دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

(معاهده آن حضرت با مسيحيان نجران)

پيامبر(ص) و حقوق انسان

يكي از اصولي كه پيامبرگرامي اسلام (ص)همواره بدان توجه خاصمي كردند حق مردم (حق الناس) است. آنچنانكه در آموزه هاي ديني آمده ، حق الهي قابلبخشش است اما حق‌الناس جز به رضايت مردمان قابل بخشش نيست. چنين مكتبي امروزه درمقابل انواع اتهام ها قرار گرفته است. نويسنده باتوجه به انواع پيمان نامه هايپيامبر اكرم(ص) به دنبال اثبات اين امر است كه مسلمانان از ديرباز به دنبال تحققحقوق اقليت ها و حتي اقوام شكست خورده و در يك كلام حقوق بشر بوده‌اند.

تاريخ ۱۸۵ مكتوب(۱) را از رسول گرامياسلام به يادگار گذاشته است. اين مكتوبات كه شامل پيمان نامه ها، دعوت امراء ورؤساي قبايل به اسلام، فرمان هاي حكومتي، ارشادنامه ها، امان نامه ها و برخيمكتوبات ديگر پيرامون موضوعات مختلف است، تصويري كامل از اخلاق سياسي و اجتماعيپيامبر را به تماشا مي گذارد. اهميت اين نامه ها در برجسته بودن موضع گيري هايحقوقي و سياسي پيامبر اسلام است و گرچه در برخي از متون آن، ارشادات اخلاقي و حتيتبيين جهان بيني نيز وجود دارد، اما حتي اين موارد در پرتو اخلاق سياسي- اجتماعيپيامبر مورد توجه قرار گرفته اند. همچون متفاوت بودن نامه هايي كه پيامبر بهپادشاهان مسيحي چون «مقوقس» و «هرقل» نوشته و در آن به آيه مشهور «قل يا اهل الكتابتعالوا الي كلمه سواء بينناء و بينكم الا نعبد الا الله و لا نشرك به شيئا و لايتخذبعضنا بعضا اربابا من دون الله فان تولوا فقولوا اشهدوا بانا مسلمون» (۲) استنادمي كنند با نامه به كساني چون «خسرو پرويز» كه پيامبر لحني متفاوت را در برخورد بااين پادشاه برمي گزينند.
نقد و تحليل موشكافانه اين مكتوبات مي تواند سيره و سنترسول گرامي اسلام را در تمامي ابعاد سياسي- اجتماعي و حقوق تبيين ساخته و خودسرمايه و منبعي براي تدوين پروتكل هاي حقوقي جهان اسلام در تمامي ابعاد آن از يك سوو ارائه آن به سازمان ها و نهادهاي حقوقي و سياسي جهان امروز- به ويژه تمدن غرب- ازديگر سو باشد و اين البته نيازمند تحقيق و تطبيق حكما و متفكران تواناي اسلامي درقاموس موازين حقوق جهان حقوق محور امروز است. استخراج و استنباط موازين پيشرفته ومدرن حقوق بشر در اسلام با عنايت به سنت و سيره رسول گرامي اسلام نه تنها جهاناسلام را در برخورد و مواجهه با مسائل مستحدثه جهاني توانا مي سازد بلكه به عنوان،محك و معياري در جهت تصحيح و تنقيح موازين حقوقي امروز، آن هم در عصر و دوره «جهانيسازي» و «دهكده جهاني»عمل‌مي كند.

جهان اسلام، نيازمند يك حركت جدي وتحول برانگيز در متن انديشه هاي خويش است. شاخصه هاي اين حركت بايد دو محور اساسيباشد: تحقيق و تطبيق. در وهله اول جهان اسلام نياز به انديشمندان و محققاني دارد كهبا نگاهي ژرف و با استناد به روش هاي مدرن و شيوه هاي تحقيقي مطلوب، عمق جان ايندين را بكاوند و حقايق آن را استنباط و استخراج نمايند و در مرحله دوم به شدتنيازمند حكمايي است كه ابزار و قدرت تطبيق اين حقايق و موازين را با موازين مقبول ومعقول جهان امروز- كه در اعلاميه هايي چون اعلاميه حقوق بشر به عنوان مانيفستحقوقي جهان امروز به ويژه در عصر جهاني سازي- متجلي است، دارا باشند. البته اينتحقيق و به ويژه تطبيق، با نيت استحاله و تحويل و تبديل موازين حقوقي دين اسلام باموازين جديد صورت نمي گيرد بلكه هدف، تدوين حقوق نامه اي جهاني است كه در ذات خودداراي جامعيت باشد و نه تنها دربرگيرنده حقوق و تكاليف انسان، بلكه نماياننده جهت ومقصد معنوي او در بهره مندي از حقوق انساني خويش نيز باشد.

به نظر مي رسد جهانيكه به عنصر حق بيش از تكليف بها مي دهد و در پناه و پوشش حقوق، تكاليف و وظايفانسان و جامعه انساني را ناديده گرفته و يا در حاشيه قرار مي دهد به همان آسيب ها وخطراتي دچار مي شود كه جوامع صرفاً تكليف محور بدان دچار مي شوند. حقوق اسلامي، قدرو قيمت حق را در كنار حد مي سنجد و هرگز نه حق را فداي تكليف و نه تكليف را فداي حقمي كند.

نقد انديشمندان و متفكران جهان امروز به روند حقوقي حاكم بر مانيفست ها،پروتكل ها و پيمان نامه هاي حقوقي در عرصه جهاني، انتقاد از روند صرفاً حقوق محورآن است. در حالي كه از بديهي ترين حقوق انساني آن است كه انديشمندان وبرنامه نويسانش نه تنها حقوق او را با جامعيتي كه مستلزم برنامه نويسي براي انسانذوابعاد امروز است بنگارند بلكه در كنار حقوق انسان، وظايف و تكاليف او را نيز مشخصسازند. انسان تا خود را در مقابل مرجعي مكلف نداند قطعاً نمي تواند با مفهوم ومعناي ذاتي حقوق خويش آشنا باشد. ادراك حقوق منوط به رعايت حدود و رعايت حدود مشروطبه برخورداري از حقوق است. حدود و تكاليفي كه عامل رسيدن به آن حقوق است و نه درمقابل آن.

ما معتقديم، اين جامعيت در متن آيات قرآني و سنت نبوي و علوي وجوددارد. نگارنده اين مقاله از ميان پيمان نامه ها و مكاتيب كثير پيامبر تنها يك نمونهرا در جهت تأييد اصول فوق و نيز بيان وجهي از وجوهات اهميت اسلام به حقوق بشربرگزيده است. يعني پيمان رسول اكرم با مسيحيان نجران. اين پيمان نامه كه متن آن در «خراج» ابويوسف، «خراج» ابوعبيد، «فتوح البلدان» بلاذري، «زادلمعاد» ابن قيم، «امتاع» مقريزي، «وثائق السياسيه اليمنيه» محمدبن اكوع حوالي، «سنن ابي داوود» ، «تاريخ يعقوبي» و ديگر منابع اسلامي آمده است در سال نهم هجرت و پس از داستان مشهورمباهله(۳) بين پيامبر اسلام و مسيحيان نجران- منطقه اي مصفا با هفتاد دهكده در مرزميان حجاز و يمن- امضا شده و خود تنها يك نمونه از اصول حاكم بر اخلاق سياسي- حقوقيپيامبر در رعايت حقوق بشر است. پيامبر در اين پيمان نامه، در قبال تأمين امنيت مردمنجران و نيز حفاظت از اموالشان حكم به پرداخت مبلغي به عنوان جزيه مي كند اما درقبال آن، ضمن ارائه نمونه بي نظيري از رحمت، رأفت و عدالت اسلامي، حقوق متقابل مردمنجران را تضمين و تعهد مي نمايند. نمونه اين رحمت و رأفت را در بند اول پيمان نامه مي توان دريافت. در اين بند تصريح شده است كه مسيحيان نجران به دليل آن كه در جريانمباهله به هر دليل از ادامه مذاكره و مباهله صرف نظر نموده و حكم در مورد ميوه ها،زر و سيم و بردگان خود را به پيامبر واگذارده بودند، پيامبر همه را به ايشانمي بخشد و تنها به وضع مالياتي اندك (آن هم نه بدين دليل كه غالب شده اند بلبه دليل تعهداتي كه در بندهاي بعدي پيمان نامه مبني بر تأمين جان و تضمين مالنجرانيان مي كنند) بسنده مي نمايند.
بخش مهم اين پيمان نامه در جهت حفظ حقوقمردم نجران، شامل موارد زير است:

الف- پيامبر متعهد مي شوند هر آن چه از اموالجنگي نجرانيان كه به صورت امانت به سپاه اسلام _ در جهت غلبه بر فتنه هاي محلي-سپرده شده است چنان چه آسيب ببيند يا نابود شود توسط فرستادگان و نمايندگان آن حضرتجبران شود: «و به عهده ايشان است كه چون در يمن درگيري و عذر و مكري پيش آيد بهمسلمانان سي زره و سي اسب و سي شتر عاريه دهند و هرچه از آن زره ها و اسب و شترهاو كالاهاي ديگر كه نابود شود فرستادگان و نمايندگان من ضامن خواهند بود كه به ايشانبپردازند.» (۴)

ب- پيامبر حقوق مردم نجران را در حفظ آئين خود، امنيت جان وپاسداشت مال به رسميت مي شناسند. ايشان پناه و عهد خداوند و نيز پيمان خود را،پناهگاه جان و مال و آيين مردم نجران قرار مي دهند. در اين بخش از پيمان نامه بااين كه حقانيت رسالت پيامبر در جريان مباهله بر سران مسيحي آشكار شده و پيامبر درموقعيت يك فاتح و غالب مي توانستند از آن بالاترين بهره را در مسلمان نمودن اينمسيحيان ببرند، اما رسول گرامي اسلام نه تنها هيچ تلاشي در جهت الزام آنها بر تبعيتاز دين خود ندارند، بلكه بر حفظ آيين و جان و مال نجرانيان، عهد و پناه خداوند وپيمان خود را گواه مي گيرند: «و براي مردن نجران و اطراف آن پناه و عهد خداوند وپيمان محمد رسول خدا در مورد اموال و جان هايشان و آيينايشان و در مورد غايب وشاهد و عشيره و پرستشگاه ها و آنچه از كم و بيش در اختيار ايشان است خواهدبود.»

ج- پيامبر، حق راهبان و كاهنان و كشيشان مسيحي را در داشتن وظيفه و مقامراهبي و كشيشي خود به رسميت شناخته و تصريح مي نمايند كه اينان همچنان بر سر كارخود باقي مانده و از كار بركنار نخواهند شد: «هيچ اسقف و راهب و كاهني از شغل ومقام خود بركنار نخواهد شد.»

د- پيامبر با ذكر قاعده اي حقوقي، نجرانيان را ازپرداخت خون بهاي خون هايي كه در جاهليت ريخته اند معاف مي دارد: «و بر ايشانهيچ گونه تعهدي و پرداخت خون بهاي خون هايي كه در جاهليت ريخته شده است نخواهدبود.»

ه- پيامبر گرامي اسلام، اساسي ترين حقوق سياسي يك ملت را كه همانا، حقزندگي در سرزمين خود و نيز بهره مندي از امنيت است را در مورد نجرانيان تعهد وتضمين مي نمايند: «آنان را از سرزمين خودشان تبعيد نخواهند كرد و از آنان يك دهمگرفته نمي شود و سرزمين ايشان پايكوب نخواهد شد و لشكر به آن كشيده نمي شود. هر كساز ايشان حقي مطالبه كند در كمال انصاف بدون اين كه بر آنان ستم شود يا ستم كنندهباشند بررسي خواهد شد.»

در پايان اين پيمان نامه، شرايطي براي استدام و استحكاماين پيمان نامه ذكر شده است، كه گرچه به ظاهر شرط است اما در اصل تأكيد بر اهميتاصولي وحياني و عقلاني است كه در متن اعتقادات مسيحيان- و من جمله مسيحيان نجران-نيز وجود دارد: «از اين پس و در آينده هر كس رباخواري كند ذمه و عهد من از اوبرداشته است و هيچ كس را به گناه ديگري مؤاخذه نخواهند كرد. بر آنچه در اين عهدنامهاست جوار خدا و ذمه محمد رسول خدا حكم فرما است تا هنگامي كه ايشان خيرانديش ونيكوكار باشند و كار خود را با ستم سنگين نكنند و تا هنگامي كه خداوند فرمان خود رادر اين باره ابلاغ فرمايد.» (۵) بدين صورت شرطي بودن اين موارد سبب اين سوءتفسير وتعبير نخواهد بود كه اين شرايط تحميل شده است زيرا كه در تعاليم حضرت مسيح(ع) نيزاين شرايط لزوم پاك رفتاري و درستكاري انسان است.

پيامبر گرامي شرط استدام اينذمه و عهد را عدم رباخواري مي دانند و اين تحميل پيامبر نيست، ارجاع مسيحيان بهرعايت يك قاعده در مذهب مسيحيت است. نيكوكاري و خيرانديشي نيز كه در پايانپيمان نامه اساس استدام تعهدات آن، ذكر شده خود دليلي ديگر بر غايت رعايت حقوق درجامعه انساني است، بدين معنا كه عدم رباخواري، خيرانديشي و نيكوكاري ضامن رعايتحقوق و اجراي حدود در جوامع انساني است.

پانوشت ها:

1ـدر تعداد اين مكتوباتبين انديشمندان و مورخان اختلاف وجود دارد. صاحب «مكاتيب الرسول» ۱۸۵ نامه و دكترحميدالله در «وثائق» ۲۴۶ نامه و پيمان نامه را ذكر مي كنند. رجوع شود به «مكاتيب الرسول» ، علي بن حسينعلي الاحمدي، نشر يس، بهمن ۱۳۶۳ تهران و «مجموعهالوثائق السياسيه» ، دكتر محمد حميدالله، ترجمه و تحشيه دكتر محمود مهدوي دامغاني،نشر بنياد ۱۳۶۵ تهران.

2ـ قرآن مجيد، سوره آل عمران آيه ۶۴

3ـبراي آشنايي باجريان مباهله به تفسير آيه مشهور به آيه مباهله (آيه ۶۱ آل عمران) در تفاسير مختلفو همچنين كتب سيره و سنت رسول گرامي اسلام مراجعه شود.

4ـ مجموعه الوثائقالسياسيه، دكتر محمد حميدالله، ص ۱۳۵

5ـ متن كامل اين پيمان نامه به شرح زيراست:

بسم الله الرحمن الرحيم

اين عهدي است كه محمد نبي و رسول خدا(ص) برايمردم نجران نوشته است چون در مورد ميوه ها و زر و سيم و بردگان خود صدور حكم رابرعهده او (يعني پيامبر) واگذارده بودند، تمام آن بديشان بخشيد و براي آنان رهافرمود به شرط آن كه ساليانه دو هزار حله كه ارزش هر يك چند وقيه باشد بپردازند (حلهگرانبها و نوع خوب آن) در هر ماه رجب هزار حله و در هر ماه صفر هزار حله و بايدارزش هر حله چند وقيه نقره باشد. آن چه افزون يا كمتر از ميزان خراج ايشان باشدمحاسبه و منظور خواهد شد و آنچه از زره و اسب و مركوب و كالا بپردازند نيز از حسابايشان گرفته خواهد شد. (يعني هيچ چيز بدون محاسبه و به زور و ستم از ايشان گرفتهنخواهد شد.) هزينه فرستادگان من در مدت بيست روز و كمتر از آن به عهده مردم نجراناست و نبايد فرستادگان مرا بيش از يك ماه (براي پرداخت جزيه) معطل گذارند و به عهدهايشان است كه چون در يمن درگيري و عذر و مكري پيش آ يد به مسلمانان سي زره و سي اسبو سي شتر عاريه دهند و هر چه از آن زره ها و اسب و شترها و كالاهاي ديگر كه نابودشود فرستادگان و نمايندگان من ضامن خواهند بود كه بايشان بپردازند و براي مردمنجران و اطراف آن پناه و عهد خداوند و پيمان محمد رسول خدا در مورد اموال وجانهايشان و آيين ايشان و در مورد غايب و شاهد و عشيره و پرستشگاه ها و آنچه از كمو بيش در اختيار ايشان است خواهد بود. هيچ اسقف و راهب و كاهني از شغل و مقام خودبركنار نخواهد شد. و برايشان هيچ گونه تعهدي و پرداخت خون بهاي خون هايي كه درجاهليت ريخته شده است نخواهد بود. آنان را از سرزمين خودشان تبعيد نخواهند كرد و ازآنان يك دهم گرفته نمي شود و سرزمين ايشان پايكوب نخواهد شد و لشكر به آن كشيدهنمي شود. هركس از ايشان حقي مطالبه كند در كمال انصاف بدون اين كه بر آنان ستم شوديا ستم كننده باشند بررسي خواهد شد. از اين پس و در آينده هر كس رباخواري كند، ذمهو عهد من از او برداشته است و هيچ كس را به گناه ديگري مؤاخذه نخواهند كرد.

برآنچه در اين عهدنامه است جوار خدا و ذمه محمد رسول خدا حكم فرما است تا هنگامي كهايشان خيرانديش و نيكوكار باشند و كار خود را با ستم سنگين نكنند و تا هنگامي كهخداوند فرمان خود را در اين باره ابلاغ فرمايد. ابوسفيان بن حرب و غيلان بن عمرو ومالك بن عوف كه از خاندان بني نصر است و اقرع بن حابس حنظلي و مغيره بن شعبه گواهندو اين نامه را عبدالله پسر ابوبكر براي ايشان نوشت.