نگهداری سنجاب ها فرزندانش

نوعی از فداکاری را میتوان در سنجابهای زمینی با نام علمیمشاهده کرد. این سنجاب نوعی جونده زمینی آمریکایی است که به صورت گروهی زندگی میکند و با صدای عوعوی مخصوص همدیگر را خبر میکنند. این جونده در روز فعالیت میکند و زیستگاه آن در علفزارهای نیمه کوهستانی در غرب آمریکا است. سنجاب زمینی زمستانها در لانه های زیرزمینی خود میخوابد و در ماه اردیبهشت در سطح زمین ظاهر میشود. پس از خواب زمستانی به زودی آماده تولیدمثل میشود. نرها در نگهداری از نوزادان هیچ کمکی به ماده ها نمیکنند و آنها را در پرورش و نگهداری نوزادها به حال خود میگذارند. ماده ها در اطراف لانه شان قلمرویی را به وجود می آورند و در طول نگهداری از نوزادان از این قلمرو محافظت میکنند. ماده ها هر بار ۳تا ۶بچه به دنیا می آورند. که این بچه ها در ۳تا ۴هفتگی از شیر میگیرند در این هنگام نرها به سرعت کلنی را ترک میکنند، ولی ماده های جوان در زادگاه خود باقی میمانند. اگر نرها محل را ترک نکنند مورد حمله ماده ها قرار میگیرند. اما ماده ها یا مادران بچه ها هیچگاه با یکدیگر بر سر قلمرو و یا لانه با همدیگر نمیجنگند. در واقع آنها با کمک و همکاری یکدیگر از قلمرو و بچه های یکدیگر دفاع میکنند. در این هنگام اگر نری و یا ماده غریبه ای به قلمرو و کلنی آنها نزدیک شود مورد حمله مادران قرار میگیرد چرا که در آنها بچه کشی توسط نرها زیاد دیده میشود. معمولاً حدود ۸درصد از بچه ها توسط سنجاب های زمینی نر از لانه ها بیرون کشیده شده و کشته میشوند. این قاتلان از نرهای خویشاوند یا به عبارت دیگر پدران بچه های این کلنی نیستند بلکه ممکن است آنها نرهای ولگرد جوانی باشند که در جستجوی انتخاب ماده هستند یا اینکه ماده هایی در جستجوی حفره ای برای تولیدمثل می باشند و معمولاً این ماده ها در کوشش خود برای تصاحب حفره ، هر بچه ای را که ببینند میکشند تا قلمرو را از چنگ مادران بچه ها پاک کنند. این نوع رفتار در میان جانوران همان چیزی است که میتوان آن را انتخاب طبیعی دانست چرا که سنجاب ها با این رفتار سعی میکنند ژنهای خود را به نسلهای بعدی انتقال دهند و طبیعت نیز آن دسته را انتخاب میکند که قدرت و شانس بیشتری دارد.

البته باید در نظر داشت که تمامی مهاجمان از همنوع های سنجاب زمینی نیستند بلکه برخی از شکارچیان نیز هستند که در جستجوی بچه های سنجاب زمینی قلمروی این جوندگان را مورد حمله قرار میدهند.

ماده ها در مواردی که یک حیوان شکارچی مانند قاقم به قلمروی آنها نزدیک میشود، آوای هشدار دهنده ای سر میدهند. سنجابهای زمینی ماده با آوای هشداردهنده خود میخواهند که مورد توجه شکارچی قرار گیرند. آنها با این عمل در واقع در حال یک فداکاری جانانه هستند چرا که شکارچی متوجه حضور این سنجاب ها میشود و دیگر افراد کلنی (بچه ها و ماده های دیگر) از این آواها سود میبرند و فرصت فرار پیدا میکنند. در این میان ممکن است که ماده هایی که تولیدمثل نکرده اند و دارای فرزند نیستند ولی نسبت به سایر ماده ها خویشاوندی نزدیکی دارند، در سر دادن آواها هنگام نزدیک شدن شکارچی شرکت کنند. در این رفتار ممکن است که ماده ای به علت سردادن آوا و جلب توجه شکارچی در خطر بیفتد و طعمه آن شکارچی شود اما این در خطر افتادن به سود سایر افراد کلنی است چرا که بچه هایی که در کلنی هستند و یا سایر مادران فرصت فرار کردن پیدا میکنند و آن مادر فداکار باعث میشود که کلنی زنده بماند و افراد جوان و دیگر خویشاوندان بتوانند به بقا و زندگی خود ادامه دهند و ژنهایی که در اصل مشابه ژن آن مادر فداکار بوده را به نسلهای بعدی منتقل کنند. معمولاً ماده هایی که آوا سر میدهند بر روی یک برآمدگی نظیر یک سنگ یا تپه کوچکی روی دو پای خود میایستند و با صدای عوعو به دیگر افراد کلنی هشدار میدهند و با حرکات خود شکارچی را متوجه خود میکنند تا به طرف قلمرو و کلنی آنها نرود و دیگر افراد کلنی فرصت و توانایی فرار و مخفی شدن را پیدا کنند.

این رفتارهای فداکارانه و مشابه آن در بسیاری از جانوران دیگر اعم از پرندگان، پستانداران، حشرات و غیره به فراوانی دیده میشود و این به آن معنی نیست که جانوران قدرت تصمیم گیری و آن فداکاری که انسانها با میل خود انجام میدهند را دارند بلکه این فداکاریها یک رفتار تکامل یافته و جدایی ناپذیر در میان جانوران است که برای بقای نسل خود ملزم به ارائه آن هستند. جانوران با این رفتارها ژنهای خود را در طبیعت باقی میگذارند و انتخاب طبیعی به نفع آنها عمل میکند. این رفتارها جزئی از برنامه زیستی جانوران شده است و ترک آن نیز باعث اختلال در شیوة زیستی آنها میشود و در نهایت آن تعادل زیستی و اکولوژیکی در طبیعت دچار زیان و نقص میشود.