چه که مورخین از این دوران نقل می کنند این است که با روی کار آمدن ملکه حتشپ سوت تحولات عظیمی در مصر اتفاق افتاد. حتشپ سوت که همواره لباس مردانه می پوشید و ریش مصنوعی طلایی رنگی می گذاشت. تمام قوانین و رسومات کهن مصری را زیر پا نهاد و خود را پادشاه مصر خواند. او اولین فرعون زنی بود که رسماً بر مصر حکومت می کرد. در این دوران، اقتصاد و مناسبات بازرگانی مصر رونق گرفت و این نویدی بود برای ساخت مقبره و معابد دوره ی پادشاهی جدید.